Artykuł Jak UKOIĆ dolegliwości trawienne prof_Beata_Pieta_POŁOŻNA NAUKA PRAKTYKA

ARTYKUŁ POGLĄDOWY 

PRAKTYKA 

Jak UKOIĆ dolegliwości trawienne 

w okresie wczesnego dzieciństwa? 

How to CALM (development of the Polish acronym 

UKOIĆ meaning „Make sure, pay attention, observe, 

inform, train”) indigestion in early childhood? 

prof. UM dr hab. n. o zdr. Beata Pięta 

Zakład Praktycznej Nauki Położnictwa, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 

Streszczenie 

Układ pokarmowy noworodka jest gotowy do podjęcia trawienia i wchłaniania, czyli kluczowych dla przeżycia funkcji, 

jednak wydajność tych procesów nie jest taka, jak u dorosłego. Niedojrzałość czynnościowa może skutkować wieloma 

objawami klinicznymi. Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego są przejściowymi dolegliwościami, które 

występują u co drugiego dziecka. Z uwagi na łagodny, przemijający charakter zaburzenia te nie wymagają poszerzenia 

diagnostyki ani opieki specjalistycznej, o czym warto poinformować rodziców, aby ich uspokoić. Pomocne w zaopiekowaniu 

dolegliwości ze strony układu pokarmowego mogą okazać się informacje ukryte pod rozwinięciem akronimu UKOIĆ. 

Jest to zbiór praktycznych wskazówek, które pozwalają na kompleksowe zaopiekowanie dolegliwości trawiennych 

w okresie niemowlęcym. Obejmuje zarówno kwestie odpowiedniej diagnostyki, roli interwencji żywieniowej edukacji, 

jak również znaczenie wsparcia emocjonalnego rodziców. 

Słowa kluczowe 

CZPP, czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego, niemowle, ukoić 

Summary 

In the newborn the gastrointestinal tract is prepared to digest and absorb, that are necessary functions to survival. 

However, the efficiency of these processes is lower than in adult. In infancy gut physiology and function are still 

developing and maturing. It is the cause of functional gastrointestinal disorders and related symptoms. Functional 

gastrointestinal disorder is very common in infancy. FGIDs are temporary conditions but there is no need to prescribed 

treatment, complementary health professional and either care provider. It is important to inform and educate parents 

about FGIDs, it can make them calm. The tips present in the acronym CALM may be helpful in the managment of 

functional gastrointestinal disorder. CALM approach are complex, practical and helpful strategies of support for infants 

coping with FGIDs. They involve diagnosis, nutrition intervention, nutrition education as well as emotional support. 

Key words 

FGIDs, functional gastrointestinal disorders, infancy, calm 

W momencie narodzin dziecka nie można 

traktować noworodka jako „miniatury” osoby 

dorosłej, bowiem jego organizm nie jest 

jeszcze w pełni rozwinięty czynnościowo 

i anatomicznie. Układ pokarmowy noworodka 

jest gotowy do podjęcia trawienia i wchłaniania, 

czyli kluczowych dla przeżycia funkcji, 

jednak wydajność tych procesów nie jest 

taka, jak u dorosłego. Niedojrzałość czynnościowa 

może skutkować wieloma objawami 

klinicznymi. Anatomiczne ukształtowanie 

najważniejszych elementów przewodu pokarmowego 

noworodka czy niemowlęcia jest 

podobne jak w późniejszym wieku i podlega 

nieznacznym zmianom. Warto jednak podkreślić, 

że ważne odmienności dotyczą połączenia 

WWW.POLOZNA.PZWL.PL 2 (42) | 2018 

47



żołądkowo-przełykowego – fizjologicznej 

bariery zapobiegającej cofaniu się treści 

pokarmowej do przełyku. W 3.–4. miesiącu 

życia ulewa nawet 60% niemowląt.Wśród 

znaczących różnic anatomicznych między 

noworodkiem a dorosłym należy wymienić: 

krótki podprzeponowy odcinek przełyku, brak 

mechanizmu zastawkowego (rozwarty kąt 

Hisa), małą objętość przełyku, która wynosi 

zaledwie 2 ml (u osoby dorosłej nawet do 40 

ml), opóźnione opróżnianie żołądka oraz jego 

małą objętość, niepełną adaptację relaksacyjną 

dna żołądka po spożyciu pokarmu oraz 

niewielkie wydzielanie kwasu żołądkowego. 

Proces trawienia w dużym stopniu opiera się 

na czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki. 

Jednak u noworodka narząd ten jest słabo 

rozwinięty, stąd też jego aktywność w zakresie 

sekrecji wielu enzymów pozostaje zmniejszona. 

Wydzielanie chymotrypsyny oraz trypsyny 

wynosi odpowiednio 60 i 90% w stosunku do 

wartości charakterystycznych dla dojrzałego 

organizmu. Niższa jest także aktywność karboksypeptydazy 

A i B, natomiast aktywności 

amylazy trzustkowej w treści dwunastniczej 

nie stwierdza się w ogóle. Niedojrzałości 

częściowo są kompensowane przez inne lipazy, 

np. lipazy śliniankowe lub lipazy zawarte 

w pokarmie kobiecym. Z powodu przejściowo 

niewystarczającej aktywności laktazy w stosunku 

do zawartości laktozy w mleku, którym 

karmione jest dziecko, u niektórych z nich 

rozwija się biegunka fermentacyjna. Dziecko 

oddaje wówczas tak zwane stolce przejściowe. 

Niekiedy duży niepokój rodziców budzi 

zielone zabarwienie stolców. Niekoniecznie 

musi być to objaw patologiczny. Wchłanianie 

zwrotne kwasów żółciowych w jelicie krętym 

jest niewystarczające do ukończenia 3. m.ż. 

i właśnie z tego powodu stolce mogą mieć 

takie zabarwienie. Nieukształtowana jest 

również mikrobiota jelitowa, która wspomaga 

funkcjonowanie wielu układów i narządów 

człowieka w późniejszych latach. 

Zgodnie z wytycznymi WHO oraz ESPGHAN 

najlepszą metodą żywienia noworodków i niemowląt 

przez pierwsze 6 miesięcy jest wyłączne 

karmienie piersią. Po tym okresie konieczne 

jest stopniowe rozszerzenie diety. Pokarmy 

uzupełniające można zacząć wprowadzać 

już po ukończeniu 17. tygodnia życia, ale nie 

później niż w 26. tygodniu życia. Szczególnie 

istotne jest wprowadzenie do diety niemowlęcia 

warzyw, owoców, produktów zbożowych, które 

są źródłem różnych frakcji błonnika pokarmowego. 

Przez pierwsze 2 lata życia dziecko 

poznaje nowe smaki, zapachy, konsystencję 

pokarmu, kształtują się jego nawyki żywieniowe. 

Właściwy dobór pokarmów jest bardzo istotny, 

ponieważ wpływa nie tylko na bieżącą kondycję 

dziecka, ale również, poprzez między innymi 

zmianę mikrobioty, na jego dalsze życie. Proces 

rozszerzania diety nie jest prosty i może być 

obarczony wieloma porażkami. Podawanie 

żywności niedostosowanej do możliwości 

trawiennych może skutkować występowaniem 

dolegliwości ze strony układu pokarmowego, 

takich jak wzdęcia, zaparcia czy biegunki. 

Czynościowe zaburzenia przewodu pokarmowego 

(CZPP) są przejściowymi dolegliwościami, 

które występują u co drugiego 

dziecka w związku z niedojrzałością przewodu 

pokarmowego. Z uwagi na ich łagodny, 

przemijający charakter nie wymagają one 

poszerzenia diagnostyki ani opieki specjalistycznej, 

o czym warto powiedzieć rodzicom, 

aby ich uspokoić. Podstawowe znaczenie ma 

wyjaśnienie rodzicom natury i przejściowego 

charakteru zaburzeń. Z powodu CZPP cierpi 

około 55% niemowląt. Najczęściej występującymi 

dolegliwościami są ulewania (30–67%), 

kolki (ok. 26%) oraz zaparcia (15–30%). 

PODEJŚCIE UKOIĆ 

Pomocne w zaopiekowaniu dolegliwości ze 

strony układu pokarmowego mogą okazać się 

informacje ukryte pod rozwinięciem akronimu 

UKOIĆ. Jest to zbiór praktycznych wskazówek, 

które pozwalają na kompleksowe zarządzenie 

problemu dolegliwości trawiennych w okresie 

niemowlęcym. Obejmuje zarówno kwestie 

odpowiedniej diagnostyki, roli interwencji 

żywieniowej edukacji, jak również znaczenie 

wsparcia emocjonalnego rodziców. 

U JAK UPEWNIJ SIĘ 

Przede wszystkim postępowanie należy rozpocząć 

od upewnienia się, czy dolegliwości, z którymi 

zgłasza się pacjent, są związane z CZPP. Prawidłowe 

rozpoznanie dolegliwości trawiennych jest 

niezmiernie istotne, a pomocne w diagnostyce 

mogą okazać się kryteria rzymskie IV. 

48 POŁOŻNA. NAUKA I PRAKTYKA



Kryteria rozpoznania regurgitacji 

Regurgitacje można rozpoznać w przypadku 

występowania obu z poniższych objawów 

u zdrowego niemowlęcia w wieku od 3. tygodnia 

życia do ukończenia 12. miesiąca życia: 

1) co najmniej 2 regurgitacje/24 h co najmniej 

przez 3 tygodnie, 

2) brak odruchów wymiotnych, wymiotów treścią 

krwistą (fusowatych), aspiracji, bezdechu, 

upośledzenia wzrastania, trudności w karmieniu 

lub połykaniu, nieprawidłowej pozycji ciała. 

Kryteria rozpoznania ruminacji 

Ruminacje można rozpoznać u dzieci, u których 

wszystkie z wymienionych poniżej objawów 

występują co najmniej przez 2 miesiące: 

1. powtarzane skurcze mięśni brzusznych, 

przepony i języka, 

2. nieforsowna regurgitacja treści żołądka do 

jamy ustnej, a następnie jej wypluwanie lub 

przeżuwanie i ponowne połknięcie, 

3. co najmniej 3 z poniższych kryteriów: 

a) pierwsze objawy zespołu w wieku 3–8 miesięcy, 

b) brak poprawy po zastosowaniu leczenia 

ukierunkowanego na ChRP lub regurgitacje, 

c) brak towarzyszących objawów dyskomfortu, 

d) nie występuje podczas snu oraz gdy uwagę 

dziecka zajmują osoby znajdujące się w jego 

otoczeniu. 

Kryteria rozpoznania zespołu cyklicznych 

wymiotów 

Zespół cyklicznych wymiotów można rozpoznać 

u dziecka, u którego stwierdza się wszystkie 

z poniższych objawów: 

1. co najmniej dwa epizody niepowstrzymanych, 

napadowych wymiotów z odruchami 

wymiotnymi lub bez takich odruchów w ciągu 

6 miesięcy, trwające od kilku godzin 

do kilku dni, 

2. u tego samego pacjenta epizody mają 

stereotypowy przebieg, 

3. powrót do wcześniejszego stanu zdrowia 

na kilka tygodni lub miesięcy między kolejnymi 

epizodami wymiotów. 

Kryteria rozpoznawania kolki 

Dla celów klinicznych muszą wystąpić wszystkie 

z wymienionych poniżej objawów: 

1. objawy rozpoczynają się i ustępują do 

ukończenia 5. miesiąca życia, 

2. zgłaszane przez opiekunów nawracające 

lub przedłużające się okresy płaczu, grymaszenia, 

marudzenia lub rozdrażnienia 

występujące bez oczywistej przyczyny, 

którym nie można zapobiec ani zaradzić, 

3. brak zaburzeń wzrastania, gorączki lub 

innej choroby. 

Dla celów badań klinicznych kolka musi 

spełniać zarówno powyższe kryteria diagnostyczne, 

jak i oba wymienione poniżej: 

1. opiekun w rozmowie telefonicznej lub 

bezpośredniej zgłasza, że niemowlę płacze 

lub marudzi co najmniej przez 3 h/24 h, co 

najmniej przez 3 dni w tygodniu, 

2. na podstawie dzienniczków zachowania 

wypełnianych prospektywnie co najmniej 

przez 24 h wykazano, że płacz oraz marudzenie 

utrzymują się co najmniej przez 

3 h/24 h. 

Kryteria rozpoznawania zaparć czynnościowych 

u dzieci młodszych 

U dziecka w wieku poniżej 4 lat wymagane 

jest występowanie co najmniej 2 z poniższych 

objawów przez przynajmniej 1 miesiąc: 

1. oddawanie stolca z częstością mniejszą 

niż 3 razy w tygodniu, 

2. objawy nasilonej retencji stolca, 

3. oddawanie nadmiernie twardych stolców 

lub defekacja z bólem, 

4. oddawanie stolców o dużej średnicy, 

5. obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy. 

U dzieci oddających stolec do toalety mogą 

być stosowane także 2 dodatkowe kryteria 

diagnostyczne zaparcia czynnościowego: 

6. co najmniej raz w tygodniu incydent nietrzymania 

(popuszczania) stolca u dziecka, które 

wcześniej nauczyło się już prawidłowego 

korzystania z toalety, 

7. oddawanie stolców o dużej średnicy, mogących 

nawet „zatykać” toaletę. 

Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego 

stanowią częstą przyczynę niepokoju 

rodziców oraz konsultacji u pediatry lub 

położnej. Najczęściej nie są zagrożeniem dla 

zdrowia dziecka, lecz mogą mieć wpływ na 

jakość życia całej rodziny. 

Warto wspomnieć również o objawach alarmowych, 

które wykluczają rozpoznanie czynnościowych 

zaburzeń. Należą do nich: 


49



• brak oczekiwanego przyrostu masy ciała 

i wzrostu dziecka, 

• forsowne wymioty, 

• biegunka/zaparcia, 

• gorączka, 

• wymioty treścią krwistą, żółciową, fusowatą, 

kałową, 

• nieprawidłowości w badaniu przedmiotowym, 

• trudności podczas karmienia, 

• oddanie stolca z domieszką śluzu, ropy, 

krwi świeżej lub hemolizowanej, 

• opóźnione oddanie smółki przez noworodka. 

K JAK KIERUJ UWAGĘ RODZICÓW NA 

SPOSÓB ŻYWIENIA 

Właściwie dobrana i odpowiednio zaimplementowana 

interwencja żywieniowa pozwala 

na redukcję uciążliwych objawów ze strony 

przewodu pokarmowego. Lekarz prowadzący 

lub położna zawsze powinni odpowiednio zdiagnozować 

dziecko, a następnie wprowadzić 

odpowiednią interwencję żywieniową jako 

postępowanie pierwszego rzutu. 

Według WHO karmienie piersią jest optymalnym 

sposobem dostarczania niemowlętom 

składników odżywczych niezbędnych do ich 

prawidłowego rozwoju. Dzieci karmione mlekiem 

kobiecym znajdują się w grupie mniejszego 

ryzyka rozwoju NEC oraz biegunki, astmy, 

alergii, chorób zapalnych przewodu pokarmowego, 

a także otyłości. Ponadto stwierdzono 

zasadnicze różnice w składzie mikrobioty przewodu 

pokarmowego i jej aktywności zależnej 

od sposobu żywienia. Dlatego w przypadku 

wystąpienia CZPP warto zalecać i wspierać 

karmienie piersią. 

W postępowaniu dietetycznym u niemowląt 

karmionych piersią istotna jest dokładna 

analiza diety matki karmiącej. Zaleca się 

na okres 1–2 tygodni wyeliminować przede 

wszystkim białka mleka krowiego, które 

są najczęstszą przyczyną alergii, a w razie 

potrzeby także stopniowo inne produkty 

mogące wywoływać objawy alergii. Z przeprowadzonych 

obserwacji wynika, że w 48–72 

godziny po wyeliminowaniu z diety matki ww. 

produktów następowało wyraźne zmniejszenie 

natężenia objawów, m.in. kolki. Jednocześnie 

po powtórnym włączeniu produktów alergennych 

objawy kolki wracały. Wprowadzając 

u matki dietę eliminacyjną, należy zastąpić 

wyeliminowane produkty innymi, pamiętając 

o odpowiednim zapotrzebowaniu kalorycznym 

(ok. 2600 kcal/dobę). 

W przypadku niemowląt niekarmionych piersią, 

z włączonym mlekiem modyfikowanym do 

diety, należy rozważyć zastosowanie produktów 

dedykowanych na dolegliwości trawienne. 

W przypadku zaparć i/lub kolek zaleca się 

przejście na mleko modyfikowane z częściowo 

hydrolizowanym białkiem oraz obniżoną 

zawartością laktozy, dodatkiem ß-palmitynianu 

oraz prebiotyków. Natomiast w przypadku, gdy 

pojawiają się ulewania, zaleca się przejście na 

mleko modyfikowane z odpowiednią kompozycją 

kazeiny do serwatki (80:20) oraz dodatku 

zagęstnika (np. mączki chleba świętojańskiego). 

Podawanie preparatów zagęszczających mleko 

niemal trzykrotnie zwiększa odsetek dzieci, 

u których obserwuje się ustąpienie regurgitacji 

i/lub wymiotów średnio o 1,5 w ciągu dnia 

oraz zmniejsza rozdrażnienie u niemowląt. 

Zagęstniki mleka można również dodawać 

do ściągniętego mleka kobiecego lub podawać 

go łyżeczką w formie gęstej papki tuż 

przed karmieniem. 

O JAK OBSERWUJ WYNIKI 

INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ 

I ZACHĘCAJ DO JEJ KONTYNUOWANIA 

Należy zachęcić rodziców do kontynuowania 

odpowiedniego żywienia, także po ustąpieniu 

dolegliwości ze strony układu pokarmowego. 

Warto w momencie karmienia mlekiem 

modyfikowanym przejść z żywienia mlekami 

specjalistycznymi na mleka wspierające 

korzystną mikrobiotę jelitową, z dodatkiem 

krótkołańcuchowych galaktooligosacharydów 

(GOS) oraz długołańcuchowych fruktooligosacharydów 

(FOS) w stosunku 9:1. Wykazano 

korzystny wpływ kompozycji scGOS/lcFOS 9:1 

na modyfikację składu mikrobioty jelitowej. 

U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym 

z dodatkiem scGOS/lcFOS 9:1 zaobserwowano 

kliniczne korzyści, takie jak: szybsze opróżnianie 

żołądka, przyspieszony pasaż jelitowy, 

zmniejszona lepkość stolca, bardziej miękkie 

stolce, zwiększona częstotliwość oddawania 

stolca, zmniejszenie częstotliwości epizodów 

płaczu u niemowląt cierpiących na kolkę, 

zwiększenie ilości korzystnych bakterii oraz 

zmniejszenie ilości patogenów. 




I JAK INFORMUJ RODZICÓW, ŻE 

CZYNNOŚCIOWE ZABURZENIA 

PRZEWODU POKARMOWEGO 

MAJĄ CHARAKTER PRZEJŚCIOWY 

I USPOKÓJ ICH 

Czas, kiedy niemowle cierpi z powodu dolegliwości 

trawiennych jest trudnym okresem 

dla całej rodziny, niemowlęta zwykle 

wykazują znaczny niepokój i płaczliwość. 

Rodzice oczekują od położnej czy lekarza 

wsparcia. Niezmiernie ważne znaczenie ma 

zwalczenie lęku rodziców, wynikającego ze 

stanu zdrowia ich dziecka oraz zwrócenie 

uwagi na umiejętną pielęgnację. Chodzi tu 

o przywrócenie im wiary w umiejętności rodzicielskie 

oraz upewnienie, że dolegliwości 

ich dziecka nie mają związku z jakąkolwiek 

chorobą. Należy uświadomić rodzicom, że 

CZPP są dolegliwościami występującymi 

często i nie są spowodowane ich błędnym 

postępowaniem w stosunku do dziecka. Im 

wcześniej rodzice zostaną pouczeni o charakterze 

tych dolegliwości, zanim u niemowlęcia 

utrwali się określony model zachowania, 

tym lepsze będą efekty terapii. Złagodzenie 

dolegliwości obserwuje się wówczas, gdy 

dziecko pielęgnowane jest w atmosferze 

spokoju i bezpieczeństwa. Skutki napięć 

emocjonalnych rodziców można stwierdzić 

nawet po 3 latach od wystąpienia objawów, 

na co zwracają szczególną uwagę naukowcy. 

Czasami wystarczającym postępowaniem 

jest troskliwe i cierpliwe zajmowanie się 

dzieckiem, np. kołysanie na rękach, w kołysce, 

podnoszenie, układanie na pochyłym 

podłożu, przewijanie, podawanie smoczka 

o różnych kształtach, skrócenie przerw między 

karmieniami. 

Dla prawidłowego procesu rozwoju dziecka 

i dojrzewania układu pokarmowego, 

uniknięcia nadmiernego stresu dziecka 

i rodziców oraz przyjmowania nadmiernej 

ilości leków, jak również w celu wyeliminowania 

długotrwałych skutków zdrowotnych 

nieleczonych zaburzeń czynnościowych 

przewodu pokarmowego ważne jest odpowiednie 

– dostosowane do potrzeb i możliwości 

dziecka – żywienie. 

Warto podkreślić, że występowanie CZPP 

w okresie niemowlęcym powiązane jest 

z niekorzystnym wpływem na zdrowie 

w późniejszym życiu. U 28% dzieci, które 

w okresie niemowlęctwa cierpiały z powodu 

kolki, w wieku 13 lat wystąpiły problemy ze 

strony układu pokarmowego. Dodatkowo w tej 

grupie częściej w życiu dorosłym stwierdzano 

migreny i zaburzenia funkcji poznawczych 

i behawioralnych. 

Ć JAK ĆWICZ PODEJŚCIE UKOIĆ 

W CODZIENNEJ PRAKTYCE 

• Udziel wsparcia rodzicom. 

• Wytłumacz, na czym polegają dolegliwości 

trawienne oraz podkreśl ich przejściowy 

charakter. 

• Edukuj o roli i interwencji żywieniowej 

w redukcji lub niwelowaniu uciążliwych 

dolegliwości. 

• Promuj karmienie piersią, wspieraj matkę 

podczas karmienia piersią. 

• W przypadku dzieci niekarmionych piersią 

poinformuj o roli mlek specjalistycznych. 

• Podaj praktyczne wskazówki dotyczące 

pielęgnacji dziecka, wprowadzenia zmian 

żywieniowych oraz ustrukturyzowania harmonogramu 

dnia. 

Jeszcze raz warto podkreślić ogromną rolę 

położnej czy lekarza opiekujących się dzieckiem, 

a właściwie całą rodziną. Podsumowując, 

podejście UKOIĆ to: 

U – UPEWNIJ się, że dolegliwości pacjenta 

są związanie z zaburzeniami czynnościowymi. 

Odpowiednio zdiagnozuj je, korzystając 

z najnowszych kryteriów rzymskich IV. 

K – KIERUJ uwagę rodziców na sposób żywienia. 

Przypomnij rodzicom o roli żywienia 

w pierwszych latach życia. Rozpocznij działania 

od interwencji żywieniowej przed włączeniem 

leczenia farmakologicznego. W przypadku 

niemowląt żywionych mlekiem modyfikowanym 

zastosuj mleka specjalistyczne typu 

Comfort i AR. 

O – OBSERWUJ wyniki interwencji żywieniowej 

i zachęcaj do jej kontynuowania. Przekonuj 

rodziców do stosowania odpowiedniego 

żywienia po ustąpieniu dolegliwości. W przypadku 

niemowląt żywionych mlekiem modyfikowanym 

warto przejść z żywienia mlekami 

specjalistycznymi na mleka wspierające 

korzystną mikrobiotę jelitową. 


51



I – INFORMUJ rodziców, że czynnościowe 

zaburzenia przewodu pokarmowego mają charakter 

przejściowy i uspokój ich. W przypadku 

postępowania w dolegliwościach trawiennych 

niemowlęcia dużą rolę odgrywa wyciszenie 

emocji rodziców, potwierdzenie przejściowości 

objawów. 

Ć – ĆWICZ podejście UKOIĆ. 

PIŚMIENNICTWO 

1. Pacześ K, Socha-Banasiak A, Czkwianianc E: 

Niedojrzałość układu pokarmowego u niemowląt. 

Standardy Medyczne Pediatria 2015; 12: 283-287. 

2. Fyderek K: Niedojrzałość czynnościowa i anatomiczna 

przyczyną dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego 

u dzieci. Krakowska Jesień Pediatryczna 

2014 – XIII Krajowa Konferencja Szkoleniowa. Kraków, 

19-20 września 2014. 

3. Olszewska J, Jaguszyn-Krynicka EK: Human microbiome 

project – Mikrobiota jelit oraz jej wpływ na fizjologię 

i zdrowie człowieka. Post Mikrobiol 2012; 51(4): 243-256. 

4. Kwiecień J: Kryteria Rzymskie IV (2016) – aktualne 

wytyczne rozpoznawania i leczenia czynnościowych 

zaburzeń przewodu pokarmowego u niemowląt. 

Standardy Medyczne Pediatria 2016; 13(4): 597-605. 

5. Benninga MA, Nurko S, Faure C et al.: Childhood 

functional gastrointestinal disorders: neonate/toddler. 

Gastroenterology 2016; 150: 1443-1455. 

6. Heyman MB: Lactose intolerance in infans, children, 

and adolescents. Pediatric 2006; 118(3): 1279-1286. 

7. Vandenplas Y, Abkari A, Bellaiche M et al.: Prevalence 

and health outcomes of functional gastrointestinal 

symptoms in infants from birth to 12 months of age. J 

Pediatr Garstoenterol Nutr 2015; 61(5): 531-537. 

8. Hyman PE, Milla PJ, Benninga MA et al.: Childhood 

functional gastrointestinal disorders: Neonate/toddler. 

Gastroenterol 2006; 130: 1519-1526. 

9. Lacono G, Merolla R, D’Amico D et al.: Gastrointestinal 

symptoms in infancy: a population-based prospective 

study. Dig Liver Dis 2005; 37(6): 432-438. 

10. Pituch-Zdanowska A: Rozwój i znaczenie mikrobioty 

jelitowej. Biuletyn Akademii Zdrowego Jelita. 

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016, 

seria edukacyjna 1. 

11. Dziekiewicz M: Rozwój układu pokarmowego w okresie 

1000 pierwszych dni. Biuletyn Akademii Zdrowego 

Jelita. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016, 


12. Pniewska M, Janiec A: Niedojrzałość układu pokarmowego 

niemowlęcia. Biuletyn Akademii Zdrowego 



13. Toporowska-Kowalska E: Dolegliwości ze strony układu 

pokarmowego: kolki i zaparcia. Biuletyn Akademii 

Zdrowego Jelita. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 

Warszawa 2017, seria edukacyjna 4. 

14. Dziechciarz P: Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: 

ulewania. Biuletyn Akademii Zdrowego 



15. Królak-Olejnik B: Mleko kobiece. Biuletyn Akademii 

Zdrowego Jelita. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 

Warszawa 2017, seria edukacyjna 6. 

ADRES DO KORESPONDENCJI 

prof. UM dr hab. n. o zdr. Beata Pięta 

e-mail: biataid@wp.pl 

Otrzymanie artykułu: 2018-03-27 

Akceptacja do druku: 2018-06-01

Artykuł Jak UKOIĆ dolegliwości trawienne prof_Beata_Pieta_POŁOŻNA NAUKA PRAKTYKA

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?