Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
6 <strong>13</strong> <strong>тамыз</strong>, сейсенбі, <strong>2019</strong> <strong>жыл</strong> мерей<br />
САРЫАРҚА САМАЛЫ<br />
Азамат жолы айшықты<br />
Бүгін әңгімелегелі отырған кейіпкерім жөнінде айтпас бұрын өткен ғасырдың<br />
1995-1996 <strong>жыл</strong>дары жас тәуелсіз мемлекетіміздің өмірінде болған тарихи оқиғаларды еске<br />
түсірудің реті келіп тұр. Өйткені ол оқиғалар кейіпкеріміздің бұдан кейінгі тіршілігімен<br />
тікелей астасып жатыр. Атап айтқандай, 1995 <strong>жыл</strong>ы 30 <strong>тамыз</strong>да еліміздің жаңа<br />
Конституциясы қабылданса, сол <strong>жыл</strong>дың желтоқсан айында Парламент сайлауы өтіп,<br />
елімізде қос палаталы жоғары заң шығару органы тұңғыш рет дүниеге келді.<br />
Әрине, қос палаталы Парламенттің<br />
қалыптасып, аяғынан тік тұрып кетуі оңай<br />
шаруа болған жоқ. Мұндай үлкен жетістікті<br />
ең алдымен республиканың тәуелсіздігімен<br />
байланыстырамыз. Тәуелсіздікті жариялағаннан<br />
кейін еліміздің біртіндеп еңсесін тіктеп, өзінің<br />
бұдан былайғы алар биігін еркін әрі дұрыс<br />
таңдаудың жарқын жолына түсті. Соның<br />
бірі әрі ең бастысы – билік тармақтарының<br />
жұмысын реттеу болатын. Атқарушы билік, заң<br />
шығару билігі және сот билігі өз өкілеттіктері<br />
шегінде бір-бірімен өзара тығыз қарымқатынас<br />
жасай отырып, дербес жұмыс істей<br />
білуге тиіс еді.<br />
Осындай келелі мақсатты жүзеге асыру<br />
үшін құрылған жоғары заң шығару органына<br />
сайланып, Қазақстанның түкпір-түкпірінен<br />
келген су жаңа депутаттар 1996 <strong>жыл</strong>ы қаңтар<br />
айында сол кездегі ару астанамыз Алматы<br />
қаласындағы Парламент үйіне жиналып, ел<br />
тарихына шежіре болып енген заң шығару<br />
жұмысын бастап та кетті.<br />
Жалпы, Қазақстанның тәуелсіздігі<br />
<strong>жыл</strong>дарында «тұңғыш» деген сөздің жиі<br />
қолданылатынына құлағымыз үйренді. Өйткені<br />
бәрі де тұңғыш рет жасалып жатты ғой.<br />
Парламентте де солай болды. Қос палаталы<br />
тұңғыш Парламент. Мәжіліс пен Сенаттың<br />
түңғыш төрағалары, жаңа заң шығару органына<br />
тұңғыш рет сайланған депутаттар... Міне<br />
осы тұңғыштардың арасында біздің бүгінгі<br />
кейіпкеріміз Ермек Жиеншеұлы Жұмабаев<br />
та бар еді.<br />
Сенаторлық орынға жайғасқанға дейін<br />
белгілі бір дәрежеде өмір тәжірибесінен<br />
өтсе де Парламент табалдырығынан аттаған<br />
кезден бастап Ерекеңнің өзін үлкен бір<br />
емтиханның алдында тұрғандай сезінгені<br />
бар-ды. Бір есептен оның себебі түсінікті<br />
де шығар. Тәуелсіз елдің ең жоғары заң<br />
шығару органында жұмыс істеу, республика<br />
егемендігін бекемдей түсуге ат салысар<br />
заңдар қабылдау жауапкершілігі кім кімді<br />
де толғантпай, толқытпай қоймайтыны анық.<br />
Ол бір ұмтылмас кездер-ді. Ерекең өзі бес<br />
<strong>жыл</strong> студенттік қызықты <strong>жыл</strong>дарын өткізген,<br />
кейін туған жерге оралса да қаланың әсем де<br />
сұлу көркі көкейінен кетпеген аяулы Алматыға<br />
араға <strong>жыл</strong>дар салып қызмет бабымен келемін<br />
деп ойламаған да шығар. Асқақ Алатаудың<br />
баурайындағы бұл қаланың келбетіне көз<br />
тойған ба?! Шіркін Алматы, көрікті бойжеткендей<br />
кербез қалпы, жүрек қылын шертіп,<br />
жан тебірентуден жалықпайды-ау.<br />
Бір жағынан сүйікті қаласына қызмет<br />
бабымен тұрақтайтынына, екінші жағынан<br />
билік тармағының ең жоғары органының біріне<br />
– Парламентке депутат болып сайлануына<br />
марқайған көңілі қуаныш сезімімен астасып<br />
та жатқан-ды. Шынында да, «Алғашқы сезімді<br />
екінші рет бастан өткізе алмайсың» деген<br />
ағылшын мәтеліне сүйене айтсақ, қайсыбір<br />
оқиғалар адам зердесінде өмір бақи естен<br />
кетпестей болып қалып қояды емес пе?<br />
Ермек Жиеншеұлы мұны Сенатқа Павлодар<br />
облысынан депутат болып сайланған кезде<br />
өз басынан өткізді.<br />
Осы арада сәл шегініс жасап, Ерекеңнің<br />
Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатына<br />
депутат болып сайланғанға дейінгі<br />
өмірін қысқаша шола кеткенді жөн көріп<br />
отырмыз.<br />
Иә, сонымен, Парламент Сенатына<br />
Павлодар облысынан бір емес, қатарынан<br />
бірнеше рет сайланып, мәртебелі мекеме<br />
қабырғасында табандатқан 18 <strong>жыл</strong> тер төгіп,<br />
оның бақандай тоғыз <strong>жыл</strong>ында Сенаттағы<br />
жетекші комитет қатарынан саналатын, атауы<br />
уақыт талабына сай өзгеріп отыратын Заңнама<br />
комитетіне басшылық жасап, егемендігімізді<br />
бекемдей түсетін жүздеген заңдарды ой<br />
елегінен өткізіп, Конституцияға өзгерістер<br />
мен түзетулер енгізудің басы-қасында жүріп,<br />
қысқартып айтқанда, қыруар іс тындырып,<br />
құрметті демалысқа шыққан Ерекең Парламентке<br />
депутат болып сайланудан бұрын-ақ<br />
өз мамандығына әбден ысылған, заңгерлікке<br />
қатысты тиісті мектептерден өткен жан еді.<br />
Мысал үшін айтсақ, өмір жолын өзі<br />
туып өскен Павлодар облысының Шарбақты<br />
ауданындағы Шалдай ауылында орта мектепті<br />
тәмәмдағаннан кейін осы облыстың Лебяжі<br />
ауданына қарасты Шақа ауылындағы, сонан<br />
соң Шарбақты ауданына қарасты Жаңа<br />
зауыт ауылындағы мектепте мұғалім болудан<br />
бастаған Ерекең ел алдындағы әскери борышын<br />
өтегеннен кейін жүрек қалауымен заңгерлік<br />
мамандығын алуға талпынып, Алматыға<br />
аттанды. Зердесі мықты, зерек талапкер көп<br />
ұзамай С.М.Киров атындағы ҚазМУ-дің (қазіргі<br />
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ) заң факультетінің<br />
студенті атанды. Университет қабырғасынан<br />
заңгер мамандығын алып шыққаннан кейін<br />
Павлодар облысының прокуратура органдарында<br />
еңбек жолын бастады. Баянауыл<br />
аудандық прокуратурасының тергеушісі,<br />
облыс прокуратурасының аға тергеушісі,<br />
Павлодар қаласындағы Индустриалдық аудан<br />
прокурорының орынбасары, Екібастұз, Май,<br />
Железин аудандарының прокуроры болып<br />
абыроймен еңбек етті.<br />
...Бүгінде 70 жастың биігіне көтерілген Ерекең<br />
тұғырдан тайған жоқ. Заң саласына арналған оңдаған<br />
кітаптардың авторы, заң ғылымдарының кандидаты<br />
ретінде студенттерге дәріс оқиды. Өмір бойы<br />
адал еңбек етіп, қайда жүрсе де абырой биігінен көріне<br />
білген мемлекет пен қоғамның көрнекті<br />
,,<br />
қайраткеріне<br />
мемлекет тарапынан талай рет лайықты ілтипат<br />
көрсетілді.<br />
Көріп отырғанымыздай, Ерекең облыстың<br />
заң саласын дамытуға 20 <strong>жыл</strong>дан астам<br />
уақытын арнапты. Осы <strong>жыл</strong>дар ішінде оның<br />
облыстың қай ауданына бармасын өз ісін<br />
мінсіз атқаруы басшылықтың да, қарапайым<br />
халықтың да үнемі назарында болды. Бұл<br />
арада әңгіме прокурордың атқарып жүрген<br />
тірлігіне басшылық тарапынан да, жұртшылық<br />
тарапынан да көрсетілетін ризашылық туралы<br />
болып отыр. Біздің ойымызша, бұл – сирек<br />
кездесетін жағдай.<br />
Әдетте заңгерлердің, оның ішінде<br />
прокурорлардың жұмысы басшылыққа<br />
жаққанымен, жұртшылыққа жақпайтын жәйттер<br />
жиі кездесіп жатады. Мұның себебі басшылар<br />
жоғары жаққа берген есебінде жергілікті<br />
жердегі жағдайды, оның ішінде заңдылық<br />
мәселесін ойдағыдай етіп көрсетуге бүйрегі<br />
бұрып тұрады. Алайда көпшілік болған соң<br />
мәселенің барлық уақытта бірдей тап-тұйнақтай<br />
болмайтыны және бар. Міне осындай сәттерде<br />
прокурордың қырағылығы, сонымен бірге<br />
мәселеге әділеттілік тұрғысынан қарай білуге<br />
бейімділігі сынға түседі. Яғни қызмет бабында<br />
біржақтылыққа ұрынбау, адамдармен жұмыс<br />
істей білу, оларға заң актілерін түсіндіру,<br />
түрлі тәртіп бұзушылықтардың алдын алу<br />
мақсатында халық арасында әңгімелер жүргізу<br />
тәрізді шараларды қолдану оң нәтижесін<br />
береді. Түптеп келгенде осындай нәтижелі<br />
жұмыстардың арқасында тәртіп күшейеді,<br />
заң бұзушылық азаяды, демек басшылар<br />
тарапынан жоғарыға жалған ақпарат берудің<br />
де жолы кесіледі.<br />
Ерекеңнің өз мамандығы бойынша мінсіз<br />
қызмет атқаруының қыр-сыры да осында<br />
жатыр. Жоғарыда айтқанымыздай, заңдылық<br />
тәртібін қатаң сақтау, әділдікті мұрат тұту,<br />
оның үстіне қай жерде де, қандай жағдайда<br />
да заң тілінде шешен сөйлеп, ойын, пікірін<br />
жұртқа да, басшыларға да, әріптестеріне де<br />
ұғынықты етіп жеткізе білу Ермек Жиеншеұлына<br />
тән қасиет. Бұған Парламент Сенатының<br />
аппаратында қызмет еткен <strong>жыл</strong>дарымда<br />
мен де куә болдым.<br />
Сенат аппаратының қызметкерлері,<br />
негізінен депутаттардың саналы заңдар<br />
шығаруына қолғабыс жасаймыз. Қажетіне<br />
қарай, реті келген жерде Комитеттердің,<br />
Сенаттың отырыстарына қатысамыз. Міне<br />
сондай тұстарда қабылданғалы тұрған<br />
заңға байланысты әртүрлі талас-тартыстар<br />
туындайды. Осындай пікірталастар барысында<br />
кейбір заң жобаларының шикі<br />
тұстары айқындалып, ол қайта пысықтау<br />
үшін кейінге қалдырылып жатады. Мұндай<br />
пікірталастарға Ерекең белсене араласып,<br />
шешен тілмен баяндалған бұлтартпас дәлелді<br />
тұжырымдарымен әріптестерін тәнті етеді.<br />
Ерекеңнің бойындағы жалпыжұрт мойындаған<br />
осындай өз ісіне жетіктігіне, біліктілігіне,<br />
бұған қоса ойын дәлелдеу бағытында көсіле<br />
сөйлейтін шешендігіне көпшілікпен бірге<br />
сүйсінуші едік. Кейін білсек, мұның да арғы<br />
жағында өзіндік сыры бар екен. Ерекеңнің<br />
әкесі, Ұлы Отан соғысына қатысып, әлденеше<br />
медальдармен, ордендермен марапатталған,<br />
көпбалалы отбасының отағасы (екі ұл, бес<br />
қыз) Жиенше Қамзаұлы Ерекең мектеп<br />
қабырғасында жүрген кезінде-ақ ұлының<br />
аяқ алысын сырттай бақылап, орайы келген<br />
кезде асықпай, бабымен сөйлейтін әдетімен:<br />
«Балам, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа осы<br />
бастан үйрен. Біздің арғы-бергі әулетімізде<br />
іс-әрекетімен, қоғамшыл мінезімен ұрпаққа<br />
үлгі-өнеге қалдырған аталарың аз болмаған.<br />
Соның ішінде әсіресе сенің түп нағашың<br />
Темірғали Түйтеұлы Нұрекеновтің халқына<br />
сіңірген еңбегін жұрт осы күнге дейін аузынан<br />
тастамайды. Әне сондай аяулы жандардың<br />
атына кір келтірмейтіндей тірлік жасау керек.<br />
Ұқыпты, тиянақты бол дейтінім сондықтан»<br />
деп түйіндейтін.<br />
Кейін есейіп, бұғанасы қатқан кезде,<br />
Темірғали Түйтеұлының өз заманының озық<br />
ойлы қайраткері болғанын, сол кезде Ресей<br />
қарамағындағы Қазақстанның Семей губерниясынан<br />
топ жарып, Ресей Мемлекеттік<br />
Думасының депутаты атанғанын, туған<br />
халқының теңдігі жолында жан аямай қызмет<br />
еткенін толығырақ, тереңірек оқып білген<br />
тұста кеудесін мақтаныш сезімі кернеумен<br />
бірге қазіргі атқарып жүрген жұмысындағы<br />
жауапкершілікті сондай аяулы аталардың<br />
аманатындай түйсінгені бар.<br />
Расында да, тектіден текті туады,<br />
тектінің жолын қуады демекші, бір кезде<br />
Темірғали Түйтеұлы тәрізді аталары халқының<br />
мұң-мұқтажын өздері тәуелді болып отырған<br />
елдің жоғары мінберінен айтып, елінің еңсесі<br />
езілген жағдайын шамасы келгенше жеңілдетуге<br />
күш салған болса, Ерекең жер бетіндегі терезесі<br />
тең елдердің біріне айналған Қазақстанның<br />
ең жоғары заң шығару органының депутаты<br />
бола жүріп халқымыздың өз елімізде де<br />
лайықты өмір сүріп, шет мемлекеттермен<br />
де қарым-қатынас жасауды жолға қоюда<br />
ешкімге жалтақтамай, өзіне тән бағытпен<br />
ілгері <strong>жыл</strong>жуына септігін тигізетін заңдар<br />
шығаруға үлес қосты.<br />
Бұл арада біз Ермек Жиеншеұлының<br />
18 <strong>жыл</strong>дық депутаттық қызметте атқарған<br />
қыруар шаруаларын жіпке тізіп баяндауды<br />
мақсат етіп отырған жоқпыз. Ол – ұзақ<br />
әңгіме. Сондықтан бір сәтте толастамайтын<br />
заң шығару қызметінен бөлек, Парламент<br />
аясындағы ондаған іс-шаралармен<br />
шұғылданғанын атап өтейік. Сенаттағы «Өңір»<br />
депутаттық тобына жетекшілік етті. Ол ҚР<br />
Ұлттық Кеңесінің, ҚР Президенті жанындағы<br />
Заңдар жинағын шығару жөніндегі Ұлттық<br />
комиссияның, Жоғары Сот Кеңесінің мүшесі<br />
болды. Халықаралық деңгейдегі жұмыстарға<br />
Парламент атынан өкілдік етті. Қазақстан<br />
атынан Парламентаралық одақтың құрамына;<br />
Ұлыбритания Біріккен Корольдігі мен Солтүстік<br />
Ирландия Парламенттерімен ынтымақтастық<br />
тобына; Жапонияның Кеңесшілер Палатасының<br />
құрамына кірді, сондай-ақ Сауд Арабиясының<br />
Консультативтік Корольдігімен де осындай<br />
бағытта ынтымақтаса жұмыс істеді.<br />
Оның өзіне жүктелген жұмысқа асқан<br />
жауапкершілікпен қарайтынын, әрбір мәселені<br />
ақылға салып, кең ойлап шешетінін,<br />
әріптестерімен де, қарамағындағы қызметкерлерімен<br />
де тіл табыса жұмыс істейтінін,<br />
тіпті алдына бірінші рет келіп, шаруа айтып<br />
отырған бейтаныс адамның қандай жағдайда<br />
да көңілін жықпауға, меселін қайтармауға<br />
тырысатын мінезін өз тәжірибемнен де<br />
байқадым. Ол былай болған еді. Алматыдағы<br />
Заң академиясында білім алып жатқан студент<br />
баламның астанадағы Әділет министрлігінен<br />
тағылымдамадан өтуі керек болды. Ақмолаға<br />
Парламент Сенаты аппаратының құрамында<br />
көшіп келгенімізге көп бола қайған жоқ.<br />
Ешкімді танымаймыз. Оның үстіне аппарат<br />
қызметкерлеріне депутаттарға жеке шаруамен<br />
барғандардың қатаң жазаланатыны<br />
ескертілген. Соған қарамастан, танымасам<br />
да тәуекел деп, Сенатта Комитет төрағасы<br />
қызметін атқаратын Ермек Жиеншеұлының<br />
қабылдауына кіруге бел байладым. Қас<br />
қарайған кешкі мезгіл еді. Жұмыс уақыты<br />
аяқталғандықтан, қабылдау бөлмесіндегі қыз<br />
кетіп қалыпты. Қос қабатты есіктің біріншісінен<br />
өтіп, екіншісін тоқылдатып, рұқсат алып, ішке<br />
ендім. Өзімнің осындағы аппарат қызметкері<br />
екенімді айтып, бұйымтайымды жеткіздім.<br />
Ермек Жиеншеұлы мені бұрыннан білетін<br />
адамдай ашық-жарқын сөйлесіп, шаруамды<br />
реттеп, тағы да хабарласып тұруға тілек<br />
білдіріп, шығарып салды. Міне бұл Ерекеңнің<br />
бойында кейбіреулерге тән қатып-семген<br />
қасаңдықтан гөрі адам жанын түсінуге бейім<br />
тұратын қасиеттің басым екенін көрсетсе<br />
керек.<br />
Бүгінде 70 жастың биігіне көтерілген<br />
Ерекең тұғырдан тайған жоқ. Заң саласына<br />
арналған ондаған кітаптың авторы, заң<br />
ғылымдарының кандидаты ретінде студенттерге<br />
дәріс оқиды. Өмір бойы адал еңбек етіп,<br />
қайда жүрсе де абырой биігінен көріне білген<br />
мемлекет пен қоғамның көрнекті қайраткеріне<br />
мемлекет тарапынан талай рет лайықты<br />
ілтипат көрсетілді. Павлодар облысының, осы<br />
облыстың Шарбақты ауданының Құрметті<br />
азаматы, Қазақстан Прокуратурасының<br />
Құрметті қызметкері атанды. Елге сіңірген<br />
еңбегі республиканың жоғары наградаларымен<br />
– «Құрмет», «Парасат» ордендерімен,<br />
Қазақстан Республикасының Құрмет Грамотасымен,<br />
алты медальмен атап өтілді.<br />
Отбасындағы жағдай да ойдағыдай еді.<br />
Жан жары Үмітжан екеуі Құдай берген ұл<br />
мен қыздан немерелер сүйіп, жер ортасына<br />
таянған шақтарында қызық-қуанышқа кенеліп,<br />
марқайып жүретін. Әттең... әттең... Біріккен<br />
Ұлттар Ұйымындағы Қазақстан өкілдігінде<br />
жауапты қызмет атқаратын талантты ұлдары<br />
Асқардың 35 жасында кенеттен көз жұмуы<br />
ата-анасының қабырғасына қатты батты.<br />
Шалғайдағы алпауыт елде туған Қазақстанның<br />
сөзін сөйлеп жүрген өрімдей жастың қазасына<br />
Сыртқы істер министрлігінен бастап, Ерекеңнің<br />
туған-туыстары, жора-жолдастары, әріптесзамандастары<br />
түгел күйзелді.<br />
Алайда Ерекеңнің табиғатынан рухы<br />
мықты. Майысты, бірақ сынған жоқ. Өйткені<br />
ол, егер бейнелеп айтсақ, бір кезде шағын<br />
ғана Шалдай ауылында өсіп-өнген жәй<br />
терек тәрізді болса, бүгінде тарамданған<br />
бұтақтары тереңге тамыр жайып, көкке қол<br />
созған саялы бәйтерек іспетті. Сондықтан<br />
Ерекең әрбір адамның өмірінде кездесетін<br />
осындай қиындықтарға төтеп беріп қана<br />
қоймай, үрім-бұтағын саясына алып, биіктерге<br />
беттеп барады.<br />
Орынбек Жолдыбай,<br />
Қазақстанның Құрметті журналисі.
Change language