Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
САРЫАРҚА САМАЛЫ<br />
ТАРИХ <strong>29</strong> <strong>тамыз</strong>, бейсенбі, <strong>2019</strong> <strong>жыл</strong> 7<br />
СЫНАҚТАРҒА ҚАРСЫ КҮРЕС КҮНІ<br />
полигон<br />
Ақ ту көтерген<br />
«Невада-Семей»<br />
Әлемдегі 2 алпауыт әскери<br />
держава – АҚШ пен КСРО арасындағы<br />
қырғи-қабақтың салдарынан<br />
туындаған ядролық сынақтар жалғаса<br />
берер ме еді, кім білсін. Халқымыз<br />
арада 40 <strong>жыл</strong> өткенде сынақ алаңын<br />
жаппаса, араны одан әрі ашылып, ұлтты<br />
жаппай қырып-жойып бара жатқанына<br />
қатты алаңдады.<br />
1989 <strong>жыл</strong>дың ақпанның 12-18<br />
күндері аралығында әскерилер ешкімге<br />
ескертпей, Семей полигонында кезекті<br />
сынақты өткізді. Сынақ кезінде жердің<br />
жарығынан оқшау (инертті) газдар<br />
ауаға бөлініп шыққан екен. Улы газ<br />
алдымен Курчатов қаласының маңындағы<br />
Шаған қаласын басып, артынан жел<br />
тұрып, газды Алтай өңіріне айдап<br />
әкетеді. Бұл жайтты естіген сол кездегі<br />
Қазақ КСР Коммунистік партиясының<br />
Семей облыстық комитетінің бірінші<br />
хатшысы Кешірім Бозтаев КСРО<br />
Орталық комитетіне сынақты тоқтатып,<br />
сол жердің халқына көмек көрсетуді<br />
талап еткен мазмұнда шифрограмма<br />
жібереді. Бұл атом қаруының сыналуына<br />
қарсы ашық түрде жасалған<br />
шаралардың бірі болатын.<br />
Бұл даңқты ақынымыз, қоғам<br />
қайраткері Олжас Сүлейменовтің<br />
КСРО Жоғары Кеңесіне депутаттыққа<br />
кандидат ретінде түсіп жатқан уақыт еді.<br />
О.Сүлейменов қазақ қасіретін Мәскеуге<br />
жеткізуге бел буады. Орталық телеарнада<br />
сайлауалды бағдарламасымен<br />
шығуға тиіс О.Сүлейменов эфирде<br />
кенеттен бірнеше күн бұрын болған<br />
Семейдегі апаттық жағдай туралы<br />
мәлімдеме жасайды. Радиоактивтік<br />
заттардың ауаға бөлініп шыққанын,<br />
атом сынақтары үлкен қауіп туғызып<br />
отырғанын айтып, ядролық полиондар<br />
жабылуға тиіс, деп ұран көтереді.<br />
Бұл 1989 <strong>жыл</strong>дың 28 ақпаны<br />
болатын. Олжас Омарұлының сөзін<br />
жұртшылық сілтідей тынып тыңдады.<br />
Ақын алапатты тоқтатуға әлемдегі<br />
антиядролық топтар өкілдерін, Біріккен<br />
Ұлттар ұйымы, ЮНЕСКО, Бүкіләлемдік<br />
Денсаулық сақтау ұйымы, МАГАТЭ<br />
тәрізді халықаралық ұйымдарды үндеді.<br />
Қойылған талаптар қатарында ядролық<br />
материалдар өндіретін кәсіпорындардың<br />
әрекетін тоқтату, олардың жұмысын<br />
табиғатқа және адамзатқа келтірілген<br />
залалдарды жоюға бейімдеу, атом<br />
өнеркәсібі қалдықтарын көму, оған<br />
қоғамдық бақылау жасау, экологиялық<br />
карта әзірлеу, жарамсыз жерлерді<br />
халық шаруашылығы қолданысынан<br />
шығару болды. Сондай-ақ, нақты жапа<br />
шегушілер санын айту міндеттелді.<br />
Осылайша, «Невада-Семей» атты<br />
жаңа қозғалыс өмірге келді. Митинг<br />
өткеннен кейінгі алғашқы күндерде-ақ<br />
Семей полигонын шұғыл жабу туралы<br />
Үндеудің астына 2 миллионнан астам<br />
қазақстандық азамат қол қойды. Кеңес<br />
өкіметі көлемінде Қазақстанда алғашқы<br />
антиядролық қоғамдық қозғалыстың<br />
құрылғаны туралы шетелдік баспасөз<br />
мәліметтер таратып жатты.<br />
Антиядролық қозғалысқа қатысушы<br />
Қарағандының 130 мың шахтері<br />
егер ядролық сынақ тоқтамаған<br />
жағдайда мерзімі шектеусіз ереуілге<br />
шығатындарын мәлімдеген болатын.<br />
Оларды Семей, Павлодар, Өскемен,<br />
Жезқазған жұмысшылары қолдады.<br />
Павлодар өңірінде қозғалысқа<br />
үндеу қосуға бүгінде белгілі ақын,<br />
қоғам қайраткері, ол кезде Трактор<br />
заводының жұмысшысы Арман Қани<br />
белсене араласты. Ел басындағы<br />
қасіретті сейілтуге қатысқан күндерді<br />
күрескер ақын былай деп еске алады:<br />
Өкінішке қарай, Павлодарда<br />
жұртшылықтың басым көпшілігі ақпарат<br />
тапшылығы салдарынан бейбітшіл<br />
Алматы мәлімдемесінен хабарсыз<br />
қалды... Павлодар облысында Олжас<br />
Сүлейменовтің мәлімдемесі жайында<br />
ақпарат тарату және «Невада» қозғалысын<br />
қолдаушылардың қолын жинау мәселесі<br />
өздігінен туындады. Бұл орайдағы<br />
іс-шараларды жүзеге асыруға Ертістің<br />
Кереку өңірі жұртшылығына белгілі ақын,<br />
осы жолдардың авторы бел буды. Сол<br />
күндері Павлодар қаласының Орталық<br />
алаңына таяу орналасқан «ЦУМ» әмбебап<br />
дүкенінің алдында қолыма плакат ұстап<br />
тұрған маған мыңдаған бейбітсүйгіш<br />
адамдар ризашылық сезімін білдірді,<br />
мүсіркей қарағандар да, мысқылдап<br />
келеке қылғандар да бой көрсетті!<br />
Олжас Сүлейменов пен қазақстандық<br />
шығармашыл зиялылар, Қазақстан<br />
әдебиетіндегі танымал тұлғалардың бейбіт<br />
бастамасына және Семей полигонының<br />
зардабына жергілікті шығармашылық<br />
адамдары бейжай қараған жоқ! Полигонды<br />
жабу және қозғалысты қолдау<br />
туралы талапхатқа облыстық партия<br />
комитетінің органы болып табылатын<br />
«Сарыарқа самалы» мен «Звезда Прииртышья»<br />
газеттері, облыстық телевизия<br />
мен радио журналистерінің басым<br />
көпшілігі бірден қол қойды! Қозғалыстың<br />
Павлодар облысында қанат жаюына<br />
жер-жердегі шығармашылық адамдары:<br />
Ғабит Сапаров, Қайыр Жүнісқалиев<br />
(енді марқұм), Серік Мұхтаров,<br />
Қанат Шайғазин, Өмірбек Құшманов<br />
(енді марқұм), Ризолла Бұланбаев<br />
(Май ауданы), Жұмағали Қоғабаев<br />
(Екібастұз қаласы), Сүлеймен Баязитов<br />
(Баянауыл ауданы) іс-әрекетімен де,<br />
шығармаларымен де зор үлес қосты.<br />
Солардан үлгі алған он мыңдаған соғыс<br />
және еңбек ардагерлері, түрлі салада<br />
еңбек етушілер, студенттер, тіпті<br />
оқушылар да бейбітшіл істі қолдауға<br />
жұмыла кірісті!<br />
Павлодар қаласы Ильич аудандық<br />
партия комитетінің хатшысы<br />
З.Н.Кожанованың қозғалыстың облыстық<br />
құрылымын жергілікті билікке толық<br />
тәуелді әрі жасанды түрде құру<br />
пиғылын аңғарғандықтан, аталған<br />
сайлау қарсаңында нағыз белсенділерді<br />
жаныма топтастырдым. Соның<br />
нәтижесінде, қоғамдық жауапты<br />
қызметке бізбен қарым-қатынасы<br />
тығыз, Павлодар пединститутының<br />
«Ғылыми коммунизм» пәнінен дәріс<br />
оқитын оқытушысы Амантай Қалиевтің<br />
өтуін сәтті ұйымдастырдым...<br />
Май ауданы Чапаев кеңшары (қазіргі<br />
Саты ауылы) партия ұйымының хатшысы<br />
Мереке Әбілқасымов Қызылқұрама<br />
кеңшары (қазіргі Баскөл ауылы)<br />
партия ұйымының хатшысы Қабиден<br />
Байғожин және өзгелер де бірнеше<br />
бейбіт акциялардың ұйымдастырылуына<br />
белсене атсалысты.<br />
Алматы, Семей, Қарағанды тәрізді<br />
қалалар мен облыстардағыдан біршама<br />
уақыт кешірек қолға алынған және<br />
негізінен Май ауданында өткізілген<br />
антиядролық митингілер өзіндік сипаттарымен<br />
ерекшеленді. Айталық, аудан<br />
орталығы Белогорьеде (қазіргі Көктөбе)<br />
өткізілген митингінде бейбіт талаптармен<br />
бірге «Невада-Семей» қозғалысын<br />
қолдаушылардың бірі, «Қазақ тілі» қоғамы<br />
облыстық ұйымының сол кездегі төрағасы<br />
Жеңіс Мардановтың және осы жолдар<br />
авторының ұсынысымен Қазақстан<br />
компартиясы Павлодар облыстық<br />
комитетінің І хатшысы Ю.А.Мещеряковқа<br />
және облыстық атқару комитетінің<br />
төрағасы Ж.Ғ.Ысқақовқа сенімсіздік<br />
білдіру жөнінде қарар қабылданды.<br />
Өкінішке қарай, облыс басшылығына<br />
қатысты шешімді қозғалыстың облыстық<br />
бөлімшесінің сол кездегі төрағасы оқымай<br />
кетті. Дегенмен, көп ұзамай тележурналист<br />
ретінде облыстық телевизиядан<br />
полигон туралы «Зардап» атты хабар<br />
дайындағанымда әлгі сенімсіздік туралы<br />
шешімді жұртшылыққа мен жария еттім» -<br />
дейді А.Қани.<br />
Тұтас республиканы шарпыған<br />
«Семей-Невада» қозғалысының алғашқы<br />
күндерде қол жеткізген табысы 1989<br />
<strong>жыл</strong>ы жоспарланып тұрған 18 ядролық<br />
сынақтың 11-ін тоқтатуы болды.<br />
Жарылыстың соңғысы 19 қазан күні<br />
өткізілді.<br />
1989 <strong>жыл</strong>ы 20 қараша күні КСРО<br />
Жоғарғы Кеңесі Семей және Новоземельск<br />
полигондарында ядролық<br />
жарылыстарды тоқтату туралы қаулы<br />
қабылдады. Семей ядролық полигоны<br />
толықтай 1991 <strong>жыл</strong>ы <strong>29</strong> <strong>тамыз</strong><br />
күні Қазақстан Республикасының<br />
Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың<br />
№409 Жарлығымен жабылды.<br />
Сөйтіп, тиянақтылық пен табандылық<br />
танытқан қазақ халқы өз мақсатына<br />
жетті. Қазақстанның көптеген қалалары<br />
мен аймақтарында, сондай-ақ Ресей,<br />
АҚШ, Италия, Жапония, Түркия, т.б.<br />
елдерде «Невада-Семей» қозғалысының<br />
бөлімшелері құрылған. Қозғалыстың<br />
белсенді қызметінің арқасында БҰҰ<br />
БА-ның 53-сессиясы «Қазақстандағы<br />
Семей өңірі адамдары денсаулығы мен<br />
экологиясын сауықтыру және экономикасын<br />
дамыту мақсатындағы халықаралық<br />
ынтымақтастық пен іс-қимылды үйлестіру»<br />
қарарын қабылдады.<br />
Бүгінде Президент Нұрсұлтан<br />
Назарбаевтың бастамасымен <strong>29</strong> <strong>тамыз</strong><br />
Халықаралық ядролық сынаққа қарсы<br />
күн болып белгіленді. Еліміз бейбітсүйгіш<br />
саясатымен әлемдік қоғамдастықта<br />
өзіндік орнын алған елдердің санатында<br />
танылып келеді. Сонымен қатар<br />
Елбасының бастамасымен ядролық<br />
қарусыз әлем құруға бағытталған<br />
«АТОМ» жобасы жүзеге асырылуда.<br />
Тұтас қазақ халқының жер бетінен жоғалып кету қаупін<br />
туындатқан ХХ ғасырдағы зауалдың беті қайтарылды.<br />
Десе де, бұл - халқымыз үшін тарихи сабақ. Әлі де<br />
қасіреттің салдарын оңалту үшін үкімет деңгейінде<br />
көптеген іс-шаралар жүргізілуі керек. Бастысы, халық<br />
орнында. Ал орнында бар ұлт әлбетте оңалар деп<br />
сенеміз.<br />
ОЙ-ТАМЫЗЫҚ<br />
Нұржайна<br />
ШОДЫР<br />
«Өзіміздікі»<br />
өтпей ме?<br />
Білім күні жақындаған сайын<br />
дүкендер мен базарлардың<br />
сөресі мектепке қажетті заттарға<br />
лық толатыны - шындық.<br />
Таңдау көп, тек ақшаң болса,<br />
болғаны. Өкініштісі, осылардың<br />
ішінде «өзімізде» өндірілетін<br />
тауарлардың үлесі өте аз.<br />
Оқуға баратын баланың басты қажеттілігі мектеп<br />
формасы екені анық. Қазіргі таңда бұрынғыдағыдай<br />
әркім «тапқанын» киіп жүре бермейді. Бұл -<br />
заңсыздық. Себебі, осыдан үш-төрт <strong>жыл</strong> бұрын<br />
елдегі жалпы білім беру мекемелеріне бірыңғай<br />
мектеп формасы енгізілген. Сол талап бойынша<br />
әр білім ордасының әкімшілігі ата-аналармен<br />
келісе отырып, оқушылар үшін бірыңғай мектеп<br />
формасының үлгісін таңдаған еді. Нәтижесінде,<br />
бұған дейін облыстағы мектеп оқушылары қара,<br />
қара көк, сондай-ақ, сұр және күрең тор көзді<br />
матадан тігілген форма киіп келді. Ал биылғы<br />
оқу <strong>жыл</strong>ынан бастап аймақтағы барлық мектеп<br />
оқушылары жаппай қара көк түсті форма киюге<br />
көшті. Бұл жөнінде облыстың бас ұстазы Дінислам<br />
Болатханұлы Facebook әлеуметтік желісіндегі<br />
парақшасында пост жариялады. Онда: «Биыл ҚР<br />
Білім және ғылым министрлігінің ұсынысына сәйкес,<br />
мектеп формасы бойынша бір ғана талап қойып<br />
отырмыз, ол - мектеп формасы көк түсті болу<br />
керек! Ал, қалған мәселені ата-ана өзі шешеді.<br />
Осылайша біздер осы мәселедегі алып қашпа<br />
әңгімелерді тоқтатқымыз келеді. Егер форманы<br />
алдын ала сатып алып қойсаңыздар, оны киюге<br />
толық құқықтарыңыз бар, ауыстыруға міндетті<br />
емессіздер! Бір ғана өтініш, павлодарлық тігіншілерді<br />
қолдап, солардың өнімдерін алсаңыздар, ұлттық<br />
экономиканың дамуына мол үлес қосар едіңіздер», -<br />
деген еді. Басқарма басшысының бұл сөзі естір<br />
құлаққа жетті. Яғни, облысымызда жергілікті<br />
тігіншілер тіккен мектеп формасына сұраныс бар.<br />
Іздеп жүргендерді де кездестірдік. Бірақ, бүгінгі<br />
күні павлодарлық тігіншілердің қолынан шыққан<br />
мектеп формасын табу өте қиын. Тіпті, жоқ деп<br />
айтуға да болады. Оған өзіміз де көз жеткіздік.<br />
Өткен демалыс күндері облыс орталығындағы<br />
мектеп формасы сатылады деген бірнеше дүкен<br />
мен базарларды аралап шықтық. Аталған сауда<br />
орындарында Түркия, Ресей, Қырғызстан, Өзбекстан<br />
елдерінен әкелінген мектеп формаларынан көз<br />
сүрінеді. Сапасы мен үлгісіне сай бағасы да<br />
құбылып тұр. Өкінішке қарай, осылардың арасынан<br />
өз өңірімізде тігілген киімді кездестіре алмадық.<br />
Сонымен қатар, облысымызда оқу <strong>жыл</strong>ының<br />
басталуына арналған түрлі жәрмеңкелер мен<br />
қайырымдылық акциялары да ұйымдастырылуда.<br />
Ол жақтан да «өзіміздің» өнімдерді іздедік. Жоқ.<br />
Бұған қарап, көкейімізде «өзіміздікі» өтпей ме?»<br />
деген сұрақ туындады.<br />
Сөйтсек, жергілікті тігін цехтары мен ательелердің<br />
көпшілігі мектеп формасын тек тапсырыс арқылы<br />
ғана тігеді екен. Яғни, дайын өнімдері жоқтың<br />
қасы. Ал ата-аналардың баласын ертіп ательелерді<br />
аралап, тапсырыс беріп, одан кейін бірнеше рет<br />
өлшенуге келіп жүргісі келмейтіні анық. Себебі,<br />
қаладағы жұмысбасты ата-аналар үшін де, арлы-берлі<br />
сабылып жүруді қалтасы көтермейтін ауылдықтар<br />
үшін де дүкен сөрелеріндегі дайын форманы киіп<br />
көріп, сатып ала салған әлдеқайда тиімді екені<br />
сөзсіз. Сондықтан жергілікті тігіншілерге қолдау<br />
көрсету үшін, яғни, отандық өнімге деген сұранысты<br />
арттыру үшін арнайы жоба мен нәтижелі жоспар<br />
қажет сияқты.<br />
Қазіргі таңда облыс көлемінде 100 мыңнан<br />
астам оқушы білім алады. Кем дегенде олардың<br />
жартысы мектеп формасын сатып алды дейік. Ал<br />
бір балаға арналған мектеп формасының орташа<br />
бағасы шамамен 10 мың теңге (екі киім) тұрады.<br />
Сонда ойлап қараңыз, тек биылғы оқу <strong>жыл</strong>ында<br />
мектеп формасына жұмсалған миллиондаған қаражат<br />
өзге елдердің қазанына құйылып жатыр. Осыншама<br />
қыруар қаржыны неге өз кәсіпкерлерімізге беріп,<br />
солардың ісін алға бастыруға үлес қоспасқа? Сіз<br />
қандай ой айтасыз, құрметті оқырман?
Change language