Guía das aves do litoral da provincia de Pontevedra

A NATUREZA DA PROVINCIA DE PONTEVEDRA
A provincia de Pontevedra alberga unha gran variedade de espazos naturais valiosos e
fascinantes, desde as augas do océano Atlántico, que baten con violencia nas agrestes
costas peninsulares e insulares, ata rías, esteiros, chairas intermareais, enseadas, lagoas
litorais ou sistemas dunares que dan paso a suaves praias.
Tamén as zonas interiores da provincia contan con paraxes de extraordinaria beleza
e biodiversidade: serras altas, ríos, vales, praderías, turbeiras, bosques autóctonos,
mosaicos de campiña etc., sen esquecernos das súas vilas e cidades, que conforman
entre todos uns ecosistemas privilexiados para a observación máis diversa de aves.
Por todo isto a nosa provincia acolle a única Reserva Ornitolóxica de SEO/BirdLife de
Galicia, situada no concello do Grove, que ademais é a reserva ornitolóxica máis grande
de España e a única que conta con medio mariño.
A Sociedade Española de Ornitoloxía (SEO/BirdLife, www.seo.org) é a ONG científica
e conservacionista máis antiga de España, dedicada ao estudo, a conservación e a
divulgación das aves e a natureza. Con BirdLife Internacional está presente en 121
países, traballando por un mundo rico en biodiversidade no que o ser humano e a
natureza convivan en harmonía.
Esta guía, editada pola Deputación de Pontevedra en colaboración con SEO/BirdLife,
ten o obxectivo de apostar polo turismo ornitolóxico non só para o gozo, senón para
sensibilizar a poboación sobre a necesidade de conservar os seus tesouros naturais para
o futuro, xa que coñecer e sentir a natureza e as súas aves nos sosega e nos fai felices.
OBSERVACIÓN DE AVES
Para gozar das nosas saídas ornitolóxicas ao campo é recomendable levar uns
prismáticos (de 8 ou 10 x 42 aumentos) ou un telescopio terrestre se imos identificar
aves a longa distancia e nun punto fixo de observación. Tamén se recomenda levar un
caderno de campo en papel ou dixital para anotar aquilo que nos resulte de interese,
así como a guía de aves.
A ou o observador debe ser o máis discreto e silencioso posible e, sobre todo, debe ter
unha conduta ética tanto coas aves coma cos seus hábitats. Un bo comportamento fai
que a persoa observadora de aves se converta nunha embaixadora da conservación.
1

IDENTIFICACIÓN DUNHA AVE
Para identificar correctamente unha especie teremos que prestar atención aos seguintes
aspectos:
Tamaño. É a primeira pista. Tomaremos como referencia aves de tamaño coñecido (pardal,
pomba, aguia) e compararemos o tamaño da que estamos a observar coas que coñecemos
para determinar se se trata dunha ave pequena, mediana ou grande.
Hábitat. Aínda que hai aves que poden vivir en ambientes moi diversos, xeralmente a
zona na que nos movemos elimina un certo número de aves que nunca a frecuentan. Por
exemplo, os cullereiros non aparecen nas montañas nin as perdices na praia.
Época do ano. Terémola en conta para descartar un gran número de especies que nos visitan
durante un período concreto. Algunhas só as poderemos observar durante a primavera e o
verán, outras no outono e no inverno, e algunhas durante os seus pasos migratorios.
Conduta. Durante a época nupcial, ao alimentarse ou nos seus voos, hai aves que presentan
comportamentos moi característicos. Por exemplo, o voo circular a media altura do miñato.
Proporcións. A forma e as proporcións do corpo tamén nos axudan. Por exemplo, as pegas
teñen a cola moi longa. A forma do bico, a lonxitude das patas e o pescozo ou a forma das
ás son tamén caracteres moi útiles.
Marcas e cores. Moitas aves teñen marcas de cor, coma o babeiro negro do macho de
pardal, que nos axudan na identificación. É un aspecto que pode cambiar dependendo das
condicións de luz, a idade e o sexo das aves, polo que é aconsellable certa cautela.
Forma do voo. Observar como voa unha ave (recto coma o picapeixe, ondulante coma unha
lavandeira, en zigzag...) facilita a súa identificación.
Canto. Cada especie ten o seu canto ou reclamo diferente. Coa práctica aprenderase a
recoñecelos. Hai diferentes recursos (apps, webs, CD...) que nos axudarán a familiarizarnos
con eles.
2

TOPONIMIA DUNHA AVE
3

Nos apuntamentos sobre cada especie aparece o nome vulgar (galego, castelán)
seguido do nome científico. A continuación, inclúese unha breve descrición sobre a ave:
características morfolóxicas máis representativas e algunhas indicacións sobre a súa
bioloxía, o hábitat ou a época do ano na que é posible a súa observación. Esta descrición
vai acompañada dun debuxo que facilita a súa identificación.
Ao longo da guía empréganse unha serie de símbolos e notas:
COMO USAR ESTA GUÍA
SEXO:
♂ Macho
♀ Femia (en moitas especies os exemplares novos son case idénticos ás
femias adultas; nestes casos, xunto ao símbolo de femia, engádese
xuv. entre paréntese)
STATUS FENOLÓXICO. CANDO APARECE A AVE?
n Residente, reprodutora
n Estival, reprodutora
n Invernante, non reprodutora (as inmaturas poderían estar presentes todo o ano)
n Presente en paso migratorio
PLUMAXE:
Ad.: adulta
Xuv.: xuvenil, ave con plumaxe medrada no niño e aínda sen mudar.
A primeira muda ten lugar nun momento variable, desde unhas semanas
tras abandonar o niño no verán (paxaros pequenos) ata case un ano
despois, a finais do inverno (grandes rapaces)
Inm.: inmatura
Inv.: plumaxe de inverno ou non reprodutora. Algunhas aves presentan unha
plumaxe diferente segundo a época do ano. De forma sinxela, podemos dicir
que aparecen plumaxes de inverno (apagadas) e plumaxes de verán (máis
vistosas) cun obxectivo claro: a reprodución
Rep.: plumaxe reprodutora (ver máis información en inv.)
4

n Ganso de cara negra. Barnacla carinegra
Branta bernicla
Ganso pequeno, negro, con popa branca. Presenta
distintivas manchas brancas aos lados do pescozo.
Aliméntase de recursos vexetais mariños. É unha especie
escasa, en aparente aumento e presente nos principais
intermareais con zostera.
n Cullerete. Cuchara común
Spatula clypeata
Dálle nome o seu bico, de grandes dimensións, que
utiliza para filtrar crustáceos, insectos e sementes.
O macho ten a cabeza e o pescozo verdes, o peito
branco e os flancos castaños. Aliméntase en lameiros
abundantes en materia orgánica.
♀
♂
♂
♀
n Pato frisado. Ánade friso
Mareca strepera
Pato nadador discreto pola súa coloración agrisada na
que só destacan a popa negra e o espellete branco.
Algunhas parellas, en número crecente, reprodúcense
nas zonas húmidas do Umia-O Grove.
6

n Pato asubiador. Silbón europeo
Mareca penelope
Macho de cabeza avermellada con fronte amarela, cola
negra e ventre branco. Ao voar son moi rechamantes
as bandas brancas nas ás. É moi numeroso no
inverno e distribúese por variedade de zonas húmidas
costeiras.
♀
♂
♂
♀
n Lavanco. Ánade azulón
Anas platyrhynchos
É o pato máis común. Os machos teñen a cabeza e o
pescozo verdes metalizados e colar branco, as femias son
pardas. En ambos os sexos o espellete é azul intenso. É
reprodutor en todo tipo de ambientes acuáticos. En período
non reprodutor chegan, ademais, aves doutros países.
n Pato rabilongo. Ánade rabudo norteño
Anas acuta
Pato con cabeza cor chocolate, pescozo longo e cola
longa apuntada cara arriba, o que lle dá un aspecto
elegante. É o pato típico do norte ligado aos fríos en
Europa.
♀
♂
7

♀
♂
n Cerceta. Cerceta común
Anas crecca
O máis pequeno dos nosos patos. O macho ten un
anteface verde esmeralda e unha mancha amarela na
popa. Presenta unha conduta nerviosa. O seu voo é baixo,
rápido e de traxectoria errática. O número de exemplares
aumenta claramente nos invernos máis fríos.
n Pato cristado. Porrón moñudo
Aythya fuligula
Pato mergullador. Os machos locen unha contrastada
plumaxe negra con flancos brancos e un característico
moño traseiro colgante. Inverna en distintos ambientes
acuáticos. O seu número descendeu notablemente.
♂
♀
♀
♂
n Pentumeiro. Negrón común
Melanitta nigra
Pato mariño. Os machos son de cor negra, mentres
que as femias teñen tons pardos. Pódense observar
grupos alimentándose preto da costa. Cun pequeno
salto impúlsanse para mergullarse e capturar
crustáceos.
8

♀
♂
n Mergo cristado. Serreta mediana
Mergus serrator
Pato mariño co bico longo, estreito e serrado e
cunha característica crista despeiteada. Mergúllase
e impúlsase baixo a auga coas súas ás para comer
pequenos peixes. Na provincia de Pontevedra invernan
algúns exemplares; o número baixou moito, aínda que
o esteiro do Ulla segue a ser un dos mellores espazos
de España para a súa observación.
n Mobella grande. Colimbo grande
Gavia immer
As fermosas mobellas grandes son aves que nadan e
se mergullan con gran facilidade. Nacen na tundra
de Islandia, desde onde se desprazan ás nosas rías e
baías para pasar o inverno. As súas cores invernais son
discretas, en tons negros e brancos. O seu canto é difícil
de esquecer. A baía da Lanzada é un dos mellores puntos
de España para a súa observación.
n Pardela cincenta. Pardela cenicienta
Calonectris borealis
Pardela grande, coas partes superiores pardo
agrisadas, as inferiores brancas e o bico
forte amarelado. Voa batendo as ás de forma
pausada e con longos pairos que acariñan as
ondas. Algunhas parellas nidifican no Parque
Nacional desde o 2007.
9

n Furabuchos balear. Pardela balear
Puffinus mauretanicus
Esta pardela de pequeno tamaño, en Perigo Crítico de Extinción, pasa polas nosas costas durante as migracións.
Estas aves sedimentan nas rías durante algún tempo para alimentarse e descansar, pero nos últimos anos o seu
número está en descenso. O dorso é escuro e as partes inferiores cor crema. Obsérvanse pairando en grupo ao
nivel da auga ou formando balsas sobre o mar.
10

n Cullereiro. Espátula común
Platalea leucorodia
Outra xoia da provincia de Pontevedra. Dálle o nome a forma do bico; cando se alimenta debuxa semicírculos
con el mentres camiña por augas pouco profundas para detectar pequenas presas. Na Reserva Ornitolóxica do
Grove e Intermareal Umia-O Grove localízase a principal zona de invernada e paso migratorio galego, o que lle
confire á zona importancia internacional.
11

rep.
inv.
n Mergullón pequeno. Zampullín común
Tachybaptus ruficollis
Ave pequena e repoluda de gran flotabilidade.
Mergúllase frecuentemente. Aniña en ríos e zonas
húmidas con vexetación de beira. No inverno
pode ocupar augas máis abertas. Come insectos,
caramuxos e alevíns.
n Garza real. Garza real
Ardea cinerea
É a garza máis abundante, de gran tamaño e tons
grises e negros. A súa silueta ao voar caracterízase
polas súas longas patas e o pescozo repregado;
queda inmóbil sobre augas pouco profundas
e utiliza o seu bico a modo de arpón, o que
sorprende os peixes dos que se alimenta.
n Garzota grande. Garceta grande
Ardea alba
Garza grande e esvelta, de bico amarelo no inverno e
patas amarelas, pescozo moi longo e plumaxe branca.
Fundamentalmente invernante. Ata hai uns anos era rara;
actualmente é escasa pero regular.
12

n Garzota. Garceta común
Egretta garzetta
Garza de bonita plumaxe branca, claramente máis
pequena que a garzota grande. Os adultos teñen
longas patas negras coas dedas amarelas moi visibles
ao voar. Aínda que é unha especie invernante, na
provincia de Pontevedra está a única colonia de cría
de Galicia.
inm.
n Mascato. Alcatraz atlántico
Morus bassanus
A nosa ave mariña de maior tamaño e máis
numerosa. De cor branca, coa punta das ás negra e
a cabeza amarelada; os exemplares máis novos son
escuros. Durante a migración é frecuente observar
desde a costa bandos realizando espectaculares
picados e mergullándose para pescar.
ad.
n Corvo mariño grande. Cormorán grande
Phalacrocorax carbo
Ave grande de cor negra e aspecto robusto. A
diferenza da maioría das acuáticas, as súas plumas
móllanse con facilidade, polo que abre as ás para
secalas nas rochas ou nos postes. Invernante
común.
ad.
inm.
13

inm.
ad.
n Corvo mariño cristado. Cormorán moñudo
Phalacrocorax aristotelis
É menor e máis esvelto que o corvo mariño grande. Ten plumaxe negra con irisacións verdosas. En época
de cría presenta un penacho na cabeza. É emblema do Parque Nacional por posuír un dos maiores núcleos
de cría da península ibérica, aínda que o seu número está en forte declive.
14

n Aguia pescadora. Águila pescadora
Pandion haliaetus
Bonita rapaz con anteface negro. Aliméntase de peixes,
que captura en espectaculares lances. É habitual
observala descansando sobre algún poste. Trátase dunha
especie escasa pero regular e en lixeiro aumento nos
nosos esteiros e rías.
n Gabián. Gavilán común
Accipiter nisus
Pequena rapaz forestal con gran capacidade de manobra
e aceleración para voar entre as ramas do bosque detrás
de pequenas aves. As súas ás son curtas e redondeadas
e a súa cola longa. A femia é notablemente maior que
o macho.
n Azor. Azor común
Accipiter gentilis
Cazador forestal potente e discreto, moi parecido ao
gabián pero máis grande, polo que pode atrapar presas
medianas. Posúe ás curtas, anchas e redondeadas e
cola longa, que o dotan de gran mobilidade na espesura.
O macho é máis pequeno que a femia.
15

♀
♂
n Tartaraña das xunqueiras. Aguilucho lagunero occidental
Circus aeruginosus
Rapaz moi asociada a zonas húmidas que sobrevoa moi lentamente
marcando un “V” coas súas ás anchas e longas. A diferenza das femias
e dos exemplares novos (marróns con ombros ocres), os machos adultos
teñen parte das súas ás de cor gris. Aliméntase de vertebrados propios
das zonas que frecuenta.
n Miñato. Busardo ratonero
Buteo buteo
Moi frecuente nos nosos campos. De corpo compacto e plumaxe
algo variable, desde o pardo escuro ata tons máis claros. Aliméntase
principalmente de roedores, que axexa desde un poste ou unha rama.
É habitual velo voar en círculos a media altura.
n Rascón. Rascón europeo
Rallus aquaticus
De difícil observación polos seus costumes tímidos
e crepusculares. Os adultos posúen un longo bico
curvado e vermello. Común en áreas encharcadas con
vexetación palustre abundante. Emite un berro agudo
similar ao dun porquiño.
16

n Galiñola. Gallineta común
Gallinula chloropus
Expresa a súa alarma con sacudidas da popa
pedresa. O bico é vermello coa punta amarela.
Peteira entre a vexetación das beiras. Nada a
impulsos rítmicos. É común en canaveiras, ríos,
lagoas e charcas.
n Galiñola negra. Focha común
Fulica atra
De plumaxe negra e bico branco. En época
reprodutora é moi territorial e reclama a miúdo.
Nadadora e mergulladora que frecuenta augas
tranquilas con abundante vexetación palustre e
somerxida. A súa poboación sufriu un descenso
importante nos últimos anos.
n Gabita. Ostrero euroasiático
Haematopus ostralegus
Limícola grande, branca e negra, coas patas e o bico
vermellos. Obsérvase en praias, costas rochosas,
esteiros e rías e aliméntase de crustáceos e moluscos.
A Reserva Ornitolóxica do Grove é a principal localidade
de invernada de España; nos últimos anos algunhas
parellas crían en illotes da ría de Arousa.
17

n Avefría. Avefría europea
Vanellus vanellus
Asociada á chegada do frío e dos xeos invernais. A súa
aparencia é inconfundible por ser a única limícola con crista
e dorso escuro con reflexos verdosos. Ocupa espazos abertos,
desde marismas e esteiros a campos húmidos. En pasteiros
interiores adóitase asociar coa píldora dourada.
n Píldora dourada. Chorlito dorado europeo
Pluvialis apricaria
Similar á píldora cincenta pero con plumaxe homoxénea de
tons dourados vistosos que se mimetizan co terreo. É propia
de pasteiros, aínda que na fachada atlántica tamén ocupa
dunas e intermareais. Na nosa provincia é unha invernante
escasa e localizada; a súa presenza increméntase en
invernos rigorosos.
n Píldora cincenta. Chorlito gris
Pluvialis squatarola
Limícola robusta de tamaño medio, bico curto
e plumaxe agrisada. Identifícase ao voar por
unha notoria mancha negra na axila. Habita en
praias con extensos intermareais. A súa chamada
queixosa “pliuííí” pódese oír facilmente.
18

xuv.
n Píllara das dunas. Chorlitejo patinegro
Charadrius alexandrinus
Unha das xoias da avifauna da provincia que aínda aniña nalgunhas praias e dunas, coma na Reserva Ornitolóxica
do Grove. O seu capirote pardo e as súas patas negras diferénciana doutras píllaras, do mesmo xeito que o seu
colar negro, que nunca se pecha. Os seus poliños e o niño, case imperceptibles na area, vense prexudicados
polos usos recreativos, a limpeza mecánica e os cans que se levan aos areais. É unha especie catalogada como
Vulnerable en Galicia. En 2019 foi elixida Ave do Ano en España.
19

n Píllara real. Chorlitejo grande
Charadrius hiaticula
Limícola de pequeno tamaño. Ten as patas alaranxadas e
a cabeza voluminosa, cun bico laranxa curto e negro na
punta. Aliméntase de invertebrados que localiza coa vista e
atrapa tras unha rápida carreiriña.
n Mazarico chiador. Zarapito trinador
Numenius phaeopus
Diferénciase do mazarico real por ser de menor
tamaño e ter o bico máis pequeno con respecto
ao corpo. Na súa cabeza altérnanse liñas claras e
escuras. Adoita alimentarse en lameiros, praias e,
ocasionalmente, en prados húmidos.
n Mazarico real. Zarapito real
Numenius arquata
A limícola de maior tamaño e bico moi longo
e curvado. De movementos pausados, sonda
profundamente os lodos nos que se alimenta.
É común no inverno nas nosas costas. O seu
reclamo é “cur-líí, cur-líí”.
20

n Mazarico rubio. Aguja colipinta
Limosa lapponica
Ten as patas e o bico algo máis curtos que o mazarico
rabinegro e o bico lixeiramente curvado cara arriba. Ao voar
carece de marcas alares. Frecuenta variedade de hábitats
costeiros.
n Mazarico rabinegro. Aguja colinegra
Limosa limosa
Ten o bico longo e fino, que introduce no lodo na
busca de invertebrados. A súa cola e as súas marcas
alares brancas e negras identifícano ao voar. Está máis
ligado a zonas de lodo que o mazarico rubio.
n Virapedras. Vuelvepiedras común
Arenaria interpres
Limícola pequena cun rechamante debuxo escuro no
peito e cor pardoagrisada no dorso. O seu característico
debuxo dorsal faino inconfundible ao voar. Como o seu
nome indica, utiliza o bico para voltear pedras e algas
buscando pequenos invertebrados na beira.
21

n Pilro gordo. Correlimos gordo
Calidris canutus
É o pilro máis grande e repoludo, coas patas e o
bico relativamente curtos e a plumaxe gris bastante
uniforme. É unha limícola escasa tanto na provincia de
Pontevedra coma no resto da península.
n Pilro ferruxento. Correlimos zarapitín
Calidris ferruginea
Pilro grande e estilizado, co bico longo e
lixeiramente curvado, similar ao dos mazaricos.
É unha especie migratoria escasa, sobre todo
na primavera, cando é posible vela coa
plumaxe nupcial avermellada.
rep.
inv.
n Pilro tridáctilo. Correlimos tridáctilo
Calidris alba
Limícola pequena, repoluda e de tons brancos que atoparemos
en intermareais e nas beiras das praias. Peteira nerviosamente
a area húmida acompañando o vaivén das ondas con breves
carreiras.
22

n Pilro común. Correlimos común
Calidris alpina
A limícola máis abundante, chega a formar bandos moi
numerosos que voan en zigzag sobre os intermareais.
Aliméntase á présa de invertebrados nas zonas de lama.
Se conserva a plumaxe nupcial, a gran mancha negra
da súa barriga faino inconfundible.
rep.
inv.
n Pilro escuro. Correlimos oscuro
Calidris maritima
Limícola escasa que non adoita frecuentar praias,
marismas ou enseadas, senón rochedos expostos ao
embate das ondas. É robusta, de patas curtas de cor
laranxa apagada e bico apenas curvado cara abaixo.
n Pilro pequeno. Correlimos menudo
Calidris minuta
É o máis pequeno dos pilros. Ten as patas e o
bico negros e as partes inferiores brancas en
todas as plumaxes. Nos últimos anos apréciase
a presenza duns poucos exemplares no inverno.
xuv.
inv.
23

n Becacina común. Agachadiza común
Gallinago gallinago
De tamaño medio e coloración moi críptica, co bico
moi longo e recto. Adoita levantarse con voo rápido
e en zigzag. Aliméntase en augas pouco profundas e
prados húmidos. É habitual no inverno en variedade
de zonas húmidas de auga doce.
n Bilurico das rochas. Andarríos chico
Actitis hypoleucos
Limícola coa plumaxe parda nas partes superiores
e cun característico entrante branco desde os lados
do peito ata o pescozo. Oscila a súa cola arriba e
abaixo en forma de vaivén, e o bater das súas ás
é ríxido e trémulo. Adoitan observarse exemplares
solitarios.
n Bilurico patirrubio. Archibebe común
Tringa totanus
Limícola co bico e as patas longas e laranxas e o corpo repoludo.
Presenta unha característica franxa alar branca moi visible ao
voar. Aliméntase en beiras pouco profundas de invertebrados
que captura no lodo e comparte espazo con outras limícolas.
24

n Bilurico claro. Archibebe claro
Tringa nebularia
De coloración bastante clara, dominada por tons
esbrancuxados e agrisados. Ten as patas longas e verdosas
e o bico longo e lixeiramente curvado cara arriba. Ao voar
as súas patas superan a cola e non posúe unha franxa alar
branca, o que o distingue do bilurico común.
n Gaivota chorona. Gaviota reidora
Croicocephalus ridibundus
Pequena gaivota que, con plumaxe nupcial, presenta
a cabeza negra. No inverno só mantén un punto
negro detrás do ollo. Forma bandos numerosos e
ruidosos en rías e costas.
n Gaivota cabecinegra. Gaviota cabecinegra
Ichthyaetus melanocephalus
Preciosa gaivota, pequena e moi clara. No inverno
presenta a cabeza branca cunha especie de anteface;
o seu bico e as súas patas son de cor vermella
intensa. Coa plumaxe reprodutora, toda a cabeza é
negra e aveludada. Nas nosas rías frecuenta praias,
intermareais, portos...
25

n Gaivota cana. Gaviota cana
Larus canus
De aspecto doce e tamaño medio. Ten a cabeza máis
redondeada e as patas e o bico amarelo-verdosos. O
Umia-O Grove, dentro da Reserva Ornitolóxica do Grove,
é o principal espazo de invernada en España desta
escasa gaivota.
n Gaivotón. Gavión atlántico
Larus marinus
De aspecto poderoso, é a gaivota máis grande.
Ten o dorso practicamente negro e as patas
rosadas. É unha especie común pero escasa en
Galicia como invernante, aínda que recentemente
tamén aparece como reprodutora rara. As Rías
Baixas albergan algunhas das poboacións máis
importantes de España.
xuv.
ad.
n Gaivota patiamarela. Gaviota patiamarilla
Larus michahellis
A máis común das gaivotas e de tamaño grande. Os
adultos presentan as costas e as ás prateadas e as
patas e o bico amarelos. No Parque Nacional das
Illas Atlánticas atópase unha das maiores colonias do
mundo, o que lle confire un gran valor. Nas últimas
décadas están a asentarse colonias nalgunhas zonas
urbanas.
26

n Gaivota escura. Gaviota sombría
Larus fuscus
Gaivota coas patas e o bico amarelos. Distínguese
doutras gaivotas de similar aspecto por ter o dorso
e as ás de cor gris escura. Aínda que é unha
gaivota migradora e invernante, algúns exemplares
reprodúcense no Parque Nacional.
n Carrán cristado. Charrán patinegro
Thalasseus sandwicensis
Ave esvelta moi ligada ao litoral. Ten cabeza e
patas negras e a coroa despeiteada. O bico é negro
coa punta amarela e o voo rápido. Bate as ás e
mergúllase para pescar pequenos peixes. O seu
reclamo “kerric, kerric” é un son típico das nosas
costas e portos.
n Palleira grande. Págalo grande
Stercorarius skua
Ave mariña rapaz grande e de plumaxe parda.
As súas ás son puntiagudas e o seu voo directo
e decidido. Persegue gaivotas e carráns para que
solten os peixes que capturaron e despois inxerilos.
Tamén se observan estas aves durante o inverno no
noso litoral.
27

n Carolo. Alca común
Alca torda
Álcido de zonas costeiras que inverna de forma
solitaria ou en pequenos grupos. Ave compacta,
branca e negra, co bico ancho, romo e aplanado.
Mergúllase impulsada polas patas e as ás para
perseguir peixes.
n Pombo torcaz. Paloma torcaz
Columba palumbus
Pomba de gran tamaño e manchas brancas nas ás
e aos lados do pescozo. Aniña nas árbores e come
grans e herba no chan. A poboación nativa aumenta
no inverno coa chegada de bandos migrantes.
n Rula. Tórtola europea
Streptopelia turtur
Especie grácil; visitante estival que se reproduce
en bosquetes, sebes e ribeiras. Aliméntase de
sementes e brotes de herbas. O abandono do
rural, a caza e os cultivos tratados con herbicidas
inflúen no declive da especie. O seu canto é un
adorable arrolo típico da primavera.
28

n Rula turca. Tórtola turca
Streptopelia decaocto
Especie similar á europea pero de aspecto máis estilizado, de
cor gris clara e con medio colar negro nos adultos. É habitual
en contornos rurais humanizados e urbanos. O canto consiste
nun “tu-tu, tú” repetido insistentemente.
n Curuxa. Lechuza común
Tyto alba
Fermosa rapaz nocturna, branca, co dorso dourado e
o rostro en forma de corazón. Asociada a construcións
humanas coma edificios abandonados ou igrexas, que
utiliza de refuxio durante o día ou para a reprodución.
Eficaz depredadora de ratos que viu moi minguadas as
súas poboacións pola desaparición dos seus lugares
de nidificación, o abandono do rural e os atropelos en
estradas. Emite un son moi sonoro e metálico.
n Moucho. Mochuelo europeo
Athene noctua
Pequeno e repoludo bufo de carácter solitario, de costumes tanto
nocturnos coma diúrnos. Ten a plumaxe de tons marróns e agrisados
profusamente salpicados de branco. É frecuente observalo nos
postes dos campos de cultivo. Aliméntase de insectos e pequenos
vertebrados. Produce variedade de reclamos agudos que lembran
un miaño. Especie en declive, non só na provincia de Pontevedra
senón en toda Galicia.
29

n Avenoiteira cincenta. Chotacabras europeo
Caprimulgus europaeus
Ave crepuscular propia de zonas de arboredo sen
cobertura de matogueira, de plumaxe críptica e ás e
cola longas. Durante o día permanece no chan oculta
e pola noite caza avelaíñas ao voo. O seu canto é un
“rrurrrrrurrrurr” parecido ao afastado ruído dun motor.
n Cirrio común. Vencejo común
Apus apus
Son as aves máis aéreas, xa que pasan case toda a súa vida voando.
Teñen as ás longas en forma de fouce e cola curta forcada. Son
beneficiosas por comer millóns de insectos. Alegran as cidades co
seu berro “cirrrííí” e as súas acrobacias entre edificios, en cuxos
ocos aniñan. Vense afectadas por restauracións arquitectónicas non
coidadosas e pola nova edificación, que non lles ofrece cavidades.
n Cirrio pálido. Vencejo pálido
Apus pallidus
Moi parecido no comportamento e na fisionomía ao cirrio común
pero de coloración lixeiramente máis clara. Presenta os mesmos
problemas de conservación que os comúns. É escaso en Galicia;
unha das maiores colonias de cría atópase no concello de
Sanxenxo.
30

n Picapeixe. Martín pescador común
Alcedo atthis
De voo rápido, esta bonita ave de cores metalizadas
é propia de ecosistemas de ribeira. Necesita noiros
areosos para escavar o seu niño. Aliméntase de
animaliños acuáticos aos que axexa desde un
pousadoiro e captura tras un rápido mergullo.
n Peto real. Pico picapinos
Dendrocopos major
Paxaro carpinteiro de tons intensos e definidos e carácter
solitario. Habita zonas boscosas onde fura as árbores co
seu forte bico. Tamborila na primavera. É maioritariamente
insectívoro, pero tamén consome froitos.
n Peto verde. Pito real ibérico
Picus sharpei
É o máis común e estendido paxaro carpinteiro. Destacan
o seu dorso de tonalidades verdosas, o píleo vermello e a
bigoteira vermella nos machos e negra nas femias. A súa
presenza recoñécese polo ganido. É habitual en arboredos
ribeiregos, bosques caducifolios e áreas axardinadas.
31

♀
♂
n Lagarteiro común. Cernícalo vulgar
Falco tinnunculus
Rapaz de pequeno tamaño con ás afiadas e
cola longa. Presenta o dorso pardo avermellado
e a cabeza azulada no macho. Adoita quedar
suspendida no aire mentres move as súas ás
e outea o chan na busca de roedores, réptiles,
anfibios ou insectos en zonas abertas e con
poucas árbores.
n Falcón peregrino. Halcón peregrino
Falco peregrinus
Falcón vigoroso coas ás apuntadas e a cola
relativamente curta. Ten o dorso e a cabeza
pizarrentos, as partes inferiores claras e
a bigoteira negra. Caza aves mediante
persecucións e picados moi rápidos. Aniña
en cortados, cantís e edificios.
n Gaio. Arrendajo euroasiático
Garrulus glandarius
Córvido de hábitos forestais e carácter fuxidío. A súa
vistosa plumaxe ten tonalidade parda; posúe cola
negra, o sobrecú branco e os bordos das ás azuis. Nas
nosas áreas arborizadas encóntranse boas densidades.
32

n Pega. Urraca común
Pica pica
A súa presenza é habitual no contorno urbano e
agrícola. Ten plumaxe pedresa e longa cola con
reflexos verdes e azulados. Desprázase con voos
áxiles e directos. Tanto a súa capacidade para
adaptarse a case todo tipo de ambientes coma
a amplitude da súa dieta proporcionáronlle un
grande éxito.
n Corvo pequeno. Corneja negra
Corvus corone
Córvido de tamaño mediano e cor negra, moi
común na provincia, onde ocupa todo tipo de
hábitats. Posúe unha inxustificada mala fama que
esquece o seu beneficioso papel como controlador
de pragas agrícolas.
n Ferreiriño negro. Carbonero garrapinos
Periparus ater
Insectívoro abundante que prospecta as poliñas e as
follas das copas do arboredo. É característico o seu
parche branco detrás da cabeza. Se non hai troncos
ocos aniña entre raíces en buracos do chan. O seu
canto é un típico “tisú-tisú-tisú”.
33

n Ferreiro real. Carbonero común
Parus major
Ave insectívora de cores azuladas, verdosas e
amareladas. Adopta diferentes posturas acrobáticas
cando se alimenta nas ramas. Residente en todo
tipo de arboredo, incluídos parques, xardíns e
plantacións de froiteiras. O seu canto é moi
característico: “chi-chi-pán, chi-chi-pán”.
n Laverca. Alondra común
Alauda arvensis
Aláudido típico de tons pardos e estriado escuro.
De costumes terrestres en zonas desarboradas
e abertas coma dunas, pasteiros ou formacións
de matogueira baixa. Emite un canto longo e
continuado mentres ascende a grande altura. No
inverno recibimos aves norteñas.
34
n Andoriña común. Golondrina común
Hirundo rustica
Con gorxa vermella, cabeza e dorso azul metálico e cola
forcada que a fai inconfundible nos seus voos a rentes
do chan. Os seus niños son cuncos de barro en paredes,
pontes e alpendres. Do mesmo xeito que os cirrios e demais
hirundínidos, é unha gran cazadora de insectos; o seu número
está en retroceso.

n Andoriña do cu branco. Avión común occidental
Delichon urbicum
Similar á andoriña común pero con cola curta, sobrecú e partes
inferiores brancas. Tamén constrúe niños con barro, pero en colonias,
nas cornixas e beirados dos edificios. Está en declive pola escaseza
de lugares onde atopar barro para o niño e pola eliminación deliberada
e ilegal destes.
n Rousinol bravo. Cetia ruiseñor
Cettia cetti
Ave de carácter esquivo e de cor parda que se esconde
entre as marañas arbustivas de ribeira. O seu reclamo
delátaa: unha súbita explosión “cuchí-cuchí-cuchí”.
Especie ben distribuída, cuxo número aumenta no inverno.
n Ferreiriño rabilongo. Mito común
Aegithalos caudatus
Paxariño de cola moi longa que forma bandos
familiares inquietos e ruidosos que percorren
as árbores revisando as súas pólas. Fai un niño
precioso, en forma de ovo revestido de liques, con
entrada circular por arriba.
35

n Picafollas musical. Mosquitero musical
Phylloscopus trochilus
Este paxariño é un migrador posnupcial común,
frecuente en todo tipo de arboredo e zonas
arbustivas. Diferénciase do resto dos picafollas por
ser máis amarelo, coas patas e o bico pálidos (non
negros) e o dorso dun ton verdoso máis brillante.
n Picafollas europeo. Mosquitero común
Phylloscopus collybita
De tonalidade verdosa, é común en zonas
arborizadas e arbustivas onde persegue insectos
nas ramas e voa para capturalos. Tamén se alimenta
de froitos. O seu canto é un inconfundible “chif,
chaf, chif, chaf”.
n Folosa das canaveiras. Carricero común
Acrocephalus scirpaceus
Especie de tons pardos uniformes. Distribúese polas
principais zonas húmidas do litoral. O seu canto longo
e agradable asóciase ao período estival e ás masas de
carriceira e outras vexetacións palustres.
36

n Folosa amarela. Zarcero políglota
Hippolais polyglotta
Paxaro pequeno, amarelo-verdoso e fuxidío,
amante da espesura, salvo cando canta no alto
dos arbustos. Desenvolve unha parola rápida, fluída
e monótona. É dos últimos paxaros que chegan
na primavera.
n Carriza dos xuncos. Cistícola buitrón
Cisticola juncidis
Asociada a zonas con carriceiras, xunqueiras e
herbais densos. Debido ao seu pequeno tamaño
resulta máis fácil de detectar polo seu canto “tsip,
tsip, tsip”, que emite mentres voa coa súa típica
traxectoria ondulante.
n Papuxa das amoras. Curruca capirotada
Sylvia atricapilla
♀
Fácil de recoñecer polo seu capirote, negro no macho
e marrón na femia. Ocupa zonas frescas e húmidas
con abundante sotobosque. O seu atractivo e fermoso
canto é moi musical. Aumenta o seu número no
inverno.
♂
37

n Papuxa do mato. Curruca rabilarga
Sylvia undata
Paxariño escuro e de cola longa que se move entre
a vexetación con gran cautela. O seu carácter é
inquieto e fuxidío. É unha ave insectívora residente
en matogueiras de pequeno e mediano porte.
n Papuxa cabecinegra. Curruca cabecinegra
Sylvia melanocephala
Papuxa cun anel ocular vermello que destaca sobre o
capuchón negro e a gorxa branca. O seu voo é inquieto e
percorre distancias curtas coa cola en abanico. Gusta de
zonas de matogueira e arbustos densos.
n Carriza. Chochín paleártico
Troglodytes troglodytes
Diminuta ave que se move na matogueira coma se fose
un rato, coa pequena cola levantada. Difícil de ver pero
recoñecible polo seu potente e explosivo canto. Atópase en
bosques, xardíns, sebes e canaveiras.
38

n Estorniño pinto. Estornino pinto
Sturnus vulgaris
De cor negra con reflexos metálicos verde-azulados,
salpicada de pequenas manchas. No inverno recibimos
un importante continxente de aves de Europa que
se alimentan en grupos. Forman grandes bandos ao
chegar aos seus durmideiros á tardiña, dando todo un
espectáculo.
n Estorniño negro. Estornino negro
Sturnus unicolor
De cor negra púrpura na primavera, queda salpicado
por pintas abrancazadas no inverno. É difícil de
diferenciar do pinto no outono. Forma bandos ao
alimentarse e no durmideiro, ao que acode con voo
rápido e directo. Cría baixo tellas e en troncos ocos.
n Merlo común. Mirlo común
Turdus merula
De mediano tamaño e cola longa, con bico
e anel ocular alaranxados. Común en zonas
forestais e xardíns urbanos, é das primeiras
aves que comezan a cantar, un musical
canto que entoa mesmo antes do amencer.
♂
♀
39

n Tordo común. Zorzal común
Turdus philomelos
De costumes terrestres, é frecuente observalo no chan.
Ten o dorso marrón liso e as partes inferiores claras
con manchas escuras. Consome vermes, insectos e
caracois. Desde as árbores emite un potente canto
afrautado que xa se oe no inverno.
n Paporrubio. Petirrojo europeo
Erithacus rubecula
Fácil de identificar grazas á súa mancha laranxa na
cara, no pescozo e no peito. De corpo repoludo, postura
ergueita e actitude confiada. No inverno resulta moi
común en case calquera ambiente, tamén en parques
e xardíns. Adoita deixarse ver en arbustos ou no chan
mentres busca insectos. O seu canto “melancólico”
tamén se oe nos días fríos.
n Rabirrubio. Colirrojo tizón
Phoenicurus ochruros
Preciosa ave negra de cola vermella e mancha branca
nas súas ás. De carácter solitario, atópase asociada a
rochedos e terreos despexados, secos e pedregosos,
tamén en zonas urbanas e no contorno rural.
40

n Chasco. Tarabilla europea
Saxicola rubicola
Pequeno e repoludo, os machos presentan cabeza negra,
peito alaranxado e sobrecú branco. Ligado a zonas abertas, é
habitual observalo na parte alta dunha mata axitando de forma
nerviosa as ás e a cola.
♀
inm.
♂
n Pardal. Gorrión común
Passer domesticus
Coñecido e familiar das nosas aldeas, vilas e
cidades. Os machos teñen boina gris e babeiro
negro; as femias e os exemplares novos son
pardos. Seguen unha dieta baseada en grans
e restos de comida. É unha das nosas aves
máis comúns, que viu moi minguadas as súas
poboacións nos últimos anos.
n Azulenta. Acentor común
Prunella modularis
Paxaro discreto, de plumaxe escura, bico fino e
puntiagudo. De comportamento fuxidío, gústalle moverse
por diversos ambientes entre a vexetación baixa. Come
sementes e insectos. O seu número aumenta no inverno.
41

♀
♂
n Lavandeira amarela. Lavandera boyera
Motacilla flava
Ave de tons amarelos e verdosos. A subespecie
ibérica ten a cabeza agrisada, unha marcada
cella branca e a gorxa da mesma cor. Ligada a
zonas abertas húmidas coma prados e pasteiros
encharcados, marismas, áreas palustres ou esteiros.
n Lavandeira real. Lavandera cascadeña
Motacilla cinerea
É a lavandeira máis esvelta e fluvial. De cola moi
longa, que balancea continuamente, e tons grises
e amarelos. Localizable en cursos de auga coma
arroios e regatos, e no inverno tamén nas costas.
♀
♂
n Lavandeira branca. Lavandera blanca
Motacilla alba
ver.
Ave moi común que presenta unha plumaxe
contrastada en branco e negro. Move a súa cola
continuamente mentres captura insectos no chan.
Forma durmideiros de miles de individuos nas árbores
durante o outono e o inverno.
inv.
42

n Pica dos prados. Bisbita pratense
Anthus pratensis
De plumaxe listada con cores discretas que a mimetizan
co chan e hábitos terrestres e gregarios. Ten preferencia
polas campiñas húmidas, polas que se move polo chan
entre a vexetación. Adoita reunirse en pequenos bandos
que se disgregan con facilidade.
n Verderolo. Verderón común
Chloris chloris
Podería describirse como un “pardal verde”. Presenta
aspecto compacto, bico robusto e plumaxe verdosa
con manchas amarelas nas ás e na cola. Cría
en arbustos e árbores de parques e na campiña
agrícola.
n Liñaceiro. Pardillo común
Linaria cannabina
Macho con fronte e peito vermellos na primavera;
femia listada. De carácter gregario, adoita formar
bandos, moitas veces con outras especies
granívoras. Aniña en zonas baixas de árbores e
arbustos en ambientes abertos.
43

n Xílgaro. Jilguero europeo
Carduelis carduelis
Ave de plumaxe vistosa cunha careta vermella. No
inverno forma grupos que se pousan en cardos para
alimentarse das súas sementes, en ocasións en bandos
mixtos con outros frinxílidos. É unha das aves que máis
se captura ilegalmente para ser engaiolada polo seu
precioso canto.
n Xirín. Serín verdecillo
Serinus serinus
Ave amarelada pequena e co bico curto; a femia é máis
gris e listada que o macho. Abunda todo o ano en parques,
xardíns, hortas ou cultivos. O seu canto lembra o son de
fritir. Fóra da época de cría forma bandos mixtos con
outros frinxílidos.
n Escribenta común. Escribano soteño
Emberiza cirlus
Habitante de lindeiros de cultivos, soutos e hortas.
O macho reprodutor loce un rechamante babeiro
negro na gorxa e un anteface da mesma cor,
entre franxas amarelas. O seu canto é monótono,
coma o son dun tambor.
44

n Escribenta das canaveiras. Escribano palustre
Emberiza schoeniclus
Outra xoia da nosa avifauna. O macho, na plumaxe nupcial, loce a gorxa e a cabeza de intensa cor negra
con colar e bigoteira brancos. Moi dependente das zonas húmidas onde habita. A escribenta das canaveiras
é unha subespecie endémica da nosa rexión (Emberiza schoeniclus lusitanica), en Perigo de Extinción
debido á modificación do seu hábitat. No inverno recibimos numerosos exemplares da subespecie europea.
45

De todos os espazos considerados de alto valor ambiental dentro da
provincia destacamos aquí algunhas áreas costeiras onde as aves
son as protagonistas.
Moitas delas son Áreas Importantes para a Conservación das Aves
(IBAS) e, ademais, están protexidas por diferentes figuras: Rede
Natura 2000 (Zonas de Especial Protección para as Aves, ZEPA,
e Zonas de Especial Conservación, ZEC), Humidais de Importancia
Internacional dentro do Convenio RAMSAR ou Zonas de Especial
Protección dos Valores Naturais.

Complexo Intermareal Umia-O Grove, A Lanzada, punta Carreirón
e lagoa Bodeira (O Grove, Sanxenxo, Meaño, Cambados e A Illa de Arousa)
No Complexo Intermareal Umia-O Grove intégrase a Reserva Ornitolóxica do Grove de SEO/BirdLife
(única Reserva Ornitolóxica de Galicia, a maior de España e a única que conta con medio mariño).
Sen dúbida, o mellor lugar da nosa comunidade e un dos mellores da península para a observación
de aves acuáticas invernantes, tanto pola diversidade coma pola sorprendente cantidade de
exemplares que acolle, e onde o admirado cullereiro ten a principal localidade de invernada e paso
migratorio galego, o que lle confire á zona unha clara importancia internacional.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Miles de acuáticas invernando: gabitas, virapedras, mazaricos, píldoras, píllaras, biluricos ou avefrías.
Varias especies de patos coma o pato rabilongo e o asubiador; tamén a garza real, a garzota, o
corvo mariño grande, o gaivotón, a gaivota cana ou a cabecinegra.
No contorno do complexo intermareal e nas lagoas hai aves tan interesantes coma o mergullón
pequeno, a galiñola negra, o rascón, a becacina común e a escribenta das canaveiras iberoccidental
(en Perigo de Extinción).
E do outro lado do istmo, a baía da Lanzada conta cunha enorme riqueza ornitolóxica mariña: a
mobella grande, o pentumeiro, o carrán cristado, o carolo, o mascato e algunha palleira grande.
Pasado o inverno, gozaremos de especies en Perigo Crítico de Extinción coma o furabuchos balear,
ou Vulnerables coma o corvo mariño cristado e a píllara das dunas, limícola adorable que aínda
nidifica nas súas praias.
47

Esteiro do Miño (A Guarda, Tomiño e O Rosal)
O afortunado encontro do río Miño co océano crea un belísimo esteiro con extensos intermareais,
illas fluviais, ribeiras palustres ou un litoral areoso e rochoso que dan acubillo, no inverno e nas
migracións, tanto a aves acuáticas e mariñas coma a aves rapaces e paxariños que buscan refuxio
na carriceira.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Poderemos gozar de limícolas coma a becacina común, o bilurico patirrubio e claro, o pilro tridáctilo,
o mazarico real e o mazarico chiador, o mazarico rubio, o virapedras, a píldora cincenta, a gabita, a
píllara real e a avefría, ademais de diferentes patos e garzas; tamén da gaivota chorona, do gaivotón
ou do corvo mariño cristado e grande.
Nas carriceiras e xunqueiras atoparemos o picapeixe, a carriza dos xuncos, a escribenta das
canaveiras, o rascón e a tartaraña das xunqueiras campando.
Descansando sobre un poste ou sobrevoando o río encontraremos a aguia pescadora, da que
poderemos observar o seu espectacular método de pesca.
48

Enseada de San Simón (Vilaboa, Redondela, Soutomaior e Pontevedra)
Situada no máis profundo da ría de Vigo, o pouco calado da enseada e o influxo das mareas orixinan
amplos bancos de area e chairas de lama que atraen no inverno e nas migracións, da primavera e
do outono, aves acuáticas e mariñas. Tamén os bosques ben conservados dos contornos das salinas
de Ulló son fogar de múltiples paseriformes.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Ademais do pato asubiador (que en San Simón ten un dos mellores lugares de invernada de Galicia)
e outras anátidas atractivas coma o ganso de cara negra, o bilurico das rochas, a píldora cincenta, o
bilurico patirrubio e claro, o pilro común, a píllara real, o mazarico chiador e ardeidos coma a garza
real e a garzota; tamén se atopan gaivotas varias, o corvo mariño grande e vistosos paseriformes
do contorno das salinas coma o picapeixe ou o xílgaro.
49

Desembocadura do Lérez e Intermareal Combarro-Lourido
(Pontevedra e Poio)
Ao fondo da ría de Pontevedra, o Lérez verte as súas augas sobre o mar e achega ricos sedimentos
a un interesante intermareal no que as áreas de lodo e area atraen gran diversidade de aves.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Limícolas coma a píldora cincenta, o bilurico patirrubio, o mazarico chiador, o virapedras, o pilro
común, o bilurico das rochas ou aves mariñas coma o pentumeiro, o carolo, o carrán cristado ou
o corvo mariño grande. Tamén destacan os ardeidos coma a garza real ou a garzota e incluso
podemos atopar cullereiros e algún ganso de cara negra.
50

Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas de Galicia
(Vigo, Bueu, Vilagarcía de Arousa e Ribeira)
Formado polos arquipélagos das illas Cíes, Ons, Sálvora e Cortegada, a biodiversidade dos seus
fondos mariños, o seu valor xeolóxico e paisaxístico e a súa flora e fauna extraordinaria fano único.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Desde abril a xuño, nidificando en cantís, atópanse o corvo mariño cristado, a gaivota patiamarela, a
gaivota escura e a pardela cincenta, de grande interese ornitolóxico porque supoñen boa parte das
aves mariñas que se reproducen na península ibérica. Entre maio e novembro, o contorno marítimo
das illas tamén é zona de alimentación do furabuchos balear, co que é posible cruzarse na ruta
polo mar, ademais do mascato, o carrán cristado ou a palleira grande.
51

NOTAS
52