Guía das aves do interior da provincia de Pontevedra

A NATUREZA DA PROVINCIA DE PONTEVEDRA
A provincia de Pontevedra alberga unha gran variedade de espazos naturais valiosos e
fascinantes, desde as augas do océano Atlántico, que baten con violencia nas agrestes
costas peninsulares e insulares, ata rías, esteiros, chairas intermareais, enseadas, lagoas
litorais ou sistemas dunares que dan paso a suaves praias.
Tamén as zonas interiores da provincia contan con paraxes de extraordinaria beleza
e biodiversidade: serras altas, ríos, vales, praderías, turbeiras, bosques autóctonos,
mosaicos de campiña etc., sen esquecernos das súas vilas e cidades, que conforman
entre todos uns ecosistemas privilexiados para a observación máis diversa de aves.
Por todo isto a nosa provincia acolle a única Reserva Ornitolóxica de SEO/BirdLife de
Galicia, situada no concello do Grove, que ademais é a reserva ornitolóxica máis grande
de España e a única que conta con medio mariño.
A Sociedade Española de Ornitoloxía (SEO/BirdLife, www.seo.org) é a ONG científica
e conservacionista máis antiga de España, dedicada ao estudo, a conservación e a
divulgación das aves e a natureza. Con BirdLife Internacional está presente en 121
países, traballando por un mundo rico en biodiversidade no que o ser humano e a
natureza convivan en harmonía.
Esta guía, editada pola Deputación de Pontevedra en colaboración con SEO/BirdLife,
ten o obxectivo de apostar polo turismo ornitolóxico non só para o gozo, senón para
sensibilizar a poboación sobre a necesidade de conservar os seus tesouros naturais para
o futuro, xa que coñecer e sentir a natureza e as súas aves nos sosega e nos fai felices.
OBSERVACIÓN DE AVES
Para gozar das nosas saídas ornitolóxicas ao campo é recomendable levar uns
prismáticos (de 8 ou 10 x 42 aumentos) ou un telescopio terrestre se imos identificar
aves a longa distancia e nun punto fixo de observación. Tamén se recomenda levar un
caderno de campo en papel ou dixital para anotar aquilo que nos resulte de interese,
así como a guía de aves.
A ou o observador debe ser o máis discreto e silencioso posible e, sobre todo, debe ter
unha conduta ética tanto coas aves coma cos seus hábitats. Un bo comportamento fai
que a persoa observadora de aves se converta nunha embaixadora da conservación.
1

IDENTIFICACIÓN DUNHA AVE
Para identificar correctamente unha especie teremos que prestar atención aos seguintes
aspectos:
Tamaño. É a primeira pista. Tomaremos como referencia aves de tamaño coñecido (pardal,
pomba, aguia) e compararemos o tamaño da que estamos a observar coas que coñecemos
para determinar se se trata dunha ave pequena, mediana ou grande.
Hábitat. Aínda que hai aves que poden vivir en ambientes moi diversos, xeralmente a
zona na que nos movemos elimina un certo número de aves que nunca a frecuentan. Por
exemplo, os cullereiros non aparecen nas montañas nin as perdices na praia.
Época do ano. Terémola en conta para descartar un gran número de especies que nos visitan
durante un período concreto. Algunhas só as poderemos observar durante a primavera e o
verán, outras no outono e no inverno, e algunhas durante os seus pasos migratorios.
Conduta. Durante a época nupcial, ao alimentarse ou nos seus voos, hai aves que presentan
comportamentos moi característicos. Por exemplo, o voo circular a media altura do miñato.
Proporcións. A forma e as proporcións do corpo tamén nos axudan. Por exemplo, as pegas
teñen a cola moi longa. A forma do bico, a lonxitude das patas e o pescozo ou a forma das
ás son tamén caracteres moi útiles.
Marcas e cores. Moitas aves teñen marcas de cor, coma o babeiro negro do macho de
pardal, que nos axudan na identificación. É un aspecto que pode cambiar dependendo das
condicións de luz, a idade e o sexo das aves, polo que é aconsellable certa cautela.
Forma do voo. Observar como voa unha ave (recto coma o picapeixe, ondulante coma unha
lavandeira, en zigzag...) facilita a súa identificación.
Canto. Cada especie ten o seu canto ou reclamo diferente. Coa práctica aprenderase a
recoñecelos. Hai diferentes recursos (apps, webs, CD...) que nos axudarán a familiarizarnos
con eles.
2

TOPONIMIA DUNHA AVE
3

COMO USAR ESTA GUÍA
Nos apuntamentos sobre cada especie aparece o nome vulgar (galego, castelán)
seguido do nome científico. A continuación, inclúese unha breve descrición sobre a ave:
características morfolóxicas máis representativas e algunhas indicacións sobre a súa
bioloxía, o hábitat ou a época do ano na que é posible a súa observación. Esta descrición
vai acompañada dun debuxo que facilita a súa identificación.
Ao longo da guía empréganse unha serie de símbolos e notas:
SEXO:
♂ Macho
♀ Femia (en moitas especies os exemplares novos son case idénticos ás
femias adultas; nestes casos, xunto ao símbolo de femia, engádese
xuv. entre paréntese)
STATUS FENOLÓXICO. CANDO APARECE A AVE?
n Residente, reprodutora
n Estival, reprodutora
n Invernante, non reprodutora (as inmaturas poderían estar presentes todo o ano)
n Presente en paso migratorio
PLUMAXE:
Ad.: adulta
Xuv.: xuvenil, ave con plumaxe medrada no niño e aínda sen mudar.
A primeira muda ten lugar nun momento variable, desde unhas semanas
tras abandonar o niño no verán (paxaros pequenos) ata case un ano
despois, a finais do inverno (grandes rapaces)
Inm.: inmatura
Inv.: plumaxe de inverno ou non reprodutora. Algunhas aves presentan unha
plumaxe diferente segundo a época do ano. De forma sinxela, podemos dicir
que aparecen plumaxes de inverno (apagadas) e plumaxes de verán (máis
vistosas) cun obxectivo claro: a reprodución
Rep.: plumaxe reprodutora (ver máis información en inv.)
4

♂
♀
n Lavanco. Ánade azulón
Anas platyrhynchos
O único pato regular. Os machos teñen a cabeza e
o pescozo verdes metalizados e colar branco, as
femias son pardas. En ambos os sexos o espellete é
azul intenso. É reprodutor en todo tipo de ambientes
acuáticos. En período non reprodutor chegan, ademais,
aves doutros países.
n Perdiz. Perdiz roja
Alectoris rufa
De cores vistosas, foxe á carreira. Cun voo raso e
vibrante, póusase enseguida. Móvese por cultivos de
secaño e matogueira aberta. Come herba, sementes e
insectos. Cada ano sóltanse aves de granxa en moitos
territorios de caza.
6
n Paspallás. Codorniz común
Coturnix coturnix
Ave pequena ligada a medios abertos e migrante de
longo percorrido. O seu deseño críptico faina difícil
de ver, pero delátaa o seu canto “pas, pa-llás” que
emite agochada nos pasteiros. A caza abusiva e a
transformación do seu hábitat son algunhas das súas
principais ameazas.

n Garza real. Garza real
Ardea cinerea
É a garza máis regular, de gran tamaño e tons grises e
negros. A súa silueta ao voar caracterízase polas súas
longas patas e o pescozo repregado; queda inmóbil
sobre augas pouco profundas e utiliza o seu bico a
modo de arpón, o que sorprende os peixes dos que
se alimenta.
ad.
inm.
n Corvo mariño grande. Cormorán grande
Phalacrocorax carbo
Ave grande de cor negra e aspecto robusto. A
diferenza da maioría das acuáticas, as súas
plumas móllanse con facilidade, polo que abre as
ás para secalas nas rochas ou nos postes. Pódese
observar en ríos e encoros.
n Miñato abelleiro. Abejero europeo
Pernis apivorus
Rapaz de tamaño medio ligada a áreas boscosas.
Parecida ao miñato pero coa cabeza máis pequena
e a cola máis longa, cunha franxa terminal escura e
dúas franxas máis estreitas na base.
7

n Voitre común. Buitre leonado
Gyps fulvus
Moi grande e de rechamante envergadura, con
cores pardas e leonadas no corpo. Ao voar bate
as ás lentamente, coa cola curta redondeada e
o pescozo branco recollido; ascende en círculos
grazas ás correntes térmicas. Descansa en
rochedos. Ultimamente son regulares nas serras
da Dorsal galega.
n Aguia cobreira. Culebrera europea
Circaetus gallicus
Rapaz forestal de gran tamaño e partes inferiores
brancas con apincarado variable. Ten a cabeza grande
e os ollos amarelos. Para cazar mantense no ar
movendo as ás lentamente. A súa principal fonte de
alimento son os réptiles.
8
n Aguia calzada. Águila calzada
Hieraaetus pennatus
É a aguia de menor tamaño, con formas estilizadas;
recoñecible polo deseño branco e negro das súas ás
longas e estreitas ao voar e a cola longa e angulosa.
Pode presentar dúas fases de coloración moi
diferentes. Frecuenta zonas boscosas e monte baixo.

n Gabián. Gavilán común
Accipiter nisus
Pequena rapaz forestal con gran capacidade de manobra
e aceleración para voar entre as ramas do bosque detrás
de pequenas aves. As súas ás son curtas e redondeadas
e a súa cola longa. A femia é notablemente maior que
o macho.
n Azor. Azor común
Accipiter gentilis
Cazador forestal potente e discreto, moi parecido ao gabián
pero máis grande, polo que pode atrapar presas medianas.
Posúe ás curtas, anchas e redondeadas e cola longa, que
o dotan de gran mobilidade na espesura. O macho é máis
pequeno que a femia.
n Gatafornela. Aguilucho pálido
Circus cyaneus
Rapaz de sobrecú branco e tamaño medio,
algo máis grande que a tartaraña cincenta. O
macho é gris coas ás pálidas e a femia parda.
Ten ás estreitas e longas coas puntas negras.
Voa a baixa altura coas ás en forma de “V”.
Pouco común e en descenso, frecuenta áreas
abertas e cultivadas das serras.
9

n Tartaraña cincenta. Aguilucho cenizo
Circus pygargus
Grácil e estilizada, co sobrecú branco, as ás longas, estreitas e con puntas negras e a cola moi longa. O macho é
gris cinza con barra negra, ventre máis claro e manchas castañas; a femia é marrón. Son frecuentes os exemplares
melánicos. O seu voo é baixo e lánguido, e plana coas ás en “V”. Está presente en espazos abertos con cultivos
e zonas de vexetación baixa. A súa situación é complicada polo seu declive poboacional debido, na súa maior
parte, á destrución dos hábitats, ao uso de praguicidas, aos cambios dos usos agrícolas e ao abandono do rural.
10

n Millafre negro. Milano negro
Milvus migrans
Rapaz estival de mediano tamaño, plumaxe marrón
apagada e cola forcada. É unha especie adaptable que
habita en medios forestais e ten hábitos alimentarios
oportunistas. Adoita estar ligada a cursos fluviais e
encoros.
n Miñato. Busardo ratonero
Buteo buteo
Moi frecuente nos nosos campos. De corpo compacto
e plumaxe algo variable, desde o pardo escuro ata
tons máis claros. Aliméntase principalmente de
roedores, que axexa desde un poste ou unha rama. É
habitual velo voar en círculos a media altura.
n Pomba das rochas. Paloma bravía
Columba livia
Típica pomba de aldeas, vilas e cidades de orixe
doméstica, probablemente extinta na súa variedade
silvestre. A súa coloración varía enormemente, desde
branca a multicolor; inclúe algúns exemplares con
plumaxe natural. Hai parellas que crían en rochedos,
cantís etc.
11

n Rula. Tórtola europea
Streptopelia turtur
Especie grácil; visitante estival que se reproduce en bosquetes, sebes e ribeiras. Aliméntase de sementes e brotes
de herbas. O abandono do rural, a caza e os cultivos tratados con herbicidas inflúen no declive da especie. O seu
canto é un adorable arrolo típico da primavera.
12

n Pombo torcaz. Paloma torcaz
Columba palumbus
Pomba de gran tamaño e manchas brancas nas ás
e aos lados do pescozo. Aniña nas árbores e come
grans e herba no chan. A poboación nativa aumenta
no inverno coa chegada de bandos migrantes.
n Rula turca. Tórtola turca
Streptopelia decaocto
Especie similar á europea pero de aspecto máis estilizado, cor
gris clara e con medio colar negro nos adultos. É habitual en
contornos rurais humanizados e urbanos. O canto consiste
nun “tu-tu, tú” repetido insistentemente.
n Cuco. Cuco común
Cuculus canorus
Detéctase polo seu coñecido canto “cu-cú”. Ten
hábitos reprodutores baseados no parasitismo, xa
que nin fai niño nin cría os seus pitos. Ocupa toda
clase de ambientes con arboredo onde habitan
as aves que parasita. A súa poboación está en
descenso.
13

n Curuxa. Lechuza común
Tyto alba
Fermosa rapaz nocturna, branca, co dorso dourado e
o rostro en forma de corazón. Asociada a construcións
humanas coma edificios abandonados ou igrexas, que
utiliza de refuxio durante o día ou para a reprodución.
Eficaz depredadora de ratos que viu moi minguadas as
súas poboacións pola desaparición dos seus lugares
de nidificación, o abandono do rural e os atropelos en
estradas. Emite un son moi sonoro e metálico.
n Moucho de orellas. Autillo europeo
Otus scops
A rapaz nocturna máis pequena. Durante o día pasa inadvertida pola súa
camuflaxe mimética, e detéctase nas noites primaverais en arboredos e xardíns
polo seu insistente “piú, piú”. A súa dieta é basicamente insectívora, polo que é
moi sensible ás transformacións do hábitat e ao uso de praguicidas.
n Avelaiona. Cárabo común
Strix aluco
É a máis habitual e estendida rapaz nocturna. De aspecto
robusto, gran cabeza, ollos negros e plumaxe mimética. Trátase
dunha ave forestal que se alimenta de micromamíferos. O seu
son máis característico é un berro queixoso.
14

n Moucho. Mochuelo europeo
Athene noctua
Pequeno e repoludo bufo de carácter solitario, de costumes tanto nocturnos coma diúrnos. Ten a plumaxe de
tons marróns e agrisados profusamente salpicados de branco. É frecuente observalo nos postes dos campos de
cultivo. Aliméntase de insectos e pequenos vertebrados. Produce variedade de reclamos agudos que lembran un
miaño. Especie en declive, non só na provincia de Pontevedra senón en toda Galicia.
15

n Avenoiteira cincenta. Chotacabras europeo
Caprimulgus europaeus
Ave crepuscular propia de zonas de arboredo sen
cobertura de matogueira, de plumaxe críptica e ás e
cola longas. Durante o día permanece no chan oculta
e pola noite caza avelaíñas ao voo. O seu canto é un
“rrurrrrrurrrurr” parecido ao afastado ruído dun motor.
n Cirrio común. Vencejo común
Apus apus
Son as aves máis aéreas, xa que pasan case toda a súa vida
voando. Teñen as ás longas en forma de fouce e cola curta
forcada. Son beneficiosas por comer millóns de insectos. Alegran
as cidades co seu berro “cirrrííí” e as súas acrobacias entre
edificios, en cuxos ocos aniñan. Vense afectadas por restauracións
arquitectónicas non coidadosas e pola nova edificación, que non
lles ofrece cavidades.
n Picapeixe. Martín pescador común
Alcedo atthis
De voo rápido, esta bonita ave de cores metalizadas
é propia de ecosistemas de ribeira. Necesita noiros
areosos para escavar o seu niño. Aliméntase de
animaliños acuáticos aos que axexa desde un
pousadoiro e captura tras un rápido mergullo.
16

n Bubela. Abubilla común
Upupa epops
Ten unha característica crista despregable branca e negra,
bico longo e curvo adaptado á procura de insectos e voo
errático e ondulante. Ocupa formacións abertas. A súa voz
é inconfundible: “bu-bu-bú, bu-bu-bú”.
n Peto formigueiro. Torcecuello euroasiático
Jynx torquilla
Pícido de costumes atípicos, pequeno e de plumaxe
críptica. A base da súa dieta son as formigas, que
atrapa coa lingua. Observable en migración en áreas
abertas con sebes e árbores dispersas.
n Peto real. Pico picapinos
Dendrocopos major
Paxaro carpinteiro de tons intensos e definidos e carácter
solitario. Habita zonas boscosas onde fura as árbores co
seu forte bico. Tamborila na primavera. É maioritariamente
insectívoro, pero tamén consome froitos.
17

n Peto verde. Pito real ibérico
Picus sharpei
É o máis común e estendido paxaro carpinteiro. Destacan o seu
dorso de tonalidades verdosas, o píleo vermello e a bigoteira vermella
nos machos e negra nas femias. A súa presenza recoñécese polo
ganido. É habitual en arboredos ribeiregos, bosques caducifolios e
áreas axardinadas.
n Lagarteiro común. Cernícalo vulgar
Falco tinnunculus
Rapaz de pequeno tamaño con ás afiadas e cola longa.
Presenta o dorso pardo avermellado e a cabeza azulada
no macho. Adoita quedar suspendida no aire mentres
move as súas ás e outea o chan na busca de roedores,
réptiles, anfibios ou insectos en zonas abertas e con
poucas árbores.
♂
♀
n Falcón pequeno. Alcotán europeo
Falco subbuteo
Falcón pequeno escuro, de ás apuntadas e silueta
estilizada. Similar, ao voar, a un gran cirrio. Ten fazula
pálida, bigoteira e ton avermellado na base da cola.
Ocupa zonas de arboredo preto de áreas abertas. A súa
reprodución é tardía.
18

n Falcón peregrino. Halcón peregrino
Falco peregrinus
Falcón vigoroso coas ás apuntadas e a cola
relativamente curta. Ten o dorso e a cabeza
pizarrentos, as partes inferiores claras e
a bigoteira negra. Caza aves mediante
persecucións e picados moi rápidos. Aniña
en cortados, cantís e edificios.
n Picanzo vermello. Alcaudón dorsirrojo
Lanius collurio
Picanzo con cabeza gris cinza e dorso pardo castaño,
anteface, cola longa e bico sutilmente ganchudo.
Habita campiñas con sebes, matogueiras espiñentas
e lindes de bosque. Especie estival que chega tarde
ao noso territorio.
n Ouriolo. Oropéndola europea
Oriolus oriolus
O macho é dun amarelo limón rechamante e a femia de tons
máis verdosos. O seu canto “tiri-oliúú” é curto e afrautado,
propio de soutos ribeiregos e outros tipos de bosque. Esta
especie descendeu sobre todo preto da costa.
19

n Gaio. Arrendajo euroasiático
Garrulus glandarius
Córvido de hábitos forestais e carácter fuxidío. A súa
vistosa plumaxe ten tonalidade parda; posúe cola
negra, o sobrecú branco e os bordos das ás azuis. Nas
nosas áreas arborizadas encóntranse boas densidades.
n Pega. Urraca común
Pica pica
A súa presenza é habitual no contorno urbano e
agrícola. Ten plumaxe pedresa e longa cola con
reflexos verdes e azulados. Desprázase con voos
áxiles e directos. Tanto a súa capacidade para
adaptarse a case todo tipo de ambientes coma
a amplitude da súa dieta proporcionáronlle un
grande éxito.
n Corvo pequeno. Corneja negra
Corvus corone
Córvido de tamaño mediano e cor negra, moi
común na provincia, onde ocupa todo tipo de
hábitats. Posúe unha inxustificada mala fama que
esquece o seu beneficioso papel como controlador
de pragas agrícolas.
20

n Corvo grande. Cuervo grande
Corvus corax
De gran tamaño, plumaxe negra e bico forte.
Voo lento que intercala con longos pairos nos
que destaca a cola longa en cuña. Habita
en varios ambientes con cortados rochosos
onde nidificar. O seu croamento é profundo
e rouco.
n Ferreiriño negro. Carbonero garrapinos
Periparus ater
Insectívoro abundante que prospecta as poliñas e as
follas das copas do arboredo. É característico o seu
parche branco detrás da cabeza. Se non hai troncos
ocos aniña entre raíces en buracos do chan. O seu
canto é un típico “tisú-tisú-tisú”.
n Ferreiriño cristado. Herrerillo capuchino
Lophophanes cristatus
Pequeno insectívoro recoñecible pola súa crista de
plumas. Habita arboredos de coníferas e frondosas. Con
frecuencia mestúrase con outros páridos, gabeadores e
estreliñas, cos que conforma ruidosos bandos mixtos.
21

n Ferreiriño azul. Herrerillo común
Cyanistes caeruleus
Insectívoro forestal, ruidoso e activo, con rechamante
combinación de cores azuis e amarelas. Mostra
preferencia polos bosques caducifolios; tamén está
presente en parques e hortas.
n Ferreiro real. Carbonero común
Parus major
Ave insectívora de cores azuladas, verdosas e
amareladas. Adopta diferentes posturas acróbaticas
cando se alimenta nas ramas. Residente en todo tipo
de arboredo, incluídos parques, xardíns e plantacións
de froiteiras. O seu canto é moi característico: “chi-chipán,
chi-chi-pán”.
n Cotovía pequena. Alondra totovía
Lullula arborea
Especie de laverca con moño reducido e cola curta,
propia de zonas con árbores. Ten un deseño facial
contrastado e unha cella branca que se pecha na caluga.
Canto moi agradable e “melancólico”, que emite ao voar
ou desde unha rama.
22

n Laverca. Alondra común
Alauda arvensis
Aláudido típico de tons pardos e estriado escuro.
De costumes terrestres en zonas desarboradas
e abertas coma dunas, pasteiros ou formacións
de matogueira baixa. Emite un canto longo e
continuado mentres ascende a grande altura. No
inverno recibimos aves norteñas.
n Andoriña das barreiras. Avión zapador
Riparia riparia
Andoriña de cola curta, cor parda e banda no peito. Nidifica
formando colonias en noiros de ríos e graveiras, onde escava
un túnel. Está máis ligada á auga que outros hirundínidos.
As súas colonias son sensibles á destrución debida á acción
humana.
n Andoriña común. Golondrina común
Hirundo rustica
Con gorxa vermella, cabeza e dorso azul metálico e cola forcada que
a fai inconfundible nos seus voos a rentes do chan. Os seus niños
son cuncos de barro en paredes, pontes e alpendres. Do mesmo
xeito que os cirrios e demais hirundínidos, é unha gran cazadora de
insectos; o seu número está en retroceso.
23

n Andoriña do cu branco. Avión común occidental
Delichon urbicum
Similar á andoriña común pero con cola curta, sobrecú e partes inferiores brancas. Tamén constrúe niños con barro,
pero en colonias, nas cornixas e beirados dos edificios. Está en declive pola escaseza de lugares onde atopar barro
para o niño e pola eliminación deliberada e ilegal destes.
24

n Andoriña dos penedos. Avión roquero
Ptyonoprogne rupestris
De tons pardos con lunares brancos na parte ventral da
cola. Especie pouco común que nidifica en rochedos,
pontes, presas e edificacións. Os seus niños parécense
aos da andoriña común. Algúns exemplares invernan
preto da costa.
n Andoriña dáurica. Golondrina dáurica
Cecropis daurica
De costumes máis agrestes que a andoriña común.
Ten a caluga, a cara e o sobrecú alaranxados e a
cola longa e forcada. Crea os niños, en forma de iglú
invertido cun túnel de entrada, en rochedos e pontes.
Especie de recente colonización ligada a novas
infraestruturas viarias.
n Rousinol bravo. Cetia ruiseñor
Cettia cetti
Ave de carácter esquivo e de cor parda que se esconde
entre as marañas arbustivas de ribeira. O seu reclamo
delátaa: unha súbita explosión “cuchí-cuchí-cuchí”.
Especie ben distribuída, cuxo número aumenta no inverno.
25

n Ferreiriño rabilongo. Mito común
Aegithalos caudatus
Paxariño de cola moi longa que forma bandos
familiares inquietos e ruidosos que percorren
as árbores revisando as súas pólas. Fai un niño
precioso, en forma de ovo revestido de liques,
con entrada circular por arriba.
n Picafollas musical. Mosquitero musical
Phylloscopus trochilus
Este paxariño é un migrador posnupcial común,
frecuente en todo tipo de arboredo e zonas
arbustivas. Diferénciase do resto dos picafollas por
ser máis amarelo, coas patas e o bico pálidos (non
negros) e o dorso dun ton verdoso máis brillante.
n Picafollas europeo. Mosquitero común
Phylloscopus collybita
De tonalidade verdosa, é común en zonas
arborizadas e arbustivas onde persegue insectos
nas ramas e voa para capturalos. Tamén se alimenta
de froitos. O seu canto é un inconfundible “chif,
chaf, chif, chaf”.
26

n Picafollas ibérico. Mosquitero ibérico
Phylloscopus ibericus
Paxariño estival que ocupa soutos fluviais, sebes
e salgueiros. Practicamente idéntico ao picafollas
europeo, diferénciase polo seu canto e o seu reclamo:
un “piu” descendente e queixoso. É a única especie de
picafollas reprodutora na provincia.
n Folosa amarela. Zarcero políglota
Hippolais polyglotta
Paxaro pequeno, amarelo-verdoso e fuxudío,
amante da espesura, salvo cando canta no alto
dos arbustos. Desenvolve unha parola rápida, fluída
e monótona. É dos últimos paxaros que chegan
na primavera.
n Carriza dos xuncos. Cistícola buitrón
Cisticola juncidis
Asociada a zonas con carriceiras, xunqueiras e
herbais densos. Debido ao seu pequeno tamaño
resulta máis fácil de detectar polo seu canto “tsip,
tsip, tsip”, que emite mentres voa coa súa típica
traxectoria ondulante.
27

n Papuxa das amoras. Curruca capirotada
Sylvia atricapilla
♀
Fácil de recoñecer polo seu capirote, negro no macho
e marrón na femia. Ocupa zonas frescas e húmidas
con abundante sotobosque. O seu atractivo e fermoso
canto é moi musical. Aumenta o seu número no
inverno.
♂
n Papuxa común. Curruca zarcera
Sylvia communis
Dorso pardo, cabeza gris e gorxa branca. Ten as
partes inferiores esbrancuxadas e rosadas con
paneis pardoavermellados. Típica de mosaicos onde
se alterna a matogueira con prados e pequenas
árbores dispersas.
n Papuxa do mato. Curruca rabilarga
Sylvia undata
Paxariño escuro e de cola longa que se move entre
a vexetación con gran cautela. O seu carácter é
inquieto e fuxidío. É unha ave insectívora residente
en matogueiras de pequeno e mediano porte.
28

n Papuxa cabecinegra. Curruca cabecinegra
Sylvia melanocephala
Papuxa con anel ocular vermello que destaca sobre o
capuchón negro e a gorxa branca. O seu voo é inquieto
e percorre distancias curtas coa cola en abanico. Gusta
de zonas de matogueira e arbustos densos.
n Estreliña riscada. Reyezuelo listado
Regulus ignicapilla
Ave diminuta de tonalidades verdosas, coa cabeza
adornada cunha cella branca marcada, listas negras e
laranxa nos machos ou amarela nas femias. Ocupa ampla
variedade de arboredo.
n Carriza. Chochín paleártico
Troglodytes troglodytes
Diminuta ave que se move na matogueira coma se fose
un rato, coa pequena cola levantada. Difícil de ver pero
recoñecible polo seu potente e explosivo canto. Atópase en
bosques, xardíns, sebes e canaveiras.
29

n Gabeador azul. Trepador azul
Sitta europaea
Paxaro insectívoro, de tons azulados e cola curta. De carácter
inquieto e esquivo, rube por troncos e ramas de árbores. Habita
preferentemente bosques maduros con clima húmido; aniña en
ocos cuxa entrada modifica engadindo barro. Ten un reclamo
con profundos sons curtos: “chuuuiiic”.
n Gabeador común. Agateador europeo
Certhia brachydactyla
Paxariño frecuente en bosques e mesmo en parques.
Aínda que percorre os troncos das árbores na busca de
alimento, pasa inadvertido debido á súa plumaxe críptica.
Detéctase polo seu reclamo de profundos píos.
n Estorniño pinto. Estornino pinto
Sturnus vulgaris
De cor negra con reflexos metálicos verde-azulados,
salpicada de pequenas manchas. No inverno recibimos
un importante continxente de aves de Europa que se
alimentan en grupos. Forman grandes bandos ao chegar
aos seus durmideiros á tardiña, dando todo un espectáculo.
30

n Estorniño negro. Estornino negro
Sturnus unicolor
De cor negra púrpura na primavera, queda salpicado por pintas
abrancazadas no inverno. É difícil de diferenciar do pinto no outono.
Forma bandos ao alimentarse e no durmideiro, ao que acode con
voo rápido e directo. Cría baixo tellas e en troncos ocos.
n Merlo común. Mirlo común
Turdus merula
♀
♂
De mediano tamaño e cola longa, con bico e anel
ocular alaranxados. Común en zonas forestais e
xardíns urbanos, é das primeiras aves que
comezan a cantar, un musical canto que entoa
mesmo antes do amencer.
n Tordo rubio. Zorzal alirrojo
Turdus iliacus
Ave pequena, compacta e de cola curta. Os flancos e a
parte inferior das ás son dun intenso avermellado visible
no voo. Ten unha marcada cella e bigoteira branca. Adoita
moverse en grupos, a miúdo con outros tordos, por
soutos, viñas e bosques.
31

n Tordo común. Zorzal común
Turdus philomelos
De costumes terrestres, é frecuente observalo no chan.
Ten o dorso marrón liso e as partes inferiores claras
con manchas escuras. Consome vermes, insectos e
caracois. Desde as árbores emite un potente canto
afrautado que xa se oe no inverno.
n Tordo charlo. Zorzal charlo
Turdus viscivorus
Tordo grande e corpulento; alongado e ergueito
cando se pousa. Ten un voo rápido e directo
no que se aprecian a súa cola longa e a axila
branca. Atópase en variedade de ambientes
forestais, principalmente carballeiras e piñeirais
do monte con campiña asociada.
n Papamoscas cincento. Papamoscas gris
Muscicapa striata
Ave de coloración agrisada homoxénea no dorso e
esbrancuxada no ventre. Insectívora que captura pequenas
presas ao voar. Na nosa área é unha migradora posnupcial
escasa.
32

n Paporrubio. Petirrojo europeo
Erithacus rubecula
Fácil de identificar grazas á súa mancha laranxa na
cara, no pescozo e no peito. De corpo repoludo, postura
ergueita e actitude confiada. No inverno resulta moi
común en case calquera ambiente, tamén en parques
e xardíns. Adoita deixarse ver en arbustos ou no chan
mentres busca insectos. O seu canto “melancólico”
tamén se oe nos días fríos.
n Papamoscas negro. Papamoscas cerrojillo
Ficedula hypoleuca
Durante o paso migratorio, que comeza en setembro, é
frecuente en diversos hábitats, desde bosques pechados ata
xardíns. É de cor parda clara no dorso, branca ocre nas partes
inferiores, e ten unha mancha branca nas ás. Ave migradora
común en paso posnupcial e moi rara no prenupcial.
n Rabirrubio. Colirrojo tizón
Phoenicurus ochruros
Preciosa ave negra de cola vermella e mancha branca
nas súas ás. De carácter solitario, atópase asociada a
rochedos e terreos despexados, secos e pedregosos,
tamén en zonas urbanas e no contorno rural.
33

n Chasco norteño. Tarabilla norteña
Saxicola rubetra
Paxaro pequeno e compacto. Similar ao chasco, pero cunha
marcada cella branca e sen sobrecú branco. Ten preferencia
por zonas abertas coma pasteiros, queirogais e sebes
arbustivos. É un migrante prenupcial moi raro e posnupcial
común.
n Chasco. Tarabilla europea
Saxicola rubicola
Pequeno e repoludo, os machos presentan cabeza negra,
peito alaranxado e sobrecú branco. Ligado a zonas abertas, é
habitual observalo na parte alta dunha mata axitando de forma
nerviosa as ás e a cola.
34
n Pedreiro cincento. Collalba gris
Oenanthe oenanthe
De aspecto elegante e cunha cola branca rechamante que finaliza
nun “T” negro invertido. Aliméntase no chan e adoita pousarse
ergueita en promontorios do terreo. Habitante de espazos abertos
coma pasteiros, rochedos, zonas de matogueira baixa, dunas etc.
Migradora principalmente posnupcial.

n Merlo rieiro. Mirlo acuático
Cinclus cinclus
Ave repoluda de mediano tamaño, con cola curta e
babeiro branco. Ligada a ríos de corrente rápida e en
bo estado ambiental: libres, limpos e tranquilos, onde
abundan pequenos invertebrados acuáticos.
n Pardal. Gorrión común
Passer domesticus
Coñecido e familiar das nosas aldeas, vilas e
cidades. Os machos teñen boina gris e babeiro
negro; as femias e os exemplares novos son
pardos. Seguen unha dieta baseada en grans
e restos de comida. É unha das nosas aves
máis comúns, que viu moi minguadas as súas
poboacións nos últimos anos.
♀
inm.
♂
n Azulenta. Acentor común
Prunella modularis
Paxaro discreto, de plumaxe escura, bico fino e
puntiagudo. De comportamento fuxidío, gústalle moverse
por diversos ambientes entre a vexetación baixa. Come
sementes e insectos. O seu número aumenta no inverno.
35

n Pardal montés. Gorrión molinero
Passer montanus
Gorrión pequeno e delicado, máis ligado a ambientes silvestres que o pardal. Ten unha carapucha acastañada e
unha rechamante mancha negra sobre a fazula branca. Habita campiñas arborizadas e soutos con áreas abertas
nas que obter alimento. Os seus exemplares están nun descenso moi acusado.
36

♀
♂
n Lavandeira amarela. Lavandera boyera
Motacilla flava
Ave de tons amarelos e verdosos. A subespecie
ibérica ten a cabeza agrisada, unha marcada
cella branca e a gorxa da mesma cor. Ligada a
zonas abertas húmidas coma prados, pasteiros
encharcados e áreas palustres.
n Lavandeira real. Lavandera cascadeña
Motacilla cinerea
É a lavandeira máis esvelta e fluvial. De cola moi
longa, que balancea continuamente, e tons grises
e amarelos. Localizable en cursos de auga coma
arroios e regatos, e no inverno tamén nas costas.
♀
♂
n Lavandeira branca. Lavandera blanca
Motacilla alba
ver.
Ave moi común que presenta unha plumaxe
contrastada en branco e negro. Move a súa cola
continuamente mentres captura insectos no chan.
Forma durmideiros de miles de individuos nas árbores
durante o outono e o inverno.
inv.
37

n Pica campestre. Bisbita campestre
Anthus campestris
Especie reprodutora moi escasa nos altos das
serras da Dorsal galega. Ten aspecto de lavandeira
e coloración clara e lisa. Móvese solitaria e anda polo
chan. Ocupa zonas de vexetación aberta ou dispersa
e ambientes secos.
n Pica dos prados. Bisbita pratense
Anthus pratensis
De plumaxe listada con cores discretas que a mimetizan
co chan e hábitos terrestres e gregarios. Ten preferencia
polas campiñas húmidas, polas que se move polo chan
entre a vexetación. Adoita reunirse en pequenos bandos
que se disgregan con facilidade.
38
n Pica das árbores. Bisbita arbóreo
Anthus trivialis
Ten preferencia por pousadeiros destacados en árbores e
arbustos, desde onde emite o seu potente e melodioso
canto. Co dorso pardo moi estriado, ventre claro raiado,
con fondo alaranxado no peito e nos flancos. O seu hábitat
son campiñas con pastos e árbores dispersas, ademais de
bosques aclarados.

n Pica alpina. Bisbita alpino
Anthus spinoletta
Coas partes superiores de cor parda gris lixeiramente
estriadas, bigoteira negra e patas e bico escuros. Adoita
observarse en solitario, xeralmente no chan. Ocupa
lugares húmidos de vales e chairas ao nivel do mar,
prados húmidos, beiras de charcas e encoros.
n Pimpín común. Pinzón vulgar
Fringilla coelebs
O macho ten o ventre, o peito e as fazulas de ton
salmón e a caluga e o píleo grises-azulados. Atópase
en paisaxes máis ou menos arborizadas e en parques
e, no inverno, en campos de cultivo. Coa chegada do
frío agrúpase en bandos con outros paseriformes, e
recíbense pimpíns doutras rexións de Europa. Ten un
canto moi característico e potente.
n Cardeal. Camachuelo común
Pyrrhula pyrrhula
Ave forestal fácil de recoñecer polo seu vermello
intenso no peito e nas fazulas e boina negra. Ao voar
destaca o sobrecú branco. É frecuente en bosques
de frondosas caducifolias, formacións de ribeira ou
mosaico en campiñas. Emite un reclamo simple, un
agudo e profundo “buiiii”.
39

n Verderolo. Verderón común
Chloris chloris
Podería describirse como un “pardal verde”. Presenta
aspecto compacto, bico robusto e plumaxe verdosa
con manchas amarelas nas ás e na cola. Cría en
arbustos e árbores. É propio de parques e campiña
agrícola.
n Liñaceiro. Pardillo común
Linaria cannabina
Macho con fronte e peito vermellos na primavera;
femia listada. De carácter gregario, adoita formar
bandos, moitas veces con outras especies
granívoras. Aniña en zonas baixas de árbores e
arbustos en ambientes abertos.
n Xílgaro. Jilguero europeo
Carduelis carduelis
Ave de plumaxe vistosa cunha careta vermella. No
inverno forma grupos que se pousan en cardos para
alimentarse das súas sementes, en ocasións en bandos
mixtos con outros frinxílidos. É unha das aves que máis
se captura ilegalmente para ser engaiolada polo seu
precioso canto.
40

n Xirín. Serín verdecillo
Serinus serinus
Ave amarelada pequena e co bico curto; a femia é máis
gris e listada que o macho. Abunda todo o ano en parques,
xardíns, hortas ou cultivos. O seu canto lembra o son de
fritir. Fóra da época de cría forma bandos mixtos con
outros frinxílidos.
n Úbalo. Jilguero lúgano
Spinus spinus
É acrobático e de pequeno tamaño, con manchas
amarelas no corpo e capirote e gorxa negros nos
machos. Móvese en bandos, e ocupa principalmente
formacións de ribeira con amieiros e olmos. Varía
bastante o número de exemplares segundo os invernos.
n Trigueirón. Escribano triguero
Emberiza calandra
Paxaro voluminoso de tons terrosos, co peito claro con listas
e bico forte. Ocupa medios abertos e agrícolas e outras
formacións despexadas ou pouco arborizadas, sempre con
pousadeiros. Moi cantadeiro, repite incansablemente un trilo
característico.
41

n Escribenta amarela. Escribano cerillo
Emberiza citrinella
O macho ten a cabeza e o ventre amarelos brillantes,
cun anteface de tres bandas e o peito e o sobrecú
avermellados. Habita campiñas que alternan sebes
vivos con prados, bosquetes e matogueiras. O seu canto
é unha secuencia moi rápida: “sri-sri-sri-sri, siii-suuu”.
n Escribenta riscada. Escribano montesino
Emberiza cia
Loce tres listas escuras sobre a cabeza agrisada, que
se estende ao peito e á caluga. O resto do corpo ten
tons pardos ou avermellados. Instálase en todo tipo de
áreas crebadas e montañas, con ladeiras pedregosas,
matogueiras dispersas e arboredo aclarado.
n Escribenta común. Escribano soteño
Emberiza cirlus
Habitante de lindeiros de cultivos, soutos e hortas.
O macho reprodutor loce un rechamante babeiro
negro na gorxa e un anteface da mesma cor, entre
franxas amarelas. O seu canto é monótono, coma o
son dun tambor.
42

De todos os espazos considerados de alto valor ambiental dentro
da provincia, destacamos aquí algunhas áreas do interior nas que
as aves son as protagonistas, motivo polo que están protexidas
por diferentes figuras: Rede Natura 2000 ou Zonas de Especial
Protección dos Valores Naturais.

Brañas de Xestoso e serra do Candán
(Forcarei, Silleda, A Estrada e Lalín)
As brañas de Xestoso, ao nordés da provincia de Pontevedra, son un lugar máxico que conta cunha
singular flora e fauna. Ademais, son unha estupenda representación das serras baixas interiores
da provincia de Pontevedra, con diferentes e valiosos ecosistemas coma brañas, prados húmidos,
turbeiras, matogueira baixa ou carballeiras.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Xa na primavera se observan e escoitan os alegres cantos da escribenta amarela e riscada, a
laverca, o trigueirón ou especies migratorias procedentes de África: o paspallás e a lavandeira
marela nos seus prados, o picanzo vermello e a bubela nos lindes ou a pica das árbores nas copas
das árbores. Xestoso tamén é estupendo para observar aves tan fermosas coma o falcón peregrino,
a gatafornela e a tartaraña cincenta (desta última abunda a particular fase escura).
Preto de Xestoso, a serra do Candán combina espazos abertos de queirogais e toxeiras de media
montaña intercalados con praderías, fragas e bosques de galería nas ribeiras dos ríos.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Entre finais de abril e setembro, nas zonas altas da serra, sentiremos a emoción de atopar a aguia
cobreira, o miñato abelleiro, a tartaraña cincenta, a gatafornela, o lagarteiro común ou o miñato.
Ademais, o picanzo vermello, a laverca, a perdiz, o paspallás ou a papuxa do mato forman parte
da paisaxe. Os bosques ribeiregos aloxan o merlo rieiro, o cardeal, o picafollas ibérico, o gabeador
común ou a estreliña riscada.
44

Serra do Cando e serra do Suído
(A Lama, Fornelos de Montes, Covelo, Cerdedo-Cotobade e Forcarei)
Altos e duros sistemas montañosos situados no oriente pontevedrés, berce de múltiples torrentes
e ríos, e míticos pola presenza do lobo ibérico e o voitre común. Caracterízanse por altiplanicies
nas que abundan pasteiros e vexetación de breixos, toxos e carqueixas. As partes máis baixas das
serras abren paso a vales, cursos de auga e bosques autóctonos ben conservados.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Na primavera e no verán os seus cumes elevados son ideais para grandes rapaces coma o
espectacular voitre común, ademais da aguia calzada e o miñato abelleiro. Sobre as suaves ladeiras
de monte raso viven a tartaraña cincenta e a gatafornela. Tamén é territorio do falcón pequeno, o
cirrio común, o picanzo vermello, a escribenta riscada ou o tordo charlo. Nos tramos fluviais e de
arboredo frondoso encóntranse a lavandeira real, o merlo rieiro, o gabeador azul, o cuco, o gaio, o
ferreiriño rabilongo e unha infinidade de aves que animarán a xornada.
45

Parque Natural Monte Aloia (Tui)
Ao sur da serra do Galiñeiro atópase o monte Aloia, primeiro Parque Natural de Galicia, declarado
como tal en 1978. Hoxe é unha área recreativa con sendeiros e regatos que discorren entre árbores
caducifolias autóctonas, bosquetes de ribeira e antigas repoboacións de arboredo exótico.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Veremos principalmente páridos coma o ferreiriño rabilongo, o ferreiriño azul ou o ferreiriño
negro. Tamén a estreliña riscada, o picafollas europeo, o pimpín común, o peto verde e demais
paseriformes ligados a este tipo de espazos arbóreos.
46

Encoro de Eiras e carballeiras do Barragán
(Fornelos de Montes, Ponte Caldelas e Pazos de Borbén)
Este humidal do interior da provincia, que aproveita a canle dos ríos Oitavén e Verdugo, está rodeado
de árbores autóctonas que acollen unha variada comunidade de paxariños; a súa lámina de auga e
as súas beiras atraen aves asociadas ao medio acuático. Tamén en prados, fragas ben conservadas
e ríos do contorno poden ser moi interesantes as observacións ornitolóxicas.
ESPECIES MÁIS DESTACADAS
Nos Quercus robur das ribeiras do encoro buscaremos o picafollas europeo, o gabeador azul, o
tordo común ou o ouriolo. As beiras poden acubillar a garza real, o corvo mariño grande, o lavanco,
o picapeixe ou a lavandeira real. Aves rapaces coma a aguia pescadora ou o miñato abelleiro poden
frecuentar a zona. Prestaremos atención aos ríos de augas limpas que atravesan carballeiras porque
os pode sobrevoar o merlo rieiro, e nos prados circundantes rodeados de muretes é fácil observar
o tordo charlo, a pica dos prados, a escribenta riscada ou o moucho.
47

NOTAS
48 48