Μάλλιος. Offprint - Festschrift Tiverios. Οι πολέμαρχοι των Παιόνων Πυραίχμης και Αστεροπαίος στις γραπτές πηγές και την κεραμική.

Εικ. 2. Η μονομαχία του Πάτροκλου με τον Πυραίχμη. Τμήμα μελανόμορφης υστεροκορινθιακής υδρίας. Βατικανό, Museo Gregoriano Etrusco,
αρ. 35617 (από: LIMC 7 (1994) λ. Sarpedon, αρ. 2).
Το σημαντικότερο όμως επεισόδιο όπου πρωταγωνιστεί
ο Πυραίχμης ιστορείται στη ραψωδία Π. Οι
Τρώες έχουν ήδη φθάσει μπροστά από τα καράβια
των Ελλήνων και ο Αχιλλέας στέλνει τον Πάτροκλο
στη μάχη με τα τιμημένα όπλα του αντ’ αυτού. Ο Πυραίχμης
με το εμπρηστικό όνομα 18 βρίσκεται μπροστά
στο μισοπυρπολημένο πλοίο του Πρωτεσίλαου.
Πρώτος αυτός μεταξύ των πολεμιστών της Παιονίας
δέχεται τη βολή από το «αστραφτερό» κοντάρι του
Πάτροκλου στον δεξιό ώμο και σωριάζεται ανάσκελα
στο έδαφος. Μέγας φόβος πιάνει τότε τους Παίονες,
που σκορπίζουνε στη θέα του νεκρού αρχηγού
τους 19 .
Μια οψιμότερη παράδοση που κατέγραψε ο Μακεδόνας
ιστορικός Τιμόλαος δικαιολογεί τη σπουδή
του Πάτροκλου να σκοτώσει τον Πυραίχμη: ο τελευταίος
είχε σκοτώσει τον Εύδωρο, που υπηρετούσε τον
Έλληνα ήρωα ως μνήμων 20 . Ούτε ο Τιμόλαος πάντως
ούτε κι ο Όμηρος δίνουν λεπτομέρειες για την τύχη
της σορού του Πυραίχμη. Στα αριστοτελικά αποσπάσματα,
ωστόσο, σώζεται ένα επίγραμμα που υποτίθεται
ότι κοσμούσε τον τάφο του ήρωα στην Τροία 21 .
Τη μονομαχία του Πάτροκλου και του Πυραίχμη
αποτυπώνει η σκηνή μιας μελανόμορφης υστερο-
18. Πρβλ. την ετυμολογία που παραδίδουν τα Σχόλια, Ὁμ. Ἰλ. Π,
287.
19. Ἰλιάς Π, 284-292.
20. Ευστάθιος, Σχόλια Ὀδ. λ, 521. Ο Τιμόλαος ίσως ταυτίζεται με
τον ομώνυμο ιστορικό που συνέγραψε μια φρυγική ιστορία και ο
Jacoby του αποδίδει μόνο ένα απόσπασμα: FGrHist 798 F1 – βλ. τώρα
και Brill’s New Jacoby, Timolaos 798, http://www.brillonline.nl.
Την ταύτιση αυτήν φαίνεται πως αποδέχεται ο Dowden (Brill’s New
Jacoby, 56 F1a, http://www.brillonline.nl)).
21. Αριστοτέλης, απόσπ. F 640 [Rose] = Παλατινή Ανθολογία,
VII 95.
κορινθιακής υδρίας που χρονολογείται στα μέσα του
6ου αι. π.Χ. 22 Ο Παίονας ήρωας, στραμμένος προς τα
αριστερά, με κοντό χιτώνα, κνημίδες και ξίφος, κρατά
στο δεξί το δόρυ του και στο αριστερό μια ωοειδή
φολιδωτή ασπίδα (Εικ. 2). Η γονατιστή, αμυντική
του στάση δεν αφήνει αμφιβολία για το τι πρόκειται
να συμβεί την επόμενη στιγμή. Από τα αριστερά
ο Πάτροκλος ορμά καταπάνω του, κρατώντας στο
αριστερό την ασπίδα και κραδαίνοντας το κοντάρι
στο δεξί. Με το ένα του πόδι βρίσκεται σχεδόν ακόμα
πάνω στο άρμα του που το οδηγεί ο Μυρμιδόνας
Άλκιμος. Ακριβώς κάτω από τον Πάτροκλο κείται
μπρούμυτα ο νεκρός Σαρπηδόνας 23 , ο οποίος φορά
ακόμα τα πολύτιμα όπλα του που λίγο αργότερα θα
σκυλέψουν οι Αχαιοί. Από τις υπόλοιπες μορφές της
παράστασης ταυτίζονται επιγραφικά οι Τρώες Πολυδάμας,
Πάρις, Κλεόβουλος και Γλαύκος. Από τους
Αχαιούς αναγνωρίζεται ο Αίας του Οϊλέως στα αριστερά.
Η παρουσία όλων αυτών των ηρώων που εμφανίζονται
και στη ραψωδία Π της Ἰλιάδας, μικρή αμφιβολία
αφήνει για το ότι ο αγγειογράφος προσπαθεί
εδώ να αποδώσει μια σχετικά ακριβή εικονογραφική
εκδοχή της ραψωδίας 24 . Αυτό βέβαια δεν σημαίνει
ότι λείπουν και οι εικαστικές πρωτοβουλίες: ο Πάρις
κανονικά δεν χωρά στη σκηνή αυτή, άλλωστε
22. Βατικανό, Museo Gregoriano Etrusco, αρ. 35617 (πρώην συλλογή
Astarita, αρ. 653). LIMC 7 (1994) λ. Pyraichmes, 605, αρ. 2 [P.
Müller]. Πρβλ. και LIMC 7 (1994) λ. Sarpedon, 696-697, αρ.2 [D. von
Bothmer]. Επίσης: Lowenstam 1997, 35-39.
23. Για τη χρήση στον Όμηρο του αφηγηματικού μοτίβου του νεκρού
πολεμιστή που κείται πρηνής στο έδαφος αλλά και την υιοθέτησή
του στην εικονογραφία: Kefalidou 2010 (ειδικά 3-6, για νεκρούς
ύστερα από λυσσαλέα μάχη).
24. LIMC 7 (1994) λ. Sarpedon, 698 [D. von Bothmer].
Γεώργιος Κ. Μάλλιος
Οι πολέμαρχοι των Παιόνων Πυραίχμης και Αστεροπαίος στις γραπτές πηγές και την κεραμική
201