Μάλλιος. Offprint - Festschrift Tiverios. Οι πολέμαρχοι των Παιόνων Πυραίχμης και Αστεροπαίος στις γραπτές πηγές και την κεραμική.

απουσιάζει εντελώς από τα γεγονότα της ραψωδίας
Π, ενώ στο έπος είναι ο Αυτομέδων κι όχι ο Άλκιμος
αυτός που οδηγεί το άρμα του Πατρόκλου.
Η βασική όμως ‘ασυνέπεια’ της παράστασης
έγκειται στο ότι ο νεκρός στην εικόνα Σαρπηδόνας
σκοτώθηκε μετά τον Πυραίχμη σύμφωνα με το κείμενο
της Ἰλιάδας. Γι’ αυτό και ο Lowenstein υποστήριξε
ότι ο κορίνθιος αγγειογράφος στηρίχτηκε σε μια εκδοχή
του έπους διαφορετική της σημερινής 25 . Υπάρχει
βέβαια και μια απλούστερη εξήγηση: ο αγγειογράφος
αποτυπώνει τα δύο διαδοχικά στο έπος επεισόδια
στην ίδια σκηνή με την τεχνική της σύνοψης 26 , εστιάζοντας
όχι τόσο στη χρονική τους ακολουθία όσο
στην αφηγηματική τους σπουδαιότητα, ώστε να εξαίρεται
ακριβώς ο φόνος του Σαρπηδόνα.
Η μονομαχία στο ποτάμι: Αστεροπαίος
και Αχιλλέας
Ο δεύτερος Παίονας πολέμαρχος, ο Αστεροπαίος με
το ιδιαίτερα ‘φωτεινό’ όνομα αλλά τη σκοτεινή μοίρα,
είναι ένας από τους πιο σημαντικούς συμμάχους
των Τρώων 27 . Χαρακτηριστικά, ο Όμηρος τον αποκαλεί
ἀρήϊον 28 , επίθετο που δεν μοιράζεται με κανέναν
άλλον ήρωα της τρωικής πλευράς. Ο Αστεροπαίος
εξάλλου περιγράφεται μαζί με τον Γλαύκο
να παραστέκεται στο πεδίο της μάχης τον Σαρπηδόνα,
καθώς μετά από τον γιο του Δία αυτοί οι δύο
ξεχώριζαν στην ανδρεία 29 . Κι ενώ είχε φθάσει στην
Τροία μόλις δέκα μέρες πριν από τη μονομαχία του
με τον Αχιλλέα 30 , εμφανίζεται αρκετές φορές στη
διήγηση του Ομήρου είτε αυτοπροσώπως, μαχόμενος,
για παράδειγμα, γύρω από άψυχο σώμα του
25. Lowenstam 1997, 39. Πρβλ. όμως LIMC 7 (1994) λ. Sarpedon,
698 [D. von Bothmer]: «so slight an anachronism should not surprise
us…».
26. Για την αφηγηματική τεχνική της σύνοψης ή του συγχρονισμού:
Robert 1919, 182-185. Weitzmann 1970, 13-14. Snodgrass
1982, 5.
27. Για τη φυσιογνωμία του Αστεροπαίου στην Ἰλιάδα: Roscher I.1
λ. Asteropaios, 658 [U. Höfer]. RE II.2 (1986) λ. Asteropaios, 1788
[U. Höfer]. Πρβλ. ακόμη: Wathelet 1988, τόμ. 1, 336-344. Louden
2006, 29-30.
28. Ἰλιάς Μ, 102 και Ρ, 352.
29. Ἰλιάς Μ, 101-102.
30. Ἰλιάς Φ, 155-156. Σύμφωνα με μεταγενέστερη παράδοση (Σχόλια,
Ὁμ. Ἰλ. Φ, 140) ο Αστεροπαίος αντικατέστησε τον σκοτωμένο
από τον Πάτροκλο Πυραίχμη. Πρβλ. επίσης τον σχολιασμό στον
P.Oxy. 2.221 (col. VI, 16-30).
Πατρόκλου 31 , είτε, μετά τον θάνατό του, λόγω τον
φημισμένων όπλων του. Τα είχε σκυλέψει ο Αχιλλέας
που τον έστειλε στον ‘Άλλο Κόσμο’. Ο χάλκινος
θώρακας προσφέρθηκε στον Εύμηλο κατά τη
διάρκεια των νεκρικών αγώνων για τον Πάτροκλο 32 .
Στους ίδιους αγώνες το όμορφο θρακιώτικο σπαθί
του Αστεροπαίου, το κοσμημένο με ασημένια καρφιά,
δόθηκε στον Διομήδη 33 . Η όλη παρουσίαση του
ήρωα από τον Όμηρο δίνει την εντύπωση ενός πραγματικά
ικανού πολεμιστή, ενός άξιου αντίπαλου για
τον Αχιλλέα της Ἰλιάδας. Άλλωστε την πολεμική αυτή
ικανότητα του Αστεροπαίου εξυμνεί ένα αρχαϊκό
λυρικό απόσπασμα που αποδίδεται στον Ανακρέοντα
34 . Πολύ αργότερα ο Πτολεμαίος Πινδαρίων φέρεται
να συνέγραψε μια ολόκληρη πραγματεία για
τον Αστεροπαίο 35 , στοιχεία της οποίας πέρασαν και
στα Σχόλια της Ἰλιάδας 36 . Όλα αυτά οδήγησαν τον
Wilamowitz στο συμπέρασμα ότι ο Παίονας ήρωας
ήταν μια μορφή του μύθου ανεξάρτητη της Ἰλιάδας,
όχι πολύ διαφορετική από τον ‘γειτονικό’ Ρήσο 37 .
Η μοναδική σωζόμενη απεικόνιση του ήρωα βρίσκεται
στον ‘χαλκιδικό’ αμφορέα-ψυκτήρα της Μελβούρνης,
έργο του Ζ. των Επιγραφών (Εικ. 3) 38 . Η
παράσταση αφηγείται μια φονική μάχη μεταξύ Αχαιών
και Τρώων· είναι σαφές ότι ο αγγειογράφος επιδιώκει
να υποβάλει στους θεατές την ομηρική ατμόσφαιρα,
δίχως ωστόσο να αποδίδει πιστά κάποια
σκηνή της Ἰλιάδας. Και οι τέσσερεις πολεμιστές της
παράστασης υπομνηματίζονται επιγραφικά. Στα
αριστερά ο Αχιλλέας έχει κατεβεί από το άρμα του
και αποτελειώνει τον πεσμένο στο χώμα Ευρύμαχο.
Μπροστά από το τέθριππο εκτυλίσσεται μια άλλη
μονομαχία: από τα δεξιά εναντίον του γονατιστού
Περιφήτη, που έχει πια χάσει την ασπίδα του και δεν
31. Ἰλιάς Ρ, 217 και κυρίως 351-2.
32. Ἰλιάς Ψ, 360-362.
33. Ἰλιάς Ψ, 807-808.
34. PMG, F501.
35. Σούδα, λ. Πτολεμαῖος.
36. P.Oxy. 2. 221. (= Σχόλια Αμμωνίου). Πρβλ. σχετικά von Wilamowitz-
Moellendorff 1916, 84, σημ.1.
37. Ό.π., 84.
38. Μελβούρνη, National Gallery of Victoria, αρ. 1643 D4. Η βασική
δημοσίευση του αγγείου έγινε από τον Trendall (1958, 5-8,
πίν. 1-4). Πρβλ. και Trendall 1968, 5-6. Βλ. ακόμη: LIMC 1(1981) λ.
Achilleus, 132, αρ. 556 [Α. Kossatz-Deissmann]. Schefold 1992, 231-
233. Εκτενής μνεία στην παράσταση και τη σχέση της με την επική
παράδοση που γνώριζε ο αγγειογράφος γίνεται από τον Lowenstam
(1997, 29-34).Το αγγείο σχολιάζει και ο Iozzo (1994, 27-28), που περιγράφει
και τις ‘αρετές’ του δημιουργού του. Για τις ιδιαιτερότητες
του Ζ. των Επιγραφών, βλ. επίσης: True 1995.
202 ΚΕΡΑΜΕΩΣ ΠΑΙΔΕΣ