Μάλλιος. Offprint - Festschrift Tiverios. Οι πολέμαρχοι των Παιόνων Πυραίχμης και Αστεροπαίος στις γραπτές πηγές και την κεραμική.

τις περιοχές του Βόρειου Αιγαίου, το αντίθετο μάλιστα.
Από δω προέρχεται ο Θράκας Ρήσος με τις
ποικίλες ‘ποτάμιες’ διασυνδέσεις 57 . Από δω ξεκινούν
επίσης οι δύο Παίονες πολέμαρχοι που φονεύονται
από τον πρωταγωνιστή της Ἰλιάδας και τον καρδιακό
του φίλο. Με αφορμή την περιγραφή του Πυραίχμη
και του Αστεροπαίου ο ποιητής δίνει λεπτομερείς
πληροφορίες για την τοπογραφία και τις γενεαλογίες
της Παιονίας, που προϋποθέτουν καλή γνώση της
περιοχής. Κι αν ίσως ο Αξιός δεν ήταν κανένας αμελητέος
ποταμός, η παιονική πρωτεύουσα στις όχθες
του, η Αμυδών, δεν ήταν δα και τόσο γνωστή στον
ελληνικό κόσμο της εποχής του Ομήρου. Κι όμως,
πολλούς αιώνες αργότερα ο Στράβων θα επιβεβαιώσει
την ομηρική πληροφορία για την Αμυδώνα, αναφέροντας
ακόμη ότι την πόλη κατέσκαψαν οι Μακεδόνες
κατά την προώθησή τους προς τα δυτικά 58 .
Επιπλέον, θα πρέπει να αναφερθεί και η ελκυστική
υπόθεση της Macurdy, ότι το εθνωνύμιο Παίονες,
που για πρώτη φορά στην ελληνική γραμματεία
απαντά στην Ἰλιάδα, συνδέεται ετυμολογικά και εννοιολογικά
με το όνομα του ιαματικού θεού Παιάνα,
ο οποίος ταυτίστηκε κάποια στιγμή με τον Απόλλωνα
59 . Ότι ο Όμηρος αναγνώριζε αυτήν τη σύνδεση
ίσως υποδηλώνει η ονομασία του πεθερού του Αξιού,
του Ακεσαμενού, που πιθανότατα παράγεται
από το ρήμα ἀκέομαι και σημαίνει ‘θεραπευτής’ 60 . Οι
ετυμολογικές αυτές παρατηρήσεις μοιάζουν να ‘δένουν’
πολύ καλά με πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα
από την περιοχή της Παιονίας τα οποία φανερώνουν
ένα πρώιμο ενδιαφέρον του λαού αυτού για
την ιατρική 61 . Ενισχύεται συνεπώς η εντύπωση ότι οι
πληροφορίες του Ομήρου για τους Παίονες δεν είναι
απλώς δικά του αυθαίρετα εφευρήματα.
57. Γενικότερα για την επική μορφή του Ρήσου, βλ.: Roscher IV,
λ. Rhesos, 99-111 [E. Sittig]. RE Ι.A1 (1914) λ. Ρήσος 1, 625-630 [Ε.
Sittig]. LIMC 8 (1997) λ. Rhesos, 1044-1047 [Μ. True]. Τσιαφάκη
1998, 234-239.
58. Στράβων 7, απ. 20. Για την ταύτιση της Αμυδώνος με την ανεσκαμμένη
θέση στο Αξιοχώρι: Hammond 1972, 177. Βλ. επίσης Papazoglou
1988, 33-34. Girtzy 2001, 135-136.
59. Macurdy 1930.
60. Macurdy 1925, 84, 100-101. Βλ. ακόμη Macurdy 1930, 298-299.
61. Ο Mitrevski 1996-97, 87-88 κάνει αναφορά σε μια γυναικεία
ταφή από το Marvinci, όπου βρέθηκε ένα χάλκινο περίαπτο - πυξίδα
με υπολείμματα μορφίνης. Βέβαια, η κατοχή της παραισθησιογόνου
αυτής ουσίας δεν παραπέμπει μόνο στη θέση της νεκρής ως ιέρειας
(και μάλιστα του θεού Ήλιου-Απόλλωνα), όπως δέχονται τόσο
ο Mitrevski όσο και η Σαββοπούλου (2007, 614-616) αλλά και στον
ρόλο της ως θεραπεύτριας εν ζωή.
Δεν αποκλείεται ο ποιητής να απέκτησε τις γνώσεις
του από κάποια παιονική πηγή που συνάντησε
σ’ ένα από τα ταξίδια του. Πιθανότερο πάντως είναι
ότι τις πληροφορίες για τους Παίονες, το δυναμικό
αυτό έθνος του Αξιού ποταμού, έφερναν μαζί
τους στις ελληνικές πόλεις οι ναυτικοί και έμποροι
που από τα μυκηναϊκά κιόλας χρόνια δραστηριοποιούνταν
στην περιοχή του Θερμαϊκού Κόλπου. Η ελληνική
παρουσία στον χώρο αυτό εντάθηκε βέβαια
από τον 8ο αι. π.Χ. και μετά, ώστε τόσο στις παραλιακές
θέσεις όσο και στην ενδοχώρα κατά μήκος
του Αξιού να φθάνουν ελληνικά και άλλα εισαγόμενα
προϊόντα, αναμφίβολα σε αντάλλαγμα των πολύτιμων
πρώτων υλών της παιονικής γης. Παλιότερες
αλλά και πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες έφεραν
στο φως στοιχεία της εμπορικής αλλά και πιθανότατα
πληθυσμιακής, διείσδυσης στην περιοχή, που είχε
ως αποτέλεσμα την ίδρυση ελληνικών εμπορίων και
αποικιών στις ακτές του Θερμαϊκού ή την ανάπτυξη
μικτών οικισμών στο εσωτερικό. Ειδικά η εισηγμένη
κεραμική που έρχεται στο φως κατά τις ανασκαφές,
προερχόμενη κυρίως από τη Νότια Ελλάδα και
το Ανατολικό Αιγαίο, αφ’ ενός πιστοποιεί τις εμπορικές
σχέσεις που αναπτύχθηκαν με ένα ευρύ φάσμα
ελληνικών χωρών, αφ’ ετέρου μαρτυρά την πρωτοκαθεδρία
της ιωνικής (αιγαιακής και μικρασιατικής)
παρουσίας στον Βορρά 62 . Είναι μάλλον αναμενόμενο
μέρος αυτής της ‘παιονικής’ εμπειρίας των Ελλήνων
αποίκων και ναυτικών να μεταφέρθηκε και να
αναπλάστηκε ποιητικά στην Ἰλιάδα. Πέρα όμως από
αυτή τη γενική παρατήρηση, αξίζει να διερευνήσουμε
αν τα δεδομένα του έπους αφήνουν κάποια περιθώρια
για έναν στενότερο προσδιορισμό των πηγών
του Ομήρου σχετικά με τους Παίονες.
Πρόσφατα ο Louden παρατήρησε ότι ο αφηγηματικός
ρόλος του Αστεροπαίου στη δομή της
Ἰλιάδας αντιστοιχεί μ’ αυτόν των δύο Λυκίων Σαρπηδόνα
και Γλαύκου 63 . Είναι αλήθεια πως στην περιγραφή
των Παιόνων και των Λυκίων διαπιστώνονται
62. Για την ελληνική, βασικά ιωνική-ευβοϊκή, διείσδυση, όπως
προκύπτει από τα ανασκαφικά δεδομένα στην κοιλάδα του Αξιού
και στα λιμάνια του Θερμαϊκού Κόλπου κατά την Πρώιμη Εποχή
Σιδήρου και τα αρχαϊκά χρόνια: Tiverios 2008α, 8 και σημ. 22-23,
σελ. 17-32. Τιβέριος 2007α (ειδικά για τους Ευβοείς). Despini 2009,
34, σημ. 115 (με βιβλιογραφία). Κεφαλίδου 2009, 43-47 (με αναλυτική
βιβλιογραφία). Για την αλληλεπίδραση των ντόπιων Παιόνων
και των Ελλήνων αποίκων στα αρχαϊκά χρόνια αλλά και νωρίτερα,
βλ. επίσης: Σουέρεφ 2007. Ζάννης 2010.
63. Louden 2006, 28-30, 104-105, 298.
206 ΚΕΡΑΜΕΩΣ ΠΑΙΔΕΣ