Haf 2002 - Cymdeithas Edward Llwyd
Haf 2002 - Cymdeithas Edward Llwyd
Haf 2002 - Cymdeithas Edward Llwyd
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Llên y Llysiau<br />
32<br />
Enw safonol Cymraeg<br />
Blodyn y gwynt<br />
Enw Lladin<br />
Anemone nemorosa<br />
Y prosiect sy’n cloddio am yr aur o dan y rhedyn<br />
Sian Evans, gyda chyfraniadau oddi wrth aelodau eraill Panel Llên y Llysiau<br />
Disgrifiad<br />
Planhigyn sy’n perthyn i’r Ranunculaceae,<br />
sef teulu’r blodyn ymenyn, yw’r blodyn<br />
gwynt. Mae ymhlith y cynharaf i<br />
ymddangos ar ôl y gaeaf. Tyf yn fintai gwyn<br />
ar gloddiau ac ar lawr coedwigoedd<br />
collddail yn garpedi eang, cwmpasog yn y<br />
gwanwyn a dechrau’r haf ledled Ewrop.<br />
Fe’i hystyrir yn blanhigyn delicét,<br />
gosgeiddig, annwyl, a hudolus tu hwnt.<br />
Mae ganddo flodyn unigol gwyn gyda<br />
llinellau pinc ar y sepalau. Mae tua 51cm o<br />
daldra a phob blodyn ar goesyn ar wahân<br />
ac fe ymddengys yn rhy fregus i’w cynnal<br />
gan fod y blagur yn ymddangos yn<br />
bendrwm. Pan fo’r haul yn eu goleuo<br />
byddant yn codi eu pennau sidanaidd i<br />
wenu a gwerthfawrogi’r cynhesrwydd. Ac<br />
eto, pan fo’r gwynt yn chwythu trostynt<br />
byddant yn crymu’u pennau gan gyfleu<br />
rhyw swildod, sy’n eich swyno ac yn eich<br />
annog i’w hanwesu’n dyner â’ch llaw. Pan<br />
yn nosi hefyd byddant yn gwyro’u pennau.<br />
Credir na fyddai’r blodau yn agor o gwbl<br />
oni bai fod y gwynt yn chwythu arnynt.<br />
Mae’n blanhigyn lluosflwydd gydag<br />
ymledyddion o dan wyneb y ddaear ac aml<br />
i goesyn talsyth yn tyfu ohonynt gyda thair<br />
neu bedair o ddail tair-llabedog tua’i ganol.<br />
Tarddiad yr enw Cymraeg<br />
Yn 1773 cafwyd cyfeiriad yng ngeiriadur J.<br />
Walters at ‘blodyn y gwynt’. Ai dyma’r<br />
cyfeiriad cyntaf yn yr iaith?<br />
Enwau Cymraeg eraill<br />
bara caws, brithlys, brithogen y goedwig,<br />
gwyntai (1830); llys y gwynt; rhosyn bach y<br />
gwynt; brithogen y goedwig’1, blodau<br />
Arthur; pali gwyllt, anemoni’r coed<br />
Enwau eraill<br />
Anemone: enw ar ferch duw y gwynt yn<br />
chwedloniaeth Groeg<br />
Wood anemone<br />
Wind Flower. Cyfieithiad o’r Roeg ydyw<br />
‘blodyn y gwynt’.<br />
Mae W.T. Stern yn tybied nad o’r gair<br />
Groeg am wynt, sef anemos, y tardda<br />
anemoni ond yn hytrach o lygriad o air<br />
benthyg Groeg o’r Semiteg sy’n cyfeirio at<br />
alarnad Naman, dafnau o waed, yr hwn<br />
drodd yn Anemone coronaria, sy’n goch fel<br />
gwaed.<br />
Blodyn y gwynt.<br />
Llun: Duncan Brown.<br />
Ystyriaethau ecolegol<br />
Yn y gwanwyn, mewn mannau lle torwyd<br />
coed, ddau aeaf yn ôl, daw twf syfrdanol o<br />
friallu Mair di-sawr Prilmula elatior,<br />
blodau’r gwynt, fioledau Viola o wahanol<br />
rywogaeth, mapgoll glan y dwˆr,Geum<br />
rivale, a llaethlys y coed Euphorbia
Change language