11.06.2014 Aufrufe

Workshop Arthrose Abklärung und Behandlung - Rheuma Schweiz

Workshop Arthrose Abklärung und Behandlung - Rheuma Schweiz

Workshop Arthrose Abklärung und Behandlung - Rheuma Schweiz

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

<strong>Workshop</strong> <strong>Arthrose</strong><br />

<strong>Abklärung</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Behandlung</strong><br />

<strong>Rheuma</strong> Top ZürichZ<br />

14.9.2007<br />

Stefan Bützberger


Kurzversion: <strong>Abklärung</strong>


Kurzversion: <strong>Behandlung</strong><br />

Eular Empfehlungen 2003<br />

A<br />

• <strong>Behandlung</strong>massnahmen der Kniearthrose<br />

• Allgemeine Massnahmen<br />

‣ Aufklärung, Gymnastik, Schuheinlagen, Orthese, , Gewichtsreduktion, Thermalbad,<br />

Akupunktur, Ernährung, Phytotherapie, Magnetfeld, Ultraschall, TENS<br />

• Medikamente<br />

‣ Paracetamol, , NSAR, Opioide, SYSADOA, topische NSAR, Capsaicin,<br />

Psychopharmaka , Geschlechtshormone<br />

• Intraartikulär<br />

‣ Steroide, Hyaluronsäure<br />

ure, Lavage<br />

• Operation<br />

‣ Arthroskopie, Osteotomie, , TP<br />

SYSADOA = Symptomatic Slow Acting Drug for OA<br />

Jordan, Ann Rheum Dis 2003; 62:1145


Das Problem<br />

symptomatische <strong>Arthrose</strong> (USA, UK)<br />

Prävalenz 1,2 Inzidenz 3 (pro 10‘000/Jahr)<br />

alle Gelenke 12.1 % ≈ 1100<br />

Hand 2.6 % 350<br />

Hüft 0.7 - 4.4 % 400<br />

Knie 1.6 - 9.5 % 800<br />

Prognose (Burden of the disease) +42% 1990→2020 (USA) 4<br />

1<br />

Lawrence RC et al. Arthritis Rheum 1998;41:778-99. 2<br />

Brandt KD et al. Oxford Univ Press 1998:1-111.<br />

3<br />

Felson DT. Ann Intern Med 2000;133:635-46. 4<br />

Murray CJ, Lopez AD. Lancet 1997;349:1498-504.


Das Problem


Symptomatik<br />

Frühstadium:<br />

• Anlaufschmerz<br />

• Belastungsschmerz<br />

• Ermüdungsschmerz<br />

• Morgensteifigkeit


Knie- <strong>und</strong> HüftarthroseH<br />

• Kniearthrose<br />

•Gehen bergab<br />

•Gehen treppab<br />

• Hüftarthrose<br />

• Gehen bergauf<br />

• Gehen treppauf


Fingerpolyarthrose<br />

• Morgensteifigkeit < 30‘<br />

• Besserung auf WärmeW<br />

• Schmerzen auf Druck (Händedruck)<br />

• Deformierung der Gelenke<br />

• Heberdenknoten (Fingerendgelenk)<br />

• Bouchardarthrose (Fingermittelgelenk)<br />

• Rhizarthrose (Daumensattelgelenk)


<strong>Arthrose</strong> beim Menschen


DD oder ist es wirklich eine primäre re <strong>Arthrose</strong>?


DD oder ist es wirklich eine primäre re <strong>Arthrose</strong>?


DD oder ist es wirklich eine primäre re <strong>Arthrose</strong>?


CPPD - Radiologie


DD oder ist es wirklich eine primäre re <strong>Arthrose</strong>?


DD oder ist es wirklich eine primäre re <strong>Arthrose</strong>?


DD oder ist es wirklich eine primäre re <strong>Arthrose</strong>?


Jeder Gelenkserguss sollte diagnostisch (<strong>und</strong> therapeutisch) punktiert<br />

werden<br />

Normal<br />

<strong>Arthrose</strong><br />

Trauma<br />

Entzündlich<br />

ndlich<br />

rheumatische<br />

Erkrankungen<br />

z.B. rheumatoide<br />

Arthritis<br />

Farbe<br />

strohgelb<br />

strohgelb<br />

rosa-blutig<br />

gelb/grün<br />

Trübung<br />

Viskosität<br />

Zellzahl<br />

klar = 100 – 200 10%<br />

klar -/=<br />

Bis 1000 10 – 20%<br />

Sonstiges<br />

klar-tr<br />

trüb -- Bis 2000 20% Erythrozyten<br />

trüb, flockig --- 5‘000<br />

– 50‘000<br />

000<br />

(je nach<br />

Aktivität)<br />

t)<br />

50 – 75% Rhagozyten<br />

+++<br />

Gicht<br />

milchig<br />

trüb -- oft > 10‘000<br />

000 90% Harnsäurenadeln<br />

, Intrazellulär<br />

Pseudogicht<br />

Tbc<br />

Eitrige<br />

Arthritis<br />

gelb-milchig<br />

graugelb<br />

purulent<br />

Leukozyten-<br />

anteil<br />

trüb --- oft > 20‘000<br />

000 90% Kalzium-<br />

pyrophosphat-<br />

kristalle<br />

trüb, flockig -- 20‘000<br />

000 – 50‘000<br />

000 50% Tuberkel-<br />

bazillen<br />

rahmig, flockig -- 50‘000 000 <strong>und</strong><br />

mehr<br />

95% Bakt. . Erreger<br />

selten Pilze


<strong>Abklärung</strong>en<br />

Röntgen<br />

• Gelenkspaltverschmälerung<br />

• Subchondrale Sklerosierung<br />

• Osteophyten<br />

• Geröllzysten


<strong>Abklärung</strong>en


<strong>Abklärung</strong>en<br />

• kein Laborwert im Blut für <strong>Arthrose</strong><br />

• Entzündungszeichen ev. erhöht bei aktivierter <strong>Arthrose</strong><br />

• Gelenksflüssigkeit analysieren bei Gelenkserguss<br />

• Ausschluss einer anderen Gelenkserkrankung (mittels<br />

Anamnese, Klinik, Rx, ev. Labor, …..(z.B. CPPD, Gicht,<br />

Hydroxyapatit, RA, Psoriasisarthritis, Kollagenose, usw. ..


z.B. sek<strong>und</strong>äre<br />

Gonarthrose bei CPPD<br />

• CPPD-Assoziierte<br />

Erkrankungen<br />

• Hyperparathyreoidismus<br />

• Hämochromatose<br />

• Hypophosphatasie<br />

• Hypomagnesiämie<br />

mie<br />

• weniger gesichert: Hypothyreose, Ochronose, , Gicht, Amyloidose,<br />

Osteoarthrose, , Wilson, Paget, benigne Hypermobilität, t, Diabetes,<br />

Akromegalie, usw…<br />

• Sinnvolle <strong>Abklärung</strong>en:<br />

• Calzium, , Phosphat, alk. Phosphatase, , Magnesium, Ferritin,<br />

Transferinsättigung<br />

ttigung, , TSH


<strong>Abklärung</strong>en: Erfassen von Risikofaktoren<br />

Review: Nature clinical practice <strong>Rheuma</strong>tology 2/07


<strong>Abklärung</strong>en: Erfassen von Risikofaktoren<br />

Review: Nature clinical practice <strong>Rheuma</strong>tology 2/07


<strong>Abklärung</strong>en: Erfassen von Risikofaktoren


Therapie<br />

?


(P.A.Dieppe, L.S.Lomander, Pathogenesis and management of pain in osteoarthritis<br />

Lancet 2005; 365:965-73)


Therapie: Aufklärung, Physikalisch<br />

Aufklärung<br />

• Information, Beratung , Führung (z.B. Telefon) 1<br />

→ Compliance 2 zu<br />

Gewichtsreduktion<br />

Therapie ambulant<br />

Heimprogramm<br />

•Schmerzcoping 3<br />

Physikalische Therapie<br />

• passiv 2 : Aufdehnen, Thermo, Elektro (TENS), Akupunktur<br />

• aktiv (→ Stabilität ↑) : Kraft-Ausdauer ↑ 4 , Heimprogramm 5<br />

1<br />

Weinberger M et al. Arthritis Rheum 1993;36:243-6.<br />

2<br />

Puett DW, Griffin MR. Ann Intern Med 1994;121:133-40.<br />

3<br />

Rapp SR et al. Arthritis Care Res 2000;13:270-9.<br />

4<br />

Van Baar ME et al. Arthritis Rheum 1999;42:1361-9.<br />

5<br />

Thomas et al. BMJ 2002;325:752-6.


Operative <strong>Behandlung</strong><br />

• Gelenkspülung<br />

lung<br />

• Arthroskopie<br />

• Korrekturosteotomie<br />

• Gelenkersatz


Eular Empfehlungen 2003<br />

A<br />

• <strong>Behandlung</strong>massnahmen der Kniearthrose<br />

• Allgemeine Massnahmen<br />

‣ Aufklärung, Gymnastik, Schuheinlagen, Orthese, , Gewichtsreduktion, Thermalbad,<br />

Akupunktur, Ernährung, Phytotherapie, Magnetfeld, Ultraschall, TENS<br />

• Medikamente<br />

‣ Paracetamol, , NSAR, Opioide, SYSADOA, topische NSAR, Capsaicin,<br />

Psychopharmaka , Geschlechtshormone<br />

• Intraartikulär<br />

‣ Steroide, Hyaluronsäure<br />

ure, Lavage<br />

• Operation<br />

‣ Arthroskopie, Osteotomie, , TP<br />

SYSADOA = Symptomatic Slow Acting Drug for OA<br />

Jordan, Ann Rheum Dis 2003; 62:1145


Effect Size<br />

Ausmass<br />

Effect Size<br />

Klein 0.20<br />

Mittel 0.50<br />

Gross 0.80<br />

Cohen J, 1988


Paracetamol vs Placebo<br />

Schmerz/Knie<br />

Bevorzugt Placebo<br />

Bevorzugt Paracetamol<br />

Case 2003<br />

Pincus 2004 PACES a<br />

Pincus 2004 PACES b<br />

Mieli-Richard 2004<br />

total (excl. Mieli-Richard) 0.23 (95% CI 0.13 to 0.34)<br />

-0.6 -0.4 -0.2 0 0.2 0.4 0.6 0.8<br />

Effect Size<br />

Neame R, Ann Rheum Dis 2004; 63:897


Paracetamol vs NSAR<br />

Präferenz der Patienten<br />

Schmerz/Knie, Hüfte<br />

%<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

NSAR Paracetamol Andere<br />

Pincus, J <strong>Rheuma</strong>tol 2000; 27:1020


NSAR vs Placebo<br />

Studien ohne Verfälschung (Bias)<br />

Dore 1995<br />

Fleischmann 1997<br />

Kivitz 2002<br />

Lee 1985<br />

L<strong>und</strong> 1998<br />

Schnitzer 1995<br />

Scott 2000<br />

Tannenbaum 2004<br />

Uzun 2001<br />

Williams 2001<br />

total<br />

-2 -1 0 1 2<br />

Bevorzugt<br />

Placebo<br />

Bevorzugt<br />

NSAR<br />

Schmerz/Knie<br />

Effect size<br />

(95% CI) P<br />

0.37 (0.11 to 0.63) 0.006<br />

0.04 (-0.21 to 0.29) 0.733<br />

0.27 (0.10 to 0.43) 0.002<br />

0.31 (0.11 to 0.43) 0.003<br />

0.26 (0.02 to 0.51) 0.034<br />

0.40 (0.14 to 0.66) 0.002<br />

0.08 (-0.08 to 0.24) 0.342<br />

0.20 (0.07 to 0.34) 0.003<br />

0.53 (-0.17 to 1.23) 0.119<br />

0.38 (-0.01 to 0.78) 0.053<br />

0.23 (0.16 to 0.31)


Topische NSAR<br />

Schmerz/Knie, Hüfte, Hand<br />

Woche 1<br />

Effect size<br />

Brühlmann 2003<br />

Dreiser 2003<br />

Ottilinger 2001<br />

Ottilinger 2001<br />

Ottilinger 2001<br />

Roth 1995<br />

Rothacker 1998<br />

Rovensky 2001<br />

Sandelin 1997<br />

total<br />

0.4<br />

-1 0 1 2<br />

bevorzugt PBO bevorzugt topische NSAR<br />

Lin et al, BMJ 2004


Glucosamin <strong>und</strong><br />

Chondroitin<br />

Schmerz/ Knie, Hüfte<br />

Glucosamin Studien<br />

Rovati, 1997<br />

Vajaraduk, 1981<br />

Pujalte, 1980<br />

Houpt, 1998<br />

Reichelt, 1994<br />

Noack, 1994<br />

total<br />

Chondroitin Studien<br />

Bourgeois, 1998<br />

Pavelka, 1998<br />

Kerzberg, 1987<br />

Rovetta, 1991<br />

Conrozier, 1998<br />

Bucsi, 1998<br />

Uebelhart, 1998<br />

L‘Hirondel, 1992<br />

Mazieres, 1992<br />

0.2<br />

total 0.8<br />

Glucosamin<br />

total Glucosamin<br />

Chondroitin<br />

total Chondroitin<br />

-2 0 2 4 6 8<br />

Effect size<br />

McAlindon, T. E. JAMA 2000;283:1469


Clegg D.O. et al. 2006. NEJM 354:795- 808<br />

Chondroitinsulfat plus Glucosamin oder<br />

Celecoxib bei Gonarthrose<br />

Wahrscheinlichkeit (98% CI) einer 20% Schmerzreduktion (WOMAC score)


Chondroitin<br />

Schmerz: Knie, Hüfte<br />

Reichenbach et al, Ann Intern Med 2007; 146: 580-590


Chondroitin<br />

Schmerz: Knie, Hüfte<br />

Reichenbach et al, Ann Intern Med 2007; 146: 580-590


Chondroitin (Zürich<br />

Studie)<br />

Abnahme der Gelenkspaltweite<br />

3.1<br />

3.1<br />

3.0<br />

3.04 3.04<br />

3.00<br />

T = 0<br />

T = 24 Monate<br />

mm<br />

3.0<br />

2.9<br />

2.9<br />

2.87<br />

Evolution<br />

PBO vs CS<br />

2.8<br />

p = 0.04<br />

2.8<br />

CS<br />

p = n.s.<br />

PBO<br />

p = 0.001<br />

Michel BA et al. Arthritis Rheum 2005; 52:779-786


Zürich<br />

Studie<br />

Änderungen in der Gelenkspaltweite bei<br />

leichter Gonarthrose<br />

0.10<br />

0.07<br />

Minimum JSW (mm)<br />

0.05<br />

0.00<br />

-0.05<br />

-0.10<br />

-0.15<br />

-0.20<br />

K&L 1+2<br />

-0.16<br />

CS<br />

PBO<br />

p = 0.03


Decrease in VAS for global pain, , ITT analysis<br />

Change from baseline in mm<br />

0<br />

-5<br />

-10<br />

-15<br />

-20<br />

-25<br />

-30<br />

0 3 6 9 12 15 18 21 24 Month<br />

ANOVA<br />

**p


Decrease in minimum JSW.<br />

ITT analysis<br />

0.25<br />

0.20<br />

0.15<br />

0.10<br />

0.05<br />

0.08<br />

0.13<br />

0.10<br />

0.17<br />

0.10<br />

0.24<br />

ANOVA<br />

Effect of treatment<br />

between subjects:<br />

P=0.04<br />

Time*treatment<br />

treatment:<br />

P=0.003<br />

CS<br />

PBO<br />

0.00<br />

12 months 18 months 24 months<br />

p 0.2 0.06 0.0002<br />

Wilcoxon non parametric test<br />

Kahan A., STOPP study, EULAR 2006


Grosse randomisierte Studien von<br />

DMOAD‘s bei Gonarthrose<br />

T N JSN (mm) JSN (mm) p<br />

(Jahre) Präparat<br />

Placebo<br />

Röntgen<br />

•GS<br />

(1) 3 202 0.04 -0.19 0.001 gestreckt<br />

•GS<br />

(2) 3 212 -0.06<br />

-0.31 0.04 gestreckt<br />

•CS<br />

(3) 2 300 0.00 -0.14 0.04 gebeugt<br />

•DOX<br />

(4) 2.5 431 -0.30<br />

-0.45 0.02 Teilflexion<br />

•RIS<br />

(5) 1 284 -0.07<br />

-0.12 NS Teilflexion<br />

JSN = Gelenkspalt Abnahme<br />

GS = Glucosamin<br />

CS = Chondroitin<br />

DOX = Doxycyclin<br />

RIS = Risedronat<br />

1<br />

Pavelka et al. Arch Intern Med 2002; 162:2113-23<br />

2 Reginster et al. Lancet 2001; 357:251-6<br />

3 Michel et al. Arthitis Rheum 2005; 52:779-786<br />

4 Brandt et al. Arthitis Rheum 2005; 52:2015-25<br />

5<br />

Spector et al. Arthritis Res Ther 2005; 7: 625-633


Corticosteroid vs Placebo<br />

Schmerz/Knie<br />

< 2<br />

Wochen<br />

16-24<br />

Wochen<br />

Cederlof 1966<br />

Dieppe 1980<br />

Friedman 1980<br />

Gaffney 1995<br />

Ravaud 1999<br />

Smith 2003<br />

Total (95% CI)<br />

Ravaud 1999<br />

Smith 2003<br />

Total (95% CI)<br />

Relative risk<br />

0.01 0.1 1 10 100<br />

0. 1 0.2 1 5 10<br />

Bevorzugt Bevorzugt<br />

Placebo Steroide<br />

Relative risk<br />

(95% CI)<br />

1.37 (0.92 to 2.06)<br />

10.00 (1.51 to 66.4)<br />

1.25 (0.88 to 1.78)<br />

1.57 1.12 to 2.21)<br />

2.56 (1.26 to 5.18)<br />

1.45 (0.93 to 2.24)<br />

1.66 (1.37 to 2.01)<br />

2.24 (0.99 to 5.08)<br />

1.98 (0.93 to 4.23)<br />

2.09 (1.20 to 3.65)<br />

Arrol, BMJ 2004; 328:869


Hyaluronsäure<br />

ure<br />

Schmerz/Knie<br />

Hyaluronsäure<br />

MWt, kDA<br />

Petrella, 2002<br />

Dixon, 1988 615<br />

Dougados, 1999 615<br />

Creamer, 1994 615<br />

Altman, 1998 615<br />

Henderson, 1994 615<br />

Huskisson, 1999 615<br />

Carrabba, 1999 615<br />

Cohen, 1994 615<br />

Jubb, 2003 615<br />

Sala, 1995 615<br />

Corrado, 1995 615<br />

Lohmander, 1996 900<br />

Dahlberg, 1994 900<br />

Puhl, 1993 900<br />

Karlsson, 2002 900<br />

Brandt, 2001 2000<br />

Tamir, 2001 3000<br />

Wobig, 1998 6000<br />

Scale, 1994 6000<br />

Karlsson, 2002 6000<br />

Effect Size<br />

(95% CI)<br />

Total 0.31<br />

-1 0 1 2 3<br />

Lo, Jama 2003


Training vs Kontrolle<br />

Schmerz/Knie<br />

Aerobic<br />

Bautch 1997<br />

Ettinger 1997<br />

Kovar 1992<br />

Talbot 2003<br />

total<br />

bevorzugt Kontrolle<br />

bevorzugt Training<br />

Krafttraining<br />

Baker 2001<br />

Ettinger 1997<br />

Fransen 2001<br />

Hopman-Rack 2000<br />

O‘Reilly 1999<br />

Petrella 2000<br />

Quilty 2003<br />

Thomas 2002<br />

Topp 2002 (Dynamic)<br />

Topp 2002 (Isometric)<br />

Van Baar 1998<br />

total<br />

-0.5 0 0.5 1 1.5 2<br />

Effect Size (95% CI)<br />

Roddy, Ann Rheum Dis 2005; 64:544


Danke für Ihre Aufmerksamkeit !

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!