Cijfers HVZ 2012_compleet.pdf - Nphf

Hart- en vaatziekten
in Nederland 2012
December 2012
Cijfers over
risicofactoren,
ziekte en sterfte

Inhoudsopgave
Voorwoord 3
Samenstelling van de ‘Werkgroep Cijfers’ 5
1. Hart- en vaatziekten in Nederland: cijfers over sterfte, ziekenhuisopnamen en dagopnamen 7
C Koopman, I van Dis, FLJ Visseren, I Vaartjes, ML Bots
2. Trends in incidentie van acuut hartinfarct in de Nederlandse bevolking, 1998-2007 33
C Koopman, ML Bots, AAM van Oeffelen, I van Dis, WMM Verschuren, PM Engelfriet, S Capewell,
I Vaartjes
3. Klinische presentatie, behandeling en 30-daagse sterfte na opname vanwege hartinfarct:
Rotterdamse observaties van 1985 tot 2009 45
ST Nauta, RT van Domburg, JW Deckers
4. Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht in de Nederlandse bevolking 55
A Blokstra, I van Dis, WMM Verschuren
5. Sociaaleconomische status en korte termijn sterfte na een acuut hartinfarct bij mannen en vrouwen
van verschillende leeftijden 79
AAM van Oeffelen, C Agyemang, ML Bots, K Stronks, C Koopman, L van Rossem, I Vaartjes
6. Man/vrouw verschillen bij een acuut ST-elevatie hartinfarct (STEMI) behandeld met primaire
percutane coronaire interventie (PCI) in Nederland 93
MA Velders, AJ van Boven, VAWM Umans, MJ Schalij
7. Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente: resultaten ARREST onderzoek over
2006-2011 101
SG Beesems, JA Zijlstra, R Stieglis, RW Koster
8. Verschil in behandeling met trombolyse met intraveneuze alteplase tussen mannen en vrouwen:
gegevens uit het PRACTISE onderzoek 113
M Dirks, IR de Ridder, DWJ Dippel
9. Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland 121
Bijlagen
RA Kraaijenhagen, M Boekel, M Houter, MJW van Oosterhout, MB Bos-Flores, I Kindt
A Beschrijving van de tien ziektecategorieën binnen de hart- en vaatziekten 133
B Doodsoorzaken en ziekenhuisopnamen in Nederland: bronnen en classificatie 138
C Hart- en vaatziekten in Nederland: methoden en definities 141

Hart- en vaatziekten
in Nederland 2012
Cijfers over risicofactoren, ziekte en sterfte
Gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek en Dutch Hospital Data gepubliceerd
onder redactie van de ‘Werkgroep Cijfers’ van de Hartstichting.
Samenstelling: C. Koopman, MSc, gezondheidswetenschapper 1,2
1 Hartstichting, Den Haag
Dr. I. van Dis, epidemioloog 1
Prof. dr. F.L.J. Visseren, internist-vasculaire geneeskunde 3
Dr. I. Vaartjes, epidemioloog 1,2
Prof. dr. M.L. Bots, arts-epidemioloog 2
2 Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde,
Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht
3 Afdeling Vasculaire Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht
Gegevens en figuren uit dit rapport mogen met bronvermelding worden overgenomen.
De juiste verwijzing luidt: Auteurs hoofdstuk, titel hoofdstuk. In: Koopman C, van Dis I,
Visseren FLJ, Vaartjes I, Bots ML. Hart- en vaatziekten in Nederland 2012, cijfers over
risicofactoren, ziekte en sterfte. Den Haag: Hartstichting, 2012.
Den Haag, november 2012.

Voorwoord
3
Voor de achttiende maal biedt de Hartstichting u een boek aan met cijfers over
risicofactoren, ziekte en sterfte aan hart- en vaatziekten in Nederland.
De sterfte aan hart- en vaatziekten blijft gestaag dalen, terwijl het aantal
klinische ziekenhuisopnamen toeneemt (hoofdstuk 1). In dit boek worden
voor het eerst cijfers over dagopnamen gepresenteerd. Het betreft een eerste
verkenning. Het grootste aandeel in de dagopnamen vormen bij mannen de
ischemische hartziekten en boezemfibrilleren en bij vrouwen behandelingen
van spataderen.
In de Nederlandse bevolking daalde in de periode 1998-2007 de totale incidentie
van het acuut hartinfarct (hoofdstuk 2) met 38% bij mannen en 32% bij
vrouwen. Deze daling werd waargenomen zowel in het optreden van nieuwe
hartinfarcten, als ook in het aantal sterfgevallen buiten en in het ziekenhuis.
In een Rotterdamse ziekenhuispopulatie verbeterde in de afgelopen 25 jaar
eveneens de overleving in de eerste maand na een ziekenhuisopname, zowel bij
patiënten met een groter (STEMI) als kleiner infarct (non-STEMI) (hoofdstuk 3).
In hoofdstuk 4 worden prevalenties en trends in risicofactoren voor harten
vaatziekten in de algemene bevolking beschreven. Een kwart van de
volwassenen heeft een cholesterolwaarde boven de 6,5 mmol/l en/of gebruikt
cholesterolverlagende medicijnen, een derde heeft een bloeddruk boven de
140/90 mmHg en/of gebruikt medicatie en ruim de helft heeft overgewicht.
Verhoogde waarden komen vaker voor bij een lage opleiding.
Uit landelijke registraties blijkt dat mannen met een lage versus hoge sociaal
economische status (SES) een hoger risico hebben om na een hartinfarct te
sterven, zowel buiten het ziekenhuis als in de eerste maand na een ziekenhuisopname.
Bij vrouwen met een lage SES werd alleen een hogere sterfte
buiten het ziekenhuis gevonden (hoofdstuk 5).
In hoofdstuk 6 worden eventuele verschillen tussen mannen en vrouwen
bestudeerd in de tijd tussen het ontstaan van acute hartklachten en
behandeling met een percutane coronaire interventie. Vrouwen worden 17
minuten later behandeld, vooral doordat zij later aankomen in het ziekenhuis.
Eenmaal in het ziekenhuis zijn er geen verschillen in behandeling tussen
mannen en vrouwen. Geslachtsverschillen zijn in de laatste jaren afgenomen.
Voorwoord

4
In Noord-Holland is de overleving na een reanimatie buiten het ziekenhuis
met een cardiale oorzaak gestegen van 9% in 1995, 18% in 2006 naar 23% in 2011.
Omstanderreanimatie (ca. 68% van de reanimaties) en de inzet van de on-site
AED in openbare gelegenheden leidden de laatste jaren aantoonbaar tot een
verbetering in overleving. De inzet van de AED in woonwijken, locaties van de
meeste circulatiestilstanden, is thans onderwerp van studie (hoofdstuk 7).
Vrouwen met een acute beroerte melden zich ruim een half uur later op de
spoedeisende hulp dan mannen. Mogelijk heeft dit te maken met de hogere
leeftijd waarop klachten bij vrouwen ontstaan, het vaker alleen wonen en
derhalve later hulp inschakelen. Eenmaal in het ziekenhuis zijn er geen
verschillen in behandeling met intraveneuze alteplase om bloedstolsels op te
lossen na correctie van leeftijdsverschillen (hoofdstuk 8).
Aangenomen wordt dat 1 op de 400 Nederlanders een familiaire hypercholesterolemie
heeft. Landelijk gezien is zo’n 60% van deze personen
opgespoord. De opsporingsgraad is in Zeeland het hoogst en in Limburg,
Gelderland en Overijssel het laagst (hoofdstuk 9).
Deze editie is tot stand gekomen dankzij de medewerking en/of bijdrage van
een groot aantal onderzoekers onder redactionele verantwoordelijkheid van
de Werkgroep Cijfers van de Hartstichting. Graag danken wij alle auteurs
voor hun bijdragen. Tevens gaat onze dank uit naar het Centraal Bureau
voor de Statistiek en Dutch Hospital Data voor levering van de cijfers over de
doodsoorzaken statistiek en ziekenhuis- en dagopnamen.
Wij hopen met het presenteren van de cijfers over hart- en vaatziekten in
Nederland een bijdrage te kunnen leveren aan een onderbouwing van het beleid,
onderzoek, preventie en behandeling van hart- en vaatziekten. Voor vragen kunt
u contact opnemen met mw. dr. I. van Dis (i.van.dis@hartstichting.nl).
Namens de Werkgroep Cijfers,
Prof. dr. F.L.J. Visseren, internist-vasculaire geneeskunde, UMC Utrecht
Voorzitter
en
Mw. dr. I. van Dis, epidemioloog, Hartstichting
Secretaris
Den Haag, november 2012
Voorwoord

Samenstelling van de Werkgroep
Cijfers van de Hartstichting van
het project ‘Hart- en vaatziekten
in Nederland, een epidemiologische
verkenning’
5
Prof. dr. F.L.J. Visseren, voorzitter, (Afdeling Vasculaire Geneeskunde, UMCU,
Utrecht)
Mevr. dr. I. van Dis, secretaris (Hartstichting, Den Haag)
Prof. dr. M.L. Bots (Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en
Eerstelijnsgeneeskunde, UMCU, Utrecht)
Mevr. ir. A. de Bruin (Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag)
Mevr. drs. B. Casteren (Huisarts, kaderarts hart- en vaatziekten, Venray)
Prof. dr. D.W.J. Dippel (Afdeling Neurologie, Erasmus MC, Rotterdam)
Dr. J. Deckers (Thoraxcentrum, Erasmus MC, Rotterdam)
Prof. dr. H. Hillege (Afdeling Epidemiologie, UMCG, Groningen)
Dr. A.H. Liem (Afdeling Cardiologie, Oosterscheldeziekenhuizen, Goes)
Dr. F.L. van Lenthe (Afdeling Public Health, Erasmus MC, Rotterdam)
Prof. dr. J.A. Rauwerda (Afdeling Heelkunde, VUMC, Amsterdam)
Dr. J.B. Reitsma (Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en
Eerstelijnsgeneeskunde, UMCU, Utrecht)
Mevr. dr. M.C.M. Senten (Hartstichting, Den Haag)
Prof. dr. Y. Smulders (Afdeling Interne Geneeskunde, VUMC, Amsterdam)
Mevr. dr. ir. W.M.M. Verschuren (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Milieu, Centrum voor Preventie- en Zorgonderzoek, Bilthoven)
Prof. dr. A. Vonk Noordegraaf (Afdeling Longziekten, VUMC, Amsterdam)
Prof. dr. J.C.M. Witteman (Epidemiologie & biostatistiek, Erasmus MC
Rotterdam) (tot 01-09-2012)
Wetenschappelijk medewerkers
Mevr. C. Koopman, MSc (Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en
Eerstelijnsgeneeskunde, UMCU, Utrecht)
Mevr. dr. I. Vaartjes (Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en
Eerstelijnsgeneeskunde, UMCU, Utrecht)
Samenstelling Werkgroep Cijfers

1 Hart- en vaatziekten in Nederland
7
C. Koopman 1,2 , I. van Dis 1 , M.L. Bots 2 , F.L.J. Visseren 3 , I. Vaartjes 1,2
1 Hartstichting, Den Haag
2 Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde,
Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht
3 Afdeling Vasculaire Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht
1.1 Sterfte
In Nederland overleden in 2011 meer vrouwen dan mannen aan de gevolgen
van een hart- of vaatziekte (tabel 1.1), namelijk 20.651 vrouwen en 18.190
mannen. Dit betekent dat gemiddeld 57 vrouwen en 50 mannen per dag
aan hart- en vaatziekten overlijden. Het aandeel van de hart- en vaatziekten
in de totale sterfte was daarmee 29% voor vrouwen en 28% voor mannen.
Naarmate de leeftijd toeneemt, neemt ook het aantal personen dat aan
hart- en vaatziekten sterft toe (tabel 1.2). Aangezien vrouwen gemiddeld
ouder worden dan mannen is dit een belangrijke verklaring waarom meer
vrouwen dan mannen overlijden aan de gevolgen van hart- en vaatziekten.
Tabel 1.1 Doodsoorzaken in Nederland in 2011. Absolute aantallen, percentages en gemiddelde leeftijd
van overlijden
Bron CBS
Hart- en vaatziekten in Nederland
Mannen Vrouwen Totaal
Gem. Gem. Gem.
Doodsoorzaak1 N % Lft. N % Lft. N % Lft.
Hart- en vaatziekten 18.190 28 77 20.651 29 83 38.841 29 80
Kwaadaardige nieuwvormingen 22.968
Ziekten van ademhalings-
35 72 19.899 28 72 42.867 32 72
organen
Uitwendige oorzaken van letsel
6.730 10 80 6.587 9 82 13.317 10 81
en vergiftiging 3.223 5 60 2.622 4 74 5.845 4 67
Overige doodsoorzaken 14.148 22 74 20.723 29 83 34.871 26 79
Alle doodsoorzaken 65.259 100 74 70.482 100 80 135.741 100 77
1 Voor de precieze omschrijving en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar bijlage A

8
Onder vrouwen zijn hart- en vaatziekten nog steeds de meest voorkomende
oorzaak van sterfte. Bij vrouwen jonger dan 75 jaar zijn kwaadaardige
nieuwvormingen de meest voorkomende oorzaak van sterfte. Voor alle
mannen zijn kwaadaardige nieuwvormingen de meest voorkomende
oorzaak van sterfte. Alleen bij mannen ouder dan 85 jaar vormen hart- en
vaatziekten de meest voorkomende oorzaak van sterfte. Het aandeel van
hart- en vaatziekten in de totale sterfte bij vrouwen neemt toe met de leeftijd:
van 13% bij vrouwen tot 55 jaar, naar 25% bij vrouwen tussen de 55 en
85 jaar, tot 36% bij vrouwen boven de leeftijd van 85 jaar. Bij mannen is het
aandeel van hart- en vaatziekten in de totale sterfte 19% bij mannen tot 55
jaar, 27% bij mannen tussen de 55 en 85 jaar, en 34% bij mannen van 85 jaar
en ouder.
Tabel 1.2 Doodsoorzaken in Nederland in 2011, absolute aantallen naar geslacht en leeftijd
Bron CBS
Sterfte binnen de hart- en vaatziekten
In tabel 1.3 is de sterfte binnen de groep hart- en vaatziekten in 2011
uitgesplitst in tien ziektecategorieën. Voor zowel mannen als vrouwen
wordt het grootste deel van de sterfte binnen de groep hart- en vaatziekten
veroorzaakt door de ischemische hartziekten en beroertes. Samen zijn deze
twee ziektebeelden verantwoordelijk voor 45% van de sterfte binnen harten
vaatziekten bij vrouwen en voor 50% bij mannen. Naast de ischemische
hartziekten en beroertes (waaronder herseninfarct en hersenbloedingen)
Hart- en vaatziekten in Nederland
Mannen Vrouwen
Leeftijd (in jaren) Leeftijd (in jaren)
Doodsoorzaak 1 0-54 55-64 65-74 75-84 85+ 0-54 55-64 65-74 75-84 85+
Hart- en vaatziekten 1.160 1.828 3.498 6.510 5.194 593 808 1.877 6.113 11.260
Kwaadaardige
nieuwvormingen
Ziekten van
1.745 4.043 6.718 7.481 2.981 2.344 3.556 4.690 5.553 3.756
ademhalingsorganen
Uitwendige oorzaken
190 416 1.104 2.675 2.345 197 390 813 2.012 3.175
van letsel en vergiftiging 1.333 428 341 567 554 509 203 221 532 1.157
Overige doodsoorzaken 1.539 1.542 2.275 4.476 4.316 986 895 1.702 5.484 11.656
Alle doodsoorzaken 5.967 8.257 13.936 21.709 15.390 4.629 5.852 9.303 19.694 31.004
1 Voor de precieze omschrijving en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar bijlage A

9
levert de categorie overige hartziekten een belangrijke bijdrage aan de
sterfte binnen hart- en vaatziekten. Hieronder valt onder andere sterfte aan
hartfalen en ritmestoornissen, waaronder boezemfibrilleren. Er overlijden
meer mannen dan vrouwen aan de gevolgen van ischemische hartziekten,
waaronder het acute hartinfarct. Er overlijden meer vrouwen dan mannen
aan de gevolgen van een beroerte (figuur 1.1).
Tabel 1.3 Doodsoorzaken binnen de hart- en vaatziekten in Nederland in 2011, absolute aantallen
(en %) per ziektecategorie naar geslacht
Bron CBS
Hart- en vaatziekten in Nederland
Mannen Vrouwen Totaal
Doodsoorzaak 1 N % N % N %
Ischemische hartziekten 5.724 32 4.152 20 9.876 25
waarvan acuut hartinfarct 3.662 2.805 6.467
Beroertes 3.315 18 5.165 25 8.480 22
Aangeboren hartafwijkingen 71

Figuur 1.1 Aantal sterfgevallen aan hart- en vaatziekten naar ziektebeeld en geslacht in Nederland
Aantal sterfgevallen
25.000
20.000
15.000
10.000
10
5.000
0
in 2011
Bron CBS
3.662
2.805
Acuut
hartinfarct
3.315
5.165
Mannen Vrouwen
2.499
In de leeftijdsklassen tot 85 jaar overlijden minder vrouwen dan mannen aan
hart- en vaatziekten, terwijl in de leeftijdsklassen boven 85 jaar in absolute
aantallen meer vrouwen overlijden (figuur 1.2). Van alle vrouwen sterft 93%
boven de 65 jaar. Bij mannen is dit 84%. De gemiddelde leeftijd van overlijden
aan hart- en vaatziekten is 77 jaar bij mannen en 83 jaar bij vrouwen. Bij
acuut hartinfarct is de gemiddelde leeftijd van overlijden lager, 74 jaar bij
mannen en 81 jaar bij vrouwen. Bij beroerte daarentegen is de gemiddelde
leeftijd van overlijden 78 jaar bij mannen en 83 jaar bij vrouwen.
1.2 Trends in sterfte
Beroertes Hartfalen Rest hart- en
vaatziekten
Hart- en vaatziekten in Nederland
3.999
8.714
8.682
18.190
20.651
Hart- en
vaatziekten totaal
Figuur 1.2 Aantal sterfgevallen aan hart- en vaatziekten naar leeftijd en geslacht in Nederland
Aantal sterfgevallen
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
in 2011
Bron CBS
349
198
811
395
0-44 45-54 55-64 65-74 75-84 85-94 95+
Mannen Vrouwen
1.828
808
3.498
1.877
6.510
6.113
4.757
9.534
437
1.726
Leeftijd (in jaren)

11
Een belangrijke verklaring voor het hogere absolute aantal sterfgevallen
aan hart- en vaatziekten bij vrouwen vergeleken met mannen is het grotere
aantal vrouwen in de Nederlandse bevolking in de oudere leeftijdsgroepen.
Tabel 1.4 toont daarom voor acuut hartinfarct, beroerte en het totaal van
hart- en vaatziekten ook het aantal sterfgevallen uitgedrukt per 100.000
inwonende mannen, respectievelijk vrouwen.
Tabel 1.4 Aantal sterfgevallen en sterfte per 100.000 personen aan hart- en vaatziekten (HVZ),
waaronder hartinfarct (AMI) en beroerte, in Nederland in 2011 naar leeftijd en geslacht
Bron CBS
Hart- en vaatziekten in Nederland
Mannen Vrouwen
Doodsoorzaak1 Leeftijd Aantal Aantal Sterfte per Aantal Aantal Sterfte per
(in jaren) overledenen inwoners 100.000 overledenen inwoners 100.000
AMI 0-44 88 4.733.670 2 25 4.615.102 1
45-54 276 1.261.028 22 83 1.243.152 7
55-64 569 1.095.212 52 166 1.089.254 15
65-74 812 718.186 113 346 757.758 46
75-84 1.158 363.692 318 933 503.945 185
85-94 693 88.100 787 1.090 205.114 531
95+ 66 3.290 2.006 162 15.573 1.040
Totaal* 3.662 8.263.178 54 2.805 8.429.898 27
Beroerte 0-44 38 4.733.670 1 33 4.615.102 1
45-54 124 1.261.028 10 123 1.243.152 10
55-64 258 1.095.212 24 200 1.089.254 18
65-74 593 718.186 83 432 757.758 57
75-84 1.290 363.692 355 1.596 503.945 317
85-94 939 88.100 1.066 2.405 205.114 1.173
95+ 73 3.290 2.219 376 15.573 2.415
Totaal* 3.315 8.263.178 52 5.165 8.429.898 49
Totaal HVZ 0-44 349 4.733.670 7 198 4.615.102 4
45-54 811 1.261.028 64 395 1.243.152 32
55-64 1.828 1.095.212 167 808 1.089.254 74
65-74 3.498 718.186 487 1.877 757.758 248
75-84 6.510 363.692 1.790 6.113 503.945 1.123
85-94 4.757 88.100 5.400 9.534 205.114 4.648
95+ 437 3.290 13.283 1.726 15.573 11.084
Totaal* 18.190 8.263.178 282 20.651 8.429.898 196
AMI = acuut hartinfarct, HVZ = hart- en vaatziekten
* Sterfte per 100.000 is als totaal gestandaardiseerd naar de gemiddelde leeftijdsopbouw van mannen en vrouwen tezamen

12
In alle leeftijdsklassen is het sterfterisico per 100.000 inwoners in 2011
hoger bij mannen dan vrouwen, betreffende de doodsoorzaken acuut hartinfarct
en het totaal aan hart- en vaatziekten. Voor beroerte echter, geldt dit
slechts tot de leeftijd van 85 jaar. Boven de 85 jaar overlijden per 100.000
personen meer vrouwen dan mannen aan een beroerte. Dus ook na correctie
voor verschillen in de leeftijdsopbouw met mannen overlijden boven de
leeftijd van 85 jaar meer vrouwen aan een beroerte.
1.2 Trends in sterfte
Het totale aantal personen dat jaarlijks overlijdt, is toegenomen in de periode
1980-2011. In 1980 overleden 63.301 mannen en 50.978 vrouwen, terwijl
in 2011 65.259 mannen en 70.482 vrouwen overleden. Gedurende deze
periode is het absolute aantal doden aan kwaadaardige nieuwvormingen
(kanker), ziekten van de ademhalingsorganen, en overige doodsoorzaken
bij zowel mannen als vrouwen toegenomen, terwijl het absolute aantal
doden aan hart- en vaatziekten is afgenomen (figuur 1.3). Het absolute
aantal doden aan uitwendige oorzaken van letsel en vergiftiging is licht
toegenomen bij vrouwen en licht afgenomen bij mannen.
Tot op heden overleden meer vrouwen aan de gevolgen van hart- en
vaatziekten dan aan de gevolgen van kanker. Hart- en vaatziekten zijn
doodsoorzaak nummer één bij vrouwen. Het verschil tussen hart- en
vaatziekten en kanker wordt echter steeds kleiner bij vrouwen. Bij mannen
overlijden sinds 2005 meer personen aan kanker dan aan hart- en
vaatziekten. Dit maakt hart- en vaatziekten de tweede doodsoorzaak in 2011
bij mannen. Sinds 2009 is het aantal sterfgevallen van mannen en vrouwen
tezamen aan kanker hoger dan aan hart- en vaatziekten. Bij mannen is voor
kanker – na een continue stijging sinds 2001 - voor het eerst ook een daling
zichtbaar in het aantal sterfgevallen in 2011.
Tabel 1.5 geeft het absolute aantal sterfgevallen aan hart- en vaatziekten,
acuut hartinfarct en beroerte in de periode 1980-2011. Bij mannen is het
bruto sterftecijfer voor hart- en vaatziekten met 44% gedaald (van 395 per
100.000 in 1980 naar 220 per 100.000 in 2011). Bij vrouwen was dit 28% (van
338 per 100.000 in 1980 naar 245 per 100.000 in 2011).
Hart- en vaatziekten in Nederland

Figuur 1.3 Trends in absolute sterfte aan hart- en vaatziekten, kwaadaardige nieuwvormingen
Aantal sterfgevallen
Aantal sterfgevallen
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
13
0
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
(kanker), ziekten van de ademhalingsorganen, uitwendige oorzaken van letsel en
vergiftiging en overige doodsoorzaken. Periode 1980-2011
Bron CBS
Mannen
1980
1981
Vrouwen
1980
1981
1982
1983
1982
1983
1984
1985
1984
1985
1986
1987
1986
1987
1988
1989
1988
1989
Hart- en vaatziekten
Kwaadaardige
nieuwvormingen
Ziekten van de
ademhalingsorganen
1990
1991
1990
1991
1992
1993
1992
1993
Hart- en vaatziekten in Nederland
1994
1995
1994
1995
1996
1997
1996
1997
Uitwendige oorzaken
van letsel en vergiftiging
Overige doodsoorzaken
Totaal
1998
1999
1998
1999
2000
2001
2000
2001
2002
2003
2002
2003
2004
2005
2004
2005
2006
2007
2006
2007
2008
2009
2008
2009
2010
2011
2010
2011
Jaar
Jaar

Tabel 1.5 Absolute aantallen sterfgevallen (per 100.000 inwoners) aan hart- en vaatziekten,
acuut hartinfarct en beroerte in de periode 1980-2011 1
Bron CBS
Jaartal Acuut Beroerte Totaal Hart- en
14
hartinfarct vaatziekten
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
1980 12.634 (180) 7.718 (108) 5.303 (75) 6.737 (95) 27.742 (395) 24.112 (338)
1985 12.486 (174) 8.082 (110) 4.893 (68) 6.866 (94) 28.744 (401) 26.300 (359)
1990 10.002 (135) 7.300 (97) 4.931 (67) 7.461 (99) 26.217 (354) 26.087 (354)
1995 8.888 (116) 6.800 (87) 4.781 (62) 7.628 (97) 25.780 (337) 26.945 (344)
2000 7.291 (93) 5.668 (70) 4.730 (60) 7.545 (94) 23.953 (304) 25.999 (304)
2005 5.361 (66) 4.141 (50) 4.064 (51) 6.365 (94) 21.110 (262) 23.009 (279)
2010 3.840 (47) 2.983 (36) 3.488 (42) 5.425 (65) 18.581 (226) 21.154 (252)
2011 3.662 (44) 2.805 (33) 3.315 (40) 5.165 (61) 18.190 (220) 20.651 (245)
1 Voor de precieze omschrijving en ICD-10 codes wordt verwezen naar bijlage A
Het verschil in daling tussen mannen en vrouwen wordt kleiner als de sterftecijfers
gecorrigeerd worden voor veranderingen in de leeftijdsopbouw
van de bevolking (tabel 1.6): 64% daling bij mannen (van 605 per 100.000 in
1980 naar 220 per 100.000 in 2011) en 55% daling bij vrouwen (van 548 per
100.000 in 1980 naar 245 per 100.000 in 2011). De sterkste procentuele daling
in het gecorrigeerde sterftecijfer tussen 1980 en 2011 wordt gezien in de leeftijdsgroep
van 55-64 jaar bij mannen (76%), en de leeftijdsgroep van 65-74
jaar bij vrouwen (71%). Bij mannen van 85 jaar en ouder daalde de jaarlijkse
kans om te overlijden aan hart- en vaatziekten van 9.8% in 1980 naar 5.7% in
2011. Bij vrouwen daalde deze kans van 8.9% naar 5.1% bij vrouwen. Hoewel
de relatieve daling onder personen ouder dan 85 jaar het kleinst is (42%
bij zowel mannen als vrouwen), is de absolute daling in sterfterisico het
grootst in deze oudste leeftijdscategorie.
In figuur 1.4 worden de voor verandering in leeftijdsopbouw van de
bevolking gecorrigeerde sterftecijfers voor hart- en vaatziekten en kanker
weergegeven. Bij mannen is het gecorrigeerde sterftecijfer voor kanker met
26% gedaald (van 388 per 100.000 in 1980 naar 278 per 100.000 in 2011). Bij
vrouwen is het gecorrigeerde sterftecijfer voor kanker minder afgenomen
dan bij mannen, met een daling van 4% (van 246 per 100.000 in 1980 naar
236 per 100.000 in 2011).
Hart- en vaatziekten in Nederland

Tabel 1.6 Voor veranderingen in leeftijdsopbouw gecorrigeerd sterftecijfer (per 100.000 inwoners) aan
hart- en vaatziekten in Nederland, naar leeftijd en geslacht in de periode 1980-20111 Bron CBS
Figuur 1.4 Trend in voor bevolkingsopbouw gecorrigeerd sterftecijfer (per 100.000 van de gemid-
Aantal sterfgevallen/100.000
15
700
600
500
400
300
200
100
0
delde bevolking) voor hart- en vaatziekten (HVZ) en kanker in Nederland, naar geslacht.
Jaar van standaardisatie is 2011
Bron CBS
1980
1981
1982
1983
1984
1985
Man HVZ
1986
1987
Vrouw HVZ
1988
1989
1990
1991
1992
1993
Man Kanker
Vrouw Kanker
Hart- en vaatziekten in Nederland
Mannen Vrouwen
(leeftijd in jaren) (leeftijd in jaren)
Jaartal 0-54 55-64 65-74 75-84 85+ Totaal 0-54 55-64 65-74 75-84 85+ Totaal
1980 63 691 1.841 4.532 9.768 605 22 214 852 3.282 8.863 548
1985 55 649 1.768 4.537 9.962 589 20 201 764 3.029 8.607 515
1990 43 512 1.514 3.967 8.782 503 15 167 633 2.577 7.900 450
1995 38 426 1.353 3.728 8.578 460 18 156 592 2.362 7.444 422
2000 33 344 1.074 3.263 7.666 392 17 126 523 2.075 6.797 377
2005 27 248 764 2.570 6.996 309 13 95 371 1.667 5.975 311
2010 19 186 527 1.876 5.986 233 11 77 272 1.284 5.305 257
2011 19 167 487 1.790 5.683 220 10 74 248 1.213 5.102 245
Daling 1980-2011
in % 69% 76% 74% 61% 42% 64% 53% 65% 71% 63% 42% 55%
95% BI (67-71) (75-77) (73-75) (60-62) (40-44) (63-64) (49-58) (62-68) (69-72) (62-64) (41-44) (55-56)
1 De daling tussen 1980 en 2011 is weergegeven als een percentage met bijbehorend 95% betrouwbaarheids-
interval (95% BI); jaar van standaardisatie is 2011
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Jaar

16
De voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde sterftecijfers voor acuut hartinfarct
en beroerte vertonen eveneens een daling in de periode van 1980-2011
(figuur 1.5). De grootste daling in het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde
sterftecijfer werd waargenomen voor acuut hartinfarct. Hierin was de
daling bij mannen 84% (van 272 per 100.000 in 1980 naar 44 per 100.000 in
2011) en bij vrouwen 79% (van 161 per 100.000 in 1980 naar 33 per 100.000 in
2011). Bij beroerte is het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde sterftecijfer
bij mannen gedaald met 66% (van 118 per 100.000 in 1980 naar 40 per
100.000 in 2011) en bij vrouwen met 60% (van 154 per 100.000 in 1980 naar 61
per 100.000 in 2011). De overige hart- en vaatziekten zijn als doodsoorzaak
minder hard gedaald dan hartinfarct en beroerte. Hierin was de daling 37%
bij mannen (van 216 per 100.000 in 1980 naar 136 per 100.000 in 2011) en 36%
bij vrouwen (van 233 per 100.000 in 1980 naar 150 per 100.000 in 2011).
Figuur 1.5 Trend in voor bevolkingsopbouw gecorrigeerd sterftecijfer (per 100.000 van de gemiddelde
bevolking) voor hart- en vaatziekten (HVZ), waaronder acuut hartinfarct (AMI)
en beroerte, in Nederland, naar geslacht. Jaar van standaardisatie is 2011
Bron CBS
Aantal sterfgevallen/100.000
700
600
500
400
300
200
100
0
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
Man HVZ
Vrouw HVZ
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1.3 Ziekenhuisopnamen (betreft klinische opnamen)
In 2011 vonden er 395.051 ziekenhuisopnamen plaats wegens hart- en
vaatziekten, waarvan 224.002 (57%) opnamen voor mannen en 171.049 (43%)
voor vrouwen. Belangrijk om op te merken is dat dit het aantal klinische
opnamen betreft en dagopnamen hierin niet zijn meegenomen (zie hiervoor
paragraaf 1.5 en 1.6). In tabel 1.7 is het aantal ziekenhuisopnamen per
ziektecategorie binnen hart- en vaatziekten in 2011 weergegeven. Een groot
Hart- en vaatziekten in Nederland
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Man AMI Man Beroerte
Jaar
Man Overige
Vrouw AMI
Vrouw Beroerte
Vrouw Overige

17
deel van het totale aantal ziekenhuisopnamen binnen hart- en vaatziekten
wordt, evenals bij de sterfte binnen hart- en vaatziekten, veroorzaakt door
de ischemische hartziekten en beroertes. Samen zijn deze twee ziektebeelden
verantwoordelijk voor 34% van het totale aantal ziekenhuisopnamen
wegens hart- en vaatziekten. Naast de ischemische hartziekten en beroertes
levert de categorie ‘overige hartziekten’ een belangrijke bijdrage aan de
ziekenhuisopnamen binnen hart- en vaatziekten. Hieronder vallen onder
andere opnamen vanwege hartfalen en boezemfibrilleren.
Tabel 1.7 Aantal ziekenhuisopnamen (en %) per ziektecategorie binnen de hart- en vaatziekten in
Nederland in 2011
Bron Dutch Hospital Data
Ontslagdiagnose 1 Mannen Vrouwen Totaal
Hart- en vaatziekten in Nederland
N % N % N %
Ischemische hartziekten 59.563 27 29.020 17 88.583 22
waarvan acuut hartinfarct 19.274 9.220 28.494 20
Beroertes 22.889 10 21.306 13 44.195 11
Aangeboren hartafwijkingen 1.746 1 1.637 1 3.383 1
Reumatische hartziekten en klepgebreken 5.403 2 4.613 3 10.016 3
Infectieuze hartziekten 2.206 1 846 1 3.052 1
Overige hartziekten 60.413 27 50.045 29 110.458 28
waarvan hartfalen 15.051 14.865 29.916
waarvan boezemfibrilleren 24.218 17.970 42.188
Arterieel vaatlijden 12.295 6 6.545 4 18.840 5
waarvan geruptureerd AAA 635 187 822
waarvan niet geruptureerd AAA 3.392 684 4.076
waarvan claudicatio intermittens 1.296 881 2.177
Atherosclerose en/of hypertensie 5.682 3 4.988 3 10.670 3
Veneus vaatlijden
Overige ziekten van het vaatstelsel
2.898 1 3.140 2 6.038 2
en de lymfewegen 50.907 23 48.909 29 99.816 25
Totaal 224.002 100 171.049 100 395.051 100
1 Voor de precieze omschrijving en ICD-9 en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar bijlage A
AAA: Abdominaal aorta aneurysma

18
Het aantal opnamen voor hartfalen en beroerte is nagenoeg gelijk voor
vrouwen en mannen (figuur 1.6), terwijl er meer opnamen plaats vinden
bij mannen vanwege een acuut hartinfarct, boezemfibrilleren en arterieel
vaatlijden, waaronder claudicatio intermittens en (niet-)geruptureerd abdominaal
aorta aneurysma.
De gemiddelde leeftijd bij opname vanwege hart- en vaatziekten in 2011
was 65 jaar voor mannen en 68 jaar voor vrouwen. Patiënten die worden
opgenomen vanwege een beroerte zijn gemiddeld ouder (mannen 69 jaar,
vrouwen 72 jaar) dan patiënten die worden opgenomen vanwege een acuut
hartinfarct (mannen 64 jaar, vrouwen 71 jaar).
Figuur 1.6 Aantal ziekenhuisopnamen voor hart- en vaatziekten naar ziektebeeld en geslacht in
Aantal ziekenhuisopnamen
166.788
125.658
224.002
171.049
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
Nederland in 2011
Bron Dutch Hospital Data
19.274
9.220
Acuut
hartinfarct
22.889
21.306
Mannen Vrouwen
15.051
Beroertes Hartfalen Rest hart- en
vaatziekten
In de leeftijdsklasse van personen boven de 85 jaar vinden meer opnamen
plaats voor vrouwen dan voor mannen, terwijl in de leeftijdsklasse tot 85
jaar er meer opnamen plaatsvinden voor mannen (figuur 1.7 en tabel 1.8).
Van alle voor hart- en vaatziekten opgenomen mannen is 54% boven de 65
jaar. Bij vrouwen is dit 63%.
Tabel 1.8 toont voor de verschillende hart- en vaatziekten een duidelijke
stijging van het aantal ziekenhuisopnamen met het toenemen van de leeftijd
bij zowel mannen tot de leeftijd van 75 jaar en vrouwen tot de leeftijd
van 85 jaar. Bij ziekenhuisopname voor beroerte is 65% van de mannen en
73% van de vrouwen boven de 65 jaar. Bij acuut hartinfarct is 47% van de
mannen en 68% van de vrouwen boven de 65 jaar.
Hart- en vaatziekten in Nederland
14.865
Hart- en
vaatziekten totaal

Figuur 1.7 Aantal ziekenhuisopnamen voor hart- en vaatziekten naar leeftijd en geslacht in
Aantal ziekenhuisopnamen
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
19
0
Nederland in 2011
Bron Dutch Hospital Data
21.038
16.384
30.578
19.221
Mannen Vrouwen
52.409
28.194
Hart- en vaatziekten in Nederland
59.259
0-44 45-54 55-64 65-74 75-84 85-94 95+
38.526
47.657
45.499
12.701
22.055
360
1.170
Leeftijd (in jaren)
Tabel 1.8 Absolute aantallen ziekenhuisopnamen vanwege hart- en vaatziekten uitgesplitst naar acuut
hartinfarct en beroerte in Nederland in 2011, naar leeftijd en geslacht
Bron Dutch Hospital Data
Leeftijd Acuut Beroerte Totaal Hart- en
(in jaren) hartinfarct vaatziekten
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
0-44 1.318 363 999 1.125 21.038 16.384
45-54 3.549 984 2.228 1.935 30.578 19.221
55-64 5.325 1.497 4.693 2.782 52.409 28.194
65-74 4.579 2.031 6.344 4.339 59.259 38.526
75-84 3.465 2.511 6.494 6.802 47.657 45.499
85-94 1.011 1.365 2.054 4.087 12.701 22.055
95+ 27 72 77 236 360 1.170
Totaal 19.274 8.823 22.889 21.306 224.002 171.049

20
1.4 Trends in ziekenhuisopnamen
Tabel 1.9 geeft de trend in absolute aantallen ziekenhuisopnamen vanwege
hart- en vaatziekten, acuut hartinfarct en beroertes weer in de periode
1980-2011. Het aantal ziekenhuisopnamen vanwege hart- en vaatziekten
is toegenomen van 1980 tot 1995, vervolgens gedaald en vanaf 2000 weer
toegenomen. In de periode 2000 tot 2011 is het absolute aantal ziekenhuisopnamen
met 51% toegenomen (van 262.121 tot 395.051), terwijl het voor
bevolkingsopbouw gecorrigeerde ziekenhuisopnamecijfer met 24% (van
1.907 per 100.000 naar 2.367 per 100.000) gestegen is. Over de gehele periode
(1980-2011) was het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde opnamecijfer
toegenomen met 29% bij mannen en met 52% bij vrouwen. Voor beroertes
geldt dat tussen 2000 en 2011 het absolute aantal ziekenhuisopnamen met
50% (van 29.431 naar 44.195) gestegen is, een stijging die na correctie voor
bevolkingsopbouw 22% bedraagt (van 217 per 100.000 naar 265 per 100.000).
Over de gehele periode (1980-2011) was het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde
opnamecijfer toegenomen met 12% bij mannen en 25% bij vrouwen.
Tabel 1.9 Absolute aantallen ziekenhuisopnamen (per 100.000 inwoners) vanwege hart- en vaatziek-
ten, acuut hartinfarct en beroerte in de periode 1980-2011 1
Bron Dutch Hospital Data
Jaartal Acuut Beroerte Totaal Hart- en
hartinfarct vaatziekten
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
1980 19.597 (388) 7.880 (141) 11.895 (169) 10.822 (152) 106.081 (1.511) 74.330 (1.043)
1985 21.669 (404) 9.492 (152) 13.854 (193) 12.770 (174) 130.180 (1.816) 89.778 (1.226)
1990 20.038 (348) 9.288 (142) 13.180 (178) 13.030 (172) 139.820 (1.892) 99.407 (1.314)
1995 19.478 (310) 9.255 (133) 15.321 (200) 14.624 (187) 161.542 (2.113) 118.618 (1.518)
2000 17.525 (253) 8.339 (112) 15.009 (191) 14.422 (179) 151.570 (1.924) 110.551 (1.374)
2005 16.034 (210) 7.766 (98) 18.670 (231) 18.114 (220) 180.682 (2.238) 134.394 (2.238)
2010 18.683 (227) 8.771 (105) 21.831 (265) 20.797 (248) 216.673 (2.635) 164.994 (1.966)
2011 19.274 (233) 9.220 (109) 22.889 (277) 21.306 (253) 224.002 (2.711) 171.049 (2.029)
1 Voor de precieze omschrijving en ICD-9 en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar bijlage A
Na een aanvankelijke stijging begin jaren tachtig is het aantal ziekenhuisopnamen
wegens een hartinfarct sinds de tweede helft van de jaren tachtig
gedaald. Echter, de laatste jaren neemt het aantal ziekenhuisopnamen weer
Hart- en vaatziekten in Nederland

21
toe. Het absolute aantal ziekenhuisopnamen vanwege een acuut hartinfarct
nam af in de periode 1980 tot 2005 met 13% en nam toe in de periode 2005
tot 2011 met 20%. Het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde ziekenhuisopnamecijfer
daalde in de periode 1980 tot 2005 met 41% (van 275 per 100.000
naar 161 per 100.000), maar nam in de periode 2005 tot 2011 toe met 6% (van
161 per 100.000 naar 171 per 100.000). Over de gehele periode (1980-2011) was
het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde opnamecijfer voor acuut hartinfarct
afgenomen met 43% bij mannen en 25% bij vrouwen (figuur 1.8).
Figuur 1.8 Trend in voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde ziekenhuisopnamecijfer voor hart- en
vaatziekten (HVZ), acuut hartinfarct (AMI) en beroerte (per 100.000 van de gemiddelde
bevolking), in Nederland. Jaar van standaardisatie is 2011
Bron Dutch Hospital Data
Aantal ziekenhuisopnamen/100.000
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
Man HVZ
Vrouw HVZ
1988
1989
1990
1991
1992
1993
Man AMI
Vrouw AMI
In de periode 1980-2011 is het aantal dagen dat patiënten worden opgeno-
men vanwege hart- en vaatziekten, waaronder acuut hartinfarct en beroerte
afgenomen (figuur 1.9). Voor hart- en vaatziekten is de gemiddelde ligduur
bij mannen afgenomen met 67% (van 16 naar 5 dagen). Bij mannen was dit
73% (van 19 dagen naar 5 dagen). Patiënten die zijn opgenomen vanwege een
beroerte hebben gemiddeld de langste opnameduur (mannen en vrouwen
8 dagen in 2011), terwijl patiënten die zijn opgenomen vanwege een acuut
hartinfarct gemiddeld de kortste opnameduur hebben (mannen en vrouwen
6 dagen in 2011). Opvallend is de sterke daling in het aantal ligdagen bij
patiënten met een beroerte (mannen: van 25 dagen in 1980 naar 8 dagen
in 2011, vrouwen: van 32 dagen in 1980 naar 8 dagen in 2011). De daling is
bijzonder sterk vanaf het jaar 2001. Mogelijke verklaringen voor de daling
Hart- en vaatziekten in Nederland
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Man Beroerte
Vrouw Beroerte
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Jaar

22
in opnameduur bij patiënten met een beroerte zijn een snellere diagnostiek,
zorg en behandeling in het ziekenhuis in de acute fase en sterk verbeterde
doorstroming naar verpleeghuizen, verzorgingshuizen en thuiszorg voor
nazorg en revalidatie.
Figuur 1.9 Gemiddeld aantal opnamedagen voor hart- en vaatziekten (HVZ), acuut hartinfarct (AMI)
en beroerte in de periode 1980-2011 in Nederland
Bron Dutch Hospital Data
Gemiddeld aantal opnamedagen
35
30
25
20
15
10
5
0
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
Man HVZ
Vrouw HVZ
1988
1989
1990
1991
1.5 Dagopnamen
1992
1993
1994
1995
Man AMI
Vrouw AMI
1996
1997
1998
1999
Man Beroerte
Vrouw Beroerte
In 2011 vonden er 151.855 dagopnamen plaats vanwege hart- en vaatziekten,
waarvan 78.818 (52%) voor mannen en 73.037 (48%) voor vrouwen. Ter vergelijking,
er vonden 395.051 klinische opnamen in 2011 plaats, zodat hedendaags
ongeveer 1 op de 4 opnamen voor hart- en vaatziekten een dagopname
betreft. De gemiddelde leeftijd bij dagopname vanwege hart- en vaatziekten
was in 2011 62 jaar voor mannen en 60 jaar voor vrouwen. In tabel 1.10 is het
aantal dagopnamen per ziektecategorie in 2011 weergegeven. Bij mannen
vormen de ziektebeelden overige hartziekten (26%, voornamelijk hartritmestoornissen
en hartfalen), ischemische hartziekten (24%) en overige
ziekten van het vaatstelsel en de lymfewegen (21%) het grootste aandeel in
dagopnamen. Bij vrouwen vormen dagopnamen vanwege veneus vaatlijden
het grootste aandeel met 30% (voornamelijk behandelingen van spataderen),
waarna overige ziekten van het vaatstelsel en de lymfewegen (26%) en
overige hartziekten (17%) volgen. Dagopnamen vanwege beroerte betreffen
voornamelijk Transcient Ischemic Attack (TIA).
2000
2001
2002
2003
Hart- en vaatziekten in Nederland bij vrouwen en mannen
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Jaar

Tabel 1.10 Aantal dagopnamen (en %) per ziektecategorie binnen de hart- en vaatziekten in Nederland
in 2011
Bron Dutch Hospital Data
23
Tabel 1.11 toont de absolute aantallen dagopnamen uitgesplitst naar leeftijd
en geslacht voor de verschillende hart- en vaatziekten. De meeste dagopnamen
vinden plaats in de leeftijdsgroep van 55-64 jaar bij mannen en 65-74
jaar bij vrouwen. Bij zowel mannen als vrouwen is 45% van de personen 65
jaar of ouder. Bij dagopname vanwege beroerte is 60% van de mannen en
66% van de vrouwen boven de 65 jaar. Bij ischemische hartziekten is het
percentage 65+’ers 49% voor mannen en 58% voor vrouwen.
Hart- en vaatziekten in Nederland
Mannen Vrouwen Totaal
Diagnose 1 N % N % N %
Ischemische hartziekten 18.739 24 8.804 12 27.543 18
waarvan acuut hartinfarct 583 232 815
waarvan angina pectoris 6.064 3.523 9.587
Beroertes 4.111 5 4.127 6 8.238 5
waarvan TIA 2.985 3.055 6.040
Aangeboren hartafwijkingen 391 1 380 1 771 1
Reumatische hartziekten en klepgebreken 1.623 2 1.426 2 3.049 2
Infectieuze hartziekten 185

Tabel 1.11 Absolute aantallen dagopnamen vanwege hart- en vaatziekten uitgesplitst naar ischemische
hartziekten en beroerte in Nederland in 2011. Naar leeftijd en geslacht
Bron Dutch Hospital Data
Leeftijd Ischemische Beroerte Totaal Hart- en
(in jaren) hartziekten vaatziekten
24
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
0-44 708 351 196 232 9.745 13.387
45-54 2.655 1.145 466 484 12.334 12.348
55-64 6.130 2.224 974 667 21.601 15.523
65-74 5.815 2.776 1.196 1.029 21.284 16.765
75-84 3.168 2.013 1.024 1.275 12.097 12.099
85-94 253 292 255 424 1.735 2.828
95+ 10 3 0 16 22 87
Totaal 18.739 8.804 4.111 4.127 78.818 73.037
1.6 Trends in dagopnamen
Het totaal aantal dagopnamen vanwege hart- en vaatziekten vertoont een
voortdurende stijging, van 15.540 in 1992 naar 151.855 in 2011 (figuur 1.10).
De algemene idee is dat deze stijging mede komt omdat bepaalde medische
ingrepen steeds vaker in een dagopname worden uitgevoerd in plaats van in
een klinische opname. Men zou dus een afname in klinische opnamen voor
een bepaalde aandoening terug moeten zien in een stijging in dagopnamen.
In figuur 1.11 worden daarom voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde
opnamecijfers gepresenteerd voor verschillende categorieën van hart- en
vaatziekten, van zowel klinische opnamen als de optelsom van klinische
opnamen en dagopnamen. Uit figuur 1.11 is te zien dat de toename in
dagopnamen te klein is om de daling in klinische ziekenhuisopnamen tussen
1996 en 2001 volledig te kunnen verklaren vanuit een verschuiving van
klinische zorg naar dagopnamen. Er liggen dus andere zaken ten grondslag
aan deze waargenomen daling. Dit kan te maken hebben met werkelijke
veranderingen in incidentie en prevalentie, maar dat is onwaarschijnlijk.
Meer voor de hand ligt dat de 1996-2001 trends te maken hebben met de
veranderingen van de overheid destijds om de wachtlijsten in de ziekenhuiszorg
te verkorten.
Hart- en vaatziekten in Nederland

Figuur 1.10 Trend in absolute aantallen dagopnamen voor hart- en vaatziekten (HVZ),
waaronder ischemische hartziekten, beroerte, veneuze vaatziekten en
overige HVZ, in Nederland, naar geslacht
Bron Dutch Hospital Data
Aantal dagopnamen
Aantal dagopnamen
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
25
0
1992
1992
Mannen
1993
Vrouwen
1993
1994
1994
1995
1995
1996
1996
1997
1997
1998
1998
1999
1999
Ischemische Hartziekten Beroerte
Veneuze Vaatziekten Overige HVZ
Totaal HVZ
2000
2000
Voor beroerte is vanaf 2000 een opmerkelijke stijging te zien in het aantal
dagopnamen (tabel 1.12), overeenkomend met de opkomst van speciale
‘stroke units’ in 2000. Het aantal dagopnamen verzevenvoudigt ongeveer
tussen 2000 en 2011. Bij mannen van 647 in 2000 naar 4.111 in 2011 en bij
vrouwen van 537 naar 4.127. Het aandeel in het absolute aantal dagopnamen
vanwege hart- en vaatziekten is voor beroerte echter relatief klein (5% in
2011).
Hart- en vaatziekten in Nederland
2001
2001
2002
2002
2003
2003
2004
2004
2005
2005
2006
2006
2007
2007
2008
2008
2009
2009
2010
2010
2011
2011
Jaar
Jaar

Figuur 1.11 Trend in voor de bevolkingsopbouw gecorrigeerde opnamecijfers betreffende
Opnamen per 100.000
Opnamen per 100.000
26
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
klinische opnamen en dagopnamen voor hart- en vaatziekten (HVZ), waaronder
ischemische hartziekten en beroerte, per 100.000 van de gemiddelde bevolking
in Nederland, naar geslacht. Jaar van standaardisatie is 2011
Bron Dutch Hospital Data
Mannen
1980
1981
Vrouwen
1980
1981
1982
1983
1982
1983
1984
1985
1984
1985
1986
1987
1986
1987
1988
1989
1988
1989
Klinische opnamen + dagopnamen HVZ
Klinische opnamen HVZ
1990
1991
1990
1991
Klinische opnamen + dagopnamen Ischemisch
Klinische opnamen Ischemisch
Klinische opnamen + dagopnamen beroerte
Klinische opnamen beroerte
1992
1993
1992
1993
Hart- en vaatziekten in Nederland
1994
1995
1994
1995
1996
1997
1996
1997
1998
1999
1998
1999
2000
2001
2000
2001
2002
2003
2002
2003
2004
2005
2004
2005
2006
2007
2006
2007
2008
2009
2008
2009
2010
2011
Jaar
2010
2011
Jaar

Tabel 1.12 Absolute aantallen dagopnamen vanwege hart- en vaatziekten, acuut hartinfarct en beroerte
in de periode 1992-20111 Bron Dutch Hospital Data
Jaartal Ischemische Beroerte Totaal Hart- en
hartziekten vaatziekten
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen
1992 1.555 698 166 125 7.316 8.224
1995 2.900 1.411 267 185 16.058 15.954
2000 5.748 2.483 647 537 27.871 24.816
2005 12.276 5.561 2.895 2.696 52.263 48.706
2010 17.298 8.233 4.524 4.345 73.234 68.042
2011 18.739 8.804 4.111 4.127 78.818 73.037
1 Voor de precieze omschrijving en ICD-9 en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar bijlage A
27
In figuur 1.12 worden voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde leeftijdsspecifieke
trends in opnamecijfers weergegeven per 100.000 personen, voor
klinische opnamen vanwege hart- en vaatziekten apart en de optelsom van
klinische opnamen en dagopnamen. Met name de twee oudere leeftijdsgroepen,
van 70-84 jaar en 85 jaar en ouder, laten een sterke stijging zien
in opnamecijfers in de laatste tien jaar. Voor mannen en vrouwen boven de
85 jaar betreft dit vooral een stijging in het aantal klinische opnamen. De
leeftijdsgroep van 70-84 jaar vertoont de grootste stijging in de kans om
met een dagopname te worden opgenomen voor hart- en vaatziekten.
Kanttekeningen cijfers dagopnamen
De gegevens over dagopnamen zijn potentieel van groot belang om de
dynamiek van het diagnostisch en therapeutisch zorgproces te bestuderen.
In dit hoofdstuk laten we voor het eerst dergelijke cijfers zien. Echter de dagopnamen
zijn gecodeerd middels ICD-9, ICD-10 en verrichtingscodes. In tabel
1.10 zijn de ICD-codes gegroepeerd aan de hand van de ziektecategorieën van
klinische opnamen, wat niet helemaal goed overeen kan komen met wat de
werkelijke reden is voor de dagopnamen. Zowel diagnostische als therapeutische
zaken gebeuren in dagopnamen, en er is daarin moeilijk onderscheid te
maken. Hoewel het grote belang van dagopname cijfers staat het onderzoek
naar de validatie van deze cijfers nog in de kinderschoenen. Validatie wil zeggen
welke behandeling ligt er achter een bepaalde codering. Daarom menen
wij dat deze cijfers als illustratie gezien moeten worden en derhalve met grote
voorzichtigheid dienen te worden geïnterpreteerd.
Hart- en vaatziekten in Nederland

Figuur 1.12 Trend in voor de bevolkingsopbouw gecorrigeerde opnamecijfers betreffende
Opnamen per 100.000
Opnamen per 100.000
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
28
8.000
6.000
4.000
2.000
0
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
klinische opnamen en dagopnamen voor hart- en vaatziekten (HVZ) per 100.000
personen in Nederland, naar leeftijd en geslacht. Jaar van standaardisatie is 2011
Bron Dutch Hospital Data
Mannen
1980
1981
Vrouwen
1980
1981
1982
1983
1982
1983
1984
1985
1984
1985
1986
1987
1986
1987
1988
1989
1988
1989
1990
1991
1990
1991
Klinische opnamen + dagopnamen

29
1.6 Samenvatting
Sterfte
In 2011 zijn meer vrouwen dan mannen overleden aan de gevolgen van harten
vaatziekten.
- In totaal overleden 18.190 mannen en 20.651 vrouwen.
- De gemiddelde leeftijd bij overlijden was 77 jaar voor mannen en 83 jaar
voor vrouwen.
- Van alle mannen sterft 84% boven de 65 jaar. Bij vrouwen is dit 93%.
Vrouwen overlijden vaker aan een beroerte en hartfalen, terwijl mannen
vaker overlijden aan een hartinfarct.
- In totaal overleden er in 2011 3.662 mannen aan een hartinfarct, 3.315
aan een beroerte en 2.499 aan hartfalen.
- In totaal overleden er in 2011 2.805 vrouwen aan een hartinfarct, 5.165
aan een beroerte en 3.999 aan hartfalen.
- De gemiddelde leeftijd bij overlijden aan een acuut hartinfarct was 74
jaar voor mannen en 81 jaar voor vrouwen.
- De gemiddelde leeftijd bij overlijden aan een beroerte was 78 jaar voor
mannen en 83 jaar voor vrouwen.
- Na correctie voor verschillen in leeftijdsopbouw tussen mannen en
vrouwen, overlijden vrouwen van 85 jaar en ouder nog steeds vaker dan
mannen aan een beroerte.
De daling in sterfte aan hart- en vaatziekten over de periode 1980-2011 is
groter voor mannen.
- In totaal stierven er 27.742 mannen in 1980 aan hart- en vaatziekten en
18.190 in 2011.
- In totaal stierven er 24.112 vrouwen in 1980 aan hart- en vaatziekten en
20.651 in 2011.
- Het voor leeftijdsopbouw van de bevolking gecorrigeerde sterftecijfer
voor hart- en vaatziekten is bij mannen met 64% gedaald. Bij vrouwen
was dit 55%.
- Het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde sterftecijfer voor acuut hartinfarct
is bij mannen met 84% gedaald. Bij vrouwen was dit 79%.
- Het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde sterftecijfer voor beroerte is
bij mannen met 66% gedaald. Bij vrouwen was dit 60%.
Hart- en vaatziekten in Nederland

30
Ziekenhuisopnamen (klinische opnamen)
In 2011 vonden bij mannen meer ziekenhuisopnamen plaats voor hart- en
vaatziekten in vergelijking met vrouwen.
- In totaal vonden 224.002 opnamen plaats bij mannen en 171.049 opnamen
bij vrouwen.
- De gemiddelde leeftijd bij opname was 65 jaar voor mannen en 68 jaar
voor vrouwen.
- Van alle voor hart- en vaatziekten opgenomen mannen is 54% boven de
65 jaar. Bij vrouwen is dit 63%.
Er vinden vrijwel evenveel opnamen bij vrouwen als bij mannen plaats voor
hartfalen en beroertes, terwijl meer opnamen bij mannen plaatsvinden voor
een acuut hartinfarct, boezemfibrilleren en arterieel vaatlijden.
- De gemiddelde leeftijd bij opname vanwege een acuut hartinfarct was
64 jaar voor mannen en 71 voor vrouwen.
- De gemiddelde leeftijd bij opname vanwege een beroerte was 69 jaar
voor mannen en 72 jaar voor vrouwen.
De toename van opnamen voor hart- en vaatziekten over de periode 1980-
2011 is groter voor vrouwen.
- Het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde opnamecijfer voor hart- en
vaatziekten is bij mannen met 29% toegenomen. Bij vrouwen was de
toename 52%.
- Het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde opnamecijfer voor acuut
hartinfarct is bij mannen met 43% afgenomen. Bij vrouwen was de
afname 25%.
- Het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde opnamecijfer voor beroerte is
bij mannen met 12% toegenomen. Bij vrouwen was de toename 25%.
Het aantal dagen dat patiënten zijn opgenomen voor hart- en vaatziekten
is voor zowel vrouwen als mannen gedaald in de periode van 1980 tot
2011, maar over de gehele periode waren vrouwen langer opgenomen dan
mannen.
- In 2011 is de gemiddelde ligduur voor hart- en vaatziekten 5 dagen bij
zowel mannen als vrouwen.
- In 2011 is de gemiddelde ligduur voor acuut hartinfarct 6 dagen bij
zowel mannen als vrouwen.
- In 2011 is de gemiddelde ligduur voor beroerte 8 dagen bij zowel mannen
als vrouwen.
Hart- en vaatziekten in Nederland

31
Dagopnamen in het ziekenhuis
In 2011 vonden er 151.855 dagopnamen plaats vanwege hart- en vaatziekten.
- Het aantal dagopnamen was 78.818 voor mannen en 73.037 voor
vrouwen.
- Bij mannen waren de meeste dagopnamen (26%) vanwege overige
hartziekten (waaronder boezemfibrilleren), bij vrouwen (30%) vanwege
veneuze vaatziekten.
- De gemiddelde leeftijd bij dagopname was 62 jaar voor mannen en 60
jaar voor vrouwen.
Het aantal dagopnamen vanwege hart- en vaatziekten is de laatste jaren
sterk toegenomen.
- Het aantal dagopnamen vanwege hart- en vaatziekten vertienvoudigde:
van 15.540 in 1992 naar 151.855 in 2011.
- De leeftijdsgroep van 70-84 jaar vertoont de grootste stijging in dagopnamen
voor hart- en vaatziekten.
Hart- en vaatziekten in Nederland

2 Trends in incidentie van acuut
hartinfarct in de Nederlandse
bevolking, 1998-2007
33
C. Koopman 1,2 , M.L. Bots 1 , A.A.M. van Oeffelen 1 , I. van Dis 2 ,
W.M.M. Verschuren 1,3 , P.M. Engelfriet 3 , S. Capewell 4 , I. Vaartjes 1,2
1
Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde,
Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht
2
Hartstichting, Den Haag
3
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Bilthoven
4
Afdeling Public Health, Universiteit van Liverpool, Liverpool, Verenigd Koninkrijk
2.1 Inleiding
In de afgelopen decennia is in veel Westerse landen, en ook in Nederland,
de sterfte aan een acuut hartinfarct significant gedaald. 1,2 Daarnaast is de
incidentie (het aantal nieuwe gevallen) van een acuut hartinfarct in veel landen
afgenomen. 3-5 De incidentiedaling in acuut hartinfarct wordt doorgaans
toegeschreven aan de implementatie van preventieve behandelingen op
individueel niveau en maatregelingen ter verlaging van cardiovasculaire
risicofactoren op populatie niveau. 6 Sinds het begin van dit millennium zijn
er echter vanuit studies uit landen als de Verenigde Staten en het Verenigd
Koninkrijk zorgen ontstaan over stabiliserende en soms zelfs stijgende trends in
de sterfte en incidentie van acuut hartinfarct, met name bij mensen onder de 55
jaar. 7-9 Bovendien is waargenomen dat de procentuele daling in incidentie van
acuut hartinfarct kleiner was bij vrouwen dan mannen. 4,5,10
Het doel van deze studie was om voor de Nederlandse bevolking representatieve
trends in acuut hartinfarct incidentie weer te geven over de periode 1998 en 2007.
We hebben hierbij onderscheid gemaakt tussen fatale en niet-fatale hartinfarcten,
en tussen hartinfarcten leidend tot een ziekenhuisopname en reeds buiten het
ziekenhuis aan een hartinfarct overleden patiënten (hartstilstanden uitgesloten).
Daarnaast is onderzocht of er leeftijds- of geslachts-gerelateerde verschillen waren
in de jaarlijkse verandering in de incidentie van het acuut hartinfarct.
2.2 Methoden
De cijfers over acuut hartinfarct gebruikt in dit onderzoek zijn afkomstig uit de
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007

34
Landelijke Medische Registratie (LMR) en CBS Doodsoorzakenstatistiek. Door
middel van data koppeling op persoonsniveau is informatie verkregen over
het aantal acute hartinfarcten in de Nederlandse bevolking van 1998 tot en met
2007. Alleen de gegevens van personen geregistreerd in de Gemeentelijke Basis
Administratie (GBA) met een unieke combinatie van de koppelingsvariabelen
geslacht, geboortedatum en viercijferige postcode (ongeveer 84% van de
inwoners in Nederland) konden per kalenderjaar worden gebruikt voor
data koppeling. Acute hartinfarcten van personen ouder dan 35 jaar werden
geselecteerd op basis van primaire en secundaire ontslagdiagnoses en
doodsoorzaken van acuut hartinfarct, gecodeerd middels de WHO International
Classification of Diseases codering versie 9 (ICD-9) code 410 en ICD-10 code
I21. Acute hartinfarcten van personen die in de drie jaar voor het hartinfarct in
kwestie al een eerder hartinfarct hadden doorgemaakt werden gezien als reinfarct
en uitgesloten van de studiepopulatie. De geïdentificeerde eerste acute
hartinfarcten zijn vervolgens opgedeeld in drie elkaar uitsluitende incidentie
categorieën, namelijk:
(1) niet-fatale hartinfarcten leidend tot ziekenhuisopname,
(2) fatale hartinfarcten binnen 28 dagen na de ziekenhuisopnamedatum,
(3) fatale hartinfarcten buiten het ziekenhuis.
Poisson regressie modellen werden gebruikt om de jaarlijkse procentuele daling
in incidentie met 95% betrouwbaarheidsinterval (95% BI) te vergelijken tussen
groepen van leeftijd (35-54, 55-84 en ≥85 jaar) en geslacht.
2.3 Resultaten
Landelijke incidentie
Tussen 1998 en 2007 zijn in de studiepopulatie 297.052 eerste acute hartinfarcten
opgetreden (37,4% van deze infarcten vond bij vrouwen plaats).
Na correctie voor de 16% van de bevolking waarvoor data niet gekoppeld kon
worden, wordt de totale incidentie van acuut hartinfarct in Nederland in deze
periode geschat op circa 332.563 gevallen. Dit komt overeen met een gemiddelde
van ongeveer 33.000 personen per jaar met een primaire of secundaire diagnose
van een eerste acuut hartinfarct. De gemiddelde leeftijd van acuut hartinfarct
patiënten nam iets toe van 70,3 (± 13,0) jaar in 1998 naar 70,8 (± 13,6) jaar in
2007. Patiënten met een niet-fatale manifestatie van een eerste acuut hartinfarct
waren gemiddeld 9 jaar jonger dan patiënten met een fataal hartinfarct in het
ziekenhuis of daarbuiten (66,3 (± 12,7) vs. 75,2 (± 11,9) jaar. Van alle patiënten met
een acuut hartinfarct in de studiepopulatie overleden 82.700 (25%) personen
buiten het ziekenhuis. Van de gehospitaliseerde patiënten overleden 47.300
(19%) personen tijdens of binnen 28 dagen na ziekenhuisopname.
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007

Tabel 2.1 Voor veranderingen in leeftijdsopbouw gecorrigeerde trends in incidentie van het acuut hart-
infarct (AMI) per 100.000 personen in Nederlandse mannen en vrouwen van 35 jaar
en ouder tussen 1998 en 2007
35
Fatale AMI
Gehospitaliseerde Gehospitaliseerde buiten het
niet fatale AMI* fatale AMI † ziekenhuis ‡ Totaal AMI
Incidentie per Incidentie per Incidentie per Incidentie per
Jaar N 100.000 N 100.000 N 100.000 N 100.000
Mannen
1998 14.975 388 2.793 81 5.673 151 23.701 620
1999 14.536 370 2.719 77 5.428 141 22.938 588
2000 14.387 359 2.688 75 5.304 135 22.634 569
2001 14.170 348 2.636 72 4.849 122 21.889 542
2002 14.386 346 2.703 73 4.492 110 21.830 529
2003 14.058 332 2.617 69 4.579 110 21.496 511
2004 13.464 313 2.486 64 4.029 96 20.197 472
2005 12.796 291 2.285 58 4.024 93 19.304 442
2006 12.020 269 1.976 49 3.851 87 18.018 404
2007 11.668 257 1.897 45 3.551 78 17.283 380
Vrouwen
1998 7.097 164 2.074 53 4.549 107 13.929 323
1999 6.814 155 2.005 50 4.332 100 13.351 305
2000 6.732 152 1.992 49 4.206 95 13.129 296
2001 6.861 153 1.951 48 3.980 90 12.989 290
2002 7.090 156 2.030 49 3.767 84 13.086 289
2003 6.915 150 2.032 49 3.588 79 12.734 278
2004 6.677 143 1.810 43 3.333 73 11.995 259
2005 6.321 134 1.737 41 3.113 67 11.344 241
2006 5.806 121 1.457 33 3.113 66 10.511 220
2007 5.813 120 1.322 30 2.947 61 10.205 210
* Omvat alle AMI patiënten in leven 28 dagen na opnamedatum
† Omvat alle patiënten overleden aan AMI tijdens ziekenhuisopname of binnen 28 dagen na opnamedatum
voor AMI
‡ Omvat alle patiënten overleden aan AMI reeds buiten het ziekenhuis
AMI incidentie per 100.000 is gestandaardiseerd naar de leeftijdsopbouw van de Nederlandse populatie
van 2007
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007

36
Populatie trends in acuut hartinfarct
Sinds 1998 is de voor verschillen in leeftijdsopbouw gecorrigeerde incidentie
afgenomen van 620 naar 380 per 100.000 in 2007 bij mannen en van 323 naar 210
per 100.000 in 2007 bij vrouwen (tabel 2.1). Deze incidentiedaling tussen 1998 en
2007 komt overeen met een daling van 38% bij mannen en 32% bij vrouwen. De
grootste daling in incidentie werd geobserveerd vanaf 2003. De trendbreuk in
2003 werd met name waargenomen bij patiënten opgenomen in het ziekenhuis.
Figuur 2.1 geeft de precieze patronen in de jaarlijkse verandering in incidentie
weer voor de drie ziektegroepen, met de daling in incidentie relatief uitgedrukt
naar de situatie in 1998. Vanaf 2003 was de jaarlijkse procentuele daling in
incidentie groter in de niet-fatale gehospitaliseerde patiëntengroep vergeleken
met de gehospitaliseerde patiëntengroep met fatale afloop.
Het percentage fatale hartinfarcten binnen 28 dagen na ziekenhuisopname
was stabiel tussen 1998 en 2003: ongeveer 17% bij mannen en 24% bij vrouwen
(tabel 2.2). Vervolgens daalde na 2003 het percentage fatale hartinfarcten
na hospitalisatie naar 15,0% bij mannen en 19,9% bij vrouwen in 2007. Het
percentage van patiënten dat reeds buiten het ziekenhuis overleed daalde van
24,3% van alle eerste acute hartinfarcten in 1998 naar 20,6% in 2007 bij mannen
en van 33,0% naar 28,9% bij vrouwen (tabel 2.2). De gecombineerde sterfte na
eerste acute hartinfarcten, zowel in als buiten het ziekenhuis opgetreden fatale
infarcten, daalde van 37,4% in 1998 naar 32,5% in 2007 bij mannen en van 49,3%
naar 43,1% bij vrouwen.
De hogere sterfte na een acuut hartinfarct bij vrouwen vergeleken met mannen
wordt voornamelijk verklaard doordat de leeftijd van vrouwen bij een eerste
hartinfarct hoger ligt dan die van mannen. Splitsing van de sterfte in 2007 naar
leeftijd laat zien dat de kans op sterfte toenam met hogere leeftijd, maar dat er
nagenoeg geen leeftijdsspecifieke verschillen waren in sterfte tussen mannen
en vrouwen (tabel 2.3). Ook het leeftijdsspecifieke percentage van de totale
incidentie van het acuut hartinfarct met ziekenhuisopname was nagenoeg
hetzelfde voor mannen en vrouwen.
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007

Figuur 2.1 Percentage verandering in incidentie van acuut hartinfarct (AMI) relatief uitgedrukt
Relatieve verandering in incidentie %
Relatieve verandering in incidentie %
37
0
-10
-20
-30
-40
-50
0
-10
-20
-30
-40
-50
naar 1998
Mannen
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Vrouwen
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Gehospitaliseerde niet-fatale AMI
Gehospitaliseerde fatale AMI
Incidentiecijfers zijn gestandaardiseerd naar de leeftijdsopbouw van de Nederlandse populatie in
2007. Gehospitaliseerde niet-fatale AMI = personen met ziekenhuisopname voor AMI in leven 28
dagen na opnamedatum; Gehospitaliseerde fatale AMI = personen overleden aan AMI tijdens
ziekenhuisopname of binnen 28 dagen na opnamedatum voor AMI ziekenhuisopname; fatale AMI
buiten het ziekenhuis = personen overleden aan AMI reeds buiten het ziekenhuis.
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007
Jaar
Fatale AMI buiten het ziekenhuis
Totaal AMI

Tabel 2.2 Sterfte na een acuut hartinfarct (AMI) in en buiten het ziekenhuis bij mannen en vrouwen van
35 jaar en ouder tussen 1998 en 2007
Sterfte in het Sterfte buiten Gecombineerde
ziekenhuis* het ziekenhuis † sterfte* †
Jaar (% van gehospitaliseerde AMI) (% van totaal AMI) (% van totaal AMI)
Mannen
1998 17,3 24,3 37,4
1999 17,3 24,0 37,1
2000 17,3 23,7 36,9
2001 17,2 22,4 35,8
2002 17,4 20,8 34,6
2003 17,2 21,6 35,1
2004 17,0 20,2 33,8
2005 16,5 21,1 34,1
2006 15,3 21,5 33,6
2007 15,0 20,6 32,5
Vrouwen
1998 24,3 33,0 49,3
1999 24,5 32,7 49,1
2000 24,6 32,2 48,8
2001 23,9 30,9 47,4
2002 23,9 29,0 45,9
2003 24,5 28,4 46,0
2004 23,1 28,1 44,7
2005 23,3 27,7 44,5
2006 21,6 29,7 44,9
2007 19,9 28,9 43,1
* Sterfte na een acuut hartinfarct (case-fatality rate) in het ziekenhuis omvat de patiënten die overleden in
het ziekenhuis aan AMI of binnen 28 dagen na de opnamedatum voor AMI, uitgedrukt als percentage van
alle gehospitaliseerde AMI patiënten
† Sterfte na een acuut hartinfarct buiten het ziekenhuis (out-of-hospital mortality) omvat de patiënten die
reeds buiten het ziekenhuis overleden aan een AMI, uitgedrukt als percentage van het totale aantal AMIs
38
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007

Tabel 2.3 Leeftijdsspecifieke sterfte na een acuut hartinfarct (AMI) in en buiten het ziekenhuis bij
mannen en vrouwen in 2007
39
Mannen (%) Vrouwen (%)
Sterfte in het ziekenhuis*
(% van gehospitaliseerde AMI)
35-44 jaar 2,9% NB
45-54 jaar 4,7% 6,7%
55-64 jaar 8,6% 9,0%
65-74 jaar 15,1% 14,8%
75-84 jaar 27,3% 24,3%
85-94 jaar 44,9% 37,0%
≥95 jaar 56,5% 63,0%
Totaal 15,0% 19,9%
Sterfte buiten het ziekenhuis†
(% van totaal AMI)
35-44 jaar 11,9% 13,1%
45-54 jaar 11,0% 10,1%
55-64 jaar 14,0% 13,8%
65-74 jaar 19,6% 21,3%
75-84 jaar 29,9% 31,6%
85-94 jaar 41,4% 46,6%
≥95 jaar 62,3% 62,2%
Totaal 20,6% 28,9%
Gecombineerde sterfte*†
(% van totaal AMI)
35-44 jaar 14,5% 17,1%
45-54 jaar 15,2% 16,1%
55-64 jaar 21,4% 21,6%
65-74 jaar 31,8% 32,9%
75-84 jaar 49,1% 48,2%
85-94 jaar 67,7% 66,3%
≥95 jaar 83,6% 86,0%
Totaal 32,5% 43,1%
NB, percentage Niet Bepaald indien aantal fatale gevallen

40
Ongelijkheden in trends naar leeftijd en geslacht
De jaarlijkse daling in incidentie over de gehele studieperiode was groter bij
mannen dan vrouwen, met een voor verschillen in leeftijd gecorrigeerde jaarop-jaar
verandering van -4,9% (95% BI: -5,0 tot -4,7%) bij mannen en -4,2% (95%
BI: -4,4 tot -4,0%) bij vrouwen. Daarnaast was de jaar-op-jaar daling kleiner in
jonge (35-54 jaar: -3,8%, 95% BI: -4,1 tot -3,5%) en oudere (≥85 jaar: -2,6%, 95% BI:
-2,9 tot -2,2%) patiënten, vergeleken met mannen en vrouwen van middelbare
leeftijd (55-84 jaar: -5.3%, 95% BI -5,4 tot -5,2%).
2.4 Discussie
Deze studie naar het acute hartinfarct in de Nederlandse bevolking laat een
aanzienlijke daling zien in incidentie van het optreden van het acuut hartinfarct
tussen 1998 en 2007. Met name daalt de sterfte van het acuut hartinfarct
buiten het ziekenhuis constant. Van de patiënten die opgenomen werden in
het ziekenhuis (zowel fatale als niet-fatale hartinfarcten) werd de daling in
incidentie met name waargenomen in het tweede deel van de studieperiode
(2003-2007).
Mogelijke verklaringen
Verschillende mechanismes kunnen hebben bijgedragen aan de waargenomen
daling in incidentie van het acuut hartinfarct in Nederland. Ten eerste zijn er
aanwijzingen voor gunstige trends in de cardiovasculaire risicofactoren roken
en cholesterol in Nederland. De trends voor bloeddruk zijn echter onduidelijk. 12
Zoals in veel andere landen stijgt het vóórkomen van obesitas en diabetes
in de Nederlandse bevolking. 13,14 De jongere populatie laat ongunstigere
trends zien in cardiovasculaire risicofactoren vergeleken met de oudere groep
(met name voor overgewicht en cholesterol), wat bijgedragen kan hebben
aan de kleinere jaarlijkse daling in incidentie van acuut hartinfarct in deze
leeftijdsgroep. In hoofdstuk 4 van deze uitgave zijn de cijfers over trends
en prevalentie van cardiovasculaire risicofactoren beschreven. Een tweede
mogelijke verklaring voor de incidentiedaling is dat een lager risico op acuut
hartinfarct ontstaat doordat meer personen met een hoog cardiovasculair
risico over de tijd cholesterol- en bloeddrukverlagende medicijnen zijn gaan
gebruiken. 15,16 Van deze ontwikkeling in primaire preventie heeft met name
de bevolking van middelbare leeftijd geprofiteerd, welke ook de grootste
jaarlijkse daling in incidentie vertoonde. Als derde mogelijke verklaring kan de
introductie van troponine van invloed zijn geweest op de beschreven trends in
incidentie. Troponine testen kunnen voor een kunstmatige verhoging hebben
gezorgd in de incidentiecijfers van acuut hartinfarct, omdat het gebruik van
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007

41
troponine testen kan leiden tot detectie van kleinere hartinfarcten. 17 Het
gebruik van troponine in de diagnostiek van patiënten met verdenking van
acuut hartinfarct is na een internationale richtlijn in 2000 geleidelijk in de
praktijk geïmplementeerd. 18 De vertraging in de daling van de incidentie van
hartinfarcten valt ongeveer samen met de introductie van troponine metingen
in de klinische praktijk in de periode tussen 2000 en 2003.
Kanttekeningen bij de interpretatie van de gegevens
De LMR is vanaf 1995 digitaal beschikbaar. In de definitie van een eerste
hartinfarct is in dit hoofdstuk gebruik gemaakt van een tijdsperiode van drie
kalenderjaren om eerste hartinfarcten in het index jaar te onderscheiden van
wat mogelijk herinfarcten zouden kunnen zijn geweest. Uit analyses in het
jaar 2007 blijkt dat ongeveer 90% van de heropnames uitgesloten kon worden
door drie kalenderjaren voorgeschiedenis te gebruiken. Veel heropnames
ontstaan binnen 28 dagen vanuit administratieve redenen en betreffen feitelijk
opname(n) gerelateerd aan hetzelfde hartinfarct. Wanneer hier rekening
mee wordt gehouden valt ongeveer 50% van de herinfarcten binnen deze
drie jaar. Ongeveer 12% van de totale opnamen voor een acuut hartinfarct in
2007 betrof een heropname (tweede of latere opname). Dit betekent dat de
incidentieschattingen in dit hoofdstuk ongeveer 1 tot 6% hoger kunnen liggen
dan de ware incidentie. Hier staat tegenover dat ongediagnosticeerde ‘stille’
infarcten niet geïncludeerd konden worden in deze studie, evenals hartinfarcten
zonder ziekenhuisopname maar behandeld in de eerste lijn. Aangezien wij
niet verwachten dat deze kleine over- en onderschatting in grote mate variëren
tussen 1998 en 2007, is de kans dat deze kanttekeningen de trend analyses in dit
hoofdstuk wezenlijk hebben aangetast klein.
2.5 Conclusie
De totale incidentie van het acuut hartinfarct is in Nederland gedaald met
ongeveer 38% bij mannen en 32% bij vrouwen tussen 1998 en 2007. Van de
personen die een eerste acuut hartinfarct doormaakten, overleden minder
patiënten buiten het ziekenhuis in deze periode (21% bij mannen en 29% bij
vrouwen in 2007). Ook overleden minder patiënten tijdens verblijf in het
ziekenhuis of binnen 28 dagen na ziekenhuisopname voor een acuut hartinfarct
in deze periode (15% bij mannen en 20% bij vrouwen in 2007). In totaal werd 33%
van de eerste acute hartinfarcten van mannen en 43% van vrouwen hen fataal
binnen 28 dagen in 2007 (in en buiten het ziekenhuis). Bij vrouwen en jonge
personen is de daling lager in incidentie van hartinfarcten in Nederland.
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007

42
Vergelijking sterfte na een acuut hartinfarct uit landelijke registers (hoofdstuk
2) versus populatie Rotterdams academisch ziekenhuis (hoofdstuk 3)
Het percentage van de patiënten met een acuut hartinfarct dat overleed
tijdens of binnen een maand na ziekenhuisopname is in de landelijke studie
ongeveer vier keer hoger dan de sterfte die gevonden werd in de studie door het
Rotterdamse academische ziekenhuis Erasmus MC in dezelfde periode 1997-
2007 (19% vs. 5%). Er zijn drie aan de studiepopulatie gerelateerde verschillen
op te merken die aan dit verschil in sterfte kunnen hebben bijgedragen. Ten
eerste bestaat een aanzienlijk deel (27%) van de fatale acute hartinfarcten in
het ziekenhuis in de landelijke studie uit patiënten die overleden zijn aan een
eerste acuut hartinfarct, terwijl zij voor een andere reden dan acuut hartinfarct
opgenomen waren in een ziekenhuis. Daarnaast bevat de landelijke studie
secundaire diagnoses van hartinfarct, om beter de locatie (sterfte in of buiten
het ziekenhuis) te kunnen bepalen. De kans om te overlijden ligt bij de 14% van
de landelijke studiepopulatie met een secundaire ontslagdiagnose hartinfarct
hoger dan bij de overige 86% met een primaire ontslagdiagnose hartinfarct. Niet
uitgesloten is dat het hier om een ‘gelegenheidsdiagnose’ kan gaan bij ernstig
zieke patiënten die onverwacht overlijden. Ten derde is de studiepopulatie
(hoofdstuk 2) representatief voor de gehele Nederlandse bevolking. De
Rotterdamse studiepopulatie (hoofdstuk 3) bevat patiënten die specifiek naar
een academisch ziekenhuis kunnen zijn verwezen vanwege de indicatie en
mogelijkheid tot PCI behandeling. Door deze drie redenen bevat de landelijke
studie (hoofdstuk 2) relatief oudere en ziekere hartinfarct patiënten, wat de
hogere sterfte op basis van landelijke registers in vergelijking met studies in
specifieke subpopulaties kan verklaren.
Landelijke trends in incidentie van acuut hartinfarct 1998-2007

43
Gebruikte literatuur
1. Kesteloot H, Sans S, Kromhout D. Dynamics of cardiovascular and all-cause
mortality in Western and Eastern Europe between 1970 and 2000. Eur Heart J
2006;27:107-13.
2. Vaartjes I, O’Flaherty M, Grobbee DE, Bots ML, Capewell S. Coronary heart disease
mortality trends in the Netherlands 1972-2007. Heart 2011;97:569-73.
3. Yeh RW, Sidney S, Chandra M, et al. Population trends in the incidence and outcomes
of acute myocardial infarction. N Engl J Med 2010;362:2155-65.
4. Briffa T, Nedkoff L, Peeters A, et al. Discordant age and sex-specific trends in the
incidence of a first coronary heart disease event in Western Australia from 1996 to
2007. Heart 2011;97:400-4.
5. Lehto HR, Lehto S, Havulinna AS, et al. Are coronary event rates declining slower
in women than in men - evidence from two population-based myocardial infarction
registers in Finland? BMC Cardiovasc Disord 2007;7:35.
6. Wijeysundera HC, Machado M, Farahati F, et al. Association of temporal trends in
risk factors and treatment uptake with coronary heart disease mortality, 1994-2005.
JAMA 2010;303:1841-7.
7. Ford ES, Capewell S. Coronary heart disease mortality among young adults in the U.S.
from 1980 through 2002: concealed leveling of mortality rates. J Am Coll Cardiol
2007;50:2128-32.
8. O’Flaherty M, Ford E, Allender S, Scarborough P, Capewell S. Coronary heart disease
trends in England and Wales from 1984 to 2004: concealed levelling of mortality
rates among young adults. Heart 2008;94:178-81.
9. McManus DD, Piacentine SM, Lessard D, et al. Thirty-year (1975 to 2005) trends in
the incidence rates, clinical features, treatment practices, and short-term outcomes of
patients

44
16. van der Wel M, Bakx C, de Grauw W, et al. The influence of guideline revisions on
the process and outcome of hypertension management in general practice: a descriptive
study. Eur J Gen Pract 2008;14:47-52.
17. Luepker RV, Duval S, Jacobs DR, Jr., Smith LG, Berger AK. The effect of changing
diagnostic algorithms on acute myocardial infarction rates. Ann Epidemiol
2011;21:824-9.
18. The Joint European Society of Cardiology/American College of Cardiology
Committee. Myocardial infarction redefined--a consensus document of The Joint
European Society of Cardiology/American College of Cardiology Committee for the
redefinition of myocardial infarction. Eur Heart J 2000;21:1502-13.

3 Klinische presentatie, behandeling
en 30-daagse sterfte na
opname vanwege hartinfarct:
Rotterdamse observaties van
1985 tot 2009
45
S.T. Nauta, R.T. van Domburg, J.W. Deckers
Thoraxcentrum, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam
3.1 Inleiding
Sinds 1985 hebben belangrijke veranderingen plaatsgevonden in de
behandeling van een acuut hartinfarct. Toenemende kennis over de
pathofysiologie van een acuut hartinfarct heeft de ontwikkeling van diverse
aanvullende behandelingen mogelijk gemaakt. Zoals het heropenen van een
verstopte kransslagader, met behulp van reperfusie therapie (aanvankelijk
trombolyse, later dotterbehandeling, inclusief het plaatsen van een stent). Ook
werden verschillende effectieve medicamenteuze therapieën geïntroduceerd. 1
Tevens ontstond meer aandacht voor de herkenning van symptomen van een
acuut hartinfarct, waardoor behandeling sneller kon worden gestart. Ook
is in dezelfde periode de patiëntenpopulatie veranderd: de “vergrijzing”
deed zijn intrede en risicofactoren zoals (ouderdoms-) diabetes komen vaker
voor. 2 Momenteel wordt de diagnose acuut hartinfarct onderverdeeld in
ST-elevatie myocard infarct (STEMI, groter infarct) en non-STEMI (kleiner
infarct) op basis van het electrocardiogram. Dit onderscheid bepaalt de initiële
behandelingsstrategie. In het huidige onderzoek inventariseren we het
totale effect van al deze veranderingen op de 30-daagse sterfte na een acuut
hartinfarct.
Dit is een Nederlandse bewerking van het artikel: Nauta ST, Deckers JW, Akkerhuis M, Lenzen M, Simoons ML, van Domburg RT. Changes
in Clinical Profile, Treatment, and Mortality in Patients Hospitalised for Acute Myocardial Infarction between 1985 and 2008. PLoS One
2010; 6: e26917.
R’damse observaties in 30-daagse MI sterfte 1985-2009

46
3.2 Patiënten en methode
Alle patiënten van 18 jaar en ouder die vanwege een acuut hartinfarct
behandeld waren op de CCU (Coronary Care Unit) van het Erasmus Medisch
Centrum Rotterdam, tussen juni 1985 en december 2008, zijn in kaart
gebracht. Aan de hand van het electrocardogram (ECG) bij opname werden
patiënten onderverdeeld in ST-elevatie myocard infarct (STEMI) en non-
STEMI patiënten (de klinische presentatie). Voor patiënten die meerdere malen
op de CCU van het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam werden opgenomen
voor hartinfarct, is alleen de eerste opname in deze studie betrokken.
Gegevens die verzameld werden betroffen leeftijd, geslacht, cardiale
voorgeschiedenis, risicofactoren, en de gebruikte behandeling. Via de
burgerlijke stand werd achterhaald of patiënten in leven waren (in 2010) en wat
de datum was van overlijden. De studie-uitkomst was sterfte op 30 dagen.
In alle analyses werden verschillen met een p-waarde < 0,05 als statistisch
significant beschouwd.
3.3 Resultaten
In de onderzoeksperiode werden 14.434 patiënten met een acuut hartinfarct
geregistreerd: 6.820 patiënten hadden een STEMI en 7.614 een non-STEMI. In
totaal werden 106.517 persoonsjaren geanalyseerd.
ST-segment elevatie myocard infarct
Tabel 3.1 geeft de demografische gegevens weer van alle STEMI patiënten.
Tussen 1985 en 2008 presenteerde STEMI patiënten zich op steeds oudere
leeftijd, ook hadden ze vaker diabetes mellitus, een hoog cholesterol gehalte,
anemie en een voorafgaande dotterbehandeling aan de kransslagaders, en
minder vaak een verminderde nierfunctie of een eerder hartinfarct.
STEMI patiënten ontvingen steeds vaker een dotterbehandeling. Voor de
jaren ‘90 werden STEMI patiënten slechts bij uitzondering behandeld
met trombolyse reperfusie therapie of een dotterbehandeling, in de jaren
’90 werd trombolyse frequent gebruikt en in de jaren 2000 was dat de
dotterbehandeling de therapie van eerste keuze (figuur 3.1). In de jaren 2000
was behandeling met aspirine, bèta-blokkers, ACE remmers of angiotensine
receptor blokkers en statine gebruikelijk terwijl calcium antagonisten,
diuretica en nitraten juist minder frequent werden voorgeschreven.
De 30 daagse sterfte na opname daalde van 17% in 1985-1990, naar 13% in
1990-2000, en naar 6% in 2000-2008 (p < 0,001; figuur 3.2). De gecorrigeerde
30-dagen sterfte in 2006-2008 was 80% lager dan in 1985-1988 (gecorrigeerde
odds ratio [OR] 0,20, 95%BI 0,14-0,28, p < 0,001) (figuur 3.3).
R’damse observaties in 30-daagse MI sterfte 1985-2009

Tabel 3.1 Patiëntkenmerken en ontslagmedicatie van de patiënten met STEMI
Demografische gegevens
47
1985-1990 1990-2000 2000-2008
n = 947 n = 1.928 n = 3.945
R’damse observaties in 30-daagse MI sterfte 1985-2009
Inclusie periode Overall P
Leeftijd (jaren) 60 ±11,6 60 ±12,7 61 ±12,6 0,01
Geslacht (man) 731 (77%) 1.432 (74%) 2.937 (75%) 0,20
Voorgeschiedenis
Hartinfarct 334 (35%) 463 (24%) 1.075 (27%)

Figuur 3.1 Behandeling van STEMI patiënten in periode 1986-2008
Behandeling (%)
48
100
80
60
40
20
0
1986
1988
1990
1992
1994
Trombolyse Dotteren
Figuur 3.2 Kaplan-Meier sterftecurven na STEMI in drie opeenvolgende decennia
Cumulatieve mortaliteit (%)
30
25
20
15
10
5
Log-rank P

Figuur 3.3 Gecorrigeerde relatieve sterfte en 95% betrouwbaarheidsintervallen van STEMI
patiënten in periodes van 3 jaar, vergeleken met sterfte in 1985-1988
49
30-dagen mortaliteit na STEMI
1985-’87 Referentie
1988-’90 1,2 (0,85-1,6)
1991-’93 0,63 (0,44-0,90)
1994-’96 0,72 (0,50-1,0)
1997-’99 0,88 (0,63-1,24)
2000-’02 0,42 (0,29-0,60)
2003-’05 0,38 (0,27-0,52)
2006-’08 0,20 (0,14-0,28)
1985-’90 Referentie
1990-2000 0,72 (0,58-0,90)
2000-’08 0,28 (0,22-0,35)
Gecorrigeerd werd voor leeftijd, geslacht, voorgeschiedenis van hartinfarct of coronair chirurgie,
diabetes mellitus, hypertensie en rookgedrag
Non-ST-segment elevatie myocard infarct
Gecorrigeerde odds ratio (95%BI)
0,125 0,25 0,5 1 2 4 8
Overlevingswinst Overlevingsverlies
Tussen 1985 en 2008 presenteerden non-STEMI patiënten zich ook op steeds
oudere leeftijd. Ook hadden zij vaker hoge bloeddruk, diabetes mellitus, een
hoog cholesterol gehalte, anemie en een voorafgaande dotterbehandeling.
Zij rookten echter minder vaak en hadden eveneens minder frequent een
eerder hartinfarct (tabel 3.2). Net als bij STEMI patiënten nam ook bij de non-
STEMI patiënten het gebruik van aspirine, bèta-blokkers, ACE remmers of
Angiotensine receptor blokkers en statine toe, terwijl het gebruik van calcium
antagonisten, diuretica en nitraten afnam.
De 30 daagse sterfte na opname daalde van 6% in 1985-1990, naar 4% in
1990-2000, en naar 2% in 2000-2008 (p < 0,001; figuur 3.4). De gecorrigeerde
30-dagen sterfte in 2006-2008 was 78% lager dan in 1985-1988 (gecorrigeerde
odds ratio [OR] 0,22, 95%BI 0,13-0,37, p < 0,001) (figuur 3.5).
Geslacht , leeftijd en sterfte na in acuut hartinfarct (STEMI of non-STEMI)
In de gecombineerde groep van STEMI en non-STEMI patiënten, is de sterfte
op dertig dagen na opname sterk afhankelijk van de leeftijd. Mannen hadden
een sterfte van 2,8%, 4,9%, 8,1% en 12%, bij vrouwen bedroeg de sterfte 3,3%,
5,3%, 7,2% en 14%, voor de leeftijdsgroepen 75 jaar. De
verschillen waren significant voor de verschillende leeftijdsgroepen (p < 0,001
voor mannen en voor vrouwen) maar niet voor geslacht (p = 0,49, 0,67, 0,37 en
0,24 voor 75 jaar).
R’damse observaties in 30-daagse MI sterfte 1985-2009

Tabel 3.2 Patiëntkenmerken en ontslagmedicatie van de patiënten met non-STEMI
50
1985-1990 1990-2000 2000-2008
n = 1.269 n = 2.672 n = 3.673
R’damse observaties in 30-daagse MI sterfte 1985-2009
Inclusie periode Overall P
Demografische gegevens
Leeftijd (jaren) 61 ±10,3 63 ±11,7 63 ±11,8

Figuur 3.4 Kaplan-Meier sterftecurven na non-STEMI in drie opeenvolgende decennia
Cumulatieve mortaliteit (%)
51
30
25
20
15
10
5
Log-rank P

Tabel 3.3 Sterfte op dertig dagen na STEMI of non-STEMI infarct naar geslacht
Mannen Vrouwen P
Leeftijd (jaar) n = 4.028 n = 10.406
75 12% (135/1.104) 14% (127/908) 0,24
52
3.4 Bespreking
Bij analyse van 14.434 patiënten die vanwege een acuut hartinfarct in de
afgelopen 25 jaar op de CCU van het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam
opgenomen waren, bleek de sterfte in de eerste 30 dagen na acuut hartinfarct
aanzienlijk te zijn gedaald. De cumulatieve sterfte daalde van 17% naar 6% voor
patiënten met een groter infarct (STEMI) en van 6% naar 2% voor patiënten
met een kleiner infarct (non-STEMI). De verbetering in overleving na acuut
hartinfarct is illustratief voor de verbeterde behandel mogelijkheden.
Door de unieke observatie periode van 1985 tot 2008 is deze studie geschikt
om veranderingen in het klinische profiel van de patiënten over de tijd te
kwantificeren. Dit geldt zowel voor de patiënten met en groter (ST-elevatie)
als kleiner (non-ST elevatie) hartinfarct. Voor beide groepen geldt dat zij zich
met een steeds uitgebreider risicoprofiel presenteren. In het bijzonder zijn
de patiënten thans ouder, neemt de prevalentie van diabetes mellitus toe en
hebben ze vaker een eerder hartinfarct doorgemaakt. Dit geldt zeker ook
voor de patiënten met een kleiner (non ST-elevatie) hartinfarct. Mogelijk
is betere preventie verantwoordelijk: hierdoor ontwikkelen de patiënten
immers op latere leeftijd een hartinfarct. Ook kan de verbeterde overleving
hieraan bijdragen: dankzij lager acute sterfte neemt het aantal patiënten
met een hartinfarct in de voorgeschiedenis toe. In de gecorrigeerde analyses
wordt rekening gehouden met deze veranderingen, niettemin daalt de 30
dagen sterfte met maar liefst 80% voor vergelijkbare patiënten gedurende de
onderzoeksperiode van 25 jaar.
De verbeterde overleving is zonder twijfel het gevolg van verbeteringen in de
behandeling. 1 Betere herkenning van patiënten met een hartinfarct buiten
het ziekenhuis met daardoor een vroege verwijzing en start van behandeling
speelt zeker ook een belangrijke, maar minder goed te kwantificeren rol. De
acute zorg blijkt sterk geïntensiveerd, en ook is de secundaire preventie sterk
verbeterd.
R’damse observaties in 30-daagse MI sterfte 1985-2009

53
Een van de belangrijkste factoren van invloed op de korte termijn sterfte na
een acuut hartinfarct, is leeftijd. 3-4 Oudere patiënten hebben een tot 7 keer
verhoogd risico hebben op sterfte binnen 30 dagen in vergelijking met jongere
patiënten. 5 Vrouwen presenteren zich vaker op oudere leeftijd, echter uit
onze analyse blijkt dat geslacht als zodanig geen risicofactor is voor sterfte
op 30 dagen. 6 Gezien de huidige lage sterfte voor de groep infarct patiënten
als geheel, lijkt het zinvol om in de toekomst extra aandacht te geven aan
patiëntgroepen met een verhoogd risico, zoals ouderen.
3.5 Conclusie
In bijna 25 jaar is de sterfte in de eerste 30 dagen na opname vanwege acuut
hartinfarct aanzienlijk gedaald. Dit geldt zowel voor patiënten met een groter
infarct (STEMI) als voor patiënten met een kleiner infarct (non-STEMI). De
verbeterde overleving na acuut hartinfarct illustreert het totale resultaat van
alle therapeutische maatregelen voor deze grote patiëntengroep die in de
afgelopen decennia zijn getroffen. Ook in de meest recente onderzoeksperiode
nam de sterfte nog af: om deze reden is het aannemelijk dat de overleving van
patiënten opgenomen met een hartinfarct in de nabije toekomst nog verder zal
verbeteren.
R’damse observaties in 30-daagse MI sterfte 1985-2009

54
Gebruikte literatuur
1. Nauta ST, Deckers JW, Akkerhuis M, Lenzen M, Simoons ML, van Domburg RT.
Changes in clinical profile, treatment, and mortality in patients hospitalised for acute
myocardial infarction between 1985 and 2008. PLoS One 2011;6:e26917.
2. Nauta ST, Deckers JW, Akkerhuis KM, van Domburg RT. Short- and long-term
mortality after myocardial infarction in patients with and without diabetes: changes
from 1985 to 2008. Diabetes Care 2012;35:2043-7.
3. Hamm CW, Bassand JP, Agewall S, Bax J, Boersma E, Bueno H, et al. ESC Guidelines
for the management of acute coronary syndromes in patients presenting without persistent
ST-segment elevation: The Task Force for the management of acute coronary
syndromes (ACS) in patients presenting without persistent ST-segment elevation of
the European Society of Cardiology (ESC). Eur Heart J 2011;32:2999-3054.
4. Van de Werf F, Bax J, Betriu A, Blomstrom-Lundqvist C, Crea F, Falk V, et al.
Management of acute myocardial infarction in patients presenting with persistent
ST-segment elevation: the Task Force on the Management of ST-Segment Elevation
Acute Myocardial Infarction of the European Society of Cardiology. Eur Heart J
2008;29:2909-45.
5. Nauta ST, Deckers JW, Akkerhuis KM, van Domburg RT. Age-dependent care and
long-term (20 year) mortality of 14,434 myocardial infarction patients: Changes
from 1985 to 2008. Int J Cardiol. 2012 Mar 31.
6. Nauta ST, Deckers JW, van Domburg RT, Akkerhuis KM. Gender-Related Trends in
Mortality in Hospitalized Men and Women after Myocardial Infarction between 1985
and 2008: Equal Benefit for Women and Men. Circulation 2012 Sep 24.
R’damse observaties in 30-daagse MI sterfte 1985-2009

4 Prevalentie en trends van
cholesterol, bloeddruk en gewicht
in de Nederlandse bevolking
55
A. Blokstra 1 , I. van Dis 2 , W.M.M. Verschuren 1
1 Centrum voor Preventie- en Zorgonderzoek, Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en
Milieu, Bilthoven
2
Hartstichting, Den Haag
4.1 Inleiding
Belangrijke risicofactoren die van invloed zijn op het voorkomen van hart- en
vaatziekten (HVZ) zijn cholesterol, bloeddruk, lichaamssamenstelling
en diabetes mellitus (figuur 4.1). De waarden van deze factoren worden
bepaald door een combinatie van genetische aanleg en leefstijlfactoren. In
dit hoofdstuk wordt van de risicofactoren cholesterol, bloeddruk en gewicht
beschreven hoeveel procent van de bevolking een ongunstig niveau heeft en
hoe de trend zich in de tijd ontwikkelt.
De hier gepresenteerde cijfers betreffen een update van hoofdstuk 6 in het cijferboek
Hart- en vaatziekten in Nederland 2006. Nieuwe gegevens zijn afkomstig
van het RIVM bevolkingsonderzoek NL de Maat en gegevens van ouderen zijn
afkomstig van de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) van de VU (zie
kader). In het cijferboek van volgend jaar zal een update van de leefstijlfactoren
worden gepresenteerd. Meer gegevens treft u op www.hartstichting.nl (factsheets)
en www.nationaalkompas.nl. Op www.hartstichting.nl/grafieken treft u de
grafieken aan. Deze kunt u downloaden in presentaties.
Figuur 4.1 Relatie tussen leefstijl- en risicofactoren, ziekten en sterfte aan hart- en vaatziekten
Leefstijlfactoren:
Voeding
Roken
Bewegen
Alcohol
Endogene
risicofactoren:
Cholesterolgehalte
Bloeddruk
Lichaamssamenstelling
Diabetes mellitus
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Hart- en
vaatziekten
Sterfte aan harten
vaatziekten

56
4.2 Verhoogd cholesterol
In dit hoofdstuk wordt totaal cholesterol ingedeeld in de volgende klassen:
< 5 mmol/l
5-6,5 mmol/l
6,5-8 mmol/l
≥ 8 mmol/l.
Hierbij wordt een totaal cholesterolgehalte < 5 mmol/l beschouwd als normale
waarde. Per cholesterolklasse is gekeken welk percentage behandeld wordt
met cholesterolverlagende medicatie. Daarnaast worden in dit hoofdstuk
prevalenties gepresenteerd voor de combinatie van een totaal cholesterolgehalte
≥ 6,5 mmol/l en/of het gebruik van cholesterolverlagende medicatie. Deze
definitie includeert ook mensen waarbij het cholesterolgehalte onder de 6,5
mmol/l is gedaald door gebruik van cholesterolverlagende medicatie.
Het HDL cholesterolgehalte wordt ingedeeld in twee klassen: een concentratie
lager (= ongunstig) en hoger dan 0,9 mmol/l. Voor de totaal cholesterol /HDL
cholesterol ratio is geen internationaal gebruikte grenswaarde beschikbaar.
In de behandeling van personen met een hoog risico op HVZ worden niet
alleen de individuele risicofactoren, maar het totale risicoprofiel, gebaseerd op
leeftijd, geslacht, roken, systolische bloeddruk en de totaal cholesterol/HDL
cholesterol ratio in ogenschouw genomen. Het doel van de multidisciplinaire
richtlijn cardiovasculair risicomanagement is het bevorderen van een optimale
behandeling van patiënten met een verhoogd risico op HVZ. In de richtlijn wordt
aangegeven op welke wijze deze patiënten kunnen worden geïdentificeerd en
worden adviezen gegeven over het verlagen van het risico door verandering van
voeding en leefstijl, al dan niet in combinatie met medicatie. 1
Prevalentie naar leeftijd
In totaal heeft 34% van de mannen van 30-70 jaar een totaal cholesterolgehalte
lager dan 5 mmol/l, waarvan 6% deze waarde heeft bereikt door gebruik
van cholesterolverlagende medicatie (tabel 4.1). Voor vrouwen zijn deze
prevalenties 37% respectievelijk 3%. Ongeveer 2 op de 3 mannen en vrouwen
van 30-70 jaar heeft een totaal cholesterolgehalte ≥ 5 mmol/l. Slechts een klein
deel hiervan wordt behandeld met cholesterolverlagende medicatie. Van de
15% mannen en 17% vrouwen met een totaal cholesterolgehalte ≥ 6,5 mmol/l
gebruikt minder dan 1% medicatie. In totaal gebruikt 10% van de mannen en
6% van de vrouwen medicatie om het cholesterolgehalte te verlagen.
Ongeveer 1 op de 4 mannen en vrouwen van 30-70 jaar heeft een totaal
cholesterol ≥ 6,5 mmol/l en/of gebruikt cholesterolverlagende medicatie.
Een HDL cholesterol < 0,9 mmol/l komt ruim 5 keer zo vaak voor bij mannen
dan bij vrouwen (11% versus 2%).
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht

57
Zowel bij mannen als bij vrouwen is het gemiddelde totaal cholesterolgehalte
(inclusief personen met cholesterolverlagende medicatie) op oudere leeftijd
hoger dan op jongere leeftijd. Bij mannen is het gemiddelde cholesterolgehalte
het hoogst in de leeftijdsklasse 50-59 jaar (5,6 mmol/l), bij vrouwen in de
leeftijdsklasse 60-69 jaar (6,0 mmol/l) (figuur 4.2).
Op 30-39 jarige leeftijd heeft bijna de helft van de mannen een totaal
cholesterolgehalte < 5 mmol/l, op 50-59 jarige leeftijd is dit nog slechts bij
een kwart van de mannen het geval (figuur 4.3). Op oudere leeftijd is het
percentage mannen met een cholesterolgehalte < 5 mmol/l weer hoger, met
name door een toenemend gebruik van cholesterolverlagende medicatie.
Tabel 4.1 Gemiddelde cholesterolwaarden en prevalenties van cholesterolklassen en behandeling met
cholesterolverlagende medicatie, naar geslacht *
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Mannen Vrouwen
(30 tot 70 jaar) (30 tot 70 jaar)
Gemiddelde cholesterolwaarden
Totaal cholesterol 5,4 mmol/l 5,4 mmol/l
HDL cholesterol 1,2 mmol/l 1,5 mmol/l
Totaal cholesterol/HDL cholesterol-ratio 4,7 3,8
Prevalentie totaal cholesterol
< 5 mmol/l, medicatie 6% 3%
< 5 mmol/l, onbehandeld 28% 34%
5 – 6,5 mmol/l , medicatie 3% 3%
5 – 6,5 mmol/l , onbehandeld 48% 44%
6,5-8 mmol/l, medicatie 0,5%

58
Zo gebruikt meer dan de helft van de mannen boven de 60 jaar met een
cholesterolgehalte < 5 mmol/l medicatie. Bij vrouwen van 30-39 jaar komt een
totaal cholesterolgehalte < 5 mmol/l vaker voor dan bij mannen (bij ongeveer
tweederde van de vrouwen), maar in de leeftijdsklasse 60-69 jaar is dit gedaald
tot ongeveer 1 op de 5 à 6. Op oudere leeftijd is het percentage vrouwen met
een cholesterolgehalte < 5 mmol/l wel weer hoger, maar veel minder dan
bij mannen. Ook bij vrouwen gebruikt een groot deel op oudere leeftijd
cholesterolverlagende medicatie.
Figuur 4.2 Gemiddeld totaal cholesterolgehalte (in mmol/l) naar leeftijd (inclusief personen die
cholesterolverlagende medicatie gebruiken)
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010 (30-70 jaar) en VU Amsterdam, LASA 2008-2009
(≥ 60 jaar)
mmol/l
6,5
6
5,5
5
4,5
4
30-39 40-49 50-59 60-70 70-79 80+
Mannen NLdeM
Mannen LASA
Vrouwen NLdeM
Vrouwen LASA
Het percentage mannen met een totaal cholesterolgehalte ≥ 6,5 mmol/l neemt
toe van ongeveer 1 op de 10 op 30-39 jarige leeftijd naar ongeveer 1 op de 5 op
50-59 jarige leeftijd en is weer lager in de oudere leeftijdsklassen (figuur 4.4).
Het percentage vrouwen met een totaal cholesterolgehalte ≥ 6,5 mmol/l is tot
ongeveer 50 jarige leeftijd lager dan bij mannen, maar neemt daarna sterk toe
tot ongeveer 1 op de 3 à 4 vrouwen op 60-69 jarige leeftijd. In tegenstelling
tot bij mannen blijft ook op oudere leeftijd het percentage vrouwen met een
cholesterolgehalte ≥ 6,5 mmol/l hoog. Dit komt mede door de stijging van het
totaal cholesterolgehalte bij vrouwen na de menopauze.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Leeftijd (in jaren)

%
59
Van de mannen en vrouwen met een totaal cholesterolgehalte ≥ 6,5 mmol/l
wordt een groot deel niet behandeld met medicatie.
Figuur 4.3 Percentage mannen en vrouwen met een totaal cholesterolgehalte < 5 mmol/l en
percentage al dan niet behandeld met cholesterolverlagende medicatie, naar leeftijd
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010 (30-70 jaar) en VU Amsterdam, LASA 2008-2009
(≥ 60 jaar)
%
70
60
50
40
30
20
10
0
70
60
50
40
30
20
10
0
Mannen
30-39 (N*) 40-49 (N) 50-59 (N) 60-69 (N) 60-69 (L*) 70-79 (L) 80+ (L)
Vrouwen
% < 5 mmol/l, onbehandeld % < 5 mmol/l, behandeld
* (N) = NL de Maat; (L) = LASA: Longitudinal Aging Study Amsterdam
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Leeftijd (jaren)
30-39 (N*) 40-49 (N) 50-59 (N) 60-69 (N) 60-69 (L*) 70-79 (L) 80+ (L)
Leeftijd (jaren)

Figuur 4.4 Percentage mannen en vrouwen met een totaal cholesterolgehalte ≥ 6,5 mmol/l en
percentage al dan niet behandeld met cholesterolverlagende medicatie, naar leeftijd
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010 (30-70 jaar) en VU Amsterdam, LASA 2008-2009
(≥ 60 jaar)
%
%
60
40
35
30
25
20
15
10
5
0
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Mannen
30-39 (N*) 40-49 (N) 50-59 (N) 60-69 (N) 60-69 (L*) 70-79 (L) 80+ (L)
Vrouwen
% ≥ 6,5 mmol/l, onbehandeld % ≥ 6,5 mmol/l, behandeld
* (N) = NL de Maat; (L) = LASA: Longitudinal Aging Study Amsterdam
Prevalenties naar opleidingsniveau
Bij mannen van 30-70 jaar is er geen duidelijke relatie tussen het gemiddelde
totaal cholesterolgehalte en opleidingsniveau. Het gemiddelde cholesterolgehalte
is iets lager bij mannen met een middelhoog opleidings-niveau: 5,3 mmol/l
vergeleken met 5,5 mmol/l bij mannen met een laag of een hoog opleidingsniveau.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Leeftijd (jaren)
30-39 (N*) 40-49 (N) 50-59 (N) 60-69 (N) 60-69 (L*) 70-79 (L) 80+ (L)
Leeftijd (jaren)

61
Bij vrouwen is er een lichte gradiënt aanwezig en is het gemiddeld totaal cholesterolgehalte
het hoogst bij een laag opleidingsniveau: 5,5 mmol/l versus 5,4 mmol/l
bij een hoog opleidingsniveau. Bovengenoemde gemiddelden zijn inclusief personen
die cholesterolverlagende medicatie gebruiken. Zowel bij mannen als bij vrouwen is
het percentage medicatiegebruikers hoger bij lager opgeleiden.
Een totaal cholesterol ≥ 6,5 mmol/l en/of het gebruik van cholesterolverlagende
medicatie komt bij mannen iets vaker voor bij een laag opleidingsniveau dan
bij de hogere opleidingsniveaus (figuur 4.5). Bij vrouwen is het verband tussen
opleidingsniveau en een ongunstig cholesterolgehalte duidelijker aanwezig:
ongeveer 1 op de 4 vrouwen met een lage opleiding heeft een totaal cholesterolgehalte
≥ 6,5 mmol/l en/of gebruikt medicatie, terwijl dit bij hoog opgeleide
vrouwen bij ongeveer 1 op de 5 het geval is.
Figuur 4.5 Prevalentie van totaal cholesterolgehalte ≥ 6,5 mmol/l en/of gebruik van cholesterolverlagende
medicatie bij mannen en vrouwen van 30-70 jaar, naar opleidingsniveau*
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010, 30-70 jaar
%
30
25
20
15
10
5
0
Totaal cholesterol ≥ 6,5 mmol/l en/of medicatie
laag middel hoog
Mannen Vrouwen
Ook tussen opleidingsniveau en het HDL cholesterolgehalte is geen duidelijke relatie
aanwezig. Bij lager opgeleide vrouwen is het gemiddelde HDL cholesterol
iets lager dan bij hoger opgeleide vrouwen (1,5 mmol/l versus 1,6 mmol/l). Bij mannen
is het HDL cholesterolgehalte in alle opleidingsklassen ongeveer 1,2 mmol/l.
Wel is het percentage mannen met een HDL cholesterol-gehalte < 0,9 mmol/l het
hoogst bij een laag opleidingsniveau: 14% vergeleken met 9% bij mannen met een
hoog opleidingsniveau. Bij vrouwen zijn deze percentages respectievelijk 2% en 1%.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Opleidingsniveau
* leeftijdgestandaardiseerd naar de opbouw van de Nederlandse bevolking in 2010 (CBS)
laag: lager onderwijs, lbo en mavo; middel: havo, vwo en mbo; hoog: hbo en wo

62
Trends in cholesterol
Voor trends in de tijd is gebruik gemaakt van gegevens van verschillende RIVM
cohorten, waarbij steeds de metingen door GGD’en zijn uitgevoerd. In de
periode 1987-1992 en 1993-1997 betrof dit grootschalige monitoringstudies,
evenals in 2009/2010 (NL de Maat, zie kader). In de periode 1998-2007 is gebruik
gemaakt van de gegevens van de Doetinchem Cohort Studie, waarbij dezelfde
mensen (uit Doetinchem) herhaald zijn onderzocht. Het gaat hierbij om veel
kleinere aantallen, waardoor deze gegevens met de nodige voorzichtigheid
geïnterpreteerd moeten worden. Bij het beschrijven van de trend wordt daarom
de nadruk gelegd op de niveaus in de periode 1987-1997 en 2009/2010.
Het gemiddelde totaal cholesterolgehalte in de leeftijdsgroep 35-60 jaar is,
zowel bij mannen als bij vrouwen, tussen 1987 en 1997 gedaald (figuur 4.6). In
de periode daarna is het gemiddelde cholesterolgehalte weer licht gestegen,
maar lijkt sinds ongeveer 2000 opnieuw te dalen tot een niveau van ongeveer 5,4
mmol/l in 2009/2010 (vergelijkbaar met het niveau eind jaren negentig). Dit is
inclusief personen die cholesterolverlagende medicatie gebruiken.
De prevalentie van een totaal cholesterolgehalte ≥ 6,5 mmol/l (ongeacht het
gebruik van medicatie) volgt een vergelijkbaar patroon als het gemiddelde
cholesterolgehalte (figuur 4.7).
Figuur 4.6 Gemiddeld totaal cholesterolgehalte (inclusief gebruikers van cholesterolverlagende
medicatie) bij mannen en vrouwen van 35-60 jaar in de periode 1987 tot 2010
Bron RIVM, Peilstationsproject Hart- en Vaatziekten (1987-1992), MORGEN-project
(1993-1997), Doetinchem Cohort Studie* (1998-2007), NL de Maat (2009/2010)
mmol/l
6
5,5
5
4,5
4
1988
Gemiddeld cholesterolgehalte
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
Mannen Vrouwen
3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijd-gestandaardiseerd naar de bevolkingsopbouw van 2010 (CBS)
* In de periode 1998-2007 zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen
per jaar wat kleiner zijn
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009/
2010
Jaar

Figuur 4.7 Percentage mannen en vrouwen van 35-60 jaar met een totaal cholesterolgehalt
%
%
63
35
30
25
20
15
10
5
0
35
30
25
20
15
10
5
0
1988
1988
≥ 6,5 mmol/l en percentage behandeld met cholesterolverlagende medicatie in de
periode 1987 tot 2010
Bron RIVM, Peilstationsproject Hart- en Vaatziekten (1987-1992), MORGEN-project
(1993-1997), Doetinchem Cohort Studie* (1998-2007), NL de Maat (2009/2010)
Mannen
1989
Vrouwen
1989
3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijdgestandaardiseerd naar de bevolkingsopbouw in 2010 (CBS)
*In de periode 1998-2007 zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen per
jaar wat kleiner zijn
1990
Totaal cholesterol ≥ 6,5 mmol/l behandeld
1990
1991
1991
1992
1992
1993
1993
1994
1994
1995
1995
Totaal cholesterol ≥ 6,5 mmol/l behandeld
1996
1996
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
1997
1997
1998
1998
1999
1999
2000
2000
2001
2001
2002
2002
2003
2003
2004
2004
2005
2005
2006
2006
2007
2007
2008
2008
2009/
2010
Jaar
2009/
2010
Jaar

64
In figuur 4.7 is ook aangegeven hoeveel mannen en vrouwen van 35-60 jaar in
de totale populatie worden behandeld met cholesterolverlagende medicatie.
Ruwweg geldt dat een daling van de prevalentie van een cholesterolgehalte
≥ 6,5 mmol/l samengaat met een stijging van het percentage dat behandeld
wordt met medicijnen. Tegelijkertijd is te zien dat in 1987 nog vrijwel niemand
werd behandeld met medicijnen, terwijl dit in 2009/2010 bij 4% van de
vrouwen en 6% van de mannen van 35-60 jaar het geval is.
Het percentage mannen met een HDL-cholesterolgehalte < 0,9 mmol/l neemt,
na een stijging in de periode 1987-1992, vanaf 1993 af. Bij vrouwen is het
percentage met een HDL-cholesterolgehalte < 0,9 mmol/l in de periode 1987-
2010 veel minder veranderd, al is er wel een lichte daling opgetreden.
4.3 Verhoogde bloeddruk
In dit hoofdstuk wordt een verhoogde bloeddruk of hypertensie gedefinieerd
als een systolische bloeddruk ≥ 140 mmHg en/of een diastolische bloeddruk ≥
90 mmHg en/of het gebruik van bloeddrukverlagende medicatie. 2
Prevalentie naar leeftijd
Zowel bij mannen als bij vrouwen is de gemiddelde systolische bloeddruk
hoger naarmate de leeftijd hoger is. Bij mannen is de gemiddelde systolische
bloeddruk 128 mmHg in de leeftijdsklasse 30-39 jaar en 143 mmHg op
60-70 jarige leeftijd, bij vrouwen is dat respectievelijk 115 mmHg en
137 mmHg (figuur 4.8). Bij mannen ouder dan 70 jaar is de gemiddelde
systolische bloeddruk weer wat lager, terwijl deze bij vrouwen boven de 70
jaar juist hoger is. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het gebruik van
bloeddrukverlagende medicatie ook hoger is op hogere leeftijd. Op 30-39
jarige leeftijd gebruikt 1% van de mannen en 2% van de vrouwen (in de totale
populatie) bloeddrukverlagende medicatie. Op 60-70 jarige leeftijd is dat 28%
respectievelijk 29%. De gemiddelde diastolische bloeddruk is het hoogst bij 60-
70 jarigen, ongeveer 83 mmHg bij mannen en ongeveer 80 mmHg bij vrouwen.
Bij mannen is de diastolische bloeddruk op hogere leeftijd weer lager, terwijl
deze bij vrouwen vrijwel gelijk blijft.
De prevalentie van een verhoogde bloeddruk is eveneens hoger naarmate de
leeftijd hoger is, maar lijkt op hoge leeftijd (80 jaar of ouder) weer lager te zijn
(figuur 4.9). Bij mannen neemt de prevalentie van hypertensie toe van 17%
in de leeftijdsklasse 30-39 jaar naar 71% in de leeftijdsklasse 70-79 jaar en bij
vrouwen van 8% naar 69%.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht

Figuur 4.8 Gemiddelde systolische en diastolische bloeddruk (in mmHg) naar leeftijd en geslacht
Bron RIVM, NL de Maat (30-70 jaar) en VU Amsterdam, LASA (≥ 60 jaar)
mmHg
mmHg
65
160
140
120
100
80
100
80
60
40
20
Systolische bloeddruk
30-39 40-49 50-59 60-70 70-79 80+
Diastolische bloeddruk
Prevalentie naar opleidingsniveau
Een verhoogde bloeddruk komt minder vaak voor bij een hoog
opleidingsniveau, met name bij vrouwen, maar de verschillen zijn niet
heel groot: bij mannen circa 39% bij laag opgeleiden versus 35% bij hoog
opgeleiden; bij vrouwen is dit 30% versus 22% (figuur 4.10).
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Leeftijd (in jaren)
30-39 40-49 50-59 60-70 70-79 80+
Mannen NLdeM
Mannen LASA
Vrouwen NLdeM
Vrouwen LASA
Leeftijd (in jaren)

Figuur 4.9 Prevalentie van verhoogde bloeddruk (≥ 140/90 mmHg en/of gebruik van bloeddruk-
%
%
66
80
70
60
50
40
30
20
10
0
verlagende medicatie), naar leeftijd en geslacht
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010 (30-70 jaar) en VU Amsterdam, LASA 2008-2009
(≥ 60 jaar)
Hypertensie
30-39 40-49 50-59 60-70 70-79 80+
Mannen NLdeM
Mannen LASA
Mannen Vrouwen
Vrouwen NLdeM
Vrouwen LASA
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Leeftijd (in jaren)
Figuur 4.10 Verhoogde bloeddruk (≥ 140/90 mmHg en of gebruik van bloeddrukverlagende
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
medicatie) bij mannen en vrouwen van 30-70 jaar, naar opleidingsniveau*
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010
Hypertensie
laag middel hoog
Opleidingsniveau
* leeftijdgestandaardiseerd naar de opbouw van de Nederlandse bevolking in 2010 (CBS)
laag: lager onderwijs, lbo en mavo; middel: havo, vwo en mbo; hoog: hbo en wo

67
Trends in bloeddruk
Voor trends in de tijd is gebruik gemaakt van gegevens van verschillende RIVM
cohorten, waarbij steeds de metingen door GGD’en zijn uitgevoerd. In de
periode 1987-1992 en 1993-1997 betrof dit grootschalige monitoringstudies,
evenals in 2009/2010 (NL de Maat, zie kader). In de periode 1998-2002 is gebruik
gemaakt van de gegevens van de Doetinchem Cohort Studie, waarbij dezelfde
mensen (uit Doetinchem) herhaald zijn onderzocht. Het gaat hierbij om veel
kleinere aantallen, waardoor deze gegevens met de nodige voorzichtigheid
geïnterpreteerd moeten worden. Bij het beschrijven van de trend wordt daarom
de nadruk gelegd op de niveaus in de periode 1987-1997 en 2009/2010.
Bij mannen en vrouwen van 35-60 jaar is de gemiddelde systolische bloeddruk
in de periode 1987-1997 iets gestegen (figuur 4.11). Bij mannen was de systolische
bloeddruk circa 125 mmHg eind jaren tachtig en circa 127 mmHg in 1995-1997;
bij vrouwen ging de systolische bloeddruk in die periode van 119 mmHg naar 121
mmHg. In de jaren daarna was er een stijgende tendens, waarbij de gemiddelde
systolische bloeddruk bij mannen in 2009/2010 ongeveer 132 mmHg was.
Figuur 4.11 Gemiddelde systolische bloeddruk (mmHg) bij mannen en vrouwen van 35-60 jaar
in de periode 1987-2010
Bron RIVM, Peilstationsproject Hart- en Vaatziekten (1987-1992), MORGEN-project
(1993-1997), Doetinchem Cohort Studie (1998-2002)*, NL de Maat (2009/2010)**
mmHg
135
130
125
120
115
110
105
1988
Systolische bloeddruk
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
Mannen Vrouwen
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
1997
3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijd-gestandaardiseerd naar de bevolkingsopbouw in 2010 (CBS)
* In de periode 1998-2002 zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen per
jaar wat kleiner zijn
** In NL de Maat zijn de bloeddrukmetingen met een ander type bloeddrukmeter uitgevoerd, wat
mogelijk effect heeft gehad op de resultaten
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009/
2010
Jaar

68
Bij vrouwen was het niveau in 2009/2010 vergelijkbaar met eind jaren negentig
(122 mmHg). De prevalentie van een verhoogde bloeddruk volgt een
vergelijkbaar patroon (figuur 4.12). In 2009/2010 had 33% van de mannen en
20% van de vrouwen in de leeftijdsklasse 35-60 jaar een verhoogde bloeddruk.
Figuur 4.12 Percentage mannen en vrouwen van 35-60 jaar met een verhoogde bloeddruk
(≥ 140/90 mmHg en/of medicatie) in de periode 1987-2010
Bron RIVM, Peilstationsproject Hart- en Vaatziekten (1987-1992), MORGEN-project
(1993-1997), Doetinchem Cohort Studie (1998-2002)*, NL de Maat (2009/2010)**
%
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1988
≥ 140/90 mmHg en/of medicatie
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
Mannen Vrouwen
3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijd-gestandaardiseerd naar de bevolkingsopbouw in 2010 (CBS)
* In de periode 1998-2002 zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen per
jaar wat kleiner zijn
** In NL de Maat zijn de bloeddrukmetingen met een ander type bloeddrukmeter uitgevoerd, wat
mogelijk effect heeft gehad op de resultaten
4.4 Overgewicht
1996
Overgewicht en ernstig overgewicht (ook wel obesitas genoemd) worden
gewoonlijk vastgesteld door gebruik te maken van de Body Mass Index
(BMI). De BMI wordt berekend door het gewicht (kg) van een persoon
te delen door de lengte in het kwadraat (m2 ). Volgens de CBO richtlijn
‘Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen’
wordt overgewicht gedefinieerd als een BMI van 25,0-29,9 kg/m2 en obesitas
als een BMI ≥ 30 kg/m2 . Obesitas wordt daarnaast nog ingedeeld in 3 niveaus:
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009/
2010
Jaar

69
niveau I (BMI 30-34,9 kg/m 2 ), niveau II (BMI 35-39,9 kg/m2) en niveau III
(BMI ≥ 40 kg/m2). 3
Als aanvulling op de BMI wordt vaak de buikomvang (ook wel middelomtrek
genoemd) gebruikt voor het vaststellen van de gezondheidsrisico’s van
overgewicht, omdat deze een goede indicatie geeft van de hoeveelheid vet in de
buikholte (= abdomen). Bij een buikomvang ≥ 88 cm (voor vrouwen) en ≥ 102
cm (voor mannen) is sprake van abdominale obesitas. Bij abdominale obesitas
vindt de vetophoping vooral in de buik plaats (“appelvorm”). Vetophoping in
de buikholte brengt meer gezondheidsrisico’s met zich mee dan vetophoping
op de heup en dijen (”peervorm”).
Prevalentie naar leeftijd
Overgewicht komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen, terwijl obesitas
(vanaf niveau II) iets meer voorkomt bij vrouwen dan bij mannen (tabel
4.2). Ook abdominale obesitas (een grote buikomvang) komt vaker voor bij
vrouwen dan bij mannen. In Nederland heeft 47% van de mannen en 30%
van de vrouwen van 30-70 jaar overgewicht. Daarnaast komt obesitas (alle
niveaus samen) bij ongeveer 1 op de 8 mannen en 1 op de 7 vrouwen voor
en abdominale obesitas bij ruim 1 op de 4 mannen en meer dan 1 op de 3
vrouwen.
Op jongere leeftijd is de gemiddelde BMI bij mannen hoger dan bij vrouwen
(figuur 4.13). De gemiddelde BMI is bij mannen 25,2 kg/m2 op 30-39 jarige
leeftijd en 27 kg/m2 op 60-70 jarige leeftijd en is in de oudste leeftijdsgroepen
weer lager. Bij vrouwen van 30-39 jaar is de gemiddelde BMI 24,4 kg/m2 en op
60-70 jarige leeftijd ongeveer 26,5 kg/m2 . In tegenstelling tot mannen is de
gemiddelde BMI nog hoger in de leeftijdsklasse 70-79 jaar (28,2 kg/m2 ) en is
daardoor op oudere leeftijd hoger dan bij mannen.
Op alle leeftijden komt overgewicht vaker voor bij mannen dan bij vrouwen
(figuur 4.14). Wel daalt de prevalentie van overgewicht bij mannen op hogere
leeftijd weer, terwijl deze bij vrouwen verder toeneemt, waardoor in de
hoogste leeftijdsklasse (80 jaar en ouder) ongeveer evenveel vrouwen als
mannen over-gewicht hebben (bijna 45%). Obesitas (alle niveaus samen) komt
tot ongeveer 60 jaar ongeveer even vaak voor bij mannen als bij vrouwen
(oplopend van ongeveer 1 op de 10 op 30-39 jarige leeftijd naar bijna 1 op de
5 op 50-59 jarige leeftijd). Op oudere leeftijd komt obesitas ruim anderhalf
keer vaker voor bij vrouwen.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht

Tabel 4.2
Figuur 4.13 Gemiddelde Body Mass Index (BMI) naar leeftijd
kg/m 2
Normaal gewicht, overgewicht en (abdominale) obesitas bij mannen en vrouwen van 30-70 jaar*
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010
Gewichtsklasse Mannen Vrouwen
70
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
Bron: RIVM, NL de Maat 2009-2010 (30-70 jaar) en VU Amsterdam, LASA
2008-2009 (≥ 60 jaar)
30-39 40-49 50-59 60-70 70-79 80+
Mannen NLdeM
Mannen LASA
Vrouwen NLdeM
Vrouwen LASA
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
(30 tot 70 jaar) (30 tot 70 jaar)
Normaal gewicht (BMI 18,5-24,9 kg/m 2 ) 40% 54%
Overgewicht (BMI 25-29,9 kg/m 2 ) 47% 30%
Obesitas I (BMI 30-34,9 kg/m 2 ) 11% 10%
Obesitas II (BMI 35-39,9 kg/m 2 ) 1% 3%
Obesitas III (BMI ≥ 40 kg/m 2 )

Figuur 4.14 Percentage personen met overgewicht en obesitas, naar leeftijd en geslacht
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010 (30-70 jaar) en VU Amsterdam, LASA
2008-2009 (≥ 60 jaar)
%
%
71
80
70
60
50
40
30
20
10
0
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Mannen
30-39 (N*) 40-49 (N) 50-59 (N) 60-69 (N) 60-69 (L*) 70-79 (L) 80+ (L)
Vrouwen
BMI 25-30 kg/m 2 BMI ≥ 30 kg/m 2
* (N) = NL de Maat; (L) = LASA: Longitudinal Aging Study Amsterdam
Prevalentie naar opleidingsniveau
Het vóórkomen van overgewicht en obesitas hangt samen met het opleidingsniveau:
de prevalentie is lager bij een hoog opleidingsniveau (figuur 4.15).
Onder mannen met een laag opleidingsniveau heeft 49% overgewicht en 16%
obesitas vergeleken met 43% en 9% bij mannen met een hoog opleidingsniveau.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Leeftijd (jaren)
30-39 (N*) 40-49 (N) 50-59 (N) 60-69 (N) 60-69 (L*) 70-79 (L) 80+ (L)
Leeftijd (jaren)

%
72
Bij vrouwen is dat 34% respectievelijk 16% bij een laag opleidingsniveau versus
27% en 9% bij een hoog opleidingsniveau.
Figuur 4.15 Percentage mannen en vrouwen van 30-70 jaar met overgewicht en obesitas, naar
opleidingsniveau* en geslacht
Bron RIVM, NL de Maat 2009-2010
%
70
60
50
40
30
20
10
0
70
60
50
40
30
20
10
0
Mannen
Vrouwen
laag middel hoog
laag middel hoog
BMI 25-30 kg/m 2 BMI ≥ 30 kg/m 2
* leeftijd-gestandaardiseerd naar de opbouw van de Nederlandse bevolking in 2010 (CBS)
laag: lager onderwijs, lbo en mavo; middel: havo, vwo en mbo; hoog: hbo en wo
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
Opleidingsniveau
Opleidingsniveau

73
Trends in overgewicht
Voor trends in de tijd is gebruik gemaakt van gegevens van verschillende RIVM
cohorten, waarbij steeds de metingen door GGD’en zijn uitgevoerd. In de
periode 1987-1992 en 1993-1997 betrof dit grootschalige monitoringstudies,
evenals in 2009/2010 (NL de Maat, zie kader). In de periode 1998-2007 is
gebruik gemaakt van de gegevens van de Doetinchem Cohort Studie, waarbij
dezelfde mensen (uit Doetinchem) herhaald zijn onderzocht. Het gaat
hierbij om veel kleinere aantallen, waardoor deze gegevens met de nodige
voorzichtigheid geïnterpreteerd moeten worden. Bij het beschrijven van de
trend wordt daarom de nadruk gelegd op de niveaus in de periode 1987-1997
en 2009/2010.
De gemiddelde BMI bij mannen en vrouwen van 35-60 jaar is in de periode
1987-2007 geleidelijk gestegen, maar lijkt nu te stabiliseren (figuur 4.16).
Vergeleken met de periode 1993-1997 (het laatste grootschalige onderzoek) ligt
de gemiddelde BMI in 2009/2010 op een vergelijkbaar niveau (bij vrouwen iets
lager). Onderzoek in de toekomst moet uitwijzen hoe de trend zich voortzet.
Figuur 4.16 Gemiddelde BMI bij mannen en vrouwen van 35-60 jaar in de periode 1987 tot 2010
Bron RIVM, Peilstationsproject Hart- en Vaatziekten (1987-1992), MORGEN-project
(1993-1997), Doetinchem Cohort Studie* (1998-2007), NL de Maat (2009/2010)
kg/m 2
28,0
27,0
26,0
25,0
24,0
23,0
22,0
21,0
1988
Gemiddelde BMI
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
Mannen Vrouwen
3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijd-gestandaardiseerd naar de bevolkingsopbouw in 2010 (CBS)
* In de periode 1998-2007 zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen per
jaar wat kleiner zijn
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009/
2010
Jaar

74
De prevalentie van obesitas (BMI ≥ 30 kg/m 2 ) volgt een vergelijkbaar patroon
en stijgt bij mannen van 35-60 jaar van ongeveer 9% in 1987/1989 naar
ongeveer 12% in 1995/1997. Bij vrouwen van 35-60 jaar zijn deze cijfers 12%
en 13% (figuur 4.17). In 2009/2010 komt obesitas voor bij ongeveer 12% van de
mannen en vrouwen van 35-60 jaar, een vergelijkbaar niveau als in 1997. In
de tussenliggende periode is de tendens stijgend, maar vanwege de kleine
aantallen waarop deze cijfers zijn gebaseerd is het mogelijk dat het niveau
enigszins afwijkt. Toekomstig onderzoek zal dit moeten uitwijzen.
Obesitas komt in de gehele periode vaker voor bij vrouwen dan bij mannen,
terwijl de gemiddelde BMI hoger is bij mannen.
Figuur 4.17 Percentage mannen en vrouwen van 35-60 jaar met obesitas (BMI ≥ 30 kg/m2 ) in
de periode 1987 tot 2010
Bron RIVM, Peilstationsproject Hart- en Vaatziekten (1987-1992), MORGEN-project
(1993-1997), Doetinchem Cohort Studie* (1998-2007), NL de Maat (2009/2010)
%
25
20
15
10
5
0
1988
BMI ≥ 30 kg/m 2
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
Mannen Vrouwen
3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijd-gestandaardiseerd naar de bevolkingsopbouw in 2010 (CBS)
* In de periode 1998-2007 zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen
per jaar wat kleiner zijn
Het CBS verzamelt gegevens over lengte en gewicht in de ‘Gezondheidsenquête’.
Volgens deze gegevens is de prevalentie van obesitas bij mannen
en vrouwen van 20 jaar en ouder gestegen van ongeveer 5% in 1981/1984
naar ongeveer 11% in 2009/2011 (zie figuur 4.18). Het betreft hier echter
zelf-gerapporteerde gegevens in tegenstelling tot de gemeten gegevens in
figuren 4.16 en 4.17. Het is bekend dat de prevalentie van overgewicht en
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Jaar
2009/
2010

75
obesitas op basis van zelf-gerapporteerde gegevens vaak wat lager uitvalt
dan de prevalentie op basis van gemeten gegevens. 4 Uit trendanalyse van de
Gezondheidsenquête blijkt dat het aantal personen met obesitas in de laatste
jaren niet is toegenomen.
Figuur 4.18 Percentage mannen en vrouwen (≥ 20 jaar) met overgewicht en obesitas in de
periode 1981-2011, gestandaardiseerd naar leeftijds- en geslachtsverdeling in 1981
Bron CBS, Gezondheidsenquête
%
50
40
30
20
10
0
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
Totaal overgewicht mannen
Totaal overgewicht vrouwen
De prevalentie van abdominale obesitas (een buikomvang ≥ 102 cm bij mannen
of ≥ 88 cm bij vrouwen) is sterker gestegen dan de prevalentie van obesitas,
waarbij bovendien het verschil tussen mannen en vrouwen groter is (figuur 4.19).
In 2009/2010 komt abdominale obesitas voor bij ongeveer 25% van de mannen
en 36% van de vrouwen van 35-60 jaar, vergeleken met 22% van de mannen
en 29% van de vrouwen begin jaren negentig. Evenals voor obesitas is er in de
tussenliggende periode een stijgende tendens, maar vanwege de kleine aantallen
zal het niveau anders liggen dan in de grootschalige monitoringstudies.
4.5 Conclusie
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Aandeel obesitas, mannen
Aandeel obesitas, vrouwen
In 2009/2010 had 24% van de mannen en 23% vrouwen in de leeftijdsklasse
30-70 jaar een cholesterolwaarde boven de 6,5 mmol/l en/of werd cholesterolverlagende
medicatie gebruikt.
In dezelfde leeftijdsklasse had 37% van de mannen en 26% van de vrouwen
een verhoogde bloeddruk (hoger of gelijk aan 140/90 mmHg en/of bloeddrukverlagende
medicatie).
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Jaar

Figuur 4.19 Percentage mannen en vrouwen van 35-60 jaar met abdominale obesitas (buikomvang
≥ 102 cm bij mannen of ≥ 88 cm bij vrouwen) in de periode 1993 tot 2010
Bron RIVM, MORGEN-project (1993-1997), Doetinchem Cohort Studie*
(1998-2007), NL de Maat (2009/2010)
%
76
60
50
40
30
20
10
0
1994
Abdominale obesitas
1995
1996
1997
1998
Mannen Vrouwen
3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijd-gestandaardiseerd naar de bevolkingsopbouw in 2010.
* In de periode 1998-2007 zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen
per jaar wat kleiner zijn
Overwicht (BMI 25-30 kg/m 2 ) kwam voor bij 47% van de mannen en 30% van
de vrouwen in de leeftijdsklasse 30-70 jaar en obesitas (BMI ≥ 30 kg/m 2 ) bij 13%
van de mannen en 14% van de vrouwen.
1999
Het gemiddelde totaal cholesterolgehalte is bij mannen in de leeftijdsklasse
35-60 jaar afgenomen van 5,8 mmol/l in 1987 naar 5,5 mmol/l in 2009/2010.
Bij vrouwen in deze leeftijdsklasse nam het totaal cholesterolgehalte af
van 5,7 mmol/l in 1987 naar 5,4 mmol/l in 2009/2010. De prevalentie van
een verhoogde bloeddruk nam bij mannen van 35-60 jaar toe van circa
25% eind jaren tachtig naar 33% in 2009/2010. Bij vrouwen zijn deze cijfers
respectievelijk 18% en 20%. De prevalentie van obesitas is sinds 1987 geleidelijk
gestegen, maar lijkt nu te stabiliseren. Verder onderzoek moet uitwijzen hoe
de trend zich voortzet.
Verhoogde waarden van totaal cholesterol, bloeddruk en een BMI ≥ 25 kg/m2 komen vaker voor onder personen met een lage opleiding vergeleken met
personen met een hoge opleiding.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009/
2010
Jaar

77
Nederland de Maat genomen (NL de Maat)
In 2009-2010 is door het RIVM, in opdracht van VWS, een monitoringstudie
uitgevoerd bij een steekproef van circa 4.500 personen van 18-70 jaar uit 7
gemeenten in Nederland: Nederland de Maat genomen. Bij deze personen
zijn gegevens verzameld door middel van zowel een vragenlijst als lichamelijk
onderzoek. In dit hoofdstuk zijn gegevens gebruikt van circa 3.850 personen
van 30-70 jaar. In deze groep had ongeveer 9% van de mannen en 4% van de
vrouwen een hart- of vaatziekte (gehad) en 6% van de mannen en 5% van de
vrouwen had diabetes. Meer informatie over dit onderzoek is te vinden op
www.rivm.nl/nldemaat.
Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA)
De Longitudinal Aging Study Amsterdam is een longitudinale studie, uitgevoerd
door de Vrije Universiteit, waarbij onderzoek wordt gedaan naar determinanten
en gevolgen van veroudering. Het onderzoek is gestart in 1992 bij
ruim 3.000 mannen en vrouwen van 55 jaar en ouder en in 2002 aangevuld met
een steekproef van circa 1.000 personen. In dit hoofdstuk is gebruik gemaakt
van gegevens van de 6e meting in 2008-2009 (circa 1.500 personen), waarbij
de leeftijd van de respondenten 60-100 jaar was. In deze groep had circa 33%
van de mannen en 24% van de vrouwen een hart- of vaatziekte en 15% van de
mannen en 13% van de vrouwen had diabetes. Voor meer informatie over dit
onderzoek, zie www.lasa-vu.nl.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht

78
Gebruikte literatuur
1. Multidisciplinaire richtlijn cardiovasculair risicomanagement (herziening 2011).
Utrecht, Nederlands Huisartsen Genootschap, 2011 (www.nhg.org)
2. Kearney PM, Whelton M, Reynolds K, Muntner P, Whelton PK, He J. Global burden
of hypertension: analysis of worldwide data. Lancet 2005;365:217-23.
3. Richtlijn Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen.
Kwaliteitsinstituut van de gezondheidszorg CBO, 2008 (www.cbo.nl)
4. Visscher TL, Viet AL, Kroesbergen IH, Seidell JC. Underreporting of BMI in adults
and its effect on obesity prevalence estimations in the period 1998 tot 2001. Obesity
2006;14:2054-63.
Prevalentie en trends van cholesterol, bloeddruk en gewicht

5 Sociaaleconomische status en
korte termijn sterfte na een
acuut hartinfarct bij mannen
en vrouwen van verschillende
leeftijden
79
A.A.M. van Oeffelen 1 , C. Agyemang 2 , M.L. Bots 1 , K. Stronks 2 ,
C. Koopman 1 , L. van Rossem 1 , I. Vaartjes 1
1
Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijnsgeneeskunde,
Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht
2
Afdeling Volksgezondheid, Academisch Medisch Centrum Amsterdam, Amsterdam
5.1 Inleiding
Personen met een lage sociaal economische status (SES) hebben meer kans
op sterfte kort na een acuut hartinfarct dan personen met een hoge SES. 1
Korte termijn sterfte kan worden onderverdeeld in sterfte voorafgaand aan
een ziekenhuisopname (buiten ziekenhuis sterfte) en sterfte binnen korte
tijd na een ziekenhuisopname (28-daagse sterfte). In deze studie wordt
buiten ziekenhuis sterfte gedefinieerd als ‘sterfte na een eerste hartinfarct
voordat de patiënt in het ziekenhuis wordt opgenomen’. De 28-daagse sterfte
wordt in deze studie gedefinieerd als ‘sterfte binnen 28 dagen na een eerste
ziekenhuisopname vanwege een hartinfarct’. We verwachten dat buiten
ziekenhuis sterfte sterker gerelateerd is aan SES dan de 28-daagse sterfte. 2-5
Patiënten met een lage SES hebben een ongunstig risicoprofiel voor een
hartinfarct (zoals roken, ongezonde voeding, weinig lichamelijke activiteit,
stress), resulterend in grotere en ernstigere infarcten waaraan patiënten
sneller overlijden. 6-7 Aangezien in Nederland wordt gestreefd naar gelijkheid
in zorg tijdens een ziekenhuisopname verwachten we weinig verschil in
28-daagse sterfte tussen patiënten met een lage en hoge SES. Toch rapporteren
verschillende studies in Europese landen met een soortgelijk zorgsysteem
als Nederland een verhoogd risico op 28-daagse sterfte na een hartinfarct bij
personen met een lage SES. 5,8
Sociaaleconomische status en sterfte na hartinfarct

80
Voorgaande studies 3-5;9-13 hebben zich vaak beperkt tot patiënten < 75 jaar terwijl
het door de toenemende vergrijzing van belang is meer inzicht te krijgen in
SES ongelijkheden in gezondheid bij ouderen. De enkele studies bij ouderen
concludeerden dat het verhoogde risico bij personen met een lage SES afzwakt
met de leeftijd. 9-11 Deze studies hebben echter alleen een SES indicator op
buurtniveau gebruikt. Dit houdt in dat iedereen uit dezelfde buurt dezelfde SES
score krijgt, waardoor de kans groter is dat personen in de verkeerde SES groep
worden ingedeeld. Door deze misclassificatie zal een eventueel aanwezige relatie
tussen SES en korte termijn sterfte verwateren. Een SES indicator op individueel
of huishoudniveau geeft minder kans op misclassificatie.
In de huidige studie wordt de relatie tussen SES op huishoudniveau en korte
termijn sterfte na een eerste hartinfarct onderzocht (buiten ziekenhuis sterfte
en 28-daagse sterfte). De analyses zijn uitgevoerd naar leeftijd (

81
Sociaaleconomische status
Als indicator voor sociaal economische status zijn de inkomensgegevens
uit het regionaal inkomensonderzoek (RIO) tussen 1998 en 2006 gebruikt. 16
De RIO is gestart in 1994 en betreft een representatieve steekproef uit
de Nederlandse bevolking. Voor deze studie zijn van ongeveer 5 miljoen
Nederlanders jaarlijks inkomensgegevens beschikbaar. SES is gedefinieerd als
het gestandaardiseerd besteedbaar inkomen op huishoudniveau (aangepast
voor het aantal huishoudleden) in het jaar voorafgaand aan het hartinfarct.
Co-morbiditeit
De aanwezigheid en ernst van co-morbiditeit is bepaald met behulp van
de Charlson Index Score. Deze score is een valide maat voor het meten van
co-morbiditeit in klinisch onderzoek. 17 De score is samengesteld uit 17
ontslagdiagnosen van voorgaande ziekenhuisopnamen. 18
Data analyse
Personen zijn onderverdeeld naar het jaar van het hartinfarct en vervolgens
(per jaar) in 5 gelijke groepen (quintielen) op basis van SES. Quintiel 1 geeft de
hoogste SES groep weer en quintiel 5 de laagste SES groep. Persoonskenmerken
van de studiepopulatie zijn berekend voor elk SES quintiel. Absolute sterfte
kansen zijn voor mannen en vrouwen in elke leeftijdsgroep (

82
zonder inkomensgegevens beschikbaar. Tabel 5.1 geeft de kenmerken van de
personen in de studie weer. In de studiepopulatie zijn personen met een lage
SES (quintiel 5) ouder, vaker alleenwonend, vaker vrouw, vaker allochtoon, vaker
wonend in stedelijke gebieden en hebben meer co-morbiditeit vergeleken met
personen met een hoge SES (quintiel 1).
Tabel 5.1 Kenmerken van personen met een eerste hartinfarct in Nederland tussen 1998 en 2007 naar SES
Totaal Quintiel 1 Quintiel 2 Quintiel 3 Quintiel 4 Quintiel 5
Aantal personen 76.351 15.264 15.274 15.272 15.274 15.267
Mannen (%) 68,4 76,1 72,6 69,6 64,0 59,4
Autochtoon* (%) 87,3 88,0 87,5 87,7 89,6 83,8
Getrouwd of
samenwonend (%) 73,4 77,6 77,3 76,3 74,3 61,6
Urbanisatiegraad**
(% van quintiel)
Erg stedelijk 16,8 15,2 15,6 16,9 17,1 19,1
Stedelijk 23,9 23,1 24,0 24,8 24,1 23,5
Stedelijk/landelijk 20,9 22,2 21,2 21,4 20,6 19,4
Landelijk 22,6 24,1 23,6 21,9 21,9 21,4
Erg landelijk 15,8 15,5 15,6 14,9 16,2 16,6
Charson Index >0 (%) 14,9 11,3 12,4 15,1 18,1 17,4
Leeftijd bij hartinfarct
(gemiddelde in jaren) 66,6 63,6 63,6 66,0 70,5 69,2
Gestandaardiseerd besteedbaar
inkomen in het jaar
voorafgaand aan het infarct
(gemiddelde in Euro’s) 18.323 31.616 20.749 16.429 13.315 9.508
* Beide ouders zijn in Nederland geboren
** Populatie dichtheid (aantal bewoners per km 2 ). Sterk stedelijk = >2000, stedelijk = 1001-2000,
stedelijklandeljk = 501-1000, landelijk = 251-500, sterk landelijk =

83
Buiten ziekenhuis sterfte
Tabel 5.2 geeft het aantal personen weer met een eerste hartinfarct en de
sterftekans buiten het ziekenhuis per leeftijd-geslacht-SES groep. De sterftekans
buiten het ziekenhuis is hoger bij vrouwen (26,0%) dan bij mannen
(18,4%), met een gemiddelde van 20,8%. De sterftekans loopt op van 9,3% bij
personen jonger dan 55 jaar naar 50,0% bij personen van 85 jaar en ouder. De
toename in sterftekans met de leeftijd is bij mannen en vrouwen ongeveer
gelijk. De kans op sterfte buiten het ziekenhuis bedraagt 17,7% in de hoogste
SES groep (quintiel 1) en loopt op naar 27,4% in de laagste SES groep (quintiel 5).
Tabel 5.2 Personen met een eerste hartinfarct in elke SES-leeftijd-geslacht groep (N) en het sterfterisico
buiten het ziekenhuis (%) in Nederland tussen 1998 en 2007
Totaal

Odds Ratio
84
De toename in sterftekans bij een lagere SES is groter bij vrouwen (22,9% tot
34,1%) dan bij mannen (16,1% tot 22,7%). Het risicoverschil in sterfte tussen de
laagste en hoogste SES groep is te zien in alle leeftijdscategorieën.
Het aantal eerste hartinfarcten is beduidend lager bij personen van 75 jaar
en ouder vergeleken met personen jonger dan 75 jaar (respectievelijk 24.719
en 51.632), maar de sterfte buiten het ziekenhuis is hoger in de oudere
groep (respectievelijk 8.655 en 7.203). Hierdoor is de sterftekans buiten het
ziekenhuis ongeveer 2,5 keer zo hoog in de oudere groep vergeleken met de
jongere groep.
Tabel 5.3 geeft de gecorrigeerde relatie tussen SES en sterfte buiten het
ziekenhuis weer voor alle onderzochte groepen (leeftijd-geslacht-SES).
Personen met de laagste SES (quintiel 5) hebben een grotere kans om buiten
het ziekenhuis te overlijden vergeleken met personen met de hoogste SES (OR:
1.25). Er is hierbij geen verschil tussen mannen en vrouwen (mannen: OR 1.24,
vrouwen OR 1.26). Het verhoogde risico is ook in de oudere groepen aanwezig
(≥75 jaar), voornamelijk bij mannen (figuur 5.1). Urbanisatiegraad, etniciteit,
burgerlijke staat en co-morbiditeit kunnen de verhoogde risico’s onder
personen met een lage SES niet verklaren.
Figuur 5.1 Kans op sterfte buiten ziekenhuis na een eerste hartinfarct bij de laagste inkomensgroep
ten opzichte van de hoogste inkomensgroep gecorrigeerd voor leeftijd, etniciteit,
burgerlijke staat, urbanisatiegraad en Charlson Index (uitgedrukt in odds ratio’s),
naar leeftijd en geslacht
2
1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0

Tabel 5.3 Gecorrigeerde* leeftijd- en geslacht specifieke relatie tussen SES en buiten ziekenhuis sterfte
na een eerste hartinfarct in Nederland tussen 1998 en 2007
Totaal

86
De kans op 28-daagse sterfte bedraagt 12,6% in de hoogste SES groep (quintiel
1) en loopt op naar 19,9% in de laagste SES groep (quintiel 5). Het risicoverschil
op 28-daagse sterfte tussen personen in de laagste en de hoogste SES groep is bij
mannen en vrouwen ongeveer gelijk en te zien in elke leeftijdscategorie.
Het aantal eerste ziekenhuisopnamen voor een hartinfarct is beduidend lager
bij personen van 75 jaar en ouder vergeleken met personen jonger dan 75
jaar (respectievelijk 16.071 en 44.427), maar het aantal personen dat binnen
28 dagen na opname sterft is hoger in de oudere groep (respectievelijk 5.227
en 4.423). Hierdoor is de kans om binnen 28 dagen na de eerste opname voor
een hartinfarct te overlijden meer dan 3 keer zo groot in de oudere groep
vergeleken met de jongere groep.
Tabel 5.4 Personen met een eerste ziekenhuisopname voor een hartinfarct in elke SES-leeftijd-geslacht
groep (N) en het 28-daagse sterfte risico (%) in Nederland tussen 1998 en 2007
Totaal

87
Tabel 5.5 geeft de gecorrigeerde relatie tussen SES en 28-daagse sterfte weer
voor alle onderzochte groepen (leeftijd-geslacht-SES). Onder mannen van 65
jaar en ouder is het risico op 28-daagse sterfte hoger bij degene met een lagere
SES ten opzichte van degene met een hogere SES. (laagste SES t.o.v. hoogste SES:
OR 1,28). Bij vrouwen is deze relatie minder duidelijk aanwezig. Het verhoogde
risico bij mannen is ook terug te zien in de oudere groepen (≥75 jaar) (figuur
5.2). Urbanisatiegraad, etniciteit, burgerlijke staat en comorbiditeit kunnen de
verhoogde risico’s onder mannen met een lage SES niet verklaren.
Tabel 5.5 Gecorrigeerde* leeftijd- en geslacht specifieke relatie tussen SES en 28-daagse sterfte na een
eerste opname voor een hartinfarct in Nederland tussen 1998 en 2007
Totaal

Figuur 5.2 Kans op 28-daagse sterfte na een eerste opname voor een hartinfarct bij de laagste
inkomensgroep ten opzichte van de hoogste inkomensgroep gecorrigeerd voor
leeftijd, etniciteit, burgerlijke staat, urbanisatiegraad en Charlson Index (uitgedrukt
in odds ratio’s), naar leeftijd en geslacht
Odds Ratio
88
2
1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0

89
28-daagse sterfte na ziekenhuisopname
Bij vrouwen zijn er nauwelijks SES verschillen in de kans op 28-daagse sterfte
te zien. Bij mannen (met name van 65 jaar en ouder) zijn de SES verschillen
voor 28-daagse sterfte echter vergelijkbaar met die voor buiten ziekenhuis
sterfte. Het is onduidelijk waarom SES verschillen in 28-daagse sterfte wel bij
mannen aanwezig zijn en niet bij vrouwen. Een voorafgaande studie heeft
aangetoond dat bij mannen met een lage SES meer tijd zit tussen het optreden
van symptomen en de ziekenhuisopname en dat het langer duurt voordat
angiografie wordt uitgevoerd dan bij mannen met een hoge SES. Dit werd niet
aangetoond bij vrouwen. 5
5.5 Kanttekeningen bij de interpretatie van cijfers
In deze studie is de sociaal economische status van een persoon gebaseerd
op het inkomen. Andere mogelijke SES indicatoren zijn opleiding, beroep
en bezit. Het is gebleken dat inkomen en bezit de meest optimale SES
maten zijn bij onderzoek naar sterfteverschillen, zowel bij jongeren als bij
ouderen. 23 Mogelijk is bij ouderen bezit een betere SES indicator, aangezien
de economische positie bij gepensioneerden beter wordt weergegeven
door bezittingen dan door inkomen. In deze studie hadden we alleen de
beschikking over inkomensgegevens. Indien we bezit als SES indicator hadden
gebruikt, zouden gevonden relaties alleen maar sterker zijn geworden.
Voor deze studie zijn inkomensgegevens beschikbaar voor één derde van
de Nederlandse bevolking; de rest van de bevolking kon niet worden
meegenomen. Personen waarvan inkomensgegevens beschikbaar zijn
hebben gunstigere persoonskenmerken, die gepaard gaan met een betere
gezondheid en een hoger inkomen. Indien we de inkomensgegevens van de
gehele Nederlandse bevolking tot onze beschikking hadden gehad, zou er
meer spreiding in inkomen zijn geweest. Dit zou hebben geleidt tot grotere
risicoverschillen tussen de SES groepen en sterkere relaties.
In onze studiepopulatie zijn personen met een lage SES ouder dan degene
met een hoge SES (69,2 jaar versus 63,6 jaar), terwijl men het omgekeerde zou
verwachten. Dit kan worden verklaard door het hogere percentage vrouwen
in de lage SES groep (40,6% versus 23,9%), waarbij een hartinfarct op latere
leeftijd optreedt dan bij mannen. 24
5.6 Conclusie
Deze studie toont aan dat mannen met een lage SES een hoger risico hebben
om binnen korte tijd te sterven na een eerste hartinfarct, zowel buiten het
ziekenhuis als binnen 28 dagen na een ziekenhuisopname, vergeleken met
Sociaaleconomische status en sterfte na hartinfarct

90
mannen met een hoge SES. Bij vrouwen beperken de SES verschillen zich
tot sterfte buiten het ziekenhuis. De verhoogde risico’s bij sterfte buiten het
ziekenhuis zijn zowel te zien bij jongeren (

91
Gebruikte literatuur
1. Alboni P, Amadei A, Scarfo S, Bettiol K, Ippolito F, Baggioni G. In industrialized
nations, a low socioeconomic status represents an independent predictor of mortality
in patients with acute myocardial infarction. Ital Heart J 2003;4:551-8.
2. Cesana G, Ferrario M, Gigante S, Sega R, Toso C, Achilli F. Socio-occupational
differences in acute myocardial infarction case-fatality and coronary care in a northern
Italian population. Int J Epidemiol 2001;30 Suppl 1:S53-S58.
3. Morrison C, Woodward M, Leslie W, Tunstall-Pedoe H. Effect of socioeconomic
group on incidence of, management of, and survival after myocardial infarction
and coronary death: analysis of community coronary event register. BMJ
1997;314:541-6.
4. Rosvall M, Gerward S, Engstrom G, Hedblad B. Income and short-term case fatality
after myocardial infarction in the whole middle-aged population of Malmo, Sweden.
Eur J Public Health 2008;18:533-8.
5. Salomaa V, Miettinen H, Niemela M, Ketonen M, Mahonen M, Immonen-Raiha P,
et al. Relation of socioeconomic position to the case fatality, prognosis and treatment
of myocardial infarction events; the FINMONICA MI Register Study. J Epidemiol
Community Health 2001;55:475-82.
6. Luepker RV, Rosamond WD, Murphy R, Sprafka JM, Folsom AR, McGovern PG, et
al. Socioeconomic status and coronary heart disease risk factor trends. The Minnesota
Heart Survey. Circulation 1993;88:2172-9.
7. Wannamethee G, Whincup PH, Shaper AG, Walker M, MacFarlane PW. Factors
determining case fatality in myocardial infarction “who dies in a heart attack”? Br
Heart J 1995;74:324-31.
8. Alter DA, Naylor CD, Austin P, Tu JV. Effects of socioeconomic status on access to
invasive cardiac procedures and on mortality after acute myocardial infarction. N Engl
J Med 1999;341:1359-67.
9. Davies CA, Leyland AH. Trends and inequalities in short-term acute myocardial
infarction case fatality in Scotland, 1988-2004. Popul Health Metr 2010;8:33.
10. Gerward S, Tyden P, Hansen O, Engstrom G, Janzon L, Hedblad B. Survival rate 28
days after hospital admission with first myocardial infarction. Inverse relationship with
socio-economic circumstances. J Intern Med 2006;259:164-72.
11. MacIntyre K, Stewart S, Chalmers J, Pell J, Finlayson A, Boyd J, et al. Relation
between socioeconomic deprivation and death from a first myocardial infarction in
Scotland: population based analysis. BMJ 2001;322:1152-3.
12. Rasmussen JN, Rasmussen S, Gislason GH, Buch P, Abildstrom SZ, Kober L, et al.
Mortality after acute myocardial infarction according to income and education. J
Epidemiol Community Health 2006;60:351-6.
13. Salomaa V, Niemela M, Miettinen H, Ketonen M, Immonen-Raiha P, Koskinen S, et
al. Relationship of socioeconomic status to the incidence and prehospital, 28-day,
and 1-year mortality rates of acute coronary events in the FINMONICA myocardial
infarction register study. Circulation 2000;101:1913-8.
Sociaaleconomische status en sterfte na hartinfarct

92
14. Agyemang C, Vaartjes I, Bots ML, van Valkengoed I, de Munter JS, de Bruin A, et
al. Risk of death after first admission for cardiovascular diseases by country of birth
in The Netherlands: a nationwide record-linked retrospective cohort study. Heart
2009;95:747-53.
15. Koek HL, de Bruin A, Gast F, Gevers E, Kardaun JW, Reitsma JB, et al. Short- and
long-term prognosis after acute myocardial infarction in men versus women. Am J
Cardiol 2006;98:993-9.
16. Ament P, Kessels W. Regionaal Inkomensonderzoek: uitgebreide
onderzoeksbeschrijving. Voorburg: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS); 2008.
17. de Groot V, Beckerman H, Lankhorst GJ, Bouter LM. How to measure comorbidity. a
critical review of available methods. J Clin Epidemiol 2003;56:221-9.
18. Sundararajan V, Henderson T, Perry C, Muggivan A, Quan H, Ghali WA. New ICD-
10 version of the Charlson comorbidity index predicted in-hospital mortality. J Clin
Epidemiol 2004;57:1288-94.
19. Reitsma JB, Kardaun JW, Gevers E, de Bruin A, van der Wal J, Bonsel GJ. [Possibilities
for anonymous follow-up studies of patients in Dutch national medical registrations
using the Municipal Population Register: a pilot study]. Ned Tijdschr Geneeskd
2003;147:2286-90.
20. McLoone P, Ellaway A. Postcodes don’t indicate individuals’ social class. BMJ
1999;319:1003-4.
21. Ghali JK, Cooper RS, Kowatly I, Liao Y. Delay between onset of chest pain and arrival
to the coronary care unit among minority and disadvantaged patients. J Natl Med
Assoc 1993;85:180-4.
22. Barakat K, Stevenson S, Wilkinson P, Suliman A, Ranjadayalan K, Timmis AD.
Socioeconomic differentials in recurrent ischaemia and mortality after acute
myocardial infarction. Heart 2001;85:390-4.
23. Daly MC, Duncan GJ, McDonough P, Williams DR. Optimal indicators of
socioeconomic status for health research. Am J Public Health 2002;92:1151-7.
24. Vaartjes I, van Dis I, Visseren F, Bots M. Hart- en vaatziekten in Nederland bij
vrouwen en mannen. Hart- en vaatziekten in Nederland 2011, cijfers over leefstijl- en
risicofactoren, ziekte en sterfte. Den Haag: Hartstichting; 2011.
Sociaaleconomische status en sterfte na hartinfarct

6 Man/vrouw verschillen bij
een acuut ST-elevatie hartinfarct
(STEMI) behandeld met
primaire percutane coronaire
interventie (PCI) in Nederland
93
M.A. Velders 1 , A.J. van Boven 2 , V.A.W.M. Umans 3 , M.J. Schalij 1
1
Leiden Universitair Medisch Centrum, Leiden
2
Medisch Centrum Leeuwarden, Leeuwarden
3 Medisch Centrum Alkmaar, Alkmaar
6.1 Inleiding
Een kwart van de sterfte binnen hart- en vaatziekten in Nederland wordt
veroorzaakt door ischemische hartziekten. 1 Om de last van ischemische
hartziekten te verminderen is onderzoek gericht op zowel mannen als
vrouwen onmisbaar. Vrouwen zijn echter ondervertegenwoordigd in klinisch
onderzoek. 2 Het is bekend dat er verschillen tussen mannen en vrouwen
kunnen bestaan in de presentatie van infarcten en dat vrouwen hogere sterfte
tonen in het gehele spectrum van het (dreigende) hartinfarct, maar dit wordt
toegeschreven aan hogere leeftijd en meer comorbiditeit ten opzichte van
mannen. Studies naar de overleving in de ST-elevatie myocardinfarct (STEMI)
subpopulatie zijn echter tegenstrijdig.
Ons doel: In het huidige cohort zijn gegevens verzameld om de invloed van
gender op duur tot behandeling en overleving na ST-elevatie hartinfarcten
behandeld met primaire percutane coronaire interventie (PCI) in de
hedendaagse Nederlandse praktijk te evalueren.
6.2 Methode
De huidige registratie includeerde patiënten behandeld met primaire
PCI voor STEMI in 3 tertiaire centra in Nederland. Twee centra in het
Noorden van Nederland, het Medisch Centrum Alkmaar en het Medisch
Gender delays bij STEMI patiënten behandeld met PCI

94
Centrum Leeuwarden, leveren acute infarctzorg aan een bevolkingsgebied
van respectievelijk 450.000 en 650.000 inwoners. Het Leids Universitair
Medisch Centrum levert acute infarctzorg aan ongeveer 750.000 inwoners.
Alle patiënten behandeld tussen 1 januari 2006 en 31 december 2009
werden geregistreerd en geïncludeerd in de analyse. Ook patiënten met een
hartstilstand buiten het ziekenhuis als gevolg van een acuut hartinfarct
werden in het onderzoek opgenomen. Patiënten met een hartstilstand buiten
het ziekenhuis die geen spontane circulatie (ROSC) meer ontwikkelden
werden geëxcludeerd, evenals patiënten met een buitenlands woonadres.
Voortrajecttijden werden verkregen door samenwerking met de regionale
ambulancediensten. Vitaliteitsstatus werd verkregen door middel van
koppeling aan de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA).
Voorspellers van langere ischemietijd werden bepaald door middel van lineaire
regressie-analyse. Om te corrigeren voor confounders werden cox proportional
hazards analyses verricht. Hierbij werden univariaat significante voorspellers
voor mortaliteit (p

Tabel 6.2 Patiënt karakteristieken gestratificeerd naar geslacht
95
Man Vrouw Totaal p-Value
(N = 2.615) (N = 868) (N = 3.483)
Leeftijd bij opname
(gemiddeld in jaren ± standaard deviatie)
61,8 ± 11,9 67,6 ± 13,1 63,0 ± 12,5

96
evenals de tijdsduur tussen de eerste diagnose van het infarct en behandeling
(3 minuten). De door-to-balloon tijd, de tijdsduur tussen aankomst in
ziekenhuis en percutane behandeling was vergelijkbaar tussen mannen en
vrouwen. Over de jaren was er globaal een afnemende trend te zien in de
verschillende tijdsintervallen.
Tabel 6.3 Tijd tot behandeling met percutane coronaire interventie (in minuten) gestratificeerd naar
geslacht
2006 2007 2008 2009 Totaal
Tijd tussen ontstaan
van klachten en percutane
behandeling (min)
Mannen 190 (137-290) 178 (129-280) 170 (125-285) 167 (120-257) 175 (128-279)
Vrouwen 203 (142-316) 193 (145-277) 189 (143-291) 184 (136-278) 192 (141-286)
Tijd tussen ontstaan
van klachten en diagnose
van infarct (min)
Mannen 80 (35-153) 69 (30-150) 80 (40-180) 64 (25-135) 75 (31-150)
Vrouwen 75 (30-158) 77 (30-151) 90 (35-161) 77 (31-134) 80 (30-150)
Tijd tussen diagnose
van infarct en percutane
behandeling (min)
Mannen 86 (70-107) 79 (64-98) 75 (63-96) 73 (60-92) 78 (64-99)
Vrouwen 89 (72-116) 82 (65-97) 80 (66-104) 77 (60-94) 81 (66-101)
Tijd tussen aankomst
in ziekenhuis en percutane
behandeling (min)
Mannen 57 (41-79) 48 (34-71) 40 (30-59) 41 (3-59) 46 (33-67)
Vrouwen 60 (45-92) 46 (34-68) 41 (30-59) 41 (32-63) 46 (33-68)
Waarden betreffen de mediaan (interquartiele range)
Figuur 6.1 geeft de verdeling van de ischemietijden weer, waaruit blijkt
dat de meeste patiënten binnen 4 uur na ontstaan van klachten percutane
behandeling ondergaan.
Gender delays bij STEMI patiënten behandeld met PCI

Figuur 6.1 Verdeling ischemietijden van mannen en vrouwen (tijd tussen ontstaan van klachten
%
97
40
30
20
10
0
en percutane behandeling)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Man Vrouw
Om de onafhankelijke invloed van geslacht op ischemietijden te onderzoeken
werd lineaire regressie verricht. Hieruit bleek dat leeftijd per toename van
10 jaar (beta 0,03, 95% BI 0,01-0,05), voorgeschiedenis van diabetes mellitus
(beta 0,10, 95% BI 0,03-0,18) en chronische nierinsufficiëntie (beta 0,15, 95% BI
0,02-0,27) onafhankelijk voorspelden voor log-getransformeerde ischemietijd.
Hoe groter de beta, des te groter de bijdrage aan de ischemietijd. Geslacht had
echter geen onafhankelijke invloed op ischemietijd (beta 0,03, 95% BI -0,03-
0,08).
Tabel 6.4 toont de overleving na PCI bij STEMI in de eerste week en na 1
jaar follow-up. De ongecorrigeerde sterfte was gedurende de hele follow-up
periode hoger bij vrouwen. Het verschil werd voornamelijk bepaald in de
vroege periode na het infarct waar een dubbel zo hoge sterfte werd gezien
vergeleken met mannen. Na correctie voor confounders (zoals leeftijd,
diabetes mellitus en presentatie) bleek dat vrouwelijk geslacht onafhankelijk
voorspelt voor vroege sterfte na een STEMI. Dit gold niet langer voor 1 jaar’s
sterfte indien gecorrigeerd werd voor confounders. Figuur 6.2 toont dat
er een verschil in sterfte in de eerste dagen na het infarct ontstaat, waarna
de prognose vergelijkbaar is voor mannen en vrouwen in de verschillende
leeftijdscategorieën.
Gender delays bij STEMI patiënten behandeld met PCI
Ischemie tijd (in uren)

Tabel 6.4 Mortaliteit bij mannen en vrouwen behandeld voor een acuut ST-elevatie hartinfarct met
percutane coronaire interventie
98
Percentages werden vergeleken door middel van chi kwadraat. Hazard ratios
werden berekend door middel van cox proportional hazards analyses met
correctie voor confounders waarbij de referentiegroep het andere geslacht was.
Gender delays bij STEMI patiënten behandeld met PCI
Mannen Vrouwen P
n = 2.615 n = 868
Mortaliteit
7 dagen (%, n) 3,0 (78/2.615) 6,0 (52/868)

99
6.4 Bespreking
De huidige analyse onderzocht geslachtsverschillen in een cohort van
patiënten behandeld met primaire PCI voor STEMI in 3 tertiaire Nederlandse
ziekenhuizen. Gemiddeld was een kwart van de patiënten van het vrouwelijk
geslacht, een percentage dat overeenkomt met de internationale literatuur.
Mannen en vrouwen toonden verschillende karakteristieken als gevolg van een
gemiddeld latere ontwikkeling van atherosclerose-gerelateerde aandoeningen
in vrouwen. Over de verklaring hiervoor bestaat nog veel discussie. In zijn
algemeenheid kan gesteld worden dat de ischemietijd, de duur tussen
ontstaan van de klachten en percutane behandeling, een verbeterende trend
toont over de jaren. Vrouwen blijven echter langere ischemietijden tonen. In de
multivariabele analyse blijkt dat dit te wijten is aan hogere leeftijd en verschil
in comorbiditeit. Verder lieten vrouwen gedurende de gehele follow-up
periode hogere mortaliteit zien vergeleken met mannen. Dit werd veroorzaakt
door een hogere sterfte in de vroege dagen na het infarct. Na correctie voor
confounders bleek vrouwelijk geslacht onafhankelijk te voorspellen voor
sterfte op 7 dagen. Na deze vroege periode is de prognose voor mannen en
vrouwen vergelijkbaar. De redenen voor deze hogere vroege sterfte in vrouwen
zijn niet geheel duidelijk. Een mogelijkheid die in de literatuur geopperd
wordt is dat meer mannen in het voortraject sterven, waardoor het percentage
ziekenhuissterfte van mannen een vertekend beeld vertoont. 3 Verder is
geobserveerd dat vrouwen meer microvasculaire vernauwingen hebben, en
een hoger percentage complicaties ontwikkelen tijdens opname. 4 Aanvullend
onderzoek is nodig om het precieze mechanisme achter de hogere sterfte te
verhelderen.
Gender delays bij STEMI patiënten behandeld met PCI

100
Gebruikte literatuur
1. Vaartjes I, van Dis I, Visseren FLJ, Bots ML. Hart- en vaatziekten in Nederland bij
vrouwen en mannen. Den Haag: Hartstichting, 2011.
2. Lee PY, Alexander KP, Hammill BG, Pasquali SK, Peterson ED. Representation
of elderly persons and women in published randomized trials of acute coronary
syndromes. JAMA 2001;286:708-13.
3. MacIntyre K, Stewart S, Capewell S, Chalmers JW, Pell JP, Boyd J, Finlayson A,
Redpath A, Gilmour H, McMurray JJ. Gender and survival: a population based study
of 201.114 men and women following a first acute myocardial infarction. J Am Coll
Cardiol 2001;38:729-35.
4. Jackson EA, Moscucci M, Smith DE, Share D, Dixon S, Greenbaum A, Grossman
PM, Gurm HS. The association of sex with outcomes among patients undergoing
primary percutaneous coronary intervention for ST elevation myocardial infarction
in the contemporary era: Insights from the Blue Cross Blue Shield of Michigan
Cardiovascular Consortium (BMC2). Am Heart J 2011;161:106-122.e1.
Gender delays bij STEMI patiënten behandeld met PCI

7 Reanimatie buiten het zieken-
huis in Noord-Holland en
Twente: resultaten ARREST-
onderzoek over 2006-2011
101
S.G. Beesems*, J.A. Zijlstra*, R. Stieglis, R.W. Koster
Afdeling cardiologie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam
* Beide auteurs hebben een gelijke bijdrage geleverd aan dit hoofdstuk
7.1 Achtergrond en studieopzet
In de AmsteRdam REsuscitation STudies (ARREST) worden de uitvoering
en uitkomst van reanimaties buiten het ziekenhuis onderzocht. Sinds juni
2005 worden zonder onderbreking alle reanimaties geregistreerd en geanalyseerd
in de provincie Noord-Holland (exclusief de Gooi-Vechtstreek),
een gebied met 2,45 miljoen inwoners. Het betreffen reanimaties waarvoor
de hulpverlening vanuit drie ambulance meldkamers (Amsterdam e.o.,
Kennemerland en Noord-Holland Noord) wordt aangestuurd. De hulpverlening
omvat inzet van ambulances en first responders: politie en brandweer
met een automatische externe defibrillator (AED), en de burgerhulpverleners.
Vanaf begin 2010 is het onderzoek uitgebreid naar de regio Twente
met één meldkamer (Ambulance Oost). Hierdoor is het aantal inwoners, dat
in het onderzoeksgebied is betrokken, gestegen tot 3,08 miljoen.
In het ARREST-onderzoek wordt geen steekproef genomen: het is een
opzet waarin alle reanimaties die zich in het onderzoeksgebied buiten het
ziekenhuis voordoen, in het onderzoek worden opgenomen. Daarbij wordt
informatie gecombineerd die afkomstig is van de meldkamer, de ambulancebemanning,
de defibrillator, het ziekenhuis en de (eventueel) gebruikte
AED en zijn bediener. Hierdoor is de kans klein dat een reanimatie wordt
gemist.
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

102
Tijd tot defibrillatie
In onze onderzoeksgebieden is de gemiddelde tijd tussen melding bij 112
en aansluiten van een manuele defibrillator (mDFB) van een ambulance 10
minuten en tot eerste defibrillatieschok ongeveer 12 minuten. Zoals bekend
is deze tijd dusdanig lang dat de kans op overleving van het slachtoffer bij
aankomst van de ambulance al dramatisch is gedaald. In een poging om
de tijd tot defibrilleren te bekorten is de AED ontwikkeld. Een AED is zo
geconstrueerd, dat een leek (liefst wel met training) in staat is om veilig en
snel de benodigde defibrillatieschok toe te dienen. In toenemende mate
worden AED’s die ter plaatse aanwezig zijn ingezet, de z.g. ‘on-site’ AED’s.
Deze AED’s zijn op eigen initiatief door bedrijven, sport- en ontspanningsgelegenheden
of in het openbaar geplaatst. Ook worden AED’s regelmatig
gebruikt in de huisartsenpraktijk en tijdens nacht- en weekenddienst.
AED-inzet door burgerhulpverleners
Het overgrote deel van de slachtoffers van een plotselinge hartstilstand is
op dat moment in zijn of haar eigen woonhuis, waar on-site AED’s zelden
gebruikt kunnen worden. Door de 112-meldkamer aangestuurde politie- en
brandweereenheden uitgerust met een AED, kunnen de aanrijtijd enigszins
bekorten in vergelijking met die van de ambulance. 1 Dat is duidelijk winst,
maar ook de aanrijtijd van first responders is niet voldoende kort om de
overlevingskans substantieel te vergroten. Als mogelijke oplossing hiervoor
is er in Nederland de laatste jaren een structuur opgezet, waarin hulp nog
eerder kan worden geleverd, óók in de woning/woonwijk. Dit is mogelijk
doordat de ambulancezorg burgers als eerste schakel in de noodhulpketen
kan oproepen: het reanimatie oproep systeem (ROS). Met dit systeem worden
burgerhulpverleners in een database opgenomen en via een SMS vanuit
de 112-meldkamer opgeroepen voor hulpverlening, met of zonder AED,
aan een slachtoffer in hun nabijheid. Hierbij maken ze gebruik van AED’s
die in het openbaar, maar juist wel in de woonomgeving zijn opgesteld. De
Hartstichting ontwikkelde hiervoor het concept van de ‘6-minuten zones’.
Hierdoor wordt de kans groter dat burgerhulpverleners aanzienlijk eerder
bij het slachtoffer zullen zijn en binnen 6 minuten kunnen defibrilleren.
Dit artikel gaat over de factoren die ertoe hebben geleid dat de kans op overleven
na een reanimatie buiten het ziekenhuis over de jaren heen gestegen
is. Omdat het artikel vooral inzicht wil geven in het belang van omstanderreanimatie
en responstijden van de hulpverleners zijn reanimaties met een
evident niet-cardiale oorzaak èn waarbij de reanimatie in aanwezigheid van
ambulancepersoneel plaatsvond, buiten beschouwing gelaten.
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

103
7.2 Resultaten
Tabel 7.1 toont de incidentie van reanimaties in beide onderzoeksgebieden,
uitgedrukt in aantallen/100.000 inwoners/jaar. In alle jaren waar deze
rapportage betrekking op heeft zijn geen veranderingen in incidentie
opgetreden. Het grootste verschil tussen Noord-Holland en Twente is
het aantal meldingen van een hartstilstand per 100.000 inwoners in 2010
(respectievelijk 72 en 56) en 2011 (respectievelijk 77 en 52). De incidentie van
het aantal gestarte reanimaties is in de gehele periode, 2006-2011, in Noord-
Holland met gemiddeld 47 constant gebleven. De incidentie van het aantal
reanimaties met een cardiale oorzaak is met 37 ook gelijk gebleven. De
incidentie van het aantal gestarte reanimaties in Twente is met 42 iets lager
dan in Noord-Holland. Het aantal reanimaties met een cardiale oorzaak is
echter goed vergelijkbaar in beide gebieden.
Tabel 7.1 Aantal meldingen van hartstilstand en gestarte reanimaties in Noord-Holland (2006-2011) en
Twente (2010-2011)
Noord-Holland Twente
Periode 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2010 2011
Bevolking in onderzoeksgebied, miljoen 2,4 2,4 2,4 2,45 2,45 2,45 0,62 0,63
Aantal meldingen van hartstilstand, n 1.593 1.826 1.564 1.878 1.752 1.888 348 327
Aantal meldingen van hartstilstand/
100.000 inwoners 66 76 65 77 72 77 56 52
Reanimatie gestart 1.091 1.102 1.114 1.163 1.166 1.184 262 260
Gestarte reanimaties/
100.000 inwoners 46 46 46 48 48 48 42 41
Cardiale reanimaties*
(incl. ambulance getuige † ),
n (%) 929 (85) 952 (86) 976 (88) 968 (83) 991 (85) 998 (84) 255 (97) 257 (99)
Cardiale reanimaties*
(excl. ambulance getuige),
n (%) 857 (79) 890 (81) 888 (80) 876 (75) 901 (77) 904 (76) 236 (90) 234 (90)
Cardiale reanimaties*
(excl. ambulance getuige)/
100.000 inwoners 36 37 37 36 37 37 38 37
* Een cardiale oorzaak wordt aangenomen, tenzij een niet-cardiale oorzaak evident is (b.v. trauma, verdrinking, suïcide)
†
Circulatiestilstand ontstaan in aanwezigheid van ambulancepersoneel
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

Tabel 7.2 Demografische en systeemkenmerken van de reanimaties met een cardiale oorzaak in Noord-
Holland (2006-2011) en Twente (2010-2011)
Noord-Holland Twente
Periode 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2010 2011
Cardiale reanimaties
(excl. ambulance getuige), n 857 890 888 876 901 904 236 234
Gemiddelde leeftijd (jaar) 65 65 65 66 67 66 66 66
Percentage mannen 75 73 72 74 70 70 74 70
Locatie reanimatie, n (%)
In/om woonhuis 572 (67) 594 (67) 557 (63) 580 (66) 604 (67) 614 (68) 167 (71) 162 (69)
Werk 12 (1) 12 (1) 13 (2) 23 (3) 17 (2) 30 (3) 9 (4) 4 (2)
Sport-/ontspanningsgelegenheid 47 (6) 41 (5) 56 (6) 42 (5) 29 (3) 46 (5) 11 (5) 11 (5)
Op straat 112 (13) 135 (15) 130 (15) 129 (15) 136 (15) 101 (11) 24 (10) 23 (10)
Openbare gelegenheid 82 (10) 77 (9) 91 (10) 66 (8) 60 (7) 65 (7) 18 (8) 26 (11)
Lange termijn verzorgingsinstelling 32 (4) 30 (3) 39 (4) 34 (4) 46 (5) 39 (4) 7 (3) 7 (3)
Elders 0 (0) 1 (0) 2 (0) 2 (0) 9 (1) 9 (1) 0 (0) 1 (0)
Getuige van de collaps, n (%)
Ja 666 (78) 680 (76) 676 (76) 632 (72) 636 (71) 620 (69) 161 (68) 147 (63)
Nee 185 (22) 202 (23) 192 (22) 226 (26) 228 (25) 258 (29) 48 (20) 65 (28)
Onbekend 6 (1) 8 (1) 20 (2) 18 (2) 37 (4) 26 (3) 27 (11) 22 (9)
Basale reanimatie door leken, n (%) 549 (64) 594 (67) 593 (67) 612 (70) 613 (68) 634 (70) 155 (66) 180 (77)
In woonhuis, n (% van subgroep) 355 (59) 395 (63) 356 (60) 394 (64) 405 (62) 422 (65) 108 (62) 124 (73)
Niet in woonhuis, n (% van subgrp.) 194 (77) 199 (75) 237 (81) 218 (83) 204 (82) 211 (84) 47 (76) 56 (86)
VF/VT 1e ritme, n (%) 430 (50) § 418 (47) § 406 (46) 376 (43) 367 (41) 414 (46) 91 (39) 94 (40)
AED aangesloten, n (%) 183 (21) 212 (24) 210 (24) 292 (33) 388 (43) 465 (51) 88 (37) 119 (51)
Eerste schok

105
Tabel 7.2 toont de algemene kenmerken van de patiënten en de omstandigheden
rond de reanimaties met cardiale oorzaak, waarbij de ambulance
geen getuige was van de collaps. Opnieuw blijkt dat gemiddeld 71% van de
reanimaties zich in of om een woning afspeelt. In Noord-Holland wordt
onder die omstandigheden in gemiddeld 62% van de gevallen basale reanimatie
door omstanders toegepast, in Twente is dit aantal in 2011 beduidend
hoger, nl. 73%. Het percentage basale reanimaties door omstanders buiten
de woonhuizen is in Noord-Holland en Twente in 2011 gemiddeld 85%.
Het percentage patiënten bij wie het eerste ritme ventrikelfibrilleren (VF)
of ventrikeltachycardie (VT) is, daalt in Noord-Holland van 50% in 2006
naar 41% in 2010. In 2011 is echter een stijging naar 46%. In Twente ligt dit
percentage in 2010/2011 rond de 40%.
AED gebruik
In tabel 7.2 is te zien dat, in Noord-Holland, het percentage patiënten
waarbij een AED was aangesloten (onafhankelijk van de vraag of ermee
werd gedefibrilleerd) door de jaren heen sterk is gestegen. De explosieve
groei tussen de jaren 2009 (33%) en 2011 (51%) is ten eerste te verklaren
doordat sinds 2010 door een landelijk beleid naast de politie Kennemerland
(die al sinds 2000 de AED gebruikt) ook elders de politie als first responder
met AED wordt ingezet. Tevens is in 2009 het ROS in Noord-Holland
Noord stapsgewijs in werking gesteld. Twente behoort sinds 2010 bij ons
onderzoeksgebied. In dit gebied werden al vóór deelname aan het ARRESTonderzoek
burgerhulpverleners van het ROS systematisch ingezet bij
reanimaties.
AED aansluit- en schoktijden
Tabel 7.3 geeft een overzicht van de aansluit- en schoktijden van óf de AED
óf de manuele defibrillator van de ambulance (mDFB) in combinatie met
het wel of niet hebben van een schokbaar beginritme (VF/VT) in Noord-
Holland en Twente samen. Als er bij een reanimatie een AED is aangesloten
dan is de tijd tussen de melding bij 112 en het aansluiten van de AED mediaan
3 minuten en 9 seconden korter dan wanneer de ambulance als eerste
een monitor aansluit. Dit is nog duidelijker te zien bij de tijd van melding
tot de eerste schok; wanneer er een AED is aangesloten is deze tijd mediaan
4 minuten en 29 seconden korter dan wanneer de eerste schok door de
ambulance wordt gegeven. In Noord-Holland is een duidelijke stijging te
zien van het percentage patiënten dat binnen 6 minuten de eerste schok
ontvangt. Dit percentage stijgt van 22% in 2006 naar 40% in 2011 als de
eerste schok door een AED wordt gegeven. Dit in tegenstelling tot wanneer
de ambulance als eerste aansluit: dan blijft dit 4% over de hele periode
2006-2011.
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

Tabel 7.3 Aansluit- en schoktijden, na 112-meldingen, óf met de AED óf met de mDFB van de ambulance
bij reanimaties met een cardiale oorzaak* in Noord-Holland en Twente, 2006-2011 †
106
Therapeutische hypothermie
AED als 1e aangesloten mDFB als 1e aangesloten
VF/VT, n (% registraties aanwezig) 1196 (96) 1974 (93)
Tijd tot aansluiten, min:sec (IQR) ‡ 06:54 (04:31-09:09) 10:03 (07:54-12:37)
VF/VT, n (% registraties aanwezig) 1151 (92) 1927 (91)
Tijd tot 1e schok, min:sec (IQR) ‡ 07:49 (05:11-10:58) 12:18 (09:04-17:44)
Geen VF/VT, n (% registraties aanwezig) 700 (97) 1522 (89)
Tijd tot aansluiten, min:sec (IQR) ‡ 07:40 (05:24-09:44) 11:11 (08:50-13:55)
AED = automatische externe defibrillator; mDFB = manuele defibrillator; VF = ventrikelfibrilleren; VT =
ventrikeltachycardie; IQR = interkwartiel range
* Exclusief reanimaties waarbij het ambulancepersoneel getuige was
† Voor Twente alleen aansluit- en schoktijden beschikbaar van 2010/2011
‡ Tijden zijn mediaan met IQR = interkwartiel range: 25e-75e percentiel
Informatie over therapeutische hypothermie (TH) is alleen bekend van de
patiënten die zijn gereanimeerd en opgenomen in Noord-Holland (deze
gegevens zijn helaas nog niet beschikbaar uit de Twentse ziekenhuizen).
TH op de Intensive Care werd in 2006 in 83% van de patiënten bij wie dit
geïndiceerd was, toegepast. In 2010 en 2011 is dit percentage gestegen tot
bijna 100%. Tegenwoordig is TH in alle ziekenhuizen standaard protocol.
Het percentage patiënten bij wie TH niet nodig was (niet meer comateus bij
aankomst in het ziekenhuis) is tussen 2009 en 2011 met 2% gestegen.
Overleving
De totale overleving bij ontslag uit het ziekenhuis is alleen beschreven
voor de provincie Noord-Holland (de gegevens m.b.t. de overleving zijn
helaas nog niet beschikbaar uit de Twentse ziekenhuizen). De overleving
bij ontslag uit het ziekenhuis na een reanimatie buiten het ziekenhuis (na
uitsluiting van evident niet-cardiale oorzaken en patiënten die de circulatiestilstand
in aanwezigheid van ambulancepersoneel kregen) is geleidelijk
gestegen van 18% in 2006 naar 23% in 2011. Tabel 7.4 geeft een overzicht
van de verschillende determinanten van overleving. Zoals bekend en ook
in deze gevallen zichtbaar, is de overleving veel hoger als er een getuige
was van de collaps en als omstanderreanimatie plaatsvond. Bij VF/VT als
eerst geregistreerde ritme is de overleving vele malen hoger dan bij andere
ritmes. De overleving is ook aanzienlijk hoger als er een on-site AED is aangesloten.
Wanneer een patiënt te goed is voor therapeutische hypothermie
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

107
(omdat de patiënt al weer bij bewustzijn is bij opname) is de kans op overle-
ven zeer groot (90-100%). Als een patiënt na aankomst in het ziekenhuis wel
gekoeld wordt, is de kans op overleven sinds 2008 meer dan 50%.
Tabel 7.4 Totale overleving bij ziekenhuisontslag na reanimatie met cardiale oorzaak in Noord-Holland, 2006-2011
Periode 2006 2007 2008 2009 2010 2011
n = 857 n = 890 n = 888 n = 876 n = 901 n = 904
Totaal overleving (%) 155 (18) 149 (17) 197 (22) 173 (20) 192 (21) 206 (23)
Getuige, n (%) †‡
Ja 142 (21) 140 (21) 180 (27) 157 (25) 168 (26) 183 (30)
Nee 12 (7) 8 (4) 14 (7) 15 (7) 14 (6) 20 (8)
Omstanderreanimatie, n (%) †‡
Ja 115 (21) 126 (21) 165 (28) 147 (24) 150 (25) 172 (27)
Nee 39 (13) 22 (8) 24 (9) 24 (10) 31 (13) 28 (12)
Eerst geregistreerde
ritme, n (%) †‡
VF/VT 139 (32) 136 (33) 181 (45) 152 (40) 150 (41) 175 (42)
Ander eerste ritme 14 (4) 10 (2) 10 (2) 11 (3) 25 (5) 23 (5)
Met aansluiting AED, n (%) †‡
On-site AED 21 (46) 27 (38) 29 (52) 29 (45) 30 (54) 36 (48)
First responder § AED
(via meldkamer) 19 (14) 28 (20) 34 (22) 43 (19) 71 (22) 92 (24)
Zonder aansluiting AED,
n (%) †‡ 115 (17) 94 (14) 134 (20) 101 (17) 89 (17) 78 (18)
Therapeutische hypothermie,
n (%) †
Geïndiceerd en toegepast 93 (44) 87 (42) 133 (55) 109 (53) 135 (52) 131 (56)
Patiënt te goed voor
hypothermie 41 (90) 56 (100) 52 (96) 40 (98) 46 (98) 57 (97)
Geen indicatie volgens
richtlijn 2005 3 (75) - - - 0 (0) -
Geen mogelijkheid 4 (33) 1 (13) 2 (50) 2 (50) - -
Niet gekoeld, reden onbekend 14 (48) 5 (42) 8 (62) 0 (0) 2 (67) 0 (0)
Onbekend 0 (0) 0 (0) 2 (50) 19 (76)* 8 (62)* 4 (36)*
VF = ventrikelfibrilleren; VT = ventrikeltachycardie; AED = automatische externe defibrillator
* Nog geen volledige informatie bekend over de behandeling in het ziekenhuis
† Aantallen en percentages uit tabel 7.2 van de subgroepen ‘getuige van collaps’, ‘basale reanimatie door
leken’, VF/VT 1e ritme, ‘AED aangesloten’, en ‘therapeutische hypothermie’
‡ Overleving niet weergegeven van de casussen waarbij de subgroep onbekend was
§ Inclusief burgerhulpverleners
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

Percentage
108
Figuur 7.1 laat zien dat het percentage gestarte reanimaties met een cardiale
oorzaak over de jaren heen redelijk constant is gebleven. VF/VT als eerste
ritme daalt van 63% in 1995 naar 41% in 2010. In 2011 stijgt dit percentage
weer naar 46%. Het percentage aangesloten AED’s is vanaf 2008 geleidelijk
gestegen. De totale overleving stijgt eveneens: van 9% in 1995 en 18% in
2006 naar 23% in 2011.
Figuur 7.1 Percentage gestarte cardiale reanimaties, VF of VT als 1e ritme in relatie tot het percentage
aangesloten AED’s en totale overleving van 1995-1997 2 en 2006-2011 in Noord-Holland
100
90
80
70
60
50
40
30
20
//
//
10
//
//
0 //
1995 2006 2007 2008 2009 2010 2011
% Gestarte cardiale reanimaties
% VF/VT als 1e ritme
7.3 Beschouwing
% Aangesloten AED’s
% Overleving
VF = ventrikelfibrilleren; VT = ventrikeltachycardie; AED = automatische externe defibrillator
De overlevingscijfers na een gestarte reanimatie met een cardiale oorzaak
vertonen een duidelijke stijging. De verbetering in overleving kan niet
worden toegeschreven aan een gunstiger selectie van patiënten bij wie een
reanimatie wordt gestart: het aantal gestarte reanimaties met een cardiale
oorzaak per 100.000 inwoners per jaar is met 37 in Noord-Holland nagenoeg
gelijk gebleven. Opvallend is het verschil in het aantal reanimatiemeldingen
per 100.000 inwoners tussen Noord-Holland en Twente in 2010
(resp. 72 en 56) en 2011 (resp. 77 en 52). Hiervoor kunnen verschillende
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011
Jaar

109
verklaringen zijn. Ten eerste, is het mogelijk dat in Noord-Holland vaker
een onterechte reanimatiemelding (o.a. geen echte circulatiestilstand of
lijkvinding) wordt gedaan. Een mogelijke tweede verklaring is dat de
112-meldkamermedewerkers in Noord-Holland eerder besluiten om een
melding als reanimatie te behandelen. In Noord-Holland is te zien dat
het percentage patiënten bij wie het eerste ritme ventrikelfibrilleren (VF)
of ventrikeltachycardie (VT) is, van 2006 tot 2010 daalt met 9% en in 2011
weer met 5% stijgt. Waarschijnlijk wordt dit verklaard door het feit dat in
toenemende mate het eerste hartritme door een AED, en dus eerder, wordt
vastgesteld (zie tabel 7.4).
Representativiteit van de bevindingen in Noord-Holland en Twente
De ARREST-studies omvatten alle reanimaties in het onderzoeksgebied
Noord-Holland en sinds 2010 tevens alle reanimaties in de regio Twente.
Dit betekent echter niet dat de uitvoering en uitkomst in de overige delen
van Nederland hetzelfde zullen zijn. Daarvoor kunnen meerdere redenen
zijn. Ten eerste is er in Noord-Holland sinds 1995 een traditie van reanimatieonderzoek.
Door de grote aandacht en intensieve samenwerking met
de ambulancediensten en ziekenhuizen kan daardoor het z.g. ‘Hawthorne
effect’ optreden: onderzoek doen genereert de extra aandacht en inspanning
voor kwaliteit waardoor resultaten gunstig kunnen uitvallen. Dit
Hawthorne effect zou overigens de verbetering in overleving sinds 1995
niet kunnen verklaren. 2-3 Daarnaast is in Noord-Holland (m.n. bij politie en
brandweer) de AED al in 2000 geïntroduceerd. Sinds 2010 is landelijk elke
politiewagen uitgerust met een AED. Om deze redenen kunnen wij niet
met zekerheid stellen dat onze resultaten van Noord-Holland vóór 2010
representatief zijn voor heel Nederland.
Twente is als tweede onderzoeksgebied in de ARREST-studies opgenomen
om de representativiteit te verbeteren en omdat het ROS in Twente al
sinds 2008 in ontwikkeling is; dit in tegenstelling tot vele andere gebieden
in Nederland waar het ROS nog niet is opgezet of nog in een beginfase
verkeert. Vanwege deze reden hoeven ook de resultaten van de regio Twente
niet geheel representatief te zijn voor de rest van Nederland.
De resultaten laten zien dat de inzet van een AED de afgelopen jaren sterk
gestegen is. De hoge overlevingscijfers bij het gebruik van een on-site AED
komen overeen met overlevingscijfers uit eerdere studies. 4-6 Het gebruik
van een on-site AED in openbare gelegenheden verhoogt de kans op overleven
sterk. Niet alleen de uitkomsten van de overlevingscijfers bij gebruik
van een on-site AED laten de toegevoegde waarde van de AED zien. In
eerder gerandomiseerd onderzoek van de ARREST-studies is al aangetoond
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

110
dat de inzet van een first responder (politie en/of brandweer) met een
AED leidt tot een duidelijke, maar beperkte verbetering van de overleving
die echter wel kosteneffectief is. 7,8 Het gebruik van een on-site AED heeft
echter een veel grotere impact op de overlevingskans dan een AED die door
een first responder via een meldkamer ter plaatse moet komen. 1 Dit is te
verklaren door de vertraging in alarmering en de aanrijtijd. Door een first
responder wordt de aansluittijd van een AED wel bekort, maar in mindere
mate dan te realiseren is bij snellere oproep van een lokale hulpverlener.
Een burgerhulpverlener kan via het ROS de tijd van melding tot aansluiten
aanzienlijk bekorten. In de literatuur zijn geen cijfers bekend over de
klinische uitkomst van een reanimatie waarbij een AED is ingezet door een
burgerhulpverlener via het ROS. Het ROS is onderwerp van studie binnen
het ARREST-onderzoek.
De verbetering in overleving is niet alleen toe te schrijven aan de toenemende
toepassing van de AED. Een andere factor, die de stijgende overleving
na een reanimatie buiten het ziekenhuis kan verklaren, is de geprotocolleerde
toepassing van TH. Deze blijkt nu volledig te worden toegepast als
er een indicatie voor is. Daarnaast levert de z.g. post-reanimatiezorg zoals
toepassing van acute hartkatheterisatie en revascularisatie (PCI) bij sterk
vernauwde of afgesloten kransslagaderen een verdere verbetering. Deze
zorg is in dit onderzoek niet geanalyseerd.
7.4 Conclusie
De overleving na een reanimatie buiten het ziekenhuis met een cardiale oorzaak
is in de afgelopen jaren verder gestegen tot 23%. Omstanderreanimatie
wordt in Nederland gelukkig zeer vaak toegepast en is zeker één van de
bepalende factoren voor het succes van reanimatie. De resultaten van de
ARREST-studies laten zien dat de AED een belangrijk onderdeel is van
de reanimatie infrastructuur buiten het ziekenhuis, die aantoonbaar tot
verbetering van de overleving heeft geleid. Toepassing van de AED in openbare
gelegenheden is zeer succesvol gebleken. De waarde van de AED door
first responders in de woonhuizen, waar het merendeel van de reanimaties
plaatsvindt, is echter door de langere aanrijtijd beperkter. De verwachting is
dat het reanimatie oproep systeem hier verbetering in zal brengen.
Therapeutische hypothermie wordt in vrijwel 100% van de gevallen op
indicatie toegepast. Deze belangrijke behandeling is binnen 5 jaar na introductie
volledig geaccepteerd en geïmplementeerd.
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

111
Dankwoord
De gegevens van de ARREST-studies zijn verkregen dankzij intensieve
samenwerking met alle ambulancediensten, meldkamers en ziekenhuizen
in de betrokken veiligheidsregio’s. Bijzondere dank gaat daarom uit naar
alle ambulancemedewerkers, meldkamercentralisten, ziekenhuismedewerkers,
politie, brandweer en leidinggevenden in de veiligheidsregio’s
Amsterdam e.o., Kennemerland, Noord-Holland Noord en Ambulance Oost.
De gegevens voor dit overzicht zijn verzameld en bewerkt door de staf van
het ARREST-onderzoek: Loes Bekkers, Paulien Homma, Jocelyn Berdowski,
Esther Landman, Michiel Hulleman, Abdennasser Bardai en Marieke Blom.
Gegevens van AED’s zijn verzameld door Jeanet Duyn (Veiligheidsregio
Noord-Holland Noord), Irmgard Maassen en Gerard Kamphuis (Ambulance
Oost) en tevens tientallen medisch studenten van het AMC.
De ARREST-studies worden mogelijk gemaakt door subsidies van de
Hartstichting, Zon-MW, NWO, Cardiac Science, Medizon, Physio Control en
Zoll Medical Corporation.
E-mail contactpersonen: s.g.beesems@amc.nl / j.a.zijlstra@amc.nl.
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

112
Gebruikte literatuur
1. Berdowski J, Blom MT, Bardai A, Tan HL, Tijssen JG, Koster RW. Impact of onsite
or dispatched automated external defibrillator use on survival after out-of-hospital
cardiac arrest. Circulation 2011;124:2225–2232.
2. Waalewijn RA, de Vos R, Koster RW. Out-of-hospital cardiac arrests in Amsterdam
and its surrounding areas: results from the Amsterdam Resuscitation Study (ARREST)
in “Utstein” style. Resuscitation 1998;38:157–167.
3. Hulleman M, Berdowski J, de Groot JR, van Dessel PFHM, Borleffs CJW, Blom MT,
Bardai A, de Cock CC, Tan HL, Tijssen JGP, Koster RW. Implantable Cardioverter-
Defibrillators Have Reduced the Incidence of Resuscitation for Out-of-Hospital
Cardiac Arrest Caused by Lethal Arrhythmias. Circulation 2012;126:815-821.
4. Caffrey SL, Willoughby PJ, Pepe PE, Becker LB. Public use of automated external
defibrillators. N Engl J Med 2002;347:1242–1247.
5. Valenzuela TD, Roe DJ, Nichol G, Clark LL, Spaite DW, Hardman RG. Outcomes of
rapid defibrillation by security officers after cardiac arrest in casinos. N Engl J Med
2000;343:1206–1209.
6. Hallstrom AP, Ornato JP, Weisfeldt M, Travers A, Christenson J, McBurnie MA,
Zalenski R, Becker LB, Schron EB, Proschan M; Public Access Defibrillation Trial
Investigators. Public-access defibrillation and survival after out-of-hospital cardiac
arrest. N Engl J Med 2004;351:637–646.
7. van Alem AP, Vrenken RH, de Vos R, Tijssen JG, Koster RW. Use of automated
external defibrillator by first responders in out of hospital cardiac arrest: prospective
controlled trial. BMJ 2003;327:1312–1316.
8. Myerburg RJ, Fenster J, Velez M, Rosenberg D, Lai S, Kurlansky P, Newton S, Knox
M, Castellanos A. Impact of community-wide police car deployment of automated
external defibrillators on survival from out-of-hospital cardiac arrest. Circulation
2002;106:1058–1064.
Reanimatie buiten het ziekenhuis in Noord-Holland en Twente:
resultaten ARREST-onderzoek over 2006-2011

8 Verschil in behandeling met
alteplase tussen mannen en
vrouwen: gegevens uit het
PRACTISE onderzoek
113
M. Dirks, I.R. de Ridder, D.W.J. Dippel, namens de PRACTISE onderzoekers
Afdeling Neurologie, Erasmus MC, Rotterdam
8.1 Inleiding
Trombolyse met intraveneuze alteplase (recombinant tissue plasminogen
activator; rtPA) is een effectieve behandeling voor patiënten met een acuut
herseninfarct. 1 Een recente meta-analyse van 14 studies suggereerde dat
vrouwen in vergelijking met mannen met een acuut herseninfarct minder
kans hebben om met intraveneuze rtPA behandeld te worden. 2 Het is niet
bekend waarom het trombolyse percentage tussen mannen en vrouwen verschilt.
De auteur adviseert om in grote trombolyse studies naar de oorzaken
van deze verschillen te zoeken.
Voor de PRACTISE trial zijn alle patiënten met een acute beroerte (zowel
met een herseninfarct als een hersenbloeding, binnen 24 uur na het ontstaan
van de klachten) geregistreerd in 12 ziekenhuizen in Nederland. 3,4
Het doel van deze studie was het evalueren van een implementatie -
methode voor trombolyse bij patiënten met een herseninfarct. De studie
liep van 2005 tot 2007 en de follow up tot 2008. De resultaten van de interventie
en de kosten-effectiviteit van de implementatie-methode zijn elders
gerapporteerd. De gegevens die voor deze studie zijn verzameld geeft ons
de mogelijkheid om antwoord te krijgen op de volgende vragen:
• Zijn er in het PRACTISE studie cohort verschillen tussen mannen en
vrouwen in de kans op behandeling met rtPA?
• Zo ja, zijn er factoren die dit verschil verklaren, zoals de tijdsduur tussen
begin van de verschijnselen en aankomst in het ziekenhuis, symptomen
en contra-indicaties voor de behandeling.
Gender delays in behandeling met alteplase na beroerte

114
8.2 Methoden
Van alle patiënten met een beroerte (zowel een herseninfarct (ICD10: I63) of
intracerebrale bloeding (ICD10: I61)), die binnen 24 na het begin van de verschijnselen
zijn opgenomen, is een minimaal aantal gegevens geregistreerd
zoals leeftijd, geslacht, tijdstip van ontstaan van de klachten en aankomst op
de spoedeisende hulp (SEH) en of de huisarts is gebeld of langsgekomen. Van
patiënten die binnen de 4 uur na het ontstaan van de symptomen op de SEH
waren en een herseninfarct hadden zijn meer gegevens geregistreerd zoals
medische voorgeschiedenis, cardiovasculaire risicofactoren, de ernst van de
neurologische uitval (gemeten met de National Institutes of Health Stroke
Scale (NIHSS)) en de eventuele contra-indicatie voor trombolyse. In sommige
ziekenhuizen werd de volledige NIHSS score geregistreerd, in andere alleen
de somscore van de NIHSS (dit betrof ongeveer de helft van de patiënten).
Uitkomstmaat
De primaire uitkomst was behandeling met rtPA tussen mannen en vrouwen
in de totale groep en de subgroep van patiënten met een herseninfarct
die binnen de 4 uur op de SEH waren. Wij analyseerden het verschil in relatieve
frequentie van de behandeling met rtPA tussen mannen en vrouwen.
Daarnaast hebben we gekeken naar het verschil in behandeling met rtPA
tussen mannen en vrouwen in relatie met: het tijdstip van aankomst op de
SEH, de tussenkomst van de huisarts, de symptomen en de contra-indicaties
voor trombolyse. Deze associaties werden geschat met een multipel logistisch
regressiemodel met justering voor leeftijd, uitgedrukt in odds ratio’s
met een 95% betrouwbaarheidsinterval (95% BI).
8.3 Resultaten
In totaal werden er in de 2 jaar 5.515 patiënten met een herseninfarct of
hersenbloeding geregistreerd; 49,6% vrouwen en 50,4% mannen. Bijna een
derde (30,0%) van de patiënten had een herseninfarct en presenteerde zich
binnen 4 uur na het ontstaan van de klachten op de SEH. In deze groep was
echter 45,6% vrouw. De gemiddelde leeftijd was 74 jaar bij vrouwen en 70
jaar bij mannen (tabel 8.1).
In de patiëntengroep met een herseninfarct die binnen de 4 uur op de SEH
waren, was de mediane NIHSS score (neurologische uitval) 6 bij vrouwen en
5 bij mannen. Vrouwen hadden vaker hypertensie (54,8% vrouwen en 48,1%
mannen), daartegenover stond dat meer mannen rookten (18,3% vrouwen en
28,8% mannen). Meer mannen hadden een hartinfarct in de voorgeschiedenis
(8,3% vrouwen en 18,2% mannen).
Gender delays in behandeling met alteplase na beroerte

Tabel 8.1 Algemene karakteristieken naar geslacht
115
Trombolyse en sekse verschillen
Analyse van de totale populatie patiënten met een beroerte toonde dat vrou-
wen minder vaak behandeld worden met rtPA dan mannen (11,3% vrouwen,
14,0% mannen, OR 0,8 (95% BI: 0,7 - 0,9)(tabel 8.2). Justeren voor leeftijd
veranderde deze associatie niet (OR 0,8 (95% BI: 0,7 - 1,0). Binnen de patiëntengroep
met een herseninfarct die binnen de 4 uur op de SEH was, was er
geen verschil tussen mannen en vrouwen in behandeling met rtPA; 41,6%
vrouwen tegenover 42,4% mannen werden behandeld met rtPA (OR 1,0 (95%
BI: 0,8 - 1,2)). De associatie tussen geslacht en trombolyse was niet afhankelijk
van het ziekenhuis (p=0,21 Mantel Haenszel heterogeniteitstest) (figuur 8.1).
Minder vrouwen kwamen binnen de 4 uur na het ontstaan van de klachten
op de SEH; 27,2% vrouwen tegenover 33,0% mannen (OR 0,8 (95% BI: 0,7 -
0,9)). De tijd tussen het ontstaan van de klachten en aankomst op de SEH
was gemiddeld 36 minuten meer bij vrouwen dan bij mannen (95% BI: 17 tot
55 minuten). Er waren geen verschillen tussen mannen en vrouwen in het
voorkomen van intracerebrale bloedingen, in tussenkomst van de huisarts,
of voorkomen van contra-indicaties voor trombolyse. Vrouwen presenteerden
zich vaker met een gedaald bewustzijn (OR 1,5 (95% BI: 1,0 - 2,3)),
parese (OR 1,5 (95% BI: 1,1 – 2,1)), of mutisme (OR 1,8 (95% BI: 1,1 – 2,8)) (alle
gejusteerd voor leeftijd).
Gender delays in behandeling met alteplase na beroerte
Vrouwen Mannen
Totaal geregistreerd 2.737 (49.6%) 2.778 (50.4%)
Leeftijd (gemiddelde, SD)* 74 (13) 70 (12)
Leeftijd 80 jaar of ouder 1.140 (41%) 605 (22%)
Hersenbloeding 432 (16%) 460 (17%)
Herseninfact binnen 4 uur (n = 1657) 755 (46%) 902 (54%)
Leeftijd (gemiddelde, SD)* 74 (13) 70 (12)
Hypertensie 414 (55%) 434 (48%)
Atrium fibrilleren 144 (19%) 153 (17%)
Diabetes Mellitus 134 (18%) 140 (16%)
Hypercholesterolemie 285 (38%) 353 (39%)
Roken (huidig) 138 (18%) 260 (29%)
Herseninfarct in de voorgeschiedenis 139 (18%) 193 (21%)
Hartinfarct in de voorgeschiedenis 63 (8%) 164 (18%)
NIHSS bij opname (mediaan, IQR † ) 6 (3-13) 5 (3-10)
* SD = standaard deviatie; † IQR = interkwartiel range

Tabel 8.2 Associatie tussen geslacht en verschillende kenmerken zoals trombolyse, tussenkomst huis-
arts, tijdstip van het ontstaan van de symptomen en het soort symptoom, uitgedrukt in odds
ratio’s met een 95% BI, gejusteerd voor leeftijd
116
Gender delays in behandeling met alteplase na beroerte
Vrouwen Mannen OR(95% BI)*
Totaal geregistreerde patiënten, zowel patiënten met
een herseninfarct als met een hersenbloeding n = 2.737 (50%) n = 2.778 (50%)
Behandeling met rtPA 314 (11%) 382 (14%) 0,8 (0,7 - 1,0)
Huisarts is gebeld 1418 (51%) 1341 (49%) 1,0 (0,9 - 1,1)
Huisarts is langs geweest
Tijdstip tussen ontstaan en aankomst op SEH,
1209 (44%) 1124 (42%) 1,0 (0,9 - 1,1)
min (mediaan, IQR † )
Patiënten met een herseninfarct binnen de
427 (414-440) 391 (378-404) 0,7 (0,3 - 1,5)
4 uur (n = 1.657) n = 755 (46%) n = 902 (54%)
Behandeling met rtPA 314 (42%) 382 (42%) 1,0 (0,8 - 1,2)
Contra-indicaties voor trombolyse 369 (49%) 449 (50%) 0,9 (0,8 - 1,1)
Patiënten met een herseninfarct binnen de 4 uur bij wie
de complete NIHSS item scores bekend zijn (n = 780) n = 354 (45%) n = 426 (55%)
Verlaagd bewustzijn 60 (17%) 48 (11%) 1,5 (1,0 - 2,3)
Desoriëntatie 123 (34%) 125 (29%) 1,2 (0,9 - 1,6)
Blikparese 95 (27%) 104 (25%) 1,1 (0,8 - 1,5)
Hemianopsie 114 (32%) 138 (32%) 0,9 (0,7 - 1,3)
Aangezichtsverlamming 215 (60%) 257 (60%) 1,0 (0,8 - 1,4)
Verlamming van extremiteiten 280 (78%) 306 (70%) 1,5 (1,1 - 2,1)
Ataxie 48 (14%) 61 (14%) 1,0 (0,6 - 1,5)
Sensibiliteitsstoornissen 163 (45%) 177 (41%) 1,3 (1,0 - 1,7)
Afasie 131 (37%) 156 (36%) 0,9 (0,7 - 1,3)
Mutisme # 52 (15%) 34 (8%) 1,8 (1,1 - 2,8)
Dysarthrie 199 (56%) 215 (50%) 1,3 (1,0 - 1,7)
Neglect 67 (18%) 78 (18%) 1,0 (0,7 – 1,5)
*OR is odds ratio; 95% BI is 95% betrouwbaarheidsinterval; † IQR is interkwartiel range
# Mutisme is een stoornis die wordt gekenmerkt door het (bijna) niet uiten van gesproken taal, zoals gezien
kan worden bij een ernstige afasie

Figuur 8.1 Associatie tussen geslacht en trombolyse per ziekenhuis
117
Totaal
Centrum 1
Centrum 2
Centrum 3
Centrum 4
Centrum 5
Centrum 6
Centrum 7
Centrum 8
Centrum 9
Centrum 10
Centrum 11
Centrum 12
8.4 Bespreking
In een groot cohort met opeenvolgende patiënten met een beroerte uit 12
verschillende ziekenhuizen is er gekeken of er een verschil is tussen mannen
en vrouwen met een herseninfarct in het verkrijgen van een behandeling
met intraveneuze rtPA. Binnen de totale groep van patiënten met een
beroerte die binnen 24 uur na het ontstaan van de symptomen opgenomen
werd in het ziekenhuis, werden minder vrouwen behandeld met alteplase
dan mannen. In deze groep was de tussenkomst van de huisarts bij vrouwen
en mannen niet verschillend, wel kwamen vrouwen later op de spoedeisende
hulp. In de groep patiënten met een herseninfarct die binnen de 4 uur
op de SEH aanwezig waren was er geen verschil in behandeling met rtPA
tussen mannen en vrouwen. Er was geen verschil in contra-indicaties voor
trombolyse tussen de groepen en het verschil in symptomatologie (meer
vrouwen hadden een gedaald bewustzijn, een verlamming of waren mutistisch)
leidde niet tot een verschil in behandeling met rtPA.
De ziekenhuizen zijn qua grootte, geografische spreiding en procedures
representatief voor Nederland. Ook de patiënten populatie is representatief
met de vrij hoge gemiddelde leeftijd van meer dan 70 en omdat alle opeenvolgende
patiënten geregistreerd zijn.
Onderbehandeling van vrouwen is niet uniek voor beroerte, ook binnen
de cardiologie is bekend dat met een acuut hartinfarct vrouwen later hulp
zoeken. 5,6 Eenmaal op tijd in het ziekenhuis is er van onderbehandeling van
vrouwen met een herseninfarct gelukkig geen sprake in de huidige studie.
Maar ook hier komt naar voren dat vrouwen zich later op de SEH melden
dan mannen. Van deze groep zijn er in deze studie maar weinig gegevens.
Opvallend is het percentage van patiënten boven de 80 jaar, bij vrouwen
Gender delays in behandeling met alteplase na beroerte
N
5.515
359
413
851
863
510
538
489
193
241
484
138
436
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0
Mannen vaker behandeld Vrouwen vaker behandeld
OR(95%BI)
0,8 (0,7-0,9)
0,4 (0,2-0,8)
0,7 (0,4-1,4)
0,7 (0,5-1,2)
0,7 (0,4-1,1)
1,7 (1,0-3,0)
0,7 (0,5-1,2)
1,4 (0,7-2,8)
1,3 (0,4-4,5)
0,9 (0,4-1,9)
1,1 (0,7-1,8)
0,5 (0,2-1,3)
0,9 (0,5-1,5)

118
is dit 41% en bij mannen 22%. Een belangrijke factor in de late presentatie
van vrouwen zou kunnen zijn dat zij alleen wonen. Alleenwonend zijn in
combinatie met een gedaald bewustzijn, verlamming en/of afasie maken
het inschakelen van professionele hulp moeilijk. Uit eerdere (oudere)
studies kwam naar voren dat een belangrijke factor voor het laat zoeken
van hulp de herkenning van de symptomen van een beroerte is. 7,8 Dit is te
beïnvloeden door voorlichting, zoals de campagnes van de Nederlandse
Hartstichting met de FAST (face arm speech time) test. 9,10 Daarnaast is
het belangrijk dat patiënten zich realiseren dat ze voor behandeling zoals
trombolyse snel naar het ziekenhuis moeten komen en campagnes zouden
dit aspect meer kunnen benadrukken. Het bereiken van patiënten die alleen
wonen en moeilijk hulp kunnen zoeken is een grote uitdaging, maar met de
toenemende vergrijzing van groot belang. Een creatieve oplossing is nodig
om het nadeel dat vrouwen hierdoor ondervinden op te heffen.
Gender delays in behandeling met alteplase na beroerte

119
Gebruikte literatuur
1. Wardlaw JM, Murray V, Berge E, et al. Recombinant tissue plasminogen activator
for acute ischaemic stroke: an updated systematic review and meta-analysis. Lancet
2012; 379:2364-2372.
2. Reeves M. Bhatt A, Jajou P, et al. Sex Differences in the Use of Intravenous rt-PA
Thrombolysis Treatment for Acute Ischemic Stroke. Stroke 2009;40:1743-1749.
3. Dirks M, Niessen LW, Van Wijngaarden JD, et al. Promoting thrombolysis in acute
ischemic stroke. Stroke 2011;42:1325-1330.
4. Dirks M, Baeten SA, Dippel DW, et al. Real-life costs and effects of an implementation
program to increase thrombolysis in stroke. Neurology 2012;79:508-514.
5. Jneid H, Fonarrow GC, Cannon CP, et al. Sex differences in medical care and early
death after acute myocardial infarction. Circulation 2008;118:2803-2810.
6. Dey S, Flather MD, Devlin G. Sex-related differences in the presentation, treatment
and outcomes among patients with acute coronary syndromes: the Global Registry of
Acute Coronary events. Heart 2009; 95:20-26.
7. Evenson KR, Rosamond WD and Morris DL. Prehospital and in-hospital delays in
acute stroke care. Neuroepidemioplogy 2001; 20:65-76.
8. Meijer RJ, Hilkemeijer JH, Koudstaal PJ, et al. Beïnvloedbare determinanten van
vertraagde ziekenhuisopname van patiënten met een beroerte. Ned Tijdschr
Geneeskd 2004; 148:227-231.
9. Robinson TG, Reid A, Haunton VJ, et al. The face arm speech test: does it encourage
rapid recognition of important stroke warning symptoms? Emerg Med 2012; epub.
10. Van Leijden AJ, Wimmers RH, Hinlopen CH et al. Public stroke knowledge and careseeking
intention 2004-2008. The long term impact of an educational mass media
campaign in The Netherlands. Cerebrovasc Dis 2009; 27(S6): 68.
Gender delays in behandeling met alteplase na beroerte

120
Deelnemende ziekenhuizen en de PRACTISE onderzoekers
Ziekenhuis Rivierenland, Tiel, M.G. Baal; Academisch Ziekenhuis
Maastricht, Maastricht, dr. R.J. van Oostenbrugge; Medisch Spectrum
Twente, Enschede, dr. P.J.A.M. Brouwers; Amphia Ziekenhuis, Breda, dr. R.
van Dijl (dr. S.L.M. Bakker); Atrium Medisch Centrum Parkstad Heerlen,
dr. C.L. Franke; Meander MC, Amersfoort, H.M.A. van Gemert; Rijnstate
Ziekenhuis, Arnhem, dr. P.H.E. Hilkens; Catharina Ziekenhuis, Eindhoven,
dr. K. Keizer; Erasmus MC, Rotterdam, dr. F. van Kooten; Spaarne
Ziekenhuis, Hoofddorp, R.J. Meijer; IJsselmeer Ziekenhuizen, Lelystad,
R.J.J. Tans; St Franciscus Gasthuis, Rotterdam, F.H. Vermeij.
Dataverzameling
H. Bongenaar, Catharina Ziekenhuis, Eindhoven; H. Droste, J. Lodico
& R. Koertshuis, Medisch Spectrum Twente, Enschede; M. Elvrink & N.
Aalderink, Rijnstate Ziekenhuis, Arnhem ; E.S. van der Heijden, Erasmus
MC, Rotterdam; A. Hilton, Academisch Ziekenhuis Maastricht, Maastricht;
T. Simons, Atrium Medisch Centrum Parkstad, Heerlen; M. van Keulen
& P. Geytenbeek, Meander MC, Amersfoort; A. van Loon & K. Kraus,
Amphia Ziekenhuis, Breda; I. van de Poll & R. auf den Brinke, IJsselmeer
Ziekenhuizen, Lelystad; C. Vermeulen & M. Chirangi, Ziekenhuis
Rivierenland, Tiel; A. van der Wal, St Franciscus Gasthuis, Rotterdam; A.
Wassink & L. Offerhaus, Spaarne Ziekenhuis, Hoofddorp.
PRACTISE Studiegroep
dr. M. Dirks, prof. dr. L. Niessen, prof. dr. R. Huijsman, prof. dr. R. van
Oosterbrugge, prof. dr. P.J. Koudstaal, dr. C.L. Franke, prof. dr. D.W.J.
Dippel.
Correspondentie:
Prof Diederik WJ Dippel, neuroloog (d.dippel@erasmusmc.nl)
Gender delays in behandeling met alteplase na beroerte

9 Familiaire Hypercholesterolemie:
prevalentie en spreiding in
Nederland
121
R.A. Kraaijenhagen 1 , M. Boekel 1 , M. Houter 1 , M.J.W. van Oosterhout 2 ,
M.B. Bos-Flores 2 , I. Kindt 1
1 StOEH, Amsterdam
2 Hartstichting, Den Haag
9.1 Familiaire Hypercholesterolemie
Familiaire Hypercholesterolemie, kortweg FH, is één van de meest voorkomende
erfelijke stofwisselingsziekten in Nederland. Mensen met FH
hebben vaak een mutatie in het LDL-receptor gen, het APO-B gen en/of het
PCSK9 gen, waardoor het LDL-cholesterol minder makkelijk uit het plasma
te verwijderen is. Er zijn in Nederland al meer dan 600 mutaties in de bovengenoemde
genen gevonden. 1
Kenmerkend is dat mensen met FH langdurig en ongemerkt een sterk
verhoogd LDL-cholesterol hebben. Als gevolg hiervan hebben deze personen
een sterk verhoogde neiging tot atherosclerose en een daaraan gerelateerd
sterk verhoogd risico op coronaire hartziekten. Andere kenmerken kunnen
zijn (pees) xanthomen (cholesterolophopingen op bijv. pezen of in de huid)
en arcus lipoïdes (cholesterol ophoping in het hoornvlies). FH is een dominant
overervende aandoening. Dit betekent dat wanneer iemand FH heeft,
er 50% kans is dat een eerstegraads familielid ook de aanleg voor FH heeft.
Mensen met de heterozygote vorm van FH hebben in het algemeen een sterk
verhoogd cholesterol >8 mmol/l. Echter, niet alle mensen met een mutatie
in het LDL-receptor gen hebben een hoog cholesterolgehalte. Uit analyses
in Nederland blijkt dat bij circa 15% 2 van de mensen met een FH mutatie het
LDL-cholesterolgehalte normaal is. 3,4 Mensen met FH hebben een sterk verhoogd
risico op het vroegtijdig optreden van hart- en vaatziekten, daarnaast
is de gemiddelde levensverwachting 10-15 jaar korter wanneer niet tijdig
met behandeling gestart wordt. Uit epidemiologische gegevens blijkt dat de
helft van de onbehandelde mannen met FH een coronaire hartziekte krijgt
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland

122
voor zijn 50 ste levensjaar. Op 60-jarige leeftijd heeft gemiddeld genomen
driekwart van de niet-behandelde mannen een coronaire hartziekte doorge-
maakt. Van de niet-behandelde vrouwen met FH krijgt ruim 10% een coro-
naire hartziekte voor haar 50 ste levensjaar en heeft de helft een coronaire
hartziekte voor het 60ste levensjaar. 5, 6
Mensen met homozygote FH hebben zeer hoge totaal cholesterolwaarden
(17-26 mmol/l). Coronaire hartziekten ontwikkelen zich bij hen vaak al in de
kindertijd. Homozygote FH veroorzaakt zonder behandeling vaak sterfte
aan hart- en vaatziekten (HVZ) op zeer jonge leeftijd (

123
9.2 Opsporing van FH
Identificeren van de index patiënt
Wanneer een arts bij een patiënt een verdenking heeft van FH, kan de
arts het FH-risicoprofiel bepalen aan de hand van een scorekaart (zie
www.stoeh.nl). Het risicoprofiel wordt gebaseerd op items zoals hart- en
vaatziekten in de voorgeschiedenis, belaste familie-anamnese voor harten
vaatziekten, xanthomen, arcus lipoïdes en LDL-cholesterol waarden.
Bij een score van 6 punten of meer komt de patiënt in aanmerking voor
DNA-diagnostiek als secundaire vormen van hyperlipidemie uitgesloten
zijn. 11,12
De huisarts of specialist kan vervolgens het bloed van een mogelijke
FH-patiënt doorsturen naar het Laboratorium Experimentele Vasculaire
Geneeskunde van het AMC. Daar wordt vastgesteld of er sprake is van een
DNA-afwijking die tot FH leidt. Is er sprake van een DNA-afwijking, dan
meldt het laboratorium dit aan aanvrager (huisarts/specialist) en aan de
StOEH (als de patiënt daar toestemming voor heeft gegeven). De StOEH
voert het verdere familie-cascadeonderzoek uit. 13
Familie-cascadeonderzoek
Een Genetic Fieldworker (GFW’er) van de StOEH neemt contact op met de
indexpatiënt. Met diens toestemming worden vervolgens de eerstegraads
familieleden en zo mogelijk ook de tweedegraads verwanten in kaart
gebracht en benaderd. Na voorlichting over FH door een GFW’er wordt
gevraagd of familieleden willen deelnemen aan het onderzoek. De GFW’er
bezoekt vervolgens de familieleden thuis, geeft informatie over FH en
het DNA-onderzoek. Na het invullen van een informed consent formulier
wordt bloed afgenomen voor DNA-onderzoek en het cholesterolgehalte
in het bloed bepaald. In het Laboratorium Experimentele Vasculaire
Geneeskunde wordt onderzocht of de DNA-afwijking bij het familielid
aanwezig is. De StOEH stuurt het onderzochte familielid een brief met
de uitslag van het onderzoek. Is het onderzochte familielid een drager
van de FH-mutatie, dan voegt de StOEH aan de brief het advies toe zich
onder begeleiding te stellen van een arts, en informatie voor die arts wordt
bijgevoegd.
StOEH streeft ernaar 70 procent van alle FH-patiënten in Nederland op te
sporen (rekening houdend met weigeraars, onvindbare familieleden etc).
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland

124
9.3 Huidige stand van opsporing
Op basis van de eerste resultaten is net na de eeuwwisseling het maximaal
aantal personen met FH berekend en – met een aantal aannames – geschat
op ongeveer 40.000. Hierbij werd uitgegaan van 16 miljoen inwoners en de
bevinding dat de heterozygote vorm van FH bij 1 op de 400 personen werd
vastgesteld in regio’s waar de opsporing gestructureerd en succesvol verliep.
Het streefgetal van het aantal op te sporen personen met FH komt hiermee
op 28.000 (70% van 40.000). 13 Het voorkomen van een homozygote vorm
wordt geschat op 1 per 640.000 personen. 1
Opsporing ‘in kaart’
Van de naar schatting 40.000 mensen met FH in Nederland waren er eind
2011 25.399 opgespoord (63 procent) en opgenomen in de StOEH-database.
Gemiddeld wordt bij 6 mensen met verdenking op FH met behulp van de
complexe DNA-diagnostiek 1 indexpatiënt gevonden. Gemiddeld worden
per FH-patiënt waarmee het familieonderzoek gestart wordt (de index
patiënt), 8 familieleden met FH gevonden. 12 Per jaar worden ongeveer
1.500 - 2.000 nieuwe FH-patiënten opgespoord (tabel 9.1). Bij onderzoek
onder jonge index patiënten en hun jonge familieleden is het percentage
FH zo’n 50% terwijl dit onder ouderen zo’n 30% bedraagt (tabel 9.2).
Tabel 9.1 FH opsporing door de jaren heen (t/m 2011)
Bron StOEH
Jaar

Tabel 9.2 FH opsporing naar leeftijd (t/m juni 2012)
Bron StOEH
Leeftijd Onderzocht FH+ % Positief
< 20 jaar 6.850 3.401 49,6
20-40 jaar 12.677 5.670 44,7
40-60 jaar 19.490 6.680 34,4
> 60 jaar 19.501 5.521 28,3
Data tot en met juni 2012
125
Op de kaart van Nederland is zichtbaar hoe deze personen met FH regio-
naal zijn verdeeld. Hierbij is rekening gehouden met het aantal inwoners
per provincie en de aanname dat 1 op de 400 inwoners FH heeft. Hierbij
is de hypothese gehanteerd dat de spreiding van FH over het land geen
bijzondere verschillen per regio kent en dat per regio uitgegaan kan worden
van het landelijke gemiddelde. Het landelijke gemiddelde van 63% is vastgesteld
eind 2011.
Hierbij dient opgemerkt te worden dat het percentage opgespoorde mensen
hoger dan 100% kan zijn, omdat in de betreffende regio de prevalentie 1 op
de 400 hoger kan liggen (zie De toekomst).
De opsporingsgraad van FH-patiënten verschilt naar postcode gebied
(figuur 9.1), provincie (figuur 9.2), en gemeenten binnen provincies (figuren
9.2.1-9.2.4).
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland

Figuur 9.1 Verdeling van FH in Nederland op basis van postcodegebieden (eerste 2 cijfers).
Stand van zaken per juli 2012
Bron database StOEH
Percentage opgespoord
13 - 20
20 - 40
40 - 63
landelijk gemiddelde
63 - 100(63%)
100 - 120
120 - 228
126
Op de volgende pagina is per provincie het percentage weergegeven van
mensen met FH dat opgespoord is t.o.v. het aantal mensen met FH dat
potentieel opgespoord zou kunnen zijn uitgaande van de aanname dat 1 op
de 400 inwoners FH heeft. Ook hierbij wordt uitgegaan van het landelijke
gemiddelde van 63% dat eind 2011 is vastgesteld.
Voorbeeld berekening:
De provincie Zuid-Holland heeft 3.550.881 inwoners. Volgens de berekeningen
(1 op 400) zouden daar 8.877 personen wonen met FH. In deze provincie
zijn 4.620 personen met FH getraceerd (52%).
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland

Figuur 9.2 Percentage opgespoorde personen met FH per provincie.
127
Stand van zaken t/m 2011
Bron database StOEH
Percentage opgespoord
20 - 40
40 - 63 landelijk gemiddelde
63 - 100 (63%)
100 - 120
Zeeland
101%
Noord-Holland
81%
Zuid-Holland
52%
Utrecht
55%
Flevoland
54%
Noord-Brabant
56%
Friesland
88%
Gelderland
40%
Limburg
35%
Groningen
70%
Drenthe
68%
Overijssel
47%
Ter illustratie zijn er op de volgende pagina 4 provincies uitgelicht om
inzicht te geven in de regionale spreiding op gemeenteniveau. Hierbij is
gekozen voor Zeeland vanwege het hoogste percentage en voor Overijssel,
Gelderland en Limburg vanwege het laagste percentage. De regionale
spreiding voor de overige provincies is op te vragen bij de StOEH.
Voorbeelden van gemeenten:
- Gemeente Enschede (Overijssel)
Inwoners: 158.048, te verwachten FH: 395, gevonden FH < juli 2012: 207 (=52%)
- Gemeente Weert (Limburg)
Inwoners: 48.563, te verwachten FH: 121, gevonden FH < juli 2012: 40 (=33%)
- Gemeente Terneuzen (Zeeland)
Inwoners: 54.742, te verwachten FH: 137, gevonden FH < juli 2012: 98 (=72%)
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland

Figuur 9.2.1 Percentage opgespoorde personen met FH in de provincie Zeeland.
128
Stand van zaken per juli 2012
Bron database StOEH
Percentage opgespoord
24 - 40
40- 63
landelijk gemiddelde (63%)
63 - 100
100 - 120
120 - 260
Veere
Sluis
Figuur 9.2.2 Percentage opgespoorde personen met FH in de provincie Overijssel.
Stand van zaken per juli 2012
Bron database StOEH
Percentage opgespoord
Middelburg
Vlissingen
15 - 20
20 - 40
40 - 63
landelijk gemiddelde (63%)
63 - 100
100 - 120
120 - 150
Steenwijkerland
Zwartewaterland
Kampen
Zwolle
Staphorst
Dalfsen
Schouwen-Duivenland
Noord Beveland
Borsele
Terneuzen
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland
Goes
Ommen
Hardenberg
Kapelle
Raalte
Hellendoorn
Almelo
Wierden
Olst-Wijhe
Borne
Rijssen-Holten
Deventer
Twenterand
Hof van Twente
Hulst
Tubbergen
Hengelo
Haaksbergen
Tholen
Reimerswaal
Dinkelland
OldenzaalLosser
Enschede

Figuur 9.2.3 Percentage opgespoorde personen met FH in de provincie Gelderland.
129
Stand van zaken per juli 2012
Bron database StOEH
Percentage opgespoord
0 - 20
20 - 40
40 - 63
landelijk gemiddelde (63%)
63 - 100
Oldebroek
Hattem
100 - 102
Elburg Heerde
Putten
Nijkerk
Barneveld
Voorst
Apeldoorn Lochem
Zutphen
Scherpenzeel
Ede
Rozendaal
Brummen
Bronckhorst
Rheden
Berkelland
Arnhem
Doesburg
Culemborg
Geldermalsen
Lingewaal
Neerijnen
Oost Gelre
Renkum
Zevenaar
Winterswijk
Wageningen
Westervoort
Doetinchem
Buren
Duiven
Overbetuwe
Montferland Oude Aalten
Neder-Betuwe
Lingewaard
IJsselstreek
Rijnwaarden
Tiel
Druten
Beuningen UbbergenMillingen
West Maas
Nijmegen aan de Rijn
en Waal
Wijchen
Zaltbommel
Maasdriel
Heumen Groesbeek
Figuur 9.2.4 Percentage opgespoorde personen met FH in de provincie Limburg.
Stand van zaken per juli 2012
Bron database StOEH
Percentage opgespoord
0 - 20
20 - 40
40 - 63
63 - 83
landelijk gemiddelde (63%)
Harderwijk
Nunspeet
Nederweert
Weert
Ermelo
Mook en
Middelaar
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland
Venray
Maasbree
Leudal
Bergen
Horst aan de Maas
Roermond
Maasgouw
Roerdalel
Echt-
Susteren
Gennep
Beesel
Venlo
Sittard-
Geleen
Stein
Onderbanken
Schinnen Brunssum
Beek
Nuth
Heerlen Landgraaf
Meerssen
Voerendaal Kerkrade
Maastricht Valkenburg
a/d Geul
Gulpen-
Simpelveld
Eijsden-
Wittem
Margraten
Vaals
Epe

130
9.3 Verklaring in regionale verschillen
Duidelijk zichtbaar op bovenstaande kaarten zijn de regionale verschillen
in opgespoorde aantallen FH-patiënten. Er zijn aanwijzingen uit gesprekken
met artsen waarom de instroom van index-patiënten in bepaalde regio’s
achterblijft:
- De opsporing van FH hangt erg af van de individuele aandacht van
zorgprofessionals.
- Zowel bij professionals in de eerste als tweede lijn blijkt de kennis over
het FH-risicoprofiel en de awareness over (het nut van) familie-cascadescreening
nog te laag.
- Door onbekendheid bij het grote publiek blijft de instroom van nog niet
gediagnosticeerde FH achter.
- Het StOEH-stroomschema blijkt niet gemakkelijk vindbaar op
www.stoeh.nl.
- De diagnostiek en behandeling van mensen met FH is niet in een
NHG-standaard beschreven, maar in een – minder toegankelijk- NHGstandpunt.
- FH-patiënten zijn moeilijk te herkennen bij gebruik van statines. Gevolg
is dat bij veel potentiële FH-patiënten met hoge cholesterolwaarden
behandeling is of wordt gestart zonder dat er aanvullende (DNA-) diagnostiek
heeft plaatsgevonden, waardoor ook het familieonderzoek niet
gestart kan worden.
Daarnaast is het mogelijk dat niet alle FH-patiënten in de StOEH-data bank
zijn geregistreerd.
9.4 De toekomst
Bij de besluitvorming over het opstarten van FH familie-cascadescreening
is indertijd uitgegaan van een einddatum in 2010. De gedachte was dat
tegen die tijd het merendeel van de maximaal op te sporen patiënten zou
zijn opgespoord. Eind 2010 bleek dat het werk nog niet af was. Er waren
op dat moment 23.500 patiënten opgespoord. De toenmalig minister van
VWS besloot de subsidie aan de StOEH voor de actieve opsporing van FH
te continueren tot en met 31 december 2013. Na 2013 zal de financiering
door VWS van de StOEH dan ook worden beëindigd. Dit besluit past in het
beleid waarin de eigen verantwoordelijkheid van de burger voorop staat en
betekent dat de werkzaamheden van de StOEH per 31 december 2013 zullen
worden overgedragen aan de reguliere zorg.
Uitgaande van een prevalentie van 1 op 400 mensen zou dan waarschijnlijk
wel 70% van de FH patiënten opgespoord zijn. Interessant gegeven is echter
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland

131
dat nu blijkt dat in verschillende provincies (waar de opsporing het meest
actief heeft plaatsgevonden) de prevalentie veel hoger lijkt dan 1 op 400. Dit
sluit mogelijkerwijs aan bij eerder gepubliceerde data van een steekproef
in Hoofddorp waarbij onder klinische verdenking van FH een prevalentie
van 1:232 werd gevonden. 14 Belangrijke aanname is dat er hierbij wordt
uitgegaan van de hypothese dat de spreiding van FH over het land geen
bijzondere verschillen per regio kent. Dit zou dit kunnen betekenen dat
het aantal mensen met FH beduidend hoger is dan tot nu toe werd aangenomen.
Dit impliceert vervolgens dat de StOEH doelstelling nog bij lange
na niet gehaald is. Er zal nagedacht moeten worden over een oplossing om
de opsporing van FH ook na 2013 zo goed mogelijk te kunnen realiseren.
Dit ook om binnen bekende families met FH kinderen en nieuwgeborenen
vroegtijdig te kunnen onderzoeken op FH. Diagnostiek bij kinderen is
gewenst zodat tijdig aandacht gegeven kan worden aan een gezonde leefstijl.
Indien nodig zou zo vroeg mogelijk, al op kinderleeftijd, gestart kunnen
worden met behandeling met statines (zie www.cholesterolkinderen.nl).
Identificatie-onderzoeken in ziekenhuizen
De StOEH voert thans identificatieonderzoeken uit in een 8 tal ziekenhuizen
in regio’s waar de opsporingsgraad volgens de StOEH database niet
zo hoog is. Patiënten met klinische FH worden uit de ziekenhuisgegevens
geïdentificeerd en waar nodig wordt DNA onderzoek verricht. Bij gebleken
DNA mutatie voor FH, wordt familie-cascadescreening gestart. Doel is om
binnen zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk mensen met een mogelijke
FH op te sporen, zodat een adequate behandeling gestart kan worden.
De eerste resultaten zijn veelbelovend. Zo zijn in de regio Enschede binnen
een jaar tijd 15 indexpatiënten opgespoord en is familieonderzoek gestart
waar voorheen slechts 4 indexpatiënten in een jaar werden opgespoord. De
StOEH wordt hierin ondersteund door de Hartstichting.
Met dank aan het RIVM voor de vervaardiging van de FH-kaarten van Nederland.
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland

132
Gebruikte literatuur
1. Kusters DM, Huijgen R, Defesche JC, Vissers MN, Kindt I, Hutten BA, Kastelein
JJP. Founder mutations in the Netherlands: geographical distribution of the most
prevalent mutations in the low-density lipoprotein receptor and apolipoprotein B
genes. Neth Heart J 2011;19:175–182.
2. Huijgen R, Vissers MN, Kindt I, Trip MD, de Groot E, Kastelein JP and Hutten B.
Assessment of Carotid Atherosclerosis in Normocholesterolemic Individuals With
Proven Mutations in the Low-Density Lipoprotein Receptor or Apolipoprotein B
Genes.Circ Cardiovasc Genet August 2011.
3. Marang-van de Mheen PJ, Asbroek AHA ten, Maarle MC van, Stouthard MEA,
Bonsel GJ, Klazinga NS. Screening op familiare hypercholesterolemie in Nederland.
Een evaluatie van kosten, effecten en maatschappelijke gevolgen (eindrapport).
Amsterdam, 2000.
4. Umans-Eckenhausen MAW, Defesche JC, Sijbrands EJG, Scheerder RLJM, Kasterkeub
JJP. Review of first 5 years of screening for familial hypercholesterolaemia in the
Netherlands. Lancet 2001;357:165-168.
5. Slack J. Risks of ischaemic heart-disease in familial hyperlipoproteinaemic states.
Lancet 1969;294:1380–1382.
6. Stone NJ, Levy RI, Fredrickson DS, Verter J. Coronary artery disease in 116 kindred
with familial type II hyperlipoproteinemia. Circulation 1974;49:476–88.
7. Brown MS, Hobbs HH, Goldstein JL . Familial hypercholesterolemia. In: Scriver
Online Metabolic and Molecular bases of inherited disease. Chapter 120.
Zie http://www.ommbid.com/OMMBID/the_online_metabolic_and_
molecular_bases_of_inherited_disease/b/abstract/part12/ch120.
8. Versmissen J, Oosterveer DM, Yazdanpanah M, Defesche JC, Basart DC, Liem
AH,Heeringa J, Witteman JC, Lansberg PJ, Kastelein JJ, Sijbrands EJ. Efficacy of statins
in familial hypercholesterolaemia: a long term cohort study. BMJ 2008;337:a2423.
9. http://www.verzekeraars.nl/UserFiles/File/download/FH_en_verzekerbaarheid%20(2012).pdf
10. http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_FH
11. Walma EP, Wiersma TJ. NHG-Standpunt Diagnostiek en behandeling van familiaire
hypercholesterolemie. Huisarts Wet 2006;49:202-4.
12. Walma EP, Visseren FL, Jukema JW, Kastelein JJ, Hoes AW, Stalenhoef AF. The
practice guideline Diagnosis and treatment of familial hypercholesterolaemia of the
Dutch Health Care Insurance Board. Ned Tijdschr Geneeskd 2006;150:18-23.
13. www.stoeh.nl
14. Lansberg PJ, Tuzgöl S, Ree MA van de, Defesche JC,Kastelein JJP. Prevalentie van
familiaire hypercholesterolemie onder volwassenen in vier huisartspraktijken hoger
dan werd aangenomen. Ned Tijdschr Geneeskd 2000;144:1437-40.
Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland

Bijlage A
133
Beschrijving van de tien ziektecategorieën binnen de hart- en
vaatziekten
Conform voorgaande jaren zijn de hart- en vaatziekten in dit rapport in
10 groepen onderverdeeld. Onderstaand wordt voor iedere groep zowel de
ICD-9 als bijbehorende ICD-10 codes aangegeven.
1. ISCHEMISCHE HARTZIEKTEN
ICD-9
Acuut hartinfarct (410); Overige acute en subacute vormen van ischemische
hartziekten (411); Oud hartinfarct (412); Angina pectoris (413); Andere vormen
van chronische ischemische hartziekten (414)
ICD-10
Angina pectoris (I20); Acuut hartinfarct (I21); Recidief hartinfarct (I22);
Bepaalde actuele complicaties na acuut hartinfarct (I23); Overige acute
ischemische hartziekten (I24); Chronische ischemische hartziekte (I25)
2. CEREBROVASCULAIRE AANDOENINGEN
ICD-9
Subarachnoïdale bloeding (430); Intracerebrale bloeding (431); Overige
en niet-gespecificeerde intracraniale bloedingen (432); Afsluiting en
stenose van precerebrale arteriën (433); Afsluiting van cerebrale arteriën
(434); Transiënte cerebrale ischaemie (435); Acute, niet scherp omschreven
cerebrovasculaire aandoeningen (436); Overige en niet scherp omschreven
cerebrovasculaire aandoeningen (437); Late gevolgen van cerebrovasculaire
aandoeningen (438)
ICD-10
Transiënte cerebrale ischemische aanvallen en verwante syndromen (G45);
Subarachnoïdale bloeding (I60); Intracerebrale bloeding (I61); Overige niettraumatische
intracraniale bloeding (I62); Cerebraal infarct (I63); Beroerte,
niet gespecificeerd als bloeding of infarct (I64); Occlusie en stenose van
precerebrale arteriën, niet resulterend in cerebraal infarct (I65); Occlusie
en stenose van cerebrale arteriën, niet resulterend in cerebraal infarct (I66);
Overige cerebrovasculaire ziekten (I67); Late gevolgen van cerebrovasculaire
ziekte (I69)
Bijlagen

134
3. ARTERIEEL VAATLIJDEN
ICD-9
Arterioveneuze fistel en aneurysma van de longslagader (417.0 en 417.1);
Aneurysma van de aorta (441); Overige aneurysmata (442); Arteriële embolie
en trombose (444); Polyarteritis nodosa en verwante aandoeningen (446);
Overige aandoeningen van arteriën en arteriolen (447)
ICD-10
Arterioveneuze fistel van longvaten (I28.0); Aneurysma van longarterie
(I28.1); Aneurysma en dissectie van aorta (I71); Overige aneurysmata (I72);
Arteriële embolie en thrombose (I74); Overige aandoeningen van arteriën
en arteriolen (I77); Polyarteritis nodosa en verwante aandoeningen (M30);
Overige necrotiserende vaataandoeningen (M31)
4. AANGEBOREN HARTAFWIJKINGEN EN VAATAFWIJKINGEN
ICD-9
Congenitale afwijkingen van bulbus cordis en sluiting van het hartseptum
(745); Overige congenitale afwijkingen van het hart (746); Overige congenitale
afwijkingen van de tractus circulatorius (747)
ICD-10
Persisterende foetale circulatie (P29.3); Congenitale misvormingen van
hartcompartimenten en verbindingen (Q20); Congenitale misvormingen
van hartsepta (Q21); Congenitale misvormingen van pulmonalis -en
tricuspidaliskleppen (Q22); Congenitale misvormingen van aorta -en
mitraliskleppen (Q23); Overige congenitale misvormingen van hart (Q24);
Congenitale misvormingen van grote arteriën (Q25); Congenitale misvormingen
van grote venen (Q26); Overige congenitale misvormingen van
perifeer vaatstelsel (Q27); Overige congenitale misvormingen van hart en
vaatstelsel (Q28)
5. REUMATISCHE HARTZIEKTEN EN KLEPGEBREKEN
ICD-9
Acuut gewrichtsreuma zonder vermelding van hartaandoening (390);
Acuut gewrichtsreuma met hartaandoening (391); Reumatische chorea
(392); Chronische reumatische pericarditis (393); Aandoeningen van de
mitralisklep (394); Aandoeningen van de aortaklep (395); Aandoeningen
van de mitralis -en aortakleppen (396); Aandoeningen van andere endocardstructuren
(397); Overige reumatische hartaandoeningen (398); Overige
aandoeningen van het endocard (424)
Bijlagen

135
ICD-10
Acuut reuma zonder vermelding van hartaandoening (I00); Acuut reuma
met hartaandoening (I01); Reumatische chorea (I02); Reumatische
aandoeningen van mitralisklep (I05); Reumatische aandoeningen van
aortaklep (I06); Reumatische aandoeningen van tricuspidalisklep (I07);
Multipele klepaandoeningen (I08); Overige reumatische hartziekten (I09);
Niet-reumatische mitralisklepaandoeningen (I34); Niet-reumatische aortaklepaandoeningen
(I35); Niet-reumatische tricuspidalisklepaandoeningen
(I36); Pulmonalisklepaandoeningen (I37)
6. INFECTIEUZE HARTZIEKTEN
ICD-9
Cardiovasculaire syfilis (093); Acute pericarditis (420); Acute en subacute
endocarditis (421); Acute myocarditis (422); Overige aandoeningen van het
pericard (423)
ICD-10
Endomyocardiale (eosinofiele) ziekte (I42.3); Acute pericarditis (I30);
Overige ziekten van pericard (I31); Acute en subacute endocarditis (I33);
Endocarditis, klep niet gespecificeerd (I38); Acute myocarditis (I40)
7. OVERIGE HARTZIEKTEN
ICD-9
Acute pulmonale hartaandoening (415); Chronische pulmonale hartaandoening
(416); Cardiomyopathie (425); Geleidingsstoornissen (426); Cardiale
dysritmieën (427); Hartfalen (428); Niet scherp omschreven ziektebeelden
en complicaties van hartziekten (429); Afwijking bij cardiovasculair functieonderzoek
(794.3)
ICD-10
Longembolie (I26); Overige pulmonale hartziekten (I27); Cardiomyopathie
met hartdilatatie (I42.0); Obstructieve hypertrofische cardiomyopathie
(I42.1); Overige hypertrofische cardiomyopathie (I42.2); Endocardiale fibroelastosis
(I42.4); Overige restrictieve cardiomyopathie (I42.5); Alcoholische
cardiomyopathie (I42.6); Cardiomyopathie door geneesmiddelen en
andere uitwendige agentia (I42.7); Overige cardiomyopathieën (I42.8);
Cardiomyopathie, niet gespecificeerd (I42.9); Atrioventriculair block en
linker-bundeltakblock (I44); Overige geleidingsstoornissen (I45);
Hartstilstand (I46); Paroxysmale tachycardie (I47); Atriumfibrillatie
en -flutter (I48); Overige hartritmestoornissen (I49); Hartfalen
(I50); Complicaties en slecht omschreven hartziekten (I51); Post-
Bijlagen

136
cardiotomiesyndroom (I97.0); Overige functionele stoornissen na hartchirurgie
(I97.1); Overige aandoeningen van hart en vaatstelsel na een
medische verrichting, niet elders geclassificeerd (I97.8); Aandoening van
hart en vaatstelsel na een medische verrichting, niet gespecificeerd (I97.9);
Afwijkende uitslagen van cardiovasculair functie-onderzoek (R94.3)
8. ATHEROSCLEROSE EN /OF HYPERTENSIE
ICD-9
Essentiële hypertensie (401); Hartziekte ten gevolge van hypertensie (402);
Nierziekte ten gevolge van hypertensie (403); Hart -en nierziekten ten
gevolge van hypertensie (404); Secundaire hypertensie (405); Atherosclerose
(440)
ICD-10
Essentiële (primaire) hypertensie (I10); Hypertensieve hartziekte (I11);
Hypertensieve nierziekte (I12); Hypertensieve hart -en nierziekte (I13);
Secundaire hypertensie (I15); Atherosclerose (I70)
9. VENEUS VAATLIJDEN
ICD-9
Flebitis en tromboflebitis (451); Vena portae trombose (452); Overige
veneuze embolie en trombose (453); Varices van de onderste extremiteiten
(454); Hemorroïden (455); Varices op overige localisaties (456)
ICD-10
Flebitis en tromboflebitis (I80); Trombose van vena portae (I81); Overige
veneuze embolie en trombose (I82); Varices van de onderste extremiteiten
(I83); Hemorroïden (I84); Slokdarmvarices (I85); Varices op overige lokalisaties
(I86); Overige aandoeningen van venen (I87)
10. OVERIGE ZIEKTEN VAN HET VAATSTELSEL EN DE LYMFEWEGEN
ICD-9
Tuberculose van de perifere lymfeklieren (017.2); Hemangioom en lymfangioom
(228); Lymfadenitis (289.1, 289.2 en 289.3); Overige aandoeningen van
de longcirculatie (417.8 en 417.9); Vasculaire insufficiëntie van de darm (557);
Syncope en collaps (780.2); Oedeem (782.3); Cyanose (782.5); Bleekheid en
opvliegingen (782.6); Symptomen van het hart en vaatstelsel (785); Pijn op
de borst (786.5); Splenomegalie (789.2); Overige perifere vaatziekten (443);
Ziekten van capillairen (448); Niet-infectieuze aandoeningen van de lymfewegen
(457); Hypotensie (458); Overige ziekten van de tractus circulatorius
(459)
Bijlagen

137
ICD-10
Tuberculeuze perifere lymfadenopathie (A18.2); Hemangioom en lymfangioom,
elke lokalisatie (D18); Overige gespecificeerde ziekten van
longvaten (I28.8); Ziekte van longvaten, niet gespecificeerd (I28.9); Overige
perifere vaatziekten (I73); Ziekten van capillairen (I78); Niet-specifieke
lymfadenitis (I88); Overige niet-infectieuze aandoeningen van lymfevaten
en lymfeklieren (I89); Hypotensie (I95); Lymfoedeem na mastectomie
(I97.2); Overige en niet gespecificeerde aandoeningen van hart en vaatstelsel
(I99); Vaataandoeningen van de darm (K55); Afwijkingen van de hartslag
(R00); Hartgeruisen en overige geluiden van cardiale oorsprong (R01); Pijn
op de borst bij ademhaling (R07.1); Precordiale pijn (R07.2); Overige pijn
op de borst (R07.3); Pijn op de borst, niet gespecificeerd (R07.4); Overige
gespecificeerde symptomen en tekenen betreffende hart en vaatstelsel en
luchtwegen (R09.8); Cyanose (R23.0); Vergrote lymfeklieren (R59)
Bijlagen

Bijlage B
138
Doodsoorzaken en ziekenhuisopnamen in Nederland:
bronnen en classificatie
Bronnen
De aantallen sterfgevallen aan de diverse ziektebeelden zijn afkomstig uit
de statistiek van doodsoorzaken van het Centraal Bureau voor de Statistiek
(CBS). Het bestand van deze statistiek wordt samengesteld op basis van
gegevens vermeld op de doodsoorzaakverklaring, het B-formulier, dat door
de arts na het overlijden wordt ingevuld. Deze B-formulieren worden ten
behoeve van de statistiek naar de Medisch Ambtenaar van het CBS gestuurd.
De gegevens over sterfte zijn volledig en worden al sinds 1900 verzameld.
Gegevens over ziekenhuisopnamen en dagopnamen zijn afkomstig uit de
Landelijke Medische Registratie (LMR), welke is ondergebracht bij Dutch
Hospital Data (voorheen SIG Zorginformatie, Prismant). De LMR legt
opnamen vast, maar volgt geen individuen. Dit betekent dat iemand die
meerdere malen in een jaar voor hetzelfde ziektebeeld wordt opgenomen,
evenzo vele malen wordt geregistreerd. Vanaf 1986 zijn alle algemene en
alle academische ziekenhuizen aangesloten bij de LMR. Gegevens van voor
1986 zijn op basis van de getallen uit onderstaande tabel opgehoogd om tot
het totaal van heel Nederland te geraken. De onderstaande tabel geeft voor
enkele jaren de representativiteit van de LMR gegevens weer.
Tabel met participatiegraad van de Landelijke Medische Registratie in 2011
Jaar Landelijke Medische Totaal % LMR t.o.v.
Bijlagen
Registratie (LMR) Nederland Nederland
1972 948.275 1.356.357 69,9
1975 1.188.883 1.432.389 83,0
1980 1.499.650 1.572.761 95,4
1985 1.541.855 1.561.281 98,8
1986 – 2005 Deelname van alle ziekenhuizen* 100,0
2011 Deelname van alle ziekenhuizen* 100.0
* Niet alle ziekenhuizen hebben in 2011 deelgenomen (zie onderstaande tabel). De ontbrekende gegevens
zijn gesimuleerd

Tabel met ziekenhuizen die in 2011 niet of onvolledig hebben deelgenomen aan de LMR. Het percentage
van de gegevens over dagopnamen en/of klinische opnamen die zijn gesimuleerd met behulp van opname-
gegevens over eerdere jaren
Ziekenhuis Plaats % gegenereerd % gegenereerd
Isala klinieken Zwolle 31
139
Bijlagen
dagopname klinische opname
Admiraal de Ruyter ziekenhuis Vlissingen 100 29
Deventer ziekenhuis Deventer 51 48
St. Antonius ziekenhuis Nieuwegein 21 26
Catharina ziekenhuis Eindhoven 34 47
St. Franciscus Gasthuis Rotterdam 32
AZM Maastricht 100
Medisch Centrum Haaglanden Den Haag 100 100
Maasziekenhuis Boxmeer 100 51
St. Elisabeth ziekenhuis Tilburg 100 28
Centraal Militair Hospitaal Utrecht 100 100
St. Franciscus ziekenhuis Roosendaal 100 100
Diaconessenhuis Meppel Meppel 100 100
Haven ziekenhuis Rotterdam 100 100
St. Annaziekenhuis Geldrop 52 52
Streekziekenhuis Koningin Beatrix Winterswijk 75
Elkerliek Ziekenhuis Helmond 100 96
’t Lange Land ziekenhuis Zoetermeer 8 20
Ruwaard van Putten ziekenhuis Spijkenisse 80
IJsselmeer ziekenhuizen Lelystad 100 100
VieCuri Medisch Centrum Venlo 50 50
Maasstad ziekenhuis Rotterdam 49 49
Maxima Medisch Centrum Eindhoven 50 52
Amphia ziekenhuis Breda 100 100
Ziekenhuis Groep Twente Almelo 100 73
St. Maartenskliniek Nijmegen 100 100
A. van Leeuwenhoek Ziekenhuis Amsterdam 100 100
UMCU Utrecht 3
AMC Amsterdam 39 42
Totaal LMR 2011 21 15

140
Classificatie en coderen
Het coderen van doodsoorzaken vindt sinds 1979 plaats volgens de richtlijnen
van de negende versie van de International Classification of Diseases,
Injuries and Causes of Death (ICD) van de World Health Organisation
(WHO). Ongeveer eens per tien jaar vindt er een revisie van deze classificatie
plaats onder auspiciën van de WHO. In 1992 is de nieuwste versie
verschenen, de ICD-10. Het CBS heeft met ingang van 1-1-1996 deze tiende
versie toegepast bij het coderen van doodsoorzaken. Op hoofdlijnen brengt
de nieuwe classificatie weinig veranderingen met zich mee voor de hart- en
vaatziekten. In bijlage B worden voor de verschillende groepen binnen de
hart- en vaatziekten zowel de codes van de negende als de tiende ICD-versie
weergegeven.
Bij het coderen van ontslagdiagnosen maken ziekenhuizen gebruik van
de ICD Clinical Modification. Deze richtlijnen zijn een bewerking van de
ICD codes, die gebruikt worden bij de doodsoorzaken. Dit houdt in dat bij
sommige ziektebeelden meer 4-cijferige codes aanwezig zijn voor verdere
detaillering. De 3-cijferige codes stemmen overeen. Dutch Hospital Data,
verantwoordelijk voor de ziekenhuisregistratie, gaat de overstap naar de
tiende versie maken. Zij gaat tot op heden door met het gebruik van de
clinical modification van de ICD-9 classificatie.
Bijlagen

Bijlage C
141
Hart- en vaatziekten in Nederland: methoden en definities
Bevolking. Het totale aantal personen dat op een moment is opgenomen in
de bevolkingsregisters van de Nederlandse gemeenten.
Gemiddelde bevolking. Het gemiddelde van de omvang van de bevolking
aan het begin en aan het eind van een kalenderjaar.
Primaire doodsoorzaak. De ziekte, toestand of gebeurtenis waarmee de
keten van gebeurtenissen die tot de dood voerde, aanving. Alle doodsoorzaken
in dit rapport zijn primaire doodsoorzaken.
Hoofddiagnose. De hoofddiagnose is de diagnose die achteraf (bij ontslag)
als reden van de opname in het ziekenhuis wordt beschouwd. Bij de analyse
van ziekenhuisopnamen is alleen gebruik gemaakt van hoofddiagnosen.
Bruto sterftecijfer of opnamecijfer. Het aantal sterfgevallen /opnamen als
gevolg van een aandoening (ziekte, toestand of gebeurtenis) per 100.000
van de gemiddelde bevolking per jaar. Berekent als het aantal sterfgevallen
/opnamen in een jaar gedeeld door de bevolkingsgrootte in dat jaar maal
100.000. Dit cijfer houdt rekening met de (verandering in de) grootte van
een bevolking en zegt iets over de relatieve omvang van een aandoening in
de gezondheidszorg. Het bruto cijfer houdt geen rekening met veranderingen
in de leeftijdsopbouw van een bevolking zoals de vergrijzing; dit in
tegenstelling tot het voor de leeftijd gestandaardiseerde cijfer.
Het voor de leeftijd gestandaardiseerde sterftecijfer of opnamecijfer. Het
aantal sterfgevallen /opnamen als gevolg van een aandoening per 100.000
van de bevolking gecorrigeerd voor verschillen in de bevolkingsopbouw
door middel van directe standaardisatie. De hoogte van het cijfer is afhankelijk
van de gekozen standaardpopulatie.
Bijlagen

142
Directe standaardisatie. Statistische bewerking van epidemiologische kengetallen
waarbij de storende invloed van verschillen in leeftijdsverdeling is
geëlimineerd. Deze bewerking resulteert in een sterftecijfer of opnamecijfer
dat men had kunnen verwachten, indien de leeftijdsopbouw van de bevolking
gelijk zou zijn geweest aan die van de gekozen standaardpopulatie.
Doel: sterftecijfers of opnamecijfers van verschillende jaren en /of verschillende
landen onderling vergelijkbaar maken. De hoogte van het sterftecijfer
of opnamecijfer is echter afhankelijk van de gekozen standaardpopulatie.
In het jaar dat als standaard wordt gekozen, is het bruto cijfer gelijk aan het
gestandaardiseerde cijfer.
Leeftijdsspecifiek sterftecijfer of opnamecijfer. Dit zijn epidemiologische
kengetallen die voor de aangegeven leeftijdsgroepen het aantal sterfgevallen
of het aantal opnamen aangeven, uitgedrukt per 100.000 van de gemiddelde
bevolking in de desbetreffende leeftijdsgroepen.
Gemiddelde verpleegduur. Het aantal dagen dat iemand, gemiddeld gesproken,
voor een aandoening in het ziekenhuis ligt. Het totale aantal verpleegdagen
voor een aandoening gedeeld door het bijbehorende aantal opnamen.
Klinische mortaliteit of sterfte in het ziekenhuis. Het percentage patiënten
dat in het ziekenhuis overlijdt. Het aantal patiënten dat overlijdt in het
ziekenhuis met een zekere hoofddiagnose gedeeld door het totale aantal
opnamen met die hoofddiagnose en deze breuk vermenigvuldigd met 100.
De oorzaak van overlijden wordt in de Landelijke Medische Registratie niet
vastgelegd. De doodsoorzaak kan daarom afwijken van de hoofddiagnose
voor die opname.
Bijlagen

Colofon
Zetwerk en druk: Mouthaan Grafisch Bedrijf, Papendrecht
Uitgave: december 2012
ISBN: 978-90-75131-71-0
NUR 870
ISNN: 2212-7194

51212 RP73 Dit boek is vervaardigd uit chloor- en zuurvrij papier.