Care onderzoekers in de landelijke pers - Nphf

CaRre´
bulletin van de netherlands school of primary care research
jaaRgang 15 | nR 51 | maaRt 2010

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
2
r e d a c t i e c o m m i s s i e
Riekie de Vet (voorzitter), EmgO
janaica grispen, Caphri
jaap Sijbesma, UmC St Radboud
Pitty le Haen, CaRe
nicole Vogelzangs, EmgO
martijn Pisters, nIVEL
u i t g av e
Dit bulletin is een uitgave van de
Onderzoekschool CaRe.
k o p i j en in f o r m at i e
Deadline voor Carré 52: 15 juni 2010
Pitty le Haen CaRe
Universiteit maastricht
Postbus 616
6200 mD maastricht
telefoon: 043 3882084
telefax: 043 3671458
email: p.lehaen@caphri.unimaas.nl
o n t w e r p en op m a a k
jos Bruystens grafisch ontwerper, maastricht
CaRé-bulletin verschijnt vier maal per jaar en is
gratis beschikbaar voor alle medewerkers van de
onderzoekschool CaRe, alsmede voor geïnteresseerde
externe relaties.
Verzoeken om toezending van bulletin te richten
aan eerdergenoemd redactie- en informatieadres.
Website netherlands School of Primary Care
research (CaRe)
http://www.researchschoolcare.nl/
INHOUD
Redactioneel 3
Brief van de directeur 4
Nieuw redactielid 6
Na de promotie 7
Grote Programma’s 9
Top 13
Onderzoek in landelijke pers 15
Suske en wiskunde 17
Achter een ander bureau 18
Abroad 20
Gepromoveerden aan het woord 22
Cum Laude gepromoveerden aan het woord 35
MUNDO 38

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Redactioneel
3
Dat CaRré nummer 50 de allerlaatste uitvoering op papier was zagen wij in het vorige nummer al aankomen.
Alle tekenen stonden op rood en niet in de laatste plaats het bank saldo van de onderzoeksschool.
We hebben drie maanden de tijd gehad om iets anders te bedenken. Een informatie bulletin dat goedkoper
is, aantrekkelijk oogt en optimaal gebruik maakt van moderne ICT mogelijkheden. Een elektronische
CaRré dus. Zo kun je doorklikken op websites die aangegeven zijn, en met één klik zie je de uitzending
van “De wereld draait door” waarin de Care–onderzoekster Marijn Distel te gast was. Waarschijnlijk zijn
er binnen Care luitjes die nog veel creatiever zijn dan wij. Dus we hopen op innovatieve bijdragen in de
komende nummers.
We zullen u verklappen dat de redactie niet zelf
het nieuwe CaRré heeft ontworpen. We hebben
jos Bruystens (jos Bruystens graphic Design &
multimedia) uitgenodigd, om een verantwoord en
aantrekkelijk ontwerp te maken, dat voortbouwt
op het oude Care bulletin, maar ook weer nieuwe
elementen in zich heeft. En zoals dat bij een professioneel
ontwerp hoort: er zit een hele filosofie
achter het ontwerp.
Het is op a4-formaat ontwikkeld, zodat het op
een standaardprinter geprint kan worden. Binnen
dit a4 is gebruik gemaakt van een vierkant
(CaRré) waarin de tekst komt. Het kader wordt
afgebakend door een rode lijn boven- en onderaan
de tekst.
Op iedere pagina zal aan de linkerzijkant (in de
marge van boven naar beneden) het logo van Care
en ‘Bulletin van de netherlands School of Primary
Care’ staan.
Boven iedere pagina zal het nummer en de jaargang
etc worden vermeld. als mensen dan een los
artikel willen uitprinten, dan is in ieder geval altijd
duidelijk waar het vandaan komt. anders wordt
het natuurlijk niets met onze citatie-index.
Er is voor een aantal basiskleuren gekozen: rood
en grijs: de kleuren van het oude Carré. De foto’s
komen in kleur, waardoor het toch een vrolijk
uiterlijk krijgt.
jos gaf aan dat “het spelen met wit heel belangrijk
is. Dit houdt de pagina rustig, in evenwicht en het
creëert een bepaald spanningsveld”. Worden jullie
al nieuwsgierig?
Er zijn een aantal elementen toegevoegd die de
leesbaarheid bevorderen. Ieder nieuw artikel heeft
het Care-logo, de rode balk aan de bovenkant
heeft een blokje aan de linkerkant, waarnaast de
titel van die rubriek komt.
als een artikel doorloopt naar een volgende pagina
staat rechts onder in beeld een grijs pijltje (>) naar
de volgende pagina. Op de 2e pagina van het artikel
komt dit pijltje terug (>). aan het einde van het
artikel staat weer een pijl ter afsluiting (

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
Brief van de directeur
In tijden van nood...
De financiële crisis laat ook CaRe niet onberoerd. Weliswaar beschikt CaRe niet over aandelen, vastgoed,
of andere conjunctureel gevoelige bezittingen, maar de uitgaven blijken niet gedekt te worden door de
inkomsten.
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
4
In tijden van nood leert men zijn vrienden kennen.
toen de financiële problematiek zichtbaar werd,
kwam de steun die CaRe heeft bij de partners
duidelijk aan het licht. In het directeurenoverleg
(waarin de wetenschappelijk directeuren van de
deelnemende onderzoeksinstituten participeren)
en in het bestuur (waarin bestuurlijke vertegenwoordigers
van de deelnemende instituten zitting
hebben) werd unaniem uitgesproken dat CaRe in
stand dient te blijven. Voor mij als wetenschappelijk
directeur was dit een hart onder de riem.
Ook werd actief meegedacht over mogelijkheden
om kosten te reduceren. Zo bood het nCEBP
aan dit jaar de CaRe dag te combineren met de
eigen nCEBP dag. Dat betekent dat een centrale
activiteit doorgang kan vinden zonder dat dit een
financiële last met zich meebrengt. algemeen werd
benadrukt dat kernactiviteiten in stand moeten
blijven. De voorstellen om de begroting te reduceren
werden kritisch tegen het licht gehouden, met
daarbij steeds de vraag: kunnen we zo onze doelen
nog bereiken? De waarschuwing van directeuren
en bestuur om in dit opzicht niet te drastisch te
bezuinigen heb ik als steun voor het werk van
CaRe ervaren.
De gevolgen zijn er desalniettemin. U ziet het direct
aan het voorliggende nummer van CaRré. Ons
periodiek heeft een virtuele gedaante aangenomen.
De CaRré redactie heeft lang erover gesproken of
een elektronische file een volwaardig alternatief
kan vormen voor een tastbaar boekje. De oudere
redactieleden hadden er meer moeite mee dan de
jonge generatie. Een aantal goede voorbeelden van
elders trok uiteindelijk ook de twijfelaars over de
streep. Zelf ga ik in ieder geval een paar exemplaren
in kleur uitprinten, om her en der in wachtruimtes
en koffiekamers neer te leggen.
Van de financiële perikelen was gelukkig weinig
te merken bij de afgelopen CaRe introductie en
terugkomdagen. traditiegetrouw vinden deze
activiteiten plaats in het begin van het kalenderjaar,
ditmaal in de eerste week van februari. De
opkomst was verheugend. We konden ruim 50
nieuwe promovendi begroeten, en 30 ouderejaars.
Voor de laatste groep is er altijd meer druk (het
onderzoek eist meer tijd) en meer concurrentie
(andere netwerkactiviteiten, zoals congressen
op het eigen vakgebied, winnen aan relevantie).
naast specifieke cursusonderdelen voor de twee
groepen waren er plenaire activiteiten. De eerste
was een debat over technologie in de thuiszorg.
Luc de Witte, hoogleraar technologie in de zorg
aan de Universiteit maastricht en de Hogeschool
Zuyd, en jan thie, senior projectleider bij
Vilans, programma technologie en participatie,
kruisten de degens, niet zozeer met elkaar, als wel
met het kritische publiek. Velen in de zaal betwijfelden
of technologie de relationele aspecten van
menselijke zorg zou kunnen vervangen. De sprekers
slaagden er goed in te rooskleurige beelden
van de hedendaagse thuiszorg te ontmaskeren en
�

ulletin van de netherlands school of primary care research �
◄ terUg Naar INHOUD
5
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
gaven voorbeelden van creatieve toepassingen van
technologie. De algehele conclusie was dat zorg
en technologie niet per se strijdig zijn, maar dat
afstemming van technologie op de behoeften van
de gebruiker nog veel inventiviteit en onderzoek
vergt. De tweede plenaire activiteit was een
preview van de cursus “Writing and Publishing
a Scientific article”. Daniel Kotz en jochen Cals,
postdocs bij Caphri, belichtten de ins en outs
van internationaal publiceren. na afloop gaf de
meerderheid van het geboeide publiek aan belangstelling
te hebben voor een tweedaagse cursus
over dit onderwerp. Ook de twee docenten zijn
er duidelijk klaar voor. We zullen het zeker gaan
merken in de ranking van CaRe! als derde onderdeel
was er een lezing van Francois Schellevis,
verbonden aan het nivel en bijzonder hoogleraar
multimorbiditeit in de huisartsenpraktijk bij
EmgO+, over societal impact. Daarbij ging het
niet enkel om de methodologische vraag hoe de
maatschappelijke effecten van onderzoek gemeten
kunnen worden, maar ook om het belang
van reflectie op datgene wat men (als beginnend
of gevorderd promovendus) eigenlijk zou willen
bereiken, niet alleen in wetenschappelijk, maar
ook in maatschappelijk perspectief. ten slotte
de uitreiking van de Care award voor de beste
docent, ditmaal gewonnen door Bernard Uitdehaag,
hoogleraar Klinische neuroepidemiologie
bij EmgO+. In een spannende lezing liet hij het
publiek zien hoe veranderingen in diagnostiek
van o.a. kanker automatisch leiden tot betere
uitkomsten: door veranderingen in indelingen
van groepen patiënten gaat de levensverwachting
in alle groepen omhoog. Ook dit jaar weer een
terechte prijswinnaar!
De afgelopen periode is eens te meer duidelijk
geworden dat CaRe steun heeft van velen. Directeuren
en bestuur hebben zich ingespannen om de
CaRe begroting op orde te brengen met behoud
van de kernactiviteiten. De CaRré redactie heeft
creatief gezocht naar nieuwe wegen. De promovendi
en de CaRe docenten hebben laten zien dat
het enthousiasme voor de uitwisseling van kennis
en ideeën onverminderd aanwezig is. tegen de
achtergrond van die ervaring vertrouw ik erop dat
CaRe ongeschonden de financiële crisis doorstaat.
Guy Widdershoven
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Nieuw redactielid
6
janaICa gRISPEn
(Caphri, Um, Huisartsgeneeskunde)
Sinds 1 januari heb ik het stokje van mark Spigt
overgenomen als redactielid van CaRré. En ik viel
meteen met mijn neus in de boter, want CaRré
werd in een nieuw jasje gestoken! Dit bracht
meteen de eerste uitdaging met zich mee: nadenken
over de lay-out van de vernieuwde CaRré. Dat is
iets heel anders dan waar ik normaal gesproken
mee bezig ben: promotie-onderzoek naar consumentengedrag
ten aanzien van zelftestgebruik. Ik
vind het leuk om op een andere manier met onder-
zoek en wetenschap bezig te zijn en hoefde daarom
ook niet lang na te denken toen mark mij vroeg
om hem als redactielid op te volgen. naast mijn
promotie-onderzoek en CaRré, ben ik voorzitter
van de journal Club maastricht en maak ik deel
uit van het organiserend comité voor het 6 e International
Shared Decision making Congres dat van
19-22 juni 2011 in maastricht zal plaatsvinden.
Ik vind het leuk dat ik door deze ‘buitenschoolse
activiteiten’ met allerlei verschillende mensen in
contact kom en mijn creativiteit op diverse manieren
kan toepassen. Ik hoop dat mijn bijdrage aan
CaRré jullie zal bevallen!

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Na de promotie
7
Door: Michel Duckers
Het was een spannende stap.
met het einde van mijn promotietraject
in zicht besloot
ik een baan te accepteren als
senior beleidsmedewerker
zorg en veiligheid bij Impact,
het landelijk kennis- en
adviescentrum voor psychosociale
zorg na rampen. Een
spannende stap omdat het
een breuk impliceerde met
een inmiddels vertrouwd
onderzoeksveld: de kwaliteit
en organisatie van de ziekenhuiszorg.
Vanuit het nederlands instituut voor onderzoek
van de gezondheidszorg (nIVEL) onderzocht ik
de afgelopen jaren onder meer de invloed van een
verbeterprogramma voor ziekenhuizen. Dit programma,
Sneller Beter, was gericht op verbetering
van patiëntveiligheid en patiëntenlogistiek, en de
ontwikkeling van ziekenhuizen tot lerende organisatie.
In mijn proefschrift stond de werking van het
programma centraal, maar de scope was breder.
Ik wilde nagaan in hoeverre beleidsveranderingen
om externe druk op te bouwen in de ziekenhuissector
gepaard zijn gegaan met een ontwikkeling
van de kwaliteitsmanagementsystemen, wat het
geval bleek te zijn. tegelijkertijd verrichtte ik
vanuit IQ healthcare van het UmC Radboud een
systematisch literatuuronderzoek naar veiligheids-
en risicomanagement in ziekenhuizen. Het werk
in beide instituten bood een waardevolle methodische
verrijking. Daarnaast vond ik inhoudelijke
verdieping, in het bijzonder in de verbinding tussen
implementatiewetenschappen, bestuurskunde en
organisatiewetenschappen. Veiligheid is daarbinnen
een rode draad die van maatschappelijke
veiligheid via veiligheid in de zorg doorloopt naar
rampenmanagement en crisisbeheersing.
Inmiddels ben ik acht maanden werkzaam bij
Impact en durf ik me te wagen aan een eerste terugblik.
Wat me opvalt is dat het onderzoekswerk
gelukkig niet naar de achtergrond is verdwenen.
Het is dan ook in het belang van het landelijk kenniscentrum
om zo systematisch mogelijk inzichten
uit wetenschappelijke literatuur, evaluatieonderzoek
en kennis van experts te verwerken tot
kennisproducten met een praktische waarde. Om
tot die producten te komen werken mijn collega’s
en ik samen met wetenschappers, beleidsmakers en
praktijkdeskundigen, zowel nationaal als internationaal.
We voeren literatuuronderzoek uit en
zetten kwalitatieve en kwantitatieve methoden in.
momenteel ben ik betrokken bij de ontwikkeling
van meetinstrumenten, bijvoorbeeld om de veer-
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
8
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
kracht van de nederlandse samenleving in kaart
te brengen, maar ook bij de totstandkoming van
richtlijnen, handreikingen en modelplannen ter
ondersteuning van professionals bij de inzet van
vroegtijdige psychosociale interventies, opvang van
geüniformeerde hulpverleners, de multidisciplinaire
samenwerking van partijen tijdens de nafase
van een crisis, of de rol van geestelijke verzorgers
zodra een calamiteit gemeenschappen treft. De
veelzijdigheid van de onderwerpen maakt het werk
uitdagend. toch zit de werkelijke uitdaging in de
implementatie. De kennis moet een plek krijgen in
dagelijkse werkwijzen en organisatie.
naast veiligheid ontpopt ook organisatorisch leren
zich als een rode draad in mijn werkzaamheden.
Voorheen richtte ik me op het leren van incidenten
of leren door succesvolle innovaties doelgericht
te borgen en verder te verspreiden. Eerder was
ik nauw betrokken bij de ontwikkeling van een
online handreiking om zorgorganisaties in verschillende
sectoren te ondersteunen bij het systematisch
leren van incidenten in de zorg (www.nivel.nl/liz).
En tijdens mijn promotieonderzoek ontwikkelde ik
een organisatorisch besturingsmodel voor de borging
en verspreiding van zorginnovaties; een model
uitgaande van een samenspel tussen processen op
afdelings- en concernniveau. In een recent project
voor het ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties merkte ik dat het leren van
incidenten direct kan worden doorvertaald naar
het leren van rampen. Omdat de landelijke crisisorganisatie
eveneens een gelaagde werkelijkheid
kent, laat het besturingsmodel zich tevens in dit
domein toepassen. De context bestaat nu niet uit
afdelingen binnen ziekenhuizen, maar uit gemeenten
binnen veiligheidsregio’s binnen een land met
een centrale overheid. Ook hier doorkruist het
leerproces schaalniveaus en draait het om bewuste
herbenutting van kennis over succesvol beschouwde
werkwijzen.
In mijn huidige functie heb ik het geluk voort te
kunnen bouwen op inzichten uit mijn ziekenhuisonderzoek
en deze te verbreden. Daarmee wijkt de
materie in de ‘nafase’ van mijn promotie nauwelijks
af van de ‘voorfase’. Het grootste verschil zit
hem waarschijnlijk in het einddoel, de aanpak van
problemen bij mensen. Waar ik me eerst bezighield
met tamelijk objectieve kwaliteits- en veiligheidsmaten
zoals infecties, doorligwonden of gemelde
incidenten, staat nu een veelheid aan psychosociale
gevolgen van blootstelling aan schokkende
gebeurtenissen centraal. In december rondde ik
samen met een collega uit het crisisveld de interviewbundel
Sterke schouders af. In twaalf verhalen
vertellen mensen van onder meer politie, brandweer,
ambulance, reddingsdiensten en defensie
openhartig over de hulpverlening in crisissituaties
in de context van het publieke domein. Hun ervaringen
hebben een diepe indruk op me gemaakt.
De confrontatie met de impact op henzelf en hun
omgeving maakt het werk voor mij extra relevant.
Ik besef daarom meer indringend waarom het
leren van rampen er toe moet bijdragen dat zo
optimaal mogelijk wordt voorzien in de behoeften
van getroffenen. ja, het leren gaat door. Ook na de
promotie.
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Nationaal Programma Ouderenzorg en
Ouderennet VUmc en partners
9
Door Carry Stroosnijder (netwerkcoördinator, regio Amsterdam) en Daniëlle Jansen (postdoc onderzoeker
Nationaal Programma Ouderenzorg & hoofdonderzoeker transitie-experiment de kwetsbare oudere
centraal in samenhangende zorg), Afd. Huisartsgeneeskunde, EMGO + Instituut, VUmc
‘Kwetsbaarheid is een gevoel dat afhankelijk is
van meerdere factoren. Het is geen kenmerk van
een persoon. Alle ouderen kunnen zich volgens
ons in meerdere of mindere mate kwetsbaar voelen.
Maar ieder van ons kan in de situatie komen
dat we ons, doordat we toenemend afhankelijk
worden van de hulp en zorg van anderen, in ons
welzijn bedreigd voelen, dat we ons overvraagd
voelen in ons vermogen om voor onszelf op te
komen en de eigen regie te blijven voeren, terwijl
Carry Stroosnijder
de mensen om ons heen steeds meer wegvallen of
niet meer afdoende hulp kunnen bieden. Wanneer
er in zo’n situatie geen bij de persoon passende en
afgestemde zorg en hulp wordt gevonden loopt
een oudere extra, in principe vermijdbare, risico’s
van achteruitgang. Dit is onze beschrijving van
GROTe PROGRAMMA’S
waar het in het NPO om gaat en van hoe we daar
tegenaan kijken.’ (uit de visie van de samenwerkende
ouderenbonden in Amsterdam, 2009). De
stem van ouderen laten wij binnen ons netwerk in
grote mate meewegen.
Het nationaal Programma Ouderenzorg (www.
nationaalprogrammaouderenzorg.nl) heeft als doel
om de zorg voor ouderen met complexe hulpvragen
te verbeteren. talrijke organisaties slaan daarvoor
landelijk en regionaal de handen
ineen. Doel is een samenhangend
zorgaanbod te realiseren dat
beter is afgestemd op de individuele
behoeften van ouderen. Opdrachtgever
is het ministerie van
VWS. Het programma is in april
2008 van start gegaan, duurt vier
jaar en wordt uitgevoerd door
Zonmw. Eerder schreven medewerkers
van Caphri aCZIO, het
netwerk ouderenzorg dat in de
Limburgse regio is opgericht in
het kader van het nationaal Programma
Ouderenzorg. nu is het
de beurt aan medewerkers van
EmgO+ om te vertellen over Ouderennet VUmc en
partners, het netwerk ouderenzorg dat in de regio
van VUmc werd opgericht.
Het nationaal Programma Ouderenzorg omvat
drie opeenvolgende stappen.
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
10
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
1 oprichting van regionale netwerken ‘ouderenzorg’
2 Het binnen deze netwerken ontwikkelen en uitvoeren
van transitie-experimenten, onderzoeks-
en implementatieprojecten
3 verspreiden en implementeren van opgedane
kennis op regionaal en landelijk niveau.
Stap 1: Oprichting van een regionaal netwerk
‘ouderenzorg’
Rondom ieder van de 8 UmC’s werd eerst een regionaal
netwerken ‘ouderenzorg’ opgericht. In deze netwerken
participeren alle partijen die een rol hebben
in de zorg voor ouderen: de ouderen zelf, zorg- en
welzijnsaanbieders, gemeenten en zorgverzekeraars.
Deze partijen ondertekenden een overeenkomst
waarin zij afspraken samen te gaan werken aan een
samenhangend zorgaanbod dat rekening houdt met
de variatie in individuele behoeften van ouderen.
alle netwerken kregen na goedkeuring van hun
‘businessplan’ voor het netwerk een subsidie voor
het oprichten en verder inrichten van de infrastructuur
van het netwerk. Zonmw verwacht van UmC’s
dat zij met dit geld hun netwerken,
waarin gewerkt wordt aan een samenhangend
zorgaanbod op maat,
gaan uitbreiden met partners in
de hele opleidings- en onderzoeksregio.
Ook verwacht Zonmw de
ouderen zelf en zorgprofessionals
op de werkvloer (de verzorgende
en verplegende sector) een sterke
stem krijgen in de netwerken. Deze
groepen werden eerder nog weinig
betrokken bij het vormgeven van
de zorg.
Rondom VUmc richtten wij
samen met 52 partijen Ouderennet
VUmc en partners op
Daniëlle Jansen
(http://www.ouderennet-vumc.nl).
Ouderennet VUmc en partners telt twee netwerken:
één in directe omgeving van VUmc in amsterdam
en amstelveen en één in Westfriesland.
Ouderennet richt zich specifiek op door ouderen
gesignaleerde verbeterpunten (thema’s): het
versterken van de rol van de oudere persoon in het
eigen zorgproces en beter afgestemde zorg.
Om deze punten te vinden, hebben we een aantal
cliëntenpanels georganiseerd, bestaand uit ouderen
en mantelzorgers. Uit deze panels kwamen diverse
thema’s naar voren die soms bevestigend en soms
aanvullend waren op reeds beschikbare informatie
uit eerder onderzoek en analyses van het nPO.
In aanvulling hierop zijn werkgroepen georganiseerd
met zorgverleners en ouderen, begeleid door
onderzoekers om de diverse thema’s verder uit te
werken.
Stap 2: Ontwikkelen en uitvoeren van projecten
netwerken kunnen projecten ontwikkelen en
indienen voor subsidie. Van al deze projecten
moet duidelijk zijn dat ze uiteindelijk bijdragen
aan samenhangende ouderenzorg op maat. Ook
moeten de projecten een oplossing bieden voor
de door de ouderen zelf ervaren knelpunten in de
zorg. Wij leggen de ouderen binnen ons netwerk
daarom de projectvoorstellen in een vroeg stadium
voor in bijeenkomsten waar projectindieners hun
idee kunnen presenteren. Ouderen en projectindie-
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
ners hebben dan tevens gelegenheid van gedachten
te wisselen over de toepasbaarheid en relevantie
van de voorstellen. Van deze gelegenheid maken
zowel onderzoekers als ouderen graag gebruik.
mede omdat de kleinschalige vorm ook werkelijk
de ruimte biedt aan ouderen om hun stem te
laten horen. alle projecten moeten aansluiten bij
de thema’s van ons netwerk. Dat zijn bij ons de
thema’s ‘versterken rol van de oudere persoon in
het eigen zorgproces’ en ‘beter afgestemde zorg’.
In het nationaal Programma Ouderenzorg onderscheiden
we drie typen projecten: transitie-experimenten,
onderzoeksprojecten
en implementatieprojecten. In
De OUDeReN zeLf transitie-experimenten
proberen we hardnekkige
kRijGeN eeN
knelpunten in de ouderenzorg
STeRke STeM aan te pakken. We stellen ons
een doel en experimenteren om
iN De
dit te bereiken. Het effect van
de veranderde vorm van zorg of
NeTweRkeN
organisatie van de zorg wordt
onderzocht in een passend evaluatieonderzoek.
We onderzoeken
of de veranderingen meerwaarde hebben voor de
oudere in een kwetsbare positie. transitie-experimenten
zijn ambitieuze projecten, gericht op structurele
verbetering in de samenhang, kwaliteit en/of
kosten van de zorg voor de oudere met complexe
problematiek.
11
gerelateerd aan de onderwerpen van de transitieexperimenten
worden er onderzoeksprojecten en
implementatieprojecten uitgevoerd. Implementatieprojecten
verspreiden bestaande kennis en effectieve
zorgvernieuwingen die nu nog onvoldoende
benut worden.
Zonmw heeft in de eerste rondes van het programma
4 projecten van Ouderennet VUmc en partners
gehonoreerd. We streven naar participatie van
ouderen in alle binnen ons netwerk uitgevoerde
projecten. Deze ouderen zullen over het algemeen
ouderen en mantelzorgers zijn uit de doelgroep van
het project. Omdat het dan meestal ook direct om
kwetsbare ouderen gaat, zal dat niet altijd gemakkelijk
zijn. Bij het vinden van geschikte contactpersonen
worden we enthousiast geholpen door de
samenwerkende ouderenbonden.
Binnen ons netwerk zijn 2 transitie-experimenten,
1 onderzoeksproject en 1 implementatieproject
gehonoreerd:
• t r a n s i t i e-e x p e r i m e n t ‘d e k w e t s b a r e o u d e r e
c e n t r a a l in s a m e n h a n g e n d e z o r g’, gericht op
het versterken van de regierol van de oudere in
het eigen zorgproces en het verbeteren van de
afstemming in de eerstelijnszorg via een gefaseerde
invoer van een geriatrisch zorgmodel
(gebaseerd op het chronic care model) (http://
www.ouderennet-vumc.nl/content/338/de-oudere-centraal-binnen-samenhangende-zorg.aspx).
In de regio amsterdam-Zuid en Westfriesland
voeren we het nieuwe zorgmodel gefaseerd in
voor circa 1200 kwetsbare cliënten van huisartsen.
Het onderzoek omvat een effectevaluatie,
economische evaluatie en procesevaluatie. Het
onderzoeksdesign betreft een stepped wedge
cluster randomised trial. Deelnemende huisartsen
werden geloot over vier mogelijke startmomenten.
De eerste groep huisartsen start in mei
2010 met het nieuwe zorgmodel. Voorbereidingen
voor de baselinemetingen zijn in volle gang.
De eerste training voor praktijkondersteuners
in het werken volgens het zorgmodel, over het
werkelijk centraal stellen van de oudere cliënt,
is achter de rug. Er volgt nog een hele reeks aan
trainingen, evenals training on the job waarbij
de praktijkondersteuners meteen feedback
krijgen over hun werkwijze en deze waar nodig
kunnen bijstellen.
Wat is dit nieuwe zorgmodel? Een speciaal voor
dit project in het leven geroepen praktijkondersteuner
ouderenzorg van de huisarts brengt de
volgende zaken in kaart bij deelnemende ouderen:
het functioneren van de patiënt, gezondheidsrisico’s,
medicatie, afstemmingsproblemen
in de zorg. De praktijkondersteuner doet dit met
behulp van een instrument dat het functioneren
van de cliënt op lichamelijk, psychisch en sociaal
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
gebied in kaart brengt: Resident Assessment
Instrument (RAI). De praktijkondersteuner stelt
met de cliënt zijn zorgwensen vast, laat de cliënt
kiezen welke gesignaleerde zorgproblemen daadwerkelijk
aangepakt worden en hoe dit gebeurt
en wat het gewenste eindresultaat is. Praktijkondersteuners
van de huisarts stellen een multidisciplinair
zorgplan op en stellen dit bij. Zij
doen dit op basis van het bestaande zorgaanbod
in de regio. Ze verspreiden het zorgplan onder
betrokken professionals. En ze brengen iedere 6
maanden het functioneren van de cliënt opnieuw
in kaart, evenals gezondheidsrisico’s
en afstemmingsproblemen
De PRAkTijk - in de zorg (met behulp van het
RaI).
ONDeRSTeUNeR STeLT
Een aansturend team, dat be-
MeT De CLiëNT staat uit een geriatrisch verpleegkundige
en een arts die gespecia-
zijN zORGweNSeN liseerd is in ouderenzorg, coacht
de praktijkondersteuners om
vAST
ervoor te zorgen dat de zorg zo
wordt uitgevoerd dat de cliënt
centraal staat. Het team geeft
daarnaast advies aan de praktijkondersteuners
en de huisartsen. Bij complexe zorgsituaties
worden experts op het gebied van ouderenzorg
geraadpleegd voor advies in een multidisciplinair
overleg.
De nieuwe zorg wordt gefaseerd ingevoerd
(volgens het stepped wedge cluster randomised
design). Ieder half jaar start een aantal huisartspraktijken.
Zo kunnen we verbeterpunten
meenemen in een nieuwe fase. We vragen zorggebruikers
(ouderen, mantelzorgers) en zorgprofessionals
hiervoor ieder half jaar naar hun
ervaringen met de nieuwe zorg via diepte-interviews
en focusgroepen. Huisartsen werken graag
aan dit project mee, omdat de ouderenzorg op
12
dit moment hun bijzondere aandacht heeft. na
gebleken effectiviteit zullen de resultaten van dit
project breder geïmplementeerd worden.
• t r a n s i t i e-e x p e r i m e n t ‘ke t e n z o r g v o o r m e n s e n
m e t d e m e n t i e’ (samen met KOZ, amC); Het
doel van dit project is zorg en ondersteuning
voor mensen met dementie en hun mantelzorgers,
afgestemd op hun individuele behoeftes, in
samenhang, op het juiste moment.
• o n d e r z o e k s p r o j e c t g e w r i c h t s k l a c h t e n b i j o u -
d e r e n: vroege signalering van kwetsbaarheid en
identificatie van knelpunten in de zorg.
Het doel van dit project is de betekenis en de
gevolgen van gewrichtspijn bij ouderen met
comorbiditeit in kaart brengen, waarbij het
perspectief van ouderen centraal staat. In het
project wordt de prevalentie van ‘frailty’ onderzocht
in deze hoog-risico groep en worden de
functionele gevolgen van gewrichtspijn in termen
van mobiliteit, participatie in sociale activiteiten,
zelfredzaamheid en kwaliteit van leven in kaart
gebracht.
• i m p l e m e n tat i e p r o j e c t l e v e n s l u s t: betere toegang
tot zorg voor depressieve ouderen. Het doel van
dit project is om kwetsbare ouderen die reeds
een klinische depressie hebben beter en eerder op
te sporen en te behandelen en om de ontwikkeling
van depressie te verhinderen bij die kwetsbare
ouderen die nog geen depressie hebben
maar wel een hoog risico daarop.
In de laatste ronde van het nationaal Programma
Ouderenzorg zullen wederom via Ouderennet
VUmc en partners een aantal implementatieprojecten
ingediend worden. Ook voor deze ronde zullen
wij bijeenkomsten organiseren waar projectindieners
hun voorstel kunnen presenteren, met
ouderen discussiëren en hun voorstellen aanpassen
waar nodig.
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
13
TOP
Een lintje voor Prof. Guus Lankhorst. Op 14
januari 2010 heeft Prof. dr. Guus Lankhorst, emeritus
hoogleraar Revalidatie geneeskunde, zijn afscheidsrede
gehouden met als titel “Revalidatiegeneeskunde in de
schijnwerpers”. Hij ontving de onderscheiding Officier
in de Orde van oranje Nassau voor zijn bijdrage aan
de revalidatie geneeskunde, en de plaats die hij dit
vak heeft gegeven in de academische wereld, zowel
nationaal als internationaal.
Prof. dr. André Knottnerus is benoemd tot
voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het
Regeringsbeleid (WRR). De ministerraad heeft André
per 1 mei 2010 benoemd. Tot dan is hij nog voorzitter
van de Gezondheidsraad.
Prof. dr. Hans Brug is benoemd tot honorair professor
in de Deakin’s School of Exercise and Nutrition
Sciences, Melbourne, Australië. Deze universitiet doet
veel onderzoek naar voeding en lichamelijke activiteit
en hun missie lijkt erg op die van het EMGO+ instituut:
provide the evidence base to promote health and
improve performance, drawing on our expertise in
basic science, clinical science and population health
Drie ‘cum LAuDe’ Promoties
1 Liesbeth mercken schreef een proefschrift
over ‘Influence or selection - Dynamics of friendship
networks and smoking behavior in adolescence’.
Zij analyseerde de ontwikkeling van rookgedrag en
vriendschapsnetwerken in zes Europese landen. Dit
onderzoek bevestigde dat vrienden vaak hetzelfde
rookgedrag vertonen.
2 Het proefschrift van Jochen cals, huisarts-inopleiding
en onderzoeker, ging over ‘Respiratory tract
infections in general practice – enhanced communication
skills and C-reactive protein testing to optimise
management’ Hij onderzocht behandelingsmethoden
voor hoestklachten bij 659 patiënten van 70 huisartsen
met als doel het antibioticagebruik adequater te
maken. Hij schreef er een prachtige BMJ publicatie
over: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19416992?i
tool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVDocSum&ordinalpos=6.
Elders in
dit nummer leest u er meer over.
3 marijn Distel (EMGO+) promoveerde op het
onderwerp De invloed van erfelijke factoren op
individuele verschillen in borderline persoonlijkheidskenmerken.
Zij deed dit op basis van vragenlijsten
aan 15,000 tweelingen uit het Nederlands Tweelingen
Register en hun familieleden Marijn Distel was 19
januari j.l. te gast bij het TV programma ‘De wereld
draait door’: http://dewerelddraaitdoor.vara.nl/Videodetail.628.0.html?&tx_ttnews[tt_news]=14548&tx_
ttnews[backPid]=626&tx_ttnews[cat]=148&kalender=
1263919320&cHash=b8a66aa2c8
Een Rubicon fellowship voor Femke Lamers. Zij
sleep dit Rubicon fellowship in de wacht bij NWO om
2 jaar onderzoek te gaan doen bij het National Institute
of Mental Health in Bethesda, USA. De titel van
haar voorstel luidde: ‘Subtypen van depressie verder
ontrafeld’: http://www.nwo.nl/nwohome.nsf/pages/
NWOP_7YRBHN
marjan Westerman, EMGO+ ontving de ISOQOL
Outstanding Article of the Year Award voor het artikel
“Listen to their answers! Response behaviour in the
measurement of physical and role functioning”. De
jury verkoos dit artikel tot beste artikel gepubliceerd
in Quality of Life Research. Het is de eerste keer dat
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
14
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
een artikel over kwalitatief onderzoek deze prijs heeft
gewonnen. http://www.springerlink.com/content/
q02350780580806q/
marcel Adriaanse, EMGO+ ontving de PSAD/
Novo Nordisk SCience Award 2009 for outstanding
research in the field of Psychosocial Aspects
of Diabetes, voor zijn publicatie: Diabetes-related
symptom distress in association with glucose
metabolism and co-morbidity: the Hoorn Study.
Diabetes Care 2008; 31: 2268-70. http://www.ncbi.
nlm.nih.gov/pubmed/18728236?itool=EntrezSyste
m2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_
RVDocSum&ordinalpos=1
Grote suBsiDies
Han Anema en sophia Kramer, EMGO+, hebben
een subsidie van 1 miljoen euro gekregen voor twee
innovatieve projecten in het nieuwe ZonMw programma
‘Participatie & Gezondheid’ (www.participatieengezondheid.nl).
De studies richten zich op preventie
en zorg voor huidproblemen en gehoorsproblemen.
Beide studies zullen worden uitgevoerd in samenwerking
met de bedrijven KLM, Corus, UMC Groningen
en Radboud UMC in het VUmc netwerk Academische
Werkplaatsen in de Bedrijfsgeneeskunde (www.vumc.
nl/afdelingen/awag).
Hein van Hout en miranda Dik, EMGO+, hebben
een subsidie van 1.7 miljoen binnengehaald voor een
transitie-experiment binnen het ZonMW ‘Nationaal
Programma Ouderenzorg’ (www.nationaalprogrammaouderenzorg.nl).
Het experiment is ontwikkeld
in samenwerking met het ouderennetwerk van het
VUmc en AMC, Amsterdam. Het onderzoek beoogt
de kwaliteit van zorg voor mensen met dementia en
hun mantelzorgers te verhogen.
Danielle Jansen en Hein van Hout, EMGO+,
haalde eerder een subsidie van 3 miljoen euro binnen
voor een transitie-experiment ‘De kwetsbare oudere
centraal in samenhangende zorg’. Ook dit was onderdeel
van het Nationaal Programma Ouderenzorg.
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Care onderzoekers in de landelijke pers
15
Voor deze rubriek zijn wij continu op zoek naar kopij. Als uw onderzoek of uw persoon het nieuws heeft
gehaald dan ontvangen wij graag het knipsel (of een goede kopie daarvan) van het gehele nieuwsbericht,
inclusief naam van het medium en datum, ter bewerking voor deze rubriek. Het moet gaan om nieuwsberichten
in de algemene pers. Wetenschappelijke literatuur en verwante vakbladen zijn uitgesloten.
Genezen en toch ziek
KnaW-president Robbert Dijkgraaf introduceert
maandelijks twee jonge onderzoekers in het televisieprogramma
‘De Wereld Draait Door’. Op 16
februari was dan eindelijk een CaRE-onderzoeker
te gast bij presentator matthijs van nieuwkerk
en zijn tafelheer Beau van Erven Dorens. Dionne
noordhof verteld over haar promotieonderzoek
naar de relatie tussen schaatsefficiëntie en betere
prestaties in het langebaanschaatsen.
Zie onderstaande link:
http://www.knaw.nl/cfdata/nieuws/laatstenieuws_
detail.cfm?nieuws__id=883
Telegraaf 24/11/09
Het besef dat kanker een grote impact heeft is
groeiende. Veel patiënten vinden dat de problemen
‘erbij horen’, maar Irma Verdonck vind dat dit niet
wil zeggen dat je er niets aan hoeft te doen.
Volkskrant 13/10/09
genezen van kanker, maar wel depressief. Voor
psychische problemen na de ziekte is nog weinig
aandacht. Hoogleraar Irma Verdonck heeft
hiervoor de ‘OncoQuest’ ingesteld: een vragenlijst
voorafgaand aan het consult met de arts.
NRC 07/01/10
Wie dik wil worden, moet veel meer eten dan de
meeste leerboeken voorrekenen. Katan en Ludwig
corrigeren het heersende idee dat dagelijks een
klein beetje meer eten dan je verbruikt
uiteindelijk een echte dikkerd oplevert. En dat
dagelijks een klein beetje minder op den duur weer
een mooi laag lichaamsgewicht geeft.
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
16
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
Het Financiële Dagblad 21/12/09
als je de kranten mag geloven of als op een
verjaardag met iemand over de zorg spreekt, krijg
je al snel de indruk dat de zorg in nederland
ontzettend beroerd is. Klopt dit eigenlijk wel? Uit
onderzoek van het nIVEL blijkt dat bij 1,3 miljoen
ziekenhuisopnames 30.000 medische fouten
(2,5%) worden gemaakt.
Het Parool 31/10/09
Het instituut voor gezondheidswetenschappen van
de VU deed vorig jaar in opdracht van ab Klink
onderzoek naar de prijs als factor in voedingskeuze.
Het pleidooi van jaap Seidell was: “maak
gezonde voeding goedkoper”. De minister vond de
bevindingen niet hard genoeg en nam de aanbeveling
niet over. Daarom wordt er volgend jaar in
amsterdamse achterstandswijken nieuw onderzoek
gedaan naar het effect van stunten met de prijs
voor groenten en fruit.
Parool 15/02/10
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Suske en Wiskunde
17
Door: Janaica Grispen
Parachutegebruik ter voorkoming van overlijden
en zware verwondingen ten gevolge van de zwaartekracht:
Systematische review van randomised
controlled trials
Soms kom je wel eens onderzoek tegen waarbij
je je afvraagt hoe iemand op het idee is gekomen
om een bepaalde kwestie te onderzoeken, of om
zich dit überhaupt af te vragen. Een dergelijk
onderzoek kwam ik onlangs tegen: een systematic
review over randomised controlled trials naar de
effectiviteit van het gebruik van parachutes om
overlijden of zware verwondingen ten gevolge van
de zwaartekracht te voorkomen. tja, dan vraag je
je af wie er in die controlegroep zaten en hoe het
nu met die mensen is! Hopelijk was de toewijzing
aan de controle- dan wel experimentele groep niet
gerandomiseerd maar konden mensen zelf kiezen.
Stel je voor: sta je daar in de deuropening van een
vliegtuig: “nee, jij krijgt geen parachute. Spring
jij maar zo.” O shit… gelukkig kun je meestal
te allen tijde met een onderzoek stoppen. Een
clausule die in dit onderzoek zeer welkom zou zijn
geweest….
De aanleiding voor het schrijven van deze systematische
review van RCts naar de effectiviteit van
parachutegebruik was dat uit observationele data
bleek dat het gebruik van parachutes kan leiden
tot verwondingen en zelfs de dood, terwijl een vrije
val zonder parachute niet altijd negatief afloopt (in
tegenstelling tot wat je zou verwachten). En, wonder
boven wonder, vonden de auteurs geen RCts
waarin onderzoek werd gedaan naar het effect van
parachutegebruik. Ik dacht op dat moment: tja,
dat had ik ze zo ook wel kunnen vertellen! In de
discussie komt echter de ware boodschap van de
auteurs naar voren. Door parachutegebruik als
voorbeeld te nemen willen de auteurs aangeven dat
in sommige gevallen de effectiviteit van een interventie
ook bepaald kan worden op basis van alleen
observationele data. In de evidence based medicine
is het echter gebruikelijk om een RCt uit te voeren
om te ‘bewijzen’ dat een bepaalde interventie effectief
is. Het nadeel van alleen observationele data is
de mogelijkheid van bias, waaronder selectie bias,
welke vermeden kan worden door het gebruik van
RCts. In het voorbeeld van de parachute kunnen
we echter verwachten dat mensen die zonder parachute
uit een vliegtuig springen zware psychische
problemen, dit in tegenstelling tot mensen die
wel een parachute gebruiken. Hieruit kunnen we
afleiden dat het beschermende effect van parachutegebruik
voornamelijk een voorbeeld is van
het ‘gezonde cohort’ effect. De conclusie van de
auteurs is dat we onder bepaalde omstandigheden
gewoon ons ‘gezonde verstand’ moeten gebruiken
in plaats van overal bewijs voor te willen zien. met
andere woorden: Individuals who insist that all
interventions need to be validated by a randomised
controlled trial need to come down to earth with a
bump….
Bron: Smith, C. S. & Pell, j. P. (2003). Parachute
use to prevent death and major trauma related to
gravitational challenge: Systematic review of randomized
controlled trials. British Medical Journal,
327, 1459-1461.
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Achter een ander bureau
18
Michael van den Berg, 4 november 2009
In maart verliet ik niet alleen na
ruim zes jaar de CaRré-redactie,
maar ook het nIVEL en daarmee
Care. Op de valreep werd ik nog
even gestrikt om een verslagje te
schrijven over mijn ervaringen
bij mijn nieuwe werkgever, het
RIVm voor de rubriek ‘achter
een ander bureau’. Inmiddels
zit ik al weer meer dan een half
jaar achter mijn andere bureau.
Eigenlijk lijkt mijn nieuwe bureau
verdacht veel op mijn oude bureau.
Een horizontaal vlak, met
poten eronder. Wat wel handig is,
is dat er aan de rechterkant een
soort zwengeltje zit waarmee je
eenvoudig de hoogte kunt afstellen.
De kantoormeubeltechnologie
heeft de afgelopen jaren niet
stil gestaan.
mijn overstap naar het RIVm
was geen grote stap. Het ging een
beetje zoals toen ik ging samenwonen:
mijn vriendin at en sliep
zo vaak bij mij en ik bij haar, dat
we ons op een dag realiseerden
dat we eigenlijk al samenwoonden
maar voor de vorm nog twee
adressen hadden. Bij het RIVm
had ik al een bureau, kende ik de
mensen al en was ik al bekend
met de werking van het koffieapparaat omdat ik al
jaren lang werd gedetacheerd vanuit het nIVEL.
Ook mijn werkzaamheden bleven in grote lijnen
hetzelfde, namelijk het werken aan de Zorgbalans.
Die is trouwens te vinden op www.gezondheidszorgbalans.nl.
Ik kijk met een goed gevoel terug op de tijd bij het
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
19
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
nIVEL, het was – als ik dan even groote woorden
mag gebruiken- mijn leerschool. De plek waar ik
voor het eerst serieus onderzoek ging doen. Het
was een luxe om het nIVEL als werkomgeving te
hebben, omdat er een onvoorstelbaar grote hoeveelheid
expertise aanwezig is. Het werkklimaat
was er open, positief en kritisch en bovenal gezellig.
En dan had je nog dat gekke Care, waarvan
niemand echt helemaal begreep wat er nu precies
de bedoeling van was, maar wat toch wel dat
verdomd mooie CaRré oplevert.
nu ben ik dus in dienst van de Koningin, en dat
bevalt prima. Hoewel mijn werk vergelijkbaar
is, is de positie van het zorgonderzoek hier heel
anders. Bij het RIVm is het zorgonderzoek een
klein onderdeeltje, terwijl het bij het nIVEL de
core business is. Ik heb gemerkt dat mensen buiten
de onderzoekswereld veelal denken dat het RIVm
zich vooral met griep bezighoudt. Wie griep zegt,
zegt RIVm. Het was dan ook grappig om, toen ik
vorige week langs ging bij het nIVEL, te zien dat
de griep daar zeer serieus wordt genomen. Overal
hingen van die grieppreventie-posters en medewerkers
waren zelfs voorzien van lotiondoekjes en
handpompjes. Daar doen we hier bij het RIVm
dus niet aan. Dat virus durft hier niet eens te
komen. Een stout virusje dat toch een poging doet
om onder de slagboom door te kruipen, wordt hier
opgewacht door Roel Coutinho of een laborant
van het nVI.
alles bij elkaar genomen ben ik blij met mijn overstap.
Veel van wat ik bij het nIVEL leerde, kan
ik hier weer in praktijk brengen. Verandering van
werkomgeving verbreed je netwerk en geeft weer
nieuw inspiratie. Dan was dit echt mijn laatste
bijdrage aan CaRré, dus ik zou zeggen: take Care!
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Een werkbezoek aan de
University of New South Wales, Sydney
20
Door: Jenneke Wiersma
Van september tot en met december 2009 ben ik ‘down-under’ gegaan om onderzoek te doen bij professor
Gavin Andrews. Gavin Andrews is een 78 jarige psychiater die al ruim 30 jaar leiding geeft aan de Clinical
Research Unit for Anxiety and Depression (CRUFAD) in Sydney.
In de zomer van 2006 ben ik begonnen als promovendus
bij ggZingeest/VUmc. Ik doe onderzoek
naar een relatief nieuwe behandelmethode, ‘Cognitive
Behavioral analysis System of Psychotherapy
(CBaSP), die zich specifiek richt op chronisch depressieve
klachten (wanneer een depressie minstens
twee jaar aanwezig is zonder een klachtenvrije
periode van tenminste twee maanden). In mijn
onderzoek vergelijk ik CBaSP met de gebruikelijk
zorg bij drie ggZ instellingen in nederland.
al in de eerste week van mijn aIO-schap kwam ter
sprake dat een werkbezoek aan een buitenlandse
universiteit tot één van de mogelijkheden behoorde.
‘Yes’, dacht ik toen. Eind 2008 kwam dat
onderwerp weer ter sprake. De inclusie van mijn
onderzoek was rond, de behandelingen liepen ten
einde en de vervolgmetingen mochten alleen door
onafhankelijke onderzoekers worden gedaan. Dus
ik kon wel een paar maanden gemist worden.
Ik was in die tijd een artikel tegengekomen over
chronische depressie geschreven door gavin andrews.
Het artikel sprak mij erg aan en australië
ook, dus ik besloot dat ik daar graag een paar
maanden onderzoek wilde doen. na enige overredingskracht
gingen mijn begeleiders akkoord en
werd een bevriende professor (die gavin andrews
goed kende) gevraagd het eerste contact te leggen.
gavin andrews reageerde enthousiast en ik kon
gaan beginnen met het regelen van mijn verblijf.
mijn aanvraag voor de EmgO+ travel grant werd
gehonoreerd, zodat de meeste kosten gedekt konden
worden.
Van te voren heb ik nog een keer gebeld met gavin
andrews om door te nemen wat ik precies zou
kunnen gaan doen. toch bleef dat vaag. Ze zijn
daar momenteel veel bezig met het ontwikkelen en
onderzoeken van internet-therapy, Computerized
Cognitive Behavioral therapy (CCBt) voor angstklachten
en depressie. Het leek mij interessant om
te kijken naar de chroniciteit van de depressieve
patiënten die deelnemen aan CCBt, aangezien dat
nog niet eerder is gedaan. En dat is uiteindelijk
ook gelukt. Ik ben momenteel bezig met het afronden
van het artikel daarover.
CRUFaD is gelegen in het centrum van Sydney.
Het onderzoeksteam bestaat uit ongeveer 20
mensen (geconcentreerd op slechts één gang) dus
binnen no-time had ik iedereen ontmoet. Wat ook
mee hielp om mijn nieuwe collega’s te leren kennen
was de wekelijkse gezamenlijke lunch op woensdag.
Er was dan steeds iemand aan de beurt die de
lunch verzorgde en tijdens de lunch werd besproken
wat iedereen de afgelopen week had gedaan.
De kamer van gavin andrews is in het midden
van de gang en als hij aanwezig is dan weet je dat
ABROAD
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
21
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
Kerstviering in Australie
meteen. Zijn deur staat altijd open en hij roept je
naam door de gang als hij je nodig heeft. Daarnaast
kun je altijd binnenlopen voor vragen en
houdt hij van een discussie op zijn tijd. En zo was
het eigenlijk met alle collega’s, wat het werk erg
prettig maakte.
Daarnaast houden de australiërs van goede koffie
en lekker eten. Dus naast het nespresso-apparaat
op de gang, werd er dagelijks ook een loopje
gedaan naar een koffietentje in de buurt voor
een soy-latte of een flat-white. In het keukentje
werden de lekkerste broodjes gemaakt of left-overs
opgewarmd en als iemand jarig was gingen we uit
lunchen.
mijn afscheid was tegelijk met de kerstviering
bij gavin andrews thuis. Hij woont aan zee, dus
bikini ging mee (het is daar rond de 30 graden
met kerst). Er was voor kajaks gezorgd en na het
watervertier was er een barbecue op zijn dakterras,
gevolgd door de chris kringle (een kadootjes-spel).
Een beter afscheid en een beter werkbezoek had ik
me niet kunnen wensen!
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Gepromoveerden aan het woord
22
op 12 januari
2010 promoveerde
NeeLtJe
BAte LAAN
verbonden aan
GGZ in Geest
en Faculteit der
Geneeskunde van
de Vrije universiteit te Amsterdam in samenwerking
met het trimbos-instituut in utrecht
op het proefschrift getiteld:
“Panic and public health: diagnosis, prognosis
and consequences”
Promotoren waren prof. Dr. Aartjan Beekman
en prof. Dr. ton van Balkom. co-promotoren
waren dr. ir. ron de Graaf en prof. Dr. Wilma
Vollebergh.
Eind 2003 toog ik, net bevallen van mijn eerste kind
en in de afrondingsfase van de opleiding tot psychiater,
naar het Trimbos-instituut in Utrecht voor de start
van mijn promotieonderzoek. In een samenwerkingsverband
tussen het Trimbos-instituut enerzijds, en de
vakgroep psychiatrie van VUmc/EMGO + anderzijds,
zou ik de epidemiologie van angststoornissen onderzoeken
op de data van NEMESIS, een groot, longitudinaal
bevolkingsonderzoek. Vanaf mijn registratie
als psychiater zou ik onderzoek combineren met
patiëntenzorg op de academische angstpolikliniek van
GGZ inGeest.
Tijdens het inlezen bekeek ik enkele onderzoeken
over milde paniekklachten die rapporteerden dat
milde paniekklachten vaak voorkomen en klinisch
relevant zijn. Dat was in tegenspraak met de klinische
praktijk zoals ik die kende uit mijn opleiding tot
psychiater - milde paniekklachten voldeden immers
niet aan de criteria voor de paniekstoornis en
behandeling voor deze problemen was dus verre van
vanzelfsprekend. De nieuwsgierigheid was gewekt; een
overzichtsartikel over de paniekstoornis en de relatie
met milde paniekklachten volgde. Al gaande weg werd
de belangrijkste onderzoeksvraag van mijn proefschrift
of de subthreshold paniekstoornis klinisch relevant is.
Deze vraag sluit aan bij de psychiatriebrede discussie
over hoe omvangrijk de DSM moet zijn: daar waar
de één van mening is dat de DSM te breed is en ook
niet-pathologische beelden includeert, vindt de ander
dat de DSM te restrictief is en mensen met milde
problematiek daarmee negeert. Met de DSM-V in het
vooruitzicht is deze discussie weer volop actueel.
Een aantal jaren volgden - een aaneenschakeling van
syntaxen in SPSS en STATA, tabellen maken, gegevens
kaderen in bestaand onderzoek, overleggen met
promotoren en co-promotoren en met voorlopige,
definitieve, afgewezen en geaccepteerde versies van
artikelen. De onderzoeksresultaten waren eensluidend:
milde paniek is milder dan de paniekstoornis,
maar doet er wel degelijk toe. Milde paniek neemt
een tussenpositie in tussen de paniekstoornis en
‘geen-paniek’ als je kijkt naar het aantal mensen dat
agorafobie heeft, of dat lijdt aan andere psychiatrische
stoornissen, en als je kijkt naar het niveau van functioneren.
Ook bleek dat de subthreshold paniekstoornis
niet altijd een snel voorbijgaand verschijnsel is, zoals
je zou verwachten als het een ‘niet-klinisch-relevantverschijnsel’
zou zijn. Zo was bijvoorbeeld 20% van de
mensen met milde paniek niet hersteld binnen een periode
van 2 jaar, had 24% chronisch klachten, en kreeg
37% van de mensen met milde paniek die hersteld
waren, binnen dezelfde follow-up periode opnieuw
klachten. Milde paniek bleek de belangrijkste voorspeller
voor het ontstaan van angststoornissen, en het
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
23
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
belangrijkste aangrijpingspunt voor efficiënte preventie
van angststoornissen. Ten slotte bleek dat milde paniek
veel kosten voor de samenleving genereert, veroorzaakt
door medische zorg en ziekteverzuim. Op basis
van deze gegevens hebben we geconcludeerd dat
milde paniek klinisch relevant is, en classificatie wenselijk.
Deze conclusie is in overeenstemming met de
(voorlopige) visie van de internationale werkgroep die
de volgende versie van het DSM-classificatiesysteem
voorbereidt. Een volgende stap is het bepalen hoe
men moet omgaan met milde paniekklachten - daarbij
moet het zowel gaan om het behandelen van milde
problematiek als om het voorkomen van het ontstaan
van angststoornissen.
De artikelen geplaatst, een commissie samengesteld
en even later akkoord met het proefschrift - uiteindelijk
een datum gevonden en vastgelegd, de drukker
opdracht gegeven en ja, dan ook maar een feestlocatie
geregeld. Op 12 januari 2010 gaat het dan allemaal
gebeuren: 15:45 lekenpraatje; 15:55 verdediging; 16:45
einde verdediging; 17:00 de bul. En dan… bloemen, kadootjes,
complimenten en nog meer complimenten…
Eigenlijk is promoveren gewoon heel erg leuk!
op 6 november
2009 promoveerde
FrANs
BoNGers
verbonden aan
umc st. radboud
op het proefschrift
getiteld: “General
Practice 1987 and 2001-changes in morbidity
and interventions”
Op het eerste gezicht was ik niet de meest voor de
hand liggende persoon om in opdracht van het NIVEL
het proefschrift “General Practice 1987 and 2001-
Changes in Morbidity and Interventions” te schrijven.
Als zestigjarige huisarts in Dalfsen had ik veel praktijkervaring,
maar weinig onderzoekservaring.
Mijn langdurige ervaring in het registreren van morbiditeit,
opgedaan als lid van de Nijmeegse Continue
Morbiditeits Registratie, gaf de doorslag bij Jouke van
der Zee.
Jouke van der Zee, de directeur van het NIVEL, was
een belangrijke initiatior van de eerste en tweede
Nationale Studie naar “ziekten en verrichtingen in de
huisartspraktijk”, die in respectievelijk 1987 en 2001
uitgevoerd werden onder de vlag van het NIVEL. Op
beide studies waren al velen gepromoveerd.
Maar Van der Zee miste nog een vergelijkend onderzoek
tussen de eerste en tweede Nationale Studie en
zocht hiervoor een onderzoeker die deze periode zelf
als practiserend huisarts had meegemaakt.
In 2003 werd ik voor 2 dagen per week aangesteld
om op basis van de gegevens van de eerste en tweede
Nationale Studie een proefschrift te schrijven over de
frequentie en aard van de in 1987 and 2001 gepresenteerde
gezondheidsproblemen in de huisartspraktijk en
over de reacties van huisartsen op de aangeboden gezondheidproblemen.
Het was daarbij de bedoeling om
waar mogelijk verbanden te leggen tussen enerzijds de
gevonden verschillen in ziektepatronen en reacties van
huisartsen hierop, en anderzijds de sociodemografische
en socioculturele veranderingen, die zich in de Nederlandse
bevolking en binnen de huisartsgeneeskunde
hebben voorgedaan tussen 1987 and 2001.
In 1987 werd in de eerste Nationale Studie gedurende
drie maand gegevens verzameld in 103 huisartspraktijken
(165 huisartsen) over 335,000 patiënten; in 2001
werd in de tweede Nationale Studie gedurende een
jaar gegevens verzameld in 104 huisartspraktijken
(195 huisartsen) over 400,000 patiënten. Daarnaast
werd in beide Studies door middel van vragenlijsten
achtergrondsgegevens verkregen van de deelnemende
huisartsen en patiënten.
Er werden een aantal opvallende verschillen gevonden
tussen 1987 en 2001. Ik zal er drie noemen.
De eerste opmerkelijke bevinding was dat de incidentie
van de aan de huisarts gepresen teerde luchtweginfecties
in 2001 ruim 50% lager was dan in 1987. Dit
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
24
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
spreekt het wijd ver spreide idee tegen, dat mensen
in toenemende mate voor allerlei wissewasjes de
huisarts bezoeken. Deze bevinding werd ondersteund
door de resultaten van de zogenaamde Nijmeegse
verwachtingen lijst, waaruit bleek, dat patiënten in
2001 realistischer verwachtingen hadden dan in 1987
over wat de huisarts voor ze kon betekenen bij klachten
als griep of diarree.
Hierbij heeft het een rol gespeeld dat de populatie
in 2001 een hoger opleidingsniveau had dan in 1987,
maar daarnaast zeker ook voorlichting aan patiënten
over de betekenis van allerlei klachten en symptomen
bij alledaagse aandoeningen.
Een tweede verschil was dat huisartsen in 2001 een
kwart minder psychosociale problemen registreerden
dan in 1987. Het is onwaarschijnlijk dat dit veroorzaakt
werd door een werkelijke daling van het aantal
psychosociale problemen binnen de bevolking. Uit
scores op de General Health Questionnary (GHQ-
12), een veel veelgebruikte maat om de geestelijke
gezondheid te meten, bleek het percentage personen
met pyschische problemen in 2001 hoger te zijn dan
in 1987. Als verklaring dat er toch minder psychosociale
problemen werden geregistreerd, opperde ik,
dat naast mogelijk patiënt-gerelateerde factoren, het
ook een rol speelde, dat huisartsen psychosociale
problemen in mindere mate tot hun takenpakket
rekenden dan in 1987. Dit kwam duidelijk naar voren
uit de door huisartsen ingevulde vragenlijsten. Deze
verandering in taakopvatting leidde ertoe dat zij in
2001 minder geneigd waren dan in 1987 lichamelijke
klachten waarvoor geen medische verklaring gevonden
kon worden, als psychosociaal te bestempelen.
Een derde bevinding was dat huisartsen patiënten
met chronische aandoeningen onder invloed van de
standaarden van het Nederlandse Huisartsen Genootschap
(NHG), die vanaf 1989 gepubliceerd werden,
medicamenteus intensiever gingen behandelen.
Er trad een verschuiving op van symptomatische-
naar preventieve behandeling van risicofactoren en
dit resulteerde in een sterke toename van het aantal
prescripties per patiënt.
Omdat vooral ouderen vaak aan meerdere chronische
ziekten lijden, kan de optimale behandeling van elke
ziekte afzonderlijk, bij hen tot polyfarmacie leiden. Dit
is er mogelijk de oorzaak van dat in 2001 mensen van
65 jaar en ouder in de laagste en middelste socioeconomische
groep hun gezondheid als minder goed
ervoeren dan in 1987.
on February 10 th ,
2010, Kimi ueGAKi
defended her dissertation
entitled:
“economic evaluation of interventions for occupational
health: exploring methods & applied
studies”.
Promotoren: prof.dr. W. van mechelen, prof.dr.
m.W. van tulder, prof.dr. A.J. van der Beek.
co-promotor: dr. m.c. de Bruijne
reflections
When I was first invited to write a short reflection on
my promotie for this issue of the CaRe bulletin back
in January, there was no way I could have imagined
just how unforgettable of an experience it would be.
Sure, others had told me what a special day it was and
would be, but I think promoveren is another example
of one of those life milestones you have to experience
yourself to truly appreciate it. Since there is no ceremonial
equivalent to this in Canada, it was a privilege
– also for my parents and sister who came over from
Vancouver for this special occasion.
Ten days have now passed since my defence. My feet
are (finally) back on the ground – at least long enough
to focus on a task like this. As I sit here to reminisce,
what a flood of memories, not just of that day but the
first “yes” when recruiting participants, the first analysis,
the first rejection, the first acceptance, and the
first conference presentation, the first promotie you
attend and think “will I be able to provide adequate
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
25
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
answers when my turn comes?’, finishing your general
introduction and general discussion, submitting your
dissertation to the reading committee, each moment
you receive a ‘yes’ back from a committee member,
seeing proofs of your dissertation from the printers,
holding that first copy in your hands…
Promoveren. It’s a journey, isn’t it? I think an appropriate
metaphor for mine would be hiking up a mountain:
ascents & descents, peaks & valleys, switch backs,
choosing paths, stumbles &
The MOMeNT Of
GiDDy exCiTeMeNT
jUST BefORe
eNTeRiNG
The OLyMPiC STADiUM
slips, emergency rescues and
taking it one step at a time
until you reach that ultimate
peak and can absorb that
breath-taking view.
In any case, my PhD journey
began in February 2004. Back
then, economic evaluations were starting to take root
in occupational health research and there was a growing
sense that the methods developed for economic
evaluations in the general health care sector didn´t
quite mesh properly with the context of occupational
health. In the ensuing period, I focused on two aspects
of economic evaluations in occupational health, which
reflect the two main objectives of my dissertation: 1.
to explore how the methodology underlying economic
evaluations from a company’s perspective could
be improved; and 2. to generate new evidence on the
cost-effectiveness of occupational health interventions.
For those interested in reading a bit more about
my dissertation, I’ve included a brief summary at the
end. For those who are really interested, feel free to
send me an e-mail at kimi.uegaki@falw.vu.nl and I’ll be
happy to send you a copy.
The day before my defence, an afternoon symposium
was held on economic evaluations in occupational
health. Presentations were given by two members
of my reading committee and opposition – dr. Emile
Tompa from the Institute of Work and Health in
Canada and dr. Simo Taimela of Evalua International
and Helsinki University in Finland – and 3 fellow PhD
candidates, Ludeke Lambeek, Sandra van Oostrom
and Erwin Speckle. In addition to being interesting
from a scientific point of view, it was also beneficial in
terms of helping me get into the right mindset for the
following day.
Then on February 10 th , 2010 at 11:45 AM I began the
final ascent of this journey. Walking at the end of the
procession between my two paranimfen, we approached
the Aula. At the entrance way, the procession
paused for a moment. Then, standing there under
the eves, I had a flashback from 1996: the moment of
giddy excitement just before entering the Olympic
stadium for the Opening Ceremonies of the Paralympic
Games in Atlanta when I volunteered as an envoy
for the Japanese Team. Given that it was just two days
before the 2010 Winter Olympics would begin in my
hometown, I took this to be a good omen. Then, entering
the Aula, the positive energy from family, friends
and colleagues who were there for moral support and
encouragement – and the good wishes from those
who couldn’t attend – carried me.
I can’t claim to know what it’s like to be an elite
athlete and be “in the zone” for that one crucial race
or game. Again, others had told me about how you
once you’re up there on the podium, it’s just you and
each opposition member in turn. And yes, that’s what
happens, you get into the zone. Looking back, I wonder
what is it that gets you there? I’m not sure but
perhaps I can pass on the top 3 pieces of advice that
helped me: 1. enjoy the opportunity to engage in a discussion
with each opposition member; 2. let yourself
feel free to philosophize; and 3. just keep breathing.
Then those magic words, hora est, bring you out of the
zone and from then on, it’s sheer enjoyment of the
breath-taking view.
my dissertation in a nutshell
The objectives of my dissertation were to explore
how the methodology underlying economic evaluations
from a company’s perspective could be improved,
and to generate new evidence on the cost-effectiven-
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
26
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
ess of occupational health interventions. With respect
to exploring methodology, we asked three questions:
1. how well are studies conducted, 2. how are changes
in health-related productivity measured and valued,
and 3. what is relevant when we want to estimate the
cost of health-related productivity loss. To answer the
first two questions, we conducted systematic reviews.
To answer the third question, we conducted a modified
Delphi study with 36 Dutch experts representing
five different stakeholder
groups.
SOMeONe whO The three main findings from
COMeS TO wORk these three studies were as
whiLe STiLL SiCk follows. First, in general, the
methodological quality of
economic evaluations conducted
from a company’s perspective was poor. The
main shortcomings were related to how costs were
measured and valued, how outcomes were measured
and the testing of key assumptions. Second, the methods
used to measure and value changes in healthrelated
productivity varied widely between studies.
Third, what is considered relevant when estimating
costs of health-related productivity loss depends on
the type of productivity loss we are talking about. That
is, is someone sick for a few days or weeks or are we
talking about someone who comes to work while still
sick. The take home message from these three studies
was that specific guidelines for good practice are needed
for the field of occupational health research, and
future endeavours to develop such guidelines should
be conducted in collaboration with stakeholders.
With regards to generating new evidence on the
cost-effectiveness of occupational health interventions,
we conducted three economic evaluations using data
collected alongside randomized controlled trials. The
three trials involved workers with subacute, non-specific
low back pain, workers with stress-related sick
leave, and working mothers following childbirth. In the
first study involving workers of subacute non-specific
low back pain, usual care by an occupational physician
plus a graded activity treatment were compared to
usual occupational physician care. We found that the
graded activity program may potentially result in a
net saving of €500 due to less sick leave compared to
usual care, and we concluded that from a company’s
perspective, it may be worthwhile to implement
graded activity.
The second study involved workers with stressrelated
sick leave. One group received care by their
general practitioners who were trained in a minimal
intervention strategy based on coping, problem
solving and taking an active role in functional recovery
rather than focusing solely on symptom relief. The
other group was treated by their (untrained) general
practitioners as in usual practice. Our main finding
was that the minimal intervention for workers with
stress-related sick leave was not cost-effective in
improving quality of life or reducing sick leave compared
to usual care. A secondary finding was that the
minimal intervention appeared to be cost-effective for
a sub-group of workers with uncomplicated stressrelated
sick leave and no additional complaints of anxiety,
depression or physical symptoms. We concluded
that there was no evidence to replace usual care with
the minimal intervention strategy. However, further
research should be conducted to confirm our findings
about the subgroup.
The third study involved working mothers following
childbirth. One group received, in addition to the usual
congratulatory phone calls, cards and visits, a telephone
call from their supervisor 6-weeks after giving
birth. During this phone call, the supervisor conducted
a standardized interview to identify health problems
that may interfere with their ability to return-to-work
after the end of their maternity leave. The aim was to
ensure that women received timely support by occupational
health services. The other group received the
usual congratulatory phone calls, cards and visits. We
found that the early case management by the supervisor
was not effective and more expensive compared
to usual practice. Therefore, we concluded that there
was no evidence to replace usual practice.
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
27
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
op 2 juli 2009 promoveerde
JuDitH meiJers
verbonden aan de universiteit
maastricht op
het proefschrift getiteld:
“Awareness of malnutrition
in healthcare: the Dutch perspective”
Promotoren: Prof. dr. Jos m.G.A. schols, Prof.
dr. theo Dassen
co-promotoren: Prof. dr. ruud J.G. Halfens, Dr.
marian A.e. van Bokhorst-de van der schueren
Voor mijn promotietraject heb ik enkele jaren in de
praktijk gewerkt als verpleegkundige. Het was een
heerlijke verhelderende ervaring om met ‘de beentjes
op de werkvloer ‘ te staan. Voor onderzoekers eigenlijk
een ‘must’ , wil je zinvol onderzoek en aanbevelingen
doen. Als verpleegkundige in de praktijk realiseerde
ik me dat door alle medische en technische
ontwikkelingen, protocollen, richtlijnen en regelgeving
we soms vergeten dat de ‘gewone’ basiszorg, een
belangrijk onderdeel is van de totale zorg. Eten en
drinken zijn basale menselijke behoeften die een
belangrijke bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven.
Idealist die ik ben, wilde ik graag een bijdrage kunnen
leveren aan een betere kwaliteit van voedingszorg op
grotere schaal.
Mijn promotie was daarom gericht op ziektegerelateerde
ondervoeding; een groot en onvoldoende herkend
en erkend zorgprobleem met ernstige gevolgen,
zoals o.a. daling van de weerstand, infecties, decubitus,
afname van de kwaliteit van leven en zelfs kans op
vroegtijdig overlijden. In mijn promotie onderzoek heb
ik mij gericht op wat ondervoeding nu eigenlijk is, hoe
het wordt gemeten en hoe vaak het voorkomt in de
Nederlandse gezondheidszorg. Verder wilde ik weten
of een grotere bewustwording ten aanzien van het
voorkomen en de ernst van het probleem van ondervoeding
een positieve invloed zou kunnen hebben op
de prevalentie van ondervoeding in de gezondheidszorg.
De verdediging van mijn proefschrift vond plaats
op 2 juli 2009. Op deze warme dag was ik 31 weken
zwanger. Inmiddels is mijn prachtige dochter geboren
en ben ik bezig met een post doc waarbij ik me evenals
in mijn promotietraject richt op het zorgprobleem
ondervoeding.
mijn proefschrift
Er is veel discussie over wat ondervoeding nu eigenlijk
is en hoe deze valide kan worden gemeten. Mijn eerste
onderzoek richtte zich dan ook op het definiëren
en operationaliseren van ondervoeding. Via een Delphi
panel onderzoek met internationale ondervoedingexperts
hebben we geprobeerd een eenduidige definitie
te ontwikkelen. Het onderzoek bevestigde dat het niet
mogelijk is tot overeenstemming te komen over een
eenduidige definitie Desalniettemin gaven de experts
wel aan dat de factoren ongewenst gewichtsverlies,
lage BMI en verminderde voedingsinname belangrijk
zijn voor de operationalisatie van ondervoeding.
In een tweede studie werd er gekeken naar welke
instrumenten valide zijn om ondervoeding in de ziekenhuispopulatie
te meten.
De kern van het proefschrift is echter gebaseerd
op de Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen
(LPZ). In 2004 is door ons voor de LPZ een module
ontwikkeld voor het meten van het zorgprobleem
ondervoeding. De LPZ meet jaarlijks op een vaste dag
in april de prevalentie, preventie, behandeling en ook
de kwaliteitsindicatoren van diverse zorgproblemen,
waaronder ondervoeding op patiënt, afdeling- en
instellingsniveau.
Van 2004 tot 2007 werden bij bijna 75.000 patiënten
het zorgprobleem ondervoeding gemeten. Uit deze
metingen blijkt dat ondervoeding een groot probleem
is en blijft in de Nederlandse gezondheidszorg en
voorkomt bij ongeveer een op de 5 patiënten. In
ziekenhuizen blijkt ondervoeding het meest voor te
komen (23.8%), gevolgd door de thuiszorg (21.7%) en
verpleeghuizen (19.2%). In het ziekenhuis hangt ondervoeding
samen met aandoeningen als bloedziekten,
maag/darmziekten, infecties, COPD, dementie en kanker.
In de thuiszorg spelen maag/darmziekten, diabetes
mellitus en kanker een bepalende rol en in verpleeghuizen
hangt dementie samen met het voorkomen van
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
28
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
ondervoeding. Verder is ook gebleken dat minder dan
60% van de patiënten in verpleeghuizen, ziekenhuizen
en thuiszorg gescreend wordt op hun voedingsstatus.
Bij ondervoede patiënten bleek verder bij minder dan
50% van de patiënten een diëtist geconsulteerd alsmede
een behandeling voor ondervoeding ingesteld
te zijn. Kwaliteitsindicatoren op instelling- en afdelingsniveau
laten zien dat er in de meeste zorgorganisaties
nog geen structureel voedingsbeleid aanwezig
is op het gebied van screening, wegen, behandeling,
documenteren, communicatie e.d.
Onze eerste gepresenteerde prevalentie- en beleidscijfers
maakten in 2004 veel los in de samenleving.
De kranten stonden er vol van en een gealarmeerde
overheid financierde vervolgens grootschalige verbeterprogramma’s
onder de titel ‘eten en drinken’ in
verpleeghuizen en thuiszorg en ‘wie beter eet wordt
sneller beter’ in ziekenhuizen.
Een nadere Multi-level trendanalyse over de jaren
2004 t/m 2007 gaf significante dalingen weer van de
prevalentie van ondervoeding voor instellingen die
vaker deelnamen aan de LPZ en/of aan de landelijke
verbeterprogramma’s. Dit zou erop kunnen wijzen dat
een adequaat voedingsbewustzijn in de gezondheidzorginstellingen
belangrijk is voor het verlagen van de
prevalentiecijfers.
Inmiddels is er ook internationale interesse getoond
in de LPZ. De module ondervoeding is het afgelopen
jaar ook in Oostenrijk, Duitsland, Zwitserland en
Nieuw Zeeland gemeten. Een collega promovenda zal
deze landen gaan vergelijken en hierop gaan promoveren.
Het werk is dus nog lang niet klaar.
op 26 november
2009 promoveerde
iNGer PLAisier
verbonden
aan GGZ inGeest
en Faculteit sociale
Wetenschappen van de Vrije universiteit te
Amsterdam op het proefschrift getiteld:
“Work and mental health; studies on the
impact of job characteristics, social roles, and
gender”
Promotoren waren prof. Dr. Brenda Penninx
en prof. Dr. Jeanne de Bruijn. co-promotoren
waren dr. Jan smit en prof. Dr. richard van Dyck.
Werk is in de moderne samenleving een van de meest
belangrijke sociale rollen geworden voor zowel mannen
als vrouwen. Het is niet alleen een bron van inkomsten,
maar ook een zinvolle dagbesteding, een bron van sociale
contacten, van zelfverwerkelijking. Werk zou dus wel
eens gunstig kunnen zijn voor de psychische gezondheid.
Of krijgen mensen van werk nu juist stress en psychische
stoornissen, zoals angst of depressies? Want het
hoge aantal (vooral vrouwelijke) arbeidsongeschikten
door psychische klachten lijkt daar op te wijzen. En hoe
komt het dat onder mensen met dezelfde psychiatrische
diagnose de een zich ziek moet melden, terwijl de
ander wel blijft werken? Zouden werkomstandigheden
hier een rol in kunnen spelen? Dit zijn vragen die me
de afgelopen vijf jaar hebben bezig gehouden. Het is een
onderwerp waarbij sociologie, psychologie en epidemiologische
psychiatrie samenkomen. Dat biedt leuke
mogelijkheden, maar de verschillende onderzoekstradities
kunnen elkaar ook weleens in de weg staan, heb
ik gemerkt. Sociologen zijn vaak erg beschrijvend en
theoretisch ingesteld, psychologen denken graag in
modellen, terwijl epidemiologen juist veel meer gericht
zijn op feitelijke resultaten.
Toen ik begon met mijn promotieonderzoek had ik
bijna 15 jaar als psychiatrisch verpleegkundige gewerkt
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
29
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
en juist mijn studie sociaal culturele wetenschappen
(nu sociologie) afgerond. Ik begon met die studie op
mijn 36 ste , een jaar nadat de jongste van mijn twee
kinderen was geboren. Ik had een onderzoekscarrière
toen niet voor ogen. Maar dit promotie onderzoek
kwam min of meer bij toeval op mijn pad, en ik greep
het met beide handen aan.
Ik begon mijn project bij de afdeling sociologie op de
VU. Ik moest erg wennen aan het werk van een onderzoeker.
Was ik als verpleegkundige gewend dat het
werk wel naar mij toe kwam, klusje zus, klusje zo, nu
was ik zelf de baas over mijn tijd. Ik miste het contact
met de onderzoekspopulatie, dat ik als verpleegkundige
natuurlijk dagelijks had. Nu moest ik er alleen maar
over schrijven. En de hele dag achter een beeldscherm,
bezig met alleen één onderwerp, dat benauwde me in
het begin nog wel eens. Kwam ik thuis, dacht ik: ‘wat
heb ik vandaag nou helemaal gedaan?’. Soms begon ik
een nieuwe werkdag met het overdoen van alles van
de dag ervoor, omdat ik er ontevreden over was. Maar
al snel bleek dat het lot van vele promovendi en is allemaal
onderdeel van het proces, kan ik nu zeggen.
Nadat mijn oorspronkelijke promotor bij sociologie
een baan in het buitenland kreeg en zowel mijn
begeleiders als collega promovendi die dezelfde data
als ik gebruikten bij NESDA te vinden waren, heb ik
mijn wekplek bij sociologie verruild voor een plek
bij NESDA. Dat is een goede keuze geweest. De
begeleiding werd beter bereikbaar en ik kon ervaringen
delen met (lees leren van) andere promovendi. Ik
werkte ook een poosje mee aan de dataverzameling,
zodat mensen met angststoornissen of depressies niet
alleen in abstracte data bestonden.
Mijn onderzoeksproject is vanaf dat moment eigenlijk
vrij soepel verlopen. Ik gaf zo nu en dan wat onderwijs
bij sociologie, waardoor ik dat contact niet
helemaal verloor. Nu, na mijn promotie werk ik weer
bij sociologie voor een paar dagen per week, zodat ik
verder het grensvlak tussen sociologie en psychiatrie
kan verkennen. De vraag wat mensen met psychische
klachten nodig hebben om op hun werk te kunnen
blijven functioneren blijft me boeien. Want een van
de belangrijkste conclusies van mijn proefschrift is
dat werken over het algemeen gunstig is voor de
psychische gezondheid. Dat geldt voor zowel mannen
als vrouwen, ook als werk gecombineerd wordt met
een gezin. Een hoge werkdruk vormt wel een risico
voor het ontstaan van depressies (en niet van angststoornissen).
Bij mensen die, ongeacht de oorzaak, een
angst of depressieve stoornis hebben, kan een hoge
mate van sociale steun op het werk en een zekere
controle over de uit te voeren werkzaamheden ertoe
bijdragen dat zij minder verzuimen.
Inmiddels ligt de verdediging van mijn proefschrift
alweer achter mij. Het is natuurlijk niet niks om in
bijzijn van je familie, vrienden en collega’s over je vakkennis
te worden bevraagd. Maar achteraf gezien heb
ik er onnodig tegenop gezien. Uiteindelijk vond ik de
dag van mijn promotie een heel bijzonder en feestelijk
moment, de leukste van het hele promotietraject!
op 4 februari 2010
promoveerde chris
smerecnik verbonden
aan caphri, universiteit
maastricht,
op het proefschrift
getiteld: “Genetics
in the news: studying the effects of mass media
health messages on health cognitions and
behaviour”.
Promotoren: Prof. dr. Nanne K. de Vries en
Prof. Dr. Hein de Vries
co-promotor: Dr. ilse mesters
We leven in een tijdperk waarin genetica niet meer is
weg te denken. Vooral in de medische wereld wordt
genetica wel eens de Messias-status toegewezen. Ook
is genetica steeds prominenter aanwezig in de massa
media. Berichten over de ontdekking van een gen dat
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
30
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
het ontstaan van een of andere ziekte beïnvloedt zijn
regelmatig te vinden in de krant. Vanuit het perspectief
van de volksgezondheid is het van belang om te
achterhalen welke invloed dit soort berichten hebben
op het (gezondheids)gedrag van mensen die deze berichten
lezen. In mijn proefschrift beschrijf ik de eerste
voorzichtige stappen op dit nog onontgonnen gebied.
Kort gezegd bleek dat kennis over genetica onder de
algemene bevolking niet toereikend is om tot weloverwogen
keuzes voor gedragsverandering te komen. Massamediale
berichten over genetica leiden dan ook niet
vanzelfsprekend tot het gewenste gedrag, deels omdat
deze niet als persoonlijk relevant worden ervaren.
In de loop van het project heb ik verschillende onderzoeksmethoden
gebruikt om mijn vraagstellingen
te beantwoorden, zoals een systematische review,
een observationele studie en enkele experimentele
studies. En dit alles in 3 jaar. De verscheidenheid aan
onderzoeksmethoden maakte het project afwisselend
en uitdagend. Maar om hier nu over door te zagen…
Als je hier echt geïnteresseerd in bent, kun je natuurlijk
altijd nog mijn proefschrift lezen.
Het is misschien interessanter om een paar tips te
geven om je aio-schap te overleven. Als eerste is de
kunst van relativeren een must. Daarnaast is het ook
belangrijk om naast het onderzoek het nodige plezier
te beleven. Ik denk daarbij meteen aan een ‘Ferrero
Rocher challenge’, die ik met een aantal collega’s ben
aangegaan. Het doel hiervan is om binnen 1 minuut zo
veel mogelijk Ferrero Rochers te eten. De enige regel
daarbij is dat de huidige Ferrero Rocher eerst afgeslikt
dient te zijn voordat je de volgende in je mond mag
stoppen. Het Guiness Book of World Records record
staat op 7. Nou, dachten een paar collega’s en ik, dat
kunnen wij ook! Als echte onderzoekers pakten wij dit
natuurlijk wetenschappelijk aan. Zou de temperatuur
van de Ferrero Rochers uitmaken?, vroegen wij ons
af. Meteen werd er een experimentele opzet bedacht
waarbij twee personen twee challenges ondergingen:
één met Ferrero Rochers op kamertemperatuur en
de andere met Ferrero Rochers die eerst een uur in
de vriezer hadden gelegen. Na vier challenges en twee
zere kelen kwamen we tot de conclusie dat de temperatuur
niet zo veel uitmaakte. Ook de begeerde acht
Ferrero Rochers binnen een minuut werd niet behaald.
Wat het ons wel opleverde was een hoop lol en een
bijna fobische afkeer van Ferrero Rocher.
En frisse moed, want daarna moet er natuurlijk weer
worden gewerkt. ‘Het boekje’ moest namelijk ook nog
worden geschreven. Hoewel de inhoud al redelijk snel
op papier stond, moest de layout ook nog worden
verzorgd. Nu vind ik van mijzelf dat ik geen computeranalfabeet
ben, maar deze laatste klus had nog de
nodige voeten in de aarde. Als eerste maar eens alle
artikelen achter elkaar plakken in een nieuw document.
So far, so good. Algemene introductie, algemene
discussie schrijven: ook geen probleem. Zo nu nog
even alle hoofdstuk- en paragraaftitels gelijk, en dan
nog even de kopteksten per hoofdstuk aanpassen.
Hè, waarom verspringt die koptekst nu? Ik had toch
secties aangemaakt? Hoe kan die koptekst dan over
die sectie heen springen? Daarvoor zijn secties toch,
volgens de helpfunctie? Arghhhh. Wat is Word toch
een k*tprogramma! Nou ja, je zult wel begrijpen dat
het uiteindelijk allemaal is goed gekomen. Ook aan
deze marteling kwam een einde. Et voila, het boekje
was af. En dan valt alles heel gemakkelijk te relativeren.
op 23 november 2009
promoveerde mAr-
LeeN smits verbonden
aan het NiVeL
op het proefschrift
getiteld: “unintended
events in hospitals:
causes and the role of
patient safety culture”.
Promotoren: Prof.dr. Peter P. Groenewegen,
Prof. dr. Gerrit van der Wal
co-promotoren: Prof. dr. cordula Wagner, Prof.
dr. Daniëlle r.m. timmermans
Begin 2005 had ik een sollicitatiegesprek bij het
NIVEL voor een baan als onderzoeksassistent binnen
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
31
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
een kortdurend project over kwaliteit van leven bij
ouderen met dementie. Ik was nog bezig met het
afronden van mijn studie, maar ging alvast op zoek
naar een onderzoeksbaan, omdat ik tijdens mijn twee
studies (Gezondheidswetenschappen in Maastricht en
Communicatiewetenschappen in Tilburg) had ontdekt
dat onderzoek doen goed bij mij past. Ik kreeg de
baan niet, maar werd gevraagd of ik interesse had om
bij het NIVEL als promovendus aan de slag te gaan
binnen een groot onderzoeksprogramma ‘Patiëntveiligheid
in Nederland’. Dat was nog veel beter!
In maart 2005 ben begonnen met mijn promotieonderzoek.
Ik kwam terecht in een onderzoeksteam
van junior en senior onderzoekers van het NIVEL en
EMGO+. Zij waren al een half jaar bezig met de pilotstudie
voor een groot landelijk dossieronderzoek
naar onbedoelde schade in ziekenhuizen. Op het moment
dat ik erbij kwam moest er een training opgezet
worden voor alle verpleegkundigen en artsen die
in totaal 8000 patiëntendossiers in 21 ziekenhuizen
zouden gaan beoordelen. Mijn eerste taak was om
deze training op te zetten, een handboek te schrijven
over de beoordelingsprocedure en de trainingen te
geven. In totaal zijn er zo’n 60 verpleegkundigen en
50 artsen getraind. Door de enorme omvang was
het dossieronderzoek een hele organisatie, maar
omdat we met een grote groep onderzoekers waren
(de groep werd steeds groter), konden we de taken
verdelen.
Daarnaast was ik ook bezig met het schrijven van het
onderzoeksplan voor mijn promotie-onderzoek. Dat
ging over de oorzaken van onbedoelde gebeurtenissen
in ziekenhuizen. Ik kon daarvoor informatie uit het
bovengenoemde dossieronderzoek gebruiken, maar
de hoofdmoot van mijn onderzoek was een studie
op basis van meldingen van incidenten door zorgverleners
op de werkvloer. Halverwege het tweede
jaar van mijn promotietraject ben ik gestart met deze
tweede dataverzameling. Dit betekende weer flink reizen
met trein en bus, want ik moest op 10 afdelingen
Spoedeisende Hulp (SEH) meldingen verzamelen en
vraaggesprekken houden met de melders. Waar het
dossieronderzoek vooral in kelders en afgelegen hokjes
van het ziekenhuis plaatsvond, stond ik nu midden
op de werkvloer en heb ik veel van de dynamiek op
de SEH meegekregen.
De meldingen en interviews waren input voor
PRISMA analyses. PRISMA is een methode waarmee je
heel systematisch naar de basisoorzaken van incidenten
op zoek gaat door middel van de constructie van
een oorzakenboom. Ik heb in totaal meer dan 500
incidenten geanalyseerd. De meldingen betroffen niet
altijd heel ernstige zaken met schade voor de patiënt.
De opdracht aan de zorgverleners was om alles te
melden wat niet de bedoeling was. Soms kreeg ik een
melding dat bepaalde materialen niet op de goede
plek lagen, waardoor zorgverleners eventueel mis
zouden kunnen grijpen. Of meldingen over patiënten
die lang moesten wachten op labuitslagen. Deze meldingen
hebben niet altijd gevolgen voor de gezondheid
van de patiënt , maar een volgende keer, onder andere
omstandigheden, kan het wel tot schade leiden.
Daarom is het ook belangrijk dit soort meldingen te
onderzoeken.
Zowel uit het dossieronderzoek als uit de analyses
van de meldingen kwam naar voren dat menselijke
oorzaken het meest frequent voorkomen. We hebben
ons in beide onderzoeken echter ook specifiek gericht
op oorzaken in de werkomgeving, de organisatorische
en technische factoren. Vaak was er een combinatie
van een menselijke factor met een technische en/
of organisatorische. Een voorbeeld: Iemand stelt een
apparaat verkeerd in, omdat hij er vanuit gaat dat naar
rechts draaien harder is en naar links zachter (zoals bij
de volumeknop van een muziekinstallatie), maar bij dit
apparaat is dat net andersom. Dat is een technische
factor: het design van het apparaat is onlogisch. Maar
de persoon zelf heeft niet gekeken wat zijn draai voor
consequenties had, wat weer een menselijke oorzaak
is. Je ziet vaak dat door een menselijke handeling de
latente ofwel verborgen factoren in de werkomgeving
naar boven komen. Het is belangrijk om de werkomgeving
aan te passen aan de mensen die erin werken.
De werkomgeving zou fouten minder moeten uitlokken
en barrières moeten bevatten voor vergissingen
die toch gemaakt worden, waardoor voorkomen
wordt dat deze resulteren in schade voor de patiënt.
Op 23 november 2009 heb ik mijn proefschrift met
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
32
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
succes verdedigd aan de VU in Amsterdam. Een mooie
afsluiting van een geweldige tijd als promovendus. Ik
heb veel geleerd en weet nu zeker dat ik voorlopig
de wetenschap nog niet wil verlaten. In december ben
ik begonnen met een nieuwe baan als postdoc bij IQ
healthcare. Ik blijf dus onderzoeker binnen de CaRegroep!
op 17 februari
promoveerde NeL-
LeKe VAN ’t VeertAZeLAAr
op het
proefschrift getiteld
“Prevention of depression
and anxiety
in older people”,
aan de Vrije universiteit,
Amsterdam. Promotoren waren Prof. dr.
Henriette van der Horst en Prof. dr. Aartjan
Beekman. co-promotoren waren dr. Harm van
marwijk en dr. Patricia van oppen.
“Heeft-ie het gedaan of heeft-ie het niet gedaan?”
Dit was de eerste zin van een presentatie oefening
in het kader van de cursus “succesvol promoveren
en persoonlijke effectiviteit” waar ik begin 2004 met
een aantal andere beginnende VU
promovendi aan deelnam. Tijdens die
cursus werd veel aandacht besteed
aan de wijze van presenteren van
onderzoek. De oefening die aan deze
vooraf ging was vooral gericht op
een aantal belangrijke basis aspecten van presenteren,
zoals een goede houding, rustig staan op 2 benen,
duidelijk praten en mensen aankijken. Lettend op deze
zaken moesten we in een paar minuten ons onderzoek
aan elkaar presenteren. In mijn geval ging die
presentatie perfect op een bescheiden puntje na; ik
had vergeten te vermelden waar mijn onderzoek nu
in essentie om draaide. De cursusbegeleidster Brigitte
Hertz vroeg zich af of ik wel voldoende ‘geloofde’
in mijn onderzoek en maakte duidelijk dat DAT ook
een belangrijk presentatie aspect was. Bij de volgende
oefening moesten we vooral dit ‘geloven in’ proberen
over te brengen in combinatie met een spannende 1e zin. En bij deze oefening mochten we het onderwerp
zelf kiezen. Na een paar minuten voorbereidingstijd
was het mijn beurt; Ik keek iedereen even nadrukkelijk
aan, nam rustig de tijd en sprak zacht en enigszins
raadselachtig de zin uit waarmee dit verslag begint.
“Ik neem jullie mee naar een zonovergoten glooiend
landschap in midden Engeland, vlakbij de stad
Leicester. Het is 22 augustus 1485 en King Richard III
staat in slagorde tegenover Henry Tudor die hem zijn
kroon, zijn troon, zijn Engeland betwist. Door verraad
komt Richard tijdens deze battle at Bosworth Field
om het leven en zal Henry, de zevende Engelse koning
met die naam sinds de conquest in 1066, de troon
bestijgen. Henry’s claim op Engeland is zeer mager en
direct vanaf zijn eerste dag als koning begint hij een
goed doordachte en uiterst secure anti-propaganda
campagne op te bouwen om zijn voorganger postuum
zo zwart mogelijk te maken om daarmee zijn eigen
positie te versterken. De kern van de anti-propaganda
betrof een vermeende actie van Richard die zelfs in
middeleeuws Engeland tot een grote mate van afschuw
zou leiden en dat ook deed. Hij zou de moord
op zijn neefjes, “de prinsjes in de Tower”, de zonen van
zijn oudere broer Edward IV op zijn geweten hebben.
De anti-propaganda heeft honderden jaren lang goed
gewerkt, Richard was inmiddels
ook fysiek een monster en was een
heT iS
schurk geworden die zijn weerga
22 AUGUSTUS 1485 niet kende. Pas in de laatste eeuw
is op grond van vermoedens en
geruchten met grote moeite getracht
om de eeuwenoude puzzle rond Richard III te
herstellen, bijna onmogelijk want veel stukjes zijn met
opzet zoek gemaakt. En langzaam is een heel ander
beeld van Richard ontstaan, een beeld waarmee het
aanzienlijk lastiger wordt om aannemelijk te maken
dat hij de verdwijning van zijn neefjes op zijn geweten
zou hebben. En dus tegelijk met een proces van
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
33
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
rehabilitatie is in de afgelopen jaren de vraag waarmee
ik dit betoog begon vaker en vaker gesteld.
Waarschijnlijk zullen we nooit achter de waarheid komen
maar na een redelijk gedegen karakterstudie van
deze zo lang intens verguisde Engelse koning is mijn
stellige overtuiging dat Richard het niet heeft gedaan.”
Maar dit terzijde; behalve mijn ‘geloof’ in deze en
andere helden uit die rijke Engelse geschiedenis moest
ik natuurlijk serieus aan de gang met het zodanig gaan
‘geloven’ in het onderzoek waar ik voor was aangenomen
dat ik bij het presenteren ervan vanaf nu niet
meer zou vergeten te vermelden dat het om ‘preventie
van depressie en angst bij ouderen’ ging.
Dat was het begin. We zijn nu 6-en-een-half jaar
verder en: afgelopen woensdag 17 februari klonk het
HORA EST om 14.45 uur na een promotie-traject
wat zeer voorspoedig is verlopen, dankzij een zeer
stimulerende en enthousiasmerende projectgroep
bestaande uit Harm van Marwijk, Aartjan Beekman,
Patricia van Oppen, aanvankelijk Wim stalman en
later Henriette van der Horst. Tevens wil ik Filip Smit
noemen die een zeer belangrijk aandeel had in het
uiteindelijke succes van mijn onderzoek. De studie die
beschreven wordt in mijn proefschrift
is een van de eerste studies waarin
wordt aangetoond dat de preventie
van depressie en angst (kosten-) effectief
lijkt te zijn en dat deze effecten op
langere termijn aan lijken te houden.
Dit is van groot belang voor de praktijk.
Wij toonden aan dat het risico op
een depressie en/of angststoornis gehalveerd
kan worden in de doelgroep
bestaande uit de oudste ouderen (75+) die subklinische
verschijnselen van depressie of angst hebben.
170 ouderen met lichte somberheids- of angstklachten
werden benaderd voor het onderzoek.
Een onderzoek wat vooral van belang is omdat het
probleem van angst en depressie bij ouderen groot is,
huidige behandelmethoden onvoldoende effectief zijn
en er nog weinig gericht onderzoek is gedaan naar
de effectiviteit van preventieprogramma’s bij ouderen.
Die zijn des te belangrijker omdat bij hoge ouderdom
wij TOONDeN AAN
DAT heT RiSiCO OP
eeN DePReSSie eN/
Of ANGSTSTOORNiS
GehALveeRD kAN
wORDeN
het risico groot is dat milde klachten op dit gebied
zich tot een serieuze stoornis ontwikkelen. Alle 170
deelnemers hadden een verhoogde score (≥ 16) op
de Centre for Epidemiologic Studies Depression scale
(de CES-D) en dus een zekere mate van angst of depressieproblematiek,
maar tegelijkertijd een negatieve
uitslag op het Mini International Neuropsychiatric
Interview (MINI). Dit laatste betekende dat er (nog)
geen sprake was van een volwaardige depressie en of
angststoornis die voldeed aan de DSM- IV criteria.
Nadat eerst was afgewacht of de klachten niet vanzelf
verdwenen (watchful waiting), kregen de ouderen in
de eerste groep na drie maanden een speciaal voor
dit doel ontwikkelde folder en een zelfhulpcursus met
tips, informatie en oefeningen aangeboden (bibliotherapie).
Thuiszorg verpleegkundigen stimuleerden de
deelnemers in deze fase om het boek door te werken
en de oefeningen te doen. In de derde fase van het
programma maakten de deelnemers kennis met een
eenvoudige probleem-oplos-strategie (Problem Solving
Treatment) die, evenals de zelfhulpfase, gebaseerd
is op cognitieve gedragstherapie. Deze techniek werd
tijdens een aantal huisbezoeken met de ouderen
doorgenomen door een speciaal
daarvoor getrainde sociaal-psychiatrisch
verpleegkundige.
Elke drie maanden werd de CES-D
vragenlijst opnieuw afgenomen om
te bezien of moest worden overgegaan
naar de volgende fase. De
deelnemers bij wie de klachten ook
na de derde fase niet verminderd
of verdwenen waren, ontvingen
het advies om met de huisarts te overleggen of het
raadzaam was om te starten met antidepressiva of
angstmedicatie.
Na een jaar bleek voor deze ouderen de kans om een
volwaardige depressie of angststoornis te ontwikkelen
twee keer zo klein in vergelijking met ouderen die het
programma niet hadden gevolgd. De stapsgewijze zorg
benadering werkte beter dan gangbare huisartsenzorg.
En niet alleen op korte termijn, het effect bleek zeker
een jaar aan te houden. Ook was van belang dat het
aanbieden van een dergelijk programma aan ouderen
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
34
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
in de praktijk haalbaar bleek. Het is een krachtig instrument
en van belang bij de noodzakelijke extra inzet
die geleverd moet gaan worden voor het toenemend
aantal ouderen in de geestelijke gezondheidszorg.
Dit project was uniek met betrekking tot het feit
dat drie -tot nu toe- in de literatuur onderbelichte
thema’s in de schijnwerpers kwamen te staan; (i) het
betrof hier een onderzoek gericht op een relatief
grote groep van oudste ouderen met een gemiddelde
leeftijd van 81 jaar, (ii) de vorm waarin de preventieve
interventie werd aangeboden was een stapsgewijs
programma waarin, onder andere, verschillende
bewezen effectieve technieken waren opgenomen
gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en (iii) de
interventie richtte zich behalve op depressie ook op
angst, wat vooral relevant is in het licht van de hoge
comorbiditeit van stemmingsstoornissen en angstsstoornissen
bij ouderen.
Van belang was ook dat de onderzoeksprocedure,
toegepast in deze studie, ouderen identificeerde met
depressieve en angstsymptomen die gewoonlijk niet
door henzelf of hun huisartsen als zodanig waren
herkend. Het screenen van ouderen in de eerste lijn
kan de opsporing verbeteren.
Het hier beschreven onderzoek heeft gevolgen voor
de benadering van geestelijke gezondheidsproblematiek
in de eerstelijnszorg, een benadering die –naar de
mening van velen- momenteel te wensen overlaat. De
gefragmenteerde gezondheidszorg met z’n aanbodgedreven,
ziekte-specifieke en eenzijdige benadering
gericht op acute dienstverlening biedt onvoldoende
ruimte voor de zorgbehoeften van kwetsbare ouderen
die kampen met fysieke of psychische problemen en/
of een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen
van dergelijke problemen. Het feit dat een preventief,
relatief eenvoudig, algemeen zorgprogramma voor
ouderen zowel succesvol als haalbaar blijkt te zijn is
van groot belang voor de eerstelijnszorg en met name
voor huisartsen.
Gezien de hoge kosten die gemoeid zijn met de behandeling
van ernstige depressie- en angststoornissen
bij ouderen en de betrekkelijk geringe kosten (rond
600 euro per persoon) van het preventieprogramma
verdient het aanbeveling om het programma of een
vergelijkbare aanpak zo snel mogelijk in de praktijk te
gaan gebruiken. En via mijn nieuwe baan als onderzoeker
bij GGZ-instelling Ingeest zal ik daar overigens zelf
aan bijdragen. Nog dit jaar zal begonnen worden met
het aanbieden van het programma “Levenslust” aan
een grote groep ouderen via huisartsenpraktijken in
West Friesland en Amsterdam. Dit programma is gebaseerd
op het onderzoek wat beschreven is in mijn
proefschrift, maar zal nog verder worden uitgebreid
met bijvoorbeeld ouderengym erbij, en met meer
keuzevrijheid in het volgen en de volgorde van de
programmaonderdelen. Uiteraard zullen de effecten
van de verstrekte interventies weer onderzocht
worden, maar de nadruk zal nu vooral komen te liggen
op implementatie. We willen een meer geïntegreerde
toegang tot op maat gemaakte diensten voor ouderen
met een (sub)klinische depressie ontwikkelen. In
samenwerking met huisartsen en praktijkondersteuners
in de eerste lijn willen we deze ouderen een laagdrempelige
toegang bieden tot een brede waaier van
effectieve behandelingen.
“Heb ik het gedaan of heb ik het niet gedaan?”
Nu staat het woordje ‘het’ zowel voor ‘geloven in mijn
onderzoek’ als voor ‘het bereiken van de eindstreep’.
En het antwoord op deze vraag is “JA”.
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
Cum Laude gepromoveerden aan het woord
35
op 3 december
2009 promoveerde
JocHeN
cALs verbonden
aan caphri,
universiteit
maastricht, op het
proefschrift getiteld:
“respiratory
tract infections in general practice – enhanced
communication skills and c-reactive protein
testing to optimise management ”.
Promotoren: Prof. dr. Geert-Jan Dinant, Prof. dr.
christopher Butler (cardiff university, Wales),
Dr. rogier Hopstaken
De afgelopen weken was er oogstrelende topsport op
televisie. De Olympische winterspelen hielden menigeen
bij de warme verwarming in plaats van in de koude
Nederlandse sneeuw. En toegegeven, de prachtige
natuur, zinderende sporten en spannende duels om de
medailles maakten de nachtelijke televisie-uurtjes tot
een waar genot. Vier jaar trainen, spier- en hersenkraken,
taktiek, techniek en toewijding bracht de sporters
naar de befaamde vijf ringen. Toen aan een van de
winnende biatleten werd gevraagd hoe ze vier jaar
geleden in het traject was gestapt, antwoordde ze: “Ik
had geen idee, ik was gewoon lekker bezig en genoot
van wat ik deed. Ik had de Spelen wel als doel, maar
dat was toch vooral vaag en ver weg”. Welnu, van deze
biatlete schiet ik graag even naar een promotietraject.
De redactie van CaRré verzocht mij vriendelijk om
iets te schrijven over mijn promotie. Want wie een
heel boek vol kan schrijven, kan ook wel een stukje
schrijven over dat boek, zullen ze wel hebben gedacht.
Plostklaps kreeg ik mijn eerste writer’s block tijdens
de befaamde post-promotie blues. Want wat moet je
nu schrijven over je promotietraject voor lezers die
allen al gepromoveerd zijn of het ongetwijfeld zullen
zijn in de toekomst? De betreffende biatlete hielp
me uiteindelijk op weg. Want voortschrijdend inzicht
maakt soms dat we vergeten dat we vroeger vooral
veel niet wisten. Ik nam de sneeuwschep, groef diep,
en probeerde me de eerste weken van mijn onderzoekstijd
vier jaar geleden te herinneren. Welnu, vier
jaar gelden was ik inderdaad gewoon blij met wat ik
mocht doen en het einde van het traject was vooral
vaag, ver weg en vreselijk eng. Want in het eerste jaar
van je promotietraject naar een promotieceremonie
gaan kijken is een absolute garantie voor een winter-,
of zomerdepressie, zo u wilt. Je bent je namelijk
vanaf die tijd vooral bewust van je onbekwaamheid.
Het mooie daarvan is echter dat het onbewust leidt
tot veel training (patiënten insluiten), hersenkraken
(hoe lukt dat binnen de geplande tijd), techniek (hoe
analyseer ik die berg data, waar ik eigenlijk maar 20%
van nodig blijk te hebben), taktiek (hoe zorg ik ervoor
dat mijn artikel vervolgens onweerstaanbaar sexy is
voor journals) en toewijding (op welke vervelende
exotische plek presenteer ik mijn data) . En dan vliegen
de jaren opeens voorbij met vele trainingskampen
(methodologiecursussen), testwedstrijden (artikel
naar de co-auteurs), echte wedstrijden (artikel naar
de journals), teleurstelling (afwijzing), verwondering
(revisie) en verrukking (acceptatie). Je wordt zo haast
ongemerkt onbewust bekwaam en voor je het weet
zit je in je Olympische promotiejaar. En dan komt
een moment dat je ploegleiding (het promotieteam)
vertelt dat je klaar bent voor het Olympische kwalificatietoernooi
(leescommissie). De trainingen hebben
toch echt effect gehad, de juryleden voelen dat ook,
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
36
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
geven nog wat punten voor techniek en uitvoering en
je hebt je kwalificatie op zak. In Maastricht mag je dan
een datum plannen op ‘de Berg’. In de voorbereiding
op de dag dat je die Olympus eindelijk mag beklimmen
hoef je enkel het goede gevoel vast te houden, je wedstrijdpak
(rokkostuum) te regelen, de pers te woord
staan (regionaal of (inter)nationaal afhankelijk van het
sex-appael van je onderzoek) en vooral goed uitgerust
aan de dag te beginnen (zodra de proefschriften van
de drukker terugkomen, vooral veel boekjes uitdelen,
maar zeker niet meer openslaan en lezen). Na
een gezonde wedstrijdspanning bij het opstaan, een
goede stoelgang in de spelonken van de Berg, klinkt
dan plotseling het startschot voor de finale. Je praat,
wijst, lacht, fronst, kraakt je hersens, en geniet. Met
het neerkomen van de finishvlag (de staf van de pedel)
ben je in één klap bewust bekwaam.
Het mooie van sport (en ook onderzoek) is dat je de
pijn en tegenvallers gauw vergeet wanneer die door
de endorfines van voldoening worden verdrongen.
Het mooiste aan mijn promotie vond ik het gevoel
van zweven boven de stof, met vele vrienden, collega’s
en dierbaren in het publiek. Met leuke fans is het
toch echt makkelijker presteren. Ik zweefde nog iets
hoger toen ik het predikaat cum laude om mijn oren
kreeg. De focus voor de grote dag lag toch echt op
die verdediging, en ik was me niet bewust van dat hele
proces achter mijn rug om. Ik kon door de verrassing
en ontlading een klein traantje niet onderdrukken,
maar dat mag best even aan de finish. Een dagje
zweven is heerlijk, maar daarna is het ook weer lekker
om gewoon met de voeten in de löss verder te gaan,
in de huisartspraktijk als huisarts-in-opleiding en bij
CAPHRI als post-doc. Vooruit denken in een nieuwe
olympische cyclus met nieuwe uitdagingen vol plezier
en passie. De onbevangenheid van het prille begin
komt niet meer terug, maar de gedachte eraan is
heerlijk om te koesteren.
Jochen Cals doet onderzoek naar luchtweginfecties,
diagnostiek en communicatieve strategieën in de
huisartspraktijk. Meer inhoudelijke informatie over
zijn werk en het proefschrift is te vinden op www.
jochencals.nl
op 20 november 2009
promoveerde Lies-
BetH mercKeN
verbonden aan caphri,
universiteit maastricht,
op het proefschrift
getiteld: “influence or
selection: Dynamics
of friendship networks
and smoking behavior in adolescence”.
Promotoren: Prof. dr. Hein de Vries en Prof. dr.
tom snijders
co-promotor: dr. math candel
In mijn promotieonderzoek bestudeerde ik de ontwikkeling
van rookgedrag en vriendschapsnetwerken in zes
Europese landen. Het doel was te achterhalen waarom
bevriende jongeren vaak gelijk rookgedrag vertonen.
Komt dit doordat ze elkaar beïnvloeden? Of kiezen
jongeren vrienden die al gelijk rookgedrag vertonen?
De conclusie van mijn onderzoek is dat rokers vrienden
kiezen die roken en niet-rokers vrienden die niet
roken. Jongeren beïnvloeden elkaar in de keuze om te
gaan roken maar zodra twee vrienden gelijk rookgedrag
vertonen heeft selectie hier een grotere rol in gespeeld
dan beïnvloeding. Het onderzoeken van de steeds
veranderende vriendschapsnetwerken van jongeren
met nieuwe longitudinale sociale netwerk analyse
technieken en het bestuderen hoe rookgedrag zich
in zulke sociale netwerken kan verspreiden sprak me
enorm aan en ik kon er over de jaren heen alleen maar
enthousiaster over worden. Het was een uniek project,
waarvoor een nooit eerder gebruikte methodologie
was gekozen. Een nieuwe methodologie waarbij de analyse
van slechts 1 vriendschapsnetwerk soms dagen in
beslag nam. Door de kinderziektes die het uittesten van
nieuwe software onvermijdelijk met zich meebrengt,
werd ik meer dan eens gedwongen alle analyses weg
te gooien en volledig opnieuw te beginnen. Hoewel dit
niet altijd even gemakkelijk was, kon dit me er niet van
weerhouden om erin te blijven geloven.
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
37
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
Het moment van mijn promotie heb ik intens beleefd.
Je weet nooit wat je te wachten staat, hoe sterk je
staat, welke vragen je opponenten gaan stellen en of
je er op een goede manier mee zal kunnen omgaan.
Tegen alle verwachtingen in, vond ik de verdediging
leuk omdat het niet aanvoelde als een verdediging
maar een opeenvolging van toffe discussies. Met een
mogelijke onderscheiding ben je op zo een moment
totaal niet bezig. Zelfs toen iemand per toeval
tijdens het wachten na de verdediging grapte:‘ze
blijven wel erg lang weg, zou het Cum Laude zijn?’,
zag ik die mogelijkheid zelf totaal niet. Het moment
waarop mijn promotor toch plots de woorden ‘Cum
Laude’ uitsprak zal ik niet snel vergeten. Het was een
complete verrassing, een emotioneel moment niet
alleen voor mezelf maar ook voor mijn promotoren.
De vraag waarom net mijn promotie een Cum Laude
onderscheiding heeft gekregen is moeilijk om zelf te
beantwoorden, het zal een samenspel van factoren zijn
geweest en misschien ook een beetje geluk.
Achteraf kijk ik er met veel trots naar terug en
vind ik het nog steeds een eer om op deze manier
waardering te mogen krijgen voor mijn onderzoek
en werk van de afgelopen jaren. Maar als de drukte
rondom je promotie stilaan wegebt en je ondertussen
alle felicitaties hebt ontvangen, gaat het gewone
(onderzoekers)leven verder en denk je nauwelijks
nog aan die twee woordjes. Toch denk ik wel dat het
mijn toekomst kan beïnvloeden door de bevestiging
en waardering die je eruit haalt en de impact die het
zou kunnen hebben als iemand het in je CV leest.
Voor mezelf zal het een blijvende stimulans zijn om
toekomstig onderzoek met dezelfde gedrevenheid en
oog voor detail uit te voeren.
�

Ccarré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
MUNDO’s approach to support higher education
institutes in the South in developing their capacities
38
Heinz Greijn, Project Manager MUNDO
Since it was founded in 1997, the maastricht
University Centre for International Cooperation
in academic Development (mUnDO) has
implemented dozens of projects supporting the
capacity development of higher education institutes
in developing countries and Eastern Europe.
We are a small unit within maastricht University
with twelve staff members. Seven staff members,
including the director, are project managers who
operate as knowledge brokers connecting teams of
experts from maastricht University with teams of
experts from the partner institute.
In this article I will explain how mUnDO operates.
using the case of a project we support in
Ethiopia. Since 2006 mUnDO has been implementing
a nUFFIC/nPt project with the objective
to improve the quality and relevance of medical
education at two young Universities in mekelle
and Hawassa. through this project with a project
budget of 1,6 million euros, we aim to contribute
to improved health of the people in Ethiopia.
The health situation in Ethiopia
to understand the relevance it is important to
picture how this project is embedded in its wider
context. the health indicators show a distressing
situation in Ethiopia. One in six children will
not see their fifth birthday. nearly 1 out of 100
pregnant women die from causes related to child
bearing. 1.5 million people are living with HIV/
aIDS and the number is rising, preventable and
treatable diseases cause death because four out
of every 10 people have no access to health care.
Ethiopia has only 22,000 health workers on a po-
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
39
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
pulation of 73 million people. It is estimated that
only 2500 and 4000 are doctors and the remaining
are health officers, nurses and midwives. this
amounts to 0.3 1 health worker per 1000 people,
which is extremely low even compared to neighboring
countries. One of the problems Ethiopia is
struggling with is the massive brain drain of medical
doctors abroad. according to some reports
there are more Ethiopian medical doctors working
in the EU and the US than at home. Hence there
is a need to boost Ethiopia’s capacity to train
medical doctors.
The medical faculties of Hawassa and Mekelle
In view of shortage of doctors all medical faculties
in Ethiopia are expected to dramatically increase
their capacity. For the period 2006-09 the medical
faculties of Hawassa and mekelle planned to
increase enrolment from 172 students to 345 and
from 230 students to 440 respectively. at the same
time the faculties wanted to improve quality and
relevance and adopt a student centered approach.
In 2006 the management of the institutes had only
vague ideas about the nature of this student centered
approach, the Dean of mekelle referring to his
own education through traditional rote learning
in large auditoria said to me: ”We want to teach
our students in a different way than we have been
taught ourselves”.
When starting a project we are always very cautious
about the setting of targets. this aspect is
often underestimated. Expectations on the donor
side (in this case nUFFIC) and the recipient side
are often very high whereas the budget and scope
of a project is usually modest compared to higher
level objectives. In this particular case of Ethiopia
1.6 million Euros may seem a lot of money, but it
is by far not enough to increase the student intake
capacity of both institutes to the levels mentioned
above and to introduce a student centered curriculum
as well. Furthermore, the success of a project
depends on many other factors that are beyond the
control of the faculties and the project management.
For example, stepping up the capacity to
train medical doctors will be futile if no measures
are taken to stop the brain drain. another factor
that influenced the project outcome was the fact
that in the early stages of the project the central
government decided how many students the
medical faculties were supposed to register with
little consideration whether the faculties were able
to take on these students. In such a situation it is
very difficult to improve quality. It is important
to map out and assess such uncertain external
factors as early as possible in order to make a list
of interventions that are effective and that make
sense against the back drop of the bigger picture
dynamics. taking into consideration such factors
we agreed with the partners which interventions
would make a good contribution to meeting their
strategic objectives. Out of the many interventions
we agreed on I will describe two interventions that
involved exchange of expertise between maastricht
University and the partner institutes 2 .
A student centered approach to education
With the aim of introducing a more student centered
approach to teaching, two experts from maastricht
University visited the faculties in Ethiopia
to conduct a workshop discussing with staff the
various options. Vice versa Ethiopian staff members
came to the netherlands to see how student
centered education works at maastricht University.
maastricht champions the problem based learning
approach (PBL). In PBL students are stimulated to
be curious and creative in solving problems that
are very similar to what they will encounter in
practice in their future careers.
the project was forced to go slow in deciding on
a particular student centered approach, because
the Ethiopian Ministries of Education and Health
were in the process of developing a basic curriculum
for medical education in Ethiopia. For
as long as this policy was still in the pipeline, it
was very difficult to know how much room for
manoeuvre there was for the faculties to shape
their own student centered approach to education.
In order to learn from other institutes, the
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
40
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
Ethiopian government sent three delegations of
their own medical experts to about a dozen PBL
based medical schools in different parts of the
world. now a general consensus is emerging that
medical education in Ethiopia has to become more
student centered and that PBL may be an interesting
approach especially for training students who
already have a background in related sciences such
as for example biology or nursing. It was decided
that all curricula need to be “modularized”. Since
all medical faculties and also the ministries are still
grappling with what modularization exactly means
for the education of medical students and how to
go about it, we are currently considering a national
workshop for all medical faculties in Ethiopia
in order to take this line of thinking a couple of
steps forward.
Community based research
One other important component of the project
was to facilitate staff members to conduct
research. Choosing this intervention was based on
the following considerations:
an essential feature of a good quality graduate
program is a strong research program, run by creative
and passionate staff that can inspire students.
Research can generate knowledge that will even-
tually contribute to improvement of the health
situation in Ethiopia
Research is an important incentive for staff to stay
with the institute. this is important since staff
turnover is extremely high at the medical faculties.
two researchers from maastricht University
trained their Ethiopian counter parts on how
to start and conduct research. Subsequently 30
research proposals were written by the Ethiopians.
the 20 best proposals were selected by the
research committees and based on feedback by the
mU researchers. these proposals were supported
with project funding. this project component generated
a lot of enthusiasm and the quality of the
research projects ranged from modest to high, and
in some cases very high. there are plenty of opportunities
to enhance the capacity even more. the
research topics have been developed on an ad-hoc
basis without a clear agenda. there is little or no
relation between the various studies being conducted.
We are looking for ways to make the research
efforts more coherent and sustainable. this will
be subject of discussion at a seminar at which the
most outstanding community based research projects
will be presented to the public and representatives
of the donor community. the objective is to
mobilise funds for follow up research which will
�

�
bulletin van de netherlands school of primary care research
◄ terUg Naar INHOUD
41
carré | jaargang 15 | nr 51 | maart 2010
contribute to the establishment of a coherent and
more robust research agenda.
What this Ethiopian example illustrates is that in
building the capacity of higher education institutes
it is very difficult to set a target and work towards
achieving this target in a straight line on the basis
of a fixed plan. During the project period many
contextual forces influence the course of events.
For mUnDO this implies that while we engage
in supporting our partners in developing their
capacities, we need to keep an eye on the long
term development goals, the contextual dynamics
as well as new insights that emerge in the course of
the process. In view of these we need to gauge on
a regular basis whether what we are doing today is
still relevant and effective in a much broader perspective
or whether there is a need to change tack.
When supporting organisations with the development
of their capacities plans and targets are not
written in stone but should be viewed as tentative
roadmaps and beacons that help to navigate a
complex and dynamic environment.
1 WHO uses a ratio of 2.3 health workers/1000 as a threshold
for identifying critical shortage.
2 Other interventions were required other investments than
expertise from maastricht University:
In view of the fact that the majority of the teachers only had a
BSc degree it was decided to sponsor 20 of them to obtain an
mSc degree abroad.
For those teachers who already had an mSc degree there was
a possibility to expand or upgrade their knowledge and skills
through short courses.
EUR 70,000 was spent purchasing books for the libraries.
We considered investing in improving the access to online
publications but due to the limited bandwidth Universities are
struggling with, even in the foreseeable future we decided for
books.
For each of the faculties a bus has been procured which makes
it possible enable students do conduct research in rural communities
outside mekelle and Hawassa towns.
Small investments were made in creating a more conducive
environment for female students to study. the female students
opted for computer equipment (Hawassa) and fitness equipment
(mekelle) to be used by female students only.
�