Sialon aus Tonen - Ceratechcenter
Sialon aus Tonen - Ceratechcenter
Sialon aus Tonen - Ceratechcenter
Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.
YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
SiAlON-Synthese<br />
SiAlON Synthese<br />
durch carbothermische Reduktion und<br />
Nitridierung<br />
von <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer 1 , B. Ersen2 Ersen , J. Kriegesmann2 Kriegesmann , D. Penner<br />
Penner1,3 1,3<br />
1 FGK Forschungsinstitut für f r Anorganische Werkstoffe Glas/Keramik GmbH<br />
Höhr hr-Grenzh<strong>aus</strong>en,<br />
Grenzh<strong>aus</strong>en, Deutschland<br />
2 Fachhochschule Koblenz, Fachbereich Ingenieurwesen, Fachrichtung Werkstofftechnik Glas und Keramik,<br />
Höhr hr-Grenzh<strong>aus</strong>en,<br />
Grenzh<strong>aus</strong>en, Deutschland<br />
3 Zürcher rcher Hochschule für f r Angewandte Wissenschaften, Institute of Materials and Process Engineering,<br />
Winterthur, Schweiz<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
Inhalt<br />
&<br />
� Motivation<br />
� Was ist<br />
– SiAlON?<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
– Carbothermische Reduktion und Nitridierung?<br />
� Experimentelles<br />
� Reaktionsmechanismen<br />
� Verwendete Tone<br />
� Praktisches "Upscaling"<br />
� Zusammenfassung<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
� Quarz<br />
� Kaolin<br />
� Tone<br />
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
– Silikatische Rohstoffe<br />
– Tagebau<br />
– kostengünstig<br />
– Eingeschränkte<br />
Wertschöpfung<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
Natürliche Rohstoffe Synthetische Rohstoffe<br />
� Siliziumcarbid (SiC)<br />
� Siliziumnitrid (Si3N4 )<br />
– physikalische und chemische<br />
Verfahren<br />
– Nicht-oxidische Rohstoffe<br />
– Aufwendige (teure) Verfahren<br />
– Hohe Wertschöpfung<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
Umwandlung<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
� SiO2-reiche natürliche Rohstoffe werden umgewandelt in<br />
� Si3N4-reiche synthetische Rohstoffe<br />
– Durch carbothermische Reduktion und<br />
– Nitridierung bei 1400-1650 °C<br />
3 SiO 2 + 6 C + 2 N 2 Si 3 N 4 + 6 CO (1)<br />
� Quarz Siliziumnitrid<br />
3 (Al 2 O 3 ·2 SiO 2 ) + 15 C + 5 N 2<br />
� Metakaolinite SiAlON<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + 15 CO (2)<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
Jack, 1976<br />
Lee and Cutler, 1979<br />
Higgins and Hendry, 1986<br />
Mckenzie et al. 1994<br />
...
&<br />
Was ist SiAlON?<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
� Verbindung <strong>aus</strong> Si, Al, O and N<br />
– Vierstoffsystem:<br />
12<br />
8<br />
6 8<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
� 3 SiO 2 + 4 AlN 2 Al 2 O 3 + Si 3 N 4<br />
– Reziprokes Salzsystem<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
ββββ -SiAlON<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
� Verdoppelung der Summenformel<br />
von Si3N4 – 2 Si3N4 Si6N8 � Aust<strong>aus</strong>ch:<br />
– 1 Si gegen 1 Al<br />
– und gleichzeitig<br />
1 N gegen 1 O<br />
� Allgemeine Summenformel<br />
– Si 6-x Al x O x N 8-x<br />
– mit x = 0…4,2<br />
– in β-Si 3 N 4 -Struktur<br />
� Beispiele:<br />
– x = 0 � Si 3 N 4 � Al = 0; O = 0<br />
– x = 3 � Si 3 Al 3 O 3 N 5 � Si = Al<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
N O<br />
Meta-Kaolinit<br />
Al 2 O 3 . 2 SiO2 > 950 °C<br />
Si Al<br />
Mullit + SiO 2
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
Theoretische Stöchiometrie: Si 6-xAl xO xN 8-x<br />
Mol Masse-%<br />
x Si Al O N Si Al O N<br />
0 6 0 0 8 60,1 0,0 0,0 39,9<br />
0,5 5,5 0,5 0,5 7,5 55,0 4,8 2,8 37,4<br />
1 5 1 1 7 49,9 9,6 5,7 34,8<br />
1,5 4,5 1,5 1,5 6,5 44,8 14,4 8,5 32,3<br />
2 4 2 2 6 39,8 19,1 11,3 29,8<br />
2,5 3,5 2,5 2,5 5,5 34,8 23,9 14,1 27,2<br />
3 3 3 3 5 29,8 28,6 16,9 24,7<br />
3,5 2,5 3,5 3,5 4,5 24,8 33,3 19,7 22,2<br />
4 2 4 4 4 19,8 38,0 22,5 19,7<br />
� N + O ≅ 40 %, Al + Si ≅ 60 %<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
mass %<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
0 0,5 1 1,5 2<br />
x<br />
2,5 3 3,5 4<br />
N<br />
O<br />
Al<br />
Si
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
Experimentelles<br />
Trocknen<br />
Einwaage<br />
Mischen / Mahlen<br />
Trocknen<br />
Al 2 O 3 -Tiegel<br />
Exsikkator<br />
Therm. Behandlung<br />
Abkühlen<br />
Rückwaage: ∆m<br />
3 h<br />
1000 °C<br />
1200 K/h<br />
� T > 110 °C<br />
� 10 – 50 g ± 0,001 g<br />
� 2 min Ton/Ruß 70:30 - 85:15<br />
� T > 110 °C, falls nötig<br />
� 10 – 50 g ± 0,001 g, 4 Tiegel pro Brand<br />
� Falls nötig<br />
� Siehe Grafik<br />
� Natürliche Abkühlung unter N 2 -Fluss<br />
� ± 0,001 g<br />
16,5 h<br />
1475 °C<br />
1450 °C<br />
1425 °C<br />
Natürliche Abkühlung<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
Reproduzierbarkeits-Test<br />
1 Referenz-Mischung (80/20)<br />
des gleichen Materials pro Brand<br />
3 weitere verschiedene Tiegel<br />
pro Brand<br />
3 wiederholte Brände unter<br />
gleichen Bedingungen<br />
Optimale Bedingungen:<br />
1450 °C, 150 l/h N 2 Flussrate<br />
80/20 Kaolin OKA/Ruß<br />
Bis zu 90 % β β β β - SiAlON-Gehalt.<br />
Nebenprodukte:<br />
Al 2 O 3 , Si 3 N 4 , SiC, AlN<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
Analytische Methoden<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
� Bestimmung der Stöchiometrie<br />
– XRF<br />
– Spezieller Schmelzaufschluss<br />
– Si, Al<br />
– Heißgasextraktion<br />
– N, O, C<br />
� Bestimmung der Phasenzusammensetzung<br />
– XRD<br />
� Thermische Analyse<br />
– STA-FTIR<br />
– Gewichtsänderung, therm. Effekte, Gasanylse<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
Reaktionsmechanismus der SiAlON-Synthese<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 )+6H 2 O | + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO 2 + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO + 4 CO + 4C + C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 3 SiC + 1 SiC + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2 + 8 CO<br />
Si 3 Al 6 O 12 N 2 +3 SiC + 3 C + 4 N 2 + 8 CO + CO<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + + + 8 CO + 7 CO<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
Edukte<br />
� Kaolinit<br />
� Kohlenstoff<br />
� Stickstoff<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 )+6H 2 O + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 *2SiO 2 ) + 4 SiO 2 + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 *2SiO 2 ) + 4 SiO + 4 CO + 4C + C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 *2SiO 2 ) + 3 SiC + 1 SiC + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2 + 8 CO<br />
Si 3 Al 6 O 12 N 2 +3 SiC + 3 C + 4 N 2 + 8 CO + CO<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + + + 8 CO + 7 CO<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
~ 570 °C:<br />
� Dehydroxylierung<br />
� Umwandlung<br />
Kaolinit -><br />
Metakaolinit
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 )+6H 2 O + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO 2 + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 *2SiO 2 ) + 4 SiO + 4 CO + 4C + C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 *2SiO 2 ) + 3 SiC + 1 SiC + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2 + 8 CO<br />
Si 3 Al 6 O 12 N 2 +3 SiC + 3 C + 4 N 2 + 8 CO + CO<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + + + 8 CO + 7 CO<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
~ 990 °C:<br />
� Mullit-Bildung<br />
� SiO2(l)-Ausscheidung
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 )+6H 2 O + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO 2 + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO + 4 CO + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 3 SiC + 1 SiC + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2 + 8 CO<br />
Si 3 Al 6 O 12 N 2 +3 SiC + 3 C + 4 N 2 + 8 CO + CO<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + + + 8 CO + 7 CO<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
ab 1250 °C:<br />
� Teilweise Reduktion<br />
des SiO 2 (l) zu SiO (g)<br />
� Erste Bildung von<br />
CO<br />
(Verbrauch von C)<br />
� Schlecht, weil<br />
Verlust von Si über<br />
SiO
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 )+6H 2 O + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO 2 + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO + 4 CO + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 3 SiC + 1 SiC + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2 + 8 CO<br />
Si 3 Al 6 O 12 N 2 +3 SiC + 3 C + 4 N 2 + 8 CO + CO<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + + + 8 CO + 7 CO<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
ab 1250 °C:<br />
� Vollständige<br />
Reduktion des SiO2 (l) zu SiC (s)<br />
� SiC wird als<br />
intermediäre Phase<br />
benötigt<br />
� Kein Verlust von Si<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 )+6H 2 O + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO 2 + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 *2SiO 2 ) + 4 SiO + 4 CO + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 3 SiC + 1 SiC + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2 + 8 CO<br />
Si 3 Al 6 O 12 N 2 + 3 SiC + 3 C + 4 N 2 + 8 CO + CO<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + + + 8 CO + 7 CO<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
ab 1250 °C:<br />
� Ein intermediäres SiC<br />
wird zerlegt.<br />
� 1 O wird dem Mullit<br />
entzogen.<br />
CO-Bildung mit 1 C <strong>aus</strong><br />
SiC.<br />
� Si des SiC wird in Mullit<br />
eingebaut<br />
– X-<strong>Sialon</strong>
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 )+6H 2 O + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO 2 + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 *2SiO 2 ) + 4 SiO + 4 CO + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 3 SiC + 1 SiC + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2 + 8 CO<br />
Si 3 Al 6 O 12 N 2 + 3 SiC + 3 C + 4 N 2 + 8 CO + CO<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + + + 8 CO + 7 CO<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
bis 1450 °C:<br />
� Intermediäres SiC<br />
wird weiter zerlegt.<br />
� X-<strong>Sialon</strong> wird<br />
reduziert und an Si<br />
übersättigt.<br />
� Bildung von 2<br />
Si3Al3O3N5.
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
3 (Al 2 O 3 2SiO 2 )+6H 2 O + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 4 SiO 2 + 4 C + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 *2SiO 2 ) + 4 SiO + 4 CO + 8 C + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2<br />
(3Al 2 O 3 2SiO 2 ) + 3 SiC + 1 SiC + 3 C + 4 N 2 + 1 N 2 + 8 CO<br />
Si 3 Al 6 O 12 N 2 + 3 SiC + 3 C + 4 N 2 + 8 CO + CO<br />
2 Si 3 Al 3 O 3 N 5 + + + 8 CO + 7 CO<br />
Frage:<br />
� Woher kommt CO2 ?<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
CO2 kann bedeuten:<br />
� Schlechte<br />
Zugänglichkeit des C<br />
� Zu wenig C<br />
� Zu langsamer<br />
Abtransport von CO<br />
(Gleichgewicht)<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
XRD - Phasenanalyse<br />
� Synthese unter gleichen Bedingungen:<br />
– > 95 % <strong>Sialon</strong> (!)<br />
1000<br />
cts<br />
500<br />
0<br />
V8 M3<br />
10 20 30<br />
Position [°2Theta]<br />
40 50 60<br />
� Klärung CO2-Signal: – Variation Temperatur-Profil<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
β-<strong>Sialon</strong><br />
Al 2 O 3<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
Angepasstes T-Profil zur Vermeidung von CO 2<br />
� Starke Verzögerung der Aufheizung ab 1150 °C<br />
– "Verlangsamung" der Reaktionen<br />
CO 2 -Entstehung deutlich gehemmt.<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
6000<br />
cts<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
XRD - Phasenanalyse<br />
� Trotz CO2-Vermeidung mehr Begleitphasen:<br />
– Mullit<br />
– X-<strong>Sialon</strong><br />
– Al2O3 V26 S1 M3<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
� Intermediäre Phasen existieren noch.<br />
‒ Mangel an SiC bedingt durch Gleichgewicht:<br />
SiO2 + 3C SiC + 2 CO SiC + CO2 + C<br />
ungünstiger günstiger<br />
‒ Kristallisationskeime der intermediären Phasen<br />
konnten zu stabilen Kristallen heranwachsen.<br />
‒ Mangel an Kohlenstoff<br />
10 20 30<br />
Position [°2Theta]<br />
40 50 60<br />
β-<strong>Sialon</strong><br />
X-<strong>Sialon</strong><br />
Mullit<br />
Al 2 O 3<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
I / cps<br />
I / cps<br />
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
XRD - Rietveldanalytik<br />
V 8 M3.rd - Exported by X'Pert SW<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
� β-SiAlON-Gehalte von mehr als 95 %<br />
– Reinheit der β-<strong>Sialon</strong>e von Bedeutung für die Sinterbarkeit<br />
800<br />
750<br />
700<br />
650<br />
600<br />
550<br />
500<br />
450<br />
400<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
200<br />
0<br />
4<br />
0<br />
-200<br />
4<br />
6<br />
6<br />
8<br />
8<br />
<strong>Sialon</strong>e_beta_x4 96.64 %<br />
10<br />
10<br />
Corundum 2.289 %<br />
12<br />
12<br />
14<br />
14<br />
16<br />
16<br />
18<br />
18<br />
SiC6H 1.07 %<br />
20<br />
20<br />
22<br />
22<br />
24<br />
24<br />
26<br />
26<br />
28 30 32<br />
2 Theta / °<br />
34<br />
Differences<br />
28<br />
30 32<br />
2 Theta / °<br />
34<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
36<br />
36<br />
38<br />
38<br />
40<br />
40<br />
42<br />
42<br />
44<br />
44<br />
46<br />
46<br />
48<br />
48<br />
50<br />
50<br />
52<br />
52<br />
54<br />
54<br />
Corundum<br />
SiC6H<br />
<strong>Sialon</strong>e_beta_x4<br />
56<br />
56<br />
58<br />
58<br />
60<br />
60
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
Verwendete Tone<br />
Kaolin OKA G Kaolin, Kemmlitz, Saxonia, D<br />
IMT-1 CMS Sourceclay Illite, Montana, US<br />
Laponite synth. Clay<br />
Südchemie Ex 0242 Ca-Montmorillonite, T<br />
Imerys China Clay Kaolin, Cornwall, GB<br />
Ball Clay Hycast Ball Clay, Cornwall, GB<br />
Zettlizer Kaolin Kaolin, Zettlitz, CZ<br />
Dorfner HK 1 Kaolin, Hirschau, Bavaria, D<br />
WBB-KDG Kaolin Lubany CZ<br />
Dorfner Fett-Ton Kaolin, high defect D<br />
WBB SL-K Kaolin Seilitz, Saxony, D<br />
KTS Kaolin Salzmünde Kaolin Salzmünde, D<br />
KTS Kaolin Röblingen Kaolin Röblingen, D<br />
KTS KA-AL Kaolin , D<br />
EKW Klebsand-Staub Kaolinitic clay, Eisenberg, D<br />
G+S FF-Ton Kaolinitic clay, Westerwald, D<br />
Kga-1b CMS Sourceclay Kaolin (low defect), Georgia, US<br />
Bentonite Volclay Na-Bentonite, AU<br />
SBId-1 CMS Sourceclay Beidellite, Idaho, US<br />
SWy-2 CMS Sourceclay Na-Montmorillonite, Wyoming, US<br />
� 14 kaolinitische und 6 andere Tone<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
mass %<br />
100,0<br />
75,0<br />
50,0<br />
25,0<br />
0,0<br />
Al<br />
Si<br />
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20<br />
mass %<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
Stöchiometrie der Tone (Edukte) und der Produkte<br />
� Si-Al-Zusammensetzung<br />
Edukt<br />
� Für alle Tone gilt:<br />
� Hauptkomponente<br />
nach der Synthese:<br />
� β-SiAlON mit x = 3<br />
+<br />
+<br />
+<br />
c(<br />
Si)<br />
c(<br />
Al)<br />
c(<br />
O)<br />
c(<br />
N)<br />
ideal<br />
ideal<br />
ideal<br />
ideal<br />
− c(<br />
Si)<br />
− c(<br />
Al)<br />
− c(<br />
O)<br />
− c(<br />
N)<br />
gemessen<br />
gemessen<br />
gemessen<br />
� Si-Al-O-N-Zusammensetzung<br />
Produkt<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
2<br />
gemessen<br />
= Stöchiometriekriterium<br />
2<br />
2<br />
100,0<br />
2<br />
75,0<br />
50,0<br />
25,0<br />
0,0<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
9<br />
10<br />
11<br />
12<br />
13<br />
14<br />
15<br />
16<br />
17<br />
18<br />
19<br />
20<br />
ideal<br />
Stöchiometriekriterium aller Produkte für x = 3:<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20<br />
N<br />
O<br />
Al<br />
Si
Impulse<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
2000<br />
1000<br />
0<br />
2000<br />
1000<br />
0<br />
&<br />
V23 S12 M3<br />
Kaolin Salzmünde D<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
Phasenvergleich<br />
� Nebenprodukte: SiC, Al2O3 (immer)<br />
� Gelegentlich: Mullit, X-SiAlON, Si3N4 , AlN, AlON,<br />
� smectitische Tone X-SiAlON<br />
V24 S16 M3<br />
Kaolinitic clay Westerwald D<br />
V25 S17<br />
KGa1b Kaolin Georgia US<br />
V24 S15 M3<br />
Eisenberg clay D<br />
x<br />
x<br />
V25 S20 M3<br />
SWy-2 Na-Mont., Wyoming US<br />
Position [°2Theta]<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
10 20 30 40 50 60<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
Korrelation Stöchiometriekriterium - Kristallinität<br />
Stöchiometriekriterium<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20<br />
� Je näher das Produkt der<br />
Idealstöchiometrie ist,<br />
� desto kristalliner ist es.<br />
Stöchiometrie-Kriterium<br />
Impulse<br />
0<br />
50<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0 1000 2000 3000 4000<br />
0<br />
V23 S12 M3<br />
2θ = 26,7 °<br />
020 hkl<br />
Intensity/cts 020<br />
10 20 30 40 50 60<br />
Position [°2Theta]<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
Pulververgleich vor und nach Synthese:<br />
� Plättchenstruktur der Tonminerale, umgeben von Kohlenstoff<br />
vorher<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
� Plättchenstruktur bleibt erhalten, klare Kristalle, Sekundärphasen erkennbar<br />
nachher<br />
S1M3<br />
V26S1M3<br />
S9M3<br />
V26S9M3<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"<br />
S16M3<br />
V26S16M3
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
Praktische Versuchsanordnung<br />
� Kohlegrieß<br />
� Kaolin / Ton + Ruß<br />
� TIEGEL<br />
� 8 – 16 l<br />
N2<br />
� TIEGEL<br />
� 0,4 – 0,8 l<br />
� TIEGEL<br />
� 2 – 4 l<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
Zusammenfassung<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
� Die β-SiAlON-Synthese (x=3) gelingt mit 19 von 20 Tonsorten.<br />
– Nicht-optimierte Standardsynthesebedingungen wurden<br />
verwendet.<br />
– β-SiAlON existiert hierbei immer als Hauptkomponente.<br />
– Es sind immer Nebenprodukte vorhanden (Al2O3 , SiC, ...)<br />
� Sehr reine Kaoline führen zu den besten Ergebnissen unter<br />
Standardsynthesebedingungen.<br />
� Hohes Maß an Kristallinität wird durch die Idealstöchiometrie<br />
begünstigt.<br />
� Die Homogenität einer Charge stellt besondere Her<strong>aus</strong>forderungen an<br />
die Technologie.<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
� Ein herzliches Dankeschön an: � Das Projekt wird gefördert von:<br />
unsere FGK-Labor-Mannschaft<br />
�Vielen Dank für Ihre<br />
Aufmerksamkeit!<br />
Ministerium für Bildung,<br />
Wissenschaft, Jugend und<br />
Kultur<br />
Rheinland-Pfalz<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"
&<br />
FACHHOCHSCHULE<br />
KOBLENZ<br />
Haben Sie Fragen?<br />
� Motivation<br />
� Was ist<br />
– SiAlON?<br />
β β β β - SiAlON <strong>aus</strong> <strong>Tonen</strong><br />
– Carbothermische Reduktion und Nitridierung?<br />
� Experimentelles<br />
� Reaktionsmechanismen<br />
� Verwendete Tone<br />
� Praktisches "Upscaling"<br />
� Zusammenfassung<br />
Si 3 Al 3 O 3 N 5<br />
<strong>Sialon</strong>e_beta_x4 96.64 %<br />
Corundum 2.289 %<br />
SiC6H 1.07 %<br />
Si x Al 6-x O 8-x N x<br />
D. Ganzer, FGK – Höhr-Grenzh<strong>aus</strong>en, 26. September 2007, 3. Höhr-Grenzhäuser Keramik-Symposium "Rohstoffe"