Formelsammlung Felder und Wellen â WS10/11 - ITE
Formelsammlung Felder und Wellen â WS10/11 - ITE
Formelsammlung Felder und Wellen â WS10/11 - ITE
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
1. Ortsvektoren<br />
x<br />
z<br />
<br />
r<br />
<strong>Formelsammlung</strong><br />
<strong>Felder</strong> <strong>und</strong> <strong>Wellen</strong> – <strong>WS10</strong>/<strong>11</strong><br />
Kartesische Koordinaten Zylinderkoordinaten Kugelkoordinaten<br />
y<br />
x<br />
z<br />
ϕ<br />
<br />
r<br />
x = R⋅cosϕ = r sinϑcosϕ<br />
y = R⋅sinϕ = r sinϑsinϕ<br />
z = z = r cosϑ<br />
2 2<br />
x + y = R = r sinϑ<br />
y<br />
arctan = ϕ = ϕ<br />
z x<br />
= z = r cosϑ<br />
2 2 2 2 2<br />
x + y + z = R + z = r<br />
2 2<br />
x + y R<br />
arctan<br />
= arctan<br />
= ϑ<br />
y z<br />
z<br />
arctan = ϕ = ϕ<br />
x<br />
R<br />
y<br />
x<br />
z<br />
<br />
r<br />
ϑ r<br />
ϕ<br />
y<br />
2. Komponenten eines Vektorfeldes<br />
x<br />
z<br />
e <br />
x<br />
e <br />
z<br />
e <br />
y<br />
y<br />
x<br />
z<br />
e <br />
z<br />
<br />
e ϕ<br />
e <br />
R<br />
y<br />
x<br />
z<br />
e r<br />
<br />
e<br />
e ϕ<br />
ϑ<br />
y<br />
<br />
A = Ae + Ae + Ae = A e + Ae + Ae = Ae + Ae + Ae<br />
x x y y z z R R ϕ ϕ z z r r ϑ ϑ ϕ ϕ<br />
x R ϕ r<br />
ϑ ϕ<br />
y R ϕ r<br />
ϑ ϕ<br />
z z r<br />
x y R r<br />
x<br />
A = A cos ϕ−A sin ϕ = A sin ϑcos ϕ+ A cos ϑcos ϕ−A sin ϕ<br />
A = A sin ϕ+ A cos ϕ = A sin ϑsin ϕ+ A cos ϑsin ϕ+ A cos ϕ<br />
A = A = A cosϑ−A sinϑ<br />
A cosϕ+ A sinϕ = A = A sinϑ+ A cosϑ<br />
-A<br />
y<br />
z z r<br />
x y z R z r<br />
x y z R z<br />
x<br />
sin ϕ+ A cos ϕ = A =<br />
A<br />
A = A = A cos ϑ−A sin ϑ<br />
A sin ϑcos ϕ+ A sin ϑsin ϕ+ A cos ϑ = A sin ϑ+ A cos ϑ =<br />
A<br />
A cos ϑcos ϕ+ A cos ϑsin ϕ−A sin ϑ = A cos ϑ−A sin ϑ =<br />
A<br />
−A sinϕ+ A cosϕ = A =<br />
A<br />
y<br />
ϕ<br />
ϕ<br />
ϕ<br />
ϑ<br />
ϕ<br />
ϑ<br />
ϑ<br />
ϑ
3. Linien-, Flächen- <strong>und</strong> Volumenelemente<br />
Kartesische Koordinaten Zylinderkoordinaten Kugelkoordinaten<br />
z<br />
z<br />
x<br />
dx<br />
z<br />
dz<br />
dy<br />
y<br />
x<br />
dz<br />
dR<br />
Rdϕ<br />
y<br />
x<br />
<br />
r<br />
rdϑ<br />
dr<br />
rsinϑdϕ<br />
y<br />
<br />
ds = exdx + eydy + ezdz = eR ⋅ dR + e<br />
ϕ<br />
⋅ Rd ϕ = er<br />
⋅ dr + eϑ<br />
⋅r dϑ<br />
<br />
<br />
+ e ⋅ dz + e ⋅r sin ϑ dϕ<br />
z<br />
ϕ<br />
<br />
= ⋅ + ⋅ = ⋅ ⋅ ϕ + ⋅ = ⋅ ⋅ ϑ ϑ ϕ<br />
<br />
+ ez<br />
⋅ dx dy + ez<br />
⋅R ⋅dR dϕ + eϑ<br />
⋅r ⋅sin ϑ dr dϕ<br />
<br />
+ eϕ ⋅r⋅dr dϑ<br />
2<br />
df ex dy dz ey dx dz eR R d dz eϕ<br />
dR dz er<br />
r sin d d<br />
2<br />
dv dx dy dz R dR d dz r sin dr d d<br />
= = ϕ = ⋅ ϑ⋅ ϑ ϕ<br />
4. Differentialoperatoren<br />
Kartesische Koordinaten Zylinderkoordinaten Kugelkoordinaten<br />
∂ψ ∂ψ ∂ψ ∂ψ 1 ∂ψ ∂ψ ∂ψ 1∂ψ 1 ∂ψ<br />
grad ψ = ex + ey + e<br />
z<br />
= eR + eϕ + e<br />
z<br />
= er<br />
+ eϑ + eϕ<br />
∂x ∂y ∂z ∂R R ∂ϕ ∂z ∂r r ∂ϑ r sinϑ ∂ϕ<br />
∂A ∂A<br />
x y ∂A A<br />
z 1 ∂ 1 ∂ ∂Az<br />
1 ∂ 2 1 ∂<br />
div A = + + = R A<br />
R<br />
+ + = r A<br />
2<br />
r<br />
+ A<br />
ϑ<br />
sinϑ<br />
∂x ∂y ∂z R ∂R R ∂ϕ ∂z r ∂r r sinϑ ∂ϑ<br />
1 ∂Aϕ<br />
+ r sin ϑ ∂ϕ<br />
ϕ<br />
( ) ( ) ( )<br />
<br />
rot A<br />
⎛ A A ⎞ ⎛<br />
z y<br />
1 A A ⎞<br />
z ϕ<br />
1 ⎡ A ⎤<br />
= e ∂ ∂<br />
<br />
x<br />
= e ∂ ∂<br />
∂<br />
∂<br />
ϑ<br />
− R<br />
= er<br />
( A<br />
ϕ<br />
sin )<br />
y z + − R z + ϑ − +<br />
⎝⎜<br />
∂ ∂ ⎠⎟<br />
⎝⎜<br />
∂ϕ ∂ ⎠⎟<br />
r sinϑ ⎣<br />
⎢∂ϑ ∂ϕ ⎦<br />
⎥<br />
⎛ A A ⎞ ⎛ A A ⎞<br />
1⎡<br />
1 A<br />
⎤<br />
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂<br />
− + − + − ( )<br />
+<br />
⎜ ⎝ ∂z ∂x ⎠⎟<br />
⎝⎜ ∂z ∂R ⎠⎟<br />
r ⎣<br />
⎢sinϑ ∂ϕ ∂r<br />
⎦<br />
⎥<br />
⎛ Ay A ⎞ ⎛<br />
x 1 1 A ⎞<br />
R 1<br />
Ar<br />
+ e ∂ ∂ <br />
z<br />
+ e ∂<br />
∂<br />
z ( R A<br />
ϕ) ⎡ ∂ ∂ ⎤<br />
+ eϕ ( r Aϑ)<br />
− − −<br />
⎜ x y ⎝ ∂ ∂ ⎠⎟<br />
⎜⎝R ∂R R ∂ϕ ⎠<br />
⎟<br />
r ⎢⎣∂r<br />
∂ϑ ⎥⎦<br />
x z R z r<br />
+ e<br />
y<br />
⎟<br />
+ e<br />
ϕ ⎟<br />
+ eϑ r Aϕ<br />
2 2 2 2 2<br />
∂ψ ∂ψ ∂ψ 1 ∂ ⎛ ⎞ 1 1 ⎛<br />
2<br />
⎞ 1<br />
= = ∂ψ<br />
R ∂ψ ∂ψ ∂<br />
= ∂ψ<br />
r<br />
∂ ⎛ ⎞<br />
Δψ + +<br />
2 2 2 + +<br />
2 2 2 2 +<br />
2<br />
∂ψ<br />
∂x ∂y ∂z R ∂R⎜⎝ ∂R⎠⎟<br />
R ∂ϕ ∂z r ∂r⎝⎜<br />
∂r⎠⎟<br />
⎜sinϑ r sinϑ∂ϑ⎜⎝<br />
∂ϑ⎠⎟<br />
2<br />
1 ∂ψ<br />
+ r<br />
2 sin<br />
2 2<br />
ϑ∂ϕ
5. Maxwellgleichungen in allgemeingültiger Form<br />
6. Materialgleichungen<br />
7. Kräfte <strong>und</strong> Momente<br />
i<br />
div D = ρ<br />
rot H = J + D<br />
<br />
i<br />
⎛ ⎞ <br />
D df = ρ dv H ds = ⎜J + D df<br />
⎜⎝ ⎠⎟<br />
∫<br />
∫ ∫ ∫<br />
<br />
al lg emein : D = ε E + P B = μ H + M<br />
0 0<br />
<br />
für lineare, isotrope D = εε<br />
0 rE B = μμ<br />
0 rH<br />
<br />
Medien: P = χ ε E M = χ ⋅H<br />
el 0 m<br />
el r m r<br />
<br />
F = Q⋅E F = Q⋅ v×<br />
B<br />
Kraft zwischen<br />
zwei Ladungen<br />
( )<br />
mit χ = ε - 1 mit χ = μ - 1<br />
<br />
( )<br />
<br />
= ⋅A⋅ J×<br />
B<br />
( )<br />
1 QQ<br />
1 2<br />
<br />
<br />
F = e<br />
2 r<br />
= I ( × B)<br />
4πε<br />
r<br />
<br />
<br />
Dipolmoment: p = Q⋅d m = N⋅A⋅I⋅n<br />
<br />
<br />
Drehmoment: T = p× E T = m × B<br />
8. Grenzflächen<br />
i<br />
<br />
rot E = - B div B = 0<br />
d <br />
E ds = - B df B df = 0<br />
dt<br />
<br />
∫<br />
∫ ∫<br />
σ<br />
= D - D J = H - H , J ⊥(H - H )<br />
n2 n1 f t2 t1 f t2 t1<br />
E = E B = B<br />
t2 t1 n2 n1<br />
9. Feldenergiedichte<br />
1 1 <br />
al lg emein : w<br />
e<br />
= E ⋅D w<br />
m<br />
= H ⋅B<br />
2 2<br />
1 <br />
2 1 <br />
2<br />
für lineare, isotrope Medien: w<br />
e<br />
= ε E w<br />
m<br />
= μ H<br />
2 2<br />
∫<br />
Gesamtenergie W = w dv W = w dv<br />
e e m m<br />
∫
10. Skalarpotential<br />
r2<br />
<br />
Elektrostatik: Φ r - Φ r = - E ds E = - grad Φ<br />
( ) ( )<br />
el 2 el 1 el<br />
<br />
Magnetostatik: Φ r - Φ r = - H ds H = - grad Φ<br />
( ) ( )<br />
r1<br />
r2<br />
MP 2 MP 1 MP<br />
<br />
1 ρ( r' )<br />
Coulomb integral : Φ( r ) = dv'<br />
4πε<br />
∫ <br />
r - r'<br />
ρ<br />
Poisson int egral : ΔΦel<br />
= -<br />
ε<br />
Laplacegleichung : ΔΦ = 0 (für ρ = 0)<br />
el<br />
∫<br />
∫<br />
r1<br />
Partikulärlösung in kartesischen Koordinaten:<br />
[ ]<br />
[ ( ) ( )<br />
1 2 ] 3<br />
( )<br />
4<br />
( )<br />
(für α ≠ 0) Φ = a sin αx + a cos αx ⋅ a sin βy + a cos βy<br />
Partikulärlösung in Zylinderkoordinaten:<br />
αβ<br />
γ<br />
γ<br />
⋅[ a ⋅e + a ⋅e ] mit<br />
γ = α + β<br />
z - z 2 2 2<br />
5 6<br />
(für γ ≠ 0) Φ = [ a J ( γR ) + a N ( γR)<br />
] ⋅[ a sin( m ϕ) + a cos( mϕ)<br />
]<br />
Partikulärlösung in Kugelkoordinaten:<br />
(für <br />
γm 1 m 2 m 3 4<br />
⋅[ a sinh( γz ) + a cosh( γz<br />
)]<br />
m<br />
m<br />
5 6<br />
mit J : Besselfunktion 1. Art<br />
N<br />
: Besselfunktion 2. Art (Neumann)<br />
1<br />
-( +1) m m<br />
- )<br />
m<br />
= ⎡<br />
<br />
<br />
≠ Φ a<br />
1<br />
r + a<br />
2<br />
r ⎤<br />
[ a3 P (cos ) + a4<br />
Q (cos )]<br />
2<br />
⎣<br />
⎦<br />
⋅ ⋅<br />
<br />
ϑ ⋅<br />
<br />
ϑ<br />
⋅[ a sinm ( ϕ) + a cosm ( ϕ)<br />
]<br />
5 6<br />
m<br />
mit P<br />
<br />
: zugeordnete Legendrepolynome 1. Art<br />
Q<br />
m<br />
<br />
: zugeordnete Legendrepolynome 2. Art<br />
<strong>11</strong>. Vektorpotential<br />
<br />
Vektorpotential:<br />
rot A = B<br />
<br />
Coulomb-Eichung: div A = 0<br />
" Poissongleichung " : ΔA = - μ⋅J ΔA = - μ⋅J ΔA = - μ⋅J<br />
x x y y z z<br />
"Coulomb int egral " :<br />
J(r')<br />
(Das Volumen v' muss A <br />
( μ<br />
r ) =<br />
alle Ströme beinhalten)<br />
4 π<br />
∫ dv' r - r'<br />
<br />
<br />
μ J(r') × (r - r')<br />
Gesetz v. Biot-Savart: B( r ) =<br />
3<br />
dv'<br />
4π<br />
∫ <br />
r - r'<br />
<br />
<br />
μI ds' μ I ds' × (r - r')<br />
für Linienleiter: A( r ) = B( r ) =<br />
3<br />
4π<br />
∫ <br />
r - r' 4π<br />
∫ <br />
r - r'
12. Das stationäre Strömungsfeld<br />
<br />
Stromdichte: J = κ E<br />
<br />
U -∫<br />
E ds<br />
elektrischer Widerstand R = = <br />
I<br />
∫ J df<br />
dw <br />
j<br />
Verlustleistungsdichte: = J ⋅ E<br />
dt<br />
13. Kapazität<br />
allgemein:<br />
⎛Q1⎞ c<strong>11</strong> ⋅ ⋅ c1n ⎛Φ1⎞<br />
⎛<br />
⎞<br />
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅<br />
=<br />
⎟⋅<br />
⋅⎟ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅⎟<br />
Q c<br />
n<br />
n1<br />
c<br />
⎜<br />
⋅ ⋅ nn<br />
⎝ ⎟⎠ ⎜⎝<br />
⎠⎟<br />
⎝<br />
⎜Φ⎜<br />
n⎠⎟<br />
speziell:<br />
Q ∫<br />
D df<br />
für n = 2 <strong>und</strong> Q<br />
1<br />
= -Q<br />
2<br />
= Q: C = = <br />
U<br />
<br />
- E ds<br />
Energie allgemein:<br />
⎛c<strong>11</strong> ⋅ ⋅ c1n ⎞ ⎛Φ1<br />
⎞<br />
1<br />
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ W<br />
el<br />
= ( Φ1,....,<br />
Φn<br />
) ⋅ ⎜ ⋅⎜ 2<br />
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ cn1 c<br />
⎜<br />
⎝ ⋅ ⋅<br />
nn⎠⎟<br />
⎜Φ⎜<br />
⎝ n⎠⎟<br />
Energie speziell:<br />
1<br />
für n = 2 <strong>und</strong> Q<br />
1<br />
= -Q<br />
2<br />
= Q: W<br />
el<br />
=<br />
2<br />
C ⋅ U<br />
14. Induktivität<br />
⎛L<strong>11</strong> ⋅ ⋅ L1n ⎞ ⎛I1<br />
⎞<br />
1<br />
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅<br />
Energie: W<br />
m<br />
= ( I<br />
1,...., In)<br />
⋅<br />
⋅<br />
2<br />
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ Ln1 L ⎜<br />
nn<br />
I<br />
⎝ ⋅ ⋅ ⎠⎟ ⎝ ⎜ n⎠⎟<br />
1 2<br />
für n = 1: W<br />
m<br />
= L ⋅ I<br />
2<br />
1 2 1<br />
2<br />
für n = 2: W<br />
m<br />
= L<strong>11</strong> ⋅I 1<br />
+ L12I1I 2<br />
+ L22 ⋅I2<br />
2 2<br />
<br />
Nk ⋅Φm,ik μ ds<br />
i<br />
dsk<br />
Gegeninduktivität: L<br />
ik<br />
= = (für dünne Leiter)<br />
I 4π<br />
∫∫ <br />
r - r<br />
(a)<br />
äußere Selbstinduktivität: L =<br />
Magnetischer Fluss:<br />
N ⋅Φ<br />
I<br />
<br />
Φ = B dA<br />
m,ik<br />
∫∫<br />
(A k )<br />
m,ik<br />
Induktionsspannung: Uind,ik<br />
=−Nk<br />
dt<br />
i ci<br />
ck<br />
i k<br />
(a)<br />
i<br />
dΦ<br />
∫<br />
2
15. Maxwellgleichungen für harmonische Vorgänge<br />
<br />
div D = ρ<br />
<br />
rot H = J + j ω D<br />
<br />
rot E = - j ω B<br />
<br />
div B = 0<br />
16. Schnell veränderliche <strong>Felder</strong><br />
nicht leitende Materialien leitende Materialien<br />
<br />
2 2<br />
∂ E ∂E ∂ E<br />
Allgemein: ΔE - εμ = 0 ΔE - κμ -εμ = 0<br />
2<br />
2<br />
∂t ∂t ∂t<br />
Harmonische<br />
<br />
2 2<br />
Vorgänge:<br />
Δ E+ω εμE = 0 ΔE<br />
- jωκ<br />
μE+ ω εμ E = 0<br />
<br />
für H entsprechend<br />
<strong>Wellen</strong>zahl:<br />
Lichtgeschwindigkeit:<br />
Komplexer<br />
Poynting-Vektor:<br />
2 2 ⎛2π⎞ k = ω εμ= ⎜<br />
⎜⎝<br />
λ ⎠⎟<br />
1<br />
c = εμ<br />
<br />
S= E×<br />
H*<br />
2<br />
Zeitlicher Mittelwert 1 <br />
S = Re E × H*<br />
der Energiestromdichte : av<br />
2<br />
{ }
17. Verwendete Formelzeichen<br />
<br />
ds, df, dv<br />
Weg-, Flächen- <strong>und</strong> Volumenelemente<br />
<br />
E, D elektrische Feldstärke, Verschiebungsdichte<br />
<br />
H, B magnetische Feldstärke, Flußdichte<br />
<br />
J, Jf<br />
Stromdichte, Flächenstromdichte<br />
<br />
P, p Polarisation, elektrisches Dipolmoment<br />
<br />
M, m Magnetisierung, magnetisches Dipolmoment<br />
ε , ε<br />
Dielektrizitätskonstante, -zahl<br />
0 r<br />
μ , μ<br />
Permeabilitätskonstante, -zahl<br />
0 r<br />
χ , χ<br />
elektrische, magnetische Suszeptibilität<br />
el<br />
ik<br />
m<br />
Q<br />
Ladung<br />
<br />
Länge<br />
A<br />
Fläche<br />
N<br />
Windungszahl<br />
U, I Spannung, Strom<br />
R<br />
Widerstand<br />
C, L Kapazität, Induktivität<br />
c<br />
ik,L<br />
<br />
n<br />
<br />
T<br />
σ<br />
Influenzkoeffizienten, Induktionskoeffizienten<br />
Normalenvektor<br />
Drehmoment<br />
Flächenladungsdichte<br />
w, W Energiedichte, Energie<br />
Φel<br />
elektrisches Potential<br />
<br />
r, d Richtungs-, Abstandsvektor<br />
<br />
A<br />
magnetisches Vektorpotential<br />
κ<br />
elektrische Leitfähigkeit<br />
Φ Φ Φ<br />
(a)<br />
i, ,<br />
m<br />
innerer, äußerer magnetischer Fluß<br />
ω<br />
Kreisfrequenz<br />
k<br />
<strong>Wellen</strong>zahl<br />
c, λ<br />
Lichtgeschwindigkeit, <strong>Wellen</strong>länge<br />
<br />
S<br />
komplexer Poyntingvektor<br />
<br />
S<br />
Zeitlicher Mittelwert der Energiestromdichte<br />
av