Einführung Messtechnik - Centre of Structure Technologies
Einführung Messtechnik - Centre of Structure Technologies
Einführung Messtechnik - Centre of Structure Technologies
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
Toolskurs<br />
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
Thomas Heinrich<br />
IMES-ST<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 1
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
Wozu messen (im Composite-Labor)?<br />
• Verifikation von Simulationen<br />
• Materialprüfung<br />
• Steuergrössen für Regelkreise<br />
• . . .<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 2
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
Inhalt<br />
• Wozu messen wir?<br />
• Messkette<br />
• Dehnungsmessung – Sensoren<br />
• Dehnungsmessung – Dehnmessstreifen<br />
• Dehnungsmessung – Elektrischer Schaltkreis<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 3
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen wir?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
• Prinzipieller Aufbau mit passiven Sensoren (Resistiv, Kapazitiv, Induktiv)<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 4
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
Messfehler<br />
Jede Messung unterliegt störenden Einflüssen! Folglich weicht jeder<br />
Messwert vom effektiven IST-Wert ab.<br />
Messfehler = Zufälliger + Systematischer Messfehler<br />
Zufälliger Messfehler: ist nicht reproduzier, regellose Werteverteilung<br />
Systematische Messfehler: ergibt reproduzierbare Messwertabweichung<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 5
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
• Fehleranfälligkeit<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 6
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
Messfehler<br />
• Bei mehreren Messgrössen lässt sich die Unsicherheit der Ausgangsgrösse<br />
mittels der Fehlerfortpflanzungs-Regeln berechnen.<br />
• Für das Abschätzen der Messunsicherheit der gesamten Messkette kann das<br />
Verfahren nach GUM verwendet werden.<br />
GUM - Guide to the Expression <strong>of</strong> Uncertainty in Measurement;<br />
ISO/IEC Guide 98-3:2008<br />
Guide to the expression <strong>of</strong> uncertainty in measurement:<br />
www.bipm.org/utils/common/documents/jcgm/JCGM_100_2008_E.pdf<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 7
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
• Systematische Messfehler<br />
• Sensor: Montage + Anschluss<br />
Korrekte Montage<br />
Kalte Lötstellen vermeiden<br />
• Elektromagnetische Strahlung EMV<br />
Signalkabel möglichst kurz halten und verdrillen<br />
Differenzielle Schaltung<br />
Hochwertige, geschirmte Kabel und Stecker verwenden<br />
• Temperatur<br />
Einfluss von Temperaturschwankungen ist erheblich<br />
Spezieller Schaltung- und Signalleitungsaufbau<br />
• Weitere Einflüsse (nicht abschliessend)<br />
Justierfehler, fehlende Kalibrierung, Fehlbedienung, Programmierfehler<br />
in der S<strong>of</strong>tware, Schwingungen, Feuchtigkeit, Druckschwankungen<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 8
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
• Zusammenfassung<br />
• Es gibt keine absolute Messgenauigkeit. Jeder Messwert ist mir<br />
Unsicherheit behaftet.<br />
• Der zeitliche und finanzielle Aufwand wächst mit der Genauigkeit<br />
exponentiell<br />
• Folgerung<br />
• Messkette einfach halten<br />
• Möglichst kurze Verbindungskabel<br />
• Eine Messstelle genauer messen, als gefordert<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 9
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
• „Klassischer“ Messaufbau im (Composite)-Labor<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 10
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Sensoren zur Dehnungsmessung<br />
• Messprinzipien<br />
• Mechanisch - Weg<br />
• Elektrisch - Ohmscher Widerstand<br />
• Optisch - Laser<br />
- Photographisch<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 11
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Sensoren<br />
• Messprinzip – Mechanisch<br />
• Weg - Messuhr, Extensometer<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 12
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Sensoren<br />
• Messprinzip – Elektrisch<br />
• Ohmscher Widerstand<br />
- Dehnmessstreifen (DMS)<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 13
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Sensoren<br />
• Messprinzip – Optisch; Laser<br />
• Faser-Bragg-Gitter - Dehnmessstreifen DMS<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Triangulation - Laserscanner<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 14
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Sensoren<br />
• Messprinzip – Optisch / Kamera<br />
• 3D-Digitalisierer<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 15
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Dehnmessstreifen - DMS<br />
• Bewährtes und verbreitetes Messverfahren (pat. 1938)<br />
• Einfaches Funktionsprinzip<br />
• Prinzipiell einfache Anwendung<br />
• Breites Einsatzspektrum<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 16
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Aufbau<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 17
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Dehnung Definition<br />
<br />
L<br />
L 0<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 18
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Prinzip<br />
elektrischer Widerstand im Drahtleiter<br />
l l 4l<br />
R <br />
2<br />
2<br />
A D D<br />
<br />
<br />
2 <br />
Relative Widerstandsänderung<br />
R<br />
R<br />
R<br />
R<br />
<br />
l<br />
l<br />
2 <br />
l l<br />
D<br />
Querzahl : D<br />
l<br />
l<br />
Piezoresistiver Effekt Geometrischer Effekt<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
2<br />
<br />
1<br />
2<br />
K<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
R<br />
R<br />
K<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 19
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Inhalt<br />
• Dehnungsmessung<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Zweiachsiger<br />
Spannungszustand<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Beispiel; HBM 1-LY11-6/120A<br />
R<br />
R<br />
K K 2. 03<br />
R Nenn<br />
120<br />
m<br />
10C<br />
0.0108% 10.<br />
8<br />
m<br />
4<br />
R K <br />
RNenn 2.041.0810<br />
120 0.0264 26. 4m<br />
Die Widerstandsänderungen sind sehr klein.<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 20
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Wheatstonesche Brückenschaltung<br />
Ein Dehnmessstreifen ist ein Widerstand passives Bauteil.<br />
Die Widerstandsänderung kann erst durch die Integration in eine elektrische<br />
Basisschaltung (Wheatstone-Brücke) ermittelt werden.<br />
10V<br />
U<br />
A<br />
U<br />
B<br />
R1<br />
<br />
<br />
R1<br />
R2<br />
R <br />
3<br />
<br />
R R<br />
<br />
3<br />
<br />
4 <br />
120<br />
120<br />
5V<br />
0V<br />
5V<br />
U<br />
U<br />
A<br />
B<br />
<br />
1 R1<br />
<br />
<br />
4 R1<br />
R2<br />
<br />
R2<br />
R<br />
<br />
R<br />
3<br />
3<br />
R<br />
<br />
R<br />
4<br />
4<br />
<br />
<br />
<br />
R<br />
R<br />
K<br />
120<br />
120<br />
U<br />
U<br />
A<br />
B<br />
K <br />
4<br />
<br />
<br />
<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
<br />
U A = Brücken-Ausgangsspannung<br />
U B = Brücken-Versorgungsspannung<br />
0V<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 21
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Wheatstonesche Brückenschaltung<br />
• Einfache Brückenschaltung<br />
- Viertelbrücke an einem Zugstab<br />
<br />
2<br />
<br />
3<br />
<br />
4<br />
<br />
U<br />
U<br />
A<br />
B<br />
K<br />
<br />
4<br />
U<br />
<br />
l<br />
<br />
U<br />
<br />
A<br />
B<br />
4<br />
<br />
K<br />
0<br />
0 0 0<br />
1<br />
<br />
K<br />
1<br />
4<br />
U<br />
Normalspannung : <br />
n<br />
<br />
l<br />
E <br />
U<br />
U<br />
Zugkraft: F <br />
n<br />
A l<br />
E A <br />
U<br />
4<br />
E<br />
K<br />
• Charakteristika:<br />
- keine Temperaturkompensation<br />
- keine Kontrolle der Spannungsrichtung<br />
- einfacher Aufbau<br />
A<br />
B<br />
A<br />
B<br />
4<br />
E A<br />
K<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 22
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Wheatstonesche Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Beispiel; HBM 1-LY11-6/120A<br />
K 2.04 R Nenn<br />
120<br />
m<br />
0.0108%<br />
108<br />
m<br />
R<br />
R<br />
K<br />
R<br />
K R <br />
4.999449V<br />
120.0264<br />
551V<br />
120<br />
5V<br />
10V<br />
R<br />
R<br />
2.04 1.0810<br />
26.4m<br />
4<br />
120<br />
U<br />
U<br />
U<br />
A<br />
A<br />
A<br />
K<br />
U<br />
B<br />
<br />
1<br />
<br />
2<br />
<br />
3<br />
<br />
4<br />
<br />
4<br />
2.04<br />
10V<br />
(0.000108<br />
0 0 0)<br />
4<br />
551V<br />
120<br />
120<br />
0V<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 23
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Wheatstonesche Brückenschaltung<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Temperaturproblematik<br />
Viertelbrücke<br />
<br />
‘‘<br />
<br />
Total<br />
<br />
Spannung<br />
<br />
Temperatur<br />
<br />
T<br />
<br />
<br />
U<br />
U<br />
A<br />
B<br />
<br />
K<br />
4<br />
<br />
<br />
K<br />
4<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
T<br />
Längenausdehnungskoeffizient α:<br />
Stahl: 13•10 -6 K -1<br />
Aluminium: 23•10 -6 K -1<br />
Konstantan: 15.2•10 -6 K -1<br />
CFRP q : 0.2•10 -6 K -1<br />
CFRP r : 30•10 -6 K -1 CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 24
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Wheatstonesche Brückenschaltung<br />
• Halbbrücke - Temperaturkompensation<br />
U<br />
U<br />
U<br />
U<br />
A<br />
B<br />
A<br />
B<br />
K<br />
<br />
4<br />
K<br />
<br />
4<br />
<br />
<br />
<br />
1<br />
<br />
1<br />
2<br />
<br />
1<br />
3<br />
<br />
2<br />
4<br />
<br />
<br />
2<br />
<br />
3<br />
<br />
3<br />
<br />
4<br />
<br />
4<br />
<br />
‘ ‘‘<br />
<br />
<br />
'<br />
''<br />
<br />
<br />
1<br />
3<br />
<br />
<br />
2<br />
4<br />
<br />
<br />
3<br />
2<br />
<br />
0<br />
4<br />
0<br />
U<br />
U<br />
U<br />
U<br />
A<br />
B<br />
A<br />
B<br />
<br />
<br />
K<br />
4<br />
K<br />
4<br />
<br />
<br />
<br />
1<br />
1<br />
0 0 0 <br />
'<br />
'<br />
''<br />
''<br />
<br />
• Charakteristika:<br />
- Temperaturkompensation<br />
- keine Kontrolle der Spannungsrichtung<br />
- zusätzlicher Aufwand<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 25
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
• Zweiachsiger Spannungszustand<br />
Hauptspannungsrichtungen<br />
<br />
1,2<br />
<br />
E <br />
a<br />
<br />
b<br />
<br />
c<br />
E<br />
<br />
1<br />
3 1<br />
1<br />
2<br />
3 <br />
<br />
b<br />
<br />
c<br />
arctan<br />
<br />
2<br />
a<br />
<br />
b<br />
<br />
c <br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
2<br />
a<br />
<br />
b<br />
<br />
c <br />
<br />
3 <br />
2<br />
<br />
1<br />
<br />
b<br />
<br />
c<br />
3<br />
<br />
2<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 26
Einführung <strong>Messtechnik</strong><br />
• Wozu messen?<br />
• Inhalt<br />
• Messkette<br />
• Sensoren<br />
• Dehnmessstreifen<br />
• Wheatstonesche<br />
Brückenschaltung<br />
Viel Erfolg beim Messen !<br />
CENTRE OF STRUCTURE TECHNOLOGIES<br />
Thomas Heinrich<br />
18.02.2013, page 27