10.08.2012 Aufrufe

register 601..601

register 601..601

register 601..601

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

A1-Spermatogonien 510<br />

A<br />

A1-Zellgruppe 118<br />

AB0-Blutgruppen 15<br />

±, Charakteristika 15<br />

±, Häufigkeit 15<br />

±, Plasmaantikörper 15<br />

±, Zuckerreste an Grundstruktur 15<br />

AB0-Blutgruppensystem 14, 66<br />

±, Antigene 14<br />

±, Antikörper 66<br />

±, Genotypen 14<br />

AB0-Blutgruppenzugehörigkeit 16<br />

AB0-System, Blutgruppenantigene<br />

72<br />

A-Bande 146<br />

ABC-Transporter 368<br />

Abdomen 297, 392<br />

±, adultes 299<br />

±, Palpation 392<br />

abdominaler Atemtyp 253<br />

Abdominalhöhle 125<br />

Abetalipoproteinämie 391<br />

Abfall 500<br />

Abfallstoffe, Sekretion 469<br />

Abfaltung 577<br />

Abflussbahn, aortale 139<br />

Abführmittel, Missbrauch 497<br />

abhängige Körperpartien 209, 225<br />

±, Durchblutung 209<br />

Ableitungen nach Einthoven 158f<br />

Ableitungen nach Goldberger 158f<br />

Ableitungen nach Wilson 158f<br />

Ableitungselektrode 155<br />

Ableitungslinie 156<br />

Abrasio 541<br />

Abstände, interkapilläre 191<br />

absteigende Hemmung 356<br />

Abstromwiderstand 197<br />

Abtreibungspille 560<br />

Abwehrreaktion 19<br />

Abwehrspannung 120<br />

Abwehrsystem 36<br />

Abwehrverhalten 118<br />

ACE-Hemmer 224, 233, 480<br />

Acetabulum 300<br />

Acetat 397, 468, 516<br />

Acetoacetat 369, 467, 478<br />

Acetylcholin 103±108, 153, 174, 207, 231,<br />

327, 343f, 346, 351, 380, 552<br />

±, Inaktivierung 105<br />

Acetylcholinesterase 105<br />

±, Hemmung 105<br />

Acetylcholinrezeptoren, muscarinische<br />

106, 112, 175<br />

± ±, Effekt 106<br />

± ±, Lokalisation 106<br />

± ±, Mechanismus 106<br />

±, nicotinische 106<br />

± ±, Effekt 106<br />

± ±, Lokalisation 106<br />

± ±, Mechanismus 106<br />

Acetyl-CoA 105, 167, 367, 467<br />

N-Acetylgalactosamin 15<br />

N-Acetylneuraminsäure 6, 328, 480<br />

Acetylsalicylsäure 25, 29, 347<br />

±, Gerinnungshemmung 29<br />

Achalasie 338<br />

Achlorhydrie 389<br />

Achondroplasie 586<br />

Achsellymphknoten 36<br />

acidophile Zellen 84<br />

Acidose 69, 273, 285, 287, 440, 482±484,<br />

496±498, 500f<br />

±, Blutparameter 501<br />

±, Blut-pH-Werte 498<br />

±, Verminderung 440<br />

±, intrazelluläre 291<br />

±, metabolische 499, 501f<br />

± ±, Blutparameter 501<br />

± ±, kompensatorische Hyperventilation<br />

501<br />

±, respiratorische 501f<br />

± ±, Blutparameter 501<br />

± ±, renale Kompensation 501<br />

± ±, Ursachen 501<br />

ACTH 21, 79, 82, 85±87, 91, 93, 448<br />

±, Bildung 86<br />

Actin 12, 150, 205<br />

Actinfilamentbündel 350<br />

Actinfilamente 22, 24, 214, 446<br />

Actinin 29<br />

Actin-Myosin-Querbrückenbildung 29<br />

Activine 551, 579<br />

Adamantoblasten 332f<br />

Adamsapfel 242<br />

Adaptation, metabolische 433<br />

Adaptationen, physiologische 432<br />

Adaptationsprozesse 432<br />

ADCC (antibody dependent cellular cytotoxicity)<br />

69<br />

Adduktorenkanal 184<br />

Adenohypophyse 79, 82±87, 89, 91, 99,<br />

319, 518<br />

±, endokrine Zellen 83<br />

±, endokrine Zelltypen 86<br />

±, Hormon produzierende Zellen 84<br />

±, Pars distalis 84, 86f<br />

±, Pars intermedia 84<br />

±, pars intermedia 86<br />

±, Pars intermedia 87<br />

±, Pars tuberalis 84<br />

Adenosin 171f, 175, 210<br />

±, chemischer Schmerzauslöser 175<br />

±, Ischämie 175<br />

Adenosinrezeptoren 171<br />

Adenylatcyclase 80f, 106, 149f, 153, 171,<br />

174, 327, 379, 555<br />

±, Aktivierung 81, 149<br />

±, b 1-Rezeptoren 106<br />

ADH (antidiuretisches Hormon) 81, 83,<br />

85, 98, 173f, 206, 223f, 434, 474, 477,<br />

479, 483, 492f, 495<br />

±, Funktion 85<br />

±, Halbwertszeit 492<br />

±, Osmolarität 98<br />

±, Stimulation der Wasserresorption 474<br />

±, Wirkung 224<br />

ADH bildende Zellen 493<br />

Adhäsiolyse 316<br />

Adhäsion 62, 557<br />

Adhäsionsmoleküle 14, 23, 45, 191<br />

±, interzelluläre 18<br />

±, Leukocyten 191<br />

ADH-Freisetzung 86, 98, 219, 223f, 483,<br />

492±494<br />

±, EZR-Volumen 493<br />

±, Hemmung 223<br />

±, Osmolarität 493<br />

±, Regulation 483, 492<br />

±, Stimulation 494<br />

±, Stimuli 224<br />

±, Störung 86<br />

Register C<br />

±, unphysiologische 491, 494<br />

±, Volumenmangel 496<br />

ADH-Sekretion, maximale 474<br />

ADH-Suppression 474<br />

Adipocyten 62, 222<br />

Adipöse, Wasseranteil 399<br />

Adipositas 286, 393, 398, 402, 404±407<br />

±, Behandlung 402<br />

±, endokrine Regelkreise 405f<br />

±, genetische Disposition 407<br />

±, Hormonspiegel 405f<br />

±, Klassifikation 398<br />

±, Leptin/BMI-Quotient 406<br />

±, monogenetische Formen 407<br />

±, Prävention 402<br />

±, Therapie 406<br />

±, Ursachen 407<br />

Adipositas-Gene 407<br />

Adipositasrisiko 407<br />

Aditus laryngis 240, 242, 334<br />

Adiuretin s. ADH<br />

Adnexe 310, 314, 534<br />

Adnexitis 534, 539<br />

ADP 23±25, 167<br />

Adrenalin 23, 25, 79±81, 83, 92±94, 96,<br />

105±107, 109, 119, 149, 153, 165f, 171,<br />

232f, 287, 439, 443, 479, 496, 552<br />

±, Blutglucose steigernde Wirkung 96<br />

±, Notfallsituationen 94<br />

±, positiv chronotrope Wirkung 119<br />

±, positiv dromotrope Wirkung 119<br />

±, positiv inotrope Wirkung 119<br />

±, zentralnervöse Wirkung 232<br />

Adrenalinfreisetzung, Auslöser 219<br />

Adrenalinumkehr 219<br />

adrenerge C1-Region 119<br />

adrenerge b 3-Rezeptoren 407<br />

adrenerge b-Rezeptoren, Fettgewebe 119<br />

a-adrenerge Rezeptoren 327, 460<br />

b-adrenerge Rezeptoren 81, 150<br />

adrenerge Zellen 93<br />

Adrenodoxin 361<br />

adrenogenitales Syndrom (AGS) 91, 93<br />

±, Ursachen 93<br />

Adrenorezeptoren 175<br />

a-Adrenorezeptoren 175, 526<br />

a1-Adrenorezeptoren 107<br />

a 2-Adrenorezeptoren 107<br />

b-Adrenorezeptoren 114, 153, 165, 219,<br />

230<br />

±, myokardiale 155<br />

± ±, Antagonisten 155<br />

±, Sinusknotenzellen 153<br />

b1-Adrenorezeptoren 149<br />

b 2-Adrenorezeptoren 107<br />

b-Adrenorezeptorstimulation 151<br />

Adventitia pharyngis 335<br />

affektives Verhalten, limbisches System<br />

117<br />

afferente Arteriolen, myogene Reaktion<br />

460<br />

afferente Lymphgefäûe 40<br />

afferente Nierennerven 455<br />

Afferenzen, parasympathische 115f<br />

±, somatosensible 115, 122<br />

± ±, Genitalregion 122<br />

±, sympathische 115<br />

±, viszerale 115, 356<br />

± ±, ZNS 115<br />

Affinitätsreifung 53, 66<br />

±, Antikörper 53<br />

Teil C ± Register 601


602<br />

Afibrinogenämie 26<br />

Aflatoxin 361<br />

Agammaglobulinämie, X-gekoppelte 73<br />

Agglomerine 7<br />

Agglutinationsmuster 15<br />

Agglutinationsreaktion 16<br />

Aggressionen 117, 346<br />

Agranulocytose, kongenitale 73<br />

Ahornsirupkrankheit 411<br />

AIDS 73f, 408f<br />

AIDS-Patienten, Kachexie 408<br />

A-Kette 80<br />

Akkommodation 114, 356<br />

Akren, Gefäûe 230<br />

Akromegalie, Symptome 99<br />

Akrosin 555<br />

Akrosom, lytische Enzyme 514<br />

Akrosomenreaktion 555<br />

Aktionspotentiale 147±150, 153±155, 380<br />

±, Arbeitsmyokardzellen 147f<br />

±, Ionenverschiebungen 148<br />

±, kardiale 154<br />

± ±, Formvariationen 154<br />

±, Plateauphase 148±150<br />

±, Purkinje-Fasern 154<br />

±, Repolarisation 148<br />

±, Schrittmacherzellen 153<br />

±, ventrikuläres Erregungsleitungssystem<br />

154<br />

aktives Protein C (APC) 29<br />

Aktivierung 21, 24, 406, 460, 500<br />

±, metabolische 361<br />

±, thermoregulatorische 431<br />

Aktivierungsphase, extravasale 25<br />

±, extrinsische 25<br />

Aktivität, körperliche 119f, 396, 407, 439f<br />

± ±, Anpassung des Blutdrucks 120<br />

± ±, Blutdruck 440<br />

± ±, Körpergewicht 407<br />

± ±, physiologische Anpassungen 439<br />

± ±, sozialer Status 407<br />

Akutbehandlung, orthostatischer Kreislaufkollaps<br />

225<br />

Akute-Phase-Proteine 5f, 33f, 62f, 360,<br />

409<br />

Akute-Phase-Reaktion 7, 434<br />

Akzeleratorglobulin 26<br />

Akzelerin 26<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Ala ossis ilii 310<br />

Alanin 369, 468<br />

b-Alanin 414<br />

Alaninzyklus 369<br />

Alarmreaktion 220, 222<br />

Albumin 5±7, 81, 89, 167, 214f, 328, 360,<br />

374, 411, 468, 495, 502<br />

±, Funktion 5<br />

±, Konzentration 5, 408, 453<br />

± ±, Verminderung 453<br />

±, Kupfertransport 7<br />

±, Molekülmasse 5<br />

±, Stokes-Molekülradius 214<br />

Albuminendocytose 468<br />

Albuminsynthese, Hemmung 409<br />

Alcock-Kanal 312, 314<br />

Aldosteron 91f, 98, 386, 479, 482,<br />

494±497<br />

Aldosteronantagonisten 477<br />

±, Wirkort 477<br />

±, Wirkungsmechanismus 477<br />

Aldosteronfreisetzung 224, 496<br />

Aldosteronmangel 496f<br />

Aldosteronproduktion 482<br />

±, Erhöhung 91<br />

± ±, primärer Hyperaldosteronismus 91<br />

±, Regulation 482<br />

Aldosteron-Synthase 91f<br />

Alkaliflut 343<br />

Alkalose 6, 482±484, 496f, 500f<br />

±, Blutparameter 501<br />

±, neuromuskuläre Erregbarkeit 6<br />

Teil C ± Register<br />

±, metabolische 499, 501f<br />

± ±, Blutparameter 501<br />

± ±, Kompensation 501<br />

±, respiratorische 13, 449f, 501f<br />

± ±, Blutparameter 501<br />

± ±, Kompensation 449<br />

± ±, renale Kompensation 501<br />

Alkohol 286, 346f, 393, 396, 401, 448, 502<br />

±, Energiegehalt 396<br />

±, Oxidation 401<br />

Alkoholabusus 305<br />

±, chronischer 378<br />

Alkoholismus 79, 497<br />

±, chronischer 411<br />

Alkoholkonsum, erhöhter 222<br />

±, übermäûiger 317<br />

ALL s. Leukämien, akute lymphatische<br />

Allantois 126, 318, 458, 488, 507<br />

Allantoisdivertikel 577<br />

Allantoisgang 294<br />

allelische Exklusion 60<br />

allelspezifische Bindungstaschen 57<br />

Allergene 72<br />

Allergien, Einteilung 72<br />

±, Soforttyp 72<br />

allergische Erkrankungen, Sofortreaktion<br />

21<br />

allergische Reaktionen 20, 211, 217, 232<br />

±, anaphylaktischer Schock 232<br />

±, eosinophile Granulocyten 20<br />

Alopecia 395<br />

alte Menschen, Mangelerscheinungen<br />

417<br />

Alter, Reduktion des Durstgefühls 493<br />

Altern 531, 594<br />

alternatives Spleiûen 16, 51f<br />

±, H-Ketten-Primärtranskript 51f<br />

Altersdiabetes 96<br />

Altersemphysem 255<br />

Alveolar-Blut-Schranke 279<br />

alveoläre Hypoventilation 282<br />

alveoläre Kohlendioxidkonzentration 258<br />

alveoläre Oberflächenspannung 262<br />

alveoläre Partialdrücke 259<br />

alveoläre Subphase 262<br />

alveoläre Ventilation 258f, 282f, 499f<br />

Alveolarepithel 249, 251, 278<br />

Alveolarepithel Typ I 243<br />

Alveolarepithel Typ II 243<br />

Alveolarepithelzellen Typ I 249f, 263<br />

Alveolarepithelzellen Typ II 250f, 263<br />

alveolärer Gasaustausch279, 439<br />

±, Kontaktzeit 279f<br />

±, Steigerung 439<br />

Alveolarfortsätze 321, 333<br />

Alveolargas 251, 279<br />

Alveolarknochen 332f<br />

Alveolarmakrophagen 250f<br />

±, Funktion 251<br />

Alveolarplateau 258<br />

Alveolarsepten 21, 251<br />

±, Verdickung 251<br />

±, Verlust 251<br />

Alveolarvolumen 251<br />

Alveolen 235, 243, 247, 249±251, 254,<br />

259, 263, 279f, 333, 567<br />

±, Aufgabe 249<br />

±, Form 249<br />

±, Gesamtfläche 249<br />

±, Gesamtgasdruck 254<br />

±, Luftzirkulation 251<br />

±, Oberflächenspannung 259, 263<br />

±, sekretorische 569<br />

±, Verlust 251<br />

±, Zahl 249<br />

Alveolengröûe, Surfactant 262<br />

Alveolitis 264<br />

Amenorrhö 551, 553<br />

±, sekundäre 573<br />

Amilorid 382, 477<br />

±, Wirkort 477<br />

±, Wirkungsmechanismus 477<br />

amiloridhemmbare Natriumkanäle 382<br />

Amine, biogene 21, 93, 95, 469<br />

Aminoacidurie 468, 484<br />

p-Aminobenzoesäure 413<br />

e-Aminocapronsäure 32<br />

p-Aminohippursäure 461, 468<br />

Aminopeptidase, Proenzym 379<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

Aminopeptidasen 389<br />

L-Aminosäure-Decarboxylase, aromatische<br />

92<br />

Aminosäurederivate 79<br />

Aminosäurehormone 80<br />

Aminosäuren 179, 317, 346, 354, 363, 369,<br />

379, 389, 397, 439, 464f, 468, 499<br />

±, aromatische 380<br />

±, Ausscheidung 465<br />

±, Carrierproteine 389<br />

±, essentielle 397<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, glucogene 369, 396<br />

±, konditionalessentielle 397<br />

±, puffernde Gruppen 499<br />

±, Resorption 389<br />

±, semiessentielle 397<br />

±, Transport 179<br />

±, Transportsysteme 468<br />

±, tubuläre Resorption 465, 468<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

Aminosäurepool, Plasmaproteine 6<br />

Aminosäurestoffwechsel 367<br />

Aminosäuretransporter, monogenetische<br />

Defekte 484<br />

±, Na + -gekoppelte 466<br />

Aminozucker 361<br />

Amitose 361<br />

AML s. Leukämien, akute myeloische<br />

Ammenzellen 37f<br />

Ammoniak 360, 367, 498<br />

Ammoniumbasen, quartäre 105<br />

Ammonium-Ionen 469, 478, 483f<br />

±, Bildung 484, 500<br />

± ±, proximaler Tubulus 500<br />

Amnionepithel 561<br />

Amnionhöhle 126, 558f, 575±577<br />

Amphibien 86<br />

Ampholyte 499<br />

Ampulla 304<br />

Ampulla ductus deferentis 300, 523<br />

Ampulla duodeni 339<br />

Ampulla epiphrenica 337<br />

Ampulla hepatopancreatica 372, 375<br />

Ampulla recti 313, 315, 383<br />

Ampulla tubae uterinae 537<br />

Ampulla urethrae 311<br />

Ampulle 538<br />

Amygdala 118<br />

Amylase 378<br />

a-Amylase 329, 379, 388<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

anabole Stoffwechsellage 410<br />

Anabolika 448<br />

anaerobe Bakterien, Spaltung von Faserstoffen<br />

384<br />

±, Vitaminproduktion 384<br />

anaerobe Glycolyse 18, 166, 169, 291, 439,<br />

443f<br />

±, neutrophile Granulocyten 18<br />

±, Säurehemmung 169<br />

anaerobe Leistungsfähigkeit, maximale<br />

445<br />

anaerobe Schwelle 439f, 442±444<br />

±, Spitzenathleten 444<br />

anaerobe Schwellenleistung 440f, 444,<br />

446<br />

±, Erhöhung 446<br />

Analfalte 508<br />

Analgetikaniere 478<br />

Analgrube 318<br />

Analkanal 313, 354, 381±383


±, Etagen 313<br />

±, Gefäûe 383<br />

Analverschluss 383<br />

Anämie 13, 201, 274, 288, 290, 395, 480,<br />

484<br />

±, aplastische 13<br />

±, hämolytische 72, 274, 394, 417<br />

±, hypochrome makrocytäre 13<br />

± ±, Folsäuremangel 13<br />

± ±, Vitamin-B 12-Mangel 13<br />

±, hypochrome 412<br />

±, hypochrome mikrocytäre 13<br />

± ±, Eisenmangel 13<br />

±, makrocytäre hyperchrome 413<br />

±, megaloblastäre 345, 413<br />

±, megaloblastische 413<br />

±, mikrocytäre 395<br />

±, normochrome normocytäre 13<br />

±, perniziöse 345, 392, 413<br />

±, renale 11, 13, 481<br />

± ±, Therapie 481<br />

±, Strömungsgeschwindigkeit 201<br />

±, Strömungswiderstand 201<br />

±, Viskosität 201<br />

Anaphase 513<br />

anaphylaktischer Schock 69, 72, 231f<br />

±, allergische Reaktionen 232<br />

Anaphylatoxine 69<br />

Anästhetikum 431<br />

Anastomosen, arteriovenöse 230, 237<br />

± ±, Hautgefäûe 230<br />

±, portokavale 193, 337, 359<br />

Androgen bindendes Protein (ABP) 517<br />

Androgenbildung 517<br />

Androgene 85, 91, 507, 510, 515f, 534,<br />

552, 563<br />

±, Funktionen 510<br />

Androgenmangel 519<br />

Androgenrezeptor 517<br />

Androgensynthese 506<br />

Androstendiol 516<br />

Androstendion 92, 510, 516, 550<br />

Anergie 60, 70f<br />

±, B-Lymphocyten 60<br />

±, Induktion 70<br />

±, T-Zellen 70<br />

Aneurysmen, Platzen 197<br />

angeborene Herzmissbildungen,<br />

Entstehung 141<br />

±, Korrektur 141<br />

angeborene Immunität 33<br />

angeborene Koagulopathien 26<br />

angeborene Nierenfunktionsstörungen<br />

484<br />

angeborene Thrombocytendefekte 25<br />

angeborenes Immunsystem 33f, 46, 69<br />

±, Gedächtnisbildung 33<br />

±, humorale Faktoren 69<br />

±, Komponenten 33f<br />

±, Reaktionskinetik 33<br />

±, Spezifität 33f<br />

Angina pectoris 137, 200, 445<br />

Angina-pectoris-Anfälle 323<br />

Angiogenese 187f, 227, 234, 404<br />

±, Hemmung 188<br />

±, Herzmuskulatur 227<br />

±, Skelettmuskulatur 227<br />

Angiopoietin 1 186<br />

Angiopoietin 2 187<br />

Angiopoietine 31<br />

Angiostatin 32<br />

Angiotensin 98, 386, 495<br />

Angiotensin I 224, 479<br />

Angiotensin II 91, 98, 176, 206, 224, 232,<br />

460, 464, 479, 482, 493<br />

±, biologische Wirkungen 479<br />

±, Kreislaufregulation 224<br />

±, Wirkung 98, 224<br />

Angiotensin-Converting-Enzym (ACE) 98,<br />

176, 211, 224, 233, 479<br />

±, Hemmstoffe 176<br />

Angiotensinogen 224, 370, 479<br />

Angst 117, 219, 346, 451<br />

Angstreaktionen 222<br />

Angulus costalis 252<br />

Angulus infrasternalis 252<br />

Angulus mandibulae 240<br />

Angustia aortica 337<br />

Angustia cricoidea 337<br />

Angustia diaphragmatica 337<br />

Anhangdrüsen 320<br />

Anhidrose 114<br />

Anionenaustauscher 344, 468<br />

Anionentransporter 469<br />

Anisocytose 11<br />

Ankerreste 57<br />

Ankyrin 12<br />

Anorexia nervosa 404±406, 408, 497<br />

±, endokrine Regelkreise 405<br />

±, Hormonspiegel 405f<br />

±, Leptin/BMI-Quotient 406<br />

±, Therapie 406<br />

Anorexie 395<br />

Anoxie, akute 290f<br />

± ±, Zellschädigung 290f<br />

ANP s. atriales natriuretisches Peptid<br />

ANP-Freisetzung 223<br />

ANS s. autonomes Nervensystem<br />

Ansa cervicalis profunda 330<br />

Anspannungsphase 162<br />

±, isovolumetrische 161, 168<br />

Anstrengung, körperliche 492<br />

Antacida 345<br />

Anteflexio 314<br />

Anteversio 314<br />

Anti-A-Anti-B-Serum 15<br />

Anti-A-Antikörper 15<br />

Anti-Akute-Phase-Proteine 7<br />

Antiarrhythmika 155<br />

Anti-A-Serum 15<br />

Antiatelektasefaktor 566<br />

antibakterielle Proteine 69<br />

Anti-B-Antikörper 15<br />

Antibiotika 345, 414<br />

Anti-B-Serum 15<br />

a 1-Antichymotrypsin 6<br />

Anti-D-Antikörper, Plazentapassage 16<br />

Antidepressiva, Glucocorticoidspiegel 93<br />

Antidiurese 493<br />

antidiuretisches Hormon s. ADH<br />

Antiepileptika 414<br />

Antifibrinolytika 32<br />

Antigen A, Antikörper 15<br />

±, Synthese 15<br />

Antigen B, Antikörper 15<br />

±, Synthese 15<br />

Antigen H, Synthese 15<br />

Antigen präsentierende Zellen 21, 35, 62,<br />

66, 71, 77<br />

±, professionelle 63, 66, 73<br />

Antigen, carcinoembryonales (CEA) 372<br />

Antigen-Antikörper-Interaktionen 232<br />

Antigen-Antikörper-Komplexe 68, 77,<br />

434, 461<br />

Antigen-Antikörper-Komplexe, unlösliche<br />

74f<br />

Antigen-Antikörper-Reaktionen 76<br />

Antigenaufnahme 37, 42<br />

±, Epithelzellen 42<br />

±, M-Zellen 42<br />

Antigenbindungsstellen 47±49, 51, 74<br />

Antigene 14, 33f, 39, 46, 63, 75, 352<br />

±, AB0-Blutgruppensystem 14<br />

±, bakterielle 15<br />

± aus dem Blut 37<br />

± ±, Immunantwort 37<br />

±, Definition 46<br />

±, Erythrocytenoberfläche 14<br />

±, exogene 58<br />

± aus dem Gewebe 37<br />

±, Internalisierung 352<br />

± aus dem Mund- und Rachenraum 37<br />

± ±, Immunantwort 37<br />

±, Nachweis 74<br />

± aus dem Verdauungstrakt 37, 43<br />

± ±, Immunantwort 37, 43<br />

±, virale 76<br />

Antigenerkennung 46, 63, 71<br />

±, B-Lymphocyten 46<br />

± ohne Costimulation 71<br />

±, T-Lymphocyten 46<br />

Antigenerkennung, Selbst-HLA-restringierte<br />

61<br />

Antigenexposition, chronische 72<br />

Antigen-IgG-Komplexe 67<br />

Antigeninhalation, chronische 72<br />

Antigenpräsentation 35, 57, 65<br />

±, HLA-Moleküle 57<br />

Antigenpräsentationsmoleküle 46<br />

Antigenrezeptoren 34<br />

Antigenstimulation 9<br />

Antigentransport, Lymphe 38<br />

antihämophiler Faktor A, biologische Halbwertszeit<br />

26<br />

±, Funktion 26<br />

antihämophiler Faktor B, biologische Halbwertszeit<br />

26<br />

±, Funktion 26<br />

Antikoagulantien, Therapiekontrolle 30<br />

Antikörper 15, 33f, 46±48, 53, 66f, 70,<br />

74f, 89f, 100, 214, 404<br />

±, AB0-Blutgruppensystem 66<br />

±, Affinitätsreifung 53<br />

± als Antigene 48<br />

±, Effektorbereich 48<br />

±, Effektorfunktionen 67<br />

±, Erkennungsbereich 48<br />

±, Gewinnung 74<br />

±, Iodoperoxidase 89<br />

±, Kombination schwerer und leichter<br />

Ketten 51<br />

±, konstante Bereiche 48<br />

±, Struktur 47<br />

±, Thyreoglobulin 89<br />

±, TSH-Rezeptor 90<br />

±, variable Domänen 48<br />

±, allotypspezifische 48<br />

±, hochaffine 48<br />

±, idiotypische 48<br />

±, isotypspezifische 48<br />

±, Komplement bindende 76<br />

±, membranständige 51<br />

±, monoklonale 54, 74, 76, 78<br />

± ±, Gewinnung 54<br />

±, neutralisierende 67<br />

±, niedrigaffine 48<br />

±, reguläre 15<br />

±, sezernierte 52<br />

± ±, Synthese 52<br />

antikörperabhängige zellvermittelte<br />

Cytotoxizität (ADCC) 67, 69<br />

Antikörperbildung, Rhesusmerkmal 16<br />

Antikörperklassen 7<br />

Antikörperpräparate, monospezifische<br />

affinitätsgereinigte 74<br />

Antikörperproduktion 35<br />

Antikörperrepertoire 49, 60<br />

±, Gröûe 49<br />

±, Selektion 60<br />

Antikörpervielfalt, Entstehung 49<br />

Anti-Müller-Hormon 503<br />

Antioxidantien 396<br />

Antiperistaltik 382<br />

a 2-Antiplasmin 32<br />

Antiplasminaktivität 32<br />

Antipyrese, endogene 434<br />

Antiseren 7, 74<br />

Antithrombin III 5, 29f<br />

±, Funktion 5<br />

±, Gerinnungsfaktoren 29<br />

±, Inaktivierung 29<br />

±, Molekülmasse 5<br />

Antithrombine, Gerinnungshemmung 29<br />

Antithrombin-III-Mangel 30<br />

a 1-Antitrypsin 5 f, 29, 267, 370<br />

±, Funktion 5<br />

Teil C ± Register 603


604<br />

±, Molekülmasse 5<br />

a 1-Antitrypsin-Mangel 267<br />

Antrum 346<br />

Antrum cardiacum 337<br />

Antrum folliculi 535<br />

Antrum pyloricum 338<br />

Anulus femoralis 301<br />

Anulus inguinalis profundus 300, 314f,<br />

540<br />

Anulus inguinalis superficialis 522, 540<br />

Anurie 479<br />

Anus 121, 311f, 382f, 385, 508<br />

Aorta 108, 111, 120, 129f, 132, 134,<br />

140±144, 162, 180, 182±184, 187, 191,<br />

196±199, 201, 209, 217, 227, 281, 294,<br />

298, 300, 302, 306f, 309, 337, 493, 504f<br />

±, Aufdehnung 198<br />

±, Barosensoren 120<br />

±, Blutdruck 209<br />

±, Dehnbarkeit 198<br />

±, Gesamtquerschritt 201<br />

±, laminare Strömung 196<br />

±, Strömungsgeschwindigkeit 199, 201<br />

±, Rami bronchiales 132<br />

±, reitende 141<br />

±, Rückstrom von Blut 199<br />

±, Ruptur 183<br />

±, turbulente Strömung 196<br />

±, Ursprung 134<br />

±, Verlauf 134<br />

Aorta abdominalis 109, 183, 187, 304f,<br />

307, 358f, 456<br />

±, Versorgungsgebiet 358<br />

Aorta ascendens 129, 134, 183, 187f<br />

±, Ursprung 134<br />

±, Verlauf 134<br />

Aorta descendens 132, 134f, 183, 187,<br />

228<br />

Aorta dorsalis 359<br />

Aorta thoracica 128, 135f, 183, 187, 191,<br />

358f<br />

±, Verlauf 135<br />

Aorten, dorsale 126, 296<br />

±, ventrale 187<br />

Aortenbogen 120, 135f, 139, 187, 219,<br />

286, 494<br />

Aortenbögen 140, 187f<br />

±, menschlicher Embryo 187<br />

±, Reste 188<br />

Aortenbogen, erster 187<br />

Aortendruck 162, 165f<br />

±, enddiastolischer 163<br />

Aortenenge 136, 337<br />

Aortengabel 314<br />

Aorteninsuffizienz 198<br />

Aortenklappe 144, 161f, 172, 183, 198f<br />

±, Auskultationspunkt 162<br />

Aortenklappenstenose 162<br />

Aortenpulskurve 162<br />

Aortenquerschritt 199<br />

Aortenruptur 134<br />

Aortenstenose 136<br />

Aortenwurzel 187<br />

Apert-Syndrom 586<br />

Apertura pelvis inferior 310<br />

Apertura pelvis superior 310<br />

Apertura sinus sphenoidalis 237<br />

Apertura thoracis inferior 129<br />

Apertura thoracis superior 127, 133, 244<br />

Apex 142, 144, 162<br />

Apex cordis 129, 133<br />

Apex dentis 332<br />

Apex pulmonis 246f<br />

Apex vesicae 311, 486<br />

apikaler epidermaler Kamm (AER) 585<br />

Apneusis 285<br />

Apnoe 259, 285f<br />

Apnoeperioden 285<br />

Apnoetauchen, Gefahren 450<br />

apokrine Knäueldrüsen 236<br />

Apolipoproteine 391<br />

Aponeurosis linguae 322<br />

Teil C ± Register<br />

Aponeurosis palatina 242<br />

Apoptose 9, 60f, 69, 316, 353, 506, 510,<br />

587<br />

Apoptoseinduktion 69<br />

apoptotische Zellen 352<br />

Apotransferrinrezeptor 388<br />

Apparat, juxtaglomerulärer 461±464, 479<br />

± ±, sympathische Nervenfasern 463<br />

±, kontraktiler 150<br />

± ±, Calciumsensitivität 150<br />

Appendices adiposae 381<br />

Appendices epiploicae 301, 306, 349, 381<br />

Appendices omentales 306, 381f<br />

±, Fettspeicherung 381<br />

Appendices vesiculosae 537<br />

Appendix 36f, 45, 354<br />

±, Aufgabe 37<br />

Appendix epididymidis 505<br />

Appendix fibrosa 303<br />

Appendix testis 507<br />

Appendix vermiformis 299, 301, 306f,<br />

349, 381f<br />

±, lymphatisches Organ 382<br />

Appendixvarianten 306<br />

Appendizitis 298, 382, 534<br />

±, Diagnose 298<br />

±, Druckpunkte 298<br />

Appetit 403, 405f<br />

±, Hemmung 406<br />

±, neuroendokrine Regelkreise 403<br />

±, Stimulation 405f<br />

Appetitlosigkeit 413<br />

Appetitregulation 402±404<br />

±, anabole Signale 403<br />

±, Hormone 403<br />

± bei Hunger 404<br />

±, katabole Signale 403<br />

±, Mechanismen 402<br />

±, Signalmoleküle 403<br />

± bei Überernährung 404<br />

±, zentrale Effektoren 403<br />

Apposition 557<br />

Aprotinin 32<br />

APUD (amine precursor uptake decarboxylation)<br />

95<br />

APUD-Zellen 95<br />

Aquaporin 12<br />

Aquaporin1 213, 372, 467, 469, 477<br />

Aquaporin 2 224, 474, 483, 485<br />

±, Gendefekt 474<br />

±, Mutationen 485<br />

Aquaporin 3 474<br />

Aquaporin 4 474<br />

Aquaporine 387, 474<br />

±, Regulation des Einbaus 474<br />

Arachidonsäure 25, 207, 481<br />

Arachidonsäurederivate 79<br />

Arachidonsäurestoffwechsel 21<br />

Arbeit 96, 437<br />

±, äuûere 163<br />

±, Definition 437<br />

±, dynamische 437<br />

±, exzentrische 437<br />

±, innere 163<br />

±, konzentrische 437<br />

±, körperliche 219, 226, 230, 258, 282,<br />

287, 432, 439f<br />

± ±, Atemzugvolumen 258<br />

± ±, Auswirkungen 440<br />

± ±, Körperkerntemperatur 432<br />

± ±, Kreislaufbelastungen 226<br />

± ±, Kreislaufregulation 226<br />

± ±, Lungendurchblutung 230, 282<br />

± ±, physiologische Anpassungen 439<br />

± ±, Temperaturregulation 432<br />

± ±, Ventilation 287<br />

Arbeitsdiagramm 162f, 169<br />

±, linkes Herz 163<br />

±, Rechtsverschiebung 169<br />

Arbeitshyperventilation 287<br />

arbeitsinduzierte Thermogenese 400<br />

Arbeitskapazität 170, 444f<br />

Arbeitsmuskulatur 142, 161, 440<br />

±, Kontraktion 161<br />

±, Mehrdurchblutung 440<br />

Arbeitsmyokard 119, 154<br />

±, Erregungsausbreitungszeit 154<br />

±, ventrikuläres 152<br />

± ±, Connexin-Gene 152<br />

Arbeitsmyokardzellen 146f, 148f, 152,<br />

154<br />

±, Aktionspotential 147f<br />

±, elektromechanische Kopplung 149<br />

±, Kaliumleitfähigkeit 147<br />

±, Ruhemembranpotential 147<br />

±, schnelle Depolarisation 147<br />

Arcus aortae 127, 129, 134f, 140, 183f,<br />

239, 253<br />

±, Verlauf 135<br />

Arcus cartilaginis cricoideae 239<br />

Arcus iliopectineus 297<br />

Arcus palatoglossus 241, 321f<br />

Arcus palatopharyngeus 240±242, 321f,<br />

334<br />

Arcus palmaris profundus 185f<br />

Arcus palmaris superficialis 185f<br />

Arcus plantaris profundus 186<br />

Arcus tendineus m. levatoris ani 300, 314<br />

Arcus venosus dorsalis pedis 194<br />

Arcus venosus jugularis 239<br />

ARDS (adult respiratory distress syndrome)<br />

264<br />

Area cribrosa 455, 473<br />

Area gastricae 341<br />

Area nuda 295, 303<br />

Area postrema 118, 120, 224, 341<br />

Areal, salivatorisches 327<br />

Areola mammae 568<br />

Arginin 107, 207, 271, 357, 397, 468, 500<br />

±, Abbau 500<br />

Arm 175<br />

Arm-Hand-Bereich, Blutversorgung 186<br />

Armknospe 586<br />

Aromatase 92, 536, 550, 552<br />

aromatische Aminosäuren 380<br />

aromatische L-Aminosäure-Decarboxylase<br />

92<br />

Arrhythmien 149, 154, 159f, 497f<br />

Arrhythmien, kardiale 496<br />

Arrhythmien, supraventrikuläre 160<br />

Arrhythmien, ventrikuläre 160<br />

Aa. alveolares 333<br />

A. alveolaris superior 238<br />

A. appendicularis 307, 358<br />

A. arcuata 185f, 454±457, 459f<br />

A. axillaris 135, 183±186<br />

±, Blutungsstillung 186<br />

Aa. azygoi vaginae 548<br />

Aa. basales 541<br />

A. brachialis 185f, 203<br />

±, Innendruck 203<br />

A. brachiocephalica 127<br />

Aa. bronchiales 281<br />

A. bronchialis 128, 132<br />

A. bulbi penis 528<br />

A. bulbi vestibuli 548<br />

A. caecalis anterior 307, 358<br />

A. caecalis posterior 358<br />

A. carotis 187, 203<br />

±, systolischer Druckanstieg 203<br />

A. carotis communis 127, 136, 187<br />

A. carotis communis dextra 128, 183<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. carotis communis sinistra 128, 132,<br />

134f, 183±185, 187<br />

±, Ursprung 135<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. carotis externa 183, 185, 187, 241f,<br />

321, 324, 327<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. carotis interna 183, 185, 187<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. caudae pancreatis 376<br />

A. cervicalis ascendens 183f


A. cervicalis profunda 183f<br />

A. circumflexa femoris lateralis 184<br />

A. circumflexa femoris medialis 184<br />

A. circumflexa humeri 186<br />

A. circumflexa humeri anterior 184, 186<br />

A. circumflexa ilium profunda 184, 300<br />

A. circumflexa ilium superficialis 184<br />

A. circumflexa scapulae 184<br />

Aa. circumflexae femoris 186<br />

A. colica dextra 307, 358<br />

A. colica media 298, 307, 358<br />

A. colica sinistra 298, 307, 358<br />

A. collateralis medialis 185<br />

A. collateralis radialis 185<br />

A. collateralis ulnaris inferior 185f<br />

A. collateralis ulnaris superior 185f<br />

A. coronaria dextra 143, 145<br />

±, ¾ste 145<br />

A. coronaria sinistra 143, 145<br />

±, ¾ste 145<br />

A. cremasterica 522f<br />

A. cystica 363<br />

A. descendens genus 184, 186<br />

Aa. digitales dorsales 185f<br />

Aa. digitales palmares communes 185<br />

Aa. digitales plantares 186<br />

Aa. digitales plantares propriae 185<br />

A. dorsalis clitoridis 548<br />

A. dorsalis pedis 185f<br />

A. dorsalis penis 528<br />

A. ductus deferentis 521±524<br />

A. epigastrica inferior 135, 300<br />

A. epigastrica superficialis 184, 186<br />

A. epigastrica superior 135<br />

Aa. ethmoidales 238f<br />

A. facialis 321, 324, 335<br />

A. femoralis 183f, 186<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. fibularis 185f<br />

A. gastrica dextra 302, 339, 363<br />

A. gastrica sinistra 298, 300, 302, 305,<br />

338f<br />

Aa. gastricae 339<br />

Aa. gastricae breves 302<br />

A. gastroduodenalis 298, 302±304, 358,<br />

376<br />

A. gastrolienalis 296<br />

A. gastroomentalis dextra 298, 302, 339<br />

A. gastroomentalis sinistra 302, 339<br />

A. glutea inferior 311<br />

A. glutea superior 314<br />

Aa. helicinae 528<br />

A. hepatica 361, 364, 366<br />

A. hepatica communis 298, 300,<br />

302±305, 358, 363<br />

A. hepatica propria 303f, 362f<br />

A. hyoidea 188<br />

Aa. hypophysiales inferiores 84f<br />

Aa. hypophysiales superiores 85<br />

Aa. ileales 358<br />

A. ileocolica 307, 358<br />

A. iliaca communis 183f, 307, 358<br />

A. iliaca communis dextra 301, 307, 311,<br />

314<br />

A. iliaca externa 135, 183f, 298, 306, 311,<br />

314<br />

A. iliaca interna 183f, 310, 383, 548<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

±, viszerale ¾ste 310<br />

Aa. iliacae 191<br />

Aa. iliacae communes 134<br />

Aa. inferiores lateralis und medialis genus<br />

186<br />

A. infraorbitalis 238<br />

Aa. intercostales posteriores 135, 183<br />

A. intercostalis 127f<br />

A. intercostalis suprema 128, 183f<br />

A. interlobaris 454, 456, 459<br />

±, Verschluss 456<br />

A. interlobularis 362, 364f, 454±456, 459<br />

A. interossea anterior 185<br />

A. interossea communis 185f<br />

A. interossea posterior 185<br />

A. interossea recurrens 185<br />

Aa. jejunales 358<br />

Aa. labiales posteriores 548<br />

A. laryngea inferior 243<br />

A. laryngea superior 243, 335<br />

A. lienalis 296, 298, 305<br />

A. lingualis 241, 321<br />

Aa. lumbales, Versorgungsgebiet 183<br />

A. malleolaris anterior lateralis 185<br />

A. malleolaris anterior medialis 185<br />

A. malleolaris medialis 186<br />

A. maxillaris 188, 238f, 321, 333, 335<br />

A. media genus 186<br />

A. mediana 185<br />

A. mesenterica inferior 183, 185, 294,<br />

306f, 314, 318, 358f, 383<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. mesenterica superior 183f, 293f, 298,<br />

300, 303±308, 318, 358f, 363, 376<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

Aa. metacarpales dorsales 185<br />

Aa. metacarpales palmares 185<br />

Aa. metatarsales 186<br />

Aa. metatarsales dorsales 185<br />

A. metatarsalis V 185<br />

A. musculophrenica 135<br />

Aa. nasales posteriores laterales 239<br />

A. nasalis posterior 238<br />

A. nasalis posterior lateralis et septi 238<br />

A. nutrica 8<br />

A. nutricia tibiae 186<br />

Aa. nutriciae humeri 185<br />

A. obturatoria 300<br />

A. ophthalmica 239<br />

A. ovarica 183f, 311, 532, 547f<br />

±, Verlauf 547<br />

A. palatina ascendens 241, 335<br />

A. palatina descendens 335<br />

A. pancreatica magna 376<br />

A. pancreaticoduodenalis inferior 303f,<br />

358<br />

A. pancreaticoduodenalis superior 302,<br />

304, 358, 376<br />

Aa. perforantes 90, 184, 186<br />

A. pericardiacophrenica 128f, 134, 143<br />

A. perinealis 548<br />

A. pharyngea 321<br />

A. pharyngea ascendens 241f, 335<br />

A. phrenica inferior 308, 338<br />

Aa. plantares 186<br />

A. poplitea 183, 185f<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. princeps pollicis 185f<br />

A. profunda brachii 185f<br />

A. profunda clitoridis 548<br />

A. profunda femoris 184, 186<br />

A. profunda penis 528<br />

A. pudenda interna 310f, 314, 383, 548<br />

Aa. pudendae externae 184, 548<br />

A. pulmonalis 111, 132, 135, 141, 143,<br />

183, 187, 228, 280f<br />

A. pulmonalis dextra 128, 135, 247<br />

A. pulmonalis sinistra 128f, 132, 135, 143,<br />

246f<br />

A. pulmonalis superior sinistra 128<br />

A. radialis 24, 183, 185f, 204<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. radialis indicis 185f<br />

A. radicularis magna (Adamkiewicz) 307<br />

Aa. rectales 548<br />

A. rectalis inferior 383, 548<br />

A. rectalis media 310f, 313, 383<br />

A. rectalis superior 307, 313f, 358, 383<br />

A. recurrens radialis 185f<br />

A. recurrens tibialis 186<br />

A. recurrens ulnaris 185f<br />

A. renalis 108, 183f, 308f, 454, 456, 459f<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. sacralis mediana 307, 314, 358<br />

A. sigmoidea 307, 314, 358<br />

A. sigmoidea ima 358<br />

Aa. spirales 542<br />

A. splenica 41, 302, 339, 376<br />

A. stapedia 188<br />

A. subclavia 127, 131, 135f, 140f, 184,<br />

186, 321<br />

±, Blutungsstillung 186<br />

±, Verlauf 135<br />

A. subclavia dextra 128, 132, 183, 187<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. subclavia sinistra 128f, 134f, 183, 185,<br />

187<br />

±, Ursprung 135<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. sublingualis 324<br />

A. submentalis 324<br />

A. subscapularis 184, 186<br />

A. superior medialis genus 186<br />

A. suprarenalis 90, 183<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. suprarenalis inferior 308<br />

A. suprarenalis media 308±310<br />

A. suprarenalis superior 308<br />

A. suprascapularis 183f<br />

Aa. tarsales 186<br />

Aa. tarsales mediales 185<br />

A. temporalis superficialis 324<br />

A. testicularis 183f, 300, 521±523<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. thoracica interna 127f, 130, 133±135,<br />

137, 183f, 568<br />

±, Verlauf 135<br />

A. thoracica lateralis 184, 186<br />

A. thoracica superior 186<br />

A. thoracoacromialis 184, 186<br />

A. thoracodorsalis 184<br />

A. thyroidea inferior 132, 183f, 242f, 321,<br />

337<br />

A. thyroidea superior 242f, 335<br />

Aa. thyroideae 87<br />

A. tibialis anterior 183, 185f<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. tibialis posterior 183, 185f<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. transversa cervicis 183f<br />

A. transversa faciei 323f<br />

A. ulnaris 183, 185f<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

A. umbilicalis 227f, 275, 310f, 487<br />

A. urethralis 528, 548<br />

A. uterina 309±311, 314, 541, 548<br />

A. vertebralis 111, 132, 136, 183f<br />

A. vesicalis inferior 310f<br />

A. vesicalis superior 228, 487<br />

Aa. vitellinae 359<br />

Arterialisierung 280<br />

arterielle Ausflussbahnen 139<br />

arterielle Blutgefäûe 111<br />

arterielle Chemorezeptoren 222<br />

arterielle Gefäûe, Gesamtquerschritt 201<br />

arterielle Gefäûwände 233<br />

arterielle Gefäûweite 106<br />

arterielle Hypoxämie 280, 283, 286<br />

arterielle Hypoxie 290<br />

arterielle Sauerstoffkonzentration 170,<br />

288, 442<br />

arterielle Sauerstoffsättigung 288<br />

arterielle Vasodilatation, periphere 173<br />

arterielle Verletzungen 232<br />

arterielle Widerstandserhöhung 166<br />

arterielle Widerstandsgefäûe 198, 204<br />

±, Strömungswiderstand 198<br />

arterieller Barosensorenreflex 219<br />

arterieller Blutdruck 197f, 203, 209, 464<br />

±, Anstieg 464<br />

±, Erhöhung 198<br />

±, Gewebsdurchblutung 203<br />

±, Herzzeitvolumen 198<br />

±, Messung 203<br />

±, peripherer Widerstand 198<br />

±, Regulation 197<br />

±, Schwankungen 209<br />

arterieller Kohlendioxidpartialdruck 259<br />

Teil C ±Register 605


606<br />

arterieller Mitteldruck 198, 200, 223<br />

arterieller Sauerstoffpartialdruck 448<br />

arterielles Blut, Sauerstoffkapazität 270<br />

arterielles Blutvolumen, Schwankung 183<br />

arterielles System, Füllungszustand 494<br />

Arterien 180±182, 187, 200, 203, 289<br />

±, Begleitvenen 193<br />

±, Bestimmung des Stromvolumens 203<br />

±, Definition 181<br />

±, Druckabfall 200<br />

±, elastische 182f<br />

± ±, Funktion 183<br />

±, Entwicklung 187<br />

±, EphB-2-Rezeptoren 187<br />

±, groûe 200, 204, 208<br />

± ±, Engstellen 200<br />

± ±, Leitfähigkeit 200<br />

± ±, Perfusionsdruck 208<br />

±, herznahe 198<br />

± ±, elastische Rückstellkräfte 198<br />

±, kleine 201, 229<br />

± ±, Schubspannung 201<br />

± ±, Viskositätsminderung 201<br />

±, muskuläre 183<br />

±, Strömungswiderstand 200<br />

±, Wandaufbau 181<br />

±, Wandbau 182<br />

Arteriensystem 197, 199<br />

±, Blutvolumen 197<br />

±, Druckpulsformen 199<br />

±, mittlerer Füllungszustand 197<br />

±, Strompulsformen 199<br />

±, Volumen 197<br />

±, Windkesselfunktion 199<br />

Arterienwand 180, 182, 203<br />

±, Pulsation 203f<br />

±, Sauerstoffversorgung 180<br />

Arteriola efferens 457<br />

Arteriolae afferentes 456<br />

Arteriolae rectae 457<br />

Arteriolen 24, 180, 188, 197, 200±202,<br />

207, 211f<br />

±, afferente 460<br />

± ±, myogene Reaktion 460<br />

±, Druckabfall 200<br />

±, Durchmesser 188<br />

±, Durchmessererhöhung 200<br />

±, elektrotonische Signalweiterleitung<br />

212<br />

±, glatte Muskulatur 207<br />

±, groûe 172<br />

±, kleine 171f<br />

±, Media 188<br />

±, mittlere 171f<br />

±, mittlerer Druck 200<br />

±, Ruhedurchmesser 207<br />

±, Schubspannung 201<br />

±, Strömungsprofil 202<br />

±, Strömungswiderstand 200<br />

±, terminale 188<br />

±, Viskositätsminderung 201<br />

±, Wanddicke 188<br />

Arteriosklerose 233<br />

arteriovenöse Anastomosen 230, 237<br />

±, Hautgefäûe 230<br />

arteriovenöse Kurzschlüsse 353<br />

arteriovenöse Sauerstoffkonzentrationsdifferenz<br />

(AVD O2 ) 168, 204, 288, 443<br />

Arthritis, rheumatoide 78<br />

± ±, Behandlung 78<br />

Articulatio cricoarytaenoidea 243<br />

Articulatio cricothyroidea 243<br />

Articulatio temporomandibularis 329<br />

Articulationes costovertebrales 262<br />

Articulationes sternocostales 252<br />

Asbestose 264<br />

Aschoff-Tawara-Knoten 152<br />

Ascorbat 395, 416<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

Teil C ± Register<br />

±, Vorkommen 395<br />

Ascorbatsynthese 410<br />

Ascorbinsäure 415<br />

L-(+)-Ascorbinsäure 410<br />

A-Sensoren 173, 223<br />

Asialie 329<br />

Asialoglycoproteine 6, 367<br />

Asparagin 361, 397<br />

Aspartat 468, 500<br />

±, Abbau 500<br />

Aspartylprotease 479<br />

Aspirin 25, 347, 434<br />

Asthenozoospermie 518<br />

Asthma bronchiale 20, 235, 267<br />

Asthma 72, 137, 280, 502<br />

Asthmatiker 450<br />

Astrocyten 434<br />

Aszites 216, 399, 495<br />

AT1-Rezeptoren 224<br />

AT1-Rezeptorenblocker 224<br />

Ataxie 412<br />

Atelektasen 262, 264<br />

Atemantrieb, zentraler 502<br />

± ±, Störungen 502<br />

Atemantriebe, chemische 287<br />

Atemäquivalent 440, 444, 446<br />

±, Senkung 446<br />

Atemfrequenz 119, 235, 286<br />

±, Steuerung 286<br />

Atemgase, Diffusionsstrecke 251<br />

Atemgas-Flow 266<br />

Atemgasstrom 256, 265<br />

Atemgrenzwert 266f, 287<br />

Atemminutenvolumen 287, 440, 442, 446<br />

±, Anstieg 287, 440<br />

±, Senkung 446<br />

Atemmittellage 260f<br />

Atemmuskulatur 116, 502<br />

±, Aktivierung 116<br />

±, Störungen 502<br />

Atemnot 235, 259, 440<br />

Atemregulation durch pa,CO2 ,pHaund pa,O 2<br />

287<br />

Atemregulation 500f<br />

±, Störungen 501<br />

Atemrhythmus, Schrittmacherneurone<br />

285<br />

±, Veränderungen 285<br />

Atemschleife 262, 265<br />

Atemstillstand 120, 259<br />

±, künstliche Sauerstoffzufuhr 120<br />

Atemstörungen, postnatale 566<br />

Atemstoû 266<br />

Atemstromstärke, maximale<br />

exspiratorische 266<br />

Atemtrakt, Luft leitende Abschnitte 237<br />

Atemtyp, abdominaler 253<br />

±, kostaler 253<br />

Atemverschieblichkeit 235<br />

Atemvolumen 119<br />

Atemwege 20, 235, 244, 259, 264, 268,<br />

286, 334<br />

±, Irritation 286<br />

±, Luft leitende Abschnitte 235, 244<br />

±, respiratorische Abschnitte 244<br />

±, Sicherung 334f<br />

±, Strömungswiderstand 259, 264<br />

±, untere 243f<br />

± ±, Gas austauschende Abschnitte 243<br />

± ±, Wandaufbau 244<br />

±, Verschluss 268<br />

Atemwegskompression 267f<br />

Atemwegssystem 243<br />

±, Verzweigung 243f<br />

Atemwegswiderstand 264, 266f<br />

±, intrapulmonaler Druck 267<br />

±, Lungenvolumen 264<br />

±, nervale Regulation 267<br />

Atemzeitvolumen 258<br />

Atemzentrum 284±286, 440<br />

±, Aktivierung 440<br />

±, zentrale Mitinnervation 440<br />

Atemzugvolumen 254±256, 258, 286<br />

±, Bestimmung 256<br />

±, Definition 255<br />

±, körperliche Arbeit 258<br />

±, Steuerung 286<br />

Atemzyklus, frustraner 265<br />

Atherosklerose 204, 233, 396<br />

atherosklerotische Gefäûerkrankungen<br />

29<br />

atherosklerotische Gefäûveränderungen<br />

198<br />

±, Pulswellengeschwindigkeit 198<br />

Atmung 116, 118, 284, 441, 446, 448, 491,<br />

566<br />

±, Anpassungen an das Tauchen 290<br />

±, apneustische 285<br />

±, ataktische 285<br />

±, Ausdauertraining 446<br />

±, erleichterte 563<br />

±, oberflächliche 285<br />

±, reflektorische Steuerung 118<br />

±, Regulation 284<br />

±, Rhythmogenese 284<br />

±, Steady State 441<br />

±, Stimulation 448<br />

±, vertiefte 285<br />

Atmungskette 438<br />

Atmungskettenenzyme, Vergiftung<br />

290<br />

Atmungsmechanik 259<br />

Atmungsmuster 285<br />

Atmungsregulation, chemische 286<br />

Atmungstrakt 119<br />

Atmungswiderstände, elastische 259f,<br />

263<br />

±, visköse 259, 264<br />

Atmungszentren, Verbindungen 119<br />

atopische Hautreizung 72<br />

ATP 12f, 23, 106f, 147, 166f, 205±207,<br />

218, 291, 343, 438f, 443, 466, 478<br />

±, als Cotransmitter 107, 205<br />

ATP-abhängige Kaliumkanäle 205f<br />

ATPasen 167<br />

ATP-Reserven, muskuläre 438<br />

ATP-Resynthese, maximale 438<br />

ATP-Resyntheserate 439, 447<br />

ATP-Synthese 167<br />

atriales natriuretisches Peptid (ANP) 83,<br />

98f, 173f, 176,206, 223f, 460, 482, 494f<br />

±, Bildung 482<br />

±, Blutdruckregulation 98<br />

±, ventrikuläre Expression 174<br />

±, Wirkung 224<br />

Atrien 140, 162<br />

±, Ruhedehnungskurve 162<br />

Atriopeptin s. ANP<br />

Atrioventrikularkanal 139f<br />

Atrioventrikularklappen 141f, 144, 161f<br />

±, Einengungen 162<br />

±, insuffiziente 162<br />

Atrium 139f, 142<br />

Atrioventrikularknoten 111, 119, 152<br />

Atrium alveolare 249f<br />

Atrium dextrum 129, 133, 140, 143<br />

Atrium sinistrum 140, 143<br />

Atropinmedikation 329<br />

Auerbach-Plexus 320, 355<br />

Aufregung 219<br />

Auge 110±112, 411<br />

±, autonome Innervation 110, 112<br />

Augenentwicklung 589<br />

Auricula 129, 133<br />

Ausatmung 251<br />

±, forcierte 253<br />

Ausdauer 441, 446<br />

Ausdauerkapazität, Quantifizierung 444<br />

Ausdauerleistung 441, 443f<br />

Ausdauerleistungsfähigkeit 441, 445<br />

±, Bestimmung 441<br />

Ausdauertest 441±444<br />

Ausdauertraining 445f<br />

±, Adaptation der Muskulatur 446


±, Adaptation von Kreislauf und<br />

Atmung 446<br />

Ausdauertrainingseffekte 444<br />

Ausflussbahn 140, 161<br />

±, Trennung 140<br />

Ausflussbahn, pulmonale 139<br />

Ausflussbahnen, arterielle 139<br />

Ausflussbahnverengung 168<br />

Ausflusstrakt, Widerstandserhöhung 176<br />

Auskultationspunkte 162<br />

Ausscheidung, renale 491<br />

Auûenzone 454f, 469<br />

±, Auûenstreifen 455<br />

±, Innenstreifen 455<br />

äuûere Genitalien 312<br />

±, Entwicklung 507f<br />

±, männliche 507<br />

±, weibliche 507<br />

äuûere Geschlechtsorgane 312<br />

±, weibliche 546<br />

äuûerer Gehörgang 319<br />

äuûerer Harnröhrenschlieûmuskel 487<br />

Austauschfläche, Maximaldurchblutung<br />

213<br />

±, Ruhe 213<br />

Austauschgefäûe 180<br />

Austreibungsphase 162f, 172, 564<br />

±, Restvolumen 172<br />

Austreibungsphase, auxotone 161<br />

Auswurfleistung, Stabilisierung 165<br />

±, systolische 176<br />

± ±, Einschränkung 176<br />

Auswurfphase 198<br />

Auswurfvolumen 163<br />

Autakoide 207<br />

Autoaktivität, Gegenregulation 70<br />

Autoantigene 60, 70, 74<br />

Autoantikörper 74, 76, 515<br />

±, Nachweis 76<br />

autogenes Training 122<br />

Autoimmunerkrankungen 17, 72, 74, 89<br />

±, Leukopenie 17<br />

Autoimmunität 33<br />

Autoimmunkrankheiten 59, 91<br />

±, HLA-Assoziation 59<br />

±, Therapie 91<br />

Autoimmunreaktionen 73, 90, 96<br />

±, organspezifische 73<br />

±, Ursachen 73<br />

Automatizität, elektrische 152, 154<br />

± ±, Herz 154<br />

± ±, Schrittmacherzellen 152<br />

±, Erhöhung 155<br />

± ±, Tachyarrhythmien 155<br />

± ±, Ursachen 155<br />

autonome Ganglien 103, 111<br />

±, Divergenz 111<br />

±, Konvergenz 111<br />

autonome Hirnstammareale 118<br />

±, Lokalisation 118<br />

autonome Hirnstammzentren 116f<br />

autonome Reflexbögen 120<br />

autonome Reserven 447<br />

autonome Temperaturregulation 431<br />

±, Neugeborenes 431<br />

autonomes Nervensystem (ANS) 103±106,<br />

108, 115f, 174<br />

±, afferenter Anteil 115<br />

±, efferenter Anteil 108<br />

±, Efferenzen 104<br />

±, enterischer Anteil 103<br />

±, Entwicklung aus der Neuralleiste<br />

104<br />

±, Entwicklungsstörungen 105<br />

±, Gliederung 103<br />

±, Neuromodulatoren 105<br />

±, Neurotransmitter 105<br />

±, parasympathischer Anteil 103<br />

±, peripherer Teil 103<br />

±, peripheres 103±105<br />

± ±, Ganglien 104<br />

± ±, sensible Neurone 105<br />

±, Rezeptoren 106<br />

±, Steuerung 116<br />

±, Stresssituationen 103<br />

±, sympathischer Anteil 103<br />

±, Synapsenmorphologie 105<br />

±, Transmitter 106<br />

±, zentraler Anteil 103, 116<br />

Autoregulation 171, 208, 227<br />

±, Gefäûwiderstand 171<br />

±, metabolische 211<br />

±, myogene 463<br />

±, Organdurchblutung 208<br />

Autoregulationsbereich 460f<br />

±, myogener 464<br />

autosomal-rezessive Erkrankungen 248<br />

Autotransfusion 217, 232<br />

auxotone Austreibungsphase 161<br />

auxotone Kontraktion 161<br />

AV-Block 154<br />

±, 1. Grades 160<br />

± ±, Herzrhythmus 160<br />

±, 2. Grades 160<br />

±, 3. Grades 160<br />

AVD O2 s. arteriovenöse Sauerstoffkonzentrationsdifferenz<br />

Avidin 414<br />

Avidität, IgM 48<br />

AV-Knoten 145, 152, 154, 157, 160, 174f<br />

±, Blutversorgung 145<br />

±, Eigenfrequenz 154<br />

±, Überleitungsstörungen 160<br />

±, Verzögerungsglied 154<br />

AV-Knotenzellen, Stimulation 154<br />

a-Welle 203<br />

Axialkanal 576<br />

Axialmigration 11, 201<br />

±, Erythrocyten 201<br />

Axillarlinie 132<br />

axonaler Transport 85<br />

Axone, nicht-myelinisierte 111<br />

±, postganglionäre 105<br />

± ±, Varikositäten 105<br />

axoplasmatischer Transport 81<br />

A-Zellen 94, 375, 377<br />

±, Glucagon 94<br />

AZF-Locus 519<br />

±, Mutationen 519<br />

Azini 247, 376<br />

±, exokrine 94<br />

Azinus 377<br />

Azinuskomplex 376<br />

Azinusproteine, pankreatische 378<br />

Azinussekretion, chloridreiches Basalsekret<br />

378<br />

Azinuszellen 328, 375f, 378, 380<br />

±, NaCl-Sekretion 378<br />

±, Primärsekret 378<br />

±, Ultrastruktur 376<br />

Azoospermie 503, 518f, 522<br />

±, obstruktive 518<br />

Backenzähne 331<br />

B<br />

Bahnen, exzitatorische deszendierende<br />

119<br />

±, retikulospinale 121<br />

Bahnsysteme, motorische 439<br />

bakterielle Antigene 15<br />

bakterielle Harnwegsinfektionen 529<br />

bakterielle Toxine 67, 232, 328<br />

bakterielle Zellwand 66<br />

±, repetitive Zuckerdeterminanten 66<br />

Bakterien 20, 33, 328, 367<br />

±, anaerobe 384<br />

± ±, Spaltung von Faserstoffen 384<br />

± ±, Vitaminproduktion 384<br />

±, gramnegative 46<br />

±, grampositive 46<br />

±, intrazelluläre 69<br />

± ±, Zerstörung 69<br />

±, phagocytierte 21<br />

Bakterienwachstum, überschieûendes<br />

348<br />

Bakterienwand 19<br />

±, Zerstörung 19<br />

Ballaststoffe 317, 388, 393, 396f<br />

±, bakterielle Fermentation 397<br />

±, Richtwert 397<br />

Ballondilatation 169<br />

Ballonkatheter 169<br />

Bande-4.1-Protein 12<br />

Bande-4.9-Protein 12<br />

Bänderthorax 252<br />

Bandwurmbefall 413<br />

Barbiturate 361<br />

Barosensoren 115, 119, 219±221, 223, 226,<br />

232, 287, 493, 495<br />

±, Aktivierung 220<br />

±, Antwortverhalten 219<br />

±, Differentialverhalten 221<br />

±, Efferenzen 219<br />

±, Empfindlichkeit 220f<br />

±, Hochdrucksystem 494<br />

±, Lage 220<br />

Barosensorenaktivität 220, 232<br />

±, Abfall 232<br />

±, Sympathikushemmung 220<br />

±, Vagusstimulation 220<br />

Barosensorenempfindlichkeit 226, 233<br />

±, Veränderungen 233<br />

±, Verstellung 226<br />

Barosensorenreflex 120, 166, 220f<br />

±, arterieller 219<br />

±, Ausschaltung 221<br />

±, Flussdiagramm 120<br />

±, negativer Feedback-Mechanismus 220<br />

±, Schwelle 221<br />

Barosensorenreflexbogen, Bestandteile<br />

220<br />

Barotraumen 450f<br />

Barriere, alveolokapilläre 250f, 264, 268,<br />

278, 280<br />

± ±, Aufbau 278f<br />

± ±, Dicke 278f<br />

± ±, Kohlendioxiddiffusion 278<br />

± ±, Lungenemphysem 251<br />

± ±, Lungenfibrose 251<br />

± ±, Sauerstoffdiffusion 278<br />

± ±, Verdickung 251, 264, 280<br />

Bartholin-Drüsen 312, 507, 546±548<br />

±, Sekret 547<br />

Bartter-Syndrom, Symptomatik 484<br />

Basalkörperchen 245<br />

Basallamina 190, 351<br />

Basalmembran 181, 189, 191, 324, 461f,<br />

464, 509<br />

±, diskontinuierliche 8<br />

±, Schichten 464<br />

Basalplatte 561<br />

Basaltonus, Widerstandsgefäûe 208<br />

Basalzellen 244, 520, 526, 546<br />

±, respiratorisches Epithel 244<br />

Basen, aktive Transportmechanismen 498<br />

±, Nettoverschiebung zwischen EZR und<br />

IZR 498<br />

Basenausscheidung 483<br />

Basenüberschuss (BE) 499, 500±502<br />

Basis cordis 133<br />

Basophile 9, 21, 35, 62<br />

±, Degranulation 21<br />

±, Funktion 21<br />

±, Granula 21<br />

basophile Granulocyten 18±20, 29, 67,<br />

211<br />

±, Heparin 29<br />

±, Histaminausschüttung 20<br />

±, Verteilung 20<br />

basophile Leukocyten 66<br />

basophile Myelocyten 9<br />

basophile Proerythroblasten 10<br />

basophile Zellen 84<br />

Bauch, akuter 120<br />

Bauchaorta 358<br />

Teil C ± Register 607


608<br />

Bauchatmung, Zwerchfell 253<br />

Bauchdeckenmuskulatur, Kontraktion<br />

120<br />

Bauchfellfalten 299<br />

Bauchfellverhältnisse 299<br />

Bauchgefäûe, unpaare 359<br />

± ±, Entwicklung 359<br />

Bauchhöhle 293, 299<br />

±, Begrenzung 293<br />

±, Entwicklung 293<br />

±, Subkompartimente 299<br />

Bauchpresse 117, 121, 253, 338, 383, 487<br />

Bauchraum 297, 495<br />

±, Grenzen 297<br />

±, lokale Ödeme 495<br />

Bauchregionen 297<br />

Bauchsitus, adulter 295<br />

Bauchspeicheldrüse 82f, 94, 305, 374, 409<br />

±, endokrine Zellgruppen 83<br />

±, Entwicklung 374<br />

±, Erkrankungen 305<br />

±, histologische Darstellung 94<br />

Bauchwand 297, 299<br />

±, Aufbau 297<br />

±, Schwachstellen 299<br />

±, vordere 300f<br />

± ±, Schichten 300<br />

Bauhin-Klappe 348<br />

Bayliss-Effekt 171, 208f, 460, 463<br />

±, zellulärer Mechanismus 208<br />

BCM (body cell mass) s. Körperzellmasse<br />

BCRs s. B-Zell-Rezeptoren<br />

BE s. Basenüberschuss<br />

Beanspruchung, Definition 437<br />

Becherzellen 236f, 244f, 248f, 350±352,<br />

354, 382<br />

±, respiratorisches Epithel 244<br />

±, Schleimproduktion 244, 351<br />

Becken 125, 312<br />

±, Bindegewebsapparat 312<br />

±, Faszienverhältnisse 312<br />

±, groûes 310<br />

±, kleines 297, 310, 486<br />

Beckenarterien 233<br />

±, arteriosklerotischer Verschluss 233<br />

Beckenboden 310, 312f, 382, 486<br />

Beckenbodenmuskeln 312, 487, 554<br />

±, Kontraktionen 554<br />

Beckendiagnostik, vorgeburtliche 563<br />

Beckenkamm 8<br />

Beckenkanal 310<br />

Beckenknochen 36<br />

Beckenmaûe 310<br />

Beckenniere 459<br />

Beckenraum 295, 310<br />

Beckensitus, männlicher 311<br />

±, weiblicher 311, 315<br />

Bedarf, nutritiver 396<br />

Bedside-Test 16<br />

Beduinenfrauen, Osteomalazie 416<br />

Befruchtung 511, 521, 554, 556, 576<br />

±, Speziesspezifität 521<br />

Begleitvenen 193<br />

Behaglichkeitsempfindungen 431<br />

Beinarterien 209, 233<br />

±, Blutdruck 209<br />

Bein-Fuû-Bereich, Blutversorgung 186<br />

Beinknospe 586<br />

Beinmuskulatur, Durchblutung 226<br />

Beinödeme 453<br />

Beinvenen 173, 202, 225<br />

±, Blutmenge 202<br />

±, hydrostatischer Druck 225<br />

±, Speicherung von Blut 173<br />

Beiûakt 330<br />

Bekleidung 431<br />

Beladungskompartiment 58<br />

Belastungen, emotionale 119<br />

Belastungsdyspnoe 393<br />

Belegzellen 343, 358<br />

benigne Prostatahyperplasie 527<br />

Benzpyren 361<br />

Teil C ± Register<br />

Beriberi 394, 411<br />

±, Symptome 411<br />

Bernhard-Soulier-Syndrom 25<br />

Bernouilli-Effekt 200<br />

Bertini-Säulen 455<br />

Beschleunigung 195<br />

Bestrahlung 217<br />

Betablocker 106, 155, 233, 448<br />

bettlägerige Patienten 203, 494<br />

Bettlägerigkeit 226, 409<br />

Beweglichkeit 447<br />

Bewegungsarmut 407<br />

Bewegungsbiss 331<br />

Bewegungsmangel 437<br />

Bewegungssensoren 227<br />

BE-Werte, physiologische 499<br />

Bewusstlosigkeit 225, 502<br />

Bewusstseinstrübung 435, 494<br />

Bewusstseinsverlust 441<br />

BFUs (burst forming units) 9±11<br />

Bicoid 583<br />

Bienengift 72<br />

Bienenstiche 232<br />

Bifurcatio aortae 301, 358<br />

Bifurcatio tracheae 244, 246, 337<br />

Bifurcatio 111<br />

Bikuspidalklappe 144<br />

Bilirubin 6, 367, 369f<br />

±, Bindung an Albumin 6<br />

Bindegewebe 146, 353<br />

±, Darm 353<br />

±, embryonales 125<br />

±, interglobuläres 364<br />

±, lockeres 244<br />

±, lymphoretikuläres 241<br />

±, subendotheliales 181<br />

Bindegewebsvermehrung, Lungeninterstitium<br />

264<br />

Bindungstaschen, allelspezifische 57<br />

Biochemie 76<br />

Biocytin 414<br />

Biofeedback 122<br />

Bioflavonoide 397<br />

biogene Amine 21, 93, 95, 469<br />

biogene Monoamine 356<br />

biologische Gewichtsregulation 406<br />

biologische Temperaturregulation 430<br />

±, autonome Regulation 431<br />

±, efferente Nervenbahnen 431<br />

±, Festlegung des Sollwerts 430<br />

±, hypothalamischer Regler 430<br />

Biot-Atmung 285<br />

Biotin 395, 397, 414<br />

±, Ausscheidung 414<br />

±, Bedarf 414<br />

±, biologische Aufgaben 414<br />

±, Chemie 414<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, Mangelversorgung 414<br />

±, Resorption 414<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395, 414<br />

±, Wiederverwertung 414<br />

± ±, genetische Defekte 414<br />

Biotinidase-Mangel, Therapie 414<br />

Biotinmangel 414<br />

e-Biotinyllysin 414<br />

Biotransformation 367<br />

Biotransformationsreaktionen 361<br />

±, metabolische Aktivierung 361<br />

±, Phasen 361<br />

1,3-Bisphosphoglycerat 13<br />

2,3-Bisphosphoglycerat 13, 272f, 449<br />

Bisphosphoglyceratzyklus, Erythrocyten<br />

13<br />

B-Kette 80<br />

Blalock-Taussig-Shunt-Operation 141<br />

Bläschendrüse 505, 507, 509, 522, 524±<br />

526, 530<br />

±, Funktion 525<br />

±, Histologie 525<br />

Bläschendrüsensekret 525<br />

Bläschenfollikel 535<br />

Blase 106, 110, 113<br />

±, autonome Innervation 110, 113<br />

Blasendreieck 486<br />

Blasendruck 487, 489<br />

Blasenentleerung 121f, 487±490<br />

±, Hemmung 489<br />

±, Mechanismus 488<br />

±, spinale Kontrolle 488<br />

±, Störungen 490<br />

±, supraspinale Kontrolle 488f<br />

Blasenentleerungsreflex, spinaler 489<br />

Blasenentleerungsreflexe 119<br />

Blasenentleerungszentrum 118f, 489<br />

Blasenfüllung 121f, 488f<br />

±, supraspinale Kontrolle 489<br />

Blasenfüllungsreflexe 119<br />

Blasenfüllungszentrum 118f, 121f, 489<br />

±, Lage 121<br />

Blasengalle 370, 372f<br />

±, Bildung 373<br />

±, Zusammensetzung 370<br />

Blasenkörper 486<br />

Blasenmuskulatur 486, 490<br />

±, Funktion 486<br />

Blasennerven, periphere 122<br />

Blasenpfeiler 540<br />

Blasenpunktion 311<br />

Blasenreflex, spinaler 122<br />

Blasenreflexe 120, 122<br />

±, Flussdiagramm 122<br />

Blasenscheitel 486<br />

Blasensphinkter 119<br />

Blasensprung 564<br />

Blasensteine 489<br />

Blasenwand 121f, 488<br />

±, Dehnbarkeit 488<br />

±, Dehnung 121<br />

Blasenwandmuskulatur 485<br />

Blasenzentren, pontine 122<br />

Blässe 121<br />

Blastem, metanephrogenes 458f<br />

Blastemkappen 458<br />

Blasten 10<br />

Blastomeren 557<br />

Blastozyste 539, 544, 556±558, 575f<br />

±, Einnistung 557<br />

±, Implantation 558<br />

Blastozystenhöhle 557f<br />

Blattpapillen 323<br />

Blinddarm 306, 381<br />

Blinddarmoperation 491<br />

Blue Babies 141<br />

Blut 3±5, 11, 24, 197f, 201, 213, 268±270,<br />

277f, 289, 499, 566<br />

±, Abnahme der Flieûgeschwindigkeit 24<br />

±, arterielles 270<br />

± ±, Sauerstoffkapazität 270<br />

±, Bestandteile 3<br />

±, fetales 275f<br />

± ±, Hämoglobinkonzentration 276<br />

± ±, Sauerstoffgehalt 275f<br />

± ±, Sauerstoffkapazität 276<br />

±, Flieûeigenschaften 197<br />

±, Gastransport 268<br />

±, Gesamtpufferung 499<br />

±, kinetische Energie 198<br />

±, Kohlendioxidbindungskurve 277f<br />

±, Kohlendioxidgehalt 269<br />

±, Kohlendioxidpartialdruck 289<br />

±, Kohlendioxidtransport 277<br />

±, korpuskuläre Anteile 197<br />

±, künstliches 274<br />

±, maternales 276<br />

± ±, Hämoglobinkonzentration 276<br />

± ±, Sauerstoffgehalt 276<br />

±, mütterliches 275<br />

±, onkotischer Druck 5<br />

±, potentielle Energie 198<br />

±, sauerstoffarmes 181


±, Sauerstoffgehalt 268<br />

±, Sauerstoffgesamtkonzentration 275<br />

±, Sauerstoffkapazität 270<br />

±, Sauerstoffpartialdruck 289<br />

±, sauerstoffreiches 181<br />

±, Strömungseigenschaften 11<br />

±, Strömungsgeschwindigkeit 213<br />

±, venöses 288<br />

± ±, Sauerstoffkonzentration 288<br />

±, Viskosität 11, 201<br />

±, Zusammensetzung 4<br />

Blutarmut, Ursachen 13<br />

Blutbahn, periphere 10<br />

± ±, unreife Vorläuferzellen 10<br />

± ±, Zahl der Reticulocyten 10<br />

Blutbildung 8, 89, 360<br />

±, hepatische 360<br />

±, hepatolienale Phase 8<br />

±, medulläre Phase 8<br />

±, mesodermale Phase 8<br />

±, Ontogenese 8<br />

Blutcalciumspiegel, Abfall 90<br />

±, Erhöhung 90<br />

Blutdoping 448<br />

Blutdruck 120, 181, 197, 202, 209f, 217,<br />

221, 224, 231, 440, 446, 479, 493, 495<br />

±, Anpassung an körperliche Aktivität 120<br />

±, Aorta 209<br />

±, arterieller 197f, 203, 209, 464<br />

± ±, Anstieg 464<br />

± ±, Erhöhung 198<br />

± ±, Gewebsdurchblutung 203<br />

± ±, Herzzeitvolumen 198<br />

± ±, Messung 203<br />

± ±, peripherer Widerstand 198<br />

± ±, Regulation 197<br />

± ±, Schwankungen 209<br />

±, Aufrechterhaltung 217, 221<br />

±, Beinarterien 209<br />

±, dynamischer 209<br />

±, Hirngefäûe 209<br />

±, Kontrolle 479<br />

±, Körpergröûe 210<br />

±, körperliche Aktivität 440<br />

±, Kreislaufhormone 224<br />

±, lokaler 209<br />

± ±, ¾nderungen 209<br />

±, postkapilläre Venolen 202<br />

±, pulsatorische Schwankungen 181<br />

±, rechter Vorhof 202<br />

±, Senkung 446<br />

±, systematische Kontrolle 217<br />

±, systolischer 197f<br />

±, venöser 202<br />

Blutdruckabfall 119, 219, 223±226, 232,<br />

493<br />

±, nächtlicher 233<br />

±, Rückenmark 119<br />

±, Steigerung der ADH-Produktion 493<br />

± im Stehen 432<br />

±, systemischer 227<br />

±, Volumenmangel 224<br />

±, zentralnervöse Symptome 225<br />

Blutdruckamplitude 197f<br />

Blutdruckänderungen, Sympathikusaktivität<br />

220<br />

Blutdruckanstieg 479, 493<br />

±, systolischer 226<br />

Blutdruckerhöhung, viszerale Nozizeptoren<br />

119<br />

Blutdruckmessung 196, 203f<br />

±, blutige Messung 204<br />

±, Fingermanschetten 203<br />

±, Methode von Riva Rocci 203<br />

±, Penaz-Methode 204<br />

Blutdruckregulation, ANP 98<br />

Blutdruckschwankungen 220f<br />

±, Pufferung 220<br />

±, Querschnittgelähmte 221<br />

Blutdrucksenkung, Sympathikusausschaltung<br />

218<br />

Blutdruckstabilisierung 219, 225<br />

± bei Lageänderungen 219<br />

Blutdrucksteigerung, diastolische 198<br />

±, systolische 198<br />

Blutdruckwerte, diastolische 233<br />

±, systolische 233<br />

Blutegel (Hirudo medicinalis) 30<br />

Blutfluss 162, 198<br />

±, koronarer (KBF) 170<br />

±, renaler 459±461, 463<br />

± ±, Autoregulation 460f<br />

± ±, Bestimmung 461<br />

±, Störungen 162<br />

±, Verstetigung 198<br />

Blutgastransport 235<br />

Blutgaswerte 268<br />

Blutgefäûe 31, 94, 107, 111, 181, 187, 201,<br />

218f, 332, 487<br />

±, arterielle 111<br />

±, funktionelle Anatomie 181<br />

±, Kontraktion 94<br />

±, Neubildung 187<br />

±, parasympathische 219<br />

±, Rekanalisierung 31<br />

±, relative effektive Viskosität 201<br />

±, sympathische Innervation 218<br />

Blutgefäûwand, Destabilisierung 187<br />

Blutgerinnung 6, 24±28, 181, 416<br />

±, Aktivierungsphase 25<br />

±, dritter Komplex 27<br />

±, endogene Aktivierung 25, 27<br />

±, erster Komplex 26<br />

±, exogene Aktivierung 25<br />

±, Koagulationsphase 25, 28<br />

± bei Kontakt mit körperfremden<br />

Oberflächen 27<br />

±, Plasmaproteine 6<br />

±, Retraktionsphase 25, 28<br />

±, zweiter Komplex 27<br />

Blutgerinnungsfaktoren 26<br />

Blutglucose, Verstoffwechslung 439<br />

Blutglucosespiegel 91, 95, 276, 369, 441,<br />

447<br />

±, Aufrechterhaltung 441<br />

±, Motivation 447<br />

±, Normalwerte 95<br />

±, Normbereich 441<br />

±, Regulation 369<br />

Blutgruppe 0 14f<br />

±, Pest 15<br />

Blutgruppe A 14f<br />

Blutgruppe AB 14<br />

Blutgruppe B 14f<br />

Blutgruppen 14f<br />

±, Infektionsanfälligkeit 15<br />

±, serologische Unverträglichkeiten 16<br />

Blutgruppenantigene 14f, 72<br />

±, AB0-System 72<br />

±, forensische Bedeutung 15<br />

±, Rhesus-System 72<br />

±, Synthese 15<br />

Blutgruppensysteme, Antikörper 14<br />

±, Phänotyp 14<br />

Blutgruppenzugehörigkeit 15<br />

Blut-Hirn-Schranke 214, 434<br />

Bluthochdruck 93, 118, 176, 206, 224, 229,<br />

233, 446, 480, 482, 484<br />

±, Definition 233<br />

±, Gefäûveränderungen 224<br />

±, Hirngefäûe 229<br />

±, Senkung 176, 446<br />

±, Spätfolgen 233<br />

±, Therapie 233<br />

Bluthochdruckerkrankungen 221<br />

Blut-Hoden-Schranke 509, 515, 517<br />

±, Funktion 515<br />

Blutkapillaren 69, 72<br />

±, Permeabilität 69<br />

Blutkonserven 274<br />

Blutkörperchensenkungsgeschwindigkeit<br />

(BSG) 7<br />

Blutkörperchensenkungsreaktion (BSR),<br />

Frau 7<br />

±, Mann 7<br />

Blutkreislauf 81, 180, 228<br />

±, intrahypophysialer 83<br />

±, Schema 180<br />

± vor und nach der Geburt 228<br />

Blutlactatkonzentration 440±442<br />

±, Steady State 442<br />

Blutpartialdrücke 259<br />

Blut-pH-Wert, physiologischer Schwankungsbereich<br />

498<br />

Blutplasma 3±6<br />

±, Glycosidase-Aktivität 6<br />

±, mittleres Volumen 492<br />

±, Proteinfraktionen 5<br />

Blutplättchen 22, 35, 181<br />

Blutsäule 202<br />

Blutstillung 6, 23f<br />

Blutstrom, peripherer 199<br />

± ±, Ventrikeldiastole 199<br />

Blut-Thymus-Schranke 38<br />

Bluttransfusionen 14, 16<br />

±, Unverträglichkeitsreaktionen 14<br />

Blutübertragung 48<br />

Blutumverteilung 439<br />

Blutungen, innere 232<br />

Blutungsneigung 32, 394, 416<br />

Blutungsstillung, Druckpunkte 186<br />

Blutungszeit 25<br />

Blutverlust 10, 119, 223<br />

Blutverluste, akute 274<br />

Blutviskosität, Erhöhung 496<br />

Blutvolumen 3, 91, 98, 173, 181, 197,<br />

222f, 227, 404<br />

±, ¾nderungen 223<br />

±, arterielles 183<br />

± ±, Schwankung 183<br />

±, Arteriensystem 197<br />

±, Bedeutung 222<br />

±, Erhöhung 98<br />

± ±, akute 223<br />

±, Erwachsene 181<br />

±, intrathorakales 225<br />

±, Reduktion 91, 173<br />

±, Schwangerschaft 3, 227<br />

±, Veränderungen bei Gewichtsverlust<br />

404<br />

Blutvolumenbestimmung 3<br />

Blutvolumenmangel, akuter 232<br />

Blutvolumina, pendelnde 176<br />

Blutvorläuferzellen 9<br />

Blutzellen 8, 45<br />

±, Bildung 8<br />

±, embryonale 560<br />

±, Lebensdauer 8<br />

±, Lebenszyklus 45<br />

±, reife 9<br />

±, weiûe 181<br />

Blutzellinseln, Dottersack 8<br />

Blutzelllinien 9<br />

Blutzuckerregulation 82, 94<br />

±, Insulin 82<br />

Blutzuckerregulation, hormonelle 93<br />

Blutzuckerspiegel 82, 95<br />

±, Homöostase 95<br />

±, hormonelle Regulation 95<br />

B-Lymphoblasten 9<br />

B-Lymphocyten 17, 21, 33f, 36, 38, 40±43,<br />

45±47, 49, 52f, 57, 60, 71, 353, 572<br />

±, Anergie 60<br />

±, Antigenerkennung 46<br />

±, autoreaktive 70<br />

±, Deletion 60<br />

±, Rezeptorspezifitäten 36<br />

±, Selektion 53<br />

±, T-Lymphocyten 46<br />

±, Wanderwege 45<br />

B-Lymphocytenrepertoire, Herstellung 37<br />

B-Lymphocytenrezeptoren 5<br />

BMP (bone morphogenetic protein) 581<br />

BNP (brain natriuretic peptide) 173f, 176<br />

±, ventrikuläre Expression 174<br />

Bochdalek-Dreieck 130<br />

Teil C ± Register 609


610<br />

Body Mass Index (BMI) 397f, 402<br />

±, Anstieg 408<br />

±, Berechnung 398<br />

±, Datenbanken 398<br />

±, Fettmasse 398<br />

±, Genom-Umwelt-Interaktion 408<br />

±, Insulin 406<br />

±, Korrelation zur Körpergröûe 398<br />

±, Leptin 406<br />

±, Morbidität 398<br />

±, Mortalität 398<br />

±, niedrigster Wert 404<br />

Body-Plethysmograph 265<br />

Bohr-Effekt 272f, 278<br />

±, doppelter 276<br />

±, physiologischer Nutzen 273<br />

Bohr-Formel 257<br />

Bolustransport 355f<br />

Bombesin 83, 244, 357, 403<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

Botenstoffe, zirkulierende 434<br />

Bowman-Kapsel 457, 459, 461±463, 466<br />

±, hydrostatischer Druck 463<br />

±, onkotischer Druck 463<br />

Boyle-Mariotte-Gesetz 265<br />

bradykarde Rhythmusstörungen 154f<br />

±, Einteilung 154<br />

±, Ursachen 154<br />

Bradykardie 117f, 221, 290, 435, 562<br />

Bradykinin 17, 28, 206f, 211, 214, 354<br />

braunes Fettgewebe 404, 431, 567<br />

Brechreflex 341<br />

Brechzentrum 120f, 341<br />

±, Lage 120<br />

Bremsarbeit 437<br />

Brettbauch 316<br />

Briden 316<br />

Bronchi 236, 248<br />

±, Querschnitt 249<br />

±, Wandaufbau 236, 248<br />

Bronchi lobares 244, 246, 248<br />

Bronchi principales 245, 248<br />

Bronchi segmentales 244, 248<br />

Bronchialasthma 72<br />

Bronchialbaum 244, 250, 267<br />

±, distale Abschnitte 244<br />

±, Endaufzweigungen 250<br />

±, Kompressionsdruck 267<br />

Bronchialschleim 244<br />

Bronchialmuskulatur, glatte 114, 235,<br />

267, 281<br />

± ±, Erschlaffung 267<br />

± ±, Innervation 281<br />

± ±, Relaxation 235<br />

Bronchialsekret 47<br />

Bronchialsystem, bakterielle Infektionen<br />

248<br />

Bronchien 106, 110, 235, 244, 248, 280<br />

±, autonome Innervation 110<br />

Bronchienerweiterung 257<br />

Bronchiolen 235, 265, 267f, 280<br />

±, Kollaps 265, 267<br />

±, Kompression 268<br />

±, nicht-respiratorische 264<br />

Bronchioli 249<br />

±, Entstehung 249<br />

±, nicht-respiratorische 244<br />

±, Querschnitt 249<br />

±, Wandaufbau 249<br />

Bronchioli respiratorii 235f, 243f, 249<br />

±, Entstehung 249<br />

±, Wandaufbau 236<br />

Bronchioli terminales 236, 246f, 249f<br />

±, Wandaufbau 236, 249<br />

Bronchitis 280, 283<br />

±, chronische 502<br />

Bronchodilatation 112, 119<br />

Bronchokonstriktion 112, 114, 257, 267<br />

Bronchospasmus 69<br />

Bronchus, hyparterieller 132<br />

Bronchus dexter 128, 132<br />

Teil C ± Register<br />

Bronchus principalis 135f, 246f<br />

Bronchus sinister 128, 132<br />

Brücke 118<br />

Brummen, exspiratorisches 268<br />

Brunner-Drüsen 353f, 378<br />

±, Sekret 354<br />

Brustatmung 251±253<br />

±, Exspiration 252<br />

±, Inspiration 252<br />

±, laterale Form 252<br />

±, sternokostale Form 252<br />

Brustbein 36f, 133<br />

Brustdrüse 567±570<br />

±, Entwicklung 567<br />

±, Gefäûe 568<br />

±, Histologie 569<br />

±, Innervation 568<br />

±, laktierende 569<br />

±, Lymphabflüsse 568<br />

Brustgrenzstrang 281<br />

Brusthöhle 125f<br />

±, Entwicklung 125f<br />

Brustraum, Begrenzung 127<br />

Brustwand 175<br />

Brustwandableitungen nach Wilson<br />

159<br />

Brustwarze 568<br />

Brustwirbelsäule 252<br />

B-Sensoren 173, 223<br />

BSEP (bile salt export pump) 368f<br />

BSR-Erhöhungen, persistierende 7<br />

B-Stammzelle 9<br />

BTPS (body temperature pressure<br />

saturated) 257<br />

buffy coat 4<br />

Bukkopharyngealmembran 318<br />

Bulbourethraldrüsen 524, 527<br />

Bulbus 527<br />

Bulbus aortae 134<br />

Bulbus cordis 139<br />

Bulbus penis 311f<br />

Bulbus sinuvaginalis 507<br />

Bulbus vestibuli 312, 547f<br />

Bulla ethmoidalis 236f, 239<br />

Bullae 279<br />

Bündel, marginales 22<br />

Burning-Feet-Syndrom 395, 414<br />

Bursa hepatoenterica 295f<br />

Bursa omentalis 294±300, 302, 310<br />

±, Entstehung 296<br />

±, Grenzen 299<br />

±, operativer Zugang 300<br />

±, Recessus inferior 297<br />

±, Vestibulum 298<br />

Bürstensaum 350, 352, 388, 466<br />

±, proximaler Tubulus 466<br />

Bürstensaumepithelzellen 350<br />

Bürstensaummembran, luminale 467<br />

Bürstensaumzellen 386<br />

Bürstenzellen 342<br />

Butyrat 397<br />

B-Zell-Antigenrezeptoren, membranständige<br />

51<br />

± ±, Synthese 51<br />

B-Zellen 9, 21, 35, 46, 53, 60, 62, 66, 82,<br />

94±96, 375, 377<br />

±, Aktivierung durch CD4-T-Zellen 66<br />

±, autoreaktive 60<br />

± ±, Inaktivierung 60<br />

±, Insulin 94<br />

±, Klassensprung 66<br />

±, naive 51, 60<br />

± ±, Isotypexpression 51<br />

±, Proliferation 66<br />

±, reife 73<br />

±, Reifung im Knochenmark 60<br />

±, Zerstörung 96<br />

B-Zellepitope 46, 66<br />

B-Zell-Hybridome 54<br />

B-Zellreifung 50<br />

B-Zell-Rezeptoren (BCRs) 46, 51, 60<br />

±, hydrophobe Transmembrandomäne 51<br />

±, Immunglobuline 46<br />

B-Zelltoleranz 70<br />

C1-Region, adrenerge 119<br />

C<br />

C3b-Rezeptoren 70<br />

C3-Konvertase 68f<br />

C5a 18<br />

C5-Konvertase 69<br />

Ca 2+ -abhängige Exocytose 85<br />

Ca 2+ -abhängige Kaliumkanäle 208<br />

Ca 2+ -aktivierte Chloridkanäle 206<br />

Ca 2+ -aktivierte Kaliumkanäle 205f<br />

Ca 2+ -ATPase des sarkoplasmatischen<br />

Reticulums (SERCA) 151, 176<br />

±, Inhibitor 151<br />

±, verminderte Expression<br />

Ca<br />

176<br />

2+ -ATPase 151, 387<br />

Ca 2+ -Calmodulin-Komplex 205<br />

Cabrera-Kreis 159<br />

Cadmium 518<br />

Caecum 301, 381<br />

Cafeteria-Diät 431<br />

Caissonkrankheit 290, 451<br />

Calbindin 387, 416<br />

Calcidiol 415<br />

Calciferole 415<br />

Calcitonin 87, 96±98, 244, 483, 526<br />

±, Wirkung 98<br />

Calcitriol 97, 415f, 479, 481<br />

±, Genregulation 416<br />

Calcium 4, 23, 26, 97, 395, 397, 399, 416<br />

±, Bindung an Albumin 6<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, Rückresorption 97<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

Calciumantagonist, physiologischer 395<br />

Calciumaufnahme, Darm 98<br />

Calciumausscheidung 97, 482<br />

±, hormonelle Regulation 482f<br />

Calciumbindungsproteine 416<br />

Calciumeinlagerung 97<br />

Calciumeinstrom 148, 150, 166<br />

±, Vergröûerung 166<br />

Calciumfreisetzung 24, 149f<br />

±, adrenerge Modulation 149<br />

±, calciuminduzierte 149<br />

±, dichtes tubuläres System 24<br />

±, sarkoplasmatisches Reticulum 149f<br />

Calciumfreisetzungskanal 150<br />

Calciumhaushalt 96, 98<br />

±, hormonelle Regulation 96<br />

±, Störungen 98<br />

Calciumhomöostase, Regulation 90<br />

Calcium-Ionenchelatoren 30<br />

Calciumkanäle 150, 286, 387<br />

±, rezeptorgesteuerte 205f<br />

±, spannungsgesteuerte 205<br />

Calciumkonzentration 97, 344<br />

±, cytosolische 149f, 461<br />

± ±, Anstieg 149f<br />

±, im Blut 97<br />

± ±, hormonelle Regulation 97<br />

±, intrazelluläre 327<br />

±, zelluläre 166<br />

± ±, Anstieg 166<br />

Calciummobilisierung 97, 149, 410<br />

Calciumoszillationen, intrazelluläre 556<br />

Calciumoxalat 489<br />

Calciumphosphat 97<br />

Calciumpumpe 150f<br />

Calciumresorption 97, 387, 472, 483<br />

Calciumrückspeicherung, sarkoplasmatisches<br />

Reticulum 151<br />

Calciumsensitivität, kontraktiler Apparat<br />

150<br />

Calciumsignal, Verstärkermechanismus<br />

149


Calciumspeicher, dichtes tubuläres System<br />

24<br />

Calciumspiegel, glattmuskulärer 205<br />

Calciumtransportproteine 416<br />

Calciumurat 489<br />

Calyces renales 485<br />

Calyces renales majores 485<br />

Calyces renales minores 459, 485<br />

cAMP 80, 106, 149f, 153, 171, 207, 210,<br />

326f, 344, 387, 474<br />

±, Vasodilatation 171<br />

cAMP-abhängige Kinasen 555<br />

cAMP-Signalkaskade 463<br />

Canaliculi biliferi 366, 368<br />

Canaliculi 343<br />

Canalis analis 313f, 381f<br />

Canalis cervicis 540<br />

Canalis isthmi 540<br />

Canalis mandibulae 334<br />

Canalis neurentericus 577<br />

Canalis obturatorius 310<br />

Canalis pudendalis 312, 314<br />

Canalis pyloricus 338<br />

Canalis radicis dentis 331, 333<br />

Canalis vertebralis 132<br />

Candida albicans 351<br />

Cannabinoide 448<br />

Cannon-Böhm-Punkt 306<br />

Capsula adiposa 308f, 454<br />

Capsula fibrosa 308, 365, 453±455, 478<br />

Capsula glomeruli 461<br />

Caput epididymidis 509<br />

Caput medusae 195, 359<br />

Caput pancreatis 375<br />

Carbamat 278<br />

Carbamatbildung 278<br />

Carbamino-CO 2 277f<br />

Carbaminohämoglobin 273, 277<br />

Carboanhydrase 277, 343, 379f, 386f,<br />

466f, 500, 520<br />

Carboanhydrase-Hemmer, Wirkort 477<br />

±, Wirkungsmechanismus 477<br />

g-Carboxyglutaminsäure 27<br />

Carboxylasen 395, 414<br />

Carboxylester-Hydrolase 351<br />

g-Carboxylierung 30, 416<br />

Carboxypeptidase A, Proenzym 379<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

Carboxypeptidase B, Proenzym 379<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

Carboxypeptidasen 389<br />

carcinoembryonales Antigen (CEA) 372<br />

Carcinoide 95<br />

Carcinoidsyndrom 95<br />

Cardia 339<br />

Caretaker 592<br />

Carina tracheae 244<br />

Carina urethralis 545<br />

Carnegie-Stadien 578<br />

Carnitin-Acyltransferase I 370<br />

Carnitinbiosynthese 411<br />

b-Carotin 396f, 415<br />

Carotinoide 397<br />

Carpalia 586<br />

Cartilagines nasi 235<br />

Cartilago corniculata 243<br />

Cartilago cricoidea 244, 246<br />

Cartilago cuneiformis 243<br />

Cartilago epiglottica 239<br />

Cartilago thyroidea 240, 330, 334<br />

Cartilago trachealis 246<br />

Caruncula sublingualis 324<br />

Carunculae hymenales 545, 547<br />

Casein 571<br />

Catecholamine 24, 93f, 96, 105±107, 109,<br />

479, 496<br />

±, Blutglucose steigernde Wirkung 96<br />

±, Inaktivierung 107<br />

±, Regulation des Blutzuckerspiegels 93<br />

±, Rezeptoren 106<br />

catecholaminerge Zellen 104<br />

±, sympathisches Nervensystem 104<br />

Catecholaminsynthese 93, 411<br />

±, geschwindigkeitsbestimmender<br />

Schritt 93<br />

±, Nebennierenmark 93<br />

b-Catenin 580<br />

Cauda epididymidis 509<br />

Cauda equina 122, 309<br />

Cauda pancreatis 298, 375f<br />

Cava-Gallenblasen-Ebene 362<br />

Cavernae corporum cavernosum 528<br />

Cavitas abdominalis 293<br />

Cavitas dentis 331<br />

Cavitas infraglottica 239<br />

Cavitas nasi 235, 239<br />

Cavitas oris 238, 321<br />

Cavitas oris propria 239<br />

Cavitas pelvis 293<br />

Cavitas pericardialis 142<br />

Cavitas peritonealis 293<br />

Cavitas pleuralis 254<br />

Cavitas uteri 314, 533, 538f<br />

Cavum dentis 332<br />

Cavum pharyngis 334<br />

CD (cluster of differentiation) 35<br />

CD3 35, 55<br />

±, Oberflächenexpression 55<br />

CD4 35, 58, 61<br />

±, Expression 61<br />

±, Funktion 58<br />

CD4-Helfer-T-Lymphocyten 74<br />

CD4-Helfer-T-Zellen 61<br />

CD4-T-Zellen 62f, 66f, 71f, 77<br />

±, Aktivierung 63<br />

CD4-T-Zellen, naive 64, 66<br />

± ±, Differenzierung 66<br />

CD8 35, 58, 61<br />

±, Expression 61<br />

±, Funktion 58<br />

CD8-Killer-T-Zellen 61<br />

CD8-T-Zellen 62, 65±67, 69, 72f, 77<br />

±, Aktivierung 65f<br />

±, Costimulation 66<br />

CD14 35<br />

CD16 35<br />

CD19 35<br />

CD28 63±66<br />

CD34 10, 35<br />

CD40 33, 64±66<br />

CD40-CD40L-Interaktion 66<br />

CD40L 64, 66<br />

CD40-Ligand 33<br />

±, Punktmutation 33<br />

CD56 35<br />

CD80 63, 66<br />

CD80/86 65<br />

CD86 63, 66<br />

CD95 69, 71<br />

CD95-Ligand 69, 71<br />

Cdk1 556<br />

CD-Marker 35, 60<br />

±, Oberflächenexpression 60<br />

CD-Nomenklatur 35<br />

Cellulae ethmoidales 236±239<br />

Cellulose 317, 388, 397<br />

Cementum 331±333<br />

Centriol 514<br />

±, proximales 555<br />

Centromere 513<br />

Centrum ciliospinale 109<br />

Centrum tendineum 129f<br />

c-erbA-Protoonkogenfamilie 415<br />

c-erbA-Super-Genfamilie 416<br />

Cerebellum 117, 220<br />

cerebrale Hypoxämie 285<br />

cerebrale Hypoxie 285<br />

cerebrale Ischämie 285<br />

cerebrale Krampfanfälle 491<br />

cerebrale Ödeme 434<br />

cerebrales Gefäûendothel, Aktivierung<br />

durch Cytokine 434<br />

Cervix uteri 533, 539<br />

Cervix 314<br />

C-Fasern 223, 286<br />

C-Faser-Nozizeptoren, Axonreflexe 230<br />

CFTR-Chloridkanal 326f, 378f<br />

CFTR-Gen, Mutation 248<br />

CFUs (colony forming units) 9±11<br />

cGMP 107, 207, 342, 529<br />

cGMP-Phosphodiesterase 530<br />

CGRP (calcitonin gene related peptide)<br />

106<br />

Cheilognathopalatoschisis 319<br />

Cheilognathoschisis 319<br />

Cheiloschisis 319<br />

Cheilosis 394<br />

chemische Atemantriebe 287<br />

chemische Atmungsregulation 286<br />

chemische Noxen 35<br />

Chemokine 17f, 45, 63, 91<br />

±, matrixassoziierte 18<br />

chemorezeptive Neurone 117<br />

Chemorezeptoren 115, 119, 341f, 354,<br />

356, 440, 500<br />

±, arterielle 222<br />

±, periphere 448<br />

± ±, Erregung 448<br />

±, zentrale 120<br />

± ±, Insulin 120<br />

± ±, pH-Wert 120<br />

± ±, Toxine 120<br />

Chemorezeptorreflexe 120<br />

Chemosensoren 219, 222, 228, 232, 244,<br />

281, 286f<br />

Chemosensorenreflexe 285<br />

Chemotaxis 20, 68<br />

Chenodesoxycholat 370<br />

Cheyne-Stokes-Atmung 285<br />

Chiasma opticum 117<br />

Chiasmata 512<br />

Chlamydien 539<br />

Chlor 399<br />

Chlorid 4, 465, 467, 492<br />

±, Ausscheidung 465<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, passive Resorption 467<br />

±, tubuläre Resorption 465<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

Chloridkanäle 205f, 248, 326f, 343, 354,<br />

378, 380, 386, 470f, 475, 484<br />

±, Ca 2+ -aktivierte 206<br />

±, Stimulation 354<br />

Chloridkonzentration, intrazelluläre 492<br />

Chloridresorption 387, 467, 470<br />

±, Dünndarm 387<br />

±, Kolon 387<br />

Chloridsekretion 354<br />

Choana 240, 334<br />

Choanen 236, 241, 334<br />

Cholangiocyten 370, 372<br />

Cholat 370<br />

Cholecalciferol 394<br />

25-Cholecalciferol 97<br />

Cholecystitis 303<br />

Cholecystokinin (CCK) 227, 341, 345f,<br />

354, 357f, 380, 403<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

Cholera 387, 495<br />

Choleratoxin 350, 387<br />

±, Bindungsstelle 350<br />

Cholesterin 79, 91f, 97, 233, 360, 370,<br />

379, 391, 396, 516, 550, 563<br />

±, Ablagerung 233<br />

Cholesterinester 379, 391<br />

Cholesterin-Esterase 379, 391<br />

±, Cofaktor 379<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

Cholin 105, 469<br />

cholinerge Neurone 103f<br />

±, parasympathisches Nervensystem 104<br />

Teil C ± Register 611


612<br />

Chondroitinsulfat 99, 367<br />

Chorda 126, 577<br />

Chorda dorsalis 104, 126, 296<br />

Chorda tympani 323f, 327, 329<br />

Chordae tendineae 144<br />

Chordafortsatz 576f<br />

Chordaplatte 577<br />

Chordin 580f<br />

Chorion 561<br />

Chorion frondosum 561<br />

Chorion laeve 561<br />

Choriongonadotropin 83, 536<br />

±, humanes s. hCG<br />

Chorionhöhle 575f<br />

Chorionplatte 561<br />

Chorionzotten 227, 365, 559, 561<br />

Christmas-Faktor 26<br />

Chrom 395, 397<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

chromaffine Zellen 93, 95, 105, 113<br />

±, Nebennierenmark 105<br />

±, extraadrenale 109<br />

±, neuroendokrine 104<br />

±±, Nebennierenmark 104<br />

Chromane 417<br />

Chromogranine 93, 95<br />

chromophobe Vorläuferzellen 86<br />

chromophobe Zellen 84<br />

Chromosom 1, Rhesuslocus 16<br />

Chromosom 14, Immunglobulin-H-Locus<br />

49<br />

Chromosom 2 50<br />

Chromosom 22 50<br />

±, abnormes 22<br />

Chromosom 6 58f<br />

±, HLA-Komplex 58f<br />

Chromosom 9 22<br />

chromosomale Kondensation 514<br />

Chromosomen 513<br />

±, mütterliche 512<br />

±, väterliche 512<br />

Chromosomenaberrationen, numerische<br />

514<br />

Chromosomensatz, Reduktion 511<br />

Chromosomenteile, Austausch 511<br />

Chromsalze 93, 109<br />

chronisch obstruktive Lungenerkrankungen<br />

447<br />

±, Rehabilitation 447<br />

chronische Antigenexposition 72<br />

chronische Antigeninhalation 72<br />

chronische Bronchitis 502<br />

chronische degenerative Nierenerkrankungen<br />

481<br />

chronische Gastritis 347<br />

chronische Gefäûerkrankungen 175<br />

chronische Hyperglycämie 96<br />

chronische Hypoxämie 285<br />

chronische Infektionen 72<br />

chronische Krankheiten 396<br />

±, Prävention 396<br />

chronische Leukämien 22<br />

chronische Niereninsuffizienz 399<br />

chronische Volumenbelastung 176<br />

chronischer Alkoholabusus 378<br />

chronischer Alkoholismus 411<br />

chronischer Schmerzmittelmissbrauch 478<br />

chronisch-lymphatische Leukämie<br />

(CLL) 22<br />

chronisch-myeloische Leukämie (CML) 22<br />

chronisch-obstruktive Bronchitis 267<br />

Chronotropie, negative 153<br />

±, positive 153, 439<br />

Chylomikronen 167, 216, 351, 391, 415<br />

±, Ausschleusung 351<br />

Chylus 353<br />

Chymotrypsin 6, 379, 389<br />

±, Proenzym 379<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

Teil C ±Register<br />

±, Spezifität 379<br />

Chymotrypsinogen 379<br />

Chymus 320, 341, 347f, 381<br />

±, Durchmischung 347<br />

±, Eindickung 381<br />

±, Weitertransport 348<br />

Cilien 244f, 588<br />

Cimetidin 345<br />

circadiane Rhythmik 20, 91<br />

±, Cortisolkonzentration 91<br />

±, Eosinophilenzahl 20<br />

±, Glucocorticoidsekretion 20<br />

Cisterna chyli 39, 307, 359f<br />

Citrat 30, 468, 525<br />

Citratzyklus 167, 438, 443, 446, 467<br />

Clara-Zellen 245, 249<br />

±, Sekret 249<br />

Clavicula 129, 135<br />

Clearance 464f<br />

Cl ± -getragener Auswärtsstrom 148<br />

Cl ± -HCO 3 ± -Austauscher 277f, 343, 345,<br />

354, 369, 373, 379f, 384, 386f, 475, 498<br />

Climacterium virile 531<br />

CLIP (class II invariant chain peptide) 58<br />

CLIP (corticotropin-like intermediate lobe<br />

protein) 87<br />

Clitoris 487<br />

Clivus 239<br />

Clustering 24<br />

CMC (cell-mediated cytotoxicity) 69<br />

cMOAT (canalicular multispecific organic<br />

anion transporter) 369, 372<br />

c-myc 416<br />

coated vesicles 466<br />

Cobalamin 345, 394, 412<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Vorkommen 394<br />

Cobalaminmangel 392<br />

Cobalt 412<br />

Coenzym A 395, 414<br />

Coeruloplasmin 5, 372<br />

±, Funktion 5<br />

±, Molekülmasse 5<br />

a2-Coeruloplasmin 7<br />

±, Kupfertransport 7<br />

Cofaktoren des Energiestoffwechsels 397<br />

Coffein 346, 401<br />

Colipase 379, 391<br />

Colliculus seminalis 507, 525, 528<br />

Collum dentis 332<br />

Collum mandibulae 330<br />

Collum vesicae biliaris 371<br />

Colon ascendens 293, 301, 306, 349, 381f<br />

Colon descendens 121, 293, 301, 306, 309,<br />

314, 318, 381<br />

Colon sigmoideum 293, 306, 313±315, 381<br />

Colon transversum 293, 296±298,<br />

302±304, 306, 318, 381f<br />

Columna renalis 454f<br />

Columna rugarum posterior 545<br />

Columnae anales 311, 383<br />

Commissura labiorum 546<br />

common variable immundeficiencies<br />

(CVID) 73<br />

Compliance 202, 260, 263f<br />

±, Abnahme 264<br />

±, arterielles System 202<br />

±, Pathophysiologie 263f<br />

±, Venensystem 202<br />

Concha nasalis inferior 236±239, 241<br />

Concha nasalis media 237±239<br />

Concha nasalis superior 236, 239<br />

Conconi-Test 444<br />

Conjugata vara 310<br />

Connexin 43, 588<br />

Connexine 152<br />

Connexin-Gene, Erregungsleitungssystem<br />

152<br />

±, ventrikuläres Arbeitsmyokard 152<br />

Connexone 147, 152<br />

±, elektrische Leitfähigkeit 152<br />

Conus arteriosus 143<br />

Conus cordis 139f<br />

Conus elasticus 243<br />

Conusseptum 140f<br />

±, Entwicklungsstörung 141<br />

Cor pulmonale 283<br />

Corezeptoren 58, 61<br />

±, HLA-Moleküle 58<br />

Cori-Zyklus 369<br />

Cornu majus 240, 322<br />

Cornu superius 240<br />

Corona 40, 43<br />

Corona dentis 331f<br />

Corona glandis 527<br />

Corona radiata 535, 556<br />

Corpora albicantia 532<br />

Corpora cavernosa 507, 527f, 530<br />

±, Funktion 528<br />

±, Histologie 528<br />

Corpora lutea 534<br />

Corpus 322, 342<br />

Corpus albicans 537<br />

Corpus amygdaloideum 117<br />

Corpus anococcygeum 383<br />

Corpus atreticum 537<br />

Corpus callosum 117<br />

Corpus cavernosum clitoridis 546±548<br />

Corpus cavernosum penis 522<br />

Corpus cavernosum recti 313, 383<br />

Corpus clitoridis 547<br />

Corpus fibrosum 537<br />

Corpus gastricum 338f<br />

Corpus haemorrhagicum 536<br />

Corpus linguae 238, 321f<br />

Corpus luteum 535f<br />

Corpus luteum cyclicum 536<br />

Corpus luteum graviditatis 536<br />

Corpus luteum menstruationis 536<br />

Corpus-luteum-Phase 536<br />

Corpus mamillare 117<br />

Corpus ossis hyoidei 239<br />

Corpus pancreatis 298, 301, 375f<br />

Corpus penis 527<br />

Corpus rubrum 536<br />

Corpus spongiosum 311, 507, 522, 527f,<br />

530<br />

±, Blutversorgung 528<br />

Corpus uteri 314, 532f, 538f<br />

Corpus vesicae 311, 486<br />

Corpus vesicae biliaris 371<br />

Corrinoide 412<br />

Cortex cerebri 116<br />

Cortex ovarii 532<br />

Cortex renalis 454<br />

Corticoliberin 85<br />

Corticosteroide 448<br />

Corticosteron 92<br />

corticotrope Zellen 82, 86<br />

Corticotropin (ACTH) 85, 91<br />

Corticotropin-Releasing-Hormon<br />

(CRH) 82f, 85, 91, 222, 403f, 406<br />

Cortisol 21, 80±83, 91f, 406<br />

±, Funktionen 91<br />

Cortisol bindendes Globulin 6<br />

Cortisolkonzentration 82, 91<br />

±, circadiane Rhythmik 91<br />

±, negativer Rückkopplungsmechanismus<br />

91<br />

±, Regulation 82<br />

Cortison, Blutzuckererhöhung 439<br />

Costa I 128f<br />

Costa II 128<br />

Costa III 128<br />

Costa XII 309<br />

Cotransmitter, ATP 205<br />

Cowper-Drüsen 312, 487, 509, 522, 524,<br />

527f<br />

±, Sekret 527<br />

C-Peptid 80<br />

Creatin 167f, 361


Creatin-Kinase 167±169<br />

±, Isoformen 168<br />

Creatinphosphat 167f, 291, 438f, 443,<br />

445<br />

±, alactacider anaerober Abbau 438<br />

±, Hydrolyse 443<br />

Cremasterreflex 523<br />

c-Ret-Gen, Mutation 105<br />

CRH s. Corticotropin-Releasing-Hormon<br />

Crista dividens 228<br />

Crista iliaca 297, 309<br />

critical illness 409<br />

Crossing-over 511, 513<br />

Crouzon-Syndrom 586<br />

CrP 167<br />

Crura clitoridis 547<br />

Crura medialia 129<br />

Crus clitoridis 312<br />

Crus dextrum 152<br />

Crus intermedium 129<br />

Crus laterale diaphragmatis 132, 309<br />

Crus laterale 129<br />

Crus mediale diaphragmatis 132<br />

Crus penis 312, 527<br />

Crus sinistrum 152<br />

Cryptae tonsillares 42<br />

Cryptae tunicae mucosae 372<br />

Cryptin 351<br />

CSF (cytostatic factor) 556<br />

CSF (Kolonie stimulierender Faktor) 10<br />

CTLs (cytotoxische T-Lymphocyten) 65, 70<br />

Cumarine 30, 416<br />

±, Gerinnungshemmung 30<br />

Cumarintherapie 30<br />

Cumulus oophorus 535<br />

Cunnus 546<br />

Cupula pleurae 132<br />

Curare 105, 431<br />

Curvatura major 302, 339<br />

Curvatura minor 338f<br />

Cushing-Syndrom 93<br />

Cuspes 144<br />

Cuspis anterior 143<br />

Cuspis posterior 143<br />

Cuspis septalis 143<br />

Cuticula dentis 333<br />

c-Welle 203<br />

Cx40-Gen 152<br />

Cx43-Gen 152<br />

Cx45-Gen 152<br />

Cyanose 141, 270<br />

Cyclin B 513, 556<br />

Cycline 513<br />

Cycloendoperoxide 25<br />

Cyclooxygenasen 25, 29, 207, 434, 481<br />

±, Blocker 434<br />

±, Inhibitoren 25<br />

±, Hemmung durch Acetylsalicylsäure 29<br />

Cyclophosphamid 518<br />

Cystein 397, 499f<br />

±, Abbau 500<br />

Cysteinbrücken 27<br />

Cystin 468<br />

Cystinurie 389, 484<br />

cystische Fibrose 248, 326<br />

±, Ursache 248<br />

±, Verlauf 248f<br />

Cytochrom-Oxidase 288<br />

Cytochrom P-450 207, 361<br />

Cytochrom-P450-abhängige Enzyme 361<br />

Cytochrom-P450-Monooxygenasen 361<br />

Cytochrom-P450-System 361<br />

Cytofila 245<br />

Cytokine 14, 17, 53, 62f, 91, 401, 434, 461<br />

±, Fieber erzeugende 434<br />

±, funktionelle Redundanz 63<br />

±, Immunsystem 62<br />

±, katabol wirksame 409<br />

±, Nomenklatur 63<br />

±, pro-inflammatorische 18, 21, 23<br />

±, Weg ins ZNS 434<br />

±, Wirkungsradius 63<br />

Cytokinrezeptoren, antigenkontrollierte<br />

Expression 63<br />

Cytokinwirkung, Prinzipien 63<br />

Cytolyse 35, 68<br />

Cytoplasma 514<br />

Cytoplasmabasophilie 10<br />

Cytoskelett, submembranäres 22<br />

± ±, Thrombocyten 22<br />

cytosolische Calciumkonzentration 149f,<br />

461<br />

±, Anstieg 149f<br />

Cytostatika 17, 353, 413<br />

±, Leukopoiese 17<br />

cytotoxische T-Lymphocyten (CTLs) 34f,<br />

40f, 69<br />

±, Killerprogramm 69<br />

cytotoxische T-Zellen 351<br />

Cytotoxizität, antikörperabhängige zellvermittelte<br />

(ADCC) 67, 69<br />

±, zellvermittelte (CMC) 69<br />

± ±, Effektorzellen 69<br />

Cytotrophoblast 557±559, 561<br />

C-Zellen 95, 97f<br />

±, parafollikuläre 87<br />

D1-Rezeptoren 463<br />

D<br />

DAG 80, 205<br />

Damm 312<br />

Dammschnitt 550, 564<br />

Darm ± Niere, Vergleich 387<br />

Darm 97f, 107, 248, 317, 353, 356, 402,<br />

409<br />

±, Abschnitte 354<br />

±, Bindegewebe 353<br />

±, Calciumaufnahme 98<br />

±, Füllungszustand 356<br />

±, inhibitorische Motoneurone 107<br />

±, PTH 97<br />

±, Substratspezifität des Energiestoffwechsels<br />

402<br />

Darmbakterien 387, 410, 416<br />

±, Bildung osmotisch wirksamer<br />

Substanzen 387<br />

Darmbauch 297<br />

Darmbeinkamm 8<br />

Darmdrehung 294f<br />

Darmdrüsen 320<br />

Darmentleerung 117, 121<br />

Darmepithel 318, 351<br />

Darmgefäûe 179<br />

Darmhormone 355<br />

Darminhalt 347, 382<br />

±, Durchmischung 382<br />

±, Eindickung 382<br />

±, Transport 347, 382<br />

Darmkontinenz 121<br />

Darmlymphe 353<br />

Darmmotilität 109<br />

Darmmotorik 109, 348<br />

±, Lähmung 348<br />

±, Regulation 348<br />

Darmmucosa, Proliferationsrate 353<br />

Darmmucosazellen 413<br />

Darmnervensystem 104, 317f, 355f<br />

±, Modulation 356<br />

Darmperistaltik 116<br />

Darmpforte 318<br />

Darmrohr 104, 317±319<br />

±, Abschnitte 318<br />

±, Anlage 126<br />

±, Entwicklung 318<br />

±, Gefäûversorgung 318<br />

±, Wandbau 319f<br />

Darmschleife 294<br />

Darmverschluss 121, 348<br />

Darmwand 43, 320, 347, 353<br />

±, glatte Muskelzellen 347<br />

±, lymphatisches Gewebe 43<br />

±, Verschiebeschicht 353<br />

Dauergebiss 331<br />

Dauerkontraktionen, glatte Muskulatur<br />

204<br />

Dauerleistung 442<br />

Dauerleistungsgrenze 287, 437<br />

±, Definition 437<br />

Dauerzähne 331<br />

Decidua basalis 557, 559, 561<br />

Decidua capsularis 557, 559f<br />

Decidua graviditatis 559<br />

Decidua parietalis 558±560<br />

Deckzellen 251<br />

Dedifferenzierung 591<br />

Defäkation 121, 383<br />

Defäkationsfrequenz 383<br />

Defäkationsreflexe 121<br />

Defensin-5 351<br />

Defensine, antimikrobielle Wirkung 351<br />

Defibrillation 155<br />

Deflationsreflex 286<br />

Defloration 545<br />

degenerative Nierenerkrankungen,<br />

chronische 481<br />

Degranulation 19, 67<br />

dehnungsabhängige Kationenkanäle<br />

208<br />

dehnungsempfindliche Kanäle 206<br />

Dehnungsrezeptoren 115, 223, 286, 340,<br />

342, 356, 383, 488<br />

±, Lunge 119<br />

Dehnungssensoren 227<br />

Dehnungswiderstand 261<br />

Dehydratation 86, 432, 494<br />

7-Dehydrocholesterin 415<br />

Dehydroepiandrosteron (DHEA) 510, 516<br />

Dehydroepiandrosteronsulfat 563<br />

3b-Dehydrogenase 92, 440<br />

Dehydrogenasen 413<br />

Dehydroisoandrosteron 92<br />

Dekompression 451<br />

Dekompressionskrankheit 290<br />

Deletion, B-Lymphocyten 60<br />

±, klonale 70f<br />

Delirium 434<br />

Delphine 290<br />

dendritische Zellen 34, 38, 46, 57, 61±67,<br />

73<br />

±, Aktivierung durch CD4-T-Zellen 66<br />

±, Aktivierung von CD4-T-Zellen 63<br />

±, Costimulation 65<br />

±, Erkennung mikrobieller Erreger 46<br />

±, follikuläre 36, 42<br />

±, indirekte Präsentation 67<br />

±, interdigitierende 42<br />

Dens axis 237<br />

Dens incisivus 322<br />

Dense Bodies, Inhalt 23<br />

Densitometrie 399<br />

Dentes decidui 331<br />

Dentes permanentes 331<br />

Dentin 332f<br />

±, Bildung 332<br />

±, histologischer Aufbau 332<br />

±, intertubuläres 332<br />

±, Mineralisation 332<br />

±, peritubuläres 332<br />

±, Schmerzempfindlichkeit 333<br />

Dentinum 331f<br />

Depressionen 93, 395<br />

±, Glucocorticoide 93<br />

Depressorareal, medulläres 118<br />

Dermatansulfat 367<br />

Dermatitis 394f, 412<br />

Dermatom 582<br />

Descensus testis 505, 522f<br />

Desinfektion 70<br />

Desmodontium 333<br />

20,22-Desmolase 92<br />

Desmosomen 147, 333, 342, 368<br />

11-Desoxycorticosteron 92<br />

11-Desoxycortisol 92<br />

Desoxyhämoglobin 270f<br />

±, Absorptionsspektrum 270<br />

Teil C ± Register 613


614<br />

Desoxynucleotidyltransferase, terminale<br />

(TdT) 49f, 60<br />

Desoxyribonucleasen, Reaktionsprodukt<br />

379<br />

±, Spezifität 379<br />

Desoxyribonucleotide 379<br />

Desquamationsphase 543f<br />

deszendierende Bahnen, exzitatorische<br />

119<br />

Determinanten, antigene 46<br />

±±, Definition 46<br />

±, konformationsabhängige 46<br />

Determination 557, 575, 588<br />

Deuterium 399<br />

Deutsche Gesellschaft für Ernährung (DGE),<br />

Empfehlungen 397<br />

DEXA (dual energy X-ray examination)<br />

399<br />

Dextrine 388<br />

Dezidua 558, 560f<br />

±, Reifung 560<br />

Deziduavenen 561<br />

Deziduazellen 557, 559<br />

D-Hormon 96f<br />

DH-Segmente, Anzahl 49<br />

Diabetes 285<br />

±, insulinabhängiger 96<br />

±, nicht-insulinabhängiger 96<br />

±, unkontrollierter 496<br />

Diabetes insipidus 474, 493f<br />

Diabetes insipidus centralis 86, 474<br />

Diabetes insipidus renalis 474, 485<br />

Diabetes mellitus 96, 101, 468, 477<br />

±, Glucosurie 468<br />

±, Typ I 59<br />

±±, HLA-Assoziation 59<br />

±, Typ II 393, 407<br />

Diabetiker 276<br />

diabetische Ketoacidose 502<br />

diabetische Spätschäden 411<br />

Diacylglycerin (DAG) 81, 206<br />

Diakinese 513<br />

Dialyse 490<br />

Dialysemembranen 28<br />

Diapedese, Leukocyten 17f<br />

Diaphragma 129, 142, 162, 253, 297f,<br />

303, 309, 362<br />

Diaphragma oris 321, 324<br />

Diaphragma pelvis 300, 312f, 383, 545<br />

Diaphragma sellae 84<br />

Diaphragma thoracoabdominale 129<br />

Diaphragma urogenitale 121, 300, 311f,<br />

315, 487, 527, 533, 546f<br />

Diaphragmata 214<br />

Diaphragmen 190<br />

Diarrhö 385, 389, 392, 395, 495, 497, 502<br />

Diastema 331<br />

Diastole 161f, 170, 198, 203<br />

Diastolendauer 170f<br />

±, Herzfrequenz 170f<br />

diastolische Blutdrucksteigerung 198<br />

diastolische Blutdruckwerte 233<br />

diastolische Füllung, Abfall 232<br />

diastolische Ventrikelfüllung 162<br />

diastolischer Druck 198, 233<br />

diastolischer Füllungsdruck, Erhöhung<br />

176<br />

diastolischer Reflux 161<br />

diastolischer Schrittmacherstrom 154<br />

diastolisches Herzversagen 176<br />

Diäten 406, 409<br />

±, erneute Gewichtszunahme 406<br />

±, Formen 409<br />

Diätetik 402, 409<br />

Diätkatalog 409<br />

Dickdarm 306, 318, 348f, 357, 381f, 384<br />

±, Aussackungen 381<br />

±, bakterielle Besiedelung 384<br />

±, distaler 110<br />

±±, autonome Innervation 110<br />

±, Einschnürungen 381<br />

±, Fettanhängsel 381<br />

Teil C ±Register<br />

±, Hydrogencarbonatsekretion 384<br />

±, Innervation 306<br />

±, Kaliumsekretion 384<br />

±, Lagebeziehungen 306<br />

±, Längsmuskelstreifen 381<br />

±, Motilität 382<br />

±, Passagezeiten 382<br />

±, propulsive Massenbewegungen 382<br />

±, Querschnitt 381<br />

±, Resorption 384<br />

±, Schrittmacherzone 382<br />

±, Segmentationen 382<br />

±, Sekretion 384<br />

±, Sphinkteren 382<br />

±, Übertritt des Chymus 348<br />

±, Wandbau 381<br />

Dickdarminhalt, Rückfluss 348<br />

Dickdarmschleimhaut 382<br />

Diclofenac 434<br />

differentielle RNA-Prozessierung 52<br />

Differenzierung 375, 505, 557, 575, 588<br />

±, endokrine 375<br />

±, exokrine 375<br />

diffuses neuroendokrines System<br />

(DNES) 95<br />

±, peripherer Anteil 95<br />

±, Zelltypen 95<br />

±, zentraler Anteil 95<br />

Diffusion 180, 202, 213, 268, 272<br />

±, einfache 562<br />

±, erleichterte 214<br />

±, Kohlendioxid 202, 268<br />

±, Sauerstoff 202, 268, 272<br />

±, Sauerstofftransport 180<br />

±, Stoffaustausch 213<br />

Diffusionsabstände, Gehirn 191<br />

±, Herzmuskel 191<br />

±, Skelettmuskel 191<br />

Diffusionsfläche 279<br />

Diffusionskapazität 279f, 284<br />

±, Bestimmung 279<br />

±, Lunge 279<br />

±, Verminderung 279f<br />

Diffusionskoeffizient 179, 213, 279<br />

Diffusionsstörungen 279, 284<br />

Diffusionsstrecke 179, 251, 288<br />

±, Atemgase 251<br />

Diffusionswege, parazelluläre 213f<br />

±, transzelluläre 213f<br />

Digitalisglycoside, positiv inotrope<br />

Wirkung 166<br />

Dihydrofolat 413<br />

Dihydrofolat-Reduktase 413<br />

Dihydrotestosteron 516f, 531<br />

Dihydroxyacetonphosphat 369<br />

1,25-Dihydroxycholecalciferol 83, 96±98,<br />

415, 479, 481, 483<br />

±, Bildung 98, 415<br />

±±, Störung 98<br />

Dihydroxyphenylalanin 92<br />

Diiodtyrosylreste (DIT) 88<br />

Dikrotie 199<br />

Diktyotän 512<br />

Dilatation, endothelvermittelte 172<br />

±, metabolische 172<br />

±, myogene 172<br />

Dinosaurier, Blutdruck 210<br />

Dipeptide 363, 389, 468<br />

±, protonengekoppelter Transport 468<br />

±, Resorption 389<br />

Diplotän 512f<br />

Dipolfeld, elektrisches 156<br />

±±, Entstehung 156<br />

±±, Extrazellulärraum 156<br />

Disci intercalares 147<br />

Diskocyten 11f<br />

Disse-Raum 364, 366<br />

Dissoziationskonstante 48<br />

Disulfidbrücken 28, 47f, 95<br />

Diurese 474, 477<br />

±, maximale 474<br />

±, osmotische 496<br />

Diuretika 233, 448, 477, 485, 491, 495±497<br />

±, osmotische 477<br />

±, Substanzklassen 477<br />

±, Wirkort 477<br />

±, Wirkung 477<br />

±, Wirkungsmechanismus 477<br />

divalenter Metall-Ionen-Transporter<br />

(DMT1) 411<br />

Divergenz, autonome Ganglien 111<br />

Divertikulose 397<br />

DJ-Segmente 60<br />

DJ-Verknüpfung 50<br />

DMT1 (divalent metal transporter 1) 388<br />

DNA 74, 77<br />

±, Injektion 74<br />

DNA-Doppelstrang 49<br />

DNA-Polymorphismen 16<br />

DNA-Synthese 413<br />

Döderlein-Bakterien 546<br />

Domareal 43<br />

dominanter Follikel 536, 552<br />

±, Reifung 552<br />

L-DOPA 92<br />

Dopamin 23, 83, 85, 92f, 105, 411, 460,<br />

463, 479<br />

Dopamin-b-Hydroxylase 92<br />

Doping 201, 447f<br />

±, Definition 448<br />

±, Erythropoietin 201<br />

±, verbotene Methoden 448<br />

±, verbotene Substanzklassen 448<br />

Doppler-Sonographie, Druckblutungsmessung<br />

204<br />

Dorsalaorten 188<br />

dorsale respiratorische Gruppe<br />

(DRG) 284f<br />

Dorsum linguae 321f<br />

Dottergang 126, 293, 318, 458, 488<br />

Dottersack 8, 126, 318, 359, 559<br />

±, Blutzellinseln 8<br />

±, primärer 575f<br />

±±, sekundärer 575f<br />

Dottersackstiel 125<br />

Dottervenen 187, 364f<br />

Douglas-Raum 533, 540, 545<br />

Douglas-Sack 258<br />

Drehgleiten 331<br />

Drei-Kompartiment-Modell 399<br />

Dromotropie, negative 154<br />

±, positive 154<br />

Druck 162, 195<br />

±, diastolischer 198, 233<br />

±, extrabronchialer 267<br />

±, hydrostatischer 202, 215±217, 225, 463,<br />

492<br />

±±, Beinvenen 225<br />

±±, Erhöhung 217<br />

±±, Hirndruckblutung 225<br />

±±, Interstitium 216<br />

±±, Kapillaren 216<br />

±±, Muskel 216<br />

±, intraalveolärer 267<br />

±, intrabronchialer 267<br />

±, intrapleuraler 260, 262, 267<br />

±±, Messung 260<br />

±, intrapulmonaler 261, 264f, 267<br />

±±, Atemwegswiderstand 267<br />

±, intraventrikulärer 161<br />

±, intravesikaler 488<br />

±, kolloidosmotischer 5, 215, 217<br />

±±, Plasma 215<br />

±±, Plasmaproteine 5<br />

±±, Reduktion 217<br />

±, onkotischer 463<br />

±, osmotischer 4, 215, 492<br />

±±, Plasma 4, 215<br />

±, systolischer 233<br />

±, transmuraler 197, 204, 208f<br />

Druckänderungen, pulsatorische 204<br />

Druckbelastung 164, 175<br />

±, Schlagvolumen 164<br />

Druckdifferenz, atrioventrikuläre 162


Druckdifferenzen, hydrostatische 210<br />

± ±, Lunge 210<br />

Druckdiurese 224<br />

Druckentwicklung, systolische 164<br />

Druckgradienten 195<br />

Drucknatriurese 482, 494<br />

Druckpuls 198<br />

Druckpulsform 199, 204<br />

±, Arteriensystem 199<br />

Druckpulskurve, Inzisur 162<br />

Druckpulswellen, Amplitude 199<br />

±, Überlagerung 199<br />

Druckrezeptoren 115, 493<br />

Druck-Volumen-Diagramm 162<br />

±, ventrikuläres 163<br />

Drumstick 18<br />

Drüsen 320, 342<br />

±, exokrine 105, 190<br />

±, interstitielle 537<br />

±, Lamina propria mucosae 320<br />

±, seromuköse 244, 248, 335<br />

± ±, Sekretion 248<br />

±, Tela submucosa 320<br />

±, tubulöse 342<br />

Drüsenbauch 297<br />

Drüsenendstücke 326, 569<br />

Drüsenepithel 352<br />

Drüsengrund 342<br />

Drüsenhals 342<br />

Drüsenisthmus 342<br />

Drüsenparenchym 324<br />

Drüsensekretion, Parasympathikusaktivierung<br />

115<br />

±, Sympathikusaktivierung 115<br />

Drüsenstroma 324<br />

Drüsenzellen 111, 327, 343, 526, 538<br />

±, muköse 351<br />

±, seröse 351<br />

D-Segmente 49, 60<br />

±, Umlagerung 60<br />

Ductuli efferentes 506f, 519f<br />

Ductuli ejaculatorii 507<br />

Ductuli interlobulares biliferi 372<br />

Ductus alveolares 246, 249<br />

±, Entstehung 249<br />

Ductus arteriosus 187, 227f, 566<br />

±, Strömungsumkehr 228<br />

±, Verschluss 228<br />

±, Verschlussstörungen 228<br />

Ductus choledochus 298, 303f, 362, 366,<br />

371f, 374±376<br />

±, Verlegung 376<br />

Ductus cysticus 360, 362, 372, 374<br />

Ductus deferens 113, 121f, 309, 311,<br />

314f, 505, 507, 509, 519, 522±524, 530<br />

±, autonome Innervation 113<br />

±, Durchtrennung 524<br />

±, parasympathische Innervation 122<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

±, Verlauf 315<br />

Ductus efferentes 505<br />

Ductus ejaculatorius 311, 487, 522f, 525<br />

Ductus epididymidis 122, 507, 519f<br />

±, Bindegewebe 520<br />

±, Epithel 520<br />

±, Innervation 520<br />

Ductus excretorius 324<br />

Ductus hepaticus 361, 371f, 374<br />

Ductus hepaticus communis 362, 371<br />

Ductus interlobularis 365, 376<br />

Ductus interlobularis bilifer 364, 366<br />

Ductus intralobularis 324<br />

Ductus intralobularis bilifer 364<br />

Ductus lactiferus 567, 569<br />

Ductus lymphaticus dexter 135<br />

Ductus nasolacrimalis 236f<br />

Ductus omphaloentericus 293f, 306<br />

Ductus pampiniformis 300<br />

Ductus pancreaticus 94, 304, 371f, 375<br />

Ductus pancreaticus accessorius 374f<br />

Ductus pancreaticus major 374, 376f<br />

±, Verlegung 376<br />

Ductus pancreaticus minor (Santorini) 376<br />

Ductus papillares 455, 457, 473<br />

±, Zahl 457<br />

Ductus paramesonephricus 506<br />

Ductus paraurethrales 547<br />

Ductus parotideus 323f<br />

Ductus submandibularis 324<br />

Ductus thoracicus 39, 44, 128±130,<br />

134±136, 191, 216, 307, 353, 359<br />

±, Verlauf 136<br />

Ductus thyroglossalis 319, 322<br />

Ductus venosus 227f, 360, 364f<br />

±, Sphinkter 228<br />

Dünndarm 43, 110, 113, 116, 306, 317f,<br />

347f, 353, 357, 384±387, 412, 414, 439<br />

±, autonome Innervation 110, 113<br />

±, Bakterienbesiedlung 348<br />

±, Chloridresorption 387<br />

±, Gliederung 347<br />

±, Head-Zonen 116<br />

±, Hydrogencarbonatresorption 387<br />

±, Kaliumresorption 387<br />

±, Lagebeziehungen 306<br />

±, Malabsorption 385<br />

±, Natriumresorption 387<br />

Dünndarmabschnitte, Histologie 354<br />

Dünndarmepithel 380<br />

Dünndarmepithelzellen, Sekret 354<br />

Dünndarmerkrankungen 413<br />

Dünndarmfalten 353<br />

Dünndarmkonvolut 305<br />

Dünndarmmotilität 347<br />

Dünndarmmucosa, Oberflächenvergröûerung<br />

349<br />

Dünndarmmuskulatur 347<br />

Dünndarmsekretion, Regulation 354<br />

Dünndarmverschluss 348<br />

Dünndarmzotten 349, 392<br />

±, Zerstörung 392<br />

Duodenalgeschwüre, Therapie 345<br />

Duodenallumen, pH-Wert 378<br />

Duodenum 293±295, 297, 303±306, 318,<br />

320, 340f, 345, 347, 354, 364, 372, 375,<br />

378, 391<br />

±, Anteile 304<br />

±, Gestalt 304<br />

±, Lagebeziehungen 304<br />

±, Lymphgefäûe 305<br />

Dura mater 192<br />

Durasack 132<br />

Durchblutung 209±211, 218, 227f, 290,<br />

461<br />

±, Autoregulation 209<br />

±, erhöhte Zellaktivität 211<br />

±, Gastrointestinaltrakt 218<br />

±, Haut 218<br />

±, Hirnfunktion 228<br />

±, lokale 207<br />

± ±, Kontrolle 207<br />

±, Lunge 210<br />

±, Magen-Darm-Trakt 227<br />

±, renale 457<br />

±, segmentale Regulation 211<br />

±, spezifische 217<br />

± ±, Gastrointestinaltrakt 217<br />

± ±, Muskulatur 217<br />

± ±, Niere 217<br />

±, Steigerung 290<br />

Durchblutungsmessung, Doppler-Sonographie<br />

204<br />

±, elektromagnetischer Flussmesskopf 204<br />

±, Extremitäten 204<br />

±, Positronenemissionstomographie 204<br />

Durchblutungsregulation 218, 229<br />

±, Mediatoren 229<br />

±, sympathisches Nervensystem 218<br />

Durchblutungsreserve, Skelettmuskulatur<br />

217<br />

Durchblutungssteigerung, Erwärmung<br />

231<br />

Durchblutungsstillstand 211<br />

Durchblutungsstörungen 96, 201<br />

Durchfälle 95, 232, 383, 387<br />

±, Flüssigkeitsverluste 232<br />

±, Hausmittel 387<br />

Durchflusscytophotometrie 76<br />

Durst 223<br />

Durstempfindung 224<br />

Durstgefühl 449, 474, 479, 493, 496<br />

±, Abnahme 449<br />

±, Auslösung 493<br />

±, Osmolaritätsschwelle 493<br />

±, Reduktion im Alter 493<br />

±, Stimulation 496<br />

Durststillung, resorptive 329<br />

Dysfunktion, erektile 530<br />

± ±, Behandlung 530<br />

Dysgenesie, retikuläre 73<br />

Dysgnathie 331<br />

Dyslipidämien 7<br />

Dysostosen 586<br />

Dysphagie 338<br />

Dyspnoe 235, 259, 286<br />

Dysregulation, orthostatische 226<br />

D-Zellen 94f, 354<br />

±, Somatostatin 94f<br />

Ebner-Halbmonde 325<br />

E<br />

Ebner-Spüldrüsen 323, 326<br />

Echinocyten 12<br />

Eckzähne 331, 333<br />

ECL-Zellen 343f<br />

EC-Zellen 95, 354<br />

±, Serotonin 95<br />

EDHF (endothelium-derived<br />

hyperpolarizing factor) 205, 207, 211<br />

Edinger-Westphal-Kern 108<br />

EDTA 30<br />

Effektor 67<br />

Effektorbereich, Antikörper 48<br />

Effektoren, thermoregulatorische 430<br />

Effektorhormone 86<br />

Effektororgane 82<br />

Efferenzen, vagale 107<br />

Effizienz, metabolische 405<br />

EGF 329, 351, 353, 551<br />

egg white injury 414<br />

Ehlers-Danlos-Syndrom 183<br />

Eichel 488, 527<br />

Eicosanoide 232, 550<br />

Eiklar, rohes 414<br />

Eileiter 505, 537<br />

Eileiterschwangerschaft 539<br />

Einatmung 251f<br />

Eindringlinge, pathogene 33<br />

± ±, Zerstörung 33<br />

eineiige Zwillinge 557<br />

Eingangsdruck 197<br />

Eingeweideschmerz 115, 117<br />

Einheiten, motorische 445f<br />

± ±, Rekrutierung 445<br />

Einphasenpräparate 559<br />

einschichtiges hochprismatisches Epithel<br />

349<br />

einschichtiges hochprismatisches Flimmerepithel<br />

244<br />

einschichtiges kubisches Epithel 244<br />

einschichtiges Plattenepithel 320<br />

Einschmelzen von Alveolarsepten 267<br />

Einsekundenausatmungskapazität<br />

280<br />

266,<br />

Einstülpungen, vesikuläre 214<br />

Einthoven-Ableitungen 159<br />

Einthoven-Dreieck 158f<br />

Einwärtsgleichrichter 147f<br />

Einzelzellen, endokrine 83<br />

Einzelzuckungen, Superposition 149<br />

Eisen 13, 271, 395, 397, 412<br />

±, Anlagerung von Sauerstoff 271<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

Teil C ± Register 615


616<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

Eisen-Ionen 5<br />

Eisenmangel 7, 13<br />

±, hypochrome mikrocytäre Anämie 13<br />

Eisenmangelanämie 387<br />

Eisen-Porphyrin-Gerüst 269<br />

Eisenresorption 387f, 411<br />

Eisenstoffwechselstörungen 7<br />

±, Transferrinsättigung 7<br />

Eisen-Transferrin-Komplex 388<br />

Eisprung 536<br />

Eiter 20<br />

Eiweiû 393, 396f, 399, 453, 468<br />

±, Ausscheidung 453, 468<br />

±, Energiegehalt 396<br />

±, Oxidation 401<br />

Eiweiûkonzentration, Interstitium 215<br />

±, Kapillaren 215<br />

Eiweiûspeicher 409<br />

Eiweiûstoffwechsel 453, 465<br />

Eiweiûumsatz 400<br />

Eizelle 506, 511±513, 556<br />

±, Anzahl 506<br />

Ejakulat 518, 525, 529f<br />

±, Koagulation 525<br />

±, Normwerte 518<br />

±, Passage 530<br />

Ejakulatbestandteile, Funktion 525<br />

±, Konzentration 525<br />

Ejakulation 122, 524, 526, 530, 554<br />

±, Ablauf 531<br />

±, Innervation 530<br />

±, Steuerung 530<br />

Ejakulationsreflex 530<br />

Ejakulationszentrum 530<br />

Ejakulatuntersuchung 503<br />

Ejakulatvolumen 526<br />

Ejektionsfraktion 161<br />

EKG-Ableitungen, Ableitungspunkte 157<br />

±, Elektrodenkonfiguration 157<br />

±, Frontalebene 157<br />

±, Horizontalebene 157<br />

EKG-Analyse, Bestimmung des Lagetyps<br />

159<br />

EKG-Signal 157f, 160<br />

±, Kammerkomplexe 160<br />

±, Nomenklatur und Zeitdauer der<br />

Abschnitte 158<br />

Eklampsie 227<br />

Ektoderm 84, 104, 126, 319, 575f<br />

Ektozervix, cytologische Untersuchung<br />

543<br />

Ektropium 542<br />

Elastase 6, 267, 379<br />

±, Proenzym 379<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

Elastase-Aktivität 251<br />

Elastica externa 182<br />

Elastica interna 191<br />

Elastin 183<br />

elastische Arterien 182f<br />

±, Funktion 183<br />

elastische Atmungswiderstände 259f, 263<br />

elastische Fasern 181f, 192, 236, 249,<br />

251f, 259f, 263, 265, 335, 486, 488<br />

±, Lunge 252, 260<br />

±, Retraktionskraft 252<br />

±, Verlust 251<br />

elastische Retraktion 267<br />

Elefant 254<br />

elektrische Automatizität 152, 154<br />

±, Herz 154<br />

±, Schrittmacherzellen 152<br />

elektrische Erregung, Herzmuskelzellen<br />

155<br />

elektrische Feldstärke 156<br />

elektrische Herzachse 159<br />

elektrische Herzerregung, Teilvektoren<br />

156<br />

elektrische Schrittmacher 155<br />

Teil C ± Register<br />

elektrische Summationsebene 158<br />

elektrischer Summationsvektor 157, 159<br />

±, dreidimensionales Bild 159<br />

±, Projektion in der Horizontalebene 159<br />

±, Projektionen 157<br />

±, Vorhöfe 157<br />

elektrisches Dipolfeld 156<br />

±, Entstehung 156<br />

±, Extrazellulärraum 156<br />

elektrisches Feld im extrazellulären<br />

Raum 156<br />

elektrochemisches Gleichgewichtspotential<br />

474<br />

Elektrokardiogramm (EKG) 155, 157, 159,<br />

161f, 169, 497<br />

±, Hypokaliämie 497<br />

±, Interpretation 159<br />

±, Intervalle 157<br />

±, Myokardinfarkt 169<br />

±, Strecken 157<br />

±, Ursprung 155<br />

±, Wellen 157<br />

±, Zacken 157<br />

Elektrolytabsorption, Regulation 356<br />

Elektrolytausscheidung, Orientierungswerte<br />

465<br />

Elektrolyte 4, 147, 571<br />

±, menschliches Plasma 4<br />

Elektrolytersatz 441<br />

Elektrolythaushalt, Homöostase 4, 453<br />

Elektrolytresorption 384<br />

Elektrolytsekretion, Regulation 356<br />

Elektrolytstörungen 155, 447<br />

±, Muskelkrämpfe 447<br />

Elektrolyttransport 386<br />

elektromechanische Kopplung 149f, 167,<br />

205<br />

±, Arbeitsmyokardzelle 149<br />

±, glatte Gefäûmuskulatur 205<br />

Elektronentransport 167<br />

Elektroschock 155<br />

elektrostatische Wechselwirkungen 269<br />

elektrotonische Signalweiterleitung,<br />

Arteriolen 212<br />

ELISA, Antikörpernachweis 75<br />

±, Prinzip 75<br />

Embolien 290<br />

Embryoblast 557f, 575f<br />

embryonale Blutzellen 560<br />

embryonale Gefäûe 558<br />

embryonale Gehirnentwicklung 89<br />

embryonale Kapillaren 560<br />

Embryonalentwicklung 84, 100<br />

±, Hypophyse 84<br />

embryonaler Kreislauf 140<br />

embryonaler Magen-Darm-Kanal 294<br />

embryonales Bindegewebe 125<br />

embryonales Hämoglobin 275<br />

Embryonalschild 577<br />

Embryonalstadium 275<br />

Emesis 395<br />

Eminentia mediana 83f, 89<br />

emotionale Belastungen 119<br />

Emotionen 118, 346<br />

±, Magensaftsekretion 346<br />

Empfängerserum 16<br />

Empfindungen, Erlöschen 435<br />

Emphysem, Lungenfunktionsparameter<br />

280<br />

Emphysemblase 125, 260<br />

Emphysemblasen 251, 267<br />

Enameloblasten 332<br />

Enamelum 331f<br />

enchondrale Ossifikation 99<br />

Endarterien 280<br />

Enddarm 293, 318, 488, 504, 507<br />

Endharn 457, 474, 482<br />

±, maximale Konzentrierung 482<br />

±, NaCl-Konzentration 482<br />

±, Osmolarität 474<br />

Endobiotika 361, 367<br />

Endocytose 351, 367, 468<br />

±, rezeptorvermittelte 189, 562, 367<br />

endogene Antipyrese 434<br />

endogene Pyrogene 434<br />

Endokard 144<br />

endokrine Einzelzellen 83<br />

endokrine Organe 83<br />

endokrine Regelkreise, Adipositas 405<br />

endokrine Sekretion 81<br />

endokrine Zellen 82f, 85, 95, 244, 342,<br />

350f, 354, 356<br />

±, Adenohypophyse 83<br />

±, Gastrointestinaltrakt 95<br />

±, respiratorisches Epithel 244<br />

±, Vorkommen und Organisation 83<br />

endokrine Zellgruppen 83<br />

endokrines Pankreas 94, 377<br />

±, Unterscheidung der Zelltypen 94<br />

endokrines System 79, 83<br />

Endometrium 538, 540±543, 548, 556<br />

Endomitose 11<br />

Endopeptidasen 378f, 389<br />

±, Aktivierung 378<br />

endoplasmatisches Reticulum 57, 80, 263,<br />

350, 366f, 377<br />

±, raues 58, 87, 93<br />

±, glattes 91<br />

b-Endorphin 87, 403, 552<br />

Endosom-Lysosom-System 350<br />

Endostatin 32<br />

Endothel 197, 206, 211, 461<br />

±, diskontinuierliches 215<br />

±, fenestriertes 214, 464<br />

±, Permeabilitätssteigerung 211<br />

±, Vasodilatatoren 206<br />

±, Vasokonstriktoren 206<br />

±, venoläres 214<br />

± ±, Lücken 214<br />

±, venöses 203<br />

± ±, Adhäsionsmoleküle 203<br />

± ±, Anheftung von Leukocyten 203<br />

±, Wandschubspannung 197<br />

endothelabhängige Vasodilatation 207<br />

endothelabhängige Vasoregulation 171<br />

Endotheldefekte 24f<br />

Endothelfaktoren, flussabhängige<br />

Freisetzung 211<br />

endotheliale NO-Synthase (eNOS) 207<br />

endotheliale Vasodilatatoren 233<br />

endotheliale Wachstumsfaktoren 186f<br />

±, Glucosemangel 186<br />

±, Sauerstoffmangel 186<br />

Endothelien 45<br />

±, fenestrierte 85<br />

Endothelin 368, 460<br />

Endothelröhren, primäre 186<br />

Endothelschicht 233<br />

Endothelspalten, parazelluläre 213<br />

endothelvermittelte Dilatation 172<br />

Endothelzellen 15, 17, 26f, 45, 106, 181,<br />

186±191, 202, 206, 464<br />

±, Bau 181<br />

±, E-Selectin 17<br />

±, Funktionen 181<br />

±, Glycocalyx 202<br />

±, Poren 464<br />

±, Rezeptoren 186<br />

±, TF-Bildung 26<br />

±, transzelluläre Kanäle 189<br />

±, vaskuläre 31<br />

±, Vesikel 189<br />

±, Zellkontakte 181<br />

Endotoxine 367<br />

Endozervix, cytologische Untersuchung<br />

543<br />

Endplatte, motorische 431<br />

±, muskuläre 105<br />

± ±, Hemmstoff 105<br />

Endstücke, Elektrolyttransport 326<br />

±, muköse 325<br />

±, sekretorische 324<br />

±, seröse 325<br />

±, tubuloalveoläre 567


Endurin, Eiweiû 468<br />

Energie 396<br />

±, potentielle 164, 198<br />

± ±, Blut 198<br />

Energiebedarf 396, 442f<br />

±, Berechnung 396<br />

Energiebereitstellung, aerobe 439<br />

±, Steigerung 439<br />

Energiebilanz400f, 403±406<br />

±, afferente Signale 404<br />

±, hormonelle Regulation 403<br />

±, nahrungsabhängige Regulation 405<br />

±, Veränderungen 403<br />

Energiegewinnung, alactacide 445<br />

±, lactacide 445<br />

Energieproduktion, aerobe 442<br />

energiereiche Ernährung 404<br />

energiereiche Phosphatbindung 168<br />

Energiespeicher, Depletion 404<br />

Energiestoffwechsel, anaerober 151<br />

±, Muskelfasern 438<br />

Energieverbrauch 400, 402, 405±407, 409<br />

±, Determinanten 400f<br />

±, Erhöhung 402<br />

±, Gehirn 400<br />

±, Herz400<br />

±, innere Organe 405<br />

±, Leber 400<br />

±, Muskel 405<br />

±, Nieren 400<br />

±, Reduktion 405<br />

±, Steigerung 400, 406<br />

Energiezufuhr 396, 400f<br />

±, Körpergewicht 401<br />

±, Richtwert 396<br />

englische Krankheit 416<br />

Enkephaline 93, 106<br />

Enolase, neuronspezifische 355<br />

ENS s. enterisches Nervensystem<br />

enterische Ganglien 105<br />

enterische Neurone 107, 109<br />

enterisches Nervensystem (ENS) 107, 109,<br />

336f, 355, 382f<br />

±, extrinsische und intrinsische Innervation<br />

107<br />

±, exzitatorisches Neurone 107<br />

±, Motoneurone 109<br />

Enterobakterien 352<br />

enterochromaffine Zellen 95, 343, 350,<br />

357<br />

±, Tumoren 95<br />

Enterocyten 43, 349±352, 384, 386, 388<br />

±, Hämaufnahme 388<br />

enteroendokrine Hormone 348, 356, 358<br />

±, Freisetzungsreize 358<br />

±, Funktionen 356<br />

±, Kategorien 358<br />

enteroendokrine Zellen 352, 356, 382<br />

±, Typen 356<br />

±, Verteilung 356<br />

enterogastrischer Reflex 341<br />

Enteroglucagon 341, 357f<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

enterohepatischer Kreislauf 360, 363,<br />

373, 391<br />

±, afferenter Schenkel 363<br />

±, Mechanismen 373<br />

Enterokinase 354, 378<br />

Enteropeptidase 354, 378, 389<br />

Enterotoxin, Bindungsstelle 350<br />

Entoderm 126, 245, 317, 319, 360, 375,<br />

575f<br />

Entodermalrohr 317f<br />

Entwicklung, lymphatische 34<br />

±, myeloische 34<br />

Entwicklungsbiologie, Modellorganismen<br />

576<br />

Entwicklungsstörungen, ANS 105<br />

Entzündungen 4, 7, 18, 44, 86, 115, 191,<br />

203, 211, 214<br />

±, Mehrdurchblutung 211<br />

Entzündungsgeschehen 34<br />

Entzündungsmediatoren 17, 35, 46, 63,<br />

232<br />

±, septischer Schock 232<br />

±, systemische 78<br />

±, Th1-Zellen 73<br />

±, Vasodilatation 232<br />

Entzündungsreaktion, lokale 72<br />

Entzündungsreaktionen 6, 17, 19, 24, 28,<br />

35, 63, 233<br />

±, Funktion 35<br />

±, Kontaktsystem 28<br />

±, Leukodiapedese 17<br />

±, systemische 21<br />

±, Ursachen 35<br />

Entzündungsvorgänge, intraglomeruläre<br />

461<br />

enzymatische Prozessierung 79<br />

Enzyme 33, 498<br />

±, Cytochrom-P450-abhängige 361<br />

±, glycolytische 13<br />

±, lysosomale 21, 69<br />

±, steroidogene 93<br />

± ±, selektive Expression 93<br />

Eosin 18<br />

Eosinophile 9, 20f, 35, 62<br />

±, Degranulation 21<br />

eosinophile Granulocyten 18±20, 67, 72<br />

±, allergische Reaktionen 20<br />

±, Inhaltsstoffe 20<br />

±, Struktur 20<br />

±, Verteilung 20<br />

eosinophile Leukocyten 66<br />

eosinophile Myelocyten 9<br />

Eosinophilenzahl, circadiane Rhythmik 20<br />

eosinophiles kationisches Protein (ECP) 20<br />

±, Cytotoxizität 20<br />

±, Neurotoxizität 20<br />

eosinophiles Protein X 20<br />

±, Neurotoxizität 20<br />

EphB-2-Rezeptoren, Arterien 187<br />

EphB-4-Rezeptoren, Venen 187<br />

Ephitelkörperchen, oberes 319<br />

Eph-Rezeptoren 186f<br />

Ephrine (Eph) 187<br />

epidermaler Wachstumsfaktor s. EGF<br />

Epidermis 320, 522, 528<br />

Epididymis 519<br />

Epiglottis 240±242, 244, 322, 334f<br />

Epikard 134f, 142, 144<br />

epileptische Anfälle 491<br />

Epiorchium 506<br />

Epipharynx 239±241, 334<br />

±, Lage 241<br />

±, respiratorisches Epithel 241<br />

Epiphyse 83, 95, 111, 117<br />

Epiphysenknorpel 99<br />

Episiotomie 550<br />

Epithel 236, 332<br />

±, einschichtiges hochprismatisches 349<br />

±, einschichtiges kubisches 244<br />

±, kinocilienfreies 236<br />

±, mehrschichtiges unverhorntes 335<br />

±, respiratorisches 236f, 241, 244f<br />

± ±, Epipharynx 241<br />

± ±, Zelltypen 244<br />

epitheliale Reticulumzellen 38<br />

epithelialer Transport 384<br />

Epithelien, hohe 87<br />

±, platte 87<br />

Epithelium mucosae 320<br />

Epithelkörperchen 319<br />

Epitheloidzellen 471<br />

±, juxtaglomeruläre 461±464, 479<br />

± ±, Reninfreisetzung 464<br />

± ±, Reninsynthese 461<br />

Epithelregeneration 352f<br />

±, Darmmucosa 352<br />

±, Regulation 353<br />

Epithelzellen 15, 31, 37, 42, 47, 57, 87,<br />

352f, 377<br />

±, Antigenaufnahme 42<br />

±, Apoptose 353<br />

±, resorbierende 320<br />

±, sezernierende 320<br />

Epitope 46, 74<br />

±, Definition 46<br />

EPO s. Erythropoietin<br />

EPO-Bildung 480f<br />

±, Regulation 480<br />

±, Störung 481<br />

Epoophoron 505, 537<br />

Epoxid-Reduktase 30<br />

equal pressure point 267f<br />

±, Lage 268<br />

erbliche Immunschwäche, Formen 73<br />

Erblindung 415<br />

Erbrechen 120f, 329, 341, 414, 495<br />

±, Ablauf 341<br />

±, selbstinduziertes 497<br />

Erdbeerzunge 322<br />

Erdungselektrode 158<br />

erektile Dysfunktion, Behandlung 530<br />

Erektion 107, 113, 122, 528±530<br />

±, Innervation 530<br />

±, reflektorische 530<br />

Erektionsreflex 570<br />

Erektionszentrum 529f, 554<br />

Ergocalciferol 415<br />

Ergosterol 416<br />

Erhaltungsstoffwechsel 167f<br />

±, zellulärer 169<br />

Erholungsphase 529<br />

Erkennung körpereigener Zellen,<br />

NK-Zellen 46<br />

Erkennungsbereich, Antikörper 48<br />

Erkennungsrepertoire, immunologisches<br />

46<br />

Erkennungssequenzen 49<br />

Erkrankungen, andrologische 519<br />

± ±, endokrine Störungen 519<br />

±, allergische 21<br />

± ±, Sofortreaktion 21<br />

±, Atemwege 137<br />

±, autosomal-rezessive 248<br />

±, ernährungsabhängige 393<br />

±, konsumierende 404<br />

±, maligne 7<br />

± ±, BSR 7<br />

±, psychische 285<br />

Ermüdung, Definition 447<br />

±, Ursachen 447<br />

±, zentrale 447<br />

± ±, Mechanismus 447<br />

Ermüdungsresistenz445<br />

Ernährung, energiereiche 404<br />

±, fettreiche 393, 402f<br />

±, hämatotrophe 560<br />

±, histiotrophe 558<br />

±, hochkalorische 400, 402, 406<br />

± ±, Gewichtszunahme 400<br />

± ±, Hormonmuster 406<br />

±, künstliche 409f, 414<br />

± ±, enterale 410<br />

± ±, Indikationen 410<br />

± ±, parenterale 410<br />

±, parenterale 417<br />

Ernährungsindizes 398<br />

Ernährungsstörungen, Behandlung 408<br />

Ernährungszustand 397, 399, 401f, 406,<br />

410<br />

±, Beurteilung 399<br />

±, diagnostischer Wert 399<br />

±, Hormonspiegel 406<br />

Eröffnungsphase 564<br />

Eröffnungswehen 564<br />

erogene Zonen 554<br />

Erregbarkeit, neuromuskuläre 502<br />

Erreger, mikrobielle 46<br />

Erregerspezifität 34<br />

Erregung, aufsteigende 356<br />

±, elektrische 155<br />

± ±, Herzmuskelzellen 155<br />

Teil C ± Register 617


618<br />

±, kreisende 149, 155<br />

± ±, Tachyarrhythmien 155<br />

± ±, Ventrikelmuskulatur 155<br />

±, sexuelle 529<br />

Erregungsausbreitung 105, 152, 154, 157<br />

±, Geschwindigkeit 152, 154<br />

±, Störungen 154, 157<br />

±, Ventrikel 159<br />

± ±, Störungen 159<br />

±, Zielzellen 105<br />

Erregungsausbreitungszeit, Arbeitsmyokard<br />

154<br />

Erregungsbildung 154, 160<br />

±, Hierarchie 154<br />

±, Störungen 160<br />

Erregungsbildungssystem 151f, 157<br />

±, elektrischer Summationsvektor 157<br />

±, Strukturen 151<br />

Erregungsfront 157<br />

Erregungsleitung 153f<br />

±, nervale Modulation 153<br />

Erregungsleitungssystem 142, 145, 151f,<br />

157, 175<br />

±, Blutversorgung 145<br />

±, Connexin-Gene 152<br />

±, elektrischer Summationsvektor 157<br />

±, Strukturen 151<br />

±, ventrikuläres 151, 154, 174<br />

± ±, Aktionspotentiale 154<br />

Erregungsphase 529, 554<br />

Erregungsrückbildung 157, 160<br />

±, Störungen 160<br />

±, Verlauf 157<br />

Erregungsüberleitung 159<br />

±, atrioventrikuläre 159<br />

± ±, Störungen 159<br />

Erregungsübertragung 154<br />

Ersatzdentin 332f<br />

Ersatzzähne 331<br />

Erschlaffungsphase, isovolumetrische 161<br />

Erschöpfung 432, 442, 447<br />

Erwachsenenhämoglobin 275<br />

erworbene Immunschwäche 73<br />

erworbene Nierenfunktionsstörungen<br />

484<br />

Erythem 395<br />

Erythroblasten 12<br />

Erythroblastosis fetalis 16<br />

Erythrocyten 3f, 7±13, 16, 19, 29, 35, 45,<br />

146, 180, 189f, 201±204, 251, 274f, 277f,<br />

446, 449, 500<br />

±, Agglomeration 7<br />

±, Aggregatbildung 201, 203<br />

±, antioxidative Schutzsystem 12<br />

±, Axialmigration 201<br />

±, Bildungsort 45<br />

±, Bisphosphoglyceratzyklus 13<br />

±, Carboanhydrase-Aktivität 278<br />

±, Dicke 11<br />

±, Durchmesser 11<br />

±, Durchtritt durch die Gefäûwand 190<br />

±, Eigenschaften 11<br />

±, Form 11f<br />

±, Funktionsort 45<br />

±, Gasaustauschfläche 11<br />

±, Geldrollenbildung 203<br />

±, Glucoseabbau 12<br />

±, Hämolyseneigung 274<br />

±, im Blutstrom 12<br />

±, Kapillarpassage 202<br />

±, Kohlendioxidaufnahme 277<br />

±, Lebensdauer 8, 11, 13<br />

±, Lebenserwartung 45<br />

±, makrocytäre 12<br />

±, Membranstruktur 11f<br />

±, mittleres Zellvolumen (MCV) 11<br />

±, osmotische Resistenz 12<br />

±, paraboloide 12<br />

±, Paraboloidform 11<br />

±, Protonenpufferung 278<br />

±, Rh-positive 16<br />

±, ruhende 12<br />

Teil C ± Register<br />

±, Sedimentation 7<br />

±, überalterte 42<br />

±, Verformbarkeit 11±13, 202<br />

±, Zahl 13<br />

±, Zellzahl im Blut 45<br />

Erythrocytenabbau 13, 41<br />

±, Milzsinus 13<br />

±, retikuloendotheliales System 13<br />

Erythrocytenagglutinogen 15<br />

Erythrocytenalterung 13<br />

Erythrocytenantigene 12, 15<br />

±, Synthese 15<br />

Erythrocytenbildung 13, 480<br />

±, Regulation 13<br />

Erythrocytenkonzentrate 16<br />

Erythrocytenmembran 12, 417<br />

±, Instabilität 417<br />

±, Proteine 12<br />

Erythrocytenoberfläche 14, 66<br />

±, Antigene 14<br />

Erythrocytenzahl 11<br />

Erythropoiese 8, 10, 13, 480, 566<br />

±, Ablauf 10<br />

±, ineffektive 13<br />

Erythropoietin 9±11, 13, 201, 448f, 458,<br />

478±480, 484<br />

±, Doping 201<br />

±, Synthese 13<br />

± ±, Nierenerkrankungen 13<br />

± ±, Zunahme 13<br />

±, Wirkungsspektrum 10<br />

Escherichia coli 351<br />

E-Selectin, Endothelzellen 17<br />

essentielle Fettsäuren 394, 397<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, Vorkommen 394<br />

essentielle Hypertonie 233, 482<br />

essentielle Nährstoffe 394±397, 410<br />

±, Funktionen 394±396<br />

±, Referenzwerte 394±396<br />

±, Vorkommen 394±396<br />

±, Zufuhr 397<br />

Estradiol 91±93, 516, 550, 552, 563<br />

17b-Estradiol 533<br />

Estriol 533, 563<br />

Estrogenbindung 5<br />

Estrogene 83, 85f, 91, 516, 532±534, 536,<br />

543, 550, 563<br />

±, Funktionen 533<br />

Estron 516, 533, 550, 552, 563<br />

Eugnathie 331<br />

Euphorie 451<br />

Eupnoe 259, 285<br />

Eustachi-Röhre 240<br />

Excavatio rectouterina 310, 315, 540, 545<br />

Excavatio rectovesicalis 300, 310f, 313f<br />

Excavatio vesicouterina 310, 540<br />

Exfoliation 342<br />

Exklusion, allelische 60<br />

Exocytose 88, 93, 262, 327, 342, 356, 380,<br />

463<br />

±, Ca 2+ -abhängige 85<br />

±, Regulation 380<br />

Exocytosebarriere 25<br />

exokrine Azini 94<br />

exokrine Drüsen 105, 190<br />

exokrine Pankreassekretion 94<br />

exokrines Pankreas 94, 328, 374, 377, 380,<br />

392<br />

±, Histologie 377<br />

±, Insuffizienz 392<br />

±, sekretorische Aktivität 380<br />

±, Ultrastruktur 377<br />

Exopeptidasen 378f<br />

±, Aktivierung 378<br />

Exophthalmus 90<br />

Expansion, klonale 34, 64<br />

Exspiration 130, 251±253, 257, 261, 265<br />

±, forcierte 267<br />

±, Parasympathikotonus 257<br />

±, Verformung des Thorax 252<br />

±, Zwerchfell 130<br />

Exspirationsmuskulatur 252, 260<br />

exspiratorische Atemstromstärke,<br />

maximale 266<br />

exspiratorische Kohlendioxidkonzentration<br />

257<br />

exspiratorische Muskeln 252<br />

exspiratorische Neurone 285f<br />

exspiratorischer Flow267<br />

±, maximaler 266<br />

exspiratorisches Brummen 268<br />

exspiratorisches Giemen 268<br />

exspiratorisches Reservevolumen 254f,<br />

257<br />

±, Definition 255<br />

Extraktionsrate, Koronarkreislauf 170<br />

Extrasystolen, supraventrikuläre 118<br />

±, ventrikuläre 160<br />

extrazelluläre Flüssigkeit (EZF) 399, 492<br />

±, mittleres Volumen 492<br />

extrazelluläre Masse, Definition 398<br />

extrazelluläre Matrix 18, 31, 45, 186f,<br />

367, 459<br />

±, Auflösung 187<br />

±, Proteolyse 31<br />

extrazelluläres Flüssigkeitsvolumen,<br />

Steuerung 98<br />

Extrazellulärmasse (ECM), Expansion 399<br />

Extrazellulärraum (EZR) 156, 483,<br />

491±493, 495f<br />

±, elektrisches Dipolfeld 156<br />

±, Kaliumkonzentration 496<br />

±, Normalisierung 495<br />

±, Osmolarität 492<br />

±, Protonenkonzentration 483<br />

Extrazellulärvolumen 404, 479, 491,<br />

493±496<br />

±, ADH-Freisetzung 493<br />

±, Steigerung bei Blutdruckabfall 493<br />

±, Steigerung bei Volumenmangel 493<br />

±, Kontrolle 479<br />

±, Kontrollmechanismen 494<br />

±, Natriumhaushalt 494<br />

±, Veränderungen bei Gewichtsverlust<br />

404<br />

±, Verluste 496<br />

Extremität, obere 111f<br />

± ±, autonome Innervation 112<br />

±, untere 113, 194<br />

± ± ±, autonome Innervation 113<br />

± ± ±, oberflächliche Venen 194<br />

Extremitäten, Druckblutungsmessung 204<br />

Extremitätenableitungen, polarographische<br />

Darstellung 159<br />

Extremitätenentwicklung, molekulare<br />

Prinzipien 586<br />

Extremitätenknospen 585f<br />

Extrusion 380<br />

EZR s. Extrazellulärraum<br />

F(ab) F2-Fragment 47<br />

F(ab0 )2-Fragment 48<br />

Fab-Fragment 47f<br />

FAB-Klassifikation, Leukämie 22<br />

Facies costalis 132, 246<br />

Facies diaphragmatica 133, 246f<br />

Facies medialis 131f<br />

Facies mediastinalis 131, 246<br />

Facies posterior 133<br />

Facies sternocostalis cordis 129<br />

Facies sternocostalis 133<br />

FAD, Bildung 412<br />

Fadenpapillen 323<br />

FADH2 167<br />

Faeces 373, 382, 387, 414, 491<br />

±, Biotin 414<br />

±, Gallensäureausscheidung 373<br />

Fahraeus-Lindqvist-Effekt 11, 201<br />

Fahrradergometerarbeit 440


Faktor A, antihämophiler 26<br />

± ±, biologische Halbwertszeit 26<br />

± ±, Funktion 26<br />

Faktor B, antihämophiler 26<br />

± ±, biologische Halbwertszeit 26<br />

± ±, Funktion 26<br />

Faktor I, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Faktor II 5, 25f, 30<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

±, Vitamin-K-abhängige Bildung 30<br />

Faktor IIa 25, 27<br />

Faktor III 25f<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Faktor IV, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Faktor V 26±28, 31<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

±, Inaktivierung durch Plasmin 31<br />

Faktor VII 26f, 30<br />

±, Aktivierung 27<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

±, Vitamin-K-abhängige Bildung 27, 30<br />

Faktor VIIa 26f<br />

Faktor VIII 25±28, 31<br />

±, Aktivierung 25<br />

±, Funktion 26<br />

±, Inaktivierung durch Plasmin 31<br />

±, rekombinanter 28<br />

Faktor-VIII-Mangel 28<br />

Faktor IX 25±28, 30<br />

±, Aktivierung 25<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

±, Vitamin-K-abhängige Bildung 30<br />

Faktor IXa 27, 29<br />

±, Inaktivierung durch Antithrombin III 29<br />

Faktor-IX-Mangel 28<br />

Faktor X 26f, 30<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

±, Vitamin-K-abhängige Bildung 30<br />

Faktor Xa 27, 29<br />

±, Inaktivierung durch Antithrombin III 29<br />

Faktor XI 26±28<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Faktor XIa, Inaktivierung durch Antithrombin<br />

III 29<br />

Faktor-XI-Mangel 28<br />

Faktor XII 26±28<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Faktor XIIa 27, 29<br />

±, Inaktivierung durch Antithrombin III 29<br />

Faktor-XII-Mangel 28<br />

Faktor XIII 26, 28<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Faktor XIIIa 32<br />

Faktor, extrinsischer 412<br />

±, labiler 26<br />

Faktor PK 26<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Faktoren, humorale 82<br />

±, vasoaktive 197<br />

Fallot-Tetralogie 141<br />

Fanconi-Syndrom 484<br />

Färbeindex (HbE) 13<br />

Farmerlunge 264<br />

Farnkrautfiguren 542<br />

Fascia adhaerens 147<br />

Fascia cervicalis 133<br />

Fascia cremasterica 523<br />

Fascia diaphragmatis pelvis 300, 312<br />

Fascia diaphragmatis urogenitalis 300<br />

Fascia endothoracica 127, 135, 137, 239<br />

Fascia iliaca 293, 312<br />

Fascia obturatoria 300, 312, 314<br />

Fascia pelvis visceralis 312<br />

Fascia penis 528<br />

Fascia pharyngobasilaris 240, 335<br />

Fascia praerenalis 309, 454<br />

Fascia renalis 454<br />

Fascia retrorenalis 309, 454<br />

Fascia spermatica externa 522f<br />

Fascia spermatica interna 522f<br />

Fascia thoracolumbalis 297, 309<br />

Fascia transversalis 299f<br />

Fasciculus longitudinalis dorsalis 117f<br />

Fasern, elastische 181f, 192, 236, 249,<br />

251f, 259f, 263, 265, 335, 486, 488<br />

± ±, Lunge 252, 260<br />

± ±, Retraktionskraft 252<br />

± ±, Verlust 251<br />

±, retikuläre 41<br />

Faserscheide 514<br />

Fasertypen 438<br />

Fassthorax 267<br />

Faszien 398<br />

Faszienverhältnisse 129<br />

Fcg-Rezeptoren 67<br />

Fce-Rezeptoren 67, 72<br />

FceR-vermittelte Degranulation 72<br />

Fc-Fragment 47f<br />

Fc-Rezeptoren (FcRs) 67, 69f<br />

±, Vernetzung 69<br />

FcR-vermittelte Reaktionen 67<br />

Fc-Stücke 68<br />

Feedback, tubuloglomerulärer 461, 463f,<br />

471f<br />

± ±, Salzhaushalt 472<br />

Feedback-Mechanismus, negativer 220<br />

± ±, Barosensorenreflex 220<br />

Fehlernährung 399, 408, 411, 437<br />

±, Charakterisierung 408<br />

±, Definition 408<br />

±, Schwerkranke 408<br />

Feld, elektrisches 156<br />

± ±, im extrazellulären Raum 156<br />

±, morphogenetisches 585<br />

Felder, periportale 365<br />

Feldstärke, elektrische 156<br />

Feldstärkevektor 156<br />

Feminisierung, testikuläre 519<br />

Femoralishernie 301<br />

Fenestrae 214<br />

fenestrierte Endothelien 85<br />

fenestrierte Kapillaren 83, 86, 93f, 109,<br />

189f, 214<br />

±, Permeabilität 214<br />

fenestriertes Endothel 214, 464<br />

fenestriertes Kapillarendothel 434<br />

Ferguson-Reflex 564<br />

Fertilität 396<br />

Fertilitätsstörungen 506<br />

a-Fetoprotein 360<br />

a 1-Fetoprotein 5±7<br />

±, Estrogenbindung 7<br />

±, Funktion 5<br />

±, Molekülmasse 5<br />

±, Tumormarker 7<br />

Fett 393, 396, 399, 438f<br />

±, aerobe Abbaurate 439<br />

±, aerober Abbau 438<br />

±, Energiegehalt 396<br />

±, retroperitoneales 314<br />

±, subpleurales 128<br />

Fettabbau 443<br />

Fettbilanz 401f<br />

±, ¾nderung 401<br />

Fette 179, 389<br />

±, Emulgierung 389<br />

±, Hydrolyse 389<br />

±, Transport 179<br />

fettfreie Masse (FFM) 398±400, 404f<br />

±, Definition 398<br />

±, Differenzierung 400<br />

±, Ruheenergieverbrauch 400<br />

±, Stoffwechsel 400<br />

±, Veränderungen bei Gewichtsverlust<br />

404<br />

±, Verlust 405<br />

±, Zunahme 400<br />

Fettgewebe 96, 99, 119, 398, 404f, 439,<br />

491<br />

±, adrenerge b-Rezeptoren 119<br />

±, braunes 404, 431, 567<br />

±, Energiespeicher 405<br />

±, univakuoläres 38<br />

±, viszerales 399<br />

± ±, Bestimmung 399<br />

±, Zusammensetzung 398<br />

Fettkapsel 454<br />

Fettkörper, retrosternaler 37<br />

Fettleber 317, 393, 408<br />

Fettleibigkeit 404<br />

fettlösliche Vitamine 392, 397, 410, 415<br />

±, Resorption 392<br />

Fettmasse 398f, 404, 406±408<br />

±, BMI 398<br />

±, genetische Disposition 407<br />

±, subkutane 399<br />

± ±, Erfassung 399<br />

±, Veränderungen bei Gewichtsverlust<br />

404<br />

±, Verlust 406, 408<br />

Fettmobilisierung 99<br />

Fettoxidation 402, 405, 409<br />

±, Steigerung 402<br />

Fettpolster 130<br />

Fettreserven 439<br />

Fettsäure-b-Oxidation 367<br />

Fettsäureabbau, Energiebilanz 167<br />

Fettsäurederivate 80<br />

Fettsäuren 6, 166f, 227, 317, 351, 360,<br />

379f, 397, 467, 478<br />

±, Bindung an Albumin 6<br />

±, einfach ungesättigte 397<br />

±, essentielle 394, 397<br />

± ±, empfohlene Zufuhr 394<br />

± ±, Funktion 394<br />

± ±, Mangelsymptome 394<br />

± ±, Vorkommen 394<br />

±, freie 119<br />

±, gesättigte 397<br />

±, kurzkettige 397<br />

±, langkettige 357<br />

±, mehrfach ungesättigte 397<br />

±, oxidative Energiegewinnung 167<br />

w-3-Fettsäuren 394, 396f, 416<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, therapeutischer Bedarf 396<br />

w-6-Fettsäuren 394<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

Fettsäureoxidation, Stimulation 96<br />

Fettspeicher, Entleerung 403<br />

±, Expansion 403<br />

Fettspeicherung, Verminderung 402<br />

Fettspeicherzellen 368<br />

Fettstoffwechsel, Glucagon 96<br />

Fettstoffwechselstörungen 393<br />

Fettstuhlausscheidung 392<br />

Fetttröpfchen, intramuskuläre 446<br />

Fettverbrennung 407, 439, 442<br />

±, prozentualer Anteil 442<br />

±, Steady State 442<br />

Fettverdauung 373, 390f<br />

Fettverteilung 398, 407<br />

±, androide 399<br />

±, genetische Disposition 407<br />

±, gesundheitliches Risiko 398<br />

±, gynoide 399<br />

±, männliche 393<br />

Fettzellen 8, 403<br />

±, braune 407<br />

±, Leptinsekretion 403<br />

±, subkutane 407<br />

±, viszerale 407<br />

FFM s. fettfreie Masse<br />

FGF-1 360<br />

Teil C ± Register 619


620<br />

FGF-2 86, 360<br />

FGF-Familie 375<br />

FGFs(fibroblastgrowthfactors) 31,551,<br />

579<br />

Fibrae alveolodentales 332<br />

Fibrae cementoalveolares 333<br />

Fibrae obliquae 340<br />

Fibrillin I 183<br />

Fibrin 24<br />

Fibrin stabilisierender Faktor (FSF)<br />

26<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

Fibrinfibrillen, Vernetzung 29<br />

Fibringerinnsel 31<br />

Fibrinmonomere, kovalente<br />

Verknüpfung 28<br />

Fibrinnetze, Kontraktion 28<br />

Fibrinogen 4±6, 23, 25f, 28, 31,<br />

360<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

±, Inaktivierung durch Plasmin 31<br />

±, Spaltung 28<br />

±, Untereinheiten 28<br />

Fibrinoidablagerungen 559<br />

Fibrinoidarten 561<br />

Fibrinolyse 24, 31f<br />

±, Funktionen 31<br />

±, Hemmung 31<br />

±, Hyperaktivität 32<br />

±, therapeutische Beeinflussung<br />

32<br />

fibrinolytische Abbauprodukte (FDP),<br />

antikoagulatorische Wirkung 31<br />

fibrinolytisches System 6<br />

FibrinpeptidA 28f<br />

FibrinpeptidB 28f<br />

Fibrinvernetzung, Thrombocytenpfropf<br />

25<br />

Fibroblasten 18, 26, 31, 36, 333, 480<br />

±, TF-Bildung 26<br />

Fibroblastenwachstumsfaktoren s. FGFs<br />

Fibrocyten 146, 251<br />

Fibronectin 24f, 366, 464<br />

Fick sches Diffusionsgesetz 213, 279<br />

Fick sches Prinzip 3, 204, 229, 281,<br />

288<br />

Fieber 63, 433f<br />

±, humorale Mechanismen 433<br />

±, neuroimmune Interaktionen 433f<br />

±, oberer Temperaturgrenzwert 433<br />

±, Sollwertverstellung 433f<br />

Fieberentstehung 434<br />

±, humorale Signalvermittlung 434<br />

±, nervaler Signaltransfer 434<br />

±, negative Rückkopplungsmechanismen<br />

434<br />

Fieber erzeugende Cytokine 434<br />

Fieberinduktion, Signalwege 434<br />

Fieberunterdrückung 434<br />

Fight-or-Flight-Syndrom 94, 103<br />

±, Sympathikus 103<br />

Filamente, dicke 147<br />

±, dünne 147, 150<br />

Filamin 22<br />

Filarien 217<br />

Filtration 213, 215±217, 459, 464<br />

±, Erhöhung 217<br />

± ±, Ursachen 217<br />

±, Molekülgröûe 464<br />

±, Nettoladung 464<br />

±, Stoffaustausch 213<br />

Filtrationsdruck 215, 464<br />

±, effektiver 215f, 463<br />

± ±, Steigerung 216<br />

Filtrationskoeffizient 215, 463<br />

±, Niere 463<br />

Filtrationsschlitze 464<br />

Filtrationssteigerung, Kompensationsmechanismen<br />

216f<br />

Fimbria ovarica 537<br />

Teil C ± Register<br />

Fimbriae tubae 537<br />

Fimbrien 537f<br />

±, Verklebung 537<br />

Fingervolumen, Pulsation 203<br />

Fissura horizontalis 132, 247<br />

Fissura obliqua 132, 247<br />

Fissura petrotympanica 329<br />

Fitness 445, 447<br />

±, aerobe 402<br />

Flagellenschlag 514<br />

Flagellum 514<br />

Flankenschnitt 310<br />

Flattern 154<br />

Flavinadenindinucleotid s. FAD<br />

Flavincoenzyme 394<br />

Flavinmononucleotids. FMN<br />

Flavin-Monooxygenase 388<br />

Flavoenzyme 412<br />

Flavoproteine 361, 412<br />

Flexura anorectalis 382<br />

Flexura coli dextra 301, 306<br />

Flexura coli sinistra 295, 306<br />

Flexura duodeni inferior 304<br />

Flexura duodenojejunalis 293±295, 298f,<br />

301, 304, 375<br />

Flexura marginalis ureteris 311<br />

Flexura perinealis recti 313<br />

Flexura sacralis recti 313<br />

Fliegenpilz 105<br />

Flieûgeschwindigkeit 171<br />

Flimmerepithel 236, 243<br />

±, einschichtig hochprismatisches 244<br />

±, mehrreihiges 42, 244<br />

±, respiratorisches 335<br />

Flimmerepithelzellen 250<br />

Flimmern 154<br />

Flimmerzellen 538<br />

Flk-1 (fetal liver kinase 1) 186<br />

Flk-1-Rezeptoren 186<br />

Flow, exspiratorischer 267<br />

± ±, maximaler 266<br />

Fluiddynamik 195<br />

Fluoreszenzmikroskop 76<br />

Fluorid396<br />

Fluorkohlenstoffe, Sauerstoffkapazität<br />

274<br />

Flüssigkeit, extrazelluläre (EZF) 399, 492<br />

± ±, mittleres Volumen 492<br />

±, interstitielle 402<br />

± ±, mittleres Volumen 492<br />

±, intrazelluläre (IZF) 492<br />

± ±, mittleres Volumen 492<br />

±, seröse Höhlen 491<br />

±, transzelluläre 491f<br />

± ±, mittleres Volumen 492<br />

Flüssigkeiten, newtonsche 196, 201<br />

±, nicht-newtonsche 201<br />

Flüssigkeitsaufnahme 98, 118, 223<br />

±, reflektorische Steuerung 118<br />

Flüssigkeitsausscheidung 223<br />

Flüssigkeitsbilanz 385<br />

Flüssigkeitsersatz 441<br />

Flüssigkeitsmangel 447<br />

Flüssigkeitssekretion 248<br />

Flüssigkeitstransfer, Gastrointestinaltrakt<br />

385<br />

Flüssigkeitsverluste 232, 449<br />

±, Durchfälle 232<br />

±, Verbrennungen 232<br />

±, hypotone 494<br />

Flüssigkeitsverschiebungen, transkapilläre<br />

216<br />

Flüssigkeitsvolumen, extrazelluläres 98<br />

± ±, Steuerung 98<br />

±, interstitielles 216<br />

± ±, Zunahme 216<br />

Flüssigkeitszufuhr 492<br />

FMN, Bildung 412<br />

Folatbindungsprotein 413<br />

Folliculi linguales 322<br />

Folliculi ovarici 534<br />

Folliculus ovaricus primarius 534<br />

Folliculus ovaricus secundarius 534<br />

Folliculus ovaricus tertiarius 535<br />

Follikel 41f, 45, 87, 534<br />

±, atretische 535<br />

±, dominanter 536, 552<br />

± ±, Reifung 552<br />

±, präantraler 534<br />

±, Reifung 534<br />

Follikel stimulierendes Hormon s. FSH<br />

Follikelatresie 537<br />

Follikelentwicklung 86<br />

Follikelepithelzellen 87±89<br />

±, Proliferation 89<br />

Follikelphase 552<br />

Follikulogenese 506<br />

Follikulostellatzellen 86<br />

Follistatin 580<br />

Follitropin s. FSH<br />

Folsäure 360, 367, 384, 394, 413<br />

±, Bedarf 413<br />

±, biologische Aufgaben 413<br />

±, Chemie 413<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelerscheinungen 413<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, Resorption 413<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Transport 413<br />

±, Vorkommen 394, 413<br />

Folsäuremangel 13, 413<br />

±, hypochrome makrocytäre Anämie<br />

13<br />

FoodQuotient 401<br />

Foramen apicis dentis 332f<br />

Foramen caecum linguae 322<br />

Foramen caecum 238, 319<br />

Foramen epiploicum (Winslowi) 296,<br />

298±300<br />

Foramen incisivum 319<br />

Foramen infrapiriforme 312<br />

Foramen interventriculare 140<br />

Foramen ischiadicum majus 310<br />

Foramen ischiadicum minus 310, 312<br />

Foramen jugulare 116<br />

Foramen nutriens 8<br />

Foramen ovale 140, 227f, 566<br />

±, Verschluss 228, 566<br />

±, Verschlussstörungen 228<br />

Foramen sacrale pelvinum 314<br />

Foramen v. cavae 130<br />

Foramina papillaria 455<br />

Förderung koordinativer Fähigkeiten<br />

447<br />

Formatio reticularis 108, 116, 118f, 121,<br />

489<br />

±, Afferenzen 118<br />

±, autonome Hirnstammzentren<br />

118<br />

±, Efferenzen 118<br />

±, Zonen 118<br />

Formuladiäten 410<br />

Formylpeptide 18<br />

Fornix 117<br />

Fornix pharyngis 241<br />

Fornix vaginae anterior 533<br />

Fornix vaginae posterior 533<br />

Fornix vaginae 545<br />

Fortpflanzung 83<br />

Fossa hypophysialis 239<br />

Fossa iliaca 298f<br />

Fossa infratemporalis 321<br />

Fossa inguinalis lateralis 300f, 314<br />

Fossa inguinalis medialis 300f<br />

Fossa ischiorectalis 312, 314, 383<br />

Fossa navicularis 311, 487, 528f<br />

Fossa navicularis urethrae 315<br />

Fossa ovarica 532<br />

Fossa pararecetalis dextra 314<br />

Fossa pterygopalatina 238, 321<br />

Fossa retromandibularis 321, 324<br />

Fossa supravesicalis 299, 301


Fossa tonsillaris 241, 321<br />

Fossae inguinales 299<br />

Foveola 342<br />

Foveolae gastricae 341, 343<br />

Foveolaepithel 342<br />

Frankenhäuser-Ganglion 114<br />

Frankenhäuser-Plexus 542, 549<br />

Frank-Starling-Mechanismus 164±166,<br />

169, 172, 175f, 210<br />

Frauen 7, 399f, 437, 487, 491, 510<br />

±, Androgenwirkung 510<br />

±, Blutkörperchensenkungsreaktion<br />

(BSR) 7<br />

±, Harnröhre 487<br />

±, Laufweltrekorde 438<br />

±, Muskelmasse 437f<br />

±, Organmassen 400<br />

±, Wasseranteil 399<br />

±, Wassergehalt 491<br />

freie Fettsäuren 119<br />

Fremd 33<br />

Fremdkörper, inspirierte 245<br />

± ±, rechter Hauptbronchus 245<br />

±, phagocytierte 21<br />

Fremdpartikel 35<br />

Fremdstoffe 6<br />

Frenulumclitoridis 547<br />

Frenulumlabiorumpudendi 547<br />

Frenulumostii ilealis 348f<br />

Frenulumpraeputii 528<br />

Frequenzfilter 154<br />

Fresszellen 21, 35, 46<br />

±, Aktivierung 46<br />

Frontalebene 158<br />

Froschherz 165<br />

Fruchtbarkeit 404, 572<br />

Fruchtwasser 32, 459<br />

Fructose 363, 388f, 468, 525<br />

±, Resorption 389<br />

±, tubuläre Resorption 468<br />

Frühantikörper 5<br />

Frühgeborene 285<br />

Frühgeburt 563<br />

FSF-Mangel 26<br />

FSH (Follikel stimulierendes Hormon)<br />

85f, 503, 517f, 534, 543, 550±552<br />

±, Wirkungen 517<br />

FSH-Pulse 531<br />

FSH-Rezeptoren 551f<br />

Fucose 15<br />

Fucosyltransferase 15<br />

Füllung, diastolische 232<br />

± ±, Abfall 232<br />

Füllungsdruck, diastolischer 176<br />

± ±, Erhöhung 176<br />

±, enddiastolischer 164<br />

Füllungsphase 161<br />

Füllungszustand 493<br />

Fundus 485<br />

Fundus gastricus 338f<br />

Fundus uteri 315, 533, 538f<br />

Fundus ventriculi 297<br />

Fundus vesicae 311, 486<br />

Fundus vesicae biliaris 371<br />

Funiculus spermaticus 522±524<br />

±, Histologie 524<br />

funktionelle Kapillardichte, Herzmuskel<br />

212<br />

±, Skelettmuskel 212<br />

±, Zunahme 212<br />

funktionelle Residualkapazität 254±256,<br />

261, 265, 443<br />

±, Altersabhängigkeit 255<br />

±, Bestimmung 256<br />

±, Definition 255<br />

funktioneller Shunt 284<br />

funktioneller Totraum257, 259, 267,<br />

284<br />

±, Definition 257<br />

±, Lungenerkrankungen 257<br />

funktionelles Syncytium, Herzmuskelzellen<br />

147<br />

Galactosamin 527<br />

G<br />

Galactose 15, 363, 388f, 468, 527<br />

±, Resorption 389<br />

± ±, tubuläre 468<br />

Galacturonsäure 527<br />

Galaktogenese 570<br />

Galaktopoese 570<br />

Galanin 403<br />

Galle 370, 372, 376, 385<br />

±, Rückstau 376<br />

±, Sekretion 372<br />

Gallenblase 113, 115, 303, 318, 360, 363,<br />

372±374, 385<br />

±, autonome Innervation 113<br />

±, Entleerung 373<br />

±, Head-Zonen 115<br />

±, Lymphe 363<br />

±, Palpation 303<br />

Gallenblasenanlage 374<br />

Gallenblasenentzündungen, ausstrahlende<br />

Schmerzen 372<br />

Gallenblasenerkrankungen, ausstrahlende<br />

Schmerzen 303<br />

Gallenblasenkontraktion 113, 358<br />

Gallenblasenmotilität 373<br />

Gallenblasenmuskulatur, Tonus 373<br />

Gallenfarbstoffe 361, 370<br />

Gallenfluss, digestive Phase 372<br />

±, interdigestive Phase 372<br />

Gallengang 304<br />

Gallengänge, extrahepatische 372<br />

±, intrahepatische 360, 372<br />

Gallengangepithelien 360, 372<br />

±, Sekretion 372<br />

Gallengangzellen 372<br />

Gallenkapillaren 366, 372<br />

±, peristaltische Bewegungen 372<br />

Gallenkoliken 115<br />

Gallenproduktion 370, 372<br />

Gallensalze 363, 370, 391<br />

Gallensäuren<br />

411<br />

367, 369f, 372±374, 379,<br />

±, choleretische Wirkung 372<br />

±, primäre 370<br />

±, Rückresorption 373<br />

±, sekundäre 370<br />

Gallensäuresynthese 373<br />

Gallensäuretransporter 368<br />

Gallensteine 376<br />

GALT (gut-associated lymphoid tissue)<br />

320, 337, 351, 382<br />

Gammaglobulin produzierende Zellen<br />

201<br />

43,<br />

Gammakamera 229<br />

Gangepithel, Sekretionsrate 378<br />

Ganglia aorticorenalia 109<br />

Ganglien 103<br />

±, autonome 103, 111<br />

± ±, Divergenz 111<br />

± ±, Konvergenz 111<br />

±, enterische 105<br />

±, intramurale 112f<br />

±, Lokalisation 108<br />

±, mesenteriale 182<br />

±, parasympathische 104<br />

±, periphere 104<br />

±, präaortale 108<br />

±, prävertebrale sympathische 109<br />

±, prävertebrale 104, 108, 111f, 114, 137<br />

± ±, Innervationsgebiet 114<br />

± ±, Lokalisation 108<br />

±, sympathische 104<br />

Ganglienblocker 105<br />

Ganglienzellen, sympathische 93<br />

±, vegetative 487<br />

Ganglion cardiacum174<br />

Ganglion cervicale inferius 109<br />

Ganglion cervicale medium 108, 174<br />

Ganglion cervicale medius 109<br />

Ganglion cervicale superius<br />

114, 174, 327<br />

108f, 111f,<br />

±, Denervierung 114<br />

Ganglion cervicale uteri 549<br />

Ganglion cervicothoracicum108<br />

Ganglion ciliare 104, 109f, 112, 114<br />

Ganglion coeliacum109f, 112±114, 339,<br />

364<br />

±, Innervationsgebiet 114<br />

Ganglion impar 109, 312<br />

Ganglion inferius n. glossopharyngei 219<br />

Ganglion inferius n. vagi 219<br />

Ganglion mesentericum inferius 109f,<br />

114, 121, 307, 489, 549<br />

±, Innervationsgebiet 114<br />

Ganglion mesentericum superius 109f,<br />

113f<br />

±, Innervationsgebiet 114<br />

Ganglion oticum104, 109f, 112, 114, 324,<br />

327<br />

Ganglion parotis 114<br />

Ganglion pelvinum109f, 114, 311<br />

Ganglion pterygopalatinum104, 109f,<br />

112, 114, 237±239, 324<br />

Ganglion sacrale 312<br />

Ganglion spermaticum 522<br />

Ganglion stellatum108f, 111, 174<br />

Ganglion submandibulare 104, 109f, 112,<br />

324, 327<br />

Ganglion trunci sympathici 314<br />

Ganglioside 350<br />

Gangzellen 328, 375, 377f, 380<br />

±, Hydrogencarbonatsekretion 378, 380<br />

Ganzkörperplethysmograph 257<br />

Gap Junctions 105, 147, 152, 156, 181,<br />

208, 212, 466, 515, 588<br />

±, Dichte 152<br />

Gasaustausch 181, 251, 275<br />

±, alveolärer 279, 439<br />

± ±, Kontaktzeit 279f<br />

± ±, Steigerung 439<br />

±, fetomaternaler 276<br />

±, Plazenta 275<br />

±, pulmonaler 278, 282, 284<br />

± ±, Effizienz 282<br />

± ±, Lungenfunktionsstörungen 284<br />

±, Verschlechterung 251<br />

Gasaustauschfläche, Erythrocyten 11<br />

Gasaustauschstörungen 283<br />

Gasauswaschmethoden 256<br />

Gasblasen 254<br />

Gasdruckdifferenz , alveoloarterielle<br />

(AaD) 283<br />

Gase, Partialdruckdifferenz 213<br />

Gaseinwaschmethoden 256<br />

Gasembolien 450<br />

Gasflow, Bestimmung 256<br />

Gaskonzentration 258<br />

Gaspartialdruck 258<br />

Gaster 302<br />

Gastransport, Blut 268<br />

Gastrektomie 389<br />

Gastrin 83, 95, 227, 338, 341, 343±346,<br />

354, 357f, 380<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, G-Zellen 95<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

Gastrin produzierende Tumoren 378<br />

Gastrinrezeptoren 344<br />

Gastritis 413<br />

±, akute 347<br />

±, chronische 347<br />

Gastroenteritis 408<br />

gastroenterologische Onkologie 392<br />

gastroenteropankreatisches endokrines<br />

System317, 356<br />

±, Definition 356<br />

gastroenteropankreatisches System95<br />

gastrointestinale Hormone 341<br />

gastrointestinale Motilität, Hemmung<br />

107<br />

gastrointestinale Mucosa 416<br />

gastrointestinale Neurone 117<br />

gastrointestinale Peptide 227, 403<br />

Teil C ± Register 621


622<br />

±, zentralnervöser Wirkungen 227<br />

gastrointestinale Reflexe 120<br />

gastrointestinale Tumoren, Beitrag der<br />

Ernährung 393<br />

gastrointestinale Wasserrückresorption<br />

386<br />

Gastrointestinaltrakt 72, 95, 105, 190,<br />

216±218, 227, 317±320, 348, 356±358,<br />

365, 385, 403, 410<br />

±, Aufgaben 317<br />

±, Durchblutung 218<br />

±, Durchblutungssteigerung 227<br />

±, endokrine Zellen 95<br />

±, Entwicklung der venösen Gefäûe 365<br />

±, Flüssigkeitsproduktion 385<br />

±, Gefäûversorgung 358<br />

±, glatte Muskulatur 105<br />

±, Hormone 356f<br />

±, interdigestive motorische Aktivität 348<br />

±, lokale Reflexe 355f<br />

±, Motilitätsmuster 348<br />

±, Neuropeptide 357<br />

±, spezifische Durchblutung 217<br />

±, Wandbau 319f<br />

Gastrostomie 410<br />

Gastrulation 576<br />

Gasverteilungsstörung 283<br />

Gasvolumen, intrathorakales 257<br />

GATA4 140<br />

Gatekeeper 592<br />

Gaumen, harter 319, 321<br />

±, weicher 321<br />

Gaumenbögen 241<br />

Gaumenmandel 42f, 241, 321, 335<br />

Gaumensegel 241, 286, 334<br />

G-CSF (Granulocyten-CSF) 9±11<br />

GDNF (glial cell line-derived neurotrophic<br />

factor) 105<br />

Gebärmutter 314, 539<br />

Gebiss 321, 331<br />

±, diphyodontes 331<br />

Geburt 563±565<br />

±, Phasen 564<br />

±, Zeitpunkt 565<br />

Geburtsanzeichen 563<br />

Geburtskanal 310, 539, 545, 563<br />

±, knöcherne Gröûe 310<br />

Geburtswehen 85<br />

Gedächtnis-B-Zellen 73<br />

Gedächtnisschwäche 412<br />

Gedächtniszellen 34, 62<br />

±, lymphocytäre 8<br />

± ±, Lebensdauer 8<br />

Gefäûabschnitte, distale 211<br />

±, proximale 211<br />

±, terminale 211<br />

Gefäûdilatation 206<br />

Gefäûdurchmesser 181, 183, 204, 208<br />

±, Einstellung 204<br />

±, Messung 204<br />

±, Regulation 181<br />

±, rhythmische ¾nderung 208<br />

Gefäûe 24, 106, 199, 218<br />

±, arterielle 201<br />

± ±, Gesamtquerschritt 201<br />

±, Dehnbarkeit 199<br />

±, embryonale 558<br />

±, fetale 561<br />

±, glatte Durchtrennung 24<br />

±, intramurale 170<br />

± ±, externe Kompression 170<br />

±, kleine 4, 201<br />

± ±, Hämatokrit 4<br />

± ±, Viskositätsminderung 201<br />

±, maternale 561<br />

±, Ruhetonus 218<br />

Gefäûendothel 62, 144, 181<br />

Gefäûendothel, cerebrales 434<br />

± ±, Aktivierung durchCytokine 434<br />

Gefäûerkrankungen 96<br />

±, atherosklerotische 29<br />

±, chronische 175<br />

Teil C ± Register<br />

Gefäûinnendruck 208<br />

Gefäûkonstriktion 205<br />

Gefäûmuskelzellen, glatte 208, 224, 479<br />

± ±, Kontraktion 479<br />

± ±, Ruhetonus 208<br />

±, Relaxation 171<br />

Gefäûmuskulatur, glatte<br />

218, 233<br />

204±206, 210,<br />

± ±, elektromechanische Kopplung 205<br />

± ±, Erschlaffung 210<br />

± ±, Hauptfunktionen 204<br />

± ±, Ionenkanäle 206<br />

± ±, Kontraktionszustand 210<br />

± ±, pharmakomechanische Kopplung<br />

205<br />

± ±, Proliferation 233<br />

± ±, a1-Rezeptoren 218<br />

± ±, b2-Rezeptoren 218<br />

± ±, Tonus 205<br />

± ±, Widerstandsgefäûe 205<br />

Gefäûquerschritt, Strömungsgeschwindigkeit<br />

196<br />

Gefäûrelaxation 206<br />

Gefäûscheiden, bindegewebige 204<br />

Gefäûsystem 187, 227, 237<br />

±, Entwicklung 187<br />

±, Trainingseffekte 227<br />

Gefäûveränderungen 198<br />

±, atherosklerotische 198<br />

± ±, Pulswellengeschwindigkeit 198<br />

Gefäûverkalkung 98<br />

Gefäûverschlüsse 69, 233, 290<br />

±, thrombembolische 32<br />

± ±, Lyse 32<br />

Gefäûwachstumsfaktoren 188<br />

Gefäûwand 24, 182f, 204, 208, 214, 233<br />

±, arterielle 233<br />

±, Dehnung 204<br />

±, Dehnungswiderstand 183<br />

±, glattmuskuläre Schrittmacherzellen<br />

208<br />

±, Oberflächenveränderungen 233<br />

±, Permeabilität 214<br />

±, Sauerstoffversorgung 182f<br />

±, tangentiale Abscherungen 24<br />

±, Wandspannung 204<br />

Gefäûwandzellen 180<br />

±, Sauerstoffversorgung 180<br />

Gefäûweite, arterielle 106<br />

Gefäûwiderstand 171, 189, 227, 229<br />

±, Autoregulation 171<br />

±, Gehirn 229<br />

±, peripherer 188f<br />

±, renaler 459f<br />

± ±, Regulation 460<br />

±, Splanchnikusgebiet 227<br />

±, Sympathikusaktivierung 229<br />

gefenstertes Endothel 461<br />

Gefügedilatation 176<br />

Gegenstromdiffusion, Akkumulation von<br />

Fremdstoffen 478<br />

Gegenstrommultiplikation 476<br />

Gegenstromsystem 193, 475<br />

±, Funktionen 193<br />

±, Henle-Schleife 475<br />

±, Vasa recta 475<br />

Gehirn 45, 191, 209, 218, 225, 229, 232,<br />

289, 291, 400, 402, 411<br />

±, Ascorbatkonzentration 411<br />

±, Autoregulationsgrenze 232<br />

±, AVDO 2<br />

289<br />

±, Diffusionsabstände 191<br />

±, Durchblutung 209, 218, 289<br />

±, Energieverbrauch400<br />

±, Gefäûwiderstand 229<br />

±, Gewicht 400<br />

±, Minderdurchblutung 225<br />

±, präferentielle Durchblutung 232<br />

±, Sauerstoffutilisation 289<br />

±, Sauerstoffverbrauch218, 229, 289<br />

±, spezifische Durchblutung 229<br />

±, Überlebenszeit 291<br />

±, Wiederbelebungszeit 291<br />

Gehirndurchblutung, lokale 229<br />

Gehirnentwicklung, embryonale 89<br />

geistige Entwicklung, Schilddrüsenhormon<br />

89<br />

geistiger Antrieb, verminderter 89<br />

Gekröse 299<br />

Gelatinase 18<br />

gelbes Knochenmark 35<br />

Gelbkörper 536, 553<br />

±, Abbau 536<br />

Gelbkörperbildung 86<br />

Gelbsucht, physiologische 567<br />

Geldrollenbildung, Erythrocyten 203<br />

Geldrollenphänomen 11f<br />

Gelenke 45, 72<br />

±, Entzündungen 45<br />

gemischte Drüsen 325<br />

gemischte Lymphocytenreaktion<br />

(MLR) 77<br />

gemischter Atemtyp 253<br />

gemischter roter Thrombus 29<br />

gemischtvenöse Sauerstoffkonzentration<br />

442<br />

Gene, paraloge 585<br />

generalisierte Plasminämie 32<br />

genetische Disposition 407f<br />

±, Adipositas 404, 407<br />

±, Fettmasse 407<br />

±, Fettverteilung 407<br />

±, Modell 408<br />

genetische Instabilität 592<br />

±, Altern 595<br />

genetische Stoffwechseldefekte 414<br />

genetischer Fingerabdruck 15<br />

Genexpression 81, 89, 197<br />

±, Herzmuskelzellen 176<br />

Genitale 113f<br />

±, autonome Innervation 113<br />

±, Innervation 114<br />

Genitalhöcker 507f<br />

Genitalien, äuûere 312<br />

± ±, Entwicklung 507f<br />

± ±, männliche 507<br />

± ±, weibliche 507<br />

±, innere 505f<br />

± ±, Entwicklung 506<br />

±, weibliche 549<br />

± ±, Innervation 549<br />

± ±, Lymphgefäûe 549<br />

Genitalleiste 504<br />

Genitalorgane 110<br />

±, autonome Innervation 110<br />

±, weibliche 547f<br />

± ±, Blutgefäûe 548<br />

± ±, Blutversorgung 547<br />

± ±, Lymphabflüsse 548<br />

Genitalreflexe 114, 120, 122<br />

Genitalregion 122<br />

±, somatosensible Afferenzen 122<br />

Genitaltrakt, innerer männlicher 506<br />

± ±, Entwicklung 506<br />

±, innerer weiblicher 507<br />

± ±, Entwicklung 507<br />

Genitaltuberkulose 539<br />

Genitalwulst 508<br />

Genom-Umwelt-Interaktion 408<br />

Genpromotorregion, regulatorische<br />

Mutationen 274<br />

Genregulation, Calcitriol 416<br />

Gentherapie, somatische 169<br />

± ±, Koronargefäûe 169<br />

Genumlagerung 49, 53, 55<br />

GEP 95<br />

GEP-System 356<br />

±, Definition 356<br />

Gerätetauchen, Sicherheitsaspekte 450<br />

Gerinnsel, Rekanalisierung 24<br />

Gerinnungsaktivierung 26f<br />

±, extrinsisches System 27<br />

±, intrinsisches System 27<br />

Gerinnungsfaktor VIII 3, 24


±, Mangel 3<br />

Gerinnungsfaktor XIIa 31<br />

Gerinnungsfaktoreinzelanalysen 30<br />

Gerinnungsfaktoren 6, 23±25, 416<br />

±, Aktivierung 25<br />

±, Serin-Proteasen 25<br />

gerinnungshemmende Therapie,<br />

Kontrolle 30<br />

Gerinnungshemmung 29f<br />

±, Acetylsalicylsäure 29<br />

±, Antithrombine 29<br />

±, Chelatoren 30<br />

±, Cumarine 30<br />

±, Heparin 30<br />

±, Hirudin 30<br />

±, Protein-C-System 29<br />

Gerinnungskaskade 6<br />

Gerinnungsstatus, normaler 203<br />

± ±, Thrombusbildung 203<br />

Gerinnungsstörungen 30<br />

Gerinnungstests 30<br />

Gerinnungssystem 29<br />

±, Hemmung 29<br />

±, negative Rückkopplungsschleifen 29<br />

Gesamtkörper-RQ 402<br />

Gesamtpufferbasenkonzentration 499f,<br />

502<br />

Gesamtventilation 258<br />

Gesamtwiderstand 200<br />

geschichtetes Plattenepithel 42<br />

Geschlechtschromosomen 503, 511<br />

±, pseudoautosomale Region 511<br />

Geschlechtsdrüsen, akzessorische 524<br />

Geschlechtskrankheiten 531<br />

Geschlechtsorgane 122, 503<br />

±, äuûere 312<br />

± ±, weibliche 546<br />

±, Entwicklung 503<br />

±, innere 310<br />

±, Innervation 122<br />

±, männliche 522<br />

±, weibliche 533<br />

± ±, Lage 533<br />

Geschlechtstrieb 117<br />

geschlossener Kreislauf, Milz 41<br />

geschlossenes Gefäûsystem 181<br />

geschlossenes Kreislaufsystem, Arbeitspunkte<br />

173<br />

Geschmacksempfindungen 327<br />

Geschmacksknospen 323<br />

Geschmacksrezeptoren 326<br />

Geschmackssinneszellen 323<br />

Geschmacksstoffe 361<br />

Geschwindigkeitsprofil 197<br />

Gesichtshaut 221, 430<br />

±, Kaltrezeptoren 221<br />

±, Temperatursignale 430<br />

Gestagene 85f, 516, 534, 550, 563<br />

±, Funktionen 534<br />

gesunde Ernährung 393<br />

gesundheitsbezogene Lebensqualität 410<br />

Gewebe 180, 193, 449<br />

±, lymphatisches 43<br />

± ±, Darmwand 43<br />

± ±, Respirationstrakt 43<br />

±, Sauerstoffabgabe 449<br />

±, Sauerstoffversorgung 180, 193<br />

Gewebeanoxie 290<br />

Gewebeatmung 235, 288<br />

Gewebehypoxie, anämische 290<br />

± ±, Ursachen 290<br />

±, hypoxämische 290<br />

± ±, Ursachen 290<br />

±, ischämische 290<br />

± ±, Ursachen 290<br />

Gewebekapillaren 289<br />

Gewebeoxygenierung 13<br />

Gewebeplasminogenaktivator (tPA) 31f<br />

±, Fibrinolyse 31<br />

±, Halbwertzeit 31<br />

Gewebesauerstoffdruck 480<br />

Gewebethromboplastin (TF) 25±27<br />

±, Funktion 26<br />

±, Kompartimentierung 25<br />

Gewebethromboplastin-Faktor-VIIa-Faktor-<br />

Xa-Komplex 28<br />

Gewebethromboplastin-Faktor-VIIa-Komplex<br />

27<br />

Gewebeumbauprozesse 31<br />

Gewebeverträglichkeit 59<br />

Gewebezellen 45<br />

Gewebsacidose 232<br />

Gewebsflüssigkeit 191<br />

Gewebshormone 81, 95<br />

Gewebshypoxie 467<br />

Gewebskallikreine 328<br />

Gewebsmakrophagen 21<br />

Gewebsschäden, ischämische 176<br />

Gewebsschwellung, entzündliche 211<br />

gewebsspezifische Antigene 73<br />

±, Präsentation durch dendritische Zellen<br />

73<br />

Gewicht 398<br />

Gewichtsabnahme 79, 397, 403±406<br />

Gewichtsregulation, biologische 406<br />

Gewichtsveränderungen, hormonelle<br />

Regelkreise 406<br />

Gewichtsverlust 392, 403, 413<br />

Gewichtszunahme 397, 400, 402f, 406f<br />

±, hochkalorische Ernährung 400<br />

Ghrelin 358<br />

±, Funktion 358<br />

GH-Rezeptor 551<br />

Gh-RH (growth hormone releasing<br />

hormone) 99<br />

Gicht 393<br />

Giemen, exspiratorisches 268<br />

Gifte 5f<br />

±, Bindung an Albumin 6<br />

Gingiva 333<br />

GIP 341, 346f, 357f<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

Giraffe, Blutdruck 210<br />

Gitelman-Syndrom, Symptomatik 484<br />

glandotrope Hormone 82, 86<br />

Glandula lacrimalis 110, 112<br />

±, autonome Innervation 110, 112<br />

Glandula lingualis anterior 324<br />

Glandula mammaria 568<br />

Glandula palatina, autonome Innervation<br />

112<br />

Glandula parotis 110, 112, 240, 323f,<br />

327f, 385<br />

±, autonome Innervation 110, 112<br />

±, Klinik 324<br />

±, Lage 323<br />

±, Leitungsbahnen 324<br />

Glandula sublingualis 110, 112, 114, 323f,<br />

328, 385<br />

±, autonome Innervation 110, 112<br />

±, Lage 324<br />

Glandula submandibularis 110, 112, 114,<br />

240, 323f, 328, 385<br />

±, autonome Innervation 110, 112<br />

±, Lage 324<br />

Glandula suprarenalis 298, 308, 310<br />

Glandula thyroidea 87<br />

Glandulae areolares 568<br />

Glandulae bronchiales 248<br />

±, Sekretion 248<br />

Glandulae bulbourethrales 122, 312, 487,<br />

509, 527<br />

±, parasympathische Innervation 122<br />

Glandulae cervicis uteri 542<br />

Glandulae duodenales 353<br />

Glandulae gastricae 341f<br />

Glandulae intestinales 349, 353f, 381f<br />

Glandulae labiales 320<br />

Glandulae nasales 112, 237<br />

±, autonome Innervation 112<br />

Glandulae oesophageae 337<br />

Glandulae parathyroideae 90<br />

Glandulae salivariae minores 323<br />

Glandulae sublinguales minores 324<br />

Glandulae tracheales 244<br />

Glandulae urethrales 487f, 547<br />

Glandulae uterinae 541<br />

Glandulae vestibulares 507<br />

Glandulae vestibulares majores 312,<br />

547<br />

Glandulae vestibulares minores 547<br />

Glans 529<br />

Glans clitoridis 487, 533, 545±548<br />

Glans penis 311, 488, 507f, 522, 527f<br />

±, Schwellkörper 528<br />

Glanzmann-Naegeli-Syndrom 25<br />

Glanzstreifen 146f<br />

Glaser-Spalte 329<br />

glatte Bronchialmuskulatur 114, 235, 267,<br />

281<br />

±, Erschlaffung 267<br />

±, Innervation 281<br />

±, Relaxation 235<br />

glatte Gefäûmuskelzellen 208, 224,<br />

479<br />

±, Kontraktion 479<br />

±, Ruhetonus 208<br />

glatte Gefäûmuskulatur 204±206, 210,<br />

218, 233<br />

±, elektromechanische Kopplung 205<br />

±, Erschlaffung 210<br />

±, Hauptfunktionen 204<br />

±, Ionenkanäle 206<br />

±, Kontraktionszustand 210<br />

±, pharmakomechanische Kopplung<br />

205<br />

±, Proliferation 233<br />

±, a1-Rezeptoren 218<br />

±, b 2-Rezeptoren 218<br />

±, Tonus 205<br />

±, Widerstandsgefäûe 205<br />

glatte Muskelfasern 192<br />

glatte Muskelzellen 26, 105±107, 111,<br />

181, 183, 186, 188, 191, 207, 320, 347,<br />

350, 353, 485, 520<br />

±, Darmwand 347<br />

±, Hyperpolarisation 207<br />

±, Spannungszustand 181<br />

±, TF-Bildung 26<br />

±, Zellkontakte 181<br />

glatte Muskulatur 69, 105, 182, 204,<br />

206±208, 211, 236, 244, 249<br />

±, Arteriolen 207<br />

±, Dauerkontraktionen 204<br />

±, Gastrointestinaltrakt 105<br />

±, Hohlorgane 105<br />

±, Kontraktion 69<br />

±, Myosin-ATPase 204<br />

±, Tonus 204<br />

±, Vasodilatatoren 206<br />

Glattmuskelzellen 171<br />

±, Hyperpolarisation 171<br />

±, Relaxation 171<br />

glattmuskuläre Schrittmacherzellen,<br />

Gefäûwand 208<br />

glattmuskuläre Sphinkteren, Venenplexus<br />

237<br />

glattmuskulärer Calciumspiegel<br />

205<br />

Glatzenbildung 531<br />

Gleichgewichtspotential, elektrochemisches<br />

474<br />

Gleichrichter, verzögerter 153<br />

Gleitfilamenttheorie 147<br />

Gleitspeichel, muköser 323<br />

Gliazellen 84, 104, 411<br />

Glisson-Dreiecke 365<br />

Glisson-Kapsel 365<br />

Glisson-Trias 364±366<br />

globale Verträglichkeitsprüfung<br />

16<br />

Globalinsuffizienz 279, 287<br />

Globin 269, 589<br />

a-Globin-Gen 274f<br />

Teil C ± Register 623


624<br />

±, Mutation 274f<br />

b-Globin-Gen 274<br />

±, Mutation 274<br />

e-Globin-Gen 274<br />

g-Globin-Gen 274<br />

z-Globin-Gen 274<br />

Globin-Gene 274, 276<br />

±, Mutationen 274, 276<br />

Globulin, Cortisol bindendes 6<br />

Globulin, Thyroxin bindendes 6, 89<br />

Globulin, Vitamin B12 bindendes 6<br />

Globuline 214<br />

a-Globuline 6, 26<br />

a1-Globuline 5, 26<br />

a 2-Globuline 5±7<br />

b-Globuline 5±7, 26<br />

g-Globuline 5±7, 26<br />

g-Globulinkonzentration, Erhöhung 7<br />

glomeruläre Filtermembran 462<br />

glomeruläre Filtration 463, 465, 468, 471,<br />

478<br />

±, Glucose 468<br />

glomeruläre Filtrationsfraktion 463<br />

glomeruläre Filtrationsrate 460, 463±465,<br />

471f, 478<br />

±, Bestimmung 464<br />

±, Konstanz 463<br />

±, Regulation 471f<br />

glomerulärer Perfusionsdruck 464<br />

Glomerulonephritis 484<br />

Glomerulus 72, 190, 454±459, 461±466,<br />

504<br />

±, Filterfunktion 464<br />

±, Filtermembran 462<br />

±, frei filtrierte Stoffe 465<br />

±, Funktion 461<br />

±, Gefäûpol 461<br />

±, juxtamedullärer 455, 457<br />

±, midkortikaler 455, 457<br />

±, mittlerer effektiver Filtrationsdruck 463<br />

±, oberflächlicher 455<br />

±, Struktur 461<br />

±, subkapsulärer 457<br />

Glomerulusdegeneration 457<br />

Glomerulusfilter, Durchlässigkeit 464<br />

±, effektiver Porenradius 464<br />

Glomeruluskapillaren 190, 459f, 463,<br />

471f<br />

±, Druck 471f<br />

±, hydrostatischer Druck 463<br />

±, onkotischer Druck 463<br />

Glomus aorticum 120, 286<br />

Glomus caroticum 109, 120, 286<br />

Glomusafferenzen 286<br />

Glottis 121<br />

Glucagon 83, 93±96, 357f, 377, 405<br />

±, A-Zellen 94<br />

±, Fettstoffwechsel 96<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, insulinantagonistische Wirkung 96<br />

±, katabole Effekte 96<br />

±, Regulation des Blutzuckerspiegels 93<br />

±, Syntheseort 357<br />

Glucocorticoide 85f, 91, 93, 96, 235, 403f,<br />

434, 443<br />

±, anti-inflammatorische Wirkung 91<br />

±, Depressionen 93<br />

±, Funktionen 91<br />

±, immunsuppressive Wirkung 91<br />

±, insulinantagonistische Wirkung 96<br />

±, Regulation des Blutzuckerspiegels 93<br />

±, Überproduktion 93<br />

Glucocorticoidrezeptor 80, 82, 91<br />

Glucocorticoidspiegel, Antidepressiva 93<br />

Glucocorticoidsynthese 91, 93<br />

±, Störungen 93<br />

glucogene Aminosäuren 369, 396<br />

Glucokinase 96, 369<br />

Gluconeogenese 89, 93, 96, 99, 367, 369,<br />

396, 414, 438f, 443, 469, 478<br />

±, Hemmung 96<br />

±, Steigerung 99<br />

Teil C ± Register<br />

±, Stimulation 96<br />

±, Substrate 369<br />

Glucose 4, 147, 166f, 179, 213f, 227, 291,<br />

354, 357, 360, 363, 369, 380, 387±389,<br />

438, 441, 443, 464f, 467f, 477f, 492,<br />

496f, 502<br />

±, Ausscheidung 465<br />

±, glomeruläre Filtration 465, 468<br />

±, Nierenschwelle 468<br />

±, Plasmakonzentration 492<br />

±, renale Ausscheidung 468<br />

±, Resorption 389<br />

±, Stokes-Molekülradius 214<br />

±, Transport 179<br />

±, tubuläre Resorption 465, 468<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

Glucose-6-phosphat 166, 369<br />

Glucose-6-Phosphatase 119, 369, 441<br />

Glucose-6-phosphat-Dehydrogenase 12,<br />

471<br />

±, angeborener Defekt 12<br />

±, Hemmung 12<br />

Glucose-6-phosphat-Dehydrogenase-<br />

Mangel 13<br />

Glucoseaufnahme 96, 99, 166<br />

±, Hemmung 99<br />

±, hepatocytäre 369<br />

±, Zellen 96<br />

Glucosebedarf 396<br />

±, basaler 396<br />

Glucosefreisetzung 119<br />

Glucosehomöostase 367, 369<br />

±, Leber 369<br />

Glucosekonzentration 82, 96<br />

±, Insulinsekretion 96<br />

Glucosemangel 186<br />

±, endothelialer Wachstumsfaktoren 186<br />

Glucoseoxidationsrate 396<br />

Glucoseresorption 439<br />

Glucosestoffwechsel, Hemmung 167<br />

Glucosetoleranzfaktor 395<br />

Glucosetransport 93<br />

Glucosetransporter 96, 214, 369, 467, 484<br />

±, monogenetische Defekte 484<br />

±, proximaler Tubulus 467<br />

Glucosetransportkapazität 468<br />

Glucosetransportmaximum, Überschreitung<br />

477<br />

Glucoseverbrennung 405<br />

Glucosidasen 388<br />

Glucosminglycanschicht 213<br />

Glucosurie 468, 484<br />

Glucuronsäure 361, 410<br />

GLUT1 166, 214, 369<br />

±, Herzmuskelzelle 166<br />

GLUT2 96, 369, 389, 467<br />

GLUT4 96, 166<br />

±, Herzmuskelzelle 166<br />

GLUT5 389, 468<br />

GLUT7 369<br />

Glutamat 413, 468f, 484, 500<br />

±, Abbau 500<br />

±, Desaminierung 484<br />

Glutamat-Dehydrogenase 469, 484<br />

Glutamin 361, 397, 468f, 478, 484, 500<br />

±, Desaminierung 484, 500<br />

±, Plasmakonzentration 484<br />

±, Produktion 500<br />

Glutaminase 469, 484<br />

±, Hemmung bei Acidose 484<br />

±, Stimulation bei Alkalose 484<br />

Glutaminsynthese 367<br />

Glutamin-Synthetase 370<br />

Glutaminyl-g-Carboxylase 416<br />

Glutathion 13, 274, 411<br />

Glutathion-Peroxidase 12<br />

Glutathionredoxsystem 12<br />

Glutathion-Reduktase 12<br />

Glutathionreduktion 12<br />

Glutenüberempfindlichkeit 392<br />

Glyceride 351<br />

Glycerin 369, 396<br />

Glycerin-3-phosphat 369<br />

Glycerin-3-phosphat-Dehydrogenase 369<br />

Glycerinaldehyd-3-phosphat-Dehydrogenase<br />

12<br />

Glycerin-Kinase 369<br />

Glycerylphosphorylcholin 525<br />

Glycin 361, 370, 397, 468<br />

Glycocalyx 189, 350f, 464, 466, 470, 485<br />

Glycogen 151, 399, 438f, 441, 445, 492,<br />

529<br />

±, aerobe Abbaurate 439<br />

±, aerober Abbau 438<br />

±, lactacider anaerober Abbau 438<br />

Glycogenabbau 443<br />

Glycogenolyse 89, 93f, 96, 367, 369, 396<br />

±, Steigerung 96<br />

Glycogenreserven 119, 439<br />

±, Abbau 119<br />

Glycogenspeicher, Repletion 396<br />

Glycogensynthese 93, 96, 113, 367<br />

±, Stimulation 96<br />

Glycohämoglobin 276<br />

Glycolyse 12, 93, 167, 169, 367, 446, 478<br />

±, anaerobe 18, 166, 169, 291, 439, 443f<br />

± ±, neutrophile Granulocyten 18<br />

± ±, Säurehemmung 169<br />

Glycolysierungsstellen 47<br />

glycolytische Enzyme 13<br />

Glycophorin A 12<br />

Glycophorin B12<br />

Glycoprotein Ia 22<br />

Glycoprotein-Ia/IIa-Rezeptor 24<br />

Glycoprotein Ib 22<br />

Glycoprotein Ib/IX-Rezeptor 24<br />

±, Aktivierung 24<br />

Glycoprotein-Ib/IX-Rezeptoren 25<br />

±, Fehlen 25<br />

Glycoprotein-II/IIIa-Rezeptoren 24<br />

Glycoprotein-IIb/IIIa-Rezeptor 29<br />

Glycoprotein-IIb/IIIa-Rezeptoren 25<br />

±, Fehlen 25<br />

Glycoprotein IX 22<br />

a1-Glycoprotein, saures 5 f<br />

± ±, Funktion 5<br />

± ±, Molekülmasse 5<br />

Glycoproteine 6, 17f, 22, 55, 66, 79, 86,<br />

249, 325, 328<br />

ab-Glycoproteine 86<br />

Glycoproteinhormone 79f<br />

Glycosaminoglycane 24, 262, 317<br />

Glycosidasen 379, 388<br />

Glycosylierung, nicht-enzymatische 96<br />

Glycosyltransferasen 14<br />

GM-CSF 9±11<br />

Gn-RH s. Gonadotropin-Releasing-Hormon<br />

Gn-RH-Puls 552<br />

Gn-RH-Pulsgenerator 531<br />

Gn-RH-Sekretion 531<br />

Goldberger-Ableitungen 158<br />

±, Projektionsrichtungen 158<br />

Golgi-Apparat 14, 58, 88, 251, 262, 350,<br />

377<br />

Gonaden 503f<br />

±, Frühentwicklung 503f<br />

Gonadoliberin 85<br />

gonadotrope Glycoproteine 550<br />

gonadotrope Zellen 86<br />

Gonadotropine 86<br />

Gonadotropin-Releasing-Hormon<br />

(Gn-RH) 83, 85, 518, 552<br />

±, Struktur 552<br />

Gonadotropinrezeptoren 517<br />

Gonorrhö 539<br />

Goormaghtigh-Zellen 461<br />

GP (gastrin releasing peptide) 344<br />

G-Protein 205<br />

G-Proteine 205f<br />

±, inhibitorische 153<br />

±, stimulatorische 149f, 153<br />

G-Protein-gekoppelte Rezeptoren 80f,<br />

105f<br />

Graaf-Follikel 535f


gramnegative Bakterien 46<br />

grampositive Bakterien 46<br />

Granula 19f<br />

±, elektronendichte 23<br />

±, primäre 18<br />

±, sekundäre 18<br />

±, tertiäre 18<br />

a-Granula, Inhalt 23<br />

d-Granula, Inhalt 23<br />

Granulocyten 8, 17±20, 34, 45, 67, 69, 232<br />

±, basophile 18±20, 29, 67, 211<br />

± ±, Heparin 29<br />

± ±, Histaminausschüttung 20<br />

± ±, Verteilung 20<br />

±, Bildungsort 45<br />

±, eosinophile 18±20, 67, 72<br />

± ±, allergische Reaktionen 20<br />

± ±, Inhaltsstoffe 20<br />

± ±, Struktur 20<br />

± ±, Verteilung 20<br />

±, Färbecharakteristika 18<br />

±, Funktionsort 45<br />

±, Granula 18<br />

±, Lebensdauer 8<br />

±, Lebenserwartung 45<br />

±, neutrophile 10, 18f, 31, 33, 35, 67, 267<br />

± ±, anaerobe Glycolyse 18<br />

± ±, Kernfasern 18<br />

± ±, Lebenszyklus 18<br />

± ±, Phagocytose 18f<br />

± ±, Struktur 18<br />

±, Phagocytoserate 67<br />

±, Zellzahl im Blut 45<br />

Granulocytenvorläuferzellen 10<br />

granulomatöse Typ-IV-Reaktionen 72<br />

Granulomatose, infantile septische 73<br />

Granulopoiese, Ablauf 10<br />

Granulosaluteinzellen 535f<br />

Granulosazellen 506, 534, 550<br />

Granzyme 69<br />

Grau, periaquäduktales (PAG) 118<br />

±, Verbindungen 118<br />

graue Substanz, Durchblutung 229<br />

a-Grenzdextrine 388<br />

Grenzstrang 108, 110, 115, 118f, 137, 174,<br />

549<br />

±, sympathischer 87, 455<br />

±, thorakaler 114<br />

±, thorakolumbaler 114<br />

± ±, Innervationsgebiet 114<br />

Grenzstränge 308<br />

Grenzstrangganglien 108, 112f, 181<br />

±, Lokalisation 108<br />

±, thorakolumbale 111<br />

groûer Kreislauf 142, 181, 197, 202, 280<br />

± ±, treibender Druck 197<br />

± ±, venöser Teil 202<br />

Growth Hormone (GH) 85<br />

GRP (gastrin releasing protein) 346<br />

Grundumsatz 89f<br />

±, Erhöhung 89f<br />

Gruppen, prosthetische 269<br />

Guanylatcyclase 529<br />

±, lösliche 207, 342<br />

Gubernaculum 532<br />

Gubernaculum testis 506<br />

L-Gulono-g-lacton-Oxidase 410<br />

Gummistrümpfe 203<br />

gynoide Fettverteilung 399<br />

Gyrus frontalis superior 489<br />

G-Zellen 95, 343f, 345f<br />

±, Gastrin 95<br />

H<br />

H<br />

+ -ATPase 500, 520<br />

H + -K + -ATPase 343±345, 387<br />

±, Aktivierung 344<br />

±, Blockade 345<br />

H + -K + -Pumpen 475<br />

H2-Rezeptoren 211, 344<br />

±, Blockade 344<br />

H 2-Rezeptorenblocker 345<br />

Haarausfall 396, 414<br />

Haarbalgmuskeln 114<br />

Haare 320<br />

Haarnadelstrukturen 50<br />

Haftkomplexe 251<br />

Hageman-Faktor, biologische Halbwertszeit<br />

26<br />

±, Funktion 26<br />

Hageman-Faktor-Mangel 26<br />

Hagen-Poiseuille-Gesetz 196, 202, 267<br />

Hakenmagen 302, 339<br />

Halbsättigungspartialdruck, Hämoglobin<br />

272<br />

Haldane-Effekt 277f, 500<br />

Halsfaszie 127, 129<br />

Halsfisteln 319<br />

Halsganglion, oberes 111<br />

Halsgrenzstrang, Innervationsgebiet 111<br />

Halslymphknoten 36<br />

Haltearbeit, statische 437f<br />

± ±, Typ-I-Fasern 438<br />

Häm 13, 269<br />

±, Struktur 269<br />

Hämangioblasten 186, 188<br />

Hämarthrose 28<br />

Hämatokrit 3 f, 11, 201, 227, 446, 449,<br />

461, 496<br />

±, Anstieg 449<br />

±, Erhöhung 496<br />

±, kleine Gefäûe 4<br />

±, Vollblutviskosität 201<br />

Hämatopoiese 8±10, 36, 186, 404<br />

±, extramedulläre 36<br />

±, hepatolienale Phase 8, 36<br />

±, medulläre Phase 8, 36<br />

±, megaloblastische Phase 36<br />

±, mesodermale Phase 8<br />

±, Stammbaum 9f<br />

±, Vorläuferzellen 186<br />

hämatopoietische Stammzellen 8, 34f, 73<br />

±, Differenzierung 8<br />

±, Selbsterneuerung 8<br />

hämatopoietische Vorläuferzellen 9, 35<br />

hämatopoietische Wachstumsfaktoren 9,<br />

11<br />

±, Funktionen 9<br />

hämatopoietische Wachstumshormone<br />

10<br />

hämatopoietische Zellen 63<br />

hämatopoietisches System 34<br />

Hämatoxylin 18<br />

Hamburger-Shift 277<br />

Hämgruppen 271<br />

Hämodialyse 479, 484<br />

Hämodynamik 197, 202<br />

±, Venen 202<br />

Hämoglobin 7f, 10, 12f, 268±275, 278,<br />

283, 290f, 388, 395, 412, 443, 449, 464,<br />

478, 499f, 502<br />

±, adultes 269, 276<br />

±, allosterische Effektoren 272<br />

±, Carbaminobindung 278<br />

±, desoxygeniertes 141<br />

±, Desoxykonformation 271, 273<br />

±, embryonales 275<br />

±, fetales 275f<br />

±, glomeruläre Filtration 464<br />

±, Halbsättigungspartialdruck 272<br />

±, a-Kette 269<br />

±, b-Kette 269<br />

±, b-Kette 275<br />

±, d-Kette 275<br />

±, e-Kette 275<br />

±, g-Kette 275<br />

±, Kohlendioxidtransport 13<br />

±, Kohlenmonoxid 274<br />

±, Linksverschiebung der Sauerstoffbindungskurve<br />

449<br />

±, Oxygenierung 269<br />

±, Oxykonformation 271<br />

±, Pufferkapazität 500<br />

±, puffernde Imidazolgruppen 499<br />

±, Quartärstruktur 269<br />

±, Sauerstoffaffinität 13, 272, 449<br />

±, Sauerstoffaffinität 271<br />

±, Sauerstoffbeladung 283<br />

±, Sauerstoffbindungskurve 270, 273<br />

±, Sauerstofftransport 13<br />

±, Struktur 269<br />

Hämoglobinabbauprodukte 251<br />

Hämoglobine, anomale 276<br />

±, pathologische 12, 274<br />

Hämoglobin-Gene, Mutationen 274<br />

Hämoglobinisoformen, Fetalperiode 275<br />

Hämoglobinkonzentration 11, 270, 276,<br />

288<br />

±, fetales Blut 276<br />

±, maternales Blut 276<br />

±, mittlere zelluläre 11<br />

Hämoglobinpolymere 274<br />

Hämolyse 7, 12f, 464, 497<br />

±, Kaliumfreisetzung 497<br />

hämolytische Anämie 72, 274, 394, 417<br />

Hämophilie 28<br />

Hämophilie A 3, 26, 28, 30<br />

±, Komplikationen 28<br />

±, Quick-Wert 30<br />

±, X-chromosomale Vererbung 3, 28<br />

Hämophilie B 26, 28, 30<br />

±, Quick-Wert 30<br />

±, X-chromosomale Vererbung 28<br />

Hämorrhagien 28, 544<br />

hämorrhagischer Schock 232<br />

Hämorrhoiden 359, 383<br />

Hämosiderin 21, 251<br />

Hämostase 24, 28<br />

±, primäre 24f<br />

± ±, Störungen 25<br />

± ±, vaskuläre Komponente 24<br />

± ±, zelluläre Komponente 24<br />

±, sekundäre 24f<br />

Hämoxygenase 388<br />

Hamulus pterygoideus 242<br />

Hand, Schnittverletzung 186<br />

Handrücken, oberflächliche Venen 194<br />

haploide Spermatiden 509<br />

Hapten 46, 66<br />

Haptocorrine 412<br />

Haptoglobin 5, 13<br />

±, Funktion 5<br />

±, Molekülmasse 5<br />

a2-Haptoglobin 7<br />

Harn 470±472, 474<br />

±, endgültige Zusammensetzung 474<br />

±, Osmolarität 470±472<br />

Harnableitung 487<br />

Harnblase 114, 116, 299, 309f, 312±314,<br />

318, 486±488, 505, 522, 528, 533, 540<br />

±, Blutversorgung 487<br />

±, Dehnbarkeit 486<br />

±, Entleerung 486f<br />

±, Entwicklung 487f<br />

±, Fassungsvermögen 488<br />

±, Form 486<br />

±, Head-Zonen 116<br />

±, Lage 486<br />

±, Lagebeziehungen 313<br />

±, Peritonealverhältnisse 314<br />

±, Punktierung 486<br />

±, Schleimhaut 486<br />

±, Steuerung 487<br />

±, Verschluss 486<br />

±, Wandbau 486<br />

Harnblasenboden 486<br />

Harnblasenmuskulatur 487<br />

Harndrang 122<br />

Harnentleerung 488<br />

Harnflussrate 482<br />

Harnkanälchen 455<br />

Harnkanalsystem 455, 457<br />

Harnkonzentrierung 469, 475f, 493<br />

±, Störungen 493<br />

Harnleiter 306, 308f, 453, 485<br />

Teil C ± Register 625


626<br />

±, Dilatation 485<br />

±, Peristaltik 485<br />

±, physiologische Engen 309<br />

±, Topographie 309<br />

±, Verlauf 309<br />

±, Wandaufbau 485<br />

Harnleiterkoliken 115<br />

harnpflichtige Substanzen, tubuläre<br />

Resorption 469<br />

±, tubuläre Sekretion 469<br />

Harnpol 462<br />

Harnproduktion, Erhöhung 474<br />

Harnröhre 486f, 519<br />

±, Anatomie 487<br />

±, Entwicklung 488<br />

±, geschlechtsspezifischer Bau 487<br />

±, Länge 487<br />

±, Öffnung 487<br />

±, Verschluss 487<br />

Harnröhre, männliche 315, 529<br />

± ±, Abschnitte 315<br />

±, weibliche 315, 546<br />

Harnröhrenmündung 545<br />

Harnröhrenschlieûmuskel, innerer 487<br />

Harnsamenröhre 523<br />

Harnsäure 465, 469<br />

±, Ausscheidung 465<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, tubuläre Resorption 465, 469<br />

±, tubuläre Sekretion 465, 469<br />

Harnsteine, Entfernung 489<br />

±, Entstehung 489<br />

Harnstoff 4, 361, 370, 464f, 469f, 474,<br />

476f, 482, 492<br />

±, Ausscheidung 465<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, Plasmakonzentration 492<br />

±, tubuläre Resorption 465, 469<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

±, Zirkulation 476<br />

Harnstoffkonzentration 475f<br />

±, interstitielle 474<br />

Harnstoffresorption 474<br />

Harnstoffsynthese 367, 484<br />

Harnstofftransport 474<br />

Harnstofftransporter 474, 477<br />

Harnstoffzyklus 360f<br />

Harnstressinkontinenz 573<br />

Harnwege, ableitende 453, 458, 473, 485<br />

± ±, Entwicklung 458<br />

± ±, Funktion 485<br />

± ±, Peristaltik 485<br />

± ±, Struktur 485<br />

± ±, Wandaufbau 485<br />

Harnwegsinfektionen, bakterielle 529<br />

Hartnup-Syndrom 389, 484<br />

Hasenscharte 319<br />

Hashimoto-Thyreoiditis 89<br />

Hassall-Körperchen 38<br />

Hauptbronchien 132, 135, 246, 267f<br />

±, Kompression 268<br />

Hauptbronchus, linker 133<br />

±, rechter 133, 245<br />

± ±, inspirierte Fremdkörper 245<br />

Hauptbündel 152<br />

Hauptdrüsen, Halsteil 343<br />

±, Hauptteil 343<br />

±, Isthmus 343<br />

±, Lokalisation 343<br />

±, Schleimproduktion 343<br />

±, Zelltypen 343<br />

Haupthistokompatibilitätskomplex<br />

(MHC) 57, 59<br />

Hauptzellen 342±345, 358, 473f, 497, 520,<br />

523<br />

±, Elekrolytresorption 474<br />

±, Wasserresorption 474<br />

Hausstaub 72<br />

Haustra coli 381<br />

Haustren 306, 381f<br />

Haut 20, 45, 110, 189, 218, 226, 232, 289,<br />

439, 491<br />

Teil C ± Register<br />

±, autonome Innervation 110<br />

±, AVD O2 289<br />

±, Durchblutung 218, 289<br />

±, Entzündungen 45<br />

±, Sauerstoffutilisation 289<br />

±, Sauerstoffverbrauch 289<br />

±, sympathische Vasokonstriktion 232<br />

±, Vasokonstriktion 439<br />

Hautdrüsen 111<br />

Hautdurchblutung 179, 230, 431±433, 441<br />

±, ¾nderungen 230<br />

±, Drosselung 179<br />

±, Hitzebelastung 432<br />

±, maximale 225<br />

±, Regulation 230, 432<br />

±, Thermoregulation 230<br />

±, Variabilität 230<br />

Hauterkrankungen 395<br />

Hautgefäûe 111, 230f<br />

±, anatomische Anordnung 231<br />

±, arteriovenöse Anastomosen 230<br />

±, morphologische Anordnung 230<br />

±, Wärmeaustausch 230<br />

±, Widerstand 230<br />

Hautjucken 317<br />

Hautreizung, atopische 72<br />

Hautschäden 396<br />

Hautveränderungen 414<br />

Hautverdunklung 86<br />

HbA 269<br />

HbCO 274<br />

HB-EGF (heparin binding EGF-like) 551<br />

HbH 276<br />

HbH-Erkrankung 275<br />

HbM 276<br />

HbS 276<br />

hCG (humanes Choriongonadotropin) 86,<br />

536, 544, 550f, 558, 563<br />

±, Immunoassays 551<br />

±, Nachweis 558<br />

hCG-Rezeptor 551<br />

HCO 3 ± -CO2-Puffer 499<br />

HDLs (High-Density-Lipoproteine) 6, 374<br />

Head-Zonen 115f, 175, 303, 364, 376<br />

±, Dünndarm 116<br />

±, Gallenblase 115<br />

±, Harnblase 116<br />

±, Herz 115f<br />

±, Hoden 116<br />

±, Leber 115, 364<br />

±, Magen 115<br />

±, Niere 116<br />

±, Pankreas 115, 376<br />

Hecheln 258<br />

Helfer-T-Lymphocyten 40, 42<br />

Helfer-T-Zellen 35, 53<br />

Helicobacter pylori 345<br />

Helium-Einwaschmethode 256f<br />

Hemmung 30<br />

±, Thrombin 30<br />

±, absteigende 356<br />

Henderson-Hasselbalch-Gleichung 277,<br />

498f<br />

Henle-Schleife 455, 457, 459, 469, 475±<br />

477<br />

±, Abschnitte 469<br />

±, dicke 461<br />

±, dicke absteigende 469<br />

±, dicke aufsteigende 457, 462f, 469±471,<br />

474±479<br />

± ±, Funktionsschema 471<br />

± ±, Harnstoffpermeabilität 474<br />

± ±, Lokalisation 471<br />

± ±, Sauerstoffmangel 478<br />

± ±, Schädigung 479<br />

±, dünne 455f, 474<br />

±, dünne absteigende 457, 469, 477<br />

± ±, Funktionsschema 470<br />

± ±, Lokalisation 470<br />

± ±, Wasserresorption 469<br />

±, dünne aufsteigende 457, 469f, 477<br />

± ±, Chloridpermeabilität 470<br />

± ±, Funktionsschema 470<br />

± ±, Lokalisation 470<br />

± ±, NaCl-Resorption 470<br />

±, Gegenstromsystem 475<br />

±, Harnstoffpermeabilität 474<br />

±, kurze 476<br />

±, lange 476<br />

Henry-Dalton-Gesetz 279<br />

Henry-Gauer-Reflex 98f, 173f, 223<br />

Hensen-Knoten 576<br />

Hepar 303<br />

Heparin 21, 29f, 203<br />

±, basophile Granulocyten 29<br />

±, Gerinnungshemmung 30<br />

±, Mastzellen 29<br />

Heparincofaktor II 29<br />

Hepatitis-B-Virus 531<br />

Hepatoblasten 360<br />

Hepatocyten 22, 62f, 119, 317, 360, 364,<br />

366±368, 370, 372<br />

±, Heterogenität 368<br />

±, Kontraktilität 372<br />

±, paraplasmatische Einschlüsse 368<br />

±, periportale 366±368<br />

±, perivenöse 366±368<br />

±, Plasmamembrandomänen 368<br />

±, Ultrastruktur 366<br />

±, Zellorganellen 368<br />

Hepatocytenmembran, kanalikuläre<br />

368f<br />

±, perisinusoidale 368f<br />

±, Transporter 369<br />

Hephaestin 388<br />

hereditäre Sphärocytose 12<br />

Hering-Breuer-Reflex 281, 285f<br />

Hering-Kanäle 364, 366, 372<br />

Hermaphroditismus 507<br />

±, Karyotypen 507<br />

Hernie, supravesikale 301<br />

Herring-Körper 84f<br />

Herz 110±112, 116, 118, 126, 133f, 139,<br />

142, 144, 149, 151, 154, 167f, 170, 174f,<br />

198, 200, 202, 209, 218, 225, 227, 231,<br />

288f, 291, 400, 439, 446, 448, 566<br />

±, aerobe Energiegewinnung 167<br />

±, Anatomie 142<br />

±, ATP-Gesamtumsatz 168<br />

±, Auswurfleistung 198<br />

±, autonome Innervation 110, 112<br />

±, AVD O2 289<br />

±, Druckabfall in kleinen Arterien 200<br />

±, Durchblutung 209, 218, 289<br />

±, Einstrom- undAusflussbahnen 142<br />

±, elektrische Automatizität 154<br />

±, Energiebedarf 167f<br />

±, Energieverbrauch 400<br />

±, Gewicht 400<br />

±, Head-Zonen 116<br />

±, Hochdruckanteil 142<br />

±, Innervation 174<br />

±, Längsachse 133<br />

±, linkes 176, 289<br />

± ±, Volumenüberlastungen 176<br />

±, Morphogenese 139<br />

±, Niederdruckanteil 142<br />

±, nutritive Gefäûversorgung 144<br />

±, Pumpversagen 231<br />

±, rechtes 289<br />

±, reflektorische Steuerung 118<br />

±, rhythmische Kontraktionen 151<br />

±, Sauerstoffangebot 288<br />

±, Sauerstoffbedarf 170<br />

±, Sauerstoffutilisation 289<br />

±, Sauerstoffverbrauch 168, 218, 289<br />

±, Schlagen in Anoxie 291<br />

±, Schmerzempfindung 175<br />

±, Schmerzrezeptoren 175<br />

±, Stimulation 448<br />

±, sympathische Innervation 111, 149, 175<br />

±, Topographie 133<br />

±, Trainingseffekte 227<br />

±, Wandaufbau 142


Herz und Kreislauf, funktionelle<br />

Kopplung 172<br />

Herzachse, anatomische 133<br />

±, elektrische 159<br />

±, Inspirationsstellung 253<br />

Herzaktion, Mechanik 161<br />

Herzarbeit 165, 172, 449, 496<br />

±, Entlastung 449<br />

±, Erhöhung 496<br />

±, Vordehnungsabhängigkeit 165<br />

Herzbasis 133, 144, 162<br />

Herzbeutel 127, 133f, 136, 142<br />

±, Überdehnungen 142<br />

Herzbeutelerguss 134<br />

Herzbeutelhöhle 142<br />

Herzbeuteltamponade 134, 142<br />

Herzentleerung, Einschränkung 176<br />

Herzentwicklung 140f<br />

±, Störungen 141<br />

±, Transkriptionsfaktoren 140<br />

Herzerkrankungen 177, 285<br />

±, koronare 437, 451<br />

Herzerregung, elektrische 156<br />

± ±, Teilvektoren 156<br />

Herzfehler, Neugeborene 141<br />

Herzfehlerzellen 251<br />

Herzfrequenz 119, 170f, 220f, 223, 226,<br />

439±442, 444f<br />

±, Diastolendauer 170f<br />

±, Erhöhung 439<br />

±, Sauerstoffversorgung des Myokards<br />

170<br />

±, Spitzenathleten 444<br />

±, Steady State 441<br />

±, Systolendauer 171<br />

Herzfrequenzabnahme 106<br />

Herzgeräusche, diastolische 162<br />

±, systolische 162<br />

Herzgrenzen 133<br />

Herzhypertrophie 224<br />

Herzinfarkt 32, 115, 180, 231, 233, 437<br />

±, Head-Zonen 115<br />

±, Sauerstoffmangel 180<br />

Herzinfarktpatienten, Ausdauertraining<br />

447<br />

Herzinsuffizienz 173, 175f, 223, 233, 285,<br />

399, 480<br />

±, Pathophysiologie 175<br />

±, Progredienz 175, 223<br />

±, terminale Stadien 176<br />

±, Therapie 176<br />

±, Todesursache 175<br />

±, Ursachen 175<br />

Herzkammer 139<br />

Herzkatheter 169<br />

Herzklappen 141, 144, 176<br />

±, Bildung 141<br />

±, künstliche 28<br />

±, Störungen 176<br />

Herzklopfen 117<br />

Herzkraftverminderung 106<br />

Herzkranzgefäûe 106, 134, 145<br />

Herz-Kreislauf-Belastung 445<br />

Herz-Kreislauf-Erkrankungen 7, 234, 393,<br />

573<br />

±, Risikofaktoren 7<br />

Herz-Kreislauf-Kopplung, Orthostase 173<br />

Herz-Kreislauf-Regulation, Nucleus paraventricularis<br />

118<br />

Herz-Kreislauf-Störungen, Pharmakotherapie<br />

106<br />

Herz-Kreislauf-System 118, 199<br />

Herz-LDH 167<br />

Herz-Lungen-Maschine 28, 150<br />

Herzminutenvolumen 120, 166, 197, 200,<br />

204, 209, 217f, 220f, 225±227, 229±233,<br />

439, 459<br />

± bei Ausdauertrainierten 439<br />

± bei Dilatation aller Widerstandsgefäûe<br />

232<br />

±, maximales 232<br />

±, Reduktion 221<br />

±, Verteilung 217f<br />

Herzmissbildungen, angeborene 141<br />

± ±, Entstehung 141<br />

± ±, Korrektur 141<br />

Herzmuskel 145f, 149, 151, 163f, 166f,<br />

180, 191, 211f, 288<br />

±, Aktionspotentialdauer 149<br />

±, arterielle Versorgung 145<br />

±, Diffusionsabstände 191<br />

±, Energiebedarf 166<br />

±, funktionelle Kapillardichte 212<br />

±, Kapillarabstand 288<br />

±, Kontraktionsdauer 149<br />

±, längenabhängige Kraftsteigerung 164<br />

±, Mehrdurchblutung 211<br />

±, oxidative Energiegewinnung 166<br />

±, Relaxation 151<br />

±, Sauerstoffverbrauch 180<br />

±, Vordehnung 163<br />

±, zelluläre Struktur 146<br />

Herzmuskelfasern 438<br />

Herzmuskelzellen 105f, 111, 146f, 166f,<br />

171, 173, 446<br />

±, atriale 154<br />

± ±, Refraktärzeit 154<br />

±, elektrische Kommunikation 147<br />

±, endokrine Funktion 173<br />

±, Energie liefernde Substrate 167<br />

±, funktionelles Syncytium 147<br />

±, GLUT1 166<br />

±, GLUT4 166<br />

±, metabolische Kopplung 147<br />

±, nekrotische 169<br />

±, b-Rezeptoren 171<br />

±, ventrikuläre 154<br />

± ±, Refraktärzeit 154<br />

±, Vernetzung 146<br />

±, Zell-Zell-Verbindung 147<br />

Herzmuskulatur, Angiogenese 227<br />

Herznerven, sympathische 174f<br />

Herzohr, linkes 133<br />

±, rechtes 135<br />

Herzoperationen 150<br />

Herzrasen 90, 118, 121<br />

Herzrhythmus, AV-Block 1. Grades 160<br />

Herzrhythmusstörungen 154f, 395<br />

±, Elektrotherapie 155<br />

Herzschall 161f<br />

Herzschlauch 139f<br />

±, Linksdrehung 140<br />

±, Mittellinienverschmelzung 140<br />

Herzschläuche, endokardiale 187<br />

Herzschleife, Differenzierung 139<br />

Herzschrittmacher 155<br />

Herzskelett 142<br />

Herzspitze 303<br />

Herzstillstand 221, 496f<br />

±, künstlicher 150<br />

±, Tauchreflexe 221<br />

Herzstoffwechsel, Energie liefernder<br />

Substrate 166<br />

±, Sauerstoffmangel 166<br />

Herztod, plötzlicher 169, 233<br />

Herztöne 162<br />

Herztransplantation 291<br />

Herzversagen 176, 394<br />

±, diastolisches 176<br />

±, systolisches 176<br />

±, Therapie 176<br />

Herzvorhöfe 83, 120<br />

±, Barosensoren 120<br />

±, endokrine Einzelzellen 83<br />

Herzzeitvolumen 172f, 198, 219, 227,<br />

280±282, 495<br />

±, arterieller Blutdruck 198<br />

±, Erhöhung 198, 280<br />

±, Messung 281<br />

±, peripherer Widerstand 198<br />

±, zentraler Venendruck 173<br />

Herzzyklus 161±164, 199<br />

Heterodontie 331<br />

Heuschnupfen 72<br />

HEVs s. Venulen, hochendotheliale<br />

Hexenmilch 567<br />

Hexokinase 166<br />

Hexokinase IV 369<br />

b-Hexosaminidase B 555<br />

Hiatus aorticus 129, 135f, 358<br />

Hiatus basilicus 194<br />

Hiatus oesophageus 129, 132, 136, 302,<br />

335f, 338<br />

Hiatus saphenus 194<br />

Hiatus semilunaris 236±238<br />

Hiatusgleithernien 336<br />

Hiatushernie 338<br />

HIF-1 (hypoxia-inducible factor) 480<br />

High-Density-Lipoproteine s. HDLs<br />

Hill-Kurve 445<br />

Hilum ovarii 532<br />

Hilum pulmonis 246, 280<br />

Hilum 40<br />

Hilumzwischenzellen 515<br />

Hilus renalis 453<br />

Himbeerzunge 322<br />

Hinterhauptslage 564<br />

Hinterwurzelganglien 103<br />

Hippocampus 117<br />

Hippokrates 233<br />

Hirnareale, Durchblutung 229<br />

±, neuronale Aktivitätsänderungen 229<br />

Hirndruck, Erhöhung 285<br />

Hirndurchblutung 229, 502<br />

±, Autoregulation 229<br />

±, Krampfanfall 229<br />

±, Reduktion 229<br />

±, Schlafzustand 229<br />

±, Unterbrechung 229<br />

±, Wachzustand 229<br />

Hirnfunktion, Durchblutung 228<br />

Hirngefäûe 209, 225, 229<br />

±, Blutdruck 209<br />

±, Bluthochdruck 229<br />

±, Vasokonstriktion 229<br />

Hirninfarkt 233<br />

Hirninfarktpatienten 447<br />

Hirnkapillaren 214<br />

Hirnnervenkerne, motorische 118<br />

±, parasympathische 108<br />

Hirnödem 494<br />

±, cerebrale Hypoxie 492<br />

Hirnprozesse, diffuse 285<br />

±, pontine 285<br />

Hirnrinde, Kapillarabstand 288<br />

Hirnschädigungen, Hitzschlagsyndrom<br />

434<br />

Hirnstamm 103f, 108f, 116, 118, 434, 489<br />

Hirnstammareale, autonome 118<br />

± ±, Lokalisation 118<br />

Hirnstammneurone, adrenerge 118<br />

±, dopaminerge 118<br />

±, noradrenerge 118<br />

±, serotonerge 118<br />

Hirnstammprozesse 285<br />

Hirnstammzentren, autonome 116f<br />

Hirntod 285<br />

Hirnventrikel 190<br />

Hirnverletzungen 285<br />

Hirnzellen 494<br />

Hirschsprung-Krankheit 105, 383<br />

±, Symptomatik 383<br />

Hirudin, Gerinnungshemmung 30<br />

His-Bündel 152, 154, 157<br />

±, Eigenfrequenz 154<br />

Histamin 17, 21, 23, 72, 206, 211, 214,<br />

229f, 232, 338, 343f, 354, 460<br />

±, Freisetzung 20, 211<br />

± ±, basophile Granulocyten 20<br />

± ±, Mastzellen 20<br />

Histaminase 20<br />

Histidin 271, 397, 499f<br />

±, Abbau 500<br />

Histokompatibilität 59<br />

Histologie 354, 529, 535<br />

His-Winkel 337f<br />

Teil C ± Register 627


628<br />

Hitze 225<br />

Hitzeadaptation, Schweiûsekretionsrate<br />

432<br />

Hitzebelastung 432, 434<br />

Hautdurchblutung 432<br />

Hitzegefühl 434<br />

Hitzeschockproteine (Hsp) 59<br />

±, Induktion 434<br />

Hitzschlagsyndrom, Hirnschädigungen<br />

434<br />

HIV 73, 78, 531<br />

HIV-1 74<br />

HIV-2 74<br />

H-Ketten 47f, 51±53, 60<br />

±, differentielle RNA-Prozessierung 51f<br />

±, Formen 47<br />

±, konstante Domänen (C H) 48<br />

±, variable Domänen 51<br />

±, variable Domänen (V H) 48<br />

H-Ketten-DNA, Generierung 50<br />

H-Kettenlocus 50, 60<br />

±, Keimbahnkonfiguration 50<br />

H-Ketten-Primärtranskript 51<br />

±, differentielle RNA-Prozessierung 51f<br />

±, Polyadenylierungsstellen 51f<br />

HLA (humane Leukocytenantigene) 57<br />

HLA-A 57<br />

HLA-Antigene 77<br />

HLA-Assoziation, ankylierende Spondylitis<br />

(Morbus Bechterew) 59<br />

±, Autoimmunkrankheiten 59<br />

±, Diabetes mellitus Typ I 59<br />

HLA-B 57<br />

HLA-C 57<br />

HLA-DP 58<br />

HLA-DQ 58<br />

HLA-DR 58<br />

HLA-Gene, Transplantationen 59<br />

HLA-Haplotyp 59<br />

HLA-Klasse-I-Expression 70<br />

HLA-Klasse-I-Gene 59<br />

HLA-Klasse-I-Moleküle 46, 57±59, 61, 66,<br />

70<br />

±, Beladung mit endogenen Peptiden 58<br />

±, Beladung mit Peptiden 57<br />

±, Struktur 57<br />

±, Vorkommen 57<br />

HLA-Klasse-II-Beladungskompartimente<br />

58<br />

HLA-Klasse-II-Expression, Induktion 57<br />

HLA-Klasse-II-Gene 59<br />

HLA-Klasse-II-Moleküle 46, 57±59, 61, 63<br />

±, l-Kette 58<br />

±, Beladung mit exogenen Peptiden 58<br />

±, Bindungstaschen 58<br />

±, Struktur 57f<br />

±, Vorkommen 57<br />

HLA-Klasse-II-Peptid-Komplexe 66<br />

HLA-Klasse-III-Gene 59<br />

HLA-Komplex 57±59<br />

±, Chromosom 6 59<br />

±, Genetik 58f<br />

±, Polygenie 58f<br />

±, Polymorphismus 58f<br />

HLA-Locus 57<br />

HLA-Moleküle 46, 57f<br />

±, allelspezifische Bindungstaschen 57<br />

±, Antigenpräsentation 57<br />

±, Beladung mit Peptiden 57f<br />

±, Corezeptoren 58<br />

±, Klassen 57<br />

±, Peptidbindungsspalt 57<br />

±, Peptidselektivität 57<br />

±, Peptidverankerung 57<br />

±, Struktur 57<br />

HLA-Peptid-Komplexe 63, 73<br />

±, körpereigene 61<br />

± ±, Erkennung 61<br />

HLA-Restriktion 58f<br />

HMWK (high molecular weight kininogen)<br />

27f<br />

Hochdruckbehandlung 224<br />

Teil C ± Register<br />

Hochdruckentstehung, Übergewicht 222<br />

Hochdruckerkrankungen 224, 233<br />

±, Ursachen 224, 233<br />

Hoden 83, 85, 87, 116, 121, 503, 505f,<br />

509f, 521±523, 525<br />

±, Aufbau 509<br />

±, Descensus 505f<br />

±, endokrine Zellgruppen 83<br />

±, Funktionen 510<br />

±, Gefäûe 521<br />

±, Head-Zonen 116<br />

±, Histologie 509<br />

±, Hormonproduktion 510<br />

±, Innervation 522<br />

±, Lymphgefäûe 522<br />

±, Thermoregulation 521, 523<br />

Hodencarcinomzellen, a 1-Fetoprotein 7<br />

Hodenentwicklung 503, 505<br />

Hodenentzündungen 518<br />

Hodenfunktion 517f<br />

±, essentielle Hormone 517<br />

±, hormonelle Regulation 518<br />

Hodenhüllen 522f<br />

Hodeninterstitium 515<br />

Hodenkrebs 522<br />

Hodenmediastinum 509<br />

Hodensack 523<br />

Hodenstränge 504<br />

Hodentemperatur 521<br />

Höhenaufenthalt 282, 448, 494, 502<br />

±, Anpassungsvorgänge 448<br />

Höhenphysiologie 448<br />

Höhentraining 13, 449<br />

Hohlhandbogen, oberflächlicher 183<br />

, tiefer 183<br />

Hohlkörper, Dehnbarkeit 162<br />

±, Steifheit 162<br />

Hohlorgane, glatte Muskulatur 105<br />

Hohlvene 180, 225, 289<br />

±, obere 134, 188, 193<br />

±, untere 134, 193<br />

Holocarboxylase-Synthase-(HCS-)Mangel<br />

414<br />

±, Therapie 414<br />

Holotransferrinrezeptor 388<br />

Holzknecht-Raum 136<br />

HOM-Cluster 584f<br />

Homöobox 585<br />

Homöodomäne 585<br />

Homöosis 585<br />

Horizontaltyp 159<br />

Hormon, antidiuretisches s. ADH<br />

±, Follikel stimulierendes s. FSH<br />

Hormon bildende parvozelluläre Neurone<br />

83<br />

Hormon produzierende Tumoren 95<br />

Hormon produzierende Zellen 82, 84<br />

±, Adenohypophyse 84<br />

±, suprazelluläre Organisation 82<br />

Hormone 3, 5, 79±81, 85, 179, 356f, 403<br />

±, Appetitregulation 403<br />

±, enteroendokrine 348, 356, 358<br />

± ±, Freisetzungsreize 358<br />

± ±, Funktionen 356<br />

± ±, Kategorien 358<br />

±, Gastrointestinaltrakt 356f<br />

±, glandotrope 82, 86<br />

±, hypothalamische 83, 85<br />

±, hypothalamisch-hypophysäres System<br />

85<br />

±, Klassifizierung 80<br />

±, lipophile 79, 81<br />

± ±, Transportproteine 81<br />

±, neuroendokrine 411<br />

± ±, a-Amidierung 411<br />

±, plazentare 563<br />

±, radioaktiv markierte 100<br />

±, Reichweite 81<br />

±, Sekretionsmechanismus 81<br />

±, Substanzklassen 79<br />

±, thermogene 443<br />

±, Transport 179<br />

±, vasoaktive 23<br />

±, Wirkungsmechanismen 80<br />

±, Wirkungsmechanismus 81<br />

±, Wirkungsweise 79<br />

hormonelle Blutzuckerregulation 93<br />

hormonelle Regelkreise 82, 406<br />

±, Störungen 406<br />

hormonelle Regulation, Blutzuckerspiegel<br />

95<br />

Hormonkonzentration, Kontrolle 81<br />

Hormonresistenz, periphere 89<br />

± ±, Schilddrüsenhormone 89<br />

Hormonrezeptoren 80<br />

Hormon-Rezeptor-Komplex 80f<br />

Hormonsekretion, Regulation 81<br />

Hormonspiegel, Ernährungszustand 406<br />

Hormonsubstitution 573<br />

Horner-Syndrom, Symptome 114<br />

Hornhautnekrosen 415<br />

Hornhauttrübungen 415<br />

Hox-Cluster 584f<br />

HPA-Achse, Aktivierung 91<br />

hPL (humanes Plazentalactogen) 551, 563<br />

Hsp70 59<br />

Hufeisenniere 459<br />

Hüfner-Zahl 270<br />

Hülsenkapillaren 41<br />

Humerus 586<br />

humorale Faktoren 82<br />

humorale Immunantwort 21<br />

humorale Immunität 33, 52, 63<br />

humorale Immunreaktion 47, 66, 73<br />

Hunger 115, 402, 404±406<br />

±, hormonelle Anpassungsvorgänge 405<br />

±, Leptin/BMI-Quotient 406<br />

±, Stoffwechselveränderungen 405<br />

±, Verhaltensänderungen 405<br />

Hungern 404<br />

Hungerzustände 495<br />

Hunter-Schreger-Streifung 332f<br />

Husten 286<br />

±, Auswurf 267<br />

Hustenreflex 245, 281, 285f<br />

Hyaluronidase 555<br />

Hybridome 54<br />

Hydrochlorit-Anionen 20<br />

Hydrogencarbonat 4, 277f, 360, 465, 467,<br />

492<br />

±, Ausscheidung 465, 483<br />

±, Bildung 278<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, Na + -gekoppelter elektrogener Symport<br />

467<br />

±, tubuläre Resorption 465, 500<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

Hydrogencarbonatbestand, extrazellulärer<br />

500<br />

±, Niere 500<br />

Hydrogencarbonatkanal 343<br />

Hydrogencarbonatkonzentration, EZR<br />

499<br />

±, Vollblut 499<br />

Hydrogencarbonatpuffer 499f<br />

Hydrogencarbonatresorption 387, 467<br />

±, Jejunum 387<br />

±, Mechanismus 467<br />

±, proximaler Tubulus 500<br />

Hydrogencarbonatsekretion 326, 345f,<br />

354, 369, 380, 475<br />

±, Mechanismen 380<br />

Hydrolasen 19<br />

±, saure 18<br />

b-Hydroxybutyrat 467, 478<br />

25-Hydroxycholecalciferol 415, 481<br />

3-Hydroxy-5-hydroxymethyl-2-methylpyridin<br />

412<br />

Hydroxylapatit 332<br />

1a-Hydroxylase 97, 481<br />

11b-Hydroxylase 92<br />

17a-Hydroxylase 91f<br />

21b-Hydroxylase 92<br />

25-Hydroxylase 415


Hydroxylradikal 411<br />

17a-Hydroxypregnenolon 92, 516<br />

17a-Hydroxyprogesteron 92, 516, 534<br />

20a-Hydroxyprogesteron 534<br />

Hydroxyprolin 317<br />

17b-Hydroxysteroid-Dehydrogenase 507<br />

Hymen 507f, 545, 547<br />

Hyperaldosteronismus 233, 497<br />

±, primärer 91<br />

± ±, erhöhte Aldosteronproduktion 91<br />

±, sekundärer 91, 495<br />

± ±, verstärkte Reninausschüttung 91<br />

Hyperämie, reaktive 211<br />

Hypercalcämie 98, 395, 483<br />

Hypercortisolismus 93<br />

Hyperfiltration 463<br />

Hyperglycämie 99, 118, 395<br />

±, chronische 96<br />

Hyperhydratation 494<br />

Hyper-IgM-Syndrom 33<br />

±, X-gekoppeltes 73<br />

Hyperinsulinämie 402<br />

Hyperkaliämie 98, 482, 496f<br />

±, EKG 497<br />

±, EZR 496<br />

Hyperkapnie 222, 259, 285±287<br />

Hypermenorrhö 544<br />

Hypernatriämie, Ursachen 494<br />

Hyperosmolalität 432<br />

Hyperosmolarität 86<br />

Hyperparathyreoidismus 416<br />

Hyperperistaltik 485<br />

Hyperphagie 404<br />

Hyperpnoe 259<br />

±, isokapnische 440<br />

Hyperpolarisation 205, 207<br />

±, glatte Muskelzellen 207<br />

Hypersomatotropismus 99<br />

Hypersomnie 286<br />

Hypertension, portale 359<br />

±, pulmonale 282<br />

Hyperthermie 434, 447<br />

±, maligne 434<br />

Hyperthyreoidismus 101<br />

Hyperthyreosen 79, 89f<br />

±, Diagnose 79<br />

±, immunogene 90<br />

±, iodinduzierte 395<br />

±, nicht-immunogene 90<br />

Hypertonie 206, 233, 393, 480, 484<br />

±, 24-Stunden-Blutdruckmessungen<br />

233<br />

±, essentielle 233, 482<br />

±, pulmonale 282<br />

Hypertriglyceridämie 393<br />

Hypertrophie 490<br />

±, exzentrische 168<br />

±, konzentrische 176<br />

Hyperventilation 259, 440, 449, 501f<br />

±, Schmerz 502<br />

±, Ursachen 502<br />

Hyperventilationssyndrom 118, 502<br />

±, Rückatmung von CO2 502<br />

Hypervitaminose C 411<br />

Hypervitaminosen 410<br />

Hypervolämie 3<br />

Hypoakzelerinämie 26<br />

Hypocalcämie 416, 483<br />

Hypochlorit 70<br />

Hypochromie 13<br />

Hypocortisolismus 93<br />

Hypofibrinogenämie 26<br />

Hypofiltration 463<br />

Hypogammaglobulinämie, variable 73<br />

Hypoglycämie 96, 219, 346, 357, 396, 447<br />

±, Ermüdung 447<br />

Hypoglycämie, extreme 441<br />

Hypokaliämie 482, 496f<br />

±, EKG 497<br />

Hypokapnie 259<br />

Hyponatriämie 98, 494, 496<br />

±, Störung des ZNS 494<br />

±, Ursachen 494<br />

Hypoosmolarität 496<br />

Hypoparathyreoidismus 98<br />

Hypopharynx 240±242, 286, 334<br />

±, Lage 242<br />

±, unverhorntes mehrschichtiges Plattenepithel<br />

241<br />

±, Verschluss 286<br />

Hypophyse 82±85, 87, 93, 117, 493<br />

±, Blutversorgung 84<br />

±, Embryonalentwicklung 84<br />

±, Hormone 85<br />

±, Lobus anterior 84<br />

±, Lobus posterior 84<br />

±, Tumoren 93<br />

Hypophysenhinterlappen 84, 479<br />

Hypophysenstiel 84f<br />

Hypopnoe 286<br />

Hypoproconvertinämie 26<br />

Hypoprothrombinämie 26<br />

Hyposomatotropismus 100<br />

Hypospermatogenese 518<br />

Hypotension 117<br />

hypothalamische Hormone 83, 85<br />

hypothalamische Kerne, vegetative<br />

Funktionen 117<br />

±, Verbindungen 117<br />

hypothalamische thermoregulatorische<br />

Neurone 230<br />

±, Sympathikotonus 230<br />

hypothalamisch-hypophysäres System<br />

81±85<br />

±, Anatomie 84<br />

±, Funktion 84<br />

±, Hormone 85<br />

±, negativer Rückkopplungsmechanismus<br />

82<br />

±, Sekretion aus Nervenendigungen<br />

81<br />

hypothalamohypophysärer Minderwuchs<br />

100<br />

Hypothalamus 62, 82f, 85, 89, 91, 95,<br />

116±119, 219f, 222, 224, 404, 430f, 434,<br />

492f, 518, 531<br />

±, endokrine Zellgruppen 83<br />

±, Hormone 85<br />

±, mediokaudale Strukturen 118<br />

±, Organhomöostase 118<br />

±, Osmorezeptoren 85<br />

±, Steuerung vegetativer Funktionen<br />

83<br />

±, thermointegrative Areale 430<br />

±, Thermoregulationssystem 430<br />

±, thermosensitive Areale 430<br />

Hypothalamus-Hypophysen-Nebennieren-<br />

Achse 91, 93, 406<br />

Hypothalamus-Hypophysen-Ovar-Achse,<br />

Pulsgeber 552<br />

Hypothalamus-Hypophysen-Schildrüsen-<br />

Achse 89<br />

Hypothermie 435<br />

±, induzierte 435<br />

± ±, Verlängerung von Operationszeiten<br />

435<br />

Hypothyreose 89, 395<br />

±, Symptome 89<br />

±, postnatale 89<br />

Hypotonie 118<br />

Hypoventilation 259, 501<br />

±, alveoläre 282<br />

Hypovitaminose D 416<br />

Hypovolämie 3, 86, 98, 432, 495<br />

Hypoxämie 287<br />

±, akute 285<br />

±, arterielle 280, 283, 286<br />

±, cerebrale 285<br />

±, chronische 285<br />

Hypoxie 13, 222, 230, 411, 448f, 480,<br />

562<br />

±, Anpassungsvorgänge 448<br />

±, arterielle 290<br />

±, 2,3-BPG-Spiegel 13<br />

±, cerebrale 285<br />

±, hypobare 13<br />

Hysterese 263<br />

Ia-Afferenzen 227<br />

I<br />

I-Antigene 14<br />

I-Bande 146<br />

ICAM 18<br />

ICSH 86<br />

ICSI s. Spermieninjektion, intracytoplasmatische<br />

IDDM (insulin-dependent diabetes<br />

mellitus) 96<br />

Idealgewicht 398<br />

IFN s. Interferone<br />

IgA 5, 7, 33, 47f, 53, 67f, 328, 351, 378<br />

±, Dimere 47, 572<br />

±, Effektorfunktionen 67<br />

±, Funktion 5<br />

±, H-Kette 48<br />

±, L-Kette 48<br />

±, Molekülmasse 5, 48<br />

±, sekretorisches 352<br />

± ±, Transcytose 352<br />

±, Serumkonzentration 48<br />

IgD 5, 7, 47f, 51<br />

±, Funktion 5<br />

±, H-Kette 48<br />

±, L-Kette 48<br />

±, Molekülmasse 5, 48<br />

±, Serumkonzentration 48<br />

IgE 5, 7, 47f, 53, 66f<br />

±, Effektorfunktionen 67<br />

±, Funktion 5<br />

±, H-Kette 48<br />

±, L-Kette 48<br />

±, Molekülmasse 5, 48<br />

±, Serumkonzentration 48<br />

IgE-Antikörper 72<br />

IgE-Rezeptor 21<br />

IGF (insulin-like growth factor) 367<br />

IGF-1 85, 99, 370, 401, 551<br />

±, Wirkungen 99<br />

IGF-1-Bildung, Störung 100<br />

IGF-1-Gen, Deletion 100<br />

IGF-2 551<br />

IgG 5, 7, 16, 33, 47f, 53, 67f, 189<br />

±, Effektorfunktionen 67<br />

±, Funktion 5<br />

±, H-Kette 48<br />

±, L-Kette 48<br />

±, Molekülmasse 5, 48<br />

±, Plazenta 189<br />

±, Serumkonzentration 48<br />

IgG-Antikörper 67f, 72<br />

±, Plazentatransfer 67<br />

IgH-Gen 50<br />

±, abortive Umlagerung 50<br />

±, produktive Umlagerung 50<br />

IgM 5, 7, 15, 47f, 51, 53, 66±68<br />

±, Avidität 48<br />

±, Effektorfunktionen 67<br />

±, Funktion 5<br />

±, H-Kette 48<br />

±, L-Kette 48<br />

±, membranständiges 52<br />

±, Molekülmasse 5, 48<br />

±, Serumkonzentration 48<br />

±, sezerniertes 52<br />

IgM-Antikörper 47, 72<br />

±, Pentamere 47<br />

Iga 51<br />

Igb 51<br />

Ig-Synthese 62<br />

IL-1 18, 21, 62f, 65, 78, 434<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-2 62f, 65, 67, 81<br />

±, Funktion 62<br />

Teil C ± Register 629


630<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-2-Loop, autokriner 64<br />

IL-3 10, 22<br />

±, Wirkungsspektrum 10<br />

IL-4 2, 64±66, 72<br />

±, anti-inflammatorische Wirkung 66<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-5 20, 62, 64<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-6 21f, 62, 434<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-7, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-8 17f, 434<br />

IL-10 62, 64, 66, 71<br />

±, anti-inflammatorische Wirkung 66<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-11 22<br />

IL-12 62±66<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-13 62, 64±66, 72<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

IL-15 62, 65<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

ileozäkaler Übergang 348f<br />

Ileum 293, 295, 297±299, 301, 305f,<br />

347±349, 354, 384±386, 391, 412<br />

±, Meso 299<br />

±, passive Permeabilität 384<br />

±, Porengröûe der Tight Junctions 384<br />

±, Potentialdifferenz 384<br />

±, transepithelialer Widerstand 384<br />

Ileumsekret 385<br />

Imidazolgruppen, puffernde 499<br />

± ±, Hämoglobin 499<br />

Immunabwehr, unspezifische 7<br />

Immunantwort 37, 61<br />

±, Antigene aus dem Blut 37<br />

±, Antigene aus dem Gewebe 37<br />

±, Antigene aus dem Mund- und Rachenraum<br />

37<br />

±, Antigene aus dem Verdauungstrakt 37,<br />

43<br />

±, humorale 21<br />

±, lokale 39<br />

±, Regulation durch Zellkooperation 62<br />

±, zelluläre 21<br />

±, zellvermittelte adaptive 34<br />

Immundefekte, schwere kombinierte<br />

(SCIDs) 73<br />

Immundepression 394f<br />

Immundiffusion 75<br />

Immunelektrophorese 7<br />

Immunfluoreszenz 76<br />

Immunglobulindomänen, Fassstruktur 47<br />

Immunglobuline 6f, 16, 46f, 562, 570f<br />

±, B-Zell-Rezeptoren (BCRs) 46<br />

±, Domänenstruktur 47<br />

±, Gelenkregion 47<br />

±, Grundstruktur 47<br />

±, multimere 47<br />

±, Quartärstruktur 47<br />

±, sezernierte 52<br />

± ±, Synthese 52<br />

±, wärmreaktive 16<br />

Immunglobulin-H-Locus, Aufbau 49<br />

Teil C ± Register<br />

±, Chromosom 14 49<br />

Immunglobulinisotypen 47, 51<br />

±, konstante Bereiche 51<br />

Immunglobulinklassen 47f<br />

Immunglobulinklassensprung 53<br />

Immunisierung 16, 48, 74<br />

Immunität 33<br />

±, adaptive 33<br />

±, angeborene 33<br />

±, humorale 33, 52, 63<br />

±, zelluläre 63<br />

±, zellvermittelte 33<br />

immunkompetente Zellen 353<br />

Immunkomplexe 72, 76, 367<br />

±, Ablagerung 72<br />

immunkomplexvermittelte Vaskulitiden<br />

72<br />

Immunmodulation im weiblichen Genitaltrakt<br />

524<br />

Immunoblot 76<br />

immunogene Hyperthyreosen 90<br />

Immunogene, Definition 46<br />

immunologische Labortests 74<br />

immunologische Methoden 74<br />

immunologische Rezeptoren, Spezifität<br />

34<br />

immunologische Toleranz 15, 70<br />

±, Induktion 70<br />

immunologisches Erkennungsrepertoire<br />

46<br />

immunologisches Repertoire 34, 60<br />

±, Reifung 60<br />

Immunpräzipitation 7, 75<br />

Immunreaktionen 34, 64, 71, 74<br />

±, adaptive 74<br />

±, Beendigung 71<br />

±, gegen Selbst 70<br />

± ±, Unterdrückung 70<br />

±, humorale 47, 66, 73<br />

±, pathologische 71<br />

±, serologischer Nachweis 74<br />

±, Steuerung durch Zellkoperation 64<br />

±, zellvermittelte 73<br />

Immunregulation 35<br />

Immunschutz, passiver 571f<br />

Immunschwäche, erbliche 73<br />

± ±, Formen 73<br />

±, erworbene 73<br />

±, transiente 73<br />

± ±, Masernvirusinfektion 73<br />

±, X-chromosomal vererbte schwere<br />

kombinierte (X-SCID) 73<br />

immunserologische Nachweisverfahren<br />

75<br />

Immunsuppression 59<br />

Immunsuppressivum 453, 490<br />

Immunsystem 6, 33f, 37, 62, 81, 402<br />

±, adaptives 33f, 46f, 55<br />

± ±, Entstehung der Rezeptorvielfalt 55<br />

± ±, Gedächtnisbildung 33<br />

± ±, humorale Anteile 47<br />

± ±, Komponenten 33f<br />

± ±, Reaktionskinetik 33<br />

± ±, Spezifität 33f<br />

±, Aktivierung 6<br />

±, angeborenes 33f, 46, 69<br />

± ±, Gedächtnisbildung 33<br />

± ±, humorale Faktoren 69<br />

± ±, Komponenten 33f<br />

± ±, Reaktionskinetik 33<br />

± ±, Spezifität 33f<br />

±, Aufbau 33<br />

±, Aufgaben 33<br />

±, Cytokine 62<br />

±, Funktion wichtiger Organe 37<br />

±, Substratspezifität des Energiestoffwechsels<br />

402<br />

±, Zellen 34<br />

±, Zellinteraktionsmoleküle 62<br />

Immuntoleranz, Aufrechterhaltung 71<br />

±, Induktion 71<br />

Immunzellen 34f<br />

±, Entwicklung 35<br />

±, Entwicklungsreihen 34<br />

Impfstoffe 78<br />

Implantation 557, 576<br />

±, ektope 558<br />

Impotenz 530<br />

Impressio aortae 135<br />

Impressio cardiaca 131, 247<br />

Impressio colica 362<br />

Impressio duodenalis 362<br />

Impressio gastrica 362<br />

Impressio oesophagea 362<br />

Impressio renalis 362<br />

Impressio suprarenalis 362<br />

Incisura angularis 339<br />

Incisura cardiaca 132, 247<br />

Incisura cardialis 339<br />

Incisura cordis 133<br />

Incisura interarytaenoidea 240<br />

Incisura pancreatica 305<br />

Incus 319<br />

Indian hedgehog (Ihh) 375<br />

Indifferenzebene 225<br />

Indifferenztyp 159<br />

Indikator 3<br />

Indikatorverdünnungsverfahren 491<br />

Indol 384<br />

Induktion 578<br />

Infarktindikatoren 169<br />

Infarzierungen 274<br />

Infektionen 18, 69<br />

±, chronische 72<br />

±, opportunistische 74<br />

±, unspezifisches Abwehrsystem 18<br />

Infektionserreger 35<br />

Infektionskrankheiten 78<br />

Infertilität 503, 556<br />

±, männliche 519<br />

Inflationsreflex 286<br />

Informationsübertragung, vielzellige<br />

Organismen 79<br />

Infundibulum 83f, 536<br />

Infundibulum ethmoidale 237<br />

Infundibulum tubae uterinae 537<br />

Inguinalregion, Blutversorgung 186<br />

Inhalationsanästhetika 434<br />

Inhibin 518, 536, 551<br />

Inhibiting-Hormone 82f<br />

Innenzone 454f, 469<br />

Innervation, efferente autonome 110<br />

±, innere Organe 110<br />

±, parasympathische 104<br />

± ±, Entwicklung 104<br />

±, sympathische 171<br />

± ±, Koronararterien 171<br />

Inositol, Erhöhung der intrazellulären Osmolarität<br />

494<br />

Inositol-1,4,5-trisphosphat (IP3) 24, 80f,<br />

205f, 327, 344<br />

Inotropie 164, 166, 172<br />

±, myokardiale 168<br />

±, negative 173<br />

±, positive 151, 165, 173, 439<br />

± ±, Schlagvolumen 165<br />

±, reduzierte 175<br />

Inselorgan 375<br />

Inselrinde 117<br />

±, Somatotopie 117<br />

±, vegetative Reaktionen 117<br />

±, Verbindungen 117<br />

Inselzellen 380<br />

Inspiration 130, 202, 251±253, 257, 261<br />

±, Brustatmung 252<br />

±, frustrane 265<br />

±, Sympathikotonus 257<br />

±, Verformung des Thorax 252<br />

±, Zwerchfell 130<br />

Inspirationskapazität 254f<br />

Inspirationsmuskulatur 252<br />

Inspirationsneurone 119<br />

Inspirationsschleife 265<br />

inspiratorische Muskeln 252


inspiratorische Neurone 222, 285f<br />

inspiratorisches Reservevolumen 254f<br />

±, Definition 255<br />

Insulin 79f, 82f, 93±96, 166, 356f, 377,<br />

393, 401, 403±406, 496f, 551<br />

±, anabole Effekte 96<br />

±, Blutzuckerregulation 82<br />

±, BMI 406<br />

±, B-Zellen 94<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Kaliumplasmakonzentration 497<br />

±, Prozessierung 95<br />

±, Regulation des Blutzuckerspiegels 93<br />

±, Syntheseort 357<br />

insulinabhängiger Diabetes 96<br />

insulinähnliche Wachstumsfaktoren s. IGF<br />

Insulinmangel 96, 497<br />

Insulinmangeldiabetes, Hyperkaliämie im<br />

EZR 496<br />

Insulinrezeptor 81, 96<br />

Insulinsekretion, Glucosekonzentration<br />

96<br />

Insulinsensitivität 407<br />

Insulinwirkung, Störung 96<br />

Insulitis 96<br />

Integrine 17f, 24, 459<br />

b 1-Integrine 17f<br />

b2-Integrine 17f<br />

b 3-Integrine 388<br />

Intensivpatienten, Störungen des Säure-<br />

Basen-Haushalts 498<br />

Interferon-g 57, 62, 64, 66, 69, 73, 572<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Wirkung 66<br />

±, Zielzellen 62<br />

Interferone (IFN) 63, 434<br />

Interfollikulärregion 42f<br />

Interkostalarterien 338, 568<br />

Interkostalnerven 119<br />

Interleukine (IL) 9, 17, 63<br />

Intermediärsinus 40<br />

Intermediärstoffwechsel 360, 367<br />

±, Substrate 360<br />

Intermediärzellen 546<br />

Interphase 513<br />

Intersegmentalarterie 187<br />

Interstitium 3f, 190, 213, 215f, 474, 476<br />

±, Eiweiûkonzentration 215<br />

±, hydrostatischer Druck 216<br />

Intervall, freies 290f<br />

interzelluläre Adhäsionsmoleküle 18<br />

Interzeption 559<br />

Intestinum tenue 347<br />

Intimaduplikatur 193<br />

Intimafalten 192<br />

Intravasalraum 4, 491<br />

intravesikaler Druck 488<br />

intrazelluläre Acidose 291<br />

intrazelluläre Bakterien, Zerstörung 69<br />

intrazelluläre Calciumkonzentration 327<br />

intrazelluläre Calciumoszillationen 556<br />

intrazelluläre Chloridkonzentration 492<br />

intrazelluläre Flüssigkeit (IZF), mittleres<br />

Volumen 492<br />

intrazelluläre Natriumkonzentration 492<br />

intrazellulärer pH-Wert 498<br />

Intrazellulärraum (IZR) 491f, 494, 496<br />

±, Kaliumkonzentration 496<br />

±, Volumenkontrolle 492<br />

Intrinsic Factor 343, 345, 392<br />

±, Mangel 392<br />

±, Sekretion 345<br />

intrinsischer Faktor (IF) 412<br />

Inulin 464<br />

Invasion 557<br />

in-vitro-Fertilisation (IVF) 557<br />

Involution 37<br />

Iod 87f, 395, 397<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

Iodid, aktiver Na + -gekoppelter Transport<br />

88<br />

Iodidtransport, aktiver Na + -gekoppelter<br />

88<br />

Iodierung, Tyrosylreste 88<br />

Iodmangelstruma 89<br />

Iodoperoxidase, Antikörper 88f<br />

Ionenhomöostase, Aufrechterhaltung<br />

148<br />

±, zelluläre 167<br />

± ±, Aufrechterhaltung 167<br />

Ionenkanäle 105, 157, 206, 498<br />

±, glatte Gefäûmuskulatur 206<br />

±, unterschiedliche Expression 157<br />

Ionenmilieu 179<br />

Ionenpumpen 167<br />

Ionentransport, aktiver 13<br />

ionische Wechselwirkungen 48<br />

IP 3 s. Inositol-1,4,5-trisphosphat<br />

Irritanzrezeptoren 286<br />

Ischämie 115, 175, 222, 290, 411<br />

±, Adenosin 175<br />

±, cerebrale 285<br />

Ischämieareale 157<br />

±, Kollateralkreisläufe 187<br />

Ischämiephase 543f<br />

Ischämieschutz 150<br />

Isoagglutinine, Entstehung 15<br />

Isoelektrische 157, 160<br />

Isoionie 4<br />

Isoleucin 397<br />

Isoniazid 412<br />

Isopeptidbindung 28<br />

Isoprenalin 107<br />

Isotopendilution 399<br />

Isthmus 87, 537f<br />

Isthmus aortae 135<br />

Isthmus faucium 239, 241±243, 321, 334<br />

Isthmus tubae uterinae 537<br />

Isthmus uteri 538f<br />

Istwert 82<br />

ITAM 56<br />

Ito-Zellen 366±368<br />

±, Funktionen 368<br />

±, Klinik 368<br />

±, Sphinktereigenschaften 366<br />

IVF s. in-vitro-Fertilisation<br />

I-Zellen 345, 354, 380<br />

IZR s. Intrazellulärraum<br />

Jackson-Weiss-Syndrom 586<br />

J<br />

Jejunostomie 410<br />

Jejunum 293, 295, 297±299, 305f, 345,<br />

347, 351, 354, 384±386, 391, 411<br />

±, Meso 299<br />

±, passive Permeabilität 384<br />

±, Porengröûe der Tight Junctions 384<br />

±, Potentialdifferenz 384<br />

±, transepithelialer Widerstand 384<br />

±, Wasserrückresorption 385<br />

Jejunumsekret 385<br />

JH-Segmente, Anzahl 49<br />

J-Kette 47f, 328<br />

Jochbogen 323<br />

Joining-Protein 328<br />

J-Reflex 286<br />

J-Rezeptoren 286<br />

J-Segmente 49, 60<br />

±, Umlagerung 60<br />

Juckreiz 229<br />

Jugendliche, Training 447<br />

Junctio anorectalis 382<br />

Junction-Potential, exzitatorisches 205<br />

Junctions, myoendotheliale 181<br />

Jungfernhäutchen 507, 545<br />

juxtaglomeruläre Epitheloidzellen<br />

461±464, 479<br />

±, Reninfreisetzung 464<br />

±, Reninsynthese 461<br />

juxtaglomeruläre Zellen 224<br />

juxtaglomerulärer Apparat<br />

461±464, 479<br />

±, sympathische Nervenfasern 463<br />

K<br />

K<br />

+ -Auswärtsgleichrichter 148<br />

K + -Cl ± -Symport 471f<br />

Kachexie 399, 408f<br />

±, Definition 408f<br />

Kalium 4, 171, 210f, 397, 399, 465f, 496f<br />

±, Ausscheidung 465<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, pH-Regulation 496<br />

±, physiologische Funktionen 496<br />

±, Regulation 497<br />

±, transmembranäre Konzentrationsgradienten<br />

466<br />

±, tubuläre Resorption 465<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

±, Vasodilatation 171<br />

Kaliumausscheidung 482<br />

Kaliumausstrom 148<br />

Kaliumbestand, Kontrolle 496<br />

Kaliumbilanz 496<br />

Kaliumexkretion 98<br />

Kaliumfreisetzung, Hämolyse 497<br />

±, Verbrennungen 497<br />

±, Weichteiltraumen 497<br />

Kaliumgleichgewichtspotential 147f<br />

Kaliumhaushalt 496f<br />

±, Pathophysiologie 497<br />

±, Regulation 482<br />

±, Störungen 497<br />

Kaliumhomöostase 98, 497<br />

±, Störungen 497<br />

Kaliumkanäle 147, 207, 210, 286, 326,<br />

378, 386, 470, 474, 484, 492<br />

±, Ca 2+ -abhängige 208<br />

±, Ca 2+ -aktivierte 205f<br />

±, einwärts gleichrichtende 171, 206, 211<br />

±, pH-sensitive 482<br />

±, rezeptorgesteuerte 153<br />

±, Zellmembranen 492<br />

Kaliumkonzentration, extrazelluläre<br />

440, 496<br />

211,<br />

± ±, Anstieg 440, 496<br />

Kaliumkonzentration, IZR 496<br />

Kaliummangel 475, 496f<br />

±, muskulärer 447<br />

Kaliumplasmakonzentration, Insulin 497<br />

Kaliumregulation 496<br />

Kaliumresorption 387, 467, 470<br />

±, Ileum 387<br />

±, Jejunum 387<br />

±, Kolon 387<br />

Kaliumretention 477, 497<br />

Kaliumsekretion 472, 474<br />

±, aldosterongesteuerte 497<br />

±, renale 496f<br />

Kaliumverluste, Magen-Darm-Trakt 497<br />

±, obligate tägliche 496<br />

Kaliumverteilung zwischen IZR und<br />

EZR 496<br />

Kallidin 211, 327f<br />

Kallikrein 26f, 30f, 327f<br />

Kallmann-Syndrom 519<br />

Kälteabwehr 430<br />

Kälteadaptation, Erhöhung des Grundumsatzes<br />

433<br />

Kältebelastung 431<br />

Kältegefühl 433<br />

Kältezittern 430f, 433, 435<br />

Kaltrezeptoren 221f<br />

±, Gesichtshaut 221<br />

Kaltrezeptoren, kutane 430<br />

Kamm, apikaler epidermaler (AER) 585<br />

Kammer 142<br />

±, linke 162<br />

Teil C ± Register 631


632<br />

Kammerflattern 155<br />

Kammerflimmern 155, 435<br />

Kammermuskulatur 175<br />

Kammermyokard 162, 174<br />

±, Repolarisation 162<br />

Kammerschenkel 152, 154, 174<br />

±, Eigenfrequenz 154<br />

±, Erregungsübertragung 152<br />

±, linker 152<br />

±, rechter 152<br />

Kammerschenkelblock 154<br />

Kammerseptum, Pars membranacea 142<br />

Kampf-oder-Flucht-Reaktion 103, 119<br />

Kanäle, dehnungsempfindliche 206<br />

Kanalproteine 12<br />

Kanalsystem, tubuläres 461<br />

Kapazitation 555<br />

Kapillarabstand, Herzmuskel 288<br />

±, Hirnrinde 288<br />

±, Skelettmuskel 288<br />

Kapillaranordnung 191<br />

Kapillarblut 251, 279, 477<br />

±, Osmolarität 477<br />

Kapillardichte 191, 446<br />

±, funktionelle 212<br />

± ±, Herzmuskel 212<br />

± ±, Skelettmuskel 212<br />

± ±, Zunahme 212<br />

±, Zunahme 446<br />

Kapillardruck, hydrostatischer 232<br />

Kapillaren 180, 182, 189, 191, 197,<br />

200±202, 207, 212f, 215±217, 272, 279f,<br />

288<br />

±, Austauschfunktion 189<br />

±, diskontinuierliche 189f, 214<br />

± ±, Lücken 190<br />

± ±, Permeabilität 214<br />

±, Druckabfall 200<br />

±, Durchmesser 189<br />

±, Eiweiûkonzentration 215<br />

±, embryonale 560<br />

±, fenestrierte 83, 86, 93f, 109, 189f, 214<br />

± ±, Permeabilität 214<br />

±, Gesamtquerschnitt 191, 201<br />

±, Gesamtwiderstand 201<br />

±, hydrostatischer Druck 216<br />

±, kontinuierliche 189f, 213<br />

± ±, Durchlässigkeit 189<br />

± ±, Spalten 189<br />

± ±, Stoffaustausch 213<br />

± ±, Vorkommen 189<br />

±, mittlere Strömungsgeschwindigkeit<br />

201<br />

±, peritubuläre 460<br />

±, Pleurablätter 254<br />

± ±, Druckverhältnisse 254<br />

± ±, Flüssigkeitsresorption 254<br />

± ±, Flüssigkeitssekretion 254<br />

±, Rekrutierung 212<br />

±, Sauerstoffpartialdruck 272<br />

±, single file flow 202<br />

±, sinusoidale 365<br />

±, Strömung 202<br />

±, Strömungsgeschwindigkeit 213<br />

±, Strömungswiderstand 200, 202<br />

±, Versorgungsgebiet 288<br />

Kapillarendothel 146, 251, 279<br />

±, fenestriertes 434<br />

kapillarer kolloidosmotischer Druck 495<br />

±, Abnahme 495<br />

Kapillarlänge 213<br />

Kapillarlumen 146, 201<br />

Kapillarnetz 237, 251<br />

±, subkapsuläres 457<br />

Kapillarpassage 202<br />

±, Erythrocyten 202<br />

Kapillarpermeabilität 189, 217<br />

±, Erhöhung 217<br />

Kapillarschlingen 462<br />

Kapillarsystem, peritubuläres 457<br />

Kapillarwand, Haupttransportwege 214<br />

Kapillarwiderstand 201<br />

Teil C ± Register<br />

kappa-Locus, Keimbahnkonfiguration 50<br />

Kappenassay, animaler 579<br />

Kardia 335<br />

Kardiadrüsen, Lokalisation 343<br />

±, Schleimproduktion 343<br />

kardiale Aktionspotentiale, Formvariationen<br />

154<br />

kardiale Arrhythmien 496<br />

kardiale Mechanosensoren 223<br />

kardiale b-Rezeptoren 166<br />

±, Stimulation 166<br />

kardiale Rhythmusstörungen 118<br />

kardiales Reizleitungsgewebe 119<br />

Kardiasphinkter 121, 337f<br />

±, Öffnung 121<br />

±, Wringwirkung 337<br />

Kardinalvenen 125f, 187f, 365<br />

Kardiomyocyten 173<br />

Kardiomyopathie 396<br />

Kardioplegie 150<br />

Kardioplegieverfahren 168<br />

kardioplegische Lösungen 150<br />

±, Wirkprinzipien 150<br />

Kardiospasmus 338<br />

kardiovaskuläre Neurone 117<br />

kardiovaskuläre Rhythmen 119<br />

Kardioversion 155<br />

Kardioverterdefibrillator, implantierbarer<br />

(ICD) 155<br />

Karies 333, 393<br />

Kariesbildung 329<br />

Karotiden 140, 162<br />

Karotisgabel 120, 286<br />

Karotissinus 120, 219, 493<br />

±, Barosensoren 120<br />

Karotissinusnerv 120<br />

Kartagener-Syndrom 538<br />

Karyogamie 556<br />

Katalase 20, 595<br />

Katheter 204<br />

Katheterisierungen 169<br />

Kationen, organische 469<br />

± ±, tubuläre Sekretion 469<br />

±, passive Resorption 467<br />

Kationenkanäle, dehnungsabhängige<br />

208<br />

±, mechanosensitive 493<br />

± ±, neurosekretorische Zellen 493<br />

± ±, Osmorezeption 493<br />

K ATP-Kanäle 210<br />

Kauapparat 319<br />

Kaubewegungen 327, 331<br />

Kauflächen 331<br />

Kauhilfsmuskulatur, Aufgabe 330<br />

±, Innervation 330<br />

Kaukraft, Mahlzähne 330<br />

±, Schneidezähne 330<br />

Kaumuskulatur, Aufgabe 330<br />

±, Innervation 330<br />

Kauvorgang, Mechanik 331<br />

Kehldeckel 243, 335<br />

Kehlkopf 135f, 243, 319, 334f<br />

±, Bänder 243<br />

±, Deszensus 335<br />

±, Gelenke 243<br />

Kehlkopfdeckel 242<br />

Keilbein 239<br />

Keilbeinhöhle, arterielle Versorgung 239<br />

Keimbahn 590<br />

Keimblätter, Organanlagen 578<br />

Keimdrüsen 503<br />

Keimdrüsenvene 187<br />

Keimepithel 515, 518<br />

±, Kompartimente 515<br />

±, Organisation der Keimzellen 518<br />

±, Zyklus 518<br />

Keimscheibe 576<br />

Keimstränge 503<br />

±, primäre 504<br />

Keimzellen 505, 510f, 515<br />

±, haploider Chromosomensatz 511<br />

±, primordiale 503, 506, 512<br />

Keimzentren 42, 66<br />

±, sekundäre lymphatische Organe 66<br />

±, aktive 43<br />

Kell-System 14<br />

Keratinocyten 18<br />

Keratomalazie 394<br />

Kerckring-Falten 347, 349<br />

Kerne, hypothalamische 117<br />

± ±, vegetative Funktionen 117<br />

± ±, Verbindungen 117<br />

Kernmembran 514<br />

Kernrezeptoren 80f<br />

Kernspintomographie 400<br />

Kerntemperaturanstieg 447<br />

Kerntransfer 591<br />

Ketoacidose, diabetische 502<br />

Ketogenese 93, 99, 367, 409<br />

±, Hemmung 409<br />

±, Steigerung 99<br />

a-Ketoglutarat 469, 478, 484<br />

±, Funktionen 469<br />

Ketonkörper 369<br />

Ketonkörperbildung, Stimulation 96<br />

a-Ketosäure-Dehydrogenase für<br />

verzweigte Aminosäuren 411<br />

Ketosäuren 500<br />

a-Ketten 47, 55<br />

±, variable Domänen 55<br />

b-Ketten 13, 55<br />

±, variable Domänen 55<br />

g-Ketten 47<br />

d-Ketten 47, 51, 55, 60<br />

±, variable Domänen 55<br />

e-Ketten 47<br />

k-Ketten 47<br />

l-Ketten 47, 55<br />

±, variable Domänen 55<br />

m-Ketten 47, 51, 60<br />

a-Kettenlocus, Keimbahnkonfiguration<br />

56<br />

b-Kettenlocus, Keimbahnkonfiguration<br />

56<br />

Kiefergelenk 323, 329, 331<br />

±, Gelenkkapsel 329f<br />

±, Grundbewegungen 331<br />

Kieferhöhle, Abflussverhältnisse 238<br />

±, arterielle Versorgung 238<br />

±, Innervation 238<br />

Kiefersperre 331<br />

Kiemenbögen 187, 319<br />

Kiemenbogengefäûe 319<br />

Kiemenbogennerven 319<br />

Killerprogramm, cytotoxische T-Lymphocyten<br />

(CTLs) 69<br />

±, NK-Zellen 69<br />

Killer-T-Lymphocyten 34<br />

Killerzellen, natürliche 34<br />

Kinasen, cAMP-abhängige 555<br />

Kinderlosigkeit, Ursachen 556<br />

Kindersterblichkeit 502<br />

Kinine 232, 328<br />

±, Wirkung 328<br />

Kininogen 211, 328<br />

±, hochmolekulares 27, 30f<br />

Kinocilien 245, 519<br />

Kinocilien tragende Zellen 244<br />

±, respiratorisches Epithel 244<br />

kinocilienfreies Epithel 236<br />

Kir-Kanäle 211<br />

Kittsubstanz 332<br />

Klappeninsuffizienz 161<br />

Klappenschluss 162<br />

Klassenrestriktion 61<br />

Klassensprung 53, 66<br />

±, B-Zellen 66<br />

±, Richtung 53<br />

kleiner Kreislauf 142, 181, 230, 280<br />

±, Strömungshindernis 230<br />

Kleinhirn 219<br />

Kleinhirnstiele 118<br />

Kleinkinder, Deckung des Flüssigkeitsbedarfs<br />

494


Klimakterium 573<br />

Klimax 554<br />

Klinefelter-Syndrom 519<br />

Klitoris 122, 219, 507f, 546f, 554<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

Kloake 126, 318, 458, 488, 504f, 507<br />

Kloakenmembran 318, 508<br />

klonale Deletion 70f<br />

klonale Expansion 34, 64<br />

klonale Vermehrung 53<br />

Klonierung 591<br />

Klonselektion, Lymphocyten 34<br />

Klopfgeräusche 203<br />

Klopfschall, tympanitischer 302<br />

Knäueldrüsen, apokrine 236<br />

Knochen 97, 400<br />

±, Gewicht 400<br />

Knochenabbau 97<br />

Knochendichte, Veränderungen bei<br />

Gewichtsverlust 404<br />

Knochenentwicklungsstörungen 415<br />

Knochenmark 8, 13, 17, 20±22, 36f, 44f,<br />

60f, 70, 186, 190<br />

±, Aufbau 36<br />

±, Aufgabe 37<br />

±, Bildung von B-Zellen 36<br />

±, blutbildendes 36<br />

±, B-Zellen 60<br />

±, gelbes 8<br />

±, Lage 36<br />

±, rotes 8, 36<br />

±, Sinusoidsystem 8<br />

±, Stroma 36<br />

±, Verteilung 8<br />

±, zelluläre Zusammensetzung 36<br />

Knochenmarkausstrich 8<br />

Knochenmarkspunktion 8<br />

Knochenmarksriesenzelle 22<br />

Knochenmarkstammzellen, multipotente<br />

60<br />

Knochenmasse 398<br />

±, Verlust 409<br />

Knochenmineralgehalt, Erfassung 399<br />

Knochenmineralisierung 416<br />

Knochenproteine 416<br />

Knochenresorption 96f<br />

Knochenstoffwechsel 395, 415<br />

Knochenwachstum 89, 99<br />

±, Stimulierung 99<br />

Knorpel 236, 244, 398<br />

±, hyaliner 235<br />

Knorpelaufbau, Stimulierung 99<br />

Knorpelspangen 245<br />

±, hyaline 244<br />

Knorpelzellen 589<br />

Koagulat 555<br />

Koagulopathien, angeborene 26<br />

Kochsalz 453<br />

kognitive Vorgänge 91<br />

Kohabitation 554<br />

Kohabitationsorgan 545<br />

Kohlendioxid 171, 179, 202, 206, 210, 213,<br />

268, 277, 279, 467, 498, 500, 562<br />

±, chemisch gebundene Form 268, 277<br />

±, Diffusion 202, 268<br />

±, Diffusionskapazität der Lunge 279<br />

±, Löslichkeitskoeffizient 268<br />

±, physikalisch gelöste Form 268, 277<br />

±, Transport 179<br />

±, Vasodilatation 171<br />

Kohlendioxidabgabe 278<br />

Kohlendioxidanreicherung 439<br />

Kohlendioxidbindungskurven 277f<br />

±, Blut 277f<br />

Kohlendioxidkonzentration, alveoläre<br />

258<br />

±, exspiratorische 257<br />

Kohlendioxidpartialdruck 119, 499<br />

±, arterieller 259<br />

Kohlendioxidpartialdruckgradient 288<br />

Kohlendioxidretention 501<br />

Kohlendioxidtransport 13, 278, 478<br />

±, Hämoglobin 13<br />

±, Kurzschluss 478<br />

Kohlenhydrate 388, 390, 393, 396, 401,<br />

441, 571<br />

±, Energiegehalt 396<br />

±, Oxidation 401<br />

±, Resorption 390<br />

±, unverdauliche 397<br />

±, Verdauung 390, 388<br />

Kohlenhydratverbrennung 439, 442<br />

±, prozentualer Anteil 442<br />

Kohlenmonoxid, Hämoglobin 274<br />

Kohlensäure 277, 343, 467, 475, 499f<br />

±, Dissoziation 475, 499<br />

±, Hydratation von CO 2 499<br />

Kohlensäuredissoziation 500<br />

Kohlenstoff 399<br />

Kohlrausch-Falte 311<br />

Kohn sche Poren 251<br />

Kolibakterien, pathogene 350<br />

Koliken 222, 489<br />

Kollagen 24, 181<br />

Kollagen I±VI s. Typ-I- bis Typ-VI-Kollagen<br />

Kollagenasen 18, 97, 565<br />

Kollagenbiosynthese 395, 411<br />

Kollagenfasern 181, 183, 192, 262, 332f<br />

Kollagenfibrillen 332, 366<br />

Kollaps, orthostatischer 120, 231, 432<br />

± ±, Blutdruckabfall 231<br />

±, psychischer 220<br />

Kollateralkreisläufe, ischämische Gebiete<br />

187<br />

Kölliker-Fuse 119<br />

Kolloid 87f<br />

kolloidosmotischer Druck 5, 215, 217<br />

±, Plasma 215<br />

±, Plasmaproteine 5<br />

±, Reduktion 217<br />

Kolon 295, 297±300, 305, 354, 381f,<br />

384±387<br />

±, Chloridresorption 387<br />

±, distales 91, 113<br />

± ±, autonome Innervation 113<br />

±, irritables 383<br />

±, Kaliumresorption 387<br />

±, maximale Resorptionskapazität 385<br />

±, Meso 299<br />

±, Natriumresorption 387<br />

±, passive Permeabilität 384<br />

±, Porengröûe der Tight Junctions 384<br />

±, Potentialdifferenz 384<br />

±, proximales 113<br />

± ±, autonome Innervation 113<br />

±, transepithelialer Widerstand 384<br />

Kolonbakterien 414<br />

Kolonbogen, primärer 294<br />

Koloncarcinom 393, 397, 592<br />

±, molekulare Grundlagen 592<br />

Kolonie bildende Vorläuferzellen 10<br />

Kolonie stimulierende Faktoren (CSF) 17,<br />

63<br />

Kolonmotilität 382<br />

Kolonschleimhaut 384<br />

Kolostomie 306<br />

Kolostrum 570<br />

Kolostrumkörperchen 569<br />

Koma 395, 491, 494<br />

Kompetenz 580<br />

Komplement 33<br />

Komplement bindende Antikörper 76<br />

Komplementaktivierung 68, 461<br />

±, alternativer Weg 68<br />

±, klassischer Weg 68<br />

±, Lektinweg 68f<br />

±, systemische 69<br />

Komplementärräume 131<br />

±, Lunge 131<br />

Komplementbindungsreaktion (KBR) 76<br />

Komplementbruchstücke 70<br />

Komplementfaktoren 68, 232<br />

Komplementkaskade 68f<br />

Komplementkomponenten 59, 69<br />

±, opsonisierende 67<br />

Komplementsystem 6, 18, 34, 67f<br />

±, Effektorfunktionen 68<br />

Komplementverbrauch76<br />

Komplex, membranangreifender 68<br />

±, neuroinsulärer 94<br />

±, synaptonemaler 511<br />

kongenitale Agranulocytose 73<br />

Konjugation 361<br />

Konkremente 485<br />

Konservierungsmittel 361, 367<br />

Konstriktion, arterioläre 202<br />

±, myogene 212, 218<br />

Konstriktoren 242<br />

Kontaktaktivierung 28<br />

Kontaktallergie 73<br />

Kontaktfaktoren 27<br />

Kontaktphasenkomplex 27<br />

Kontaktsystem, Entzündungsreaktionen<br />

28<br />

Kontaktzeit 279f<br />

±, alveolärer Gasaustausch279<br />

±, Lungenkapillaren 280<br />

Kontinenz 383, 488<br />

Kontinenzreflex 121<br />

Kontinuitätsbedingungen 196, 203<br />

Kontraktdermatitis 72<br />

kontraktile Zellen 251<br />

kontraktiler Apparat, Calciumsensitivität<br />

150<br />

Kontraktilität 166<br />

Kontraktilitätserhöhung 165, 225<br />

Kontraktion, auxotone 161<br />

±, exzentrische 445<br />

±, isometrische 437, 445<br />

±, myogene 208<br />

±, tetanische 211, 226<br />

±, tonische 348<br />

Kontraktionswelle 382<br />

Kontrazeption 559<br />

Konvektion 179f, 235<br />

±, Sauerstofftransport 180<br />

Konvergenz, autonome Ganglien 111<br />

Konvolut, proximales 476<br />

Konzentrationsdifferenz 213<br />

Koordination, neuromuskuläre 446<br />

± ±, Verbesserung 446<br />

Kopf, kindlicher 564<br />

Kopfganglien 103, 109<br />

Kopfneuralleiste 104f<br />

Kopfvenen, groûe 188<br />

Kopplung, elektromechanische 149f, 167,<br />

205<br />

± ±, Arbeitsmyokardzelle 149<br />

± ±, glatte Gefäûmuskulatur 205<br />

±, pharmakomechanische 205f<br />

± ±, glatte Gefäûmuskulatur 205<br />

Koronarangiographie 169<br />

Koronararterie, linke 144f<br />

± ±, Ramus anterior interventricularis 144<br />

± ±, Ramus circumflexus 144<br />

± ±, Versorgungsgebiet 145<br />

±, rechte 144f<br />

± ±, Versorgungsgebiet 145<br />

Koronararterien 134, 144, 171, 174, 183,<br />

200, 437<br />

±, Engstellen 200<br />

±, sympathische Innervation 171<br />

±, Verengung 437<br />

Koronardurchblutung 150, 170f, 210,<br />

269, 288, 290<br />

±, Anpassung 171<br />

±, endotheliale Kontrolle 171<br />

±, metabolische Kontrolle 171<br />

±, myogene Kontrolle 171<br />

±, nervale Einflüsse 171<br />

±, Regulation 170<br />

± in Ruhe 170<br />

±, treibende Kraft 170<br />

±, vasale Regulation 171<br />

koronare Herzkrankheiten 437, 451<br />

koronare Mikrostrombahn 172<br />

Teil C ± Register 633


634<br />

±, vasodilatatorische Mechanismen 172<br />

koronarer Blutfluss (KBF) 170<br />

Koronargefäûe 94, 169, 175, 180<br />

±, Dilatation 94<br />

±, sensorische Nervenfasern 175<br />

±, somatische Gentherapie 169<br />

±, Verschluss 180<br />

Koronarkreislauf, Extraktionsrate 170<br />

±, Widerstandsregulation 170<br />

Koronarperfusion 176<br />

Koronarsinus 145<br />

Koronarstrombahn, Dichte der a-und<br />

b-Rezeptoren 171<br />

Koronarsystem 144f, 170, 175<br />

±, phasischer Blutfluss 170<br />

±, Variabilität 145<br />

Koronarvenen 145<br />

Koronarverschluss, Revaskularisation 169<br />

Koronarwiderstand 169±171<br />

±, extravasale Komponente 171<br />

±, vasale Komponente 171<br />

Körper, Kompartimente 399<br />

±, Wassergehalt 399<br />

Körperarterien 184<br />

Körperchen, multivesikuläre 251, 262f<br />

±, neuroepitheliale 244<br />

Körperfettmasse, Definition 398<br />

Körperflüssigkeiten 492<br />

Körpergewicht 397, 399±401, 403f, 407,<br />

409<br />

±, Anstieg 400<br />

±, Energiezufuhr 401<br />

±, genetische Disposition 407<br />

±, körperliche Aktivität 407<br />

±, Konstanz 401<br />

±, Regulation 401, 403f<br />

±, sozialer Status 407<br />

±, Verlust 409<br />

Körpergröûe 210, 397<br />

±, Blutdruck 210<br />

Körperhöhlen 216, 450<br />

±, Flüssigkeitsansammlungen 216<br />

±, Kompression 450<br />

Körperkerntemperatur 119, 430, 432±435,<br />

441<br />

±, Abfall 435<br />

±, Anstieg 432, 441<br />

±, fieberhafte Erhöhung 434<br />

±, körperliche Arbeit 432<br />

±, tödliche Werte 435<br />

Körperkompartimente, Veränderungen<br />

409<br />

Körperkreislauf 180f, 183, 228<br />

±, Arterien 183<br />

körperliche Aktivität 119f, 396, 407, 439f<br />

±, Anpassung des Blutdrucks 120<br />

±, Blutdruck 440<br />

±, Körpergewicht 407<br />

±, physiologische Anpassungen 439<br />

±, sozialer Status 407<br />

körperliche Anstrengung 492<br />

körperliche Arbeit 219, 226, 230, 258,<br />

282, 287, 432, 439f<br />

±, Atemzugvolumen 258<br />

±, Auswirkungen 440<br />

±, Körperkerntemperatur 432<br />

±, Kreislaufregulation 226<br />

±, Kreislaufbelastungen 226<br />

±, Lungendurchblutung 230, 282<br />

±, physiologische Anpassungen 439<br />

±, Temperaturregulation 432<br />

±, Ventilation 287<br />

körperliche Leistungsfähigkeit 441, 445<br />

±, Bestimmung 441<br />

Körperpartien, abhängige 209, 225<br />

± ±, Durchblutung 209<br />

Körperschalentemperatur 430<br />

Körpertemperatur 63, 116, 118, 287, 433<br />

±, Heraufregulation 63<br />

±, mittlere 430<br />

± ±, Berechnung 430<br />

±, reflektorische Steuerung 118<br />

Teil C ± Register<br />

Körpervenen 139<br />

Körperwand 126<br />

Körperwasser 399, 433, 491<br />

±, Bestimmung 399<br />

±, Einsparung 433<br />

Körperzellmasse (BCM) 398f, 408<br />

±, Definition 398<br />

±, Stoffwechsel 400<br />

±, Verlust 399, 408f<br />

Körperzusammensetzung 397±400, 402,<br />

404, 408<br />

±, Messung 399<br />

±, Modelle 399<br />

±, Terminologie 398<br />

±, Veränderungen bei Gewichtsverlust<br />

404<br />

korpuskuläre Nervenendigungen 323<br />

Kortex 37, 40<br />

±, medialer präfrontaler 117<br />

± ±, Afferenzen 117<br />

± ±, Stimulation 117<br />

± ±, vegetative Reaktionen 117<br />

±, motorischer 222<br />

±, präfrontaler 116<br />

±, sensomotorischer 117f, 229<br />

± ±, Mehrdurchblutung 229<br />

±, Thymus 37f<br />

Kortexareale, viszerale 115<br />

Korynebakterien 546<br />

Kot, Eintritt in das Rektum 383<br />

±, Zusammensetzung 384<br />

Kotyledonen 561<br />

Kraft 446<br />

Kraftausdauer 446<br />

Kraftentwicklung, isometrische 163<br />

± ±, Vordehnung 163<br />

±, Ventrikelgeometrie 168<br />

Krafttraining 446f<br />

Krampfadern 192<br />

Krampfanfälle, cerebrale 491<br />

±, Hirndurchblutung 229<br />

Krämpfe 90, 434<br />

±, tetanische 118, 502<br />

Krankheiten, chronische 396<br />

± ±, Prävention 396<br />

Krankheitserreger 6, 74<br />

Kranzfurche 133<br />

Kreatinin, Ausscheidung 465<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, tubuläre Resorption 465<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

Kreatininclearance, Einschränkung 465<br />

±, Nierenfunktion 464<br />

Kreatininplasmakonzentration, Normalbereich<br />

465<br />

Krebsvorsorge 543<br />

Kreislauf 118, 200, 225, 432, 446, 448, 566<br />

±, Ausdauertraining 446<br />

±, embryonaler 140<br />

±, enterohepatischer 360, 363, 373, 391<br />

± ±, afferenter Schenkel 363<br />

± ±, Mechanismen 373<br />

±, fetaler 227<br />

±, groûer 142, 181, 197, 202, 280<br />

±, kleiner 142, 181, 230, 280<br />

± ±, Strömungshindernis 230<br />

±, Kompensationsfähigkeit 225<br />

±, nachgeburtlicher 141<br />

± ±, Rechts-Links-Verbindung 141<br />

±, offener 41<br />

± ±, Milz 41<br />

±, reflektorische Steuerung 118<br />

±, Stimulation 448<br />

±, Strömungswiderstand 200<br />

±, systemischer 360<br />

±, Temperaturregulation 432<br />

±, treibender Druck 197<br />

±, venöser Teil 202<br />

Kreislaufbelastung, körperliche Arbeit<br />

226<br />

Kreislauferkrankungen 227, 233<br />

±, Schwangerschaft 227<br />

Kreislauffunktion unter Schwerelosigkeit<br />

226<br />

Kreislaufhormone, Blutdruck 224<br />

Kreislaufkerne 222, 227<br />

Kreislaufkollaps 69<br />

Kreislaufparameter, Übergang vom Liegen<br />

zum Stehen 226<br />

Kreislaufreflexe 219, 221<br />

Kreislaufregulation 222±224<br />

±, Angiotensin II 224<br />

±, Vorhofdehnung 223<br />

±, körperliche Arbeit 226<br />

Kreislaufregulationsmechanismen,<br />

Störung 233<br />

Kreislaufregulationszentren 118<br />

Kreislaufschock 179, 231f, 290<br />

±, Behandlung 232<br />

±, Folgen 232<br />

±, hypovolämischer 496<br />

Kreislaufstörung 232<br />

Kreislaufsystem 179f, 223, 225, 231, 289<br />

±, exzitatorisches 118<br />

±, Füllungszustand 223<br />

±, Funktionen 179<br />

±, Kohlendioxidpartialdruck 289<br />

±, Pathophysiologie 231<br />

±, Sauerstoffpartialdruck 289<br />

±, Schwerkraft 225<br />

±, Teilabschnitte 180<br />

Kreislaufwiderstand, peripherer 197, 200,<br />

209, 220<br />

Kreislaufzentralisation 230, 478<br />

Kreislaufzentren, inhibitorische 118, 120<br />

±, Verbindungen 119<br />

Kretinismus 89<br />

Kreuzprobe 16<br />

Kreuzreaktivität 74<br />

kritisches Herzgewicht 176<br />

Kropf 89, 395<br />

Krummdarm 305, 347<br />

Krypten 42, 241, 350±352, 354, 382<br />

±, intratonsilläre 319<br />

±, Spülung 351<br />

Kryptenzellen, Stimulierung 354<br />

Kryptorchismus 506, 518<br />

±, Krebserkrankungen 506<br />

künstliche Ernährung 409f, 414<br />

±, enterale 410<br />

±, Indikationen 410<br />

±, parenterale 410<br />

künstliche Herzklappen 28<br />

künstlicher Herzstillstand 150<br />

künstliches Blut 274<br />

Kupfer 395, 412<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

Kupfertransport 7<br />

±, a2-Coeruloplasmin 7<br />

Kupffer-Zellen 367f<br />

±, Funktionen 368<br />

Kürettage 541<br />

Kurzschlussdiffusion, Sauerstoff 193<br />

Kurzschlüsse, arteriovenöse 353<br />

Kurzschlussgefäûe 230<br />

Kussmaul-Atmung 285, 501<br />

kutane Kaltrezeptoren 430<br />

kutiviszerale Reflexe 450<br />

Kwashiorkor, Körpergewicht 408<br />

±, Therapie 408<br />

±, Ursachen 408<br />

l5 60<br />

Labia majora 507, 546<br />

L<br />

Labia minora 122, 507, 533, 546f<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

Labioskrotalwülste 507<br />

Labium inferius 322<br />

Labium majus 508


Labium minus 508, 545f<br />

Labium superius 322, 348<br />

Labortests, immunologische 74<br />

Labrum inferius 348<br />

Lactalbumin 571<br />

Lactase-Mangel 389<br />

Lactat 147, 166f, 210, 369, 396, 438f, 443,<br />

446, 468, 502<br />

±, Messung 502<br />

±, Schicksal 438<br />

Lactatacidose im Schock 502<br />

Lactatakkumulation 439, 442<br />

Lactat-Clearance 446<br />

Lactat-Dehydrogenase (LDH) 167, 169,<br />

446<br />

Lactat-Steady-State 443f<br />

Lactobacillus acidophilus 546<br />

Lactobakterien 529<br />

Lactoferrin 18f, 525, 571<br />

Lactoflavin 412<br />

Lactose 389, 571<br />

±, Hydrolyse 389<br />

Lactoseintoleranz 389<br />

Lacuna musculorum 297<br />

Lacuna vasorum 186, 297<br />

Lacunae urethrales 488<br />

Lagetypen 159<br />

±, pathologische 159<br />

Laimer-Dreieck 336<br />

Laimer-Membran 336, 338<br />

Laktation 570<br />

Laktationsphase 570<br />

Laktogenese 570<br />

Lakunen 558, 560<br />

Lamellenkörperchen 251, 262f<br />

Lamina cartilaginis cricoideae 239<br />

Lamina cartilaginis thyroideae 239<br />

Lamina cribrosa 237<br />

Lamina densa 464<br />

Lamina elastica 182<br />

Lamina epithelialis 244<br />

Lamina epithelialis mucosae 318<br />

Lamina mucosa 341<br />

Lamina muscularis mucosae 320, 336, 341,<br />

353, 381<br />

Lamina praetrachealis 133<br />

Lamina praevertebralis 129, 133, 137<br />

Lamina praevertebralis fasciae cervicalis<br />

136, 239<br />

Lamina propria 43, 237, 244f, 249, 253,<br />

328, 336f, 485, 523, 546<br />

Lamina propria mucosae 320, 350, 353,<br />

541<br />

±, Drüsen 320<br />

Lamina rara 464<br />

Lamina superficialis fasciae cervicalis 239<br />

Lamina terminalis 117, 434<br />

Laminin 24, 366, 464<br />

Längenwachstum 408<br />

Langerhans-Inseln 82, 94, 374, 377<br />

±, Zelltypen 94<br />

langkettige Fettsäuren 357<br />

Langmagen 339<br />

Längslage 564<br />

Längsmuskelschicht 347<br />

Längsschnitt 353<br />

Langstreckenflüge 203<br />

Lanz-Punkt 298, 306<br />

Laplace-Gesetz 168, 176, 204, 262<br />

Lappenbronchien 133, 246, 267f<br />

±, Kompression 268<br />

Laron-Syndrom 100<br />

Larrey-Spalte 130, 135<br />

Laryngotrachealrinne 246<br />

Larynx 110, 235f, 243, 286<br />

±, autonome Innervation 110<br />

±, Blutversorgung 243<br />

±, Wandaufbau 236<br />

Laser-Doppler-Fluxmessung 204<br />

Laufweltrekorde 439<br />

LBM s. Lean Body Mass<br />

LDH-Isoformen 167<br />

LDLs (Low-Density-Lipoproteine)<br />

367f<br />

5, 7,<br />

Leadersequenz 50<br />

Lean Body Mass (LBM) 398f<br />

±, Definition 398<br />

Lebenserwartung 594<br />

Lebensspanne 594<br />

Leber 6, 8, 21, 44f, 85, 96, 110, 113, 115,<br />

119, 190, 216, 289, 291, 294, 296±300,<br />

302f, 305, 318, 320, 359±365, 367, 369f,<br />

374, 385, 400, 402, 409f, 439, 484, 496,<br />

500<br />

±, autonome Innervation 110, 113<br />

±, AVDO 2<br />

289<br />

±, Binnengliederung 363<br />

±, Blutbildung 360<br />

±, Blutversorgung 362<br />

±, Durchblutung 289<br />

±, Energieverbrauch 400<br />

±, als exokrine Drüse 361<br />

±, Entwicklung 360<br />

±, Feinbau 365<br />

±, funktionelle Einteilung 361<br />

±, Gefäûgliederung 361<br />

±, Gestalt 303, 361<br />

±, Gewicht 400<br />

±, Glucosehomöostase 369<br />

±, Head-Zonen 115<br />

±, Histologie 364<br />

±, Innervation 364<br />

±, Lage 361<br />

±, Lagebeziehungen 303<br />

±, Lappengliederung 361<br />

±, Lipidstoffwechsel 369<br />

±, Lymphgefäûe 305, 363<br />

±, Meso 299<br />

±, Parenchym 365<br />

±, Regenerationsvermögen 361<br />

±, respiratorischer Quotient 402<br />

±, Rolle im Stoffwechsel 360<br />

±, Sauerstoffutilisation 289<br />

±, Sauerstoffverbrauch 289<br />

±, Stoffwechselaktivitäten 367<br />

±, Stroma 365<br />

±, Substratspezifität des Energiestoffwechsels<br />

402<br />

±, terminale Strombahn 362<br />

±, Überlebenszeit 291<br />

±, Vas privatum 362<br />

±, Vas publicum 362<br />

Leberanlage 126<br />

Leberazinus 365f, 368<br />

±, metabolische Zonierung 368<br />

Leberbiopsie 317<br />

Lebercarcinome, lymphogene<br />

Metastasierung 364<br />

Lebercarcinomzellen, a 1-Fetoprotein 7<br />

Lebererkrankungen 30, 364, 393<br />

±, Head-Zonen 364<br />

Leberfunktionsstörungen 411<br />

Lebergalle, Zusammensetzung 370<br />

Leberglycogen, Abbau 439<br />

Leberglycogenspeicher 441<br />

Leber-Herz-Kanäle 364f<br />

Leberinsuffizienz 361<br />

Leberkapsel 364<br />

Leberknospe 318<br />

Leberkranke, Ernährung 402<br />

Leberläppchen 362, 364f<br />

±, Anzahl 365<br />

Leberlappen 132, 303<br />

Lebernekrose 361<br />

Leberparenchym 366, 372<br />

±, metabolische Kompartimentierung 366<br />

±, Regeneration 372<br />

Leberpforte 303, 305, 361±363<br />

Leberschäden 394<br />

Lebersinusoide 364±366<br />

±, Entwicklung 364<br />

±, Zelltypen 366<br />

Lebertran 416<br />

Lebervergröûerung 317<br />

Leberzellen 438, 446<br />

Leberzirrhose 195, 317, 399, 402, 409, 495<br />

Lecithin 370<br />

Leerdarm 305, 347<br />

Lefty 587<br />

Leihimmunität 571f<br />

Leistenhernien 301<br />

±, direkte 301<br />

±, indirekte 301<br />

Leistenhoden 506<br />

Leistenkanal 299, 505f<br />

Leistenlymphknoten 36<br />

Leistung, Definition 437<br />

Leistungsabbruch 439, 443<br />

Leistungsfähigkeit 94, 437, 444, 446<br />

±, Definition 437<br />

±, Erhöhung 94<br />

±, körperliche 441, 445<br />

±±, Bestimmung 441<br />

±, maximale anaerobe 445<br />

±, Spitzenathleten 444<br />

±, Untrainierte 444<br />

±, Verbesserung 446<br />

Leitfähigkeit, parazelluläre 384<br />

Leitungsanästhesie 550<br />

Leitungsbahnen, intraperitoneale 305,<br />

307<br />

±, retroperitoneale 305, 307<br />

Leitungsgefäûe 181<br />

Lektin 380<br />

Lektinweg 69<br />

Lentiviren 74<br />

Lepra 72<br />

Leptin 222, 393, 403±407, 531<br />

±, BMI 406<br />

±, Wirkungen 404<br />

Leptin/BMI-Quotient 406<br />

Leptin-Gen, Mutation 404<br />

Leptinkonzentrationen 404<br />

Leptin-NPY-System 404<br />

Leptinresistenz 393<br />

Leptinrezeptoren 404<br />

Leptotän 511, 513<br />

Lernen, motorisches 447<br />

Let-down-Reflex 571<br />

Leucin 397<br />

Leu-Enkephalin 244<br />

Leukämien 4, 18, 22<br />

±, akute 22<br />

±, akute lymphatische (ALL) 22<br />

±±, PAS-Färbung 22<br />

±, akute myeloische (AML) 22<br />

±±, PAS-Färbung 22<br />

±, chronische 22<br />

±, chronisch-lymphatische (CLL) 22<br />

±, chronisch-myeloische (CML) 22<br />

±, FAB-Klassifikation 22<br />

±, Leukocytenzahlen 18<br />

±, lymphoblastische 22<br />

±, myeloblastische 22<br />

Leukocyten 3f, 6, 13, 17f, 34, 62, 191,<br />

203, 216, 515<br />

±, Abwehrfunktion 17<br />

±, Adhäsion 17<br />

±, Adhäsionsmoleküle 191<br />

±, Anheftung ans Endothel 18, 203<br />

±, Aufenthaltsorte 17<br />

±, Auswandern in Entzündungsherde 203<br />

±, basophile 66<br />

±, Diapedese 17f<br />

±, Eindringen ins Gewebe 18<br />

±, eosinophile 66<br />

±, L-Selectin 17<br />

±, Margination 17, 20<br />

±, Migration 17f<br />

±, neutrophile 572<br />

±, pathologische Zunahme 4<br />

±, reife 10<br />

±±, Mobilisation 10<br />

Leukocytenadhärenzdefekte 73<br />

Leukocytendifferentialanalyse 76<br />

Leukocyten-Endothel-Interaktion 17<br />

Teil C ±Register 635


636<br />

Leukocyteninfiltration 18<br />

Leukocytenkonzentrationen 10<br />

Leukocytensaum 4<br />

Leukocytentrümmer 20<br />

Leukocytenzahl 17<br />

Leukocytopenie, chemotherapieinduzierte<br />

11<br />

Leukocytose 4, 17, 73<br />

Leukodiapedese, Entzündungsreaktion<br />

17<br />

±, Phasen 17<br />

Leukopenie, Autoimmunerkrankungen<br />

17<br />

±, Infektionsanfälligkeit 17<br />

±, Virusinfektionen 17<br />

Leukopoiese 8, 17<br />

±, Cytostatika 17<br />

Leukotrien B4 18<br />

Leukotriene 283, 354, 550<br />

Levatoren 242<br />

Levatorschenkel 312<br />

Levatorspalt 312<br />

Levatortor 545<br />

Lewis-System 14<br />

Leydig-Zellen 506, 509, 515, 517f<br />

±, Androgenproduktion 515<br />

LFA-1 18<br />

LH (Lutropin, luteinisierendes Hormon)<br />

85f, 517f, 536, 543, 550±552<br />

g-LHP 87<br />

LH-Peak 552<br />

LH-Pulse 531<br />

LH-Rezeptor 551<br />

LH-Speicher 552<br />

Liddle-Syndrom 484<br />

±, Symptomatik 484<br />

Lieberkühn-Krypten 349, 352<br />

Lien 41, 298, 301, 303<br />

Ligamenta anularia 245<br />

Ligamenta coronaria hepatis 295<br />

Ligamenta hepatis 299<br />

Ligamenta triangularia 303<br />

Ligamenta vocalia 243<br />

Ligamentum anulare 246<br />

Ligamentum arcuatum laterale 129f<br />

Ligamentum arcuatum mediale 129<br />

Ligamentum arcuatum medianum 129<br />

Ligamentum arteriosum 135, 187, 228<br />

Ligamentum cardinale uteri 540<br />

Ligamentum coronarium 298, 303, 362<br />

Ligamentum cricopharyngeum 243<br />

Ligamentum cricothyroideum 243<br />

Ligamentum cricotracheale 243<br />

Ligamentum falciforme 294, 298f, 303,<br />

361, 364<br />

Ligamentum falciforme hepatis 295, 298,<br />

301, 359, 362<br />

Ligamentum gastrocolicum 299f, 302<br />

Ligamentum gastrolienale 294f, 298f,<br />

302f<br />

Ligamentum gastrophrenicum 302f<br />

Ligamentum gastrosplenicum 295<br />

Ligamentum hepatis 362<br />

Ligamentum hepatoduodenale 295, 298f,<br />

301f, 304f, 362<br />

Ligamentum hepatogastricum 295, 302<br />

Ligamentum inguinale 184, 293, 297, 299<br />

Ligamentum laterale 330<br />

Ligamentum latum uteri 314, 507, 532,<br />

537, 548<br />

Ligamentum lienorenale 302f, 375f<br />

Ligamentum longitudinale anterius 129<br />

Ligamentum ovarii proprium 315, 532,<br />

538, 540<br />

Ligamentum pancreaticolienale 295<br />

Ligamentum phrenicocolicum 295, 303<br />

Ligamentum phrenicolienale 294±296,<br />

298, 303, 305<br />

Ligamentum phrenicosplenicum 302<br />

Ligamentum proprium 540<br />

Ligamentum puboprostaticum 300, 313,<br />

486<br />

Teil C ±Register<br />

Ligamentum pubovesicale 313, 486, 540<br />

Ligamentum pulmonale 131, 246f, 253<br />

Ligamentum rectouterinum 313, 540<br />

Ligamentum sacrospinale 312<br />

Ligamentum sacrouterinum 540<br />

Ligamentum sphenomandibulare 319,<br />

330<br />

Ligamentum splenorenale 299<br />

Ligamentum stylomandibulare 330<br />

Ligamentum suspensorium 540<br />

Ligamentum suspensorium clitoridis 547<br />

Ligamentum suspensorium mammarium<br />

567<br />

Ligamentum suspensorium ovarii 532<br />

Ligamentum suspensorium penis 522<br />

Ligamentum teres femoris 300<br />

Ligamentum teres hepatis 228, 303, 360,<br />

362, 365<br />

Ligamentum teres uteri 313±315, 533,<br />

540, 548<br />

Ligamentum thyrohyoideum medianum<br />

239<br />

Ligamentum transversum perinei 312<br />

Ligamentum triangulare 298, 362<br />

Ligamentum umbilicale 301<br />

Ligamentum umbilicale medianum 486,<br />

488<br />

Ligamentum venosum 303, 360, 365<br />

Ligamentum vesicoumbilicale lateralis<br />

228<br />

Ligamentum vesicouterinum 540<br />

Ligamentum vestibulare 243<br />

limbisches System 116±119, 219<br />

±, affektives Verhalten 117<br />

±, vegetative Reaktionen 117<br />

Limen nasi 236<br />

Linea alba 300<br />

Linea anocutanea 313<br />

Linea arcuata 300, 314<br />

Linea pectinea 313<br />

Lingula 247<br />

Lingula pulmonis 131f<br />

Linksherzhypertrophie 159<br />

Links-Rechts-Asymmetrie, Festlegung 587<br />

Linkstyp 145, 159<br />

±, Koronarversorgung 145<br />

±, überdrehter 159<br />

Linolensäure 397<br />

Linolsäure 397<br />

Linse 589<br />

Linsenplakode 589<br />

Lipase 20, 167, 345, 378f<br />

±, Cofaktor 379<br />

±, linguale 329<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

±, unspezifische 390<br />

Lipide 249<br />

Lipidhormone 550<br />

Lipidperoxidation 595<br />

Lipidstoffwechsel 367, 369f<br />

±, Leber 369<br />

Lipofuszingranula 91<br />

Lipogenese 93, 96, 367<br />

±, Stimulation 96<br />

Lipolyse 93f, 96, 119, 399, 439<br />

±, Hemmung 96<br />

±, Steigerung 439<br />

±, Stimulation 96<br />

Lipolyseprodukte, Absorption 391<br />

lipophile Hormone 79, 81<br />

±, Transportproteine 81<br />

Lipopolysaccharid (LPS) 46<br />

a1-Lipoprotein 6<br />

Lipoproteine 249, 391, 408<br />

±, oxidierte 233<br />

b-Lipoproteine 5, 7<br />

±, Funktion 5<br />

±, Molekülmasse 5<br />

Lipoproteinkomplexe 167<br />

Lipoproteinlipase 404, 409<br />

±, Hemmung 409<br />

Lipoteichonsäuren 46<br />

b-Lipotropin (b-LPH) 86<br />

Lippen 320f<br />

Lippenbremse 268<br />

Lippenrot 320<br />

Lippenspalte 319<br />

Liquefikation 555<br />

Liquor 491<br />

Liquor cerebrospinalis 120, 222, 286, 404<br />

±, CRH 222<br />

±, pH-Wert 119<br />

±±, Abfall 120<br />

Liquor folliculi 534<br />

Listeria monocytogenes 351<br />

L-Kanäle 149<br />

L-Ketten 47f, 51, 60<br />

±, Formen 47<br />

±, konstante Domänen (CL) 48<br />

±, variable Domänen (V L) 48, 51<br />

L-Ketten-DNA, Generierung 50<br />

L-Kettenlocus 50, 60<br />

±, Aufbau 50<br />

±, Umlagerung 50<br />

Lobi pulmonis 247<br />

Lobi renales 454<br />

Lobuli pulmonis 281<br />

Lobuli testis 509<br />

Lobus caudatus 361±363<br />

Lobus colli 323<br />

Lobus dexter 362f<br />

Lobus frontalis cerebri 238<br />

Lobus inferior 247<br />

Lobus inferior pulmonis 129, 132<br />

Lobus medius 129, 247<br />

Lobus quadratus 303, 361f<br />

Lobus sinister 362f<br />

Lobus superior 247<br />

Lobus superior pulmonis 129, 132<br />

Lobus testis 509<br />

Lobus v. azygos 132<br />

Lochien 571<br />

lockeres Bindegewebe 244<br />

Locus coeruleus 118<br />

Locus Kieselbachii 237<br />

Lokalanästhetika 111, 448<br />

Low-Density-Lipoproteine s. LDLs<br />

Lowe-Syndrom 484<br />

b-LPH s. b-Lipotropin<br />

L-Selectin, Leukocyten 17<br />

L-Typ-Calciumkanäle 106, 148±150, 205f,<br />

208, 210, 233, 461<br />

±, Inhibitoren 233<br />

±, Offenwahrscheinlichkeit 149, 205<br />

±, Phosphorylierung 106, 149f<br />

L-Typ-Calciumstrom 153<br />

Lubrikation 113, 122<br />

Lues 539<br />

Luft, Erhöhung der Strömungsgeschwindigkeit<br />

245<br />

Luftdruck 448<br />

Luftembolie 192<br />

Luftfeuchtigkeit, hohe 432<br />

Luftleitungssystem 249<br />

Luftnot 453<br />

Luftröhre 133, 136, 235, 244<br />

±, Pars cervicalis 136<br />

±, Pars thoracica 136<br />

±, Verlauf 136<br />

Lufttemperatur, hohe 432<br />

Luftweg 236, 241f, 244<br />

±, Verlauf 241<br />

±, Verschluss 242<br />

±, Wandaufbau 236, 244<br />

Lumbalmark 489<br />

Lunge 32, 45, 72, 112, 131f, 189, 210, 213,<br />

230, 243, 245±247, 251f, 260f, 263f,<br />

279±281, 411, 498, 500f<br />

±, Alveolaroberfläche 243<br />

±, Ausscheidung von Säureäquivalenten<br />

500<br />

±, autonome Innervation 112<br />

±, Blutgefäûsystem 280


±, Compliance 261<br />

±, Diffusionskapazität 279<br />

±, Durchblutung 210<br />

±, elastische Fasern 252, 260<br />

±, elastische Retraktion 260<br />

±, elastische Retraktionskraft 263f<br />

±, entodermal-epithelialer Anteil 246<br />

±, Entwicklung 245f<br />

± ±, pseudoglanduläres Stadium 246<br />

± ±, alveoläres Stadium 246<br />

±, flüssigkeitsgefüllte 264<br />

±, gasgefüllte 264<br />

±, hydrostatische Druckdifferenzen 210<br />

±, Innervation 281<br />

±, klinische Untersuchung 132<br />

±, Komplementärräume 131<br />

±, linke 247f<br />

± ±, Bronchien 248<br />

± ±, Lappen 248<br />

± ±, Segmente 248<br />

± ±, Volumen 247<br />

±, Lymphabfluss 281<br />

±, Mehrdurchblutung 230<br />

±, mesodermal-mesenchymaler Anteil 246<br />

±, Morphogenese 246<br />

±, Projektion auf die Thoraxwand 132<br />

±, rechte 247f<br />

± ±, Bronchien 248<br />

± ±, Lappen 248<br />

± ±, Segmente 248<br />

± ±, Volumen 247<br />

±, Ruhedehnungskurve 260f, 263f<br />

±, Sauerstoffaufnahme 213<br />

±, Staubexposition 251<br />

±, Vasa privata 280f<br />

±, Vasa publica 280<br />

±, Verformbarkeit 247<br />

±, Verschiebespalten 132<br />

±, Volumendehnbarkeit 260<br />

Lungenanlage 126, 246<br />

Lungenarteriolen, hypoxische Vasokonstriktion<br />

230<br />

Lungenbasis 131<br />

Lungenbelüftung, Verteilung 282<br />

Lungencarcinom 137<br />

Lungen-Compliance, Verminderung 262<br />

Lungendehnungsreflex 286<br />

Lungendehnungsrezeptoren 286<br />

Lungendurchblutung 230, 280±282<br />

±, körperliche Arbeit 230, 282<br />

±, Messung 281<br />

±, Verteilung 282<br />

Lungenembolie 280, 282f, 286<br />

Lungenemphysem 251, 267, 279f, 282,<br />

502<br />

±, alveolokapilläre Barriere 251<br />

±, Ursachen 251, 267<br />

Lungenentzündung 262, 283<br />

Lungenerkrankungen 120, 257, 283<br />

±, chronisch obstruktive 447<br />

± ±, Rehabilitation 447<br />

±, funktioneller Totraum 257<br />

±, obstruktive 440<br />

Lungenfell 253<br />

Lungenfibrose 251, 262, 264, 279f, 284<br />

±, alveolokapilläre Barriere 251<br />

±, Ursachen 251<br />

Lungenflügel, Gestalt 131<br />

Lungenfunktionsdiagnostik 255<br />

Lungenfunktionsparameter, Emphysem<br />

280<br />

±, Obstruktion 280<br />

±, Restriktion 280<br />

Lungenfunktionsstörungen 263, 284, 288<br />

±, obstruktive 255, 267f<br />

± ±, Ursachen 267<br />

±, pulmonaler Gasaustausch 284<br />

±, restriktive 255, 263, 267, 279<br />

Lungengefäûe 179, 202, 228, 282<br />

±, Blutvolumen 202<br />

±, druckbedingte Veränderungen 228<br />

±, druckpassives Verhalten 282<br />

±, Transport 179<br />

Lungengefäûthrombosen 283<br />

Lungengrenzen 131f<br />

±, Atemmittellage 132<br />

±, Projektion auf die Thoraxwand 131<br />

Lungenhilum 131±133, 135f, 281<br />

±, Topographie 132<br />

Lungeninterstitium, Bindegewebsvermehrung<br />

264<br />

Lungenkapazitäten 254±256<br />

±, Bestimmung 255±257<br />

Lungenkapillaren 180, 278, 280, 289, 449<br />

±, Kontaktzeit 280<br />

±, Sauerstoffaufnahme 180, 449<br />

±, Verlust 280<br />

Lungenknospen 246, 318<br />

±, dichotome Teilungen 246<br />

Lungenkollaps 259f<br />

Lungenkreislauf 140, 142, 180f, 183<br />

Lungenläppchen 247<br />

Lungenlappen 247f<br />

Lungenödem 285f, 453<br />

Lungenparenchym 247, 253<br />

±, Gliederung 247<br />

±, inspiratorische Volumenzunahme 253<br />

Lungenperfusion 283<br />

Lungenperfusionswiderstand, Regulation<br />

230<br />

Lungensegmente 133, 247f<br />

Lungenspitze 109, 127, 131, 246<br />

Lungenstrombahn 144, 230<br />

±, Gesamtwiderstand 144<br />

±, Strömungswiderstand 230<br />

Lungentuberkulose 293<br />

Lungentumoren 114<br />

Lungenvenen 134, 162, 230, 289<br />

Lungenvolumina 253±256, 261, 264f<br />

±, Atemwegswiderstand 264<br />

±, Bestimmung 255±257<br />

±, dynamische 266<br />

±, Inspirationsstellung 253<br />

±, Lungenkapazitäten 255<br />

Lungenwurzel 125, 135<br />

Lupus erythematodes, systemischer (SLE)<br />

72<br />

Luschka-Gallengänge 372<br />

Lusitropie, positive 151<br />

Lutealphase 553<br />

luteinisierendes Hormon s. LH<br />

Luteolyse 536<br />

Lutropin s. LH<br />

17,20-Lyase 92<br />

Lymphabfluss, Hemmung 217<br />

lymphatische Entwicklung 34<br />

lymphatische Organe 17, 39, 44f<br />

±, histologische Differentialdiagnose 39<br />

±, primäre 36f, 70<br />

± ±, Aufgabe 36f<br />

± ±, Lage 36<br />

±, sekundäre 36±38, 53, 66<br />

± ±, Aufgabe 36f<br />

± ±, Keimzentren 66<br />

± ±, Lage 36<br />

lymphatische Vorläuferzellen 21, 35, 61<br />

lymphatischer Rachenring 241, 335<br />

lymphatisches Gewebe 43<br />

±, Darmwand 43<br />

±, Respirationstrakt 43<br />

lymphatisches System 352<br />

±, darmassoziiertes 353<br />

Lymphe 38f, 216f, 317<br />

±, Antigentransport 38<br />

±, Aufgaben 39<br />

±, gerichteter Transport 216<br />

±, Gerinnung 217<br />

Lymphfollikel 320, 351, 382<br />

Lymphgefäûe 38f, 44, 132, 191, 217, 320,<br />

350, 391, 487<br />

±, afferente 40<br />

±, efferente 40<br />

±, Entzündungen 217<br />

±, Klappen 39, 191<br />

±, Obstruktion 217<br />

±, terminale 207<br />

Lymphgewebe, darmassoziiertes 350<br />

Lymphkapillaren 39, 188, 191, 216, 348,<br />

353<br />

±, Durchmesser 191<br />

±, Entleerung 348<br />

±, Interzellulärspalten 191<br />

±, Tumorzellen 188<br />

Lymphknötchen 241<br />

Lymphknoten 21, 37, 39f, 44f, 191, 216f,<br />

359<br />

±, Aufbau 39f<br />

±, Bauchhöhle 359<br />

±, Exzision 217<br />

±, Funktion 37, 39<br />

±, Gesamtzahl 39<br />

±, Hauptkompartimente 40<br />

±, Kapsel 39<br />

±, Lage 39<br />

±, regionäre 39<br />

±, ruhende 39<br />

± ±, Gröûe 39<br />

±, viszerale 359<br />

Lymphknotenmetastasen 188, 392<br />

lymphocytäre Gedächtniszellen, Lebensdauer<br />

8<br />

Lymphocyten 17, 19, 21, 34, 36, 40±42,<br />

44f, 63, 333, 350<br />

±, Anzahl 351<br />

±, autoreaktive 70<br />

± ±, Zerstörung 70<br />

±, Bildungsort 45<br />

±, erregerspezifische 34<br />

±, Funktionsort 45<br />

±, Gesamtzahl 44<br />

±, intraepitheliale 351<br />

±, Klonselektion 34<br />

±, Lebenserwartung 45<br />

±, Spezifität 34<br />

±, Verlassen der Blutbahn 44<br />

±, Zellzahl im Blut 45<br />

±, Zusammentreffen mit Antigenen 36<br />

Lymphocytenaktivierung, Costimulation<br />

62<br />

Lymphocytenrezirkulation, klassischer<br />

Weg 44<br />

Lymphocytenwanderung 44f<br />

±, Ausmaû 44f<br />

±, Routen 44f<br />

Lymphocytenzahl im Blut, Interpretation<br />

45<br />

Lymphocytenzusammensetzung 40<br />

lymphoepitheliale Organe 37, 42<br />

±, Thymus 37<br />

±, Tonsillen 37, 42<br />

lymphogene Metastasierung 39<br />

lymphoretikuläre Organe 40f<br />

±, Lymphknoten 40<br />

±, Milz 41<br />

lymphoretikuläres Bindegewebe 241<br />

Lymphsystem, Aufbau 39<br />

Lymphzirkulation 213, 215<br />

Lysin 397, 468, 500<br />

±, Abbau 500<br />

Lysophosphoglycerine 379<br />

lysosomale Enzyme 21, 69<br />

Lysosomen 19, 21, 251, 466, 468<br />

±, tertiäre 91<br />

Lysozym 5, 7, 18, 34, 351, 572<br />

±, antimikrobielle Wirkung 351<br />

±, Funktion 5<br />

±, Molekülmasse 5<br />

Lysylhydroxylase 411<br />

M3-Rezeptoren 343<br />

M<br />

M3-Rezeptorenblocker 345<br />

Mac-1 18<br />

Macula adhaerens 147, 368<br />

Macula densa 457, 463, 471<br />

±, NaCl-Resorption 471<br />

Teil C ± Register 637


638<br />

Macula-densa-Zellen 461±464, 471f, 479<br />

±, Signalübermittlungsfunktion 471<br />

±, Transporteigenschaften 471<br />

Magen 110, 112, 115, 246, 293±300, 302f,<br />

305, 318, 335, 338±340, 342, 345f, 352,<br />

357f, 374<br />

±, autonome Innervation 110, 112<br />

±, Berührungsflächen 302<br />

±, Beweglichkeit 299<br />

±, Dehnung 346<br />

±, distaler 340<br />

±, Fassungsvermögen 339<br />

±, Form 339<br />

±, Gefäûversorgung 339<br />

±, Gestalt 302<br />

±, Gliederung 338<br />

±, Head-Zonen 115<br />

±, Histologie 342<br />

±, Innervation 340<br />

±, Lagebeziehungen 302<br />

±, Lymphgefäûe 305, 339<br />

±, Meso 299<br />

±, Potentialwellen 340<br />

±, proximaler 340<br />

±, Reservoirfunktion 340<br />

±, Schrittmacherzellen 340<br />

±, Tunica muscularis 340, 342<br />

Magencarcinom 393<br />

Magen-Darm-Drehung 293f<br />

Magen-Darm-Kanal, embryonaler 294<br />

Magen-Darm-Motilität 348<br />

Magen-Darm-Reflexe 120<br />

Magen-Darm-Trakt 20, 95, 106, 227, 439,<br />

494, 497<br />

±, Durchblutung 227<br />

±, Kaliumverluste 497<br />

±, Vasokonstriktion 439<br />

Magendehnung 403<br />

Magendrehung 296, 347<br />

±, groûe Kurvatur 296<br />

Magendrüsen 342<br />

Magenentleerung, Regulation 341<br />

Magenepithelzellen 342<br />

Magenerkrankungen 413<br />

Magenfundus 337<br />

Magengeschwüre, Therapie 345<br />

Magenknie 339<br />

Magenmotilität, Regulation 341<br />

Magensaftsekretion, Emotionen 346<br />

±, gastrale Phase 346<br />

±, intestinale Phase 346f<br />

±, kephale Phase 346<br />

±, Nahrungsaufnahme 346<br />

±, Nüchternphase 346<br />

±, Steuerung 346<br />

±, Stimulation 346<br />

Magensalzsäure, Neutralisation 380<br />

Magensäureproduktion 94<br />

Magenschleimhaut 341f, 345<br />

±, Schutz 345<br />

Magensekret 385<br />

Magensekretion 341<br />

Magensonde, Länge 335<br />

Magenstraûe 339<br />

Magnesium 4, 395, 399<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

Magnesiumausscheidung 483<br />

Magnesiummangel 447<br />

magnozelluläre Neurone 83, 85<br />

Mahlbewegungen 331<br />

Mahlzähne 330f<br />

±, Kaukraft 330<br />

Mais, Tryptophangehalt 414<br />

Major Basic Protein (MBP) 20f<br />

±, Cytotoxizität 20<br />

±, Neurotoxizität 20<br />

Majortest 16<br />

Makroangiopathien 96<br />

Teil C ± Register<br />

Makrocytose 11<br />

a 2-Makroglobulin 370<br />

Makrolithen 489<br />

Makromoleküle 352<br />

Makronährstoffe 393, 396f, 401±403<br />

±, Bilanz 397, 401<br />

±, Energiegehalt 396<br />

±, Partitionierung 401f<br />

±, Speicherung 401<br />

±, Stoffwechsel 403<br />

±, Verbrennung 401<br />

Makrophagen 9, 13, 18, 21, 31, 33±35, 38,<br />

42, 45f, 57, 61±64, 66f, 69f, 233, 251,<br />

333, 353, 368, 572<br />

±, Aktivierung durchCD4-T-Zellen 66<br />

±, Erkennung mikrobieller Erreger 46<br />

±, Funktionen in der Milz 42<br />

±, Granula 21<br />

±, Phagocytoserate 67<br />

±, Vernichtung von Makroorganismen 70<br />

makrophageninflammatorische Proteine<br />

(MIP) 434<br />

Makrophagenvorläuferzellen 10<br />

Malabsorption 378<br />

Malaria 72<br />

Malariaerreger 78<br />

Malariaresistenz, Sichelzellpatienten 274<br />

Maldescensus testis 506<br />

Maldigestion 392<br />

maligne Erkrankungen, BSR 7<br />

maligne Hyperthermie 434<br />

maligne Tumoren, Vaskulogenese 188<br />

Malleolus lateralis 194<br />

Malleus 319<br />

Malnutrition 378, 408±410<br />

±, Behandlung 409f<br />

±, Charakterisierung 409<br />

±, Definition 408<br />

±, Prävention 410<br />

Malonyl-CoA 370<br />

Malresorption 392<br />

MALT (mucosa-associated lymphoid tissue)<br />

43<br />

Maltose 379, 388<br />

Maltotriose 388<br />

Mamille 568<br />

Mamma 568f<br />

±, Häufigkeit von Carcinomen 568<br />

Mammacarcinom, Metastasen 568<br />

Mandelkernkomplex 117f<br />

±, komplexe Verhaltensmuster 117<br />

±, Vermeidungsverhalten 117<br />

Mandibula 322<br />

Mangan 395, 412<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

Mangelernährung, Definition 408<br />

Mangelerscheinungen 392<br />

Mannane 46<br />

Männer 7, 399f, 438, 487, 491, 510<br />

±, Androgenwirkung 510<br />

±, Blutkörperchensenkungsreaktion<br />

(BSR) 7<br />

±, Harnröhre 487<br />

±, Laufweltrekorde 438<br />

±, Muskelmasse 438<br />

±, Organmassen 400<br />

±, Wassergehalt 399, 491<br />

männliche Fettverteilung 399<br />

männliche Genitalien 507<br />

±, Entwicklung 507f<br />

männliche Geschlechtsorgane 522<br />

männliche Harnröhre 315, 529<br />

±, Abschnitte 315<br />

männliche Infertilität 519<br />

männlicher Beckensitus 311<br />

männlicher Fettverteilungstyp 393<br />

männlicher Genitaltrakt, innerer 506<br />

± ±, Entwicklung 506<br />

männlicher Urogenitaltrakt 121<br />

±, Innervation 121<br />

männlicher Vorkern 556<br />

Mannose bindende Proteine 69<br />

Manschette, orgastische 554<br />

± ±, Kontraktionen 554<br />

±, pneumatische 203<br />

Manteldentin 332<br />

Mantelfasern 514f<br />

Manubrium sterni 127, 129<br />

Marasmus, Körpergewicht 408<br />

±, Ursachen 408<br />

Marathonlauf 434<br />

Marfan-Syndrom 183<br />

Marginalzone 42, 44<br />

Margination, Leukocyten 17<br />

Margo anterior 246f<br />

Margo inferior 246<br />

Marker, molekulare 174<br />

± ±, Herzinsuffizienz 174<br />

Markhöhlen 8, 36<br />

Markkegel 454<br />

Markpyramiden 454±457<br />

±, Auûenstreifen 457<br />

±, Streifung 455<br />

Marksinus 40<br />

Marksinusoide 8<br />

Markstrahlen 454f, 457, 475<br />

Markstränge 40<br />

±, degenerierte 505<br />

Markvenen, Intimapolster 90<br />

Masernvirusinfektion, transiente Immunschwäche<br />

73<br />

Masse, extrazelluläre 398<br />

± ±, Definition 398<br />

±, fettfreie (FFM) 398±400, 404f<br />

± ±, Definition 398<br />

± ±, Differenzierung 400<br />

± ±, Ruheenergieverbrauch 400<br />

± ±, Stoffwechsel 400<br />

± ±, Veränderungen bei Gewichtsverlust<br />

404<br />

± ±, Verlust 405<br />

± ±, Zunahme 400<br />

Masseerhaltung 3<br />

Massenbewegungen 383<br />

±, propulsive 382<br />

±, Auslöser 382<br />

±, Kontrolle 382<br />

Massenexocytose 342, 351<br />

Mastdarm 313, 381<br />

Mastzellen 9, 20f, 29, 35, 62, 67, 72, 211,<br />

232, 343<br />

±, Degranulation 21<br />

±, Granula 21<br />

±, Heparin 29<br />

±, Histaminausschüttung 20<br />

±, Struktur 21<br />

maternale Gefäûe 561<br />

maternales Blut, Hämoglobinkonzentration<br />

276<br />

±, Sauerstoffgehalt 276<br />

maternofetaler Sauerstofftransfer 276<br />

Matrilysin 351<br />

Matrix, extrazelluläre 18, 31, 45, 186f,<br />

367, 459<br />

± ±, Auflösung 187<br />

± ±, Proteolyse 31<br />

Matrix-GLA-Protein (MGP) 416<br />

Mäuseherz 210<br />

Maus-Myelomzellen 54<br />

Maxilla 238<br />

Maxima, isobare 163<br />

±, isotonische 163<br />

±, isovolumetrische 163±165<br />

Maximalkraft 445f<br />

±, Definition 445<br />

MBP s. Major Basic Protein<br />

McBurney-Punkt 298, 306<br />

MCH (mittleres korpuskuläres<br />

Hämoglobin) 13<br />

±, Abnahme 13


MCHC 11<br />

MCP-1 18<br />

M-CSF 9<br />

MDR (multidrug resistance) 368<br />

MDR-Proteine 368<br />

MDR-Transporter 369<br />

Meatus nasi inferior 236f<br />

Meatus nasi medius 236, 238f<br />

Meatus nasi superior 236±238<br />

Mechanismen, vasodilatatorische 172<br />

Mechanorezeption 323<br />

Mechanorezeptoren 354, 356, 440<br />

mechanosensitive Kationenkanäle 493<br />

±, neurosekretorische Zellen 493<br />

±, Osmorezeption 493<br />

Mechanosensoren 219, 244, 281, 287<br />

±, kardiale 223<br />

Meckel-Divertikel 293, 306, 318<br />

Meckelknorpel 319<br />

medialer präfrontaler Kortex 117<br />

±, Afferenzen 117<br />

±, Stimulation 117<br />

±, vegetative Reaktionen 117<br />

mediales Vorderhirnbündel 117f<br />

Medianlinie 131<br />

Mediastinum 128, 131±134, 136f, 142<br />

±, Begrenzungen 133<br />

±, Einteilung 133<br />

±, oberes 134<br />

±, Situs 128<br />

±, vorderes oberes 127<br />

± ±, Situs 127<br />

±, wichtige Strukturen 134<br />

Mediastinum testis 520<br />

Medikamente 5f, 361, 469<br />

±, Bindung an Albumin 6<br />

±, tubuläre Sekretion 469<br />

±, Wirkungsdauer 361<br />

Medikamententoxizität 155<br />

Medioklavikularlinie 131, 303<br />

Medulla 37, 40<br />

±, Thymus 37f<br />

Medulla oblongata 116±119, 174, 219,<br />

222f, 227, 242, 284, 286, 327, 335, 341,<br />

440<br />

±, Querschnitt 116<br />

±, rostroventrolaterale 118, 220<br />

Medulla ovarii 532<br />

Medulla renalis 454<br />

Meerrettich-Peroxidase 75<br />

Meerschweinchenserum 76<br />

Meerwasser 482<br />

MEF 50 266<br />

MEF75 266<br />

Megakaryocyten 8±10, 22±24, 35<br />

Megakaryopoiese 10<br />

Megakolon 105, 383<br />

Megalin 468<br />

Megalinrezeptor 481<br />

Megaloblasten 13<br />

Megaloblastenanämie 394<br />

Megalocyten 13<br />

Mehrlingsschwangerschaften 557<br />

Mehrstufenpräparate 560<br />

Meiose 510±514<br />

±, Ablauf 512<br />

±, Fehler 514<br />

±, Regulation 513<br />

±, Stadien 511<br />

meiotische Nondisjunction 514<br />

Meissner-Plexus 320, 353, 355<br />

Melanocyten 86<br />

a-Melanocyten stimulierendes Hormon<br />

(a-MSH) 87f, 403f<br />

melanotrope Zellen 84<br />

Melanotropin (a-MSH) 87f, 403f<br />

Melatonin 83<br />

Melatoninsynthese 111<br />

Membrana bronchopericardiaca 245<br />

Membrana elastica 183<br />

Membrana elastica externa 181<br />

Membrana elastica interna 181<br />

Membrana externa 183<br />

Membrana interna 183<br />

Membrana obturatoria 312<br />

Membrana phrenicooesophagea 336<br />

Membrana quadrangularis 243<br />

Membrana thyrohyoidea 240, 243, 322<br />

membranangreifender Komplex 68<br />

Membranpotential 147f, 155, 208, 474<br />

±, intrazelluläre Ableitung 155<br />

±, Plateauphase 148<br />

±, Sarkolemm 147<br />

Membranrezeptoren 80f<br />

±, Tyrosin-Kinase-Aktivität 81<br />

membranständige Antikörper 51<br />

membranständige B-Zell-Antigenrezeptoren,<br />

Synthese 51<br />

membranständiges IgM 52<br />

Menadion 416<br />

Menarche 572<br />

Meningitis 285<br />

Menke-Syndrom 395<br />

Menopause 573<br />

menschliches Plasma, Elektrolyte 4<br />

±, Nichtelektrolyte 4<br />

Mensenterium, ventrales 374<br />

Menstruation, Blutverlust 544<br />

Menstruationsblut 544<br />

Menstruationsstörungen, Ursachen 553<br />

Menstruationszyklus 86, 431, 543, 552f<br />

±, hormonelle Grundlage 86<br />

±, negativer Feedback 553<br />

±, Phasen 543<br />

±, Steuerung 552<br />

Mesangium 461<br />

±, extraglomeruläres 461±463<br />

±, intraglomuläres 462<br />

Mesangiumzellen 461f<br />

±, Stimulation 461<br />

Mesencephalon 119<br />

Mesenchym 125, 360<br />

Mesenchymseptum 293<br />

Mesenchymzellen 186<br />

Mesenterien 293, 295<br />

±, Entwicklung 293<br />

±, Ursprungslinien 295<br />

Mesenteriolum 307<br />

Mesenterium 125, 200, 293f, 299, 305,<br />

320<br />

±, dorsales 126, 504<br />

±, Druckabfall in kleinen Arterien 200<br />

Mesenterium dorsale 294<br />

Mesenterium ventrale 294<br />

Mesoappendix 299<br />

Mesocolon 295, 299f, 454<br />

Mesocolon sigmoideum 306, 315<br />

Mesocolon transversum 304, 310<br />

Mesoderm 8, 245, 319, 322, 458<br />

±, extraembryonales 558, 576f<br />

±, intermediäres 126<br />

±, intraembryonales 577<br />

±, paraxiales 126, 577, 582<br />

±, parietales 577<br />

±, viszerales 577<br />

Mesoderminduktion, Vier-Signal-Modell<br />

581<br />

Mesodermschicht, somatische 126<br />

Mesoduodenale 295<br />

Mesogastrium 295±297<br />

Mesogastrium dorsale 294, 302, 375<br />

Mesogastrium ventrale 302f<br />

Mesohepaticum 295<br />

Mesohepatocavale 296<br />

Mesohepatogastrium 296<br />

Mesonephros 458<br />

Mesopancreaticoduodenale 295<br />

Mesopharynx 240f, 243, 320f, 334<br />

±, Lage 241<br />

±, unverhorntes mehrschichtiges Plattenepithel<br />

241<br />

Mesosalpinx 299, 315, 537±539<br />

Mesosigmoideum 301, 313<br />

Mesothel 125, 253, 320, 539, 542<br />

Mesothelschicht, parietale 125<br />

±, viszerale 125<br />

Mesovar 299, 315, 532<br />

metabolic support 410<br />

metabolische Acidose 499, 501f<br />

±, Blutparameter 501<br />

±, kompensatorische Hyperventilation<br />

501<br />

metabolische Adaptation 433<br />

metabolische Aktivierung 361<br />

metabolische Alkalose 499, 501f<br />

±, Blutparameter 501<br />

±, Kompensation 501<br />

metabolische Autoregulation 211<br />

metabolische Dilatation 172<br />

metabolische Effizienz 405<br />

metabolische Stressantwort 409<br />

metabolische Vasoregulation 171<br />

metabolisches Syndrom 393<br />

Metaboliten 179, 210<br />

±, dilatatorische 211<br />

±, Transport 179<br />

Metabosensoren 227<br />

Metalloporphyrin 388<br />

Metallproteasen 187<br />

Metamerie 582<br />

Metamorphose, visköse 24f<br />

Metamyelocyten 10<br />

Metanephros 458<br />

Metaphase 513<br />

Metarteriolen 182, 201, 211<br />

±, präkapilläre 188<br />

± ±, Durchmesser 188<br />

± ±, Wanddicke 188<br />

Metastasen 188, 522<br />

Metastasierung 592<br />

±, lymphogene 39<br />

Methämoglobin 12, 274<br />

Methämoglobinbildner 274<br />

Methämoglobinbildung 276<br />

Methämoglobin-Reduktase 274<br />

Methionin 397, 500<br />

±, Abbau 500<br />

Methotrexat 413<br />

Methylenblau 18<br />

Methylierungszyklus 414<br />

Methylnicotinamid 414<br />

MHC (major histocompatibility<br />

complex) 57<br />

MHC-II-Proteine 21<br />

Micellen 391<br />

Michaelis-Raute 563<br />

Microplicae 326<br />

MIF 572<br />

Migration 18, 62<br />

±, Leukocyten 18<br />

Mikroangiopathien 96<br />

Mikrocytose 11, 13<br />

Mikrodeletionen, Y-Chromosom 519<br />

Mikrofibrillen 183<br />

Mikrogenie 331<br />

b 2-Mikroglobulin 7, 57, 328, 388<br />

±, erhöhlte Plasmakonzentration 7<br />

±, Vorkommen 328<br />

Mikrolithen 489<br />

Mikronährstoffe 393<br />

Mikroorganismen 68, 70, 74, 352<br />

±, Vernichtung durch Makrophagen 70<br />

Mikrostrombahn, koronare 172<br />

± ±, vasodilatatorische Mechanismen 172<br />

Mikrotubuli 22, 513f<br />

±, zirkuläre 25<br />

Mikrotubuli organisierendes Zentrum<br />

(MTOZ) 513<br />

Mikrovilli 91, 244f, 262f, 343, 349±351,<br />

366, 466<br />

±, Enterocyten 349<br />

Mikrozirkulation 4, 188f, 207, 213, 232,<br />

274<br />

±, Gefäûe 188f<br />

±, Hämatokrit 4<br />

±, Störungen 231, 274<br />

Teil C ± Register 639


640<br />

±, Stoffaustausch 213<br />

±, Versagen 232<br />

Miktion 486, 488f<br />

±, bewusste Steuerung 489<br />

±, reflektorische 490<br />

Miktionsreflex 488<br />

Miktionszentrum, pontines 489<br />

Milch, Ausschüttung 571<br />

Milchdrüse, Histologie 569<br />

Milchfette 345, 571<br />

±, Hydrolyse 345<br />

Milchgebiss 331<br />

Milchleiste 567<br />

Milchlinie 567<br />

Milchproteine 571<br />

Milchsäure 171, 291, 333, 498, 500, 546<br />

±, Vasodilatation 171<br />

Milchsäurebakterien 329<br />

Milchsäurebildung 287<br />

Milchstreifen 567<br />

Milchzähne 331<br />

Milz8, 12, 21, 36f, 39, 41f, 44f, 110, 132,<br />

190, 294f, 297±300, 302±305, 376, 400<br />

±, als Filter 42<br />

±, Aufbau 41<br />

±, Aufgabe 37<br />

±, autonome Innervation 110<br />

±, Durchblutung 42<br />

±, Einleitung von Immunantworten 41<br />

±, Erythrocytenabbau 41<br />

±, Funktionen 41<br />

±, Gefäûarchitektur 41<br />

±, geschlossener Kreislauf 41<br />

±, Gestalt 303<br />

±, Gewicht 400<br />

±, Lage 41<br />

±, Lagebeziehungen 303<br />

±, Lymphgefäûe 305<br />

±, Meso 299<br />

±, offener Kreislauf 41<br />

Milzhilum 305<br />

Milznische 303<br />

Milzpol 295<br />

Milzriss 42<br />

Milzstränge 41<br />

Minderwuchs, hypothalamohypophysärer<br />

100<br />

±, Schilddrüsenhormonmangel 99<br />

Mindestbedarf 492<br />

Mineralien 399<br />

Mineralocorticoide 93<br />

Mineralstoffe 393<br />

Minipille 560<br />

6- oder 12-Minuten-Gehstrecke 444<br />

Miosis 114<br />

MIS (müllerian inhibiting substance) 503<br />

missing self 69<br />

Mitinnervation, zentrale 226, 439<br />

± ±, Atemzentrum 440<br />

± ±, vegetative Neurone 439<br />

Mitochondrien 10, 12, 119, 146f, 167,<br />

272, 288, 343, 366f, 377, 407, 438f, 446,<br />

509, 514, 556<br />

±, Cristatyp 91, 350<br />

±, maternale Herkunft 556<br />

±, Tubulustyp 91<br />

Mitochondriendichte, Anstieg 446<br />

Mitose 511±513<br />

Mitralklappe 136, 144, 162<br />

±, Auskultationspunkt 162<br />

±, Verengung 136<br />

Mitteldarm 293, 318<br />

Mitteldruck, aortaler 170, 172<br />

±, arterieller 198, 200, 223<br />

Mittelhirn 118<br />

Mittellappen 132f<br />

Mittellinienkerne, thalamische 118<br />

Mittelohr 241, 319, 450<br />

±, Ausfall der Belüftung 241<br />

±, Druckausgleich 450<br />

MLC-Kinase 205<br />

MLC-Phosphatase 205<br />

Teil C ± Register<br />

M-Linie 146<br />

Mobilferrin 388<br />

Modellorganismen, Entwicklungsbiologie<br />

576<br />

Modulation 493<br />

Molaren 321, 333<br />

Molarität 492<br />

Moleküle, wasserlösliche 213<br />

± ±, Diffusionsfläche 213<br />

± ±, Diffusionswege 213<br />

Molybdän 395, 412<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

Monatszyklus 534<br />

Monoacylglycerine 379<br />

Monoamine, biogene 356<br />

Monoblasten 9<br />

Monocyten 8±10, 17, 19, 21, 33±35, 45,<br />

57, 73, 233, 251, 328, 368<br />

±, Bildungsort 45<br />

±, Cytokinbildung 21<br />

±, Differenzierung zu Makrophagen 21<br />

±, Funktion 21<br />

±, Funktionsort 45<br />

±, Granula 21<br />

±, Lebenserwartung 45<br />

±, Phagocytoseaktivität 21<br />

±, Struktur 21<br />

±, Zellzahl im Blut 45<br />

Monoglyceride 317<br />

Monoiodtyrosylreste (MIT) 88<br />

monoklonale Antikörper 54, 74, 76, 78<br />

±, Gewinnung 54<br />

Monooxygenasen, Reaktionen 361<br />

±, Unterklassen 361<br />

Monosaccharide 317, 388f<br />

±, Resorption 389<br />

Monosaccharidtransporter, hochaffine<br />

467<br />

±, Na + -gekoppelte 466<br />

Monosomie 514<br />

Mons pubis 297, 546<br />

Mons veneris 546<br />

Montgomery-Drüsen 568<br />

Morbidität, BMI 398<br />

Morbus Addison 93, 496<br />

Morbus Alzheimer 411<br />

Morbus Basedow, Symptome 90<br />

Morbus Bechterew 59<br />

Morbus Conn 91<br />

Morbus Crohn 396<br />

Morbus Cushing, Symptome 93<br />

Morbus haemolyticus neonatorum 16<br />

Morgagni-Hydatide 507, 537<br />

Morphogen 583<br />

Morphogenese 575<br />

morphogenetisches Feld 585<br />

Mortalität 398, 408<br />

±, BMI 398<br />

±, Kachexie 408<br />

Morula 556f, 576<br />

mos-Protein 513<br />

Motilin 95, 338, 341, 357<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

Motivation, Blutglucosekonzentration<br />

447<br />

Motoneurone 109, 119<br />

±, enterisches Nervensystem (ENS) 109<br />

±, inhibitorische 107, 356<br />

± ±, Darm 107<br />

± ±, Plexus myentericus 356<br />

Motorik, orofaziale 118<br />

motorische Bahnsysteme 439<br />

motorische Einheiten 445f<br />

±, Rekrutierung 445<br />

motorische Endplatte 431<br />

motorische Hirnnervenkerne 118<br />

motorischer Kortex 222<br />

motorisches Lernen 447<br />

MPF (maturation promoting factor) 513,<br />

556<br />

a-MSH (a-Melanocyten stimulierendes<br />

Hormon) 87f, 403f<br />

g-MSH 87<br />

Mucine 325f, 328f, 341±343, 345, 351,<br />

354, 373, 377<br />

±, Molekülstruktur 328<br />

±, Sekretion 342, 351<br />

Mucopolysaccharide 489<br />

Mucosa 107, 190<br />

±, intestinale 397<br />

Mukoviszidose 248, 326, 378<br />

±, Ursache 248<br />

±, Verlauf 248f<br />

Müller-Gang 504±507<br />

Müller-Hügel 505<br />

Mumps 324<br />

Mundboden 321f<br />

±, Topographie 322<br />

Mundbodenmuskulatur 242<br />

Mundbucht 318<br />

Munddruck 265<br />

Mundhöhle 241, 317, 320±322, 334<br />

±, Gefäûversorgung 321<br />

±, Gliederung 321<br />

±, Innervation 321<br />

±, Lymphabfluss 321<br />

±, Topographie 322<br />

Mundschleimhaut 320, 333<br />

Muramidase 351<br />

Murein 328<br />

Murphy-Zeichen 303<br />

Muscarin 105<br />

muscarinische Acetylcholinrezeptoren<br />

106, 112, 175<br />

±, Effekt 106<br />

±, Lokalisation 106<br />

±, Mechanismus 106<br />

muscarinische Rezeptoren 105, 153<br />

±, Sinusknotenzellen 153<br />

Muscularis mucosae 107, 348<br />

Mm. arrectores pilorum 114<br />

Mm. arytaenoidei 239f<br />

M. buccinator 238, 321, 324<br />

±, Funktion 321<br />

M. bulbocavernosus 312<br />

M. bulbospongiosus 121, 312, 528, 530,<br />

545, 547<br />

M. ciliaris 112, 114<br />

±, autonome Innervation 112<br />

M. coccygeus 313<br />

M. constrictor pharyngis inferior 240,<br />

242f<br />

±, Ansatz242<br />

±, Funktion 242<br />

±, Ursprung 242<br />

M. constrictor pharyngis medius 240, 242<br />

±, Ansatz242<br />

±, Funktion 242<br />

±, Ursprung 242<br />

M. constrictor pharyngis superior 240,<br />

242, 321<br />

±, Ansatz242<br />

±, Funktion 242<br />

±, Ursprung 242<br />

M. constrictor pupillae, autonome<br />

Innervation 112<br />

Mm. constrictores pharyngis 242, 335f<br />

M. cremaster 522f<br />

M. cricoarytaenoideus posterior 240<br />

M. detrusor 119, 121f<br />

M. detrusor vesicae 486, 488f<br />

M. digastricus 240, 336<br />

M. dilatator pupillae 111f, 114<br />

±, Ausfall 114<br />

±, autonome Innervation 112<br />

M. erector spinae 309f<br />

M. frontalis 319<br />

M. genioglossus 322, 324


M. geniohyoideus 239, 321f, 324, 330,<br />

336<br />

M. hyoglossus 243, 322, 336<br />

M. iliacus 300, 314<br />

M. iliopsoas 297<br />

Mm. intercartilaginei 252<br />

Mm. intercostales externi 252, 285, 309<br />

Mm. intercostales interni 252, 285<br />

M. ischiocavernosus 122, 312, 527, 547<br />

±, Kontraktion 527<br />

M. latissimus dorsi 130, 253, 297, 309<br />

M. levator ani 311±314, 487, 545<br />

M. levator costae 309<br />

M. levator palpebrae superioris 114<br />

M. levator veli palatini 240±242, 336<br />

M. longitudinalis inferior 322<br />

M. longus colli 136<br />

M. masseter 319, 323f, 330<br />

M. mylohyoideus 239, 242, 322, 330, 336<br />

M. obliquus abdominis 298<br />

M. obliquus externus abdominis 130,<br />

297f, 300f, 309, 522<br />

M. obliquus internus abdominis 297f,<br />

300f, 309, 522<br />

M. obturatorius internus 300, 310, 312,<br />

532<br />

M. omohyoideus 330<br />

M. orbicularis oris 239, 321<br />

M. palatoglossus 243, 322, 334±336<br />

M. palatopharyngeus 240, 242, 322,<br />

334±336<br />

±, Ansatz 242<br />

±, Funktion 242<br />

±, Ursprung 242<br />

Mm. papillares 140, 143<br />

M. pectoralis major 567<br />

Mm. perinei 312<br />

M. piriformis 310, 314<br />

M. psoas 308, 454<br />

M. psoas major 129, 293, 297, 306, 309,<br />

314<br />

M. psoas minor 297<br />

M. pterygoideus lateralis 330<br />

M. pterygoideus medialis 240, 330<br />

M. pubovesicalis 487<br />

M. quadratus lumborum 129, 297, 308f,<br />

454<br />

M. quadriceps 437<br />

M. rectovesicalis 487<br />

M. rectus abdominis 135, 297, 300<br />

M. retractor uvulae 487<br />

M. salpingopharyngeus 240±242, 335<br />

±, Ansatz 242<br />

±, Funktion 242<br />

±, Ursprung 242<br />

Mm. scaleni 128, 252<br />

M. scalenus anterior 128, 132, 135, 137<br />

M. scalenus medius 135<br />

Mm. serrati posteriores inferiores 252<br />

Mm. serrati posteriores superiores 252<br />

M. serratus posterior 130<br />

M. sphincter ampullae hepatopancreaticae<br />

372<br />

M. sphincter ani externus 121, 311±313,<br />

383, 533, 546<br />

±, Anteile 383<br />

±, Entspannung 383<br />

±, quergestreifte Muskulatur 383<br />

M. sphincter ani internus 121, 313, 383<br />

±, Dauertonus 383<br />

±, glatte Muskelfasern 383<br />

±, Relaxation 383<br />

M. sphincter ductus choledochi 372<br />

M. sphincter externus 122<br />

M. sphincter internus 122<br />

M. sphincter pupillae 114<br />

M. sphincter pyloricus 302, 340<br />

M. sphincter urethrae externus 121, 487,<br />

489<br />

±, willkürliche Kontrolle 121<br />

M. sphincter urethrae internus 121, 487,<br />

489<br />

M. sternocleidomastoideus 252<br />

M. sternohyoideus 330<br />

M. styloglossus 243, 322, 336<br />

M. stylohyoideus 240, 242, 330<br />

M. stylopharyngeus 240, 242, 335<br />

±, Ansatz 242<br />

±, Funktion 242<br />

±, Ursprung 242<br />

M. subclavius 129<br />

M. subcostalis 252<br />

M. suspensorius duodeni 299<br />

M. tarsalis 111f, 114<br />

±, autonome Innervation 112<br />

M. temporalis 319, 330<br />

M. tensor veli palatini 121, 242, 336<br />

M. thyrohyoideus 322, 330, 336<br />

M. trachealis 245<br />

Mm. transversi perinei 312f<br />

M. transversus abdominis 130, 297f, 301,<br />

309<br />

M. transversus linguae 243, 336<br />

M. transversus perinei profundus 487, 545<br />

M. transversus thoracis 130, 252<br />

Muskelarbeit unter thermischer Belastung<br />

231<br />

Muskelarbeit 221, 226, 437<br />

±, Blutdruckanstieg 226<br />

Muskelarbeit, dynamische 226<br />

Muskelarbeit, maximale 287<br />

Muskelarbeit, statische 211, 226<br />

Muskelatrophie 409<br />

Muskelaufbau 447<br />

Muskelbündel, akzessorische 240<br />

Muskeleiweiû 409<br />

±, Abbau 409<br />

Muskelfasern 168, 438f, 443, 448<br />

±, äuûere Arbeit 168<br />

±, Energiestoffwechsel 438<br />

±, glatte 192<br />

±, Ionengleichgewicht 443<br />

±, Kapillarisierung 439<br />

±, Mikroläsionen 448<br />

±, myokardiale 168<br />

± ±, Kraftentwicklung 168<br />

Muskelfasertypen, Einsatz 438<br />

Muskelgefäûe, Mehrdurchblutung 226<br />

Muskelgewebe, Zerstörung 28<br />

Muskelglycogen 439, 447<br />

±, Einsparung 439<br />

±, Mangel 447<br />

Muskelglycogenabbau, Steigerung 439<br />

Muskelglycogenspeicher, Entleerung 441<br />

Muskelkater 447f<br />

Muskelkontraktion 416, 437<br />

±, isometrische 202<br />

±, Störungen 416<br />

±, unkoordinierte 434<br />

Muskelkrämpfe, Elektrolytstörungen 447<br />

Muskellähmung 227<br />

Muskelmasse 398, 404f, 437f, 465<br />

±, Abnahme 405<br />

±, Alter 438<br />

±, Definition 398<br />

±, Frauen 437<br />

±, Männer 438<br />

±, Veränderungen bei Gewichtsverlust<br />

404<br />

±, Verlust 409<br />

Muskeln 45, 96, 99, 200, 216, 402, 496<br />

±, arbeitende 290, 432<br />

± ±, Sauerstoffverbrauch 290<br />

±, Druckabfall in kleinen Arterien 200<br />

±, Entzündungen 45<br />

±, exspiratorische 252<br />

±, hydrostatischer Druck 216<br />

±, inspiratorische 252<br />

±, quergestreifte 204<br />

± ±, Myosin-ATPase 204<br />

Muskelparalyse 496<br />

Muskelpumpe 203<br />

Muskelquerschnitt 445f<br />

±, Erhöhung 446<br />

Muskelrelaxantien 434<br />

Muskelspindeln 227, 445<br />

Muskelstoffwechsel 402<br />

Muskelübersäuerung 439, 443<br />

Muskelzellen 189, 441, 588<br />

±, Determination 589<br />

±, Differenzierung 589<br />

±, Entwicklung 588<br />

±, glatte 26, 105±107, 111, 181, 183, 186,<br />

188, 191, 207, 320, 347, 350, 353, 485,<br />

520<br />

± ±, Darmwand 347<br />

± ±, Hyperpolarisation 207<br />

± ±, Spannungszustand 181<br />

± ±, TF-Bildung 26<br />

± ±, Zellkontakte 181<br />

Muskulatur 107, 119, 187, 217, 232, 399f,<br />

439f, 446<br />

±, Anteil an der FFM 400<br />

±, Ausdauertraining 446<br />

±, BCM 399<br />

±, Durchblutung 439<br />

±, Energieverbrauch 400<br />

±, Gewicht 400<br />

±, glatte 69, 105, 182, 204, 206±208, 211,<br />

236, 244, 249<br />

± ±, Arteriolen 207<br />

± ±, Dauerkontraktionen 204<br />

± ±, Gastrointestinaltrakt 105<br />

± ±, Hohlorgane 105<br />

± ±, Kontraktion 69<br />

± ±, Myosin-ATPase 204<br />

± ±, Tonus 204<br />

± ±, Vasodilatatoren 206<br />

±, Neukapillarisierung 187<br />

±, oropharyngeale 286<br />

±, quergestreifte 437f<br />

±, Relaxation 107<br />

±, Sauerstoffverbrauch 440<br />

±, spezifische Durchblutung 217<br />

±, sympathische Vasokonstriktion 232<br />

±, Temperatursteigerung 439<br />

±, Vasodilatation 439<br />

±, Wirkungsgrad 440f<br />

Musterbildung 575<br />

Mutationen, somatische 53<br />

Mutterbänder 540<br />

Muttermilch 570f<br />

Muttermund 540<br />

Mycobacterium tuberculosis 77<br />

Mycobacterium-tuberculosis-Antigene 73<br />

Mycobakterien 72<br />

Mydriasis 112<br />

Myelin, tubuläres 245, 262f<br />

Myeloblasten 8±10<br />

Myelocyten 10<br />

Myelocyten, basophile 9<br />

±, eosinophile 9<br />

myeloische Entwicklung 34<br />

myeloische Vorläuferzellen 10, 35<br />

Myelom 201<br />

Myelomzellen 54<br />

Myeloperoxidase 18, 22<br />

Myelose, funikuläre 413<br />

Myoblasten 125, 588<br />

myoendotheliale Junctions 181<br />

Myoepithelzellen 85, 324, 327, 569<br />

±, Kontraktion 327<br />

Myofibrillen 146f, 150, 164, 445<br />

±, Calciumsensitivität 150, 164<br />

±, Kontraktion 147<br />

±, Sarkomerenstruktur 147<br />

Myofibrillenapparat, Relaxation 151<br />

Myofibroblasten 183, 350, 353, 368<br />

myogene Autoregulation 463<br />

myogene Dilatation 172<br />

myogene Konstriktion 212, 218<br />

myogene Kontraktion 208<br />

myogene Vasokonstriktion 206, 209<br />

myogene Vasoregulation 171<br />

myogener Autoregulationsbereich 464<br />

myogener Tonus 208<br />

Teil C ± Register 641


642<br />

Myoglobin 221, 269±272, 288, 290f, 388,<br />

395, 443<br />

±, Sauerstoffaffinität 271<br />

±, Oxygenierung 269<br />

±, Sauerstoffbindungskurve 270<br />

±, Sauerstoffspeicher 221<br />

Myokard142, 144, 146, 155f, 169, 170,<br />

175, 200, 210, 232, 497<br />

±, anaerobes 166<br />

± ±, Ansäuerung 166<br />

±, Autoregulationsgrenze 232<br />

±, degenerative Veränderungen 497<br />

±, Durchblutung 210<br />

±, Elektrostimulation 155<br />

±, Erregungsfront 156<br />

± ±, Herzfrequenz 170<br />

±, insuffizientes 168<br />

±, präferentielle Durchblutung 232<br />

±, Sauerstoffbedarf 169<br />

±, sensorische Nervenfasern 175<br />

±, Störungen 290<br />

±, Ultrastruktur 146<br />

±, ventrikuläres 154<br />

± ±, Dauer von Aktionspotentialen 154<br />

Myokarddepolarisation, homogene 155<br />

myokardiale b-Adrenorezeptoren, Antagonisten<br />

155<br />

myokardiale Inotropie 168<br />

myokardiale Muskelfasern, Kraftentwicklung<br />

168<br />

Myokardinfarkt 169, 175±177<br />

±, EKG 169<br />

Myokardischämie 169, 175<br />

myokardprotektive Lösungen, Wirkprinzipien<br />

150<br />

Myokardzellen 156<br />

±, Schädigung 175<br />

Myometrium 538, 541f, 548, 556, 559<br />

Myopathie 396<br />

Myosin 147, 205, 350<br />

±, leichte Kette 205<br />

±, Phosphorylierungsstatus 205<br />

Myosin-ATPase 167, 204<br />

±, glatte Muskulatur 204<br />

±, quergestreifter Muskel 204<br />

Myosinfilamente 24, 214, 446<br />

Myosinketten, leichte 206<br />

±, Phosphorylierung 206<br />

Myosin-Leichte-Ketten-Kinase 205<br />

Myosin-Leichte-Ketten-Phosphatase 206<br />

Myosin-Phosphatase 206f<br />

Myotom 582<br />

Myxödeme 89<br />

M-Zellen 37, 42f, 351±353<br />

±, Antigenaufnahme 42<br />

Na<br />

N+ -Ca 2+ -Austauscher 149, 151, 166, 286<br />

3Na + -Ca 2+ -Austauscher 387<br />

Na + -Cl ± -Cotransport 472, 477<br />

±, Hemmung 477<br />

Na + -Cl ± -Cotransporter 484<br />

Na + -Cotransportsystem 368<br />

Na + -Dicarboxylat-Cotransporter 468<br />

Na + -gekoppelte Aminosäuretransporter<br />

466<br />

Na + -gekoppelte Monosaccharidtransporter<br />

466<br />

Na + -gekoppelte Säureaniontransporter<br />

466<br />

Na + -gekoppelter Dicarboxylattransporter<br />

469<br />

Na + -gekoppelter Iodidtransport, aktiver<br />

88<br />

Na + -Glucose-Cotransporter 386f<br />

Na + -H + -Antiport 469, 483f, 498<br />

Na + -H + -Austausch 467, 500<br />

Na + -H + -Austauscher 286, 343, 354, 373,<br />

377, 379f, 386f, 466f, 483, 520f<br />

Na + ±<br />

-HCO3 -Austauscher 498<br />

Na + ±<br />

-HCO3 -Cotransportsysteme 498<br />

Teil C ± Register<br />

Na + -K + -2Cl ± -Cotransporter 326, 354, 378,<br />

384, 470f, 476f, 484<br />

±, Hemmung 477<br />

Na + -K + -ATPase 148, 326f, 343, 368f, 373,<br />

377f, 380, 386f, 443, 466f, 471, 474, 492,<br />

496<br />

±, basolaterale 497<br />

±, sarkolemmale 166<br />

± ±, Hemmung 166<br />

±, Stimulation 496<br />

3Na + -2K + -ATPase 386<br />

Na + -K + -Pumpe 379, 472<br />

Na + -Monocarboxylat-Cotransporter 468<br />

Na + -Phosphat-Cotransporter 468, 483<br />

2Na + -Phosphat-Symporter 387<br />

Na + -Symporter 369<br />

Nabel 297, 299, 314, 486<br />

Nabelarterien 228, 561<br />

Nabelbruch, physiologischer 293<br />

Nabelring 577<br />

Nabelschnur 228, 559, 561<br />

±, Unterbindung 228<br />

Nabelschnurblut, Stammzellen 565<br />

Nabelschnurvorfall 562<br />

Nabelvenen 187, 228, 365, 561<br />

Nachgeburt 565<br />

Nachgeburtsphase 565<br />

Nachgeburtswehen 565<br />

Nachlast 164, 172, 176, 218<br />

±, Erhöhung 176<br />

±, Schlagvolumen 172<br />

Nachniere 458f, 488<br />

±, Aszensus 459<br />

±, Differenzierung 459<br />

Nachtblindheit 394f, 415<br />

Nachweisverfahren, immunserologische<br />

75<br />

Nachweisverfahren, serologische 74<br />

NaCl, passive Diffusion 470<br />

NaCl-Ausscheidung 481f<br />

±, Regulation 481f<br />

NaCl-Konzentration 471, 475<br />

±, Tubulusflüssigkeit 471<br />

NaCl-Mindestbedarf 495<br />

NaCl-Resorption 326f, 470, 476f<br />

±, Hemmung 477<br />

NaCl-Transport 476<br />

NAD + 394, 413<br />

NADH 167<br />

NADH/NAD + -Verhältnis 166<br />

NADP + 394, 413<br />

NADPH/H + 12, 361<br />

NADPH-Oxidase 19f<br />

Nageldeformation 396<br />

Nährstoffbedarf 394±396<br />

Nährstoffbilanz 402f<br />

±, postprandiale 402<br />

Nährstoffe 5, 179, 393, 396, 402<br />

±, basaler Bedarf 396<br />

±, Diffusion 179<br />

±, essentielle 394±397, 410<br />

± ±, Funktionen 394±396<br />

± ±, Referenzwerte 394±396<br />

± ±, Vorkommen 394±396<br />

± ±, Zufuhr 397<br />

±, minimaler Bedarf 393<br />

±, nutritiver Bedarf 393, 396<br />

±, Partitionierung 402<br />

±, Speicherbedarf 393<br />

±, therapeutischer Bedarf 396<br />

±, toxische Bereiche 396<br />

±, Transport 179<br />

Nährstoffmangel 394±396<br />

Nährstoffresorption 388<br />

Nährstoffzufuhr, Empfehlungen 396<br />

±, Referenzwerte 393<br />

Nahrungsaufnahme 116, 118, 227, 327,<br />

346, 403, 405f<br />

±, Einflussgröûen 403<br />

±, Magensaftsekretion 346<br />

±, reflektorische Steuerung 118<br />

±, Regulation 403<br />

±, Speichelfluss 327<br />

±, Stimulation 406<br />

Nahrungsbestandteile, Resorption 349<br />

Nahrungsfette, Speicherung 401<br />

Nahrungsglycoside 408<br />

Nahrungskarenz, respiratorischer<br />

Quotient 405<br />

Nahrungstransport 335<br />

Nahrungszufuhr, Erhöhung 222<br />

Narben 157<br />

±, bindegewebige 169<br />

Naris 235, 239<br />

Narkosegase 213<br />

Narkotika 448<br />

Nase 235, 237f<br />

±, Aufgaben 235<br />

±, äuûere 235<br />

±, Gefäûe 237f<br />

±, Innervation 237<br />

±, Lymphabfluss 238<br />

±, verstopfte 237<br />

Nasenatmung 241<br />

Nasenbluten 237<br />

Nasenflügel 235<br />

Nasengänge 236<br />

Nasenhöhle 235±238, 241<br />

Nasenlöcher 235<br />

Nasenmuscheln 236f<br />

Nasennebenhöhlen 238, 241<br />

±, Entwicklung 238<br />

±, Lymphbahnen 241<br />

Nasenrücken 235<br />

Nasenscheidewand 235<br />

Nasenschleimhaut 237, 286<br />

±, Innervation 237<br />

Nasenseptum 236<br />

Nasenvorhof 235<br />

Nasenwurzel 235<br />

Nasopharynx 236, 321<br />

±, Wandaufbau 236<br />

Nationaler Gesundheits-Survey 398<br />

Natrium 4, 399, 465f, 492<br />

±, Ausscheidung 99, 173, 465<br />

± ±, Erhöhung 99<br />

± ±, Stimulation 173<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, Plasmakonzentration 492<br />

±, transmembranäre Konzentrationsgradienten<br />

466<br />

±, tubuläre Resorption 465<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

Natriumausscheidung, renale 494f<br />

Natriumbestand494f<br />

±, Kontrolle 495<br />

±, Normalisierung 495<br />

Natriumeinstrom 147f<br />

Natriumgleichgewichtspotential 148<br />

Natriumhaushalt, Extrazellulärvolumen<br />

494<br />

Natriumkanäle 149, 387, 474, 477, 484<br />

±, amiloridhemmbare 382<br />

±, Hemmung 477<br />

±, spannungsabhängige 147<br />

Natriumkonzentration, extrazelluläre 493<br />

±, intrazelluläre 492<br />

Natriumleitfähigkeit 148<br />

Natriummangel 495f<br />

±, Wasserentzug 496<br />

Natriumpermeabilität 492<br />

±, im Nervensystem 411<br />

Natriumplasmakonzentration,<br />

¾nderungen 494<br />

Natriumpumpen 148<br />

Natriumresorption 386f, 466f, 470, 472,<br />

474, 479, 481f<br />

±, Darm 496<br />

±, Dünndarm 387<br />

±, Kolon 387<br />

±, renale 494<br />

±, tubuläre 478, 495<br />

Natriumrückresorption 91, 98, 224<br />

±, Erhöhung 91


Natriumtransport, aktiver 384, 386<br />

±, Energiebedarf 478<br />

Natriumüberschuss 495<br />

Natriumverluste, Schweiû 495<br />

Natriurese 224, 477, 482<br />

natürliche Killerzellen 34<br />

Nebenhoden 121f, 505, 509, 519f, 522,<br />

525<br />

±, Caput 520<br />

±, Cauda 520<br />

±, Corpus 520<br />

±, Histologie 520<br />

±, Innervation 522<br />

±, pH-Wert der Lumenflüssigkeit 520<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

Nebenhodengang 519f<br />

Nebenhodenkopf 520<br />

Nebenmilzen 41<br />

Nebennieren 83, 90, 92, 110, 113,132,<br />

294, 300, 302, 305, 308±310, 411, 454<br />

±, autonome Innervation 110, 113<br />

±, Blutversorgung 90<br />

±, Gefäûversorgung 308<br />

±, Gestalt 310<br />

±, Lage 90, 308<br />

±, Lagebeziehungen 310<br />

±, Lymphgefäûe 90<br />

±, Unterbrechung des Blutabflusses 90<br />

Nebennierenmark 90, 92±95, 104f, 109,<br />

119, 149, 171, 175, 219, 233, 439<br />

±, Catecholaminsynthese 93<br />

±, chromaffine Zellen 105<br />

±, neuroendokrine chromaffine Zellen<br />

104<br />

±, Tumoren 233<br />

Nebennierenrinde 20, 85f, 90f, 93f, 98,<br />

224, 479, 496<br />

±, Schichten 91<br />

±, Steroidhormone 91<br />

±, Tumoren 93<br />

Nebenschilddrüsen 83, 90, 96f, 483<br />

±, Aufbau 90<br />

±, Entfernung 90<br />

±, Hauptzellen 96<br />

±, Lage 90<br />

Nebenzellen 342±345<br />

±, Schleimsekretion 345<br />

negative Chronotropie 153<br />

negative Dromotropie 154<br />

negative Inotropie 173<br />

negative Rückkopplungsschleife 21<br />

negativer Feedback-Mechanismus,<br />

Barosensorenreflex 220<br />

negativer Rückkopplungsmechanismus<br />

82, 89, 91, 99, 434<br />

±, Cortisolkonzentration 91<br />

±, Fieberentstehung 434<br />

±, hypothalamisch-hypophysäres System<br />

82<br />

±, Schilddrüsenhormonproduktion 89<br />

±, Somatotropin (SHT) 99<br />

negativer Venendruck 192<br />

Nematoden 217<br />

Neoantigene, Spermien 515<br />

Nephelometrie 75<br />

Nephronanlagen, Differenzierung 459<br />

Nephrone 457, 459, 475<br />

±, distale 459<br />

±, Gesamtlänge 458<br />

±, midkortikale 475<br />

±, oberflächliche 475<br />

±, proximale 457, 471<br />

± ±, Salzresorptionskapazität 471<br />

±, Zahl457<br />

nephrotisches Syndrom 453, 495<br />

Nernst-Gleichung 147f<br />

Nerven, somatomotorische 431<br />

± ±, Temperaturregulation 431<br />

Nervenbahnen 487<br />

Nervenendigungen 357<br />

±, freie 115, 323<br />

±, korpuskuläre 323<br />

±, sympathische 192<br />

± ±, Venenwand 192<br />

Nervenfasern, sympathische 181, 202,<br />

206, 230, 463<br />

± ±, juxtaglomerulärer Apparat 463<br />

± ±, Venenwand 202<br />

±, vegetative 522<br />

Nervensystem 79, 83<br />

±, afferenter Anteil115<br />

±, autonomes (ANS) 103±106, 108, 115f,<br />

174<br />

±, efferenter Anteil108<br />

±, Efferenzen 104<br />

±, enterischer Anteil103<br />

±, enterisches (ENS) 107, 109, 336f, 355,<br />

382f<br />

± ±, extrinsische und intrinsische<br />

Innervation 107<br />

± ±, exzitatorisches Neurone 107<br />

± ±, Motoneurone 109<br />

±, Entwicklung aus der Neuralleiste 104<br />

±, Entwicklungsstörungen 105<br />

±, Gastrointestinaltrakt 103<br />

±, Gliederung 103<br />

±, intramurales 353<br />

±, Neuromodulatoren 105<br />

±, Neurotransmitter 105<br />

±, parasympathischer Anteil103<br />

±, parasympathisches 104<br />

± ±, cholinerge Neurone 104<br />

±, peripherer Teil103<br />

±, peripheres 103±105<br />

± ±, Ganglien 104<br />

± ±, sensible Neurone 105<br />

±, Rezeptoren 106<br />

±, somatisches 116<br />

± ±, Steuerung 116<br />

±, Steuerung 116<br />

±, Stresssituationen 103<br />

±, sympathischer Anteil103<br />

±, sympathisches 104, 119, 182, 218, 401,<br />

403f, 406, 431<br />

± ±, catecholaminerge 104<br />

± ±, Durchblutungsregulation 218<br />

± ±, Stimulation 119<br />

± ±, Temperaturregulation 431<br />

±, Synapsenmorphologie 105<br />

±, Transmitter 106<br />

±, vegetatives 103, 267, 348, 356, 382<br />

±, zentraler Anteil 103, 116<br />

±, zentrales (ZNS) 103, 108, 115, 189, 494<br />

± ±, lebensbedrohliche Volumenänderung<br />

494<br />

± ±, viszerale Afferenzen 115<br />

Nervenzellen 441<br />

N. alveolaris inferior 334<br />

N. auriculotemporalis 324, 327<br />

Nn. cardiaci 134, 223<br />

N. cardiacus inferior 174<br />

N. cardiacus medius 174<br />

N. cardiacus superior 174<br />

Nn. carotici 324<br />

Nn. cervicales 331, 335f<br />

Nn. ciliares breves 114<br />

N. cutaneus femoris lateralis 309<br />

N. dorsalis clitoridis 549<br />

N. dorsalis penis 529<br />

Nn. erigentes 529f, 554<br />

Nn. ethmoidales 237, 239<br />

N. facialis (VII) 104, 108f, 321, 324, 327,<br />

330f, 335<br />

N. femoralis 297, 314<br />

N. genitofemoralis 309, 523<br />

N. glossopharyngeus (IX) 104, 108f, 115f,<br />

119f, 219, 241f, 286, 321, 323, 327, 335f<br />

N. hypogastricus 114, 121, 311f<br />

N. hypoglossus (XII) 116, 323, 335f<br />

N. iliohypogastricus 308f<br />

N. ilioinguinalis 308f<br />

N. infraorbitalis 333<br />

Nn. intercostales externi 285<br />

Nn. intercostales 128, 254<br />

N. intermedius 114, 321, 323<br />

Nn. labiales 549<br />

N. laryngeus recurrens 87, 134±136, 336,<br />

338<br />

N. laryngeus superior 240, 242f, 336, 338<br />

N. lingualis 323, 327, 334<br />

N. mandibularis (V3) 121, 327, 330, 334<br />

N. massetericus 330<br />

N. maxillaris (V2) 237f, 333<br />

±, Rami nasales 237<br />

N. mylohyoideus 330, 336<br />

Nn. nasales posteriores 239<br />

N. nasociliaris 239<br />

N. nasopalatinus 333<br />

N. obturatorius 300, 311, 314<br />

N. oculomotorius (III) 104, 108f<br />

N. olfactorius (I) 238<br />

N. ophthalmicus (V1) 237, 239<br />

Nn. palatini 324<br />

N. palatinus major 238, 333<br />

Nn. pelvini 114<br />

Nn. perineales 549<br />

N. petrosus major 324<br />

N. petrosus minor 324<br />

N. petrosus profundus 324<br />

N. phrenicus 119, 125f, 128±130, 134±137,<br />

143, 254, 285, 364<br />

±, Ramus phrenicoabdominalis 129f<br />

±, Verlauf 137<br />

N. pterygoideus lateralis 330<br />

N. pterygoideus medialis 330<br />

N. pudendus 121f, 300, 312, 314, 487,<br />

530, 549<br />

N. recurrens 128, 132, 174<br />

N. spinalis 104<br />

Nn. splanchnici pelvini 114, 121f, 311,<br />

487, 549<br />

Nn. splanchnici sacrales 114, 121, 312<br />

Nn. splanchnici 107, 115, 129f, 132, 135,<br />

137, 309, 364<br />

±, Verlauf 137<br />

N. splanchnicus major 109, 128, 136<br />

N. splanchnicus minor 108f, 128, 455<br />

N. subcostalis 308<br />

N. sympathicus 174<br />

Nn. temporales profundi 330<br />

N. trigeminus (V) 321, 323, 331, 335, 430<br />

N. tympanicus 327<br />

N. vagus (X) 87, 107±109, 114±116, 118f,<br />

127±129, 132, 134±136, 153f, 174f, 219f,<br />

223, 242, 281, 286, 306, 321, 323, 335f,<br />

338, 340, 344, 346, 354, 380<br />

±, Rami bronchiales 132<br />

±, Rami cardiaci 174<br />

±, Verlauf 136<br />

Nettofiltration 215, 232<br />

Nettoresorption 215<br />

Neugeborenenerythroblastose 14<br />

Neugeborenenhypothyreose 89<br />

Neugeborenenikterus 567<br />

Neugeborenes 141, 431, 566f<br />

±, Ausgleich der Wärmebilanz 431<br />

±, Auskühlung 431<br />

±, autonome Temperaturregulation 431<br />

±, Herzfehler 141<br />

±, Umstellungsreaktionen 566f<br />

Neukapillarisierung, Muskulatur 187<br />

Neuralinduktion 581<br />

Neuralleiste 87, 90, 104f<br />

±, sakrale 104<br />

±, thorakolumbale 104<br />

Neuralleistenzellen 589<br />

±, Derivate 590<br />

±, Wanderung 590<br />

Neuralrinne 126<br />

Neuralrohr 104, 126, 296<br />

Neuralrohrdefekte 394<br />

Neuritis 412<br />

neuroendokrine chromaffine Zellen,<br />

Nebennierenmark 104<br />

neuroendokrine Hormone, a-Amidierung<br />

411<br />

TeilC ± Register 643


644<br />

neuroendokrine Reaktionen 431<br />

neuroendokrine Regelkreise, Appetit 403<br />

±, Stoffwechsel 403<br />

neuroendokrine Zellen 81, 83, 95, 243,<br />

526<br />

neuroendokrines System, diffuses<br />

(DNES) 95<br />

± ±, peripherer Anteil 95<br />

± ±, Zelltypen 95<br />

± ±, zentraler Anteil 95<br />

neuroepitheliale Körperchen 244<br />

neurogene Spontanaktivität 111<br />

neurogene Spontanaktivität 111<br />

Neurogenin-Gene 375<br />

Neurohypophyse 81, 83±85, 224, 474, 483<br />

neuroinsulärer Komplex 94<br />

neurologische Störungen 394, 416<br />

Neuromodulatoren 105±107<br />

±, ANS 105<br />

±, Wirkungen 107<br />

neuromuskuläre Erregbarkeit 502<br />

neuromuskuläre Koordination,<br />

Verbesserung 446<br />

Neurone 411<br />

±, chemorezeptive 117<br />

±, cholinerge 103f<br />

± ±, parasympathisches Nervensystem<br />

104<br />

±, enterische 107, 109<br />

±, exspiratorische 285f<br />

±, exzitatorische 107<br />

± ±, enterisches Nervensystem 107<br />

±, Hormon bildende parvozelluläre 83<br />

±, hypothalamische thermoregulatorische<br />

230<br />

± ±, Sympathikotonus 230<br />

±, inspiratorische 222, 285f<br />

±, kardiovaskuläre 117<br />

±, magnozelluläre 83, 85<br />

±, parasympathische vasodilatatorische<br />

106f<br />

±, parasympathische 105, 107, 118<br />

± ±, cholinerge 105<br />

±, parvozelluläre 118<br />

±, postganglionäre parasympathische<br />

109, 111<br />

± ±, Erfolgsorgane 111<br />

± ±, Konvergenz 111<br />

± ±, Lokalisation 109<br />

±, postganglionäre sympathische 108, 111<br />

± ±, Erfolgsorgane 111<br />

±, postganglionäre 103, 109<br />

± ±, sakraler Parasympathicus 109<br />

±, postinspiratorische 285<br />

±, präganglionäre 103, 108<br />

± ±, Parasympathikus 108<br />

± ±, Sympathikus 108<br />

± ±, Viszeromotorik 108<br />

±, pseudounipolare 115<br />

±, respiratorische 284<br />

±, sensible 105<br />

± ±, peripheres ANS 105<br />

±, serotonerge 118<br />

±, sympathische 105, 107<br />

± ±, cholinerge 105<br />

± ±, noradrenerge 105<br />

± ±, Schweiûdrüsen 107<br />

±, vegetative 439<br />

± ±, zentrale Mitinnervation 439<br />

±, viszeromotorische 103<br />

±, viszerosensible 103, 111, 115<br />

± ±, Lokalisation 115<br />

Neuropathie, funikuläre 394<br />

Neuropathien 96, 395, 412<br />

±, periphere 394<br />

neuropathische Störungen 414<br />

Neuropeptid Y (NPY) 106f, 174, 218, 357,<br />

403f<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Funktion 404<br />

±, Syntheseort 357<br />

±, Wirkungen 107, 174<br />

Teil C ± Register<br />

Neuropeptide<br />

403<br />

93, 103, 107±109, 357, 401,<br />

±, Gastrointestinaltrakt 357<br />

Neurophile 10<br />

Neurophysin 85<br />

neurosekretorische Vesikel 85<br />

neurosekretorische Zellen, mechanosensitive<br />

Kationenkanäle 493<br />

Neurotensin 347, 354, 357, 364, 403<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

Neurotransmitter 83, 104±106, 354, 552<br />

±, ANS 105<br />

Neurotransmitterkonzentrationen 447<br />

neurovegetative Störungen 119<br />

Neutronenaktivierung 399<br />

Neutropenie 395<br />

Neutrophile 9, 73<br />

±, segmentkernige 8, 18<br />

neutrophile Granulocyten<br />

35, 67, 267<br />

10, 18f, 31, 33,<br />

±, anaerobe Glycolyse 18<br />

±, Kernfasern 18<br />

±, Lebenszyklus 18<br />

±, Phagocytose 18f<br />

±, Struktur 18<br />

neutrophile Leukocyten 572<br />

Neutrophilenpopulation, Linksverschiebung<br />

18f<br />

Nexus 105, 146f, 368, 376, 466<br />

NGF (nerve growth factor) 329<br />

Niacin 394, 397, 413f<br />

±, Bedarf 413<br />

±, biologische Aufgaben 413<br />

±, Chemie 413<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, Resorption 413<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Überdosierung 414<br />

±, Vorkommen 394, 413<br />

Niacinmangel 412f<br />

±, Symptome 413f<br />

Nicht-Eisen-Hämprotein 361<br />

Nicht-Hydrogencarbonatpuffer 278, 500f<br />

nicht-kovalente Wechselwirkungen 48<br />

Nickel 73<br />

Nicotin 105, 401<br />

Nicotinamidadenindinucleotid s. NAD +<br />

nicotinische Acetylcholinrezeptoren 106<br />

±, Effekt 106<br />

±, Lokalisation 106<br />

±, Mechanismus 106<br />

nicotinische Rezeptoren 105<br />

Nicotinsäure 394, 413<br />

Nicotinsäureamid 413<br />

Nidation 544, 560<br />

NIDDM (non-insulin-dependent diabetes<br />

mellitus) 96<br />

Niederdruckrezeptoren 493f<br />

Niederdrucksystem 161, 223, 280, 494f<br />

±, Füllungszustand 223, 494<br />

±, Reflux von Blut 161<br />

Niere 45, 72, 83, 85, 91, 97f, 110, 113, 116,<br />

132, 173, 190, 209, 217f, 224, 232, 289,<br />

291, 300, 302, 305, 308±310, 400, 411,<br />

449, 453±455, 457±459, 463, 465,<br />

477±479, 482, 484, 492, 496, 498, 500<br />

±, arterieller Blutdruck 224<br />

±, Ausscheidung von Säureäquivalenten<br />

500<br />

±, autonome Innervation 110, 113<br />

±, Autoregulationsgrenze 232<br />

±, AVDO 2<br />

289<br />

±, Bindegewebe 458<br />

±, Durchblutung 209, 218, 289<br />

±, endokrine Einzelzellen 83<br />

±, endokrine Funktionen 479<br />

±, Energiestoffwechsel 478<br />

±, Energieverbrauch 400<br />

±, Entwicklung 458<br />

±, Erythropoietinproduktion 449<br />

±, extrazellulärer Hydrogencarbonatbestand<br />

500<br />

±, Fasziensack 308, 454<br />

±, Fehlentwicklungen 459<br />

±, Filtrationskoeffizient 463<br />

±, Filtratmenge 453<br />

±, Form 453<br />

±, Funktionen 453<br />

±, Gefäûarchitektur 455<br />

±, Gefäûversorgung 308<br />

±, Gestalt 308<br />

±, Gewicht 400<br />

±, Head-Zonen 116<br />

±, Hormonbildung 453<br />

±, Hydrogencarbonatausscheidung 449<br />

±, Innervation 455<br />

±, Konzentrierfähigkeit 477<br />

±, Lagebeziehungen 308f<br />

±, Lebendspende 484<br />

±, Lymphgefäûe 457<br />

±, mikroskopische Anatomie 455<br />

±, Minderdurchblutung 478<br />

±, operativer Zugang 310<br />

±, Phosphatausscheidung 97<br />

±, präferentielle Durchblutung 232<br />

±, Protonensekretion 500<br />

±, PTH 97<br />

±, Pufferbereitstellung 500<br />

±, Reninsekretion 98<br />

±, Rückresorption 97<br />

±, Sauerstoffutilisation 289<br />

±, Sauerstoffverbrauch 218, 289, 478<br />

±, Sauerstoffversorgung 478<br />

±, spezifische Durchblutung 217, 459<br />

±, Topographie 309<br />

±, Überlebenszeit 291<br />

±, Verschieblichkeit 454<br />

±, Wasserausscheidung 492<br />

Niere ± Darm, Vergleich 387<br />

Nierenaplasie 459<br />

Nierenarterie 454<br />

Nierenarterienstenose 480<br />

Nierenbecken 308, 453±455, 457f, 473,<br />

485, 489<br />

±, Form 485<br />

±, Volumen 485<br />

Nierenbläschen 458f<br />

Nierendurchblutung 455, 459f, 478<br />

±, bestimmende Gefäûwiderstände 459<br />

±, Drosselung 478<br />

±, hormonelle Regelfaktoren 460<br />

±, Regulation 459<br />

Nierenerkrankungen 13, 468, 490<br />

±, chronische degenerative 481<br />

±, Erythropoietinsynthese 13<br />

±, Progredienz 490<br />

Nierenersatztherapie 484<br />

Nierenfettgewebe 454<br />

Nierenfunktion 477, 481, 485<br />

±, medikamentöse Beeinflussung 477, 485<br />

±, Regulation 481<br />

Nierenfunktionsstörungen, angeborene<br />

484<br />

±, erworbene 484<br />

Nierenhilum 308f, 454, 456<br />

Niereninsuffizienz 13, 96, 285, 484, 494<br />

±, chronische 399<br />

Niereninterstitium 467, 475f<br />

±, Gesamtosmolarität 475<br />

±, Osmolarität 476<br />

Nierenkapsel 453<br />

Nierenkelche 458f, 485<br />

Nierenkolik 485<br />

Nierenkörperchen 457<br />

Nierenlager 308<br />

Nierenlappen 454f<br />

Nierenmark 454±459, 461, 475f, 478<br />

±, Auûenzone 454f<br />

±, Blutversorgung 457<br />

±, Durchblutung 459


±, Histologie 456<br />

±, Innenzone 454f<br />

±, Osmolarität 475<br />

±, Prostaglandinproduktion 458<br />

±, Sauerstoffversorgung 478<br />

Nierennerven 460<br />

±, afferente 455<br />

Nierennervenfasern, sympathische 480<br />

Nierenpapillen 454±457, 469f, 474±478,<br />

485<br />

±, Absterben 478<br />

±, Osmolarität 475<br />

Nierenparenchym 457<br />

Nierenpole 453<br />

Nierenprozesse, ausstrahlende Schmerzen<br />

308<br />

Nierenpyramide 458<br />

Nierenrinde 454±457, 460, 469, 474±478,<br />

480<br />

±, Blutversorgung 456<br />

±, Druckprofil im Gefäûbett 460<br />

±, Histologie 456<br />

±, Osmolarität 475<br />

±, Sauerstoffversorgung 478<br />

Nierenschäden, tubulointerstitielle 7<br />

Nierenschwelle 468<br />

Nierensteine 98, 485, 489<br />

±, Entfernung 489<br />

±, Entstehung 489<br />

Nierentransplantation 484, 490<br />

Nierentubuli 7<br />

Nierentubuluszellen, proximale 22<br />

Nierenvenenblut 478<br />

Nierenversagen 497<br />

±, akutes 479, 484<br />

± ±, ischämisches 478<br />

± ±, Ursachen 484<br />

Nierenzonen, Histologie 456<br />

Niesreflex 286<br />

Nischenzellen 251<br />

Nitroglycerinpräparate 323<br />

Nkx2.5 140<br />

NK-Zellen 9, 33±35, 41, 66f, 69f<br />

±, Erkennung von Zielzellen 69<br />

±, Killerprogramm 69<br />

NO 17, 106±108, 114, 171f, 193, 207, 209,<br />

211, 219, 227, 232, 283, 342, 435, 471,<br />

521, 529<br />

±, Wirkungen 107<br />

Nodal 587<br />

Nodi lymphoidei 354, 381<br />

Nodi lymphoidei aortici 359<br />

Nodi lymphoidei aortici laterales 364<br />

Nodi lymphoidei axillares 568<br />

Nodi lymphoidei brachiales 568<br />

Nodi lymphoidei cavales laterales 359<br />

Nodi lymphoidei cervicales 241±243, 338,<br />

568<br />

Nodi lymphoidei coeliaci 339f<br />

Nodi lymphoidei gastrici 339<br />

Nodi lymphoidei gastroomentales 339<br />

Nodi lymphoidei hepatici 340, 376<br />

Nodi lymphoidei iliaci 549<br />

Nodi lymphoidei infraclaviculares 568<br />

Nodi lymphoidei inguinales 522, 549<br />

Nodi lymphoidei interiliaci obturatorii<br />

549<br />

Nodi lymphoidei interpectorales 568<br />

Nodi lymphoidei lumbales 359f, 522, 549<br />

Nodi lymphoidei mediastinales posteriores<br />

338<br />

Nodi lymphoidei mesenterici 359f<br />

Nodi lymphoidei pancreatici 376<br />

Nodi lymphoidei pancreaticoduodenales<br />

376<br />

Nodi lymphoidei paramammarii 568<br />

Nodi lymphoidei parasternales 364, 568<br />

Nodi lymphoidei paratracheales 281<br />

Nodi lymphoidei parotidei 324<br />

Nodi lymphoidei phrenici superiores 364<br />

Nodi lymphoidei postaortici 359<br />

Nodi lymphoidei postcavales 359<br />

Nodi lymphoidei praeaortici 359, 364<br />

Nodi lymphoidei praecavales 359<br />

Nodi lymphoidei pulmonales 281<br />

Nodi lymphoidei pylorici 339<br />

Nodi lymphoidei retropharyngei 238,<br />

241f<br />

Nodi lymphoidei sacrales 549<br />

Nodi lymphoidei splenici 339<br />

Nodi lymphoidei submandibulares 238,<br />

241, 321, 324<br />

Nodi lymphoidei supraclaviculares 568<br />

Nodi lymphoidei tracheales 243<br />

Nodi lymphoidei tracheobronchiales 281<br />

Nodi lymphoidei viscerales 307<br />

Noduli lymphoidei 241<br />

Noduli lymphoidei aggregati 353, 382<br />

Nodus atrioventricularis 152<br />

Nodus sinuatrialis 152<br />

NO-Freisetzung 106, 172<br />

Noggin 580f<br />

Nomogramm 445<br />

Nondisjunction, meiotische 514<br />

Noradrenalin 23, 92±94, 103f, 106f, 109,<br />

119, 149, 153, 165f, 171, 174f, 182, 192,<br />

205f, 230, 327, 403, 411, 434, 439, 443,<br />

460, 463, 479, 552, 565<br />

±, Notfallsituationen 94<br />

±, positiv chronotrope Wirkung 119<br />

±, positiv dromotrope Wirkung 119<br />

±, positiv inotrope Wirkung 119<br />

±, Wirkung 94<br />

noradrenerge Zellen 93<br />

Normalgewicht 398<br />

Normaltyp 145, 159<br />

±, Koronarversorgung 145<br />

Normoblasten, orthochromatische 8, 10<br />

Normocyten 12<br />

Normocytose 11<br />

Normotonie, 24-Stunden-Blutdruckmessungen<br />

233<br />

Normoventilation 259<br />

Normovolämie 3<br />

NO-Synthase (NOS) 107, 212, 342, 471<br />

±, endotheliale (eNOS) 207<br />

±, induzierbare (iNOS) 232<br />

±, renale 460<br />

Notch-Signalweg 375<br />

Notfallsituationen, Adrenalin 94<br />

±, Noradrenalin 94<br />

Noxen, chemische 35<br />

±, physikalische 35<br />

Nozizeptoren 115, 222, 287, 356<br />

±, Aktivierung 115<br />

±, viszerale 119<br />

± ±, Blutdruckerhöhung 119<br />

NRDS (neonatal respiratory distress<br />

syndrome) 264<br />

N-Sequenzen 49f, 55<br />

±, Einfügung 50<br />

nucleäre Rezeptoren 80f, 89, 91<br />

Nucleasen 378f<br />

Nucleinsäurestoffwechsel 465<br />

Nucleinsäuresynthese, Folsäure 413<br />

Nucleoli 10<br />

Nucleus ambiguus 116, 118, 121, 219f,<br />

285, 338<br />

Nucleus anterior 117<br />

Nucleus arcuatus 403f<br />

Nucleus centralis 117<br />

Nucleus dorsalis 108<br />

Nucleus dorsalis n. vagi 113, 116, 121,<br />

174, 338<br />

Nucleus dorsomedialis 117<br />

Nucleus intermediolateralis 108, 119<br />

Nucleus mesencephalicus 331<br />

Nucleus oculomotorius 114<br />

Nucleus oculomotorius accessorius 108,<br />

112<br />

Nucleus parabrachialis 117±119<br />

Nucleus paraventricularis 82±85, 117f,<br />

403f, 493<br />

±, Herz-Kreislauf-Regulation 118<br />

Nucleus posterior 117<br />

Nucleus praeopticus 117<br />

Nucleus reticularis pontis 119<br />

Nucleus salivatorius inferior 108, 112,<br />

324, 327<br />

Nucleus salivatorius superior 108, 112,<br />

324, 327<br />

Nucleus supraopticus 83f, 117, 493<br />

Nucleus tractus solitarii 116±120, 219f,<br />

222f, 284, 286, 341, 434<br />

±, Afferenzen 220<br />

Nucleus ventromedialis 117<br />

Nucleus vestibularis inferior 116<br />

Nulllinie 157, 160<br />

Nulllinien-EEG 291<br />

Null-Zellen 21<br />

nutritional support 410<br />

N-Zellen 354<br />

100-%-O2-Test 284<br />

OAT (organic anion transporter) 369<br />

O<br />

OAT1 468f<br />

Oberbauch 295, 297f, 302, 305<br />

±, Gefäû- und Nervenbahnen 305<br />

±, Organe 297<br />

±, Peritonealverhältnisse 295<br />

Oberbauchorgane, Lagebeziehungen 302<br />

Oberbauchquerschnitt 310<br />

obere Extremität 111f<br />

±, autonome Innervation 112<br />

obere Hohlvene 134, 188, 193<br />

obere Thoraxapertur 127, 131<br />

±, Faszienverhältnisse 127<br />

Oberflächenepithel 318, 342f, 345<br />

±, Hydrogencarbonatsekretion 345f<br />

±, Schutz vor Salzsäure 343<br />

Oberflächenepithelzellen, Schleimsekretion<br />

345<br />

Oberflächenrezeptoren 94<br />

Oberflächenspannung 251, 259, 263<br />

±, Alveolen 259, 262f<br />

oberflächliche Atmung 285<br />

oberflächliche Venen 194<br />

±, Handrücken 194<br />

±, Unterarm 194<br />

±, untere Extremität 194<br />

oberflächlicher Hohlhandbogen 183<br />

Oberkieferspalte 319<br />

Oberlappen 132f<br />

Oberschenkelknochen, proximaler 36<br />

Obstipation 383, 397<br />

Obstruktion, Lungenfunktionsparameter<br />

280<br />

obstruktive Lungenerkrankungen,<br />

chronische 447<br />

±, Rehabilitation 447<br />

OCT (organic cation transporter) 369<br />

OCT2 469<br />

Oct-4 591<br />

Oddi-Sphinkter 372f<br />

Ödembildung 28, 217<br />

±, Ursachen 217<br />

Ödeme 216f, 226, 399, 408, 480, 495<br />

±, cerebrale 434<br />

±, entzündliche 215<br />

±, lokale 495<br />

± ±, Bauchraum 495<br />

±, Therapie 495<br />

ODF (Osteoblastendifferenzierungsfaktor)<br />

96<br />

Odontoblasten 332f<br />

offener Kreislauf, Milz 41<br />

offenes kanalikuläres System (OCS) 23<br />

Öffnungsinsuffizienz 338<br />

Ohm sches Gesetz<br />

256, 264<br />

170, 172, 195, 197, 217,<br />

Ohnmacht 226, 450, 502<br />

Ohnmachtsanfall 225<br />

Ohrspeicheldrüse 323<br />

Okklusion 331<br />

Teil C ± Register 645


646<br />

Oligo-Astheno-Teratozoospermie<br />

518<br />

Oligoklonalität, postthymische Entwicklung<br />

61<br />

Oligoozoospermie 518<br />

Oligopeptidasen 389<br />

Oligopeptidcarrier 389<br />

Oligopeptide 317, 379, 465, 468<br />

±, tubuläre Resorption 468<br />

Oligosaccharide 379<br />

Oligosialie 329<br />

Oligurie 479<br />

Oliva inferior 116<br />

Ölsäure 397<br />

Omentum majus 296f, 300±302, 305,<br />

339<br />

Omentum minus 294f, 298f, 301±303,<br />

305<br />

Omeprazol 345<br />

Omnipotenz 557<br />

Ondine-Hirschsprung-Syndrom<br />

286<br />

Onkogene 592f<br />

Onuf-Kern 122<br />

Oocyten 535<br />

±, primäre 506, 511f<br />

±, sekundäre 512f, 536<br />

Oogenese, Ruhephase 512<br />

Oogonien 506, 512<br />

±, Zahl 506<br />

Opercula 117<br />

Opioide 354, 357<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

opportunistische Infektionen<br />

74<br />

Opsonisierung 67f, 70<br />

±, Steigerung 67<br />

Orbita 238<br />

Orchitiden 518<br />

Orexin A 403<br />

Orexin B 403<br />

Organa genitalia femina externa 546<br />

Organdurchblutung 204, 208, 210,<br />

217f<br />

±, Autoregulation 208<br />

±, Messung 204<br />

±, metabolische Regulation 210f<br />

±, Perfusionsdruck 208<br />

±, systematische Kontrolle 217<br />

Organe 200, 291, 299<br />

±, endokrine 83<br />

±, Gefäûwiderstand 200<br />

±, innere 110, 399f<br />

± ±, BCM 399<br />

± ±, efferente autonome Innervation<br />

110<br />

± ±, Energieverbrauch 400<br />

±, intraperitoneale 295<br />

±, lymphatische 17, 39, 44f<br />

± ±, histologische Differentialdiagnose<br />

39<br />

±, lymphoepitheliale 37, 42<br />

± ±, Thymus 37<br />

± ±, Tonsillen 37, 42<br />

±, lymphoretikuläre 40f<br />

± ±, Lymphknoten 40<br />

± ±, Milz 41<br />

±, primär retroperitoneale 295<br />

±, primäre lymphatische 36f, 70<br />

± ±, Aufgabe 36f<br />

± ±, Lage 36<br />

±, Sauerstoffverbrauch 218<br />

±, sekundär retroperitoneale 295<br />

±, sekundäre lymphatische 36±38, 53, 66<br />

± ±, Aufgabe 36f<br />

± ±, Keimzentren 66<br />

± ±, Lage 36<br />

±, Überlebenszeit 291<br />

±, Verschieblichkeit 299<br />

±, Wiederbelebungszeit 291<br />

Organfunktionen 79, 119<br />

Teil C ± Register<br />

±, hormonelle Regulation 79<br />

±, Umstellung von Ruhe auf Leistung 119<br />

Organhomöostase, Hypothalamus 118<br />

organische Kationen, tubuläre Sekretion<br />

469<br />

organische Phosphate 492<br />

organische Säuren 4<br />

Organismen, vielzellige 79<br />

± ±, Arbeitsteilung 79<br />

± ±, Informationsübertragung 79<br />

Organkreisläufe 200, 226<br />

±, Anteil am Herzminutenvolumen<br />

200<br />

±, Widerstandsänderungen 226<br />

Organmassen, Frauen 400<br />

±, Männer 400<br />

Organstoffwechsel 400, 402<br />

Organum subfornicale 434<br />

Organum vasculosum laminae terminalis<br />

434<br />

Organversagen, allgemeines 232<br />

Orgasmus 122, 554<br />

Orgasmusphase 529, 554<br />

orgastische Manschette, Kontraktionen<br />

554<br />

Orientierungslosigkeit 434<br />

Ornithin 468<br />

Oropharynx 239, 244, 321<br />

Orthostase 225<br />

Orthostasereaktion 225<br />

orthostatische Dysregulation 226<br />

orthostatischer Kollaps 120, 231, 432<br />

±, Blutdruckabfall 231<br />

Os coccygis 313<br />

Os ethmoidale 239<br />

Os frontale 238<br />

Os hyoideum 240, 319, 322, 330, 334<br />

Os ilium 300<br />

Os ischii 314<br />

Os nasale 235<br />

Os occipitale 242, 334<br />

Os pubis 486, 522<br />

Os sphenoidale 84, 239<br />

Osmolalität 4, 492f<br />

±, Normalisierung 493<br />

±, Plasma 4<br />

Osmolarität 98, 179, 211, 491±494<br />

±, Abfall 494<br />

±, ADH 98, 493<br />

±, Anstieg 211<br />

±, Elektrolyte 492<br />

±, Extrazellulärraum 492<br />

±, Glucose 492<br />

±, Körperflüssigkeiten 492<br />

±, Normalisierung 98<br />

±, Steigerung 493<br />

±, Vasodilatation 211<br />

±, Verringerung 491<br />

Osmolaritätsgradient 469, 475±477, 479<br />

±, Abbau 477<br />

±, Ausbildung 475±477<br />

±, Störungen 477<br />

Osmolyte 477, 494<br />

±, Bildung 494<br />

Osmoregulation 492<br />

Osmorezeption, mechanosensitive<br />

Kationenkanäle 493<br />

Osmorezeptoren 85, 492f<br />

±, Hypothalamus 85<br />

osmotische Diurese 496<br />

osmotischer Druck 4, 215, 492<br />

±, Plasma 4, 215<br />

osmotisches Gleichgewicht zwischen IZR<br />

und EZR 492<br />

Ösophagotrachealfistel 246<br />

Ösophagotrachealrinne 246<br />

Ösophagus 125, 127±130, 132, 134±136,<br />

143, 239±243, 246, 293, 300, 303,<br />

318±321, 336±338, 343, 359<br />

±, Abschnitte 336<br />

±, angiomuskulärer Dehnverschluss 338<br />

±, Flüssigkeitstransport 337<br />

±, Leitungsbahnen 337f<br />

±, Pars abdominalis 136<br />

±, Pars cervicalis 136<br />

±, Pars thoracica 136<br />

±, Peristaltik 243, 337<br />

±, Sphinkter 337<br />

±, Transport fester Bissen 337<br />

±, Verlauf 136<br />

±, Wandschichten 337<br />

±, Wringverschluss 338<br />

Ösophagusdruck, Messung 260<br />

Ösophagusengen 336f<br />

Ösophagusmund 337<br />

Ösophagusmuskulatur 337<br />

Ösophagussphinkter, unterer 338<br />

Ösophagusvarizen 193, 337, 359<br />

Osteoblasten 36<br />

Osteocalcin 416<br />

Osteoid, Abbau 97<br />

Osteoklasten 96±98<br />

±, Aktivierung 96f<br />

±, Hemmung 98<br />

±, PTH 96<br />

Osteomalazie 394, 416<br />

Osteopenie 409<br />

Osteoporose 93, 98, 101, 393, 395, 573<br />

Ostium abdominale tubae 536f<br />

Ostium cardiacum 338<br />

Ostium ileale 348f<br />

Ostium ileocaecale 306<br />

Ostium pharyngeum tubae auditivae 237,<br />

239±241, 334<br />

Ostium primum 140<br />

Ostium pyloricum 338f<br />

Ostium secundum 140<br />

Ostium ureteris 311<br />

Ostium urethrae 533<br />

Ostium urethrae externum 315, 488, 508,<br />

522, 528, 533, 547<br />

Ostium urethrae internum 315, 486<br />

Ostium uteri 315, 533, 540<br />

Ostium uterinum tubae 538<br />

Ostium vaginae 545<br />

Oszillometrie 203<br />

Ovar 83, 85, 87, 299, 311, 314f, 503, 505f,<br />

511, 532±535, 538, 540, 549, 553, 556<br />

±, Anatomie 532<br />

±, endokrine Zellgruppen 83<br />

±, Entzündungen 534<br />

±, Histologie 532<br />

±, Kortex 506, 532<br />

±, Medulla 506, 532<br />

±, Meso 299<br />

±, Peritonealverhältnisse 314<br />

±, Tuba uterina 314<br />

±, Zeitgeber für den Zyklus 553<br />

Ovarentwicklung 505<br />

Overshoot 148<br />

Ovidukt 537<br />

Ovotestis 507<br />

Ovula Nabothi 543<br />

Ovulation 86, 532, 536, 543, 552<br />

±, Unterdrückung 552<br />

Ovulationsblutung 544<br />

Ovulationshemmer 559<br />

Ovulationsschmerz 536<br />

Oxalat, tubuläre Sekretion 469<br />

Oxalatsteine 411<br />

Oxalsäure 465<br />

b-Oxidation 167, 369, 438<br />

oxidative Phosphorylierung 12, 167, 443,<br />

478<br />

oxidativer Stoffwechsel, Wasserbildung<br />

491<br />

Oxidoreduktasen 412f<br />

Oxygenierung, Hämoglobin 269<br />

±, Myoglobin 269<br />

Oxygenierungsgrad 278<br />

Oxyhämoglobin 270f, 288<br />

±, Absorptionsspektrum 270<br />

Oxytocin 81, 83, 85, 552, 555, 564f<br />

±, Funktion 85


Oxytocinreflex 570f<br />

Oxytocinrezeptoren 565<br />

P1-Rezeptoren 210<br />

P<br />

Pachytän 511, 513<br />

PAF (platelet activating factor)<br />

PAG s. periaquäduktales Grau<br />

PAI-1 32<br />

PAI-2 32<br />

21<br />

PAL (physical activity level) 396<br />

Palatoschisis 319<br />

Palatum durum 238, 321f<br />

Palatum molle 240, 321f, 334<br />

Palmitinsäure 167, 397<br />

PALS s. periarterioläre lymphatische<br />

Scheide<br />

pancreatic polypeptide 357<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

Pancytopenie 13<br />

Paneth-Körnerzellen 350±352<br />

Pankreas 82, 95, 110, 113, 115, 248, 294,<br />

296±298, 300, 303±305, 318, 320, 345,<br />

356f, 374±376, 385, 403<br />

±, Ausführungsgangsystem 376<br />

±, autonome Innervation 110, 113<br />

±, Caput 304f<br />

±, Cauda 304f<br />

±, Corpus 304f<br />

±, endokrines 94, 377<br />

± ±, Unterscheidung der Zelltypen 94<br />

±, Entwicklung 374<br />

±, exokrines 94, 328, 374, 377, 380, 392<br />

± ±, Histologie 377<br />

± ±, Insuffizienz 392<br />

± ±, sekretorische Aktivität 380<br />

± ±, Ultrastruktur 377<br />

±, Gefäûe 376<br />

±, Gestalt 304<br />

±, Gliederung 375<br />

±, Head-Zonen 115<br />

±, Hydrogencarbonatsekretion 376<br />

±, Innervation 376<br />

±, Lagebeziehungen 304f<br />

±, Lymphgefäûe 305<br />

±, regionäre Lymphknoten 376<br />

±, Tumoren 345<br />

Pankreas-Amylase 388<br />

Pankreasanlage 295f<br />

Pankreasausführungsgänge, klinische<br />

Bedeutung 376<br />

Pankreascarcinom 305<br />

Pankreasentwicklung, molekulare<br />

Aspekte 375<br />

Pankreasenzyme 379f<br />

±, Sekretion 380<br />

Pankreaserkrankungen, Head-Zonen 376<br />

±, Tiefenschmerz 376<br />

Pankreasgang 304<br />

Pankreasinsuffizienz 378<br />

Pankreasknospe 374f<br />

±, dorsale 374<br />

±, ventrale 374<br />

Pankreaskopf 304f, 375<br />

Pankreaskopfcarcinom 305<br />

Pankreas-Lipase 329, 390<br />

Pankreas-Proteasen 389<br />

Pankreasprozesse, Ausbreitungs- und<br />

Perforationswege 295<br />

Pankreassaft 376, 378<br />

±, Bildung 378<br />

±, Chloridkonzentration 378<br />

±, Flussrate 378<br />

±, Hydrogencarbonatkonzentration 378<br />

±, pH-Wert 378<br />

±, Rückstau 376<br />

±, Sekretmenge 378<br />

±, Zusammensetzung 378<br />

Pankreasschwanz 296, 309f, 376<br />

Pankreassekret 385<br />

Pankreassekretion 346, 377, 380<br />

±, digestive Phase 377, 380<br />

±, exokrine 94<br />

±, gastrale Phase 380<br />

±, interdigestive Phase 377, 380<br />

±, intestinale Phase 346, 380<br />

±, kephale Phase 346, 380<br />

Pankreassteinprotein (PSP) 378<br />

pankreatische Azinusproteine 378<br />

pankreatisches Polypeptid (PP) 94<br />

±, Funktion 94<br />

Pankreatitis 376, 378<br />

±, akute 378<br />

±, chronische 378<br />

±, postprandiale 378<br />

Pantoinsäure 414<br />

Pantothensäure 395, 397, 414<br />

±, Bedarf 414<br />

±, biologische Aufgaben 414<br />

±, Chemie 414<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelerscheinungen 414<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, Resorption 414<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395, 414<br />

PAP (prostatic acid phosphatase) 526f<br />

Papain 47f<br />

Papanicolaou-Färbung 543<br />

Papilla duodeni major 371f, 374f<br />

Papilla duodeni minor 374±376<br />

Papilla mammaria 567f<br />

Papilla renalis 454f<br />

Papilla Vateri 305, 372<br />

Papillae, Funktion 323<br />

±, Innervation 323<br />

±, Lage 323<br />

Papillae filiformes 322f<br />

±, Funktion 323<br />

±, Innervation 323<br />

±, Lage 323<br />

Papillae foliatae 322<br />

Papillae fungiformes 322f<br />

±, Funktion 323<br />

±, Innervation 323<br />

±, Lage 323<br />

Papillae linguales 323<br />

Papillae vallatae 322f, 334<br />

±, Funktion 323<br />

±, Innervation 323<br />

±, Lage 323<br />

Papillarmuskeln 141, 144, 152, 161<br />

Papillengänge 455<br />

Papilleninterstitium 477<br />

Parabasalzellen 546<br />

Paracetamol 361<br />

Paracolpium 545<br />

Paracortex 45<br />

Paracystium 312<br />

Paradontitis 333<br />

Paraganglien 104, 109<br />

Paraganglion aorticum abdominale 109<br />

Paraganglion supracardiale 222<br />

Parahämophilie 26<br />

Parakeratinisierung 546<br />

Parakolpium 312<br />

Parakortex 40<br />

parakrine Sekretion 81, 95<br />

Parallelkreisläufe 217<br />

paraloge Gene 585<br />

Parametrium 312, 540, 542<br />

Paraproktium 312<br />

Pararektalschnitt 310<br />

Parasiten 20f, 33, 35, 69, 72<br />

±, Abwehr 21<br />

±, Zerstörung 69<br />

Parasternallinie 131<br />

Parasympathikotonus 257, 327<br />

±, Exspiration 257<br />

Parasympathikus 103, 104f, 107f, 112f,<br />

121, 173, 175, 219, 267, 340, 356<br />

±, kaudaler 114<br />

±, kranialer 114<br />

±, negativchronotrope Wirkung 175<br />

±, negativdromotrope Wirkung 175<br />

±, präganglionäre Neurone 108<br />

±, rest and digest 103<br />

±, sakraler 109<br />

± ±, postganglionäre Neurone 109<br />

±, Schwellkörpergefäûe 219<br />

±, Transmitter 105<br />

±, Zielorgane 112<br />

±, zweites Neuron 104<br />

Parasympathikusaktivierung, Drüsensekretion<br />

115<br />

parasympathische Afferenzen 115f<br />

parasympathische Ganglien 104<br />

parasympathische Hirnnervenkerne<br />

108<br />

parasympathische Innervation, Entwicklung<br />

104<br />

parasympathische Neurone 105, 107, 118<br />

±, cholinerge 105<br />

±, postganglionäre 109, 111<br />

± ±, Erfolgsorgane 111<br />

± ±, Konvergenz 111<br />

± ±, Lokalisation 109<br />

parasympathische Reflexbögen 116<br />

parasympathische vasodilatatorische<br />

Neurone 106f<br />

parasympathisches Nervensystem 104<br />

±, cholinerge Neurone 104<br />

parasympathisches System 403<br />

Parasympatholytikum 105<br />

Parasympathomimetika 105, 351<br />

Parathormon (PTH) 83, 90, 96±98, 387,<br />

481, 483<br />

±, Darm 97<br />

±, Funktion 90<br />

±, Knochen 97<br />

±, Niere 97<br />

±, Osteoklasten 96<br />

±, Sekretion 90<br />

Parathyreoidismus, Dysregulation 98<br />

Paratransferrin 388<br />

Paraumbilikalvenen 359<br />

paravertebrale Ganglien 104<br />

Paravertebrallinie 131<br />

parenterale Ernährung 417<br />

Paries membranaceus 245f<br />

Parietalzellen 342±345, 412f<br />

±, Ausfall 345<br />

±, HCl-Sekretion 343<br />

±, Schema 344<br />

±, Stimulation 343f<br />

Parodontium 333<br />

Parodontose 333<br />

Paroophoron 505, 537<br />

Parotis 240, 324<br />

Parotisloge 324<br />

Pars abdominalis aortae 184<br />

Pars affixa 527<br />

Pars ascendens aortae 184<br />

Pars ascendens duodeni 303f<br />

Pars basilaris ossis occipitalis 237, 240<br />

Pars cardiaca 338, 342<br />

Pars cavernosa urethrae 311<br />

Pars cervicalis tracheae 244, 246<br />

Pars convoluta 457, 466, 471f<br />

Pars cricopharyngea 240<br />

Pars descendens duodeni 298, 303f<br />

Pars diaphragmatica pericardii 143<br />

Pars fetalis 561<br />

Pars horizontalis duodeni 303f<br />

Pars inferior duodeni 298, 301<br />

Pars intramuralis tubae 538<br />

Pars laryngea pharyngis 239f<br />

Pars materna 561<br />

Pars membranacea urethrae 311, 487<br />

Pars nasalis ossis frontalis 235<br />

Pars nasalis pharyngis 239±241<br />

Pars oralis pharyngis 239±241, 322<br />

Pars pelvina recti 313<br />

Pars pendulans 527<br />

Teil C ± Register 647


648<br />

Pars prostatica urethrae 311, 487, 526,<br />

528<br />

Pars pylorica 338f, 342<br />

Pars recta 457, 466, 469, 476<br />

Pars retropericardiaca 136<br />

Pars spongiosa urethrae 311, 487, 528<br />

Pars superior duodeni 298, 303f<br />

Pars thoracica aortae 184<br />

Pars thoracica tracheae 244<br />

Pars thyropharyngea 240<br />

Pars uterina tubae 538<br />

Partialdruckangleichung 280<br />

Partialdrücke, alveoläre 259<br />

Partialinsuffizienz 279, 283<br />

Partialprolaps 540<br />

partielle Thromboplastinzeit (PTT) 30<br />

parvozelluläre Neurone 118<br />

±, Hormon bildende 83<br />

PAS-Färbung 22, 86, 351<br />

±, ALL 22<br />

±, AML 22<br />

Passavant-Wulst 242, 321, 335<br />

pathogene Eindringlinge, Zerstörung 33<br />

pathogene Kolibakterien 350<br />

pathologische Hämoglobine 12, 274<br />

pathologische Immunreaktionen 71<br />

pathologische Lagetypen 159<br />

pathologischer Shunt 281, 284<br />

Patienten, bettlägerige 203, 494<br />

±, bewusstseinsgetrübte 494<br />

±, Training 447<br />

Patientenserum 76<br />

Paukenhöhle 319, 334<br />

Pax-3 582<br />

Pax-4 375<br />

Pax-6 375<br />

Pax-Proteine 375<br />

PCNA (proliferating cell nuclear<br />

antigen) 352<br />

pCO2 120, 502<br />

±, Anstieg 120, 500<br />

±, Messung 502<br />

PDE5 530<br />

PDGF (platelet-derived growth factor) 31,<br />

186<br />

PDH s. Pyruvat-Dehydrogenase<br />

peak power 445<br />

Peak-Flow 235<br />

Pecten ossis pubis 297, 300<br />

PEF (peak expiratory flow) 266<br />

Pektin 397<br />

Pellagra 394, 412±414<br />

Pelvis 310<br />

Pelvis major 310<br />

Pelvis minor 310<br />

Pelvis renalis 308, 453, 485<br />

Penaz-Methode 204<br />

±, Blutdruckmessung 204<br />

Pendelbewegungen 347f<br />

Penicillamin 412<br />

Penicillin 6, 232, 468<br />

±, Bindung an Albumin 6<br />

Penis 121, 219, 507±509, 527f<br />

±, Abschnitte 527<br />

±, Innervation 529<br />

±, Lymphbahnen 529<br />

±, Schwellkörper 528<br />

±, Venen 528<br />

Penisschaft 527<br />

Peniswurzel 312<br />

Pentosephosphatweg 12<br />

Pepsin 47, 342, 345, 389<br />

Pepsinogen 343, 345<br />

±, Aktivierung 345<br />

Pepsinogenfreisetzung 346f, 358<br />

±, Stimulierung 358<br />

Peptid Y 347<br />

Peptidasen 466, 468<br />

Peptidbindungen 389<br />

±, enzymatische Spaltung 389<br />

Peptidbindungsspaltung 57<br />

Peptide 79, 346, 356, 380, 464<br />

Teil C ± Register<br />

±, vasoaktive 69<br />

Peptidhormone 79f, 85, 173, 448<br />

Peptidoglycane 46<br />

Peptidselektivität 57<br />

Peptidverankerung 57<br />

Perforine 69<br />

Perfusion 3, 171<br />

±, Konstanz 171<br />

±, Plazenta 3<br />

±, tubuläre 477<br />

± ±, Zunahme 477<br />

±, Uterus 3<br />

Perfusionsdruck 171, 208<br />

±, Freisetzung vasoaktiver Substanz 171<br />

±, groûe Arterien 208<br />

±, Organdurchblutung 208<br />

periaquäduktales Grau (PAG), Verbindungen<br />

118<br />

periarterioläre lymphatische Scheide<br />

(PALS) 41f<br />

Pericardium 128f, 132<br />

Pericyten 186, 189f<br />

Perikard 127, 130, 134, 137, 139, 143, 162<br />

±, Umschlagfalten 143<br />

Perikardentzündungen 142<br />

Perikardhöhle 125f, 139<br />

Perikardioperitonealkanäle 125f<br />

Perimetrium 314, 542, 548<br />

Perineum 312, 507f, 546<br />

Periodontium 333<br />

Periodsäure-Schiff-Reaktion 22, 341<br />

Periorchium 506<br />

Periost 105, 192<br />

periphere arterielle Vasodilatation 173<br />

periphere Blasennerven 122<br />

periphere Blutbahn, unreife Vorläuferzellen<br />

10<br />

±, Zahl der Reticulocyten 10<br />

periphere Chemorezeptoren, Erregung<br />

448<br />

periphere Ganglien 104<br />

periphere Hormonresistenz, Schilddrüsenhormone<br />

89<br />

periphere Neuropathien 394<br />

periphere Vasodilatation 430, 432<br />

±, unkontrollierte 232<br />

periphere Vasokonstriktion 430<br />

periphere Widerstandserhöhung 221<br />

periphere Widerstandsgefäûe,<br />

Kontraktion 118<br />

peripherer Gefäûwiderstand 188f<br />

peripherer Kreislaufwiderstand 197, 200,<br />

209, 220<br />

peripherer Venendruck, Verminderung<br />

172<br />

peripherer Widerstand 168, 197f, 200f,<br />

226, 440<br />

±, arterieller Blutdruck 198<br />

±, Erhöhung 168, 198<br />

±, Herzzeitvolumen 198<br />

±, Senkung 226<br />

periphererer Blutstrom, Ventrikeldiastole<br />

199<br />

peripheres ANS 104f<br />

±, Ganglien 104<br />

±, sensible Neurone 105<br />

Peristaltik 316, 347f, 485<br />

±, myogener Rhythmus 347<br />

±, Störungen 316<br />

peristaltische Wellen 347f<br />

±, Frequenzgradient 348<br />

peristaltischer Reflex 347, 356<br />

Peritonealblätter 297<br />

Peritonealdialyse 479, 484<br />

Peritonealduplikaturen 302<br />

Peritonealhöhle 297, 299<br />

±, inneres Relief 299<br />

±, Mesos 299<br />

±, Punktionen 299<br />

Peritonealräume 295<br />

Peritoneum 313, 454, 533, 538<br />

±, parietales 126<br />

±, viszerales 126<br />

Peritoneum parietale 294f, 299f, 303f,<br />

308f, 312, 314, 486<br />

Peritoneum viscerale 294, 299<br />

Peritubulärzellen 509, 515<br />

Perkussion 137<br />

Permeabilität, mikrovaskuläre 434<br />

± ±, Veränderungen 434<br />

±, unspezifische 562<br />

Peroxidase 20f<br />

Peroxisomen 368, 466<br />

Perzentile 398<br />

Pes anserinus 324<br />

Pest, Blutgruppe 0 15<br />

±, tödliche Verlaufsformen 15<br />

Pestizide 571<br />

PET s. Positronenemissionstomographie<br />

Peyer-Plaques 36f, 39, 43±45, 320, 351,<br />

353<br />

±, Antigenaufnahme 43<br />

±, Aufgabe 37, 43<br />

±, Lage 43<br />

Pfeiffer-Syndrom 586<br />

Pflanzeninhaltsstoffe, sekundäre 397<br />

Pflanzenpollen 72<br />

Pfortader 359<br />

Pfortaderkreislauf 337, 345<br />

PGC 590<br />

PGE2 s. Prostaglandin E2<br />

PGF 2a s. Prostaglandin F 2a<br />

PGG2 25, 29<br />

PGH2 25<br />

Phagocyten 35<br />

Phagocytose 12, 18f, 34f, 367<br />

±, neutrophile Granulocyten 18f<br />

Phagocytoseaktivität 10, 21, 67<br />

±, Monocyten 21<br />

±, Makrophagen 67<br />

Phagocytosesystem, mononucleäres 21,<br />

368<br />

Phagocytosevakuole 20<br />

Phagolysosomen 70, 89<br />

Phagosomen 18±20, 70<br />

Phalanges 586<br />

Phallus 508<br />

Phänotyp, serologisch ermittelter 16<br />

Phäochromocytom 233<br />

Pharaonenmumien 233<br />

Pharmaka 361, 367<br />

±, metabolische Aktivierung 361<br />

pharmakomechanische Kopplung 205f<br />

±, glatte Gefäûmuskulatur 205<br />

Pharmakotherapie, Herz-Kreislauf-<br />

Störungen 106<br />

Pharyngealbögen 319<br />

Pharynx 110, 235, 240±242, 318f, 321, 335<br />

±, arterielle Versorgung 335<br />

±, autonome Innervation 110<br />

±, Gefäûversorgung 242<br />

±, Innervation 242, 335<br />

±, Kreuzung von Luft- und Speiseweg 241<br />

±, Muskulatur 240<br />

±, regionale Lymphknoten 242<br />

Pharynxmuskulatur, quergestreifte 242<br />

Pharynxschlauch, fibröse Grundlage 335<br />

Pharynxschleimhaut, Epithel 335<br />

Phenacetin 274<br />

Phenylalanin 397<br />

Phenylethanolamin-N-Methyltransferase<br />

(PNMT) 93<br />

Philadelphia-Chromosom 22<br />

pH-Konstanz 500<br />

Phonokardiographie 162<br />

Phosphat 468, 483<br />

±, anorganisches 4, 171<br />

± ±, Vasodilatation 171<br />

Phosphatase, alkalische 75, 466<br />

±, saure 18, 329, 525f<br />

Phosphatase C 206<br />

Phosphatausscheidung 97, 483<br />

±, Niere 97<br />

±, Regulation 483


±, Schwelle 483<br />

Phosphatbindung, energiereiche 168<br />

Phosphate, organische 492<br />

Phosphatidylinositol-4,5-bisphosphat<br />

(PIP2) 81, 205f<br />

Phosphatpuffer 498, 500<br />

Phosphatresorption 387, 483<br />

±, Regulation 483<br />

Phosphaturie 483<br />

Phosphofructokinase 13, 166f<br />

Phospholamban 150<br />

Phospholipase 80<br />

Phospholipase A 25<br />

Phospholipase A2 207, 351, 379, 390f<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

Phospholipase C 81, 106, 205<br />

±, Aktivierung 81<br />

±, a 1-Rezeptoren 106<br />

Phospholipasen 391<br />

Phospholipide 46, 262, 379, 391<br />

Phosphor 395, 399<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

Phosphorylierung, oxidative 12, 167, 443,<br />

478<br />

pH-Regulation, Kalium 496<br />

pH-sensitive Kaliumkanäle 482<br />

pH-Wert 498, 500, 502<br />

±, extrazellulärer 498<br />

±, intrazellulärer 498<br />

±, Konstanthaltung 498<br />

±, Messung 502<br />

Phyllochinon 416<br />

Physiologie bei Überdruck 450<br />

Physiologie bei Unterdruck 448<br />

physiologische Adaptationen 432<br />

physiologische BE-Werte 499<br />

physiologische Gelbsucht 567<br />

physiologische Puffer 498<br />

physiologische Strömungsgeräusche 227<br />

±, Schwangere 227<br />

physiologische Verteilungsstörung 282<br />

physiologischer Nabelbruch 293<br />

physiologischer Rechts-Links-Shunt 281<br />

physiologischer Shunt 281, 283<br />

Physostigmin 105<br />

Pickwick-Syndrom 286<br />

Pigmentzellen 589<br />

Piloarrektion 112<br />

Pilze 33, 46<br />

Pilzpapillen 323<br />

Pinocytose 6, 88, 189, 251, 468<br />

Pinselarteriolen 41<br />

PIP2 s. Phosphatidylinositol-4,5-bisphosphat<br />

Pituicyten 84<br />

Pitx2 588<br />

Pit-Zellen 368<br />

pKa-Wert 499f<br />

Placenta praevia 558<br />

Planum transpyloricum 297f<br />

Plasma 4f, 201, 215<br />

±, Bestandteile 4<br />

±, kolloidosmotischer Druck 215<br />

±, menschliches 4<br />

± ±, Elektrolyte 4<br />

± ±, Nichtelektrolyte 4<br />

±, Osmolalität 4<br />

±, osmotischer Druck 4, 215<br />

±, Viskositätssteigerung 201<br />

±, Zunahme des Proteingehalts 201<br />

Plasmaelektrolyte, Messung 502<br />

Plasmaexpander 225, 232<br />

Plasmafluss, renaler 460f, 463, 465<br />

Plasmakallikreine 328<br />

Plasmalemm 148<br />

Plasmamembran 514<br />

Plasmaosmolarität 224, 492<br />

±, Konstanz 492<br />

Plasmaproteine 5±7, 201, 370, 464<br />

±, Abwehrfunktion 6<br />

±, Aminosäurepool 6<br />

±, Blutgerinnung 6<br />

±, elektrophoretische Trennung 6<br />

±, Entzündungsreaktionen 7<br />

±, irreguläre 7<br />

±, kolloidosmotischer Druck 5<br />

±, Lösungsvermittler 5<br />

±, negative Ladung 464<br />

±, Pufferfunktion 6<br />

±, Transportfunktion 5<br />

Plasmaproteinkonzentration 496<br />

±, Erhöhung 496<br />

Plasma-Skimming 202<br />

Plasmathromboplastin antecedent<br />

(PTA) 26<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

±, Mangel 26<br />

Plasmaultrafiltrat 463<br />

Plasmaviskosität 201<br />

Plasmavolumen 3, 404, 446, 491, 495<br />

±, Reduktion 495<br />

±, Veränderungen bei Gewichtsverlust<br />

404<br />

±, Zunahme 446<br />

Plasmazellen 9, 36, 41, 47, 52, 65, 70, 73,<br />

216, 353<br />

±, Immunglobulinproduktion 52<br />

Plasmin 31<br />

Plasminogen, Aktivierung 31<br />

Plasmodien 72<br />

Plateauphase 148, 154, 529, 554<br />

±, Membranpotential 148<br />

Plättchenfaktor 25±27<br />

platte Schädelknochen 36<br />

Plattenepithel 243f, 529<br />

±, einschichtiges 320<br />

±, mehrschichtiges unverhorntes 320, 337<br />

±, unverhorntes mehrschichtiges 241<br />

± ±, Hypopharynx 241<br />

± ±, Mesopharynx 241<br />

Platysma 319<br />

Plazenta 3, 83, 86, 189, 227, 275f, 365,<br />

536, 557, 559, 561f<br />

±, Abschnitte 561<br />

±, Aufbau 561<br />

±, Durchblutung 561<br />

±, endokrine Einzelzellen 83<br />

±, Gasaustausch 275<br />

±, IgG 189<br />

±, kritischer Versorgungsdruck 562<br />

±, Perfusion 3<br />

±, reife 561<br />

±, Sauerstofftransfer 276<br />

±, Stofftransport 562<br />

Plazentadurchblutung, Blutdruckabfälle<br />

der Mutter 227<br />

±, Regulation 227<br />

Plazentagefäûe, Strömungswiderstand<br />

228<br />

Plazentalactogen, humanes s. hPL<br />

Plazentapassage, Anti-D-Antikörper 16<br />

plazentare Uhr 565<br />

Plazentarsepten 561<br />

Plazentaschranke 560<br />

Plazentatransfer, Anti-D-Antikörper 16<br />

±, Ausschluss von IgM-Antikörpern 67<br />

±, IgG-Antikörper 67f<br />

Pleiotropismus 63<br />

Pleura 253<br />

±, mediastinale 133<br />

±, parietale 126f<br />

±, viszerale 126<br />

Pleura costalis 130f, 135, 137, 253<br />

Pleura diaphragmatica 130f, 253<br />

Pleura mediastinalis 129, 131, 135, 137,<br />

253<br />

Pleura parietalis 131, 143, 246, 253f<br />

±, Innervation 253f<br />

±, Schmerzempfindungen 253<br />

Pleura pulmonalis 131<br />

Pleura sternalis 130<br />

Pleura visceralis 131, 246, 253f, 281<br />

Pleurablätter, Umschlagstelle 131<br />

Pleuraerguss 254, 453<br />

Pleurafalte 132<br />

Pleuraflüssigkeit 254<br />

Pleuragrenzen, Projektion auf die Thoraxwand<br />

131<br />

Pleurahöhle 125f, 130f<br />

±, Gestalt 130<br />

±, Topographie 131<br />

Pleurakuppel 127, 131, 135, 137<br />

Pleuramesothel 254<br />

Pleuraspalt 131, 254, 260<br />

±, Druckverhältnisse 254<br />

±, Eröffnung 260<br />

±, Flüssigkeitsfilm 254<br />

±, Funktion 254<br />

±, Reserveräume 131<br />

Pleuritis 254<br />

Pleuroperikardialfalten 125f<br />

Pleuroperikardialmembran 125<br />

Pleuroperitonealfalten 125f<br />

Plexus aorticus abdominalis 312<br />

Plexus brachialis 128<br />

Plexus cardiacus 104, 111f, 114, 127, 129,<br />

143, 175<br />

±, Innervationsgebiet 111<br />

±, Lage 111<br />

Plexus cardiacus profundus 174<br />

Plexus cardiacus superficialis 128, 174<br />

Plexus caroticus externus 324<br />

Plexus cavernosus concharum 237<br />

Plexus choroidei 190<br />

Plexus coeliacus 109, 307, 340, 376, 455,<br />

522<br />

Plexus coronarius 174<br />

Plexus dentalis superior 238<br />

Plexus hepaticus 113, 373<br />

Plexus hypogastricus 109, 487, 530<br />

Plexus hypogastricus inferior 109, 113f,<br />

121, 307, 520, 522, 549<br />

Plexus hypogastricus superior 113f, 121,<br />

489, 520, 522, 549<br />

Plexus iliaci 307<br />

Plexus intermesentericus 522<br />

Plexus internus 324<br />

Plexus lumbalis 297, 359<br />

Plexus lymphaticus areolaris 568<br />

Plexus lymphaticus cervicis uteri 549<br />

Plexus lymphaticus corporis uteri 549<br />

Plexus mesentericus inferior 307<br />

Plexus mucosus 353<br />

Plexus myentericus 105, 107, 109, 320,<br />

338, 340, 347f, 354±356<br />

±, efferente Neurone 354<br />

±, Funktion 320<br />

±, inhibitorische Motoneurone 356<br />

Plexus oesophageus 305, 336<br />

Plexus oesophageus n. vagi 128, 132<br />

Plexus ovaricus 307, 549<br />

Plexus pampiniformis 300, 311, 521±523<br />

Plexus pancreaticus 376<br />

Plexus parotideus 324<br />

Plexus pelvinus 114, 520<br />

Plexus pharyngeus 242, 335<br />

Plexus prostaticus 109, 114, 523<br />

Plexus pterygoideus 333<br />

Plexus pulmonalis 112, 114, 128, 132, 281<br />

Plexus renalis 307<br />

Plexus sacralis 310f, 314<br />

Plexus solaris 114<br />

Plexus subareolaris 568<br />

Plexus subcutaneus 313<br />

Plexus submammarius 568<br />

Plexus submucosus 105, 107, 109, 320,<br />

340, 353±356<br />

±, exzitatorische Neurone 354<br />

±, Funktion 320<br />

Plexus suprarenalis 307<br />

Teil C ± Register 649


650<br />

Plexus sympathicus 174<br />

Plexus testicularis 307<br />

Plexus thyroideus impar 243<br />

Plexus uretericus 307<br />

Plexus uterinus 549<br />

Plexus uterovaginalis 109, 114, 542, 549<br />

Plexus venosus ovaricus 549<br />

Plexus venosus rectalis 193, 313<br />

Plexus venosus uterinus 549<br />

Plexus venosus vaginalis 549<br />

Plexus venosus vesicalis 300<br />

Plexus venosus vesicoprostaticus 529<br />

Plexus vesicalis 109, 114, 487<br />

±, parasympathische Zuflüsse 487<br />

±, sympathischer Zufluss 487<br />

Plica angularis 339<br />

Plica aryepiglottica 239f, 334f<br />

Plica circularis 349<br />

Plica duodenalis inferior 301<br />

Plica duodenojejunalis inferior 298<br />

Plica duodenojejunalis superior 301<br />

Plica gastropancreatica 298, 300, 339<br />

Plica glossoepiglottica lateralis 322<br />

Plica glossoepiglottica mediana 322<br />

Plica interureterica 486<br />

Plica longitudinalis duodeni 375<br />

Plica n. laryngei 240, 334<br />

Plica pharyngoepiglottica 240, 334f<br />

Plica rectouterina 540<br />

Plica salpingopalatina 334<br />

Plica salpingopharyngea 239±242, 334<br />

Plica spiralis 371f<br />

Plica sublingualis 324<br />

Plica transversalis recti 311, 313<br />

Plica umbilicalis lateralis 299f<br />

Plica umbilicalis medialis 299f, 315<br />

Plica umbilicalis mediana 299f, 314f<br />

Plica vesicalis transversa 313<br />

Plicae aryepiglotticae 242<br />

Plicae circulares 306, 347, 349, 353f, 371<br />

Plicae duodenales 299<br />

Plicae gastricae 339, 341<br />

Plicae glossoepiglotticae 241, 321, 335<br />

Plicae mucosae 371<br />

Plicae palmatae 540<br />

Plicae semilunares 349<br />

Plicae semilunares coli 381<br />

Plicae vocales 243<br />

pluripotente Stammzellen 9f<br />

Pluripotenz 352, 557<br />

Pneumocyten 249<br />

Pneumotachograph 256, 262, 265f<br />

Pneumothorax 125, 254, 260<br />

PNMT 92, 94<br />

pO 2, Messung 502<br />

Pockenschutzimpfung 78<br />

Podocyten 461f, 464<br />

Podocytenfortsätze 464<br />

Polkissen 462<br />

Polkissenzellen 461<br />

Polkörperchen 511±513, 536<br />

Polocyt 536<br />

Polyadenylierung 51<br />

Polycythämie, Strömungswiderstand 201<br />

±, Viskosität 201<br />

Polygenie 58f<br />

±, HLA-Komplex 58f<br />

Polyglobulie 13<br />

Poly-Ig-Rezeptoren 47, 352<br />

Polymorphismus 58f<br />

±, HLA-Komplex 58f<br />

Polypen 241, 384<br />

±, adenomatöse 384<br />

Polypeptid, pankreatisches (PP) 94<br />

± ±, Funktion 94<br />

±, vasoaktives intestinales s. VIP<br />

Polypeptide 379, 468<br />

±, tubuläre Resorption 468<br />

Polypeptidhormone 95<br />

Polyphenole 397<br />

polyploide Zellen 11<br />

Polyspermie, Verhinderung 556<br />

Teil C ± Register<br />

Polyurie 479<br />

POMC s. Proopiomelanocortin<br />

Pons 117, 119<br />

Porphyrine 361<br />

Porphyringerüst, Abbau 13<br />

Porta hepatis 361±363<br />

Portalblut, Zusammensetzung 363<br />

Portalgefäûsystem 85<br />

Portalkanal 366<br />

Portalkreislauf 320<br />

Portalläppchen 365f<br />

Portalsegmente 362f<br />

Portalsystem, Entwicklung 364<br />

Portalvenendruck, Erhöhung 495<br />

Portio supravaginalis 539f<br />

Portio vaginalis 538f, 542, 545<br />

±, Schleimhaut 542<br />

Portioepithel, Färbung 542<br />

Positionsinformation 583<br />

positive Chronotropie 153, 439<br />

positive Dromotropie 154<br />

positive Inotropie 151, 165, 173, 439<br />

±, Schlagvolumen 165<br />

positive Lusitropie 151<br />

Positronenemissionstomographie<br />

(PET) 204, 229<br />

±, Druckblutungsmessung 204<br />

postganglionäre Axone, Varikositäten<br />

105<br />

postganglionäre Neurone 103, 109<br />

±, sakraler Parasympathicus 109<br />

postganglionäre parasympathische<br />

Neurone 109, 111<br />

±, Erfolgsorgane 111<br />

±, Konvergenz 111<br />

±, Lokalisation 109<br />

postganglionäre Sympathikusfasern,<br />

Cotransmitter 218<br />

±, Noradrenalin 218<br />

postganglionäre sympathische Neurone<br />

108, 111<br />

±, Erfolgsorgane 111<br />

Postikus 240<br />

postinspiratorische Neurone 285<br />

postkapilläre Venolen 180, 182, 191, 202,<br />

213<br />

±, Blutdruck 202<br />

±, Durchmesser 191<br />

±, Stoffaustausch 213<br />

postkapillärer Widerstand 215<br />

Postkoitalpillen 560<br />

Postmenopause 573<br />

postnatale Atemstörungen 566<br />

postnatale Hypothyreose 89<br />

postprandiale Nährstoffbilanz 402<br />

Potentialänderungen 181<br />

Potentialdifferenz 156<br />

potentielle Energie 164, 198<br />

±, Blut 198<br />

PP-Zellen 94<br />

PQ-Intervall 158, 160<br />

±, Veränderung 160<br />

PQ-Strecke 157f<br />

Präalbumin 5±7<br />

±, Funktion 5<br />

±, Molekülmasse 5<br />

Prä-Bötzinger-Komplex 285<br />

Prä-B-Zelle 9, 73<br />

Prä-B-Zell-Rezeptor, Überlebenssignal 60<br />

Prädentin 332<br />

Prader-Willi-Syndrom 407<br />

Prädisposition, genetische 593<br />

Praeputium clitoridis 547<br />

präfrontaler Kortex 116<br />

±, medialer 117<br />

± ±, Afferenzen 117<br />

± ±, Stimulation 117<br />

± ±, vegetative Reaktionen 117<br />

präganglionäre Neurone 103, 108<br />

±, Parasympathikus 108<br />

±, Sympathikus 108<br />

±, Viszeromotorik 108<br />

präganglionärer Sympathikus 118<br />

Präimplantationsdiagnostik 574<br />

Präkallikrein (PK) 26±28<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 26<br />

präkapilläre Metarteriolen 188<br />

±, Durchmesser 188<br />

±, Wanddicke 188<br />

präkapillärer Widerstand 215, 218<br />

Prämolaren 333<br />

Präpro-Gn-RH 552<br />

Präputium 528<br />

Präsentation, indirekte 67<br />

± ±, dendritische Zellen 67<br />

Präsentationsmoleküle 57<br />

Prä-TCR 61<br />

Prä-T-Zellen 73<br />

Prä-Ta-Kette 61<br />

Prävention, chronische Krankheiten<br />

396<br />

Prazosin, a 1-Rezeptoren 106<br />

Pregnenolon 92, 516, 550<br />

Presslufttauchen, Gefahren 451<br />

Pressorareal, medulläres 119<br />

Presswehen 564<br />

primär retroperitoneale Organe 295<br />

primäre Endothelröhren 186<br />

primäre Granula 18<br />

primäre Hämostase 24f<br />

±, Störungen 25<br />

±, zelluläre Komponente 24<br />

primäre Keimstränge 504<br />

primäre lymphatische Organe 36f, 70<br />

±, Aufgabe 36f<br />

±, Lage 36<br />

primäre Oocyten 506, 511f<br />

primäre Spermatocyten 509±512<br />

primäre Wasserdiurese 223<br />

primärer Hyperaldosteronismus, Aldosteronproduktion<br />

91<br />

primärer Kolonbogen 294<br />

primärer Schrittmacher 154<br />

Primärfiltrat 468<br />

Primärfollikel 40, 42, 534f<br />

Primärgalle 370, 372<br />

Primärharn 457, 461, 463f, 466<br />

±, Menge 463<br />

±, Zusammensetzung 466<br />

Primärplexus 85<br />

Primärspeichel 325f<br />

±, Zusammensetzung 326<br />

Primärtranskript 51<br />

Primärzotten 560<br />

Primitivkanal 576<br />

Primitivknoten 576f<br />

Primitivrinne 576f<br />

Primitivstreifen 576f<br />

primordial germ cells 590<br />

primordiale Keimzellen 503, 506, 512<br />

Primordialfollikel 506, 534f<br />

PRL-Rezeptoren 551<br />

Proaminopeptidase 379<br />

Pro-ANP 173<br />

Procainamid 469<br />

Procarboxypeptidase A 379<br />

Procarboxypeptidase B 379<br />

Processus alveolaris maxillae 238<br />

Processus caudatus 363<br />

Processus styloideus 240<br />

Processus uncinatus 237, 304, 374f<br />

Processus vaginalis 506<br />

Processus xiphoideus 129<br />

Processus zygomaticus 330<br />

Proconvertin, biologische Halbwertszeit<br />

26<br />

±, Funktion 26<br />

Proelastase 379<br />

Proenzyme 378<br />

Proerythroblasten 9<br />

±, basophile 10<br />

Progenie 331<br />

Progeria adultorum 575


Progesteron 83, 92, 287, 431, 516, 532,<br />

534, 536, 543, 550, 552, 563, 569<br />

±, Temperaturerhöhung 431<br />

Prognathie 331<br />

Prohormon 79<br />

Prohormon-Konvertierungsenzym 2 86<br />

pro-inflammatorische Cytokine 18, 21, 23<br />

pro-inflammatorische Proteine 69<br />

Proktodeum 318<br />

Prolactin 83, 85f, 551, 570<br />

Prolactinreflex 551, 570f<br />

Prolactin-Release-Inhibiting-Hormon 83,<br />

85<br />

Prolactostatin 85<br />

Proliferationskontrolle, Deregulation 591<br />

Proliferationsphase 542±544<br />

Prolin 397<br />

Prolylhydroxylase 411<br />

Promontorium 310f, 315<br />

Promyelocyten 8, 10<br />

Pronephros 458<br />

Proopiomelanocortin (POMC) 86f, 552<br />

±, Prozessierung 86<br />

Prophase 511±513<br />

Propionat 397<br />

Proportional-Differential-Fühler 120<br />

Propria 320<br />

Propriozeption 222<br />

Prorenin 479<br />

Prosencephalon 589<br />

Prostacyclin PGI2 25, 29, 171, 211, 368,<br />

460<br />

Prostaglandin E 2 (PGE 2) 354, 434, 460,<br />

481, 550<br />

Prostaglandin F 2a (PGF 2a) 227, 338, 550<br />

Prostaglandin PGA1 80<br />

Prostaglandine 17, 20, 29, 63, 328, 434,<br />

474, 481, 550, 555, 563, 565<br />

±, Schmerz20<br />

±, Vasodilatation 20<br />

Prostaglandin-E 2-Präparate 345<br />

Prostata 32, 113, 121f, 300, 311f, 315,<br />

383, 486f, 490, 505, 507, 509, 522, 524±<br />

528, 530<br />

±, Auûenzone 526<br />

±, autonome Innervation 113<br />

±, Drüsenschläuche 505<br />

±, Entwicklung 507<br />

±, Epithel 526<br />

±, fibromuskuläres Stroma 526<br />

±, Funktion 526<br />

±, Histologie 526<br />

±, Innenzone 526<br />

±, Klinik 527<br />

±, Lagebeziehungen 315<br />

±, parasympathische Innervation 122<br />

±, periurethrale Zone 526<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

±, Zelltypen 526<br />

Prostataadenom 490<br />

Prostataanlage 505<br />

Prostatacarcinom 490, 526f<br />

±, rektale Untersuchung 527<br />

Prostatadrüsen 487<br />

Prostatahyperplasie, benigne 527<br />

Prostatahypertrophie 490<br />

Prostatasteine 526<br />

prosthetische Gruppen 269<br />

Protamine 514<br />

Proteasen 34, 69, 328, 351, 379, 459<br />

Proteasomen 57<br />

Protein, Androgen bindendes (ABP) 517<br />

±, eosinophiles kationisches (ECP) 20<br />

± ±, Cytotoxizität 20<br />

± ±, Neurotoxizität 20<br />

±, Retinol bindendes 5<br />

Protein C 29f<br />

±, aktives (APC) 29<br />

±, Vitamin-K-abhängige Bildung 30<br />

Protein S 29f<br />

±, Vitamin-K-abhängige Bildung 30<br />

Proteinabbau 6, 96<br />

±, Hemmung 96<br />

Proteinabbauprodukte 357<br />

Proteinantigene, Rhesus-System 16<br />

Proteinase-Inhibitoren 6, 370<br />

Proteinasen 20<br />

Proteinatpuffer 499f<br />

Proteinaustausch 190<br />

Protein-C-Mangel 29<br />

Protein-C-System 29f<br />

±, Gerinnungshemmung 29<br />

Proteine 4, 190, 262, 389f, 394, 468, 492,<br />

499<br />

±, antibakterielle 69<br />

±, Durchtritt durch die Gefäûwand 190<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, intravasale 5<br />

±, makrophageninflammatorische<br />

(MIP) 434<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, Mannose bindende 69<br />

±, pro-inflammatorische 69<br />

±, puffernde Gruppen 499<br />

±, Resorption 390<br />

±, Verdauung 390, 389<br />

±, Vorkommen 394<br />

Proteinfiltration 464<br />

Proteinkatabolismus, Bildung fixierter<br />

Säuren 500<br />

Protein-Kinase A 80f, 106, 149±151, 248<br />

±, Aktivierung 149<br />

Protein-Kinase C 80<br />

Proteinmangel 409<br />

Proteinmangelernährung, Definition 408<br />

±, Schwerkranke 408<br />

Proteinoxidation 405<br />

Proteinstoffwechsel 367<br />

Proteinstörungen 395<br />

Proteinsynthese 93, 96, 370<br />

±, Stimulation 96<br />

±, Störungen 394<br />

Proteinurie 468<br />

Proteinverlust 495<br />

Proteinzufuhr, Richtwert 397<br />

Proteoglycane 216, 366f<br />

Proteolyse 93<br />

Prothrombin 4f, 25±27<br />

±, biologische Halbwertszeit 26<br />

±, Funktion 5, 26<br />

±, Molekülmasse 5<br />

Prothrombinaktivator 26<br />

Prothrombinase 27, 30<br />

Prothrombinzeit (PT) 30<br />

Prothymocyten 9<br />

Protonen 166, 206, 210, 500<br />

±, obligate Nettoausscheidung 500<br />

Protonenausscheidung 483f<br />

Protonenelimination, hepatische 484<br />

±, renale 484<br />

Protonenkonzentration, pathologische Zunahme<br />

498<br />

Protonenpuffer 483<br />

Protonenpumpen 475, 483<br />

Protonenpumpenblocker 345<br />

Protonensekretion 475, 500<br />

±, Niere 500<br />

Protoonkogene 459, 592f<br />

Pro-uPA 31<br />

Provitamin D 415<br />

Provitamine 410<br />

proximale Gefäûabschnitte 211<br />

proximale Nierentubuluszellen 22<br />

proximale Tubuluszellen 468<br />

proximaler Magen 340<br />

proximaler Oberschenkelknochen 36<br />

proximaler Tubulus 457, 459, 462, 466f,<br />

469, 474, 477f, 482, 500<br />

±, Bürstensaum 466<br />

±, Feinstruktur 466<br />

±, Harnstoffpermeabilität 474<br />

±, Hydrogencarbonatrückresorption 500<br />

±, Lokalisation 466<br />

±, NH 4 + -Produktion 500<br />

±, Salzresorption 466<br />

±, Sauerstoffmangel 478<br />

±, Wasserresorption 467<br />

±, Zuckerresorption 467<br />

proximales Centriol 555<br />

proximales Kolon, autonome Innervation<br />

113<br />

proximales Konvolut 476<br />

proximales Nephron 457, 471<br />

±, Salzresorptionskapazität 471<br />

Prozent des Medians 398<br />

Prozesse, entzündliche 91<br />

± ±, Therapie 91<br />

Prozessierung, enzymatische 79<br />

PRPs (basische prolinreiche Proteine) 328f<br />

PSA (prostataspezifisches Antigen) 526,<br />

555<br />

±, Funktion 527<br />

P-Sequenzen 49f, 55<br />

Pseudodeziduazellen 541, 544<br />

Pseudohermaphroditismus 507<br />

Pseudohypoaldosteronismus 91<br />

Pseudopodien 18f, 22, 24<br />

pseudounipolare Neurone 115<br />

Psoasabszess 293<br />

Psoasarkade 129<br />

Psoasfaszie 293, 297, 308<br />

Psoasschmerz306<br />

psychische Erkrankungen 285<br />

psychischer Kollaps 220<br />

psychovegetative Syndrome, Pathogenese<br />

118<br />

PTCA (perkutane transluminale koronare<br />

Angioplastie) 169<br />

Pteridin 413<br />

PTH s. Parathormon<br />

PTH-Ausschüttung 96<br />

PTH-Freisetzung, Regulation 483<br />

Ptosis 114<br />

Ptyalin 328f<br />

PT-Zellen 466f<br />

±, Energiegewinnung 467<br />

±, Mitochondrienreichtum 466<br />

Pubarche 572<br />

Pubertät 91, 404, 531, 567, 572<br />

±, Auslöser 531<br />

±, verfrühte 91<br />

Pubes 546<br />

Pudendum feminum 546<br />

Pudendusblock 550<br />

Puffer 498<br />

±, physiologische 498<br />

Pufferbase 498<br />

Pufferbereitstellung, Niere 500<br />

Pufferkapazität 499<br />

puffernde Imidazolgruppen, Hämoglobin<br />

499<br />

Puffersäure 498<br />

Pufferung 179<br />

±, geschlossenes System 498<br />

±, offenes System 499<br />

Pulmonalarterien 144, 180, 187f, 223<br />

Pulmonalarterienstenose 141<br />

pulmonale Ausflussbahn 139<br />

pulmonale Hypertension 282<br />

pulmonale Hypertonie 282<br />

pulmonale Vasokonstriktion 282<br />

pulmonale Widerstandserhöhung 175<br />

pulmonaler Gasaustausch 278, 282, 284<br />

±, Effizienz 282<br />

±, Lungenfunktionsstörungen 284<br />

Pulmonalklappe 144, 161<br />

Pulmonalstrombahn 140, 163, 225<br />

Pulmonalvenen 142<br />

Pulpa 332<br />

±, rote 41f, 44<br />

±, weiûe 41f, 44<br />

Pulpa dentis, Aufbau 333<br />

Pulpaarterie 333<br />

Pulpahöhle 331±333<br />

Pulpavenen 41<br />

Teil C ± Register 651


652<br />

Pulsationsdivertikel 336<br />

Pulsoxymetrie 270<br />

Pulswellen, Ausbreitung im Arteriensystem<br />

198<br />

±, Überlagerung 198<br />

Pulswellengeschwindigkeit 198f<br />

±, atherosklerotische Gefäûveränderungen<br />

198<br />

Pumpversagen 169, 231<br />

Pupillenerweiterung 118<br />

Pupillenweite 111<br />

Purine 361<br />

Purinsynthese 413<br />

Purkinje-Fasern 152, 154, 157<br />

±, Aktionspotentiale 154<br />

P-Welle 157±160, 162<br />

±, Veränderungen 160<br />

Pylorus 121, 293, 302, 338<br />

±, Verschluss 121<br />

Pylorusdrüsen, Schleimproduktion 343<br />

±, Zelltypen 343<br />

Pylorustonus, Regulation 341<br />

Pyramidenbahn 116<br />

Pyramides renales 454<br />

Pyridoxal 394, 412<br />

Pyridoxamin 394, 412<br />

Pyridoxin 394, 412<br />

Pyridoxine 412<br />

Pyridoxinsäure 412<br />

Pyrimidine 361<br />

Pyrogene 430f, 434<br />

±, endogene 434<br />

±, exogene 434<br />

Pyruvat 166f, 369, 438, 446, 467<br />

Pyruvat-Carboxylase 414<br />

Pyruvat-Dehydrogenase, Hemmung 167<br />

QRS-Komplexe 158±169,<br />

Q<br />

±, Veränderungen 160<br />

±, zeitliche Abfolge 159<br />

QT-Intervall 158, 160<br />

±, Veränderung 160<br />

Quadratusarkade 129<br />

162<br />

Quecksilber, Bindung an Albumin 6<br />

Querbrückenzyklus 147, 150<br />

quergestreifte Muskulatur 437f<br />

quergestreifte Pharynxmuskulatur 242<br />

quergestreifter Muskel 204<br />

±, Myosin-ATPase 204<br />

Querschnittgelähmte, Blutdruckschwankungen<br />

221<br />

Querschnittslähmung 490, 522<br />

±, Infertilität 522<br />

Querschnittspuls 198, 270<br />

Quick-Wert 30<br />

±, Hämophile A 30<br />

±, Hämophile B 30<br />

Quotient, respiratorischer<br />

444<br />

401f, 405, 442,<br />

±±, Gesamtkörper 402<br />

±±, Leber 402<br />

±±bei Nahrungskarenz 405<br />

Q-Zacke 157<br />

RAAS s. Renin-Angiotensin-Aldosteron-<br />

RSystem<br />

Rachen 241, 334<br />

±, Topographie 334<br />

Rachenmandeln 42f, 335<br />

Rachenring, lymphatischer 241, 335<br />

Rachitis 98, 394, 416<br />

RAD51-Protein 512<br />

Radfahren 444<br />

Radikale, freie 594<br />

±±, Altern 594<br />

Radioaktivität 100<br />

Radioimmunoassay (RIA) 75, 100<br />

±, Prinzip 100<br />

Teil C ±Register<br />

±, kompetitiver 75<br />

±±, Prinzip 75<br />

Radius 586<br />

Radix dentis 332<br />

Radix dorsalis 104<br />

Radix linguae 240, 321f, 334<br />

Radix mesenterii 295, 298f, 301, 306<br />

Radix mesocoli transversi 298, 301<br />

Radix pulmonis 246<br />

RAG (recombination activating genes) 49<br />

RAG-1 49, 60<br />

RAG-2 49, 60<br />

RAG-Proteine, Ausfall 73<br />

Rami acromiales 184<br />

Rami helicini 548<br />

Rami hepatici 339<br />

Rami mammarii laterales 568<br />

Rami oesophagei 302<br />

Rami pectorales 184<br />

Rami perforantes 185<br />

Rami v. pulmonalis dextrae 129<br />

Rami v. pulmonalis superioris dextrae 129<br />

Ramus acetabularis 184<br />

Ramus carpalis dorsalis 185<br />

Ramus carpalis palmaris 185<br />

Ramus circumflexus 143, 145<br />

Ramus coeliacus 339<br />

Ramus communicans 128, 314<br />

Ramus communicans albus 104, 109, 115<br />

Ramus communicans griseus 104, 111<br />

Ramus cricothyroideus 243<br />

Ramus deltoideus 184f<br />

Ramus inferior ossis ischii 300<br />

Ramus interventricularis anterior 143, 145<br />

Ramus interventricularis posterior 145<br />

Ramus mandibulae 321f, 330<br />

Ramus ovaricus 548<br />

Ramus palmaris profundus 185<br />

Ramus palmaris superficialis 185<br />

Ramus plantaris profundus 185<br />

Ramus saphenus 184<br />

Ramus tubarius 548<br />

Randsinus 40<br />

±, venöse 561<br />

Ranitidin 345<br />

RANK (receptor activator of NF-kB) 97<br />

RANKL (RANK ligand) 96<br />

RANTES 17f<br />

Raphe penis et scroti 508<br />

Raphe pharyngis 240, 242, 335<br />

Raphe scroti 523<br />

RaphØ-Kerne, kaudale 119<br />

Rathke-Tasche 84, 319<br />

Raucher, Schleimtransport 244<br />

Raum, interstitieller 491<br />

±, intervillöser 558, 561<br />

Raumfahrt 226<br />

Raumkrankheit 226<br />

Rautengrube 331<br />

RBP-Mutationen 415<br />

Reabsorption 216<br />

Reafferenzprinzip 287<br />

Reaktionen, allergische 20, 211, 217, 232<br />

±±, anaphylaktischer Schock 232<br />

±±, eosinophile Granulocyten 20<br />

±, neuroendokrine 431<br />

RecA-Protein 512<br />

Receptaculum seminis 554f<br />

Recessus costodiaphragmaticus 130±132,<br />

253, 298, 303, 309<br />

Recessus costomediastinalis 130f, 135<br />

Recessus duodenales 299<br />

Recessus duodenojejunalis 301<br />

Recessus hepatoentericus 296<br />

Recessus ileocaecales 299<br />

Recessus inferior omentalis 300<br />

Recessus interphragmaticus 300<br />

Recessus intersigmoideus 299, 314<br />

Recessus lienalis bursae omentalis 298<br />

Recessus pancreaticoentericus 296<br />

Recessus pharyngeus 240f, 334<br />

Recessus phrenicomediastinalis 131f<br />

Recessus piriformis 240, 242, 334<br />

Recessus pleurales 131<br />

Recessus retrocaecalis 299<br />

Recessus retrooesophageus 136<br />

Recessus sigmoideus 301<br />

Recessus sinus maxillaris 238<br />

Recessus sphenoidalis 239<br />

Recessus splenicus 300<br />

Recessus subphrenici 299<br />

Recessus superior omentalis 298, 300<br />

Rechtsherzhypertrophie 159, 282f<br />

Rechtsherzinsuffizienz 216f, 282f, 286<br />

Rechtsherzkatheterisierungen 169<br />

Rechts-Links-Shunt 284<br />

±, physiologischer 281<br />

Rechts-Links-Verbindung, nachgeburtlicher<br />

Kreislauf 141<br />

Rechtstyp 145, 159<br />

±, Koronarversorgung 145<br />

±, überdrehter 159<br />

Redoxreaktionen 416<br />

Redoxsysteme, antioxidative 416<br />

17-Reduktase 92<br />

Referenzebene 203<br />

Referenzelektrode, extrazelluläre 155<br />

Referenzwerte 393, 396<br />

±, Nährstoffzufuhr 393<br />

reflektorische Erektion 530<br />

reflektorische Miktion 490<br />

reflektorische Sympathikusaktivierung<br />

166<br />

Reflex, enterogastrischer 341<br />

±, peristaltischer 347, 356<br />

±, vagovagaler 340<br />

Reflexbögen, autonome 120<br />

±, parasympathische 116<br />

Reflexe 435<br />

±, bedingte 327<br />

±, Erlöschen 435<br />

±, kutiviszerale 450<br />

±, lokale 354±356<br />

±±, Gastrointestinaltrakt 356<br />

±, respiratorische 286<br />

±, spinal-autonome 120<br />

±, spinale 490<br />

±, vagale 120<br />

Reflexstörungen 412<br />

Reflexwege, intramurale 346<br />

Reflux, diastolischer 161<br />

Refluxhemmung 338<br />

Refluxösophagitis 338<br />

Refraktärität 149, 154<br />

Refraktärperiode 554<br />

Refraktärphase, absolute 149<br />

±, Arbeitsmyokardzelle 149<br />

±, relative 149<br />

4711-Regel 41, 530, 552<br />

Regelbiss 331<br />

Regelkreise, endokrine 405<br />

±±, Adipositas 405<br />

±, hormonelle 82, 406<br />

±±, Störungen 406<br />

±, neuroendokrine 403<br />

±±, Appetit 403<br />

±±, Stoffwechsel 403<br />

Regio analis 312<br />

Regio cervicalis anterior 127<br />

Regio cervicalis lateralis 127<br />

Regio cervicalis posterior 127<br />

Regio cutanea 236<br />

Regio deltoidea 127<br />

Regio epigastrica 127, 297, 302f<br />

Regio hypochondriaca 127, 297, 302f<br />

Regio infraclavicularis 127<br />

Regio infrascapularis 127<br />

Regio inguinalis 127, 297<br />

Regio lateralis 127<br />

Regio lumbalis 127<br />

Regio nuchalis 127<br />

Regio occipitalis 127<br />

Regio olfactoria, Lage 237<br />

Regio parietalis 127


Regio perinealis 310<br />

Regio pubica 127, 297<br />

Regio respiratoria, Lage 237<br />

Regio sacralis 127<br />

Regio scapularis 127<br />

Regio sternalis 127<br />

Regio sternocleidomastoidea 127<br />

Regio suprascapularis 127<br />

Regio temporalis 127<br />

Regio umbilicalis 127, 297<br />

Regio urogenitalis 312<br />

Regio vertebralis 127<br />

Regler 82<br />

Regulation, hormonelle 95<br />

± ±, Blutzuckerspiegel 95<br />

Rehabilitationsüberwachung 451<br />

Rehydratation 408<br />

Reibungskräfte 195, 197<br />

Reifeteilungen 511±513<br />

Reizleitungsgewebe, kardiales 119<br />

Rekanalisierung, Blutgefäûe 31<br />

rekombinanter Faktor VIII 28<br />

rekombinantes Thrombopoietin 22<br />

Rekrutierung, motorische Einheiten 445<br />

Rektoskop 383<br />

Rektum 105, 110, 114, 121, 310±315,<br />

318f, 381±383, 385, 392, 487, 522, 540<br />

±, Abgrenzung 313<br />

±, autonome Innervation 110<br />

±, Eintritt von Kot 383<br />

±, funktionelle Stenose 383<br />

±, Gefäûe 383<br />

±, Gefäûversorgung 313<br />

±, Peritonealverhältnisse 313<br />

±, Topographie 314<br />

±, Untersuchung 383, 392<br />

Rektumpfeiler 540<br />

Rektusscheide 297, 300<br />

Relaxin 551<br />

Releasing-Hormone 82f<br />

Remodeling, Ventrikelgeometrie 176<br />

Ren 298, 309<br />

Renculi 454<br />

Renin 83, 98, 224, 461f, 464, 471, 479, 484<br />

Renin-Angiotensin-Aldosteron-System<br />

(RAAS) 98, 224, 232f, 479, 481f, 494f<br />

±, Aktivierung 495<br />

±, Aktivität 482<br />

±, Antagonisten 495<br />

±, physiologische Funktion 479<br />

±, Stimulation 494<br />

Renin-Angiotensin-System 479f, 493<br />

±, Aktivierung 480<br />

±, Überaktivität 480<br />

Renin-Angiotensin-Systeme, lokale 224<br />

Reninsekretion 98, 455, 463, 471, 480,<br />

482, 495<br />

±, Hemmung 471<br />

±, Niere 98<br />

±, Stimulation 480<br />

±, verstärkte 91<br />

± ±, sekundärer Hyperaldosteronismus 91<br />

Reninsynthese 463<br />

Repertoire, immunologisches 34, 60<br />

± ±, Reifung 60<br />

Repetition Maximum 446<br />

repetitive Zuckerdeterminanten 66<br />

±, bakterielle Zellwand 66<br />

Reproduktionsprozesse 551<br />

Reproduktionsverhalten 118<br />

Reservemembran 485<br />

Reserven, autonome 447<br />

Reservevolumen, exspiratorisches 254f,<br />

257<br />

± ±, Definition 255<br />

±, inspiratorisches 254f<br />

± ±, Definition 255<br />

Residualkapazität, funktionelle 254±256,<br />

261, 265, 443<br />

± ±, Altersabhängigkeit 255<br />

± ±, Bestimmung 256<br />

± ±, Definition 255<br />

Residualkörper 514<br />

Residualvolumen 254f, 257, 261, 265,<br />

267f, 280<br />

±, Definition 255<br />

±, Vergröûerung 267f<br />

Resistance 259, 264±268<br />

±, Lungenvolumen 264<br />

±, Messung 265<br />

±, Wert 265<br />

Resistenz-Gen 54<br />

Resorption 215, 464<br />

±, passive 467<br />

± ±, Chlorid 467<br />

± ±, Kationen 467<br />

±, tubuläre 468<br />

± ±, Glucose 468<br />

± ±, harnpflichtige Substanzen 469<br />

± ±, Harnsäure 469<br />

± ±, Harnstoff 469<br />

± ±, Säureanionen 468<br />

Respirationstrakt 43, 83, 318<br />

±, endokrine Einzelzellen 83<br />

±, lymphatische Gewebe 43<br />

respiratorische Acidose 501f<br />

±, Blutparameter 501<br />

±, renale Kompensation 501<br />

±, Ursachen 501<br />

respiratorische Alkalose 13, 449f, 501f<br />

±, Blutparameter 501<br />

±, Kompensation 449<br />

± ±, renale 501<br />

respiratorische Gruppe, dorsale<br />

(DRG) 284f<br />

±, pontine (PRG) 285<br />

±, ventrale (VRG) 284f<br />

respiratorische Neurone 284<br />

respiratorische Reflexe 286<br />

respiratorische Sinusarrhythmie 119<br />

respiratorischer Quotient 401f, 405, 442,<br />

444<br />

±, Gesamtkörper 402<br />

±, Leber 402<br />

± bei Nahrungskarenz405<br />

respiratorisches Epithel 236f, 241, 244f<br />

±, Epipharynx 241<br />

±, Zelltypen 244<br />

respiratorisches Flimmerepithel 335<br />

Respiratory Burst 20, 23, 70<br />

rest and digest, Parasympathikus 103<br />

Restfüllung, endsystolische 176<br />

± ±, Erhöhung 176<br />

Restharnmenge 122<br />

Restriktion, Lungenfunktionsparameter<br />

280<br />

restriktive Lungenfunktionsstörungen<br />

255, 263, 267, 279<br />

restriktive Ventilationsstörungen 284<br />

Rete acromiale 184<br />

Rete articulare cubiti 185<br />

Rete articulare genus 186<br />

Rete calcaneum 186<br />

Rete malleolare laterale 185<br />

Rete malleolare mediale 185<br />

Rete ovarii 532<br />

Rete testis 505±507, 509, 519f<br />

Rete-testis-Blastem 505<br />

Rete-testis-Fluid 519<br />

Rete venosum dorsale manus 194<br />

Rete venosum dorsale pedis 194<br />

Reticulinfasern 8, 251<br />

Reticulocyten 9f, 12f<br />

±, zirkulierende 10<br />

Reticulumzellen 8, 37, 41<br />

±, epitheliale 38<br />

retikuloendotheliales System 21<br />

retikulospinale Bahnen 121<br />

Retinal 415<br />

Retinoide 367, 415<br />

Retinoid-X-Rezeptor 416<br />

Retinol 394, 415<br />

Retinol bindendes Protein 5<br />

Retinsäuren, nucleäre Rezeptoren 415<br />

±, teratogene Wirkung 415<br />

Retraktion, elastische 267<br />

Retraktionskraft, elastische Fasern 252<br />

retroperitoneale Organe 295<br />

Retroperitonealraum 299, 308<br />

±, Gestalt 308<br />

±, Grenzen 308<br />

Retroperitoneum 297, 454<br />

Retzius-Streifen 333<br />

Revaskularisationen, Koronarverschluss<br />

169<br />

Reynolds-Zahl 195<br />

b-Rezeptoragonisten 235<br />

Rezeptor-Editing 61<br />

Rezeptoren 12, 34, 79, 82, 106<br />

±, b-adrenerge 81, 150<br />

±, ANS 106<br />

±, Catecholamine 106<br />

±, für O2 120<br />

±, immunologische 34<br />

± ±, Spezifität 34<br />

±, muscarinische 105, 153<br />

± ±, Sinusknotenzellen 153<br />

±, nicotinische 105<br />

±, nucleäre 80f, 89, 91<br />

±, viszerale 115<br />

a-Rezeptoren 94, 171, 229, 431, 489<br />

±, Vasokonstriktion 171<br />

a1-Rezeptoren 106, 112, 121, 219<br />

±, Effekt 106<br />

±, Lokalisation 106<br />

±, Mechanismus 106<br />

±, Phospholipase C 106<br />

±, Prazosin 106<br />

a 2-Rezeptoren 106, 112, 121, 230, 439f<br />

±, Effekt 106<br />

±, Lokalisation 106<br />

±, Mechanismus 106<br />

b-Rezeptoren 151, 171, 327, 463, 489, 496<br />

±, adrenerge 119<br />

± ±, Fettgewebe 119<br />

±, Herzmuskelzellen 171<br />

±, kardiale 166<br />

± ±, Stimulation 166<br />

±, Vasodilatation 171<br />

b 1-Rezeptoren 94, 106, 112, 119<br />

±, Adenylatcyclase 106<br />

±, Effekt 106<br />

±, Lokalisation 106<br />

±, Mechanismus 106<br />

b2-Rezeptoren 94, 106, 112, 119, 121, 267,<br />

281<br />

±, Effekt 106<br />

±, Lokalisation 106<br />

±, Mechanismus 106<br />

b3-Rezeptoren, adrenerge 407<br />

rezeptorgesteuerte Calciumkanäle 205f<br />

rezeptorgesteuerte Kaliumkanäle 153<br />

Rezeptorguanylatcyclase 224<br />

Rezeptorspezifitäten, B-Lymphocyten 36<br />

Rezeptor-Tyrosin-Kinasen (RTKs) 80, 105<br />

±, Autophosphorylierung 80<br />

rezeptorvermittelte Endocytose 189, 562,<br />

367<br />

rezeptorvermittelte Transcytose 328<br />

Rezirkulation von Lymphocyten 44<br />

Rheodynamik 11<br />

Rhesus-Anti-D-Prophylaxe 16<br />

Rhesus-Antigen C/c 16<br />

Rhesus-Antigen D, Sensibilisierung 16<br />

Rhesus-Antigen E/e 16<br />

Rhesus-D-Gen, Deletion 16<br />

Rhesusinkompatibilität 562<br />

Rhesuslocus, Chromosom 1 16<br />

Rhesusmerkmale, Antikörperbildung 16<br />

Rhesus-System 14, 16, 72<br />

±, Blutgruppenantigene 72<br />

±, Proteinantigene 16<br />

Rhesusunverträglichkeit 16<br />

Rheuma 396<br />

rheumatoide Arthritis, Behandlung 78<br />

Rh-Merkmale 16<br />

Teil C ± Register 653


654<br />

Rho-Kinase 206<br />

Rho/Rho-Kinase-Signalweg 205f<br />

Rhythmen, kardiovaskuläre 119<br />

Rhythmik, circadiane 20, 91<br />

± ±, Cortisolkonzentration 91<br />

± ±, Eosinophilenzahl 20<br />

± ±, Glucocorticoidsekretion 20<br />

Rhythmusstörungen 159, 169, 231<br />

±, kardiale 118<br />

±, tachykarde 154<br />

± ±, Einteilung 154<br />

± ±, Ursachen 154<br />

RIA s. Radioimmunoassay<br />

Riboflavin 394, 397, 412<br />

±, Ausscheidung 412<br />

±, Bedarf 412<br />

±, biologische Aufgaben 412<br />

±, Chemie 412<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelsymptome 394, 412<br />

±, Resorption 412<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Vorkommen 394, 412<br />

Riboflavin-Kinase 412<br />

Ribonucleasen, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

Ribonucleotide 379<br />

Ribosomen 10<br />

Richtwerte 396<br />

Riechepithel 236<br />

Riechzone, Lage 237<br />

±, Schleimhaut 237<br />

Rima oris 239, 321<br />

Rima pudendi 546<br />

Rindenlabyrinth 455, 457<br />

Rinden-Mark-Grenze 456<br />

Rindenstränge 504f<br />

Ringknorpel 241±244, 335f<br />

Ringmuskelschicht 347<br />

Ringmuskelschlauch 249<br />

Rippen 8, 36, 127<br />

Rippenbogen 129<br />

Rippenbogenrandschnitt 310<br />

Rippenfell 253<br />

Rippenhebung 252<br />

Rippenknorpel, Biegung und Torsion 252<br />

Rippenpaare 252<br />

Riva Rocci, Blutdruckmessung 203<br />

R-Konformation 271<br />

RNA-Prozessierung, differentielle 52<br />

Robben 221, 290<br />

Röhrenknochen, lange 8<br />

Rokitansky-Aschoff-Krypten 372<br />

RU 486 560<br />

Rückbildungsphase 554<br />

Rückenmark 104, 108f, 115, 118f, 121,<br />

132, 174, 411, 430, 489<br />

±, Blutdruckabfall 119<br />

±, kaudales 307<br />

± ±, arterielle Versorgung 307<br />

±, sakrales 103<br />

±, thorakolumbales 103<br />

Rückenmarksläsionen 121f<br />

Rückenschmerzen 293<br />

Rückkopplungsmechanismus, negativer<br />

82, 89, 91, 99, 434<br />

± ±, Cortisolkonzentration 91<br />

± ±, Fieberentstehung 434<br />

± ±, hypothalamisch-hypophysäres System<br />

82<br />

± ±, Schilddrüsenhormonproduktion 89<br />

± ±, Somatotropin (SHT) 99<br />

Rückkopplungsschleife, negative 21<br />

Rückkopplungsschleifen 29<br />

Rückstrom, venöser 172f, 192f, 202f, 225<br />

± ±, Pumpfunktion des Herzens 172<br />

± ±, reflektorische Kontrolle 173<br />

± ±, Steigerung 203<br />

± ±, zentraler Venendruck 172f<br />

Rugae vaginales 545<br />

Ruheaktivität, sympathische 111<br />

Teil C ± Register<br />

± ±, Ausfall 111<br />

Ruheatmung 285<br />

Ruhedehnungskurve 162±164, 168<br />

±, Ventrikel 162<br />

Ruheenergieverbrauch 396, 400f, 405,<br />

407<br />

±, Determinanten 400<br />

±, Drosselung 405<br />

±, FFM 400<br />

Ruhemembranpotential 147, 154<br />

±, Arbeitsmyokardzellen 147<br />

Ruhespeichel 327<br />

Ruhetonus 208, 218<br />

±, Gefäûe 218<br />

±, glatte Gefäûmuskelzellen 208<br />

±, Widerstandsgefäûe 208<br />

Rumpfdarm 319<br />

±, Wandbau 319f<br />

runde Spermatiden 509f, 512<br />

Ryanodinrezeptoren 149f, 434<br />

±, Mutation 434<br />

±, Phosphorylierung 150<br />

R-Zacke 157<br />

Sacculi alveolares 246, 249f<br />

S<br />

Sakralmark 108, 122, 487f<br />

Sakrokardinalvenen 187f<br />

Saliurese 477<br />

Salmonella typhimurium 351<br />

Salpingitis 537, 539<br />

Salpinx 537<br />

Salzappetit 479<br />

Salzausscheidungsmechanismen 482<br />

Salzbeladung 472<br />

Salze 465<br />

Salzmangel 472<br />

Salzresorption<br />

475f<br />

224, 382, 455, 459, 466,<br />

±, proximaler Tubulus 466<br />

Salzretention 480<br />

Salzsäure 341, 343, 500<br />

Salzsäureproduktion, Hemmung 354<br />

Salzsäuresekretion 343±347, 358<br />

±, Hemmung 347<br />

±, kephale Phase 346<br />

±, Kontrolle 343<br />

±, Reduktion 345<br />

±, Regulation 344, 346, 358<br />

Salzsparsystem 482<br />

Salz-Wasser-Haushalt 3, 91, 98<br />

±, Regulation 91<br />

± ±, hormonelle 98<br />

Samen, Gelbildung 555<br />

Samenableitung 487<br />

Samenbläschen 113, 121f, 315<br />

±, autonome Innervation 113<br />

±, parasympathische Innervation 122<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

Samenleiter 315, 458, 507, 519, 523f<br />

±, Funktion 524<br />

±, Histologie 523<br />

±, Verlauf 523<br />

±, Wandbau 523<br />

Samenstrang 107, 522f<br />

Sammelgefäûe 39<br />

Sammellymphknoten 39<br />

Sammelrohre 98, 455f, 459, 473±475, 477,<br />

482, 496f, 500<br />

±, Funktionsschema 473<br />

±, Harnstoffpermeabilität 474<br />

±, Hauptzellen 473<br />

±, Lokalisation 473<br />

±, Schaltzellen 473<br />

Sammelrohrsystem 457f, 472f<br />

±, Entwicklung 458<br />

±, Funktion 473<br />

±, Struktur 473<br />

Sammelrohrzellen, Wasserdurchlässigkeit<br />

474<br />

Sammelvenolen, Durchmesser 191<br />

Sandwich-Experimente 579<br />

Sarkolemm 146f, 150f<br />

±, Leitfähigkeit 147<br />

±, Membranpotential 147<br />

Sarkomer 146<br />

Sarkomerlänge 164<br />

Sarkopenie 408f<br />

±, Definition 409<br />

sarkoplasmatisches Reticulum 146f,<br />

149±151, 166, 205, 434<br />

±, Calciumfreisetzung 147, 149f, 205<br />

± ±, exzessive 434<br />

±, Calciumrückspeicherung 151<br />

±, terminale Zisternen 149<br />

Satellitenzellen 588<br />

Sauerstoff 12, 179f, 193, 202, 212f, 268,<br />

272, 279, 288, 361, 399<br />

±, chemisch gebundene Form 268<br />

±, Diffusion 202, 268, 272<br />

±, Diffusionskapazität der Lunge 279<br />

±, Diffusionsstrecken 212<br />

±, Extraktionsrate 170<br />

±, konvektiver Transport 180<br />

±, Kurzschlussdiffusion 193<br />

±, Löslichkeitskoeffizient 268<br />

±, physikalisch gelöste Form 268<br />

±, Transport 179<br />

Sauerstoffaffinität 272, 412<br />

±, Hämoglobin 272<br />

±, Regulation 272<br />

Sauerstoffangebot 170, 288, 290, 440<br />

±, Verminderung 290<br />

Sauerstoffaufnahme 180, 213, 290, 442f<br />

±, Lunge 213<br />

±, Lungenkapillaren 180<br />

±, Plateauwert 442<br />

±, Skelettmuskel 213<br />

±, Steady State 443<br />

±, Steigerung 290<br />

Sauerstoffbindung 271<br />

±, Kooperativität 271<br />

Sauerstoffbindungskurve 270±273<br />

±, Effekt der Temperatur 273<br />

±, Effekt des pH-Werts 273<br />

±, Effekt von 2,3-Bisphosphoglycerat 273<br />

±, Hämoglobin 270, 273<br />

±, Linksverschiebung 273<br />

±, Myoglobin 270<br />

±, Rechtsverschiebung 273<br />

±, sigmoidaler Verlauf 271f<br />

±, Wirkung von CO2 273<br />

Sauerstoffdefizit 211, 442f<br />

Sauerstoffdiffusion, Zeitbedarf 179<br />

Sauerstoffgesamtkonzentration, fetales<br />

Blut 275<br />

±, mütterliches Blut 275<br />

Sauerstoffkapazität, Blut 270<br />

Sauerstoffkonzentration, arterielle 170,<br />

288, 442<br />

Sauerstoffkonzentrationsdifferenz, arteriovenöse<br />

(AVD O2 ) 168, 204, 288, 443<br />

Sauerstoffmangel 119, 166, 180, 186, 210,<br />

232, 439<br />

±, endothelialer Wachstumsfaktoren 186<br />

±, Herzinfarkt 180<br />

±, Herzstoffwechsel 166<br />

Sauerstoffpartialdruck 120, 272<br />

±, arterieller 448<br />

±, Kapillaren 272<br />

±, venöser 193<br />

±, Veränderungen 120<br />

Sauerstoffpartialdruckdifferenz, alveoloarterielle<br />

283<br />

Sauerstoffpartialdruckgradient 288<br />

Sauerstoffradikale 70<br />

Sauerstoffsättigung 448, 478<br />

±, arterielle 288<br />

Sauerstoffschuld 442f<br />

Sauerstoffspeicher 269, 291<br />

Sauerstoffspezies, reaktive (ROS) 20, 411<br />

Sauerstoff-Steady-State 443<br />

Sauerstofftransfer, maternofetaler 276


Sauerstofftransport 13, 180, 235, 274,<br />

449, 478<br />

±, Blockade 274<br />

±, Diffusion 180<br />

±, Hämoglobin 13<br />

±, Konvektion 180<br />

±, Kurzschluss 478<br />

±, Teilschritte 235<br />

±, Verbesserung 449<br />

Sauerstofftransportkapazität 442<br />

Sauerstoffutilisation 289f<br />

±, Definition 289<br />

±, Steigerung 290<br />

Sauerstoffverbrauch 204, 256, 288f, 405,<br />

441f<br />

± bei Gewichtsabnahme 405<br />

±, Maximalwert 442<br />

±, nicht-mitochondrialer 20<br />

±, regionale Unterschiede 289<br />

± in Ruhe 442<br />

±, Steady State 441<br />

Sauerstoffversorgung 13, 216, 288, 290<br />

±, Herz 170<br />

± ±, Steigerungen 170<br />

Säuglinge 321, 491, 494<br />

±, Deckung des Flüssigkeitsbedarfs 494<br />

±, Wassergehalt 491<br />

Saugreflex 570<br />

Saunabesuch 434<br />

Säureanionen, tubuläre Resorption 468<br />

±, tubuläre Sekretion 468<br />

Säureaniontransporter, Na + -gekoppelte<br />

466<br />

Säureausscheidung 469, 483<br />

Säure-Basen-Analytik 502<br />

Säure-Basen-Haushalt 483, 498, 500f<br />

±, Kontrolle 500<br />

±, pathologische Veränderungen 498<br />

±, Störungen 501<br />

Säure-Basen-Status 435, 502<br />

±, Analyse 502<br />

±, Herzrhythmusstörungen 435<br />

Säure-Basen-Störungen, klinische<br />

Beispiele 502<br />

Säurebelastungen 500<br />

Säuren 498<br />

±, fixierte 484, 498, 500f<br />

± ±, Abpufferung 500<br />

± ±, Ausscheidung 500<br />

±, flüchtige 498, 500<br />

±, nicht titrierbare 484<br />

±, organische 4<br />

±, titrierbare 484<br />

SCF (stemcell factor) 9, 22<br />

Schachtelton 302<br />

Schädelbasis 241<br />

Schädelhöhlen, Druckausgleich 450<br />

Schädelkalotte 8<br />

Schädelknochen, platte 36<br />

Schädigungen, ischämische 169<br />

± ±, Risiko 169<br />

Schadstoffe 571<br />

Schaf-Erythrocyten, antikörperbeladene<br />

76<br />

Schalldämpfung 302<br />

Schaltstücke 324f, 376f<br />

Schaltzellen 473, 475, 483, 500<br />

±, Typ A 475, 483<br />

±, Typ B 475, 483<br />

Schambein 486<br />

Schamhaare 546<br />

Schamlippen 219, 546, 554<br />

Scharlach 322<br />

Scharnierbewegungen 331<br />

Scharniergelenk, diskomandibulares 329<br />

Scheide 315, 545f<br />

±, Epithelzellen 546<br />

±, Lubrikation 546<br />

±, periarterioläre lymphatische (PALS) 41f<br />

±, Wandbau 546<br />

Scheidensekret 546<br />

Scherenbiss 331<br />

Schergrad 196f<br />

Schiebebewegungen 331<br />

Schiebegelenk, diskotemporales 329<br />

Schilddrüse 82f, 85, 87, 89f, 95, 318f<br />

±, Bau 87<br />

±, Blutversorgung 87<br />

±, Hyperplasie 89<br />

±, Innervation 87<br />

±, lymphocytäre Infiltration 89<br />

±, Überfunktion 90<br />

±, Unterfunktion 89<br />

Schilddrüsenerkrankungen 89<br />

±, Funktionsstörungen 89<br />

±, Gröûenveränderungen 89<br />

Schilddrüsenhormone 81, 87±89, 395,<br />

401, 406, 431<br />

±, biologische Aktivität 89<br />

±, Freisetzung 88<br />

±, geistige Entwicklung 89<br />

±, periphere Hormonresistenz 89<br />

±, Schwangerschaft 89<br />

±, Synthese 87<br />

±, Transportproteine 89<br />

±, Überproduktion 79<br />

±, Wirkungsspektrum89<br />

Schilddrüsenhormonmangel, Minderwuchs<br />

99<br />

Schilddrüsenhormonproduktion 89<br />

±, negativer Rückkopplungsmechanismus<br />

89<br />

Schilddrüsenhormonrezeptoren 80, 89,<br />

415<br />

Schilddrüsenparenchym87<br />

Schildknorpel 243, 319<br />

Schimmelpilzsporen, Einatmen 72<br />

Schlaf 285<br />

±, Hirndurchblutung 229<br />

Schlafapnoe 285f<br />

±, Ursachen 286<br />

Schlafmittel 286<br />

Schlafstörungen 413<br />

Schlaganfall 32<br />

Schlagarbeit, äuûere 164<br />

Schlagvolumen 161, 164±166, 168, 172,<br />

176, 197, 225f, 231f, 439f, 442, 446<br />

±, Abfall 232<br />

±, Druckbelastung 164<br />

±, Erhöhung 439<br />

±, Nachlast 172<br />

±, positive Inotropie 165<br />

±, Variation der Vordehnung 165<br />

±, Volumenbelastung 164<br />

±, Zunahme 440<br />

Schlagvolumenstrecke 198<br />

Schlankheitshormon 404<br />

Schlaufensterkrankheit 233<br />

Schleifendiuretika, Wirkort 477<br />

±, Wirkungsmechanismus 477<br />

Schleimgranula 341<br />

Schleimhäute 7, 47, 237<br />

±, Riechzone 237<br />

Schleimhautentzündungen 412<br />

Schleimhautimmunität 68<br />

Schleimhautschäden 395<br />

Schleimhautschutzantikörper 5<br />

Schleimproduktion, Becherzellen 244<br />

Schleimsekretion 326<br />

Schleimtransport, Raucher 244<br />

Schleimzellen 343<br />

Schlieûmuskel 383<br />

Schluckakt 117, 242, 321<br />

±, Ablauf 242f<br />

Schluckreflex 335f, 570<br />

Schluckstörungen 338<br />

Schluckvorgang 117, 335f<br />

±, autonome Kontrolle 117<br />

±, Phasen 336<br />

Schluckzentrum242, 335<br />

Schlund 241<br />

Schlundbögen 319, 322f<br />

Schlunddarm318<br />

Schlundfurchen, Überreste 319<br />

Schlundheber 242, 335<br />

±, Funktion 242<br />

Schlundschnürer 242, 335, 337<br />

±, Funktion 242<br />

Schlundtaschen 318f<br />

Schlussbiss 331<br />

Schlüssel-Schloss-Prinzip 48<br />

Schlussleistenkomplex 350, 368<br />

Schlussleistennetz 350<br />

Schmelz 332<br />

Schmelzoberhäutchen 333<br />

Schmelzprismen 332f<br />

Schmelzpulpa 332<br />

Schmerzempfindungen 175, 253<br />

±, Herz 175<br />

±, Pleura parietalis 253<br />

Schmerzen 20, 222, 346, 414, 502<br />

±, ausstrahlende 308<br />

± ±, Nierenprozesse 308<br />

±, Hyperventilation 502<br />

±, Prostaglandine 20<br />

±, somatische 222<br />

±, übertragene 115<br />

±, viszerale 222<br />

Schmerzfasern 455<br />

Schmerzlokalisation 115<br />

Schmerzmittelmissbrauch, chronischer<br />

478<br />

Schmerzrezeptoren 115, 175<br />

±, Herz 175<br />

Schmerzsyndrome 111<br />

Schnappatmung 285<br />

Schnarchen 285f<br />

±, Ursachen 286<br />

Schneidezähne 331, 333<br />

Schnellkraft 445±447<br />

±, Definition 445<br />

±, Messung 445<br />

Schnellkrafttraining 446<br />

Schnorcheltauchen, Gefahren 450<br />

Schnüffeln 286<br />

Schnupfen 237<br />

Schock, anaphylaktischer 69, 72, 231f<br />

± ±, allergische Reaktionen 232<br />

±, hämorrhagischer 232<br />

±, hypovolämischer 3, 231f<br />

± ±, Behandlung 232<br />

±, kardiogener 231<br />

±, septischer 231f<br />

± ±, Entzündungsmediatoren 232<br />

±, spinaler 111<br />

Schockformen 231<br />

Schocklunge 284<br />

Schrittmacher 154, 159, 175, 340<br />

±, Eigenfrequenz 154<br />

±, elektrische 155<br />

±, Hierarchie 154<br />

±, irreguläre 155<br />

±, primärer 154<br />

±, sekundärer 154<br />

±, spontane 151<br />

±, Störungen 159<br />

±, tertiärer 154, 160<br />

Schrittmacheraktivität, Modulation 153<br />

Schrittmacherfrequenz, Sympathikusstimulation<br />

153<br />

±, Vagusstimulation 153<br />

Schrittmacherneurone, Atemrhythmus<br />

285<br />

Schrittmacherstrom 153<br />

±, diastolischer 154<br />

Schrittmacherzellen 106, 152f, 155, 340,<br />

347, 485<br />

±, Aktionspotential 153<br />

±, Aktionspotentialfrequenz 153<br />

±, AV-Knoten 153<br />

±, elektrische Automatizität 152<br />

±, glattmuskuläre 208<br />

± ±, Gefäûwand 208<br />

±, Magen 340<br />

±, Repolarisation 153<br />

±, Sinusknoten 152f<br />

Teil C ± Register 655


656<br />

±, Spontandepolarisation 152f<br />

Schubspannung 172, 181, 196f, 201, 203<br />

±, Venenendothel 203<br />

Schulter 175<br />

Schulterbereich, Blutversorgung 183<br />

Schütz-Bündel 117f<br />

Schutzreflexe 286<br />

Schwäche 447<br />

Schwangere 16, 227, 253, 468<br />

±, Blutdrucksteigerung 227<br />

±, Glucosurie 468<br />

±, physiologische Strömungsgeräusche<br />

227<br />

Schwangerschaft 3, 16, 86, 89, 159, 227,<br />

396, 560, 569<br />

±, Blutvolumen 3, 227<br />

±, Kreislauferkrankungen 227<br />

±, Nachweis 86<br />

±, Schilddrüsenhormon 89<br />

Schwangerschaftsdauer 563<br />

Schwangerschaftshormon 551<br />

Schwangerschaftstest 558<br />

Schwann-Zellen 94<br />

Schwarzwerden vor den Augen 225<br />

Schwefel 399<br />

Schweiû 432, 441, 495f<br />

±, Elektrolytgehalt 432<br />

±, Natriumverluste 495<br />

Schweiûausbrüche 434<br />

Schweiûbildung 118<br />

Schweiûdrüsen 91, 105, 107, 114, 211,<br />

248, 320, 431f<br />

±, Mehrdurchblutung 211<br />

±, sympathische Neurone 107<br />

Schweiûdrüsenaktivität 119<br />

Schweiûproduktion 432, 492<br />

Schweiûsekretion 112<br />

Schweiûsekretionsrate, Hitzeadaptation<br />

432<br />

Schweiûverlust 494<br />

Schwelle 483<br />

±, anaerobe 439f, 442±444<br />

± ±, Spitzenathleten 444<br />

Schwellenleistung, anaerobe 440f, 444,<br />

446<br />

± ±, Erhöhung 446<br />

Schwellensubstanzen 483<br />

Schwellkörper 121f, 237, 507, 527, 529f,<br />

546f, 554<br />

±, autonome Innervation 529<br />

±, Füllung 554<br />

±, hämodynamische Veränderungen 530<br />

±, parasympathische Innervation 122<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

Schwellkörpergefäûe, Parasympathikus<br />

219<br />

±, Vasodilatation 219<br />

schwere kombinierte Immundefekte<br />

(SCIDs) 73<br />

Schwerkraft 209, 225<br />

±, Kreislaufsystem 225<br />

Schwerkranke 402, 408, 410<br />

±, Abnahme des Körpergewichts 402<br />

±, Fehlernährung 408<br />

Schwindelanfälle 450<br />

Schwitzen 231, 430, 433, 440f<br />

SCID (severe combined immunodeficiency)<br />

73<br />

SDS-PAGE 76<br />

SDS-Polyacrylamidgelektrophorese 76<br />

Sechskanal-EKG-Geräte 159<br />

Second Messenger 327, 344, 395<br />

Second-Messenger-Mechanismus 81<br />

Sectio 562<br />

Sedativa 502<br />

Segelklappen 141, 144, 152<br />

±, Verschluss 152<br />

Segmenta bronchopulmonalia 247<br />

Segmentarterie 281<br />

Segmentation, rhythmische 347f<br />

Segmentbronchien 133, 246, 268, 281<br />

Segmente, bronchoarterielle 247<br />

Teil C ± Register<br />

±, bronchopulmonale 281<br />

± ±, Gefäûanordnung 281<br />

Segmentierung, Fliege 582<br />

Segmentpolaritäts-Gene 584<br />

Sehvorgang 415<br />

Seitbiss 331<br />

Seitenplattenmesoderm 126, 577<br />

Seitenstoû 252<br />

Seitenstrang 241, 489<br />

Sekretgranula 93±95, 352, 356, 380<br />

Sekretin 83, 227, 341, 347, 354, 357f, 372,<br />

379f<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

Sekretion 464<br />

±, autokrine 81<br />

±, endokrine 81<br />

±, Nervenendigungen 81<br />

± ±, hypothalamisch-hypophysäres<br />

System 81<br />

±, parakrine 81, 95<br />

±, seröse 112<br />

±, tubuläre 468f<br />

± ±, harnpflichtige Substanzen 469<br />

± ±, Harnsäure 469<br />

± ±, Medikamente 469<br />

± ±, organische Kationen 469<br />

± ±, Oxalat 469<br />

± ±, Säureanionen 468<br />

Sekretionsphase 542±544, 553<br />

Sekretionsstück 47<br />

sekretorische Alveolen 569<br />

sekretorische Endstücke 324<br />

sekretorische Vesikel 86, 95<br />

sekretorisches IgA, Transcytose 352<br />

Sekretrohre 325f<br />

±, Elektrolyttransport 326<br />

Sekundärantikörper 75<br />

±, fluoreszenzmarkierte 76<br />

sekundäre Botenstoffe 80<br />

sekundäre lymphatische Organe 36±38,<br />

53, 66<br />

±, Aufgabe 36f<br />

±, Keimzentren 66<br />

±, Lage 36<br />

sekundäre Pflanzeninhaltsstoffe 397<br />

Sekundärfollikel 40, 42f, 534f<br />

Sekundärgalle 370<br />

Sekundärplexus 84f<br />

Sekundärspeichel 325f<br />

±, Zusammensetzung 326<br />

Sekundärzotten 560<br />

Selbst 33<br />

Selbst-Fremd-Unterscheidung 34<br />

±, Zeitfenster 60<br />

Selbst-Toleranz 73<br />

Selectine, Lektinkomponente 17<br />

Selen, empfohlene Zufuhr 396<br />

±, Funktion 396<br />

±, Mangelsymptome 396<br />

±, toxischer Bereich 396<br />

±, Vorkommen 396<br />

Selenoproteine 416<br />

Sella turcica 84<br />

Semenogelin 525f<br />

Semilunarklappen 141, 144, 216<br />

±, Stenosen 141<br />

Senioren, Training 447<br />

Senium 573<br />

Senkwehen 563<br />

Sensibilisierung, Rhesus-Antigen D 16<br />

Sensibilisierungsphase 72<br />

sensible Neurone 105<br />

±, peripheres ANS 105<br />

sensible Trigeminuskerne 331<br />

sensomotorischer Kortex 117f, 229<br />

±, Mehrdurchblutung 229<br />

Sensor 82<br />

sensorischer Trigeminuskern 118<br />

Septa interalveolaria 251<br />

Septa interlobularia 247<br />

Septulum testis 505, 509<br />

Septum 118<br />

±, interatriales 144<br />

±, interventrikuläres 144<br />

Septum femorale 297<br />

Septum interalveolare 249<br />

Septum interatriale 152<br />

Septum interventriculare 140f, 143<br />

±, Entwicklungsstörung 141<br />

±, Pars membranacea 140<br />

Septum nasi 235, 238, 240<br />

Septum oesophagotracheale 246<br />

Septum pectiniforme 311, 528<br />

Septum primum 140f<br />

±, Entwicklungsstörung 141<br />

Septum rectovaginale 311, 533, 545<br />

Septum scroti 311<br />

Septum secundum, Entwicklungsstörung<br />

141<br />

Septum transversum 125f, 360, 374<br />

Septum urorectale 488, 507<br />

Septum vesicovaginale 533, 545<br />

Sequenzdeterminanten 46<br />

Sequenzpräparate 560<br />

Serin 397<br />

Serin-Protease-Hemmer 32<br />

Serin-Protease-Inhibitoren 31<br />

Serin-Proteasen 6, 25±27, 31<br />

±, Gerinnungsfaktoren 25<br />

Serosa 125, 293<br />

Serosaepithel 299<br />

serotonerge Neurone 118<br />

Serotonin 23±25, 95, 206f, 354, 356f, 403,<br />

411, 447, 460, 526, 552<br />

±, EC-Zellen 95<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

±, Überproduktion 95<br />

Serpine 29, 31<br />

Sertoli-Cell-Only-Syndrom 503, 518f<br />

Sertoli-Zellen 503, 506, 509f, 515, 517<br />

±, Aufgaben 515<br />

Serum 4<br />

Serumalbumin 571<br />

Serum-IgA-Antikörper 47<br />

Seruminsulinspiegel, Absinken 402<br />

Serumnatriumkonzentration, Verringerung<br />

491<br />

Serumproteine, Elektrophorese 6<br />

Sexualhormone 91<br />

±, weibliche 550<br />

Sexualhormonmangel 99<br />

Sexualreaktion 529, 554<br />

±, Phasen 529, 554<br />

±, physiologische Veränderungen 554<br />

Sexualverhalten 85<br />

sexuelle Erregung 529<br />

SGLT1 387, 389, 467f<br />

SGLT2 467, 496<br />

shunt conductance 384<br />

Shunt, funktioneller 284<br />

±, pathologischer 281, 284<br />

±, physiologischer 281, 283<br />

Shunt-Verteilungsstörung, Differentialdiagnose<br />

284<br />

Sichelzellanämie 12, 274<br />

Sichelzellbildung 276<br />

Sichelzellerythrocyten 275<br />

Sichelzellhämoglobin, Aggregation 274<br />

Sichelzellpatienten, Malariaresistenz 274<br />

Siebbeinzellen 236, 239<br />

±, arterielle Versorgung 239<br />

Siebplatte 473<br />

SIF (small intensely fluorescent) 105<br />

SIF-Zellen 105, 109<br />

Sigmoid 105, 121, 318<br />

Sigmoidoskop 383<br />

Signal, vasokonstriktorisches 472<br />

Signale, thermoafferente 430<br />

± ±, zentrale Verarbeitung 430<br />

Signalmoleküle, Appetitregulation 403<br />

Signalpeptid 95


Signaltransduktionskaskaden 81<br />

Signaltransduktionswege 79<br />

Signalweiterleitung, elektrotonische 212<br />

± ±, Arteriolen 212<br />

Sildenafil 530<br />

Silikose 264<br />

single file flow, Kapillaren 202<br />

Sinneszellen 243f<br />

±, respiratorisches Epithel 244<br />

Sinus anales 311, 383<br />

Sinus anorectalis 488<br />

Sinus caroticus 494<br />

Sinus cavernosus 238<br />

Sinus cervicalis 319<br />

Sinus coronarius 140, 143, 145<br />

Sinus durae matris 192<br />

Sinus frontalis 237±239<br />

Sinus lactiferus 567, 569<br />

Sinus maxillaris 237f<br />

±, Öffnung 237<br />

Sinus obliquus pericardii 143<br />

Sinus piriformis 335<br />

Sinus pleurales 131<br />

Sinus renalis 453±455, 485<br />

Sinus sagittalis superior 238<br />

Sinus semilunaris 237<br />

Sinus sphenoidalis 237, 239<br />

Sinus transversus pericardii 143<br />

Sinus urogenitalis 487f, 505±507<br />

Sinus venosus 139f, 187, 365<br />

Sinusarrhythmie, respiratorische 119<br />

Sinusendothel 367<br />

Sinusendothelzellen 41, 366, 368<br />

±, Funktion 368<br />

±, Rezeptoren 368<br />

±, transzelluläre Poren 368<br />

Sinusknoten 111, 119, 145, 152±154, 174f<br />

±, Blutversorgung 145<br />

±, Eigenfrequenz 154<br />

±, Innervation 153<br />

±, Schrittmacherzellen 152f<br />

±, Taktgeber 154<br />

Sinusknotenzellen, b-Adrenorezeptoren<br />

153<br />

±, muscarinische Rezeptoren 153<br />

Sinusoide 36, 93, 362, 364<br />

Sinusrhythmus 159f<br />

Sinustachykardie 118<br />

Situs inversus 587<br />

Situs solitus 587<br />

Sitzen, langes 203<br />

Sjögren-Syndrom I 329<br />

Skalenuslücke, hintere 135<br />

Skapularlinie 131<br />

Skatol 384<br />

Skelettdysplasien 586<br />

Skelettmuskel 111, 189, 191, 211±213,<br />

218, 288f, 291, 497<br />

±, AVD O2 289<br />

±, degenerative Veränderungen 497<br />

±, Diffusionsabstände 191<br />

±, Durchblutung 218, 289<br />

±, funktionelle Kapillardichte 212<br />

±, Kapillarabstand 288<br />

±, Mehrdurchblutung 211<br />

±, Sauerstoffaufnahme 213<br />

±, Sauerstoffutilisation 289<br />

±, Sauerstoffverbrauch 218, 289<br />

±, Wiederbelebungszeit 291<br />

Skelettmuskel-LDH 167<br />

Skelettmuskelzellen 446<br />

Skelettmuskulatur 117, 217, 219, 227,<br />

236, 446<br />

±, Angiogenese 227<br />

±, autonome Kontrolle 117<br />

±, Durchblutungsreserve 217<br />

±, Kapillarisierung 446<br />

±, Substratspezifität des Energiestoffwechsels<br />

402<br />

Skene-Drüsen 315, 533, 547<br />

Skene-Gänge 547<br />

Sklerotom 582<br />

Skorbut 395<br />

Skrotalhaut, Temperatur 521<br />

Skrotalwulst 508<br />

Skrotum 295, 506f, 509, 522f<br />

slow waves 347, 382<br />

SLPI (secretory leucocyte proteinase inhibitor)<br />

524<br />

Sofortreaktion, allergische Erkrankungen<br />

21<br />

Soft-Gel-Kultur 10<br />

Sog 162<br />

Sollwert 82, 430f<br />

±, Thermoregulationssystem 431<br />

Sollwertverstellung 430±433<br />

±, nicht-thermische Faktoren 431<br />

Solvent Drag 467<br />

Soma 590<br />

somatisches Nervensystem,<br />

Steuerung 116<br />

Somatoliberin 85, 99<br />

Somatomedin C s. IGF-1<br />

Somatomedine 86, 99<br />

somatomotorische Nerven, Temperaturregulation<br />

431<br />

somatosensible Afferenzen 115, 122<br />

±, Genitalregion 122<br />

Somatostatin 94f, 99, 338, 343, 346, 354,<br />

357, 403, 563<br />

±, D-Zellen 94f<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

somatotrope Zellen 86<br />

Somatotropin (STH) 83, 85f, 96, 99<br />

±, direkte Effekte 99<br />

±, insulinantagonistische Wirkung 99<br />

±, negativer Rückkopplungsmechanismus<br />

99<br />

Somatotropinfreisetzung 99<br />

±, Hemmung 99<br />

±, Stimuli 99<br />

Somatotropin-Release-Inhibiting-Hormon<br />

83<br />

Somatotropin-Releasing-Hormon (GH-RH)<br />

83, 85, 99<br />

Somatotropinsekretion, Regulation 99<br />

Somatotropin-Somatomedin-Achse 99<br />

Somiten, Aufbau 582<br />

±, Entwicklung 582<br />

Sonic hedgehog (shh) 375<br />

sozialer Status, Körpergewicht 407<br />

±, körperliche Aktivität 407<br />

Spalt, interkapillärer 190<br />

Spaltbildungen 319<br />

Spannung 156f<br />

spannungsabhängige Natriumkanäle 147<br />

spannungsgesteuerte Calciumkanäle 205<br />

Spätantikörper 5<br />

Spatium paravesicale 312<br />

Spatium perinei superficialis 312<br />

Spatium perisinusoideum 366<br />

Spatium praeperitoneale 300<br />

Spatium praeviscerale 239<br />

Spatium retrooesophagicum 136<br />

Spatium retroperitoneale 293<br />

Spatium retropharyngeum 239<br />

Spatium retropubicum 313<br />

Spatium subperitoneale 312<br />

Spätschäden, diabetische 411<br />

Spectrin 12<br />

Speichel 7, 47, 326±329, 385<br />

±, Flieûrate 327<br />

±, Funktionen 329<br />

±, Zusammensetzung 326±328<br />

Speicheldrüsen 91, 111, 211, 248, 317,<br />

321, 323f, 385, 388<br />

±, Bauplan 324<br />

±, Gefäûe 324<br />

±, Innervation 324, 327<br />

±, Lymphabfluss 324<br />

±, Mehrdurchblutung 211<br />

Speicheldrüsenentzündung 329<br />

Speicheldrüsensekretion, Regulation 114<br />

Speichelfluss 121, 325, 327, 331<br />

±, Nahrungsaufnahme 327<br />

Speichelkomponenten 328<br />

Speichelproteine, Exocytose 327<br />

±, Syntheseort 328<br />

Speichelsekretion, Reduktion 329<br />

±, Regulation 327<br />

Speisebrei 340, 342, 348<br />

±, Durchmischung 340, 348<br />

±, Homogenisierung 340<br />

Speiseröhre 137, 318, 335, 337<br />

±, Übersicht 335<br />

Speiseweg 241, 321<br />

±, Verlauf 241<br />

Spemann-Organisator 576, 580<br />

Spendererythrocyten 16<br />

Spermadhäsin 521<br />

Spermatiden 511, 514f<br />

±, Elongation 514f<br />

±, elongierte 509f, 512<br />

±, haploide 509<br />

Spermatocyten 510, 515<br />

±, Antigenexpression 515<br />

±, primäre 509±512<br />

±, sekundäre 512f<br />

Spermatogenese 415, 510, 517f<br />

±, Gesamtdauer 518<br />

±, Schritte 510<br />

Spermatogenese-Loci 519<br />

Spermatogenesestörungen, Formen 518<br />

±, Ursachen 518<br />

Spermatogonien 509f, 512<br />

±, Proliferation 510<br />

±, Subklassifizierung 510<br />

Spermatozoen 15, 509f, 512, 514, 520,<br />

525, 555<br />

±, Geschwindigkeit 555<br />

±, schnelle Migration 555<br />

Spermatozoenbildung 510<br />

Spermiation 514<br />

Spermidin 527<br />

Spermien 510, 513, 515±520f, 524, 538,<br />

555<br />

±, Befruchtungsfähigkeit 555<br />

±, Beweglichkeit 524<br />

±, Coating 521<br />

±, Cytoskelett 515<br />

±, Hypermotilität 555<br />

±, Immotilität 520<br />

±, Neoantigene 515<br />

±, positiv rheotaktischer Reiz 538<br />

±, Reifung 521<br />

±, Schwanz 514f<br />

±, Speicherung 521<br />

±, Transport 520<br />

Spermienaktivierung 555<br />

Spermieninjektion, intracytoplasmatische<br />

(ICSI) 557<br />

± ±, Erfolgsrate 557<br />

Spermienmigration 555<br />

Spermientransport 122<br />

Spermin 527<br />

Spermiogenese 510, 512, 514<br />

±, Ablauf 514<br />

Spermium-Eizell-Interaktion 555<br />

Sphärocyten, Lebensdauer 12<br />

Sphärocytose, hereditäre 12<br />

S-Phase 511<br />

Sphinkter 109, 228, 337<br />

±, Ductus venosus 228<br />

±, Harnröhre 488<br />

± ±, tonische Eigenaktivität 488<br />

±, Ösophagus 337<br />

Sphinkteren, glattmuskuläre 237<br />

±, Venenplexus 237<br />

Sphinkterkontraktion 112<br />

Sphinkterrelaxation 112f<br />

Spike-Aktivitäten 340<br />

Spina iliaca anterior superior 297f<br />

spinal-autonome Reflexe 120<br />

spinale Reflexe 490<br />

Teil C ± Register 657


658<br />

spinaler Blasenentleerungsreflex 489<br />

spinaler Blasenreflex 122<br />

Spinalganglien 104, 111<br />

Spinalnerv 111<br />

Spiralarterien 544, 561<br />

Spiralmitochondrien 515, 556<br />

Spirometer 256, 262, 266<br />

Spitzenathleten, anaerobe Schwelle 444<br />

±, Herzfrequenz 444<br />

±, Leistungsfähigkeit 444<br />

Spitzenstromstärke 199<br />

Splanchnikusgebiet 218, 227, 232<br />

±, Durchblutung 218<br />

±, Gefäûwiderstand 227<br />

±, Sauerstoffverbrauch 218<br />

Splanchnopleura 246<br />

Spleiûen, alternatives 16, 51f<br />

± ±, H-Ketten-Primärtranskript 51f<br />

Splen 41, 303<br />

Spondylitis, ankylierende (Morbus<br />

Bechterew) 59<br />

± ±, HLA-Assoziation 59<br />

Spongiosa 8<br />

Spongiosabälkchen 36<br />

Spontanaktivität, neurogene 111<br />

Spontandepolarisation 152±155<br />

±, Geschwindigkeit 153<br />

±, Schrittmacherzellen 152f<br />

Spontanpneumothorax 125<br />

Spritzkanälchen 507, 523, 525<br />

Spritzschluck 337<br />

Spurenelemente 393, 397<br />

SRY (sex determining region Y) 503<br />

SRY-Gen 503, 507<br />

Stabkernige 18<br />

Stammfettsucht 93<br />

Stammzellen 8, 351±353, 372, 565<br />

±, hämatopoietische 8, 34f, 73<br />

± ±, Differenzierung 8<br />

± ±, Selbsterneuerung 8<br />

±, multipotente 8<br />

±, Nabelschnurblut 565<br />

±, pluripotente 9 f<br />

±, proliferierende 350<br />

Stammzellfaktor (SCF), Wirkungsspektrum<br />

10<br />

Stammzellpool 510<br />

Standard-EKG-Ableitungen 158<br />

Standardhydrogencarbonat 499, 501f<br />

Stapes 319<br />

Stärke, resistente 397<br />

Status, sozialer 407<br />

± ±, Körpergewicht 407<br />

± ±, körperliche Aktivität 407<br />

Staubzellen 251<br />

Stauungsikterus 305<br />

Stauungslunge 286<br />

Steady State 441, 446<br />

Steady-State-Herzfrequenz 444<br />

Steatorrhö 392, 417<br />

Stehen, Kreislaufbelastung 225<br />

±, langes 216, 225<br />

Steiltyp 159<br />

Steinbildung, Verhinderung 470<br />

Stellatumblockade 111<br />

Stellglied 82<br />

Stellknorpel 243<br />

Stenoon-Gang 323<br />

Stenosen 200, 204<br />

±, Druckabfall 200<br />

Sterilisation 539<br />

Sternallinie 131<br />

Sternoklavikulargelenk 135<br />

Sternum 8, 252<br />

Steroidbiosynthese, Ovar 550<br />

Steroide 91, 370, 550<br />

Steroidhormon produzierende Zellen 91<br />

Steroidhormone 79f, 91, 361, 367, 516<br />

±, Hauptgruppen 516<br />

±, Nebennierenrinde 91<br />

±, Struktur 516<br />

±, Synthese 516<br />

Teil C ± Register<br />

Steroidhormonrezeptoren 412<br />

steroidogene Enzyme, selektive<br />

Expression 93<br />

Steroidrezeptoren 415<br />

Stethoskop 162<br />

Steuerhormone 86<br />

Steuerung vitaler Funktionen 116<br />

Stickoxid s. NO<br />

Stickstoff 399, 451<br />

±, toxische Wirkung 451<br />

Stickstoffauswaschmethode 257<br />

Stickstoffmonoxid s. NO<br />

Stierhornmagen 302, 339<br />

Stiftchenzellen 538<br />

Stigma 536, 552<br />

Stillen 85, 552<br />

±, empfängnisverhütender Effekt 552<br />

Stimmfalten 244<br />

Stimulantien 448<br />

Stimulation, inotrope 171<br />

Stimulus-Sekretions-Kopplung 380<br />

Stirnhöhle 236, 238f<br />

±, arterielle Versorgung 239<br />

±, Innervation 239<br />

Stoffaustausch 181, 207, 213<br />

±, Diffusion 213<br />

±, Filtration 213<br />

±, kontinuierliche Kapillaren 213<br />

±, Mikrozirkulation 213<br />

±, postkapilläre Venolen 213<br />

Stoffaustausch, diffusionslimitierter 213f<br />

±, durchblutungslimitierter 213f<br />

Stoffwechsel 400, 403, 407<br />

±, BCM 400<br />

±, FFM 400<br />

±, interindividuelle Varianz 407<br />

±, neuroendokrine Regelkreise 403<br />

±, oxidativer 491<br />

± ±, Wasserbildung 491<br />

Stoffwechselendprodukte 179<br />

±, Transport 179<br />

±, wasserlösliche 453, 465<br />

± ±, Entfernung 453<br />

Stoffwechselerkrankungen 397<br />

±, ernährungsabhängige 407<br />

Stoffwechselhomöostase 393, 410<br />

Stoffwechsellage 402<br />

±, anabole 410<br />

Stoffwechselmediatoren 210<br />

Stoffwechselstörungen, biotinassoziierte<br />

414<br />

±, Schwerkranke 402<br />

Stoffwechselvorgänge, hormonelle<br />

Regulation 79<br />

Stokes-Molekülradius, Albumin 214<br />

±, Glucose 214<br />

Stomatitis 394, 412<br />

Stomatodeum 318<br />

Stoppcodon 49<br />

Störungen, neurologische 394, 416<br />

±, neuropathische 414<br />

±, neurovegetative 119<br />

±, ZNS 494<br />

Strang, nephrogener 458<br />

Stratum basale 541f<br />

Stratum circulare 107, 320, 337, 340, 347,<br />

353, 381<br />

Stratum compactum 541f, 544<br />

Stratum corneum 320<br />

Stratum functionale 541<br />

Stratum granulosum 534±536<br />

Stratum intermedium 332<br />

Stratum longitudinale 107, 320, 337, 340,<br />

347<br />

Stratum spongiosum 541f, 544<br />

Stratum submucosum 542<br />

Stratum supravasculare 542<br />

Stratum vasculosum 542<br />

Streeter-Säulen 542<br />

Streifenstücke 324±328<br />

±, Elektrolyttransport 326<br />

Streptokinase, Antigenität 32<br />

Streptokokken 32<br />

Stress 96, 346, 480<br />

Stressantwort, metabolische 409<br />

Stressfasern 214<br />

Stresshormone 91<br />

Stressreaktion 91<br />

Stresssituationen, autonomes<br />

Nervensystem 103<br />

Streuung, hämatogene 188<br />

± ±, Tumorzellen 188<br />

Stria terminalis 117f<br />

Stroma 9, 36<br />

±, Knochenmark 36<br />

Stromazellen 9, 61f<br />

Stromlinien 195<br />

Strompuls 198, 204<br />

±, Messung 204<br />

Strompulsformen, Arteriensystem 199<br />

Strompulswellen, Amplitude 199<br />

±, Überlagerung 199<br />

Stromstärke 172, 195, 199<br />

Strömung 199<br />

±, Aorta 196<br />

±, laminare 195f<br />

±, turbulente 195f, 199, 201, 203f<br />

Strömungsbedingungen, pulsatile 196<br />

Strömungsgeräusche 196, 201, 204<br />

±, physiologische 227<br />

± ±, Schwangere 227<br />

Strömungsgeschwindigkeit 195±197, 199,<br />

202, 204<br />

±, Gefäûquerschritt 196<br />

±, Messung 204<br />

Strömungsschubspannung 172<br />

Strömungswiderstand 195f, 198, 200f<br />

±, Anstieg 201<br />

±, arterielle Widerstandsgefäûe 198<br />

±, Kreislauf 200<br />

±, venöser 202<br />

± ±, lokaler Anstieg 202f<br />

Struma 89f, 393<br />

±, euthyreote 89<br />

ST-Strecke 157f, 160<br />

±, Anhebung 160<br />

Stuart-Power-Faktor, biologische Halbwertszeit<br />

26<br />

±, Funktion 26<br />

Stuart-Power-Faktor-Mangel 26<br />

Stufentest 440±442, 444<br />

±, Durchführung 441<br />

Stuhl 385, 392<br />

±, Inspektion 392<br />

±, Wasserausscheidung 385<br />

Stuhlausscheidung 317<br />

Stuhldrang 121, 383<br />

±, Unterdrückung 383<br />

Stuhlmenge 383<br />

24-Stunden-Blutdruckmessungen,<br />

Hypertonie 233<br />

±, Normotonie 233<br />

24-Stunden-Energieverbrauch 396, 400f<br />

Subinvolutio uteri 571<br />

subjektives Wohlempfinden 116<br />

Subkardinalvene 187f<br />

Sublingualdrüsen 327<br />

Submandibulardrüsen 327<br />

Subphase, alveoläre 262<br />

Substantia reticulofilamentosa 10<br />

Substanz P 95, 106f, 174, 230, 244, 338,<br />

357, 364<br />

±, Freisetzungsreiz 357<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

Substanz, graue 229<br />

± ±, Durchblutung 229<br />

±, weiûe 229<br />

± ±, Durchblutung 229<br />

Substanzen, harnpflichtige 469<br />

± ±, tubuläre Resorption 469<br />

± ±, tubuläre Sekretion 469<br />

Substratpräferenzen 402<br />

Substratstoffwechsel, Umstellung 405<br />

Substratverfügbarkeit 439


Suchreflex 570<br />

Sudden-Infant-Death-Syndrom 286<br />

suicide bag 20<br />

Sulcus a. subclaviae 247<br />

Sulcus aortae descendentis 247<br />

Sulcus atrioventricularis 144<br />

Sulcus bulboventricularis 139<br />

Sulcus coronarius 133<br />

Sulcus interventricularis 133, 139f<br />

Sulcus interventricularis anterior 129<br />

Sulcus lateralis 117<br />

Sulcus terminalis 322<br />

Sulfat 4, 468, 500<br />

Sulfatausscheidung, Schwelle 483<br />

Sulfatresorption 483<br />

Sulfonamide 6, 12<br />

±, Bindung an Albumin 6<br />

Sulfonsäuren 361<br />

Summationsebene, elektrischer 158<br />

Summationsvektor, elektrischer 156f, 159<br />

± ±, dreidimensionales Bild 159<br />

± ±, Projektionen 157, 159<br />

± ±, Vorhöfe 157<br />

Superfizialzellen 546<br />

Superoxid-Anion 12, 20, 283<br />

Superoxid-Dismutase 12, 595<br />

Supplemente 408<br />

Supportzellen 8<br />

Suppression 70<br />

Suppressorzellen 71<br />

Suprakardinalvene 187<br />

supraventrikuläre Arrhythmien 160<br />

supraventrikuläre Extrasystolen 118<br />

Surfactant 249, 251, 259, 262f, 566<br />

±, Alveolengröûe 262<br />

±, Biosynthese 262<br />

±, Halbwertszeit 262<br />

Surfactant-Mangel, Erwachsene 264<br />

±, Frühgeborene 264<br />

SVCT s. Vitamin-C-Transporter<br />

SVCT1 410<br />

SVCT2 411<br />

Switch 53<br />

Switch-Operation 141<br />

Switch-Rekombination 53<br />

Switch-Sequenzen 53<br />

Sympathikotonus 115, 218, 230, 257, 439<br />

±, hypothalamische thermoregulatorische<br />

Neurone 230<br />

±, Inspiration 257<br />

Sympathikus 103f, 105, 107f, 112f, 121,<br />

149, 153f, 165, 173, 267, 327, 340, 354,<br />

356, 494f<br />

±, Aktivierung 494<br />

±, fight or flight 103<br />

±, präganglionäre Neurone 108<br />

±, präganglionärer 118<br />

±, Transmitter 105<br />

±, Zielorgane 112<br />

±, zweites Neuron 104<br />

Sympathikusaktivierung 115, 225, 229,<br />

460, 478<br />

±, Drüsensekretion 115<br />

±, Gefäûwiderstand 229<br />

±, reflektorische 166<br />

Sympathikusaktivität 219±221, 223, 226,<br />

439<br />

±, Blutdruckänderungen 220<br />

±, Erhöhung 226<br />

±, Regulation 219<br />

Sympathikusausschaltung, Blutdrucksenkung<br />

218<br />

±, Vasodilatation 218<br />

Sympathikusbahn, zentrale 116<br />

Sympathikusfasern, postganglionäre 218<br />

± ±, Cotransmitter 218<br />

± ±, Transmitter Noradrenalin 218<br />

Sympathikushemmung 220, 223<br />

±, Barosensorenaktivität 220<br />

Sympathikusstimulation 165, 173, 175,<br />

220, 222, 230, 448<br />

±, positiv chronotrope Wirkung 175<br />

±, positiv dromotrope Wirkung 175<br />

±, positiv inotrope Wirkung 175<br />

±, positiv lusitrope Wirkung 175<br />

±, vasodilatatorische Wirkung 175<br />

sympathische Afferenzen 115<br />

sympathische Ganglien 104<br />

±, prävertebrale 109<br />

sympathische Ganglienzellen 93<br />

sympathische Herznerven 174f<br />

sympathische Nervenendigungen,<br />

Venenwand 192<br />

sympathische Nervenfasern 181, 202, 206,<br />

230, 463<br />

±, juxtaglomerulärer Apparat 463<br />

±, Venenwand 202<br />

sympathische Neurone 105, 107<br />

±, cholinerge 105<br />

±, noradrenerge 105<br />

±, Schweiûdrüsen 107<br />

±, postganglionäre 108, 111<br />

± ±, Erfolgsorgane 111<br />

sympathische Nierennervenfasern 480<br />

sympathische Ruheaktivität, Ausfall 111<br />

sympathische Vasokonstriktion 218, 232<br />

±, Effekte 218<br />

±, Haut 232<br />

±, Muskulatur 232<br />

sympathische Vasokonstriktorneurone<br />

106<br />

sympathischer Grenzstrang 87, 455<br />

sympathisches Nervensystem 104, 119,<br />

182, 218, 401, 403f, 406, 431<br />

±, catecholaminerge Zellen 104<br />

±, Durchblutungsregulation 218<br />

±, Stimulation 119<br />

±, Temperaturregulation 431<br />

Sympatholytika 106<br />

Sympathomimetika 107<br />

Symphyse 310, 486f<br />

Symphysis pubica 297, 311, 313<br />

Synapsenmorphologie, ANS 105<br />

Synapsis 511<br />

synaptonemaler Komplex 511<br />

Syncytiotrophoblast 86, 557±559, 561, 563<br />

Syncytium 557, 561<br />

±, funktionelles 147<br />

± ±, Herzmuskelzellen 147<br />

Syndrom, adrenogenitales (AGS) 93<br />

± ±, Ursachen 93<br />

±, metabolisches 393<br />

±, nephrotisches 453, 495<br />

Syndrome, psychovegetative 118<br />

± ±, Pathogenese 118<br />

Syngamie 556<br />

Synkope, vasovagale 450<br />

Synovia 44, 190<br />

System, adrenogenitales 91<br />

±, arterielles 494<br />

± ±, Füllungszustand 494<br />

±, darmassoziiertes lymphatisches 353<br />

±, dichtes tubuläres 23f<br />

± ±, Calciumfreisetzung 24<br />

± ±, Calciumspeicher 24<br />

±, diffuses neuroendokrines (DNES) 95<br />

± ±, peripherer Anteil 95<br />

± ±, Zelltypen 95<br />

± ±, zentraler Anteil 95<br />

±, diffuses neuroendokrines 95<br />

±, endokrines 79, 83<br />

±, fibrinolytisches 6<br />

±, hämatopoietisches 34<br />

±, hypothalamisch-hypophysäres 81±85<br />

± ±, Anatomie 84<br />

± ±, Funktion 84<br />

± ±, Hormone 85<br />

± ±, negativer Rückkopplungsmechanismus<br />

82<br />

± ±, Sekretion aus Nervenendigungen 81<br />

±, limbisches 116±119, 219<br />

± ±, affektives Verhalten 117<br />

± ±, vegetative Reaktionen 117<br />

±, lymphatisches 352<br />

±, offenes kanalikuläres (OCS) 23<br />

±, parasympathisches 403<br />

±, retikuloendotheliales 21<br />

±, venöses 226, 230<br />

± ±, Rückstau 230<br />

± ±, Volumen-Compliance 226<br />

systemischer Lupus erythematodes<br />

(SLE) 72<br />

Systole 152, 161f, 170, 198f, 288<br />

Systolendauer, Herzfrequenz 171<br />

systolische Amplitudenüberhöhung 199<br />

systolische Auswurfleistung, Einschränkung<br />

176<br />

systolische Blutdrucksteigerung 198<br />

systolische Blutdruckwerte 233<br />

systolische Druckentwicklung 164<br />

systolische Wandspannung, Erhöhung<br />

176<br />

systolischer Blutdruck 197f, 233<br />

systolischer Blutdruckanstieg 226<br />

systolisches Herzversagen 176<br />

S-Zacke 157<br />

S-Zellen 354, 380<br />

T3 s. Triiodthyronin<br />

T<br />

T4 s. Thyroxin<br />

Tabak 105<br />

Tachyarrhythmien 154f<br />

±, erhöhte Automatizität 155<br />

±, getriggerte Aktivität 155<br />

±, kreisende Erregung 155<br />

±, Ursachen 154<br />

tachykarde Rhythmusstörungen 154<br />

±, Einteilung 154<br />

±, Ursachen 154<br />

Tachykardie 90, 101<br />

Tachykardien, ventrikuläre 154<br />

Tachypnoe 232, 286<br />

Taenia libera 301, 349, 381<br />

Taenia mesocolica 381<br />

Taenia omentalis 302, 381<br />

Taeniae coli 381<br />

Taenien 306, 349, 354, 381f<br />

±, Kontraktion 381<br />

Tagesleistung, tubuläre 465<br />

Tagesmüdigkeit 286<br />

Talgdrüsen 236<br />

Tamm-Horsfall-Protein 470<br />

TAP (transporter associated with peptidepresentation)<br />

57, 59<br />

Tapir 254<br />

Taschenband 243<br />

Taschenklappen 141, 144, 161<br />

Taubenzüchterkrankheit 72<br />

Taubheitsgefühle 414<br />

Tauchen 290, 450<br />

±, Atmungsanpassungen 290<br />

Tauchphysiologie 450<br />

Tauchreflexe, Herzstillstände 221<br />

Tauchtauglichkeit 450<br />

Taurin 361, 370<br />

Taurocholsäure 368<br />

Tawara-Schenkel 152<br />

T-B-Kooperation 64, 66<br />

TCRa-Kette 61<br />

TCRb-Gene 61<br />

TCRd-Gene 61<br />

TCRg-Gene 61<br />

TCR-CD3-Komplex, Struktur 56<br />

TCR-Gene, Generierung 56<br />

±, Umlagerung 61<br />

TCR-Ketten, Primärtranskripte<br />

TCRs s. T-Zell-Rezeptoren<br />

55<br />

TdT s. terminale Desoxynucleotidyltransferase<br />

Teilungsspindel 513<br />

Tela submucosa 320, 335, 353, 381f<br />

Tela subserosa 253, 320, 539, 542<br />

Telomerase, Altern 595<br />

Telomere 511<br />

Teil C ± Register 659


660<br />

Telophase 513<br />

Temperaturanstieg, muskulärer 447<br />

Temperaturempfindung 430f<br />

Temperaturregulation 117, 432f, 567<br />

±, autonome 431<br />

± ±, Neugeborenes 431<br />

±, biologische 430<br />

± ±, efferente Nervenbahnen 431<br />

± ±, Festlegung des Sollwerts 430<br />

± ±, hypothalamischer Regler 430<br />

±, körperliche Arbeit 432<br />

±, Kreislauf 432<br />

±, Pathophysiologie 433<br />

±, Wasserhaushalt 432<br />

Temperaturrezeptoren 115<br />

Tenase, extrinsische 26f<br />

±, intrinsische 27, 30<br />

Tendo cricooesophagea 240<br />

Teratozoospermie 518<br />

Terminal Web 350<br />

terminale Arteriolen 188<br />

terminale Desoxynucleotidyltransferase<br />

(TdT) 49f, 60<br />

terminale Gefäûabschnitte 211<br />

terminale Lymphgefäûe 207<br />

Terminalzotten 560<br />

Tertiärzotten 560<br />

Testes 503, 509<br />

testikuläre Feminisierung 519<br />

Testosteron 83, 91±93, 446, 510, 515±517,<br />

531, 550<br />

Testosteronproduktion 437<br />

Testosteronsekretion 506<br />

Testosteronsyntheseweg, Enzymdefekt<br />

507<br />

Tetanien 90<br />

tetanische Kontraktion 211, 226<br />

tetanische Krämpfe 118, 502<br />

Tetrade 511<br />

Tetrahydrofolate 413<br />

Tetrahydrofolsäure 411<br />

Tetraplegie 409<br />

TF (tissue factor) s. Gewebethromboplastin<br />

TFPI (tissue factor pathway inhibitor) 27,<br />

29<br />

TGF-a (transforming growth factor<br />

a) 353, 551<br />

TGF-b 353<br />

TGF-b1 551<br />

TGF-b2 551<br />

TGF-b3 551<br />

TGF-b-Familie 375, 551<br />

TGF-b-Homologe 580<br />

Th1-Th2-Konzept 66<br />

Th1-Zellen 62f, 66, 72<br />

±, Funktion 63<br />

Th2-Helferzellen 72<br />

TH2-Lymphocyten 20<br />

Th2-Zellen 62±64, 66<br />

±, Funktion 63<br />

thalamische Mittellinienkerne 118<br />

Thalamus, lateraler 118<br />

Thalamus dorsalis 117<br />

Thalassaemia major 275<br />

Thalassämieerythrocyten 275<br />

Thalassämien, Formen 274<br />

a-Thalassämien 275<br />

b-Thalassämien, Symptomatik 276<br />

Thebesi-Venen 145<br />

Theca externa 534±536<br />

Theca folliculi 534, 536<br />

Theca interna 534f, 550<br />

Thekaluteinzellen 535f<br />

Thelarche 572<br />

T-Helfer 34<br />

Therapie, antikoagulatorische 203<br />

Thermogenese 89, 404<br />

±, arbeitsinduzierte 400<br />

±, diätinduzierte 431<br />

±, nahrungsinduzierte 400f<br />

Thermoregulation 63, 179, 226, 230, 440<br />

±, Hautdurchblutung 230<br />

Teil C ± Register<br />

Thermoregulationssystem 430f<br />

±, Hypothalamus 430<br />

±, Sollwert 431<br />

thermoregulatorische Aktivierung 431<br />

thermoregulatorische Effektoren 430<br />

thermoregulatorische Neurone,<br />

hypothalamische 230<br />

± ±, Sympathikotonus 230<br />

thermoregulatorische Wärmeabgabe 430<br />

±, Induktion 430<br />

thermoregulatorische Wärmebildung 430<br />

±, Induktion 430<br />

Thermorezeption 323<br />

Thermorezeptoren, zentrale 430<br />

Thiamin 394, 397, 411<br />

±, Ausscheidung 411<br />

±, Bedarf 411<br />

±, biologische Aufgaben 411<br />

±, Chemie 411<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, Resorption 411<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Vorkommen 394, 411<br />

Thiaminpyrophosphat (TPP) 411<br />

Thiamintriphosphat (TTP) 411<br />

Thiazide, Wirkort 477<br />

±, Wirkungsmechanismus 477<br />

Thorax 125, 251, 253f, 260f<br />

±, Compliance 261f<br />

± ±, Verminderung 262<br />

±, maximale Exspirationsstellung 253<br />

±, maximale Inspirationsstellung 253<br />

±, Ruhedehnungskurve 261<br />

±, Ruhestellung 261<br />

Thoraxapertur, obere 127, 131<br />

± ±, Faszienverhältnisse 127<br />

±, untere 129, 252<br />

± ±, Anteile 129<br />

± ±, Gestalt 129<br />

± ±, Grenzen 129<br />

Thoraxerweiterung 252, 265<br />

Thoraxverkleinerung 252<br />

Threonin 397<br />

Thrombasthenie 25<br />

Thromben 233<br />

Thrombin 6, 22, 25, 27±31<br />

±, elektrostatische Eigenschaften 28<br />

±, Fibrinogenerkennungsregion 28<br />

±, Hemmung 30<br />

±, Heparinbindungsstelle 28<br />

±, Inaktivierung durch Antithrombin III 29<br />

±, Inaktivierung durch Plasmin 31<br />

±, thrombomodulingebundenes 29<br />

Thrombocyten 3f, 9±11, 13, 15, 19, 21±25,<br />

29, 203<br />

±, aktivierte 22<br />

±, Aktivierung 23<br />

±, Formveränderung 24<br />

±, Funktionen 23<br />

±, Interaktion mit dem Endothel 203<br />

±, Kontraktion des Cytoskeletts 29<br />

±, Organellensystem 23<br />

±, ruhende 23<br />

±, Struktur 22<br />

±, submembranäres Cytoskelett 22<br />

Thrombocytenadhäsion, Hemmstoffe 25<br />

Thrombocytenaggregation 24f, 69<br />

±, Hemmung 25<br />

Thrombocytenaktivierung 24, 29<br />

±, Hemmung durch Acetylsalicylsäure 29<br />

Thrombocytenaktivierungsfaktor (PAF) 21<br />

Thrombocytenbildung, Regulation 22<br />

Thrombocytendefekte, angeborene 25<br />

Thrombocytenfibrinpfropf, Bildung 28<br />

±, Kontraktion 28<br />

Thrombocytenmembran, Auflösung 25<br />

Thrombocytenoberfläche 24<br />

Thrombocytenpfropf, Fibrinvernetzung<br />

25<br />

Thrombocytopenien 25<br />

Thrombomodulin 29<br />

Thromboplastinzeit (TPZ) 30<br />

±, partielle (PTT) 30<br />

Thrombopoiese 10, 23<br />

Thrombopoietin 10f, 22, 481<br />

±, rekombinantes 22<br />

±, Wirkungsspektrum 10<br />

Thrombopoietinkonzentration 22<br />

Thrombosen 192, 290<br />

±, venöse 217<br />

Thromboseneigung, Erhöhung 496<br />

Thromboseprophylaxe 30, 203<br />

Thromboserisiko 29, 203<br />

Thrombospondin 25<br />

Thromboxan A 2 (TxA 2) 25, 29f<br />

Thromboxane 24, 206<br />

Thrombusbildung, normaler Gerinnungsstatus<br />

203<br />

Thymidin, radioaktives 77<br />

Thymus 17, 21, 36±39, 45, 57, 61, 70, 127,<br />

134f, 319<br />

±, Aufbau 37f<br />

±, Aufgabe 37<br />

±, Entwicklung 38<br />

±, Lage 37<br />

±, Lobuli 37<br />

±, Topographie 134<br />

Thymusdreieck 131<br />

Thymusfettkörper 239<br />

Thymusrestkörper 128<br />

Thyreoglobulin 87±89<br />

±, Antikörper 89<br />

Thyreoidektomien 90<br />

Thyreoiditis 89<br />

Thyreoliberin (TRH) 85<br />

Thyreotropin (TSH) 85f, 89, 550<br />

±, Wirkung 89<br />

Thyreotropin-Releasing-Hormon<br />

(TRH) 83, 89<br />

Thyroglossusfistel 319<br />

Thyroidea 319<br />

Thyroxin (T 4) 5, 79, 83, 85±90, 443<br />

±, Deiodierung 89<br />

±, Mobilisierung 89<br />

Thyroxin bindendes Globulin 6, 89<br />

Tiefenrausch 451<br />

Tiffeneau-Test 266<br />

Tight Junctions 189f, 213, 326, 333, 342,<br />

368, 384, 471, 485, 515<br />

±, Porendurchmesser 384<br />

Time Trial 444<br />

Tissue-Factor-Pathway 25<br />

T-Killerzellen 572<br />

T-Konformation 271<br />

T-Lymphoblasten 9<br />

T-Lymphocyten 17, 21, 33f, 38, 40±42,<br />

45f, 61, 71, 73, 77, 351, 353<br />

±, Antigenerkennung 46<br />

±, autoreaktive 70<br />

±, B-Lymphocyten 46<br />

±, cytotoxische (CTLs) 34f, 40f, 69<br />

± ±, Killerprogramm 69<br />

±, negative Selektion 61<br />

±, positive Selektion 61<br />

±, Reifung im Thymus 61<br />

±, unreife 37<br />

±, Wanderwege 45<br />

T-Lymphocytenrepertoire, Herstellung 37<br />

TNF-a (Tumornekrosefaktor a) 9, 17f, 21,<br />

59, 62, 78, 353, 409, 434<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

TNF-b 59, 62, 64f, 434<br />

±, Funktion 62<br />

±, Produzentenzellen 62<br />

±, Zielzellen 62<br />

Tocopherol 394<br />

a-Tocopherol 416<br />

Tod 494<br />

Todesrezeptoren 69, 71<br />

Todesursachen 175, 233f


±, Herzinsuffizienz 175<br />

Toleranz, immunologische 15, 70<br />

± ±, Induktion 70<br />

Toleranzadaptation 433<br />

Tollkirsche 105<br />

Tomes-Fasern 332<br />

Tomes-Fortsätze 332<br />

Tomes-Körnerschicht 332<br />

tonische Kontraktion 348<br />

Tonsilla adenoidea 240<br />

Tonsilla lingualis 42, 241, 322, 335<br />

Tonsilla palatina 36, 39, 42, 239±241, 319,<br />

321f, 334f<br />

±, Aufbau 42<br />

±, Schleimhautoberfläche 42<br />

Tonsilla pharyngea 36, 39, 42, 236,<br />

239±241, 334f<br />

±, Blutversorgung 241<br />

±, Hyperplasie 241<br />

Tonsilla tubaria 42, 241, 335<br />

±, Entzündung 241<br />

Tonsillarbucht 241, 319<br />

Tonsillen 37, 42±45<br />

±, Aufbau 42<br />

±, Aufgabe 37<br />

±, Entwicklung 43<br />

±, Immunantworten gegen Umweltantigene<br />

42<br />

±, Lage 43<br />

±, lymphoepitheliale Organe 42<br />

±, orale 42<br />

Tonus 111, 204f<br />

±, glatte Gefäûmuskulatur 205<br />

±, glatte Muskulatur 204<br />

±, myogener 208<br />

Torus levatorius 240f, 334<br />

Torus tubarius 237, 240, 334<br />

Totalkapazität 254f, 267, 280<br />

±, Altersabhängigkeit 255<br />

±, Definition 255<br />

±, Vergröûerung 267<br />

Totalprolaps 540<br />

Totipotenz 575, 591<br />

Totraum 249, 257<br />

±, anatomischer 241, 257f, 440<br />

± ±, Definition 257<br />

± ±, Funktion 257<br />

±, funktioneller 257, 259, 267, 284<br />

± ±, Definition 257<br />

± ±, Lungenerkrankungen 257<br />

±, Messung 257<br />

Totraumventilation 258<br />

Totraumvolumen 258<br />

Toxine 120, 351, 408<br />

±, bakterielle 67, 232, 328<br />

±, zentrale Chemorezeptoren 120<br />

TPO 9<br />

Trabeculae carneae 144<br />

Trabekel 40<br />

Trabekelarterien 41<br />

Trabekelvenen 41<br />

Trachea 110, 127, 129, 134, 136, 236,<br />

239±241, 244±246, 248, 268, 286<br />

±, Aufbau 244f<br />

±, autonome Innervation 110<br />

±, Innendurchmesser 245<br />

±, Kompression 268<br />

±, Muskulatur 245<br />

±, Verzweigung 245<br />

±, Wandaufbau 236<br />

Trachealschleim 244<br />

Tractus hypothalamohypophysialis 83±85<br />

Tractus solitarius 116<br />

Tractus spinocerebellaris 116<br />

Tractus spinothalamicus 115, 122, 175,<br />

430<br />

Tractus tuberoinfundibularis 83±85, 89,<br />

91<br />

±, neurohämale Region 85<br />

Träger-Hapten-System 74<br />

Trägheitskräfte 195<br />

Trainierbarkeit 447<br />

Training, Jugendliche 447<br />

±, Patienten 447<br />

±, Senioren 447<br />

Trainingsanpassungen 446<br />

Trainingseffekte, Gefäûsystem 227<br />

±, Herz 227<br />

Tränen 47<br />

Tränenfluss 121<br />

Tränennasengang 236<br />

Tränensekretion 327<br />

Transamidase, Faktor XIIIa 28<br />

Transcobalamin 6, 345, 412<br />

Transcortin 6, 370<br />

Transcytose 47, 189, 352<br />

±, rezeptorvermittelte 328<br />

±, sekretorisches IgA 352<br />

Transdifferenzierung 590<br />

transepitheliale Potentialdifferenz 384<br />

Transferrin 5, 7, 189, 370, 525<br />

±, Fe 3+ 7<br />

±, Funktion 5<br />

±, Molekülmasse 5<br />

Transferrinsättigung, Eisenstoffwechselstörungen<br />

7<br />

transformierende Wachstumsfaktoren<br />

(TGFs) 63<br />

Transfusionen, intrauterine 16<br />

Transfusionsreaktionen 72<br />

Transfusionszwischenfall 14<br />

trans-Golgi-Netzwerk 380<br />

transition proteins 514<br />

Transketolase 411<br />

Transkription 80<br />

Transkriptionsfaktoren 76, 89, 91, 140,<br />

459<br />

±, Herzentwicklung 140<br />

Transmitter 105f<br />

±, ANS 106<br />

±, Parasympathikus 105<br />

±, Sympathikus 105<br />

Transmitter-Modulator-Kombination,<br />

Spezifität 107<br />

Transmitterplastizität 105<br />

Transplantatabstoûung, hyperakute 72<br />

Transplantatempfänger, T-Zell-vermittelte<br />

Reaktion 77<br />

Transplantation, HLA-Gene 59<br />

Transplantationsantigene, starke 46<br />

Transport, aktiver 562<br />

±, axonaler 85<br />

±, axoplasmatischer 81<br />

±, epithelialer 384<br />

±, erleichterter passiver 562<br />

Transporter, Hepatocytenmembran 369<br />

Transporterproteine 96<br />

Transportgefäûe 39<br />

Transportmechanismen, aktive 498<br />

Transportproteine, Einbau 96<br />

±, lipophile Hormone 81<br />

Transportsysteme, Sekretion organischer<br />

Säuren und Basen 469<br />

Transposition der groûen Arterien 141<br />

Transsudation 546, 554<br />

Transthyretin 6, 81, 89<br />

Traube-Raum 297<br />

Trauer 346<br />

Trennung 140<br />

TRH s. Thyreotropin-Releasing-Hormon<br />

Triacylglycerine 379, 391<br />

±, Resynthese 391<br />

Triacylglycerin-Lipase 345<br />

Trias 362<br />

Trias hepatica 365<br />

Trias v. portae 361<br />

Triebkraft 466<br />

Trigeminuskern, sensibler 331<br />

±, sensorischer 118<br />

Triglyceride 390, 398, 438, 571<br />

±, Hydrolyse 390<br />

Trigonum caroticum 321, 323<br />

Trigonum lumbale (Petiti) 309<br />

Trigonum lumbocostale 130, 309<br />

Trigonum pericardiacum 131<br />

Trigonum sternocostale 130, 135<br />

Trigonum thymicum 131<br />

Trigonum vesicae 486<br />

Triiodthyronin (T3) 85, 87f, 89f, 405f<br />

±, Mobilisierung 89<br />

±, reverses (rT3) 89<br />

Trikuspidalklappe 144, 162<br />

±, Auskultationspunkt 162<br />

Trinken 493<br />

±, Meerwasser 482, 494<br />

Trinkverhalten 223, 492<br />

Tripeptide 363, 389, 468<br />

±, protonengekoppelter Transport 468<br />

±, Resorption 389<br />

Tripus Halleri 305<br />

Trisomie 13 514<br />

Trisomie 18 514<br />

Trisomie 21 514<br />

Trisomien 514<br />

Trommelfell 450<br />

Trophoblast 557, 575f<br />

Tropomyosin 150f<br />

±, Phosphorylierung 151<br />

Troponin C 150f<br />

Troponin I, Phosphorylierung 150<br />

Troponin T 150, 169<br />

TRP-Kanäle 205<br />

Trunci intestinales 38<br />

Trunci lumbales 136, 191, 359f<br />

Trunci lymphatici 191<br />

Trunci vagales 129<br />

Truncus arteriosus 139f, 187<br />

Truncus brachiocephalicus 127, 129,<br />

134±136, 183f<br />

±, Ursprung 135<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

Truncus bronchomediastinalis 39, 281<br />

Truncus coeliacus 183, 294, 300, 302, 305,<br />

307f, 318, 339, 358f, 362f, 376<br />

±, Versorgungsgebiet 183<br />

Truncus costocervicalis 183f<br />

Truncus fasciculi atrioventricularis 152<br />

Truncus intestinalis 136, 191, 339, 359f,<br />

364<br />

Truncus jugularis 39<br />

Truncus lumbalis 38, 339<br />

Truncus lumbosacralis 314<br />

Truncus pulmonalis 129, 133±135, 140,<br />

142±144, 183, 188, 253, 280<br />

±, Ursprung 134<br />

±, Verlauf 135<br />

Truncus subclavius 39, 194<br />

Truncus sympathicus 108, 127±130, 132,<br />

134, 137, 242, 311, 314<br />

±, Verlauf 137<br />

Truncus thyrocervicalis 183f<br />

Truncus vagalis anterior 136, 339f, 364<br />

Truncus vagalis posterior 136, 339f<br />

Truncusseptum 140<br />

Trypsin 6, 351, 378f, 389<br />

±, autokatalytische Wirkung 378<br />

±, Proenzym 379<br />

±, Reaktionsprodukt 379<br />

±, Spezifität 379<br />

Trypsin-Aktivator 354<br />

Trypsin-Inhibitor 378<br />

Trypsinogen 378f<br />

±, Spaltung 378<br />

Tryptophan 397, 411, 413f<br />

±, Niacinäquivalent 413<br />

Tryptophanmangel 413<br />

TSH s. Thyreotropin<br />

TSH-Rezeptor, Antikörper 90<br />

T-Stammzelle 9<br />

T-Tubulus 146f, 149<br />

T-Typ-Calciumstrom 153<br />

Tuba auditiva 236, 240, 319, 334<br />

Tuba uterina 314f, 507, 533, 537f, 540<br />

±, Abschnitte 538<br />

±, Gliederung 537<br />

±, Histologie 538<br />

Teil C ± Register 661


662<br />

±, Lagebeziehungen 314<br />

±, Morphologie 537<br />

±, Ovar 314<br />

±, Peritonealverhältnisse 314<br />

Tubargravidität 539<br />

Tuben 299, 314, 549<br />

±, Meso 299<br />

Tubenknorpel 241<br />

Tubenligatur 539<br />

Tubenmandel 42, 335<br />

Tubenöffnung, Verschluss 241<br />

Tubensterilität, Ursachen 539<br />

Tubenwinkel 314f<br />

Tuber ischiadicum 314<br />

Tuber omentale 300<br />

Tuberculum anterius atlantis 237<br />

Tuberculum corniculatum 240<br />

Tuberculum cuneiforme 240<br />

Tuberculum pharyngeum 240, 242<br />

Tuberkulinreaktion 72f<br />

Tuberkulose 412<br />

Tubuli seminiferi 505, 515, 522<br />

Tubuli seminiferi contorti 509, 519<br />

Tubuli seminiferi recti 509, 519<br />

Tubulus, distaler 98, 455±457, 471f, 474,<br />

477<br />

± ±, Funktionsschema 472<br />

± ±, Harnstoffpermeabilität 474<br />

± ±, Konvolut 472<br />

± ±, Lokalisation 472<br />

±, intermediärer 457<br />

±, proximaler 455±457, 459, 462, 466f,<br />

469, 474, 477f, 482, 500<br />

± ±, Bürstensaum 466<br />

± ±, Feinstruktur 466<br />

± ±, Harnstoffpermeabilität 474<br />

± ±, Hydrogencarbonatrückresorption<br />

500<br />

± ±, Lokalisation 466<br />

± ±, NH4 + -Produktion 500<br />

± ±, Salzresorption 466<br />

± ±, Sauerstoffmangel 478<br />

± ±, Wasserresorption 467<br />

± ±, Zuckerresorption 467<br />

Tubulus reuniens 457<br />

Tubulusepithel, Regeneration 479<br />

Tubulusflüssigkeit 467, 469±471, 476<br />

±, Konzentrierung 476f<br />

±, NaCl-Konzentration 471<br />

±, Negativierung 467<br />

±, Osmolarität 467, 476<br />

±, Wasserentzug 469<br />

Tubuluslumen 474, 476<br />

Tubulusresorptionskapazität 471<br />

Tubulussystem 458, 463±466, 472<br />

±, Differenzierung 458<br />

±, Funktion 465<br />

±, Struktur 465<br />

±, transzelluläres 214<br />

Tubuluszellen 466, 479<br />

±, proximale 468<br />

Tumorangiogenese 188<br />

Tumorbekämpfung, künstliche<br />

Hyperthermie 435<br />

Tumoren 78, 86, 89, 93, 95, 193, 324,<br />

392f, 413, 591<br />

±, Chemotherapie 413<br />

±, enterochromaffine Zellen 95<br />

±, Hormon produzierende 95<br />

±, Hypophyse 93<br />

±, maligne 188<br />

± ±, Vaskulogenese 188<br />

±, Nebennierenrinde 93<br />

Tumorgenese 591<br />

Tumorkachexie 409<br />

Tumormarker, a1-Fetoprotein 7<br />

Tumornekrosefaktor a s. TNF-a<br />

Tumornekrosefaktor b s. TNF-b<br />

Tumornekrosefaktoren (TNF) 63<br />

Tumorpatienten 402<br />

Tumorsuppressor-Gene 592f<br />

Tumortherapie 17<br />

Teil C ± Register<br />

Tumorzellen 33, 39, 58, 63, 66, 69f, 188<br />

±, hämatogene Streuung 188<br />

±, Lymphkapillaren 188<br />

±, Zerstörung 33<br />

Tunica adventitia 181f, 192, 244f, 320,<br />

336f, 485, 487, 523f, 546<br />

±, Aufbau 181, 337<br />

Tunica albuginea 506, 509, 522, 527f, 532<br />

Tunica dartos 522f<br />

Tunica fibromusculocartilaginea 244<br />

Tunica intima 181f, 192<br />

±, Aufbau 181<br />

Tunica media 181±183, 192<br />

±, Aufbau 181<br />

Tunica mucosa 244, 320, 337, 382, 485f,<br />

523, 538, 540, 546<br />

±, Aufbau 320, 337<br />

Tunica muscularis 200, 248, 313, 320, 337,<br />

342, 347, 355, 382, 485f, 523f, 539, 546<br />

±, Aufbau 337<br />

±, Magen 342<br />

±, Ösophagus 240<br />

±, Stratum circulare 355<br />

±, Stratum longitudinale 355<br />

±, sympathische Nervenfasern 523<br />

Tunica serosa 320, 342, 382, 539, 542<br />

Tunica submucosa, Aufbau 337<br />

Tunica vaginalis 506, 522f<br />

T-Welle 157f, 162, 497<br />

Typ-I-Alveolarepithelien 262<br />

Typ-II-Alveolarepithelien 262<br />

Typ-II-Alveolarzellen 262<br />

Typ-I-Diabetes 96<br />

Typ-II-Diabetes 96<br />

Typ-I-Fasern 437f, 446<br />

±, aerobe Enzymaktivität 446<br />

±, Energiegewinnung 438<br />

±, statische Haltearbeit 438<br />

±, Trainierbarkeit 446<br />

Typ-II-Fasern 437, 444±446<br />

±, Hypertrophie 446<br />

±, Trainierbarkeit 446<br />

±, Umwandlung in Typ-I-Fasern 446<br />

Typ-IIa-Fasern, Energiegewinnung 438<br />

Typ-IIb-Fasern 438, 445<br />

±, Energiegewinnung 438<br />

±, Maximalkraft 445<br />

Typ-I-Glomuszellen 286<br />

Typ-I-Kollagen 183, 251, 367<br />

Typ-III-Kollagen 183, 251, 367<br />

Typ-IV-Kollagen 367, 464<br />

Typ-VI-Kollagen 367<br />

Typ-II-Pneumocyten 251, 262<br />

Typ-I-Reaktionen 72<br />

Typ-II-Reaktionen 72<br />

Typ-III-Reaktionen 72<br />

Typ-IV-Reaktionen 72f<br />

±, granulomatöse 72<br />

Typ-B-Spermatogonien 510<br />

Tyrosin 79, 83, 92f, 105, 271, 397<br />

Tyrosin-Hydroxylase 92f, 106<br />

Tyrosin-Kinase-Inhibitoren 392<br />

Tyrosylreste, Iodierung 88<br />

T-Zellaktivierung, Hemmung 71<br />

T-Zellen 9, 21, 35, 55, 57, 61, 70<br />

±, aktivierte 71<br />

± ±, Tod 71<br />

±, Anergie 70<br />

±, Antigenerkennung 57<br />

±, autoreaktive 61<br />

± ±, Zerstörung 61<br />

±, cytotoxische 351<br />

±, Erkennungsspezifitäten 55<br />

±, regulatorische 71<br />

±, reife 73<br />

±, Reifung im Thymus 61<br />

ab-T-Zellen 34, 57f, 61<br />

gd-T-Zellen 34, 61<br />

T-Zellepitope 46<br />

±, unkonventionelle 46<br />

T-Zellhilfe 62, 66<br />

T-Zellimmunität 77<br />

T-Zellproliferationstest 77<br />

T-Zellrepertoire, Selektion 57<br />

T-Zell-Rezeptoren (TCRs) 46, 64f<br />

±, Entstehung der Diversität 55<br />

±, Struktur 55<br />

T-Zelltoleranz 70<br />

T-Zell-unabhängige Antikörperproduktion<br />

66<br />

Übelkeit 115, 414<br />

U<br />

Überdosierungen 417<br />

Überdruckkammer 451<br />

Überempfindlichkeitsreaktionen, Einteilung<br />

72<br />

±, verzögerter Typ 72<br />

±, Soforttyp 72<br />

Überernährung 403f, 406f<br />

±, Leptin/BMI-Quotient 406<br />

Übergangsepithel 473, 485±487, 529<br />

±, Dehnbarkeit 485<br />

±, Funktion 485<br />

Übergewicht 222, 397f, 402<br />

±, Hochdruckentstehung 222<br />

Übergewichtige 403<br />

Überlaufblase 122<br />

Überlebenssignal 60<br />

±, Prä-B-Zell-Rezeptor 60<br />

Überlebenszeit 290f<br />

±, Organe 291<br />

Überleitungsstörungen, atrioventrikuläre<br />

160<br />

Überleitungsstück 472<br />

Überproduktion 93<br />

Übersäuerung 439, 447<br />

Übertragung 563<br />

Übertraining, Definition 448<br />

UCP (uncoupling Protein) 407<br />

UDP-Glucuronsäure 370<br />

Uferzellen 41<br />

U-Kurve 163<br />

Ulkusbildung 345<br />

Ulkustherapie 345<br />

Ulna 586<br />

Ultimobranchialkörperchen 319<br />

Ultrafiltrat 466<br />

Ultrafiltration 215, 463<br />

Umbilicus 297±299, 301<br />

Umlagerung, abortive 60<br />

Umschlagfalte, amnioektodermale 577<br />

Umweltantigene 72<br />

Unfruchtbarkeit, Ursachen 519<br />

Unterarm, oberflächliche Venen 194<br />

Unterbauch 297f, 305, 307<br />

±, Gefäû- und Nervenbahnen 307<br />

±, Organe 297<br />

Unterbauchorgane, Lagebeziehungen<br />

305<br />

Unterernährung, Definition 408<br />

Unterkiefer 331, 334<br />

±, Ruhestellung 331<br />

Unterkieferdrüse 324<br />

Unterlappen 133<br />

Unterstützungsmaxima 163<br />

Unterstützungszuckung 163<br />

Unterzungendrüse 324<br />

Untrainierte, Leistungsfähigkeit 444<br />

Urachus 299, 314, 486, 488<br />

Ureter 300f, 309, 311, 314f, 453f, 485f<br />

±, Pars abdominalis 309<br />

±, Pars pelvina 309<br />

±, physiologische Engen 309<br />

±, Topographie 309<br />

±, Verlauf 309<br />

Ureterbaum, Entwicklung 459<br />

Ureterknospe 458f<br />

±, Degeneration 459<br />

Ureterleiste 486<br />

Uretermündung, Öffnung 486<br />

±, Verschluss 486<br />

Ureterscheide 486


Urethra masculina 529<br />

Urethra 310, 313, 315, 487, 505, 508f,<br />

519, 522f, 526, 528f<br />

±, Funktion 529<br />

±, Histologie 529<br />

±, Pars membranacea 315<br />

±, Pars prostatica 315<br />

±, Pars spongiosa 315<br />

Urethralfalte 508<br />

Urethralrinne 508<br />

Urgeschlechtszellen 504, 512<br />

Urin 453, 483, 529<br />

±, pH-Wert 483<br />

±, Schaumschicht 453<br />

±, Volumen 453, 461, 464, 474, 483<br />

Urinschnelltest 453<br />

Urkeimzellen 590<br />

Urniere 187, 458, 504f<br />

Urnierengang 458, 488, 506<br />

Urnierenglomeruli, degenerierte 504<br />

Urnierenkanälchen 504<br />

Urnierentubuli 505<br />

Urobilinogen 567<br />

Urogenitalspalt 508<br />

Urogenitalsystem 458<br />

Urogenitaltrakt, männlicher 121<br />

± ±, Innervation 121<br />

Urokinase (uPA), extravaskuläre Proteolyse<br />

31<br />

Urokinase-Rezeptor 31<br />

Urothel 529<br />

Uterovaginalgang 505<br />

Uterovaginalkanal 507<br />

Uterus 3, 32, 113, 227, 310±312, 314, 505,<br />

507, 533, 538±540, 542, 545, 554<br />

±, Abgrenzung 314<br />

±, Abschnitte 539, 538<br />

±, autonome Innervation 113<br />

±, Descensus 540<br />

±, Elevation 540<br />

±, Fehlbildungen 507<br />

±, Flexio 540<br />

±, Form 539<br />

±, Gröûe 539<br />

±, Halteapparat 540<br />

±, Lagebeziehungen 314<br />

±, Perfusion 3<br />

±, Peritonealverhältnisse 314<br />

±, Positio 540<br />

±, Prolaps 540<br />

±, Versio 540<br />

±, Wand 540<br />

±, Wandbau 538<br />

Uterus duplex 507<br />

Uterushals 539<br />

Uteruslumen 559<br />

Uterusmuskulatur, Austreibungsmotor<br />

539<br />

Utriculus prostaticus 507<br />

UV-Exposition 415<br />

UV-Licht 410<br />

Uvula 236, 240, 311, 486f<br />

Uvula palatina 322, 334<br />

U-Welle (inkonstant) 158<br />

U-Welle 157, 497<br />

V1-Rezeptoren 224<br />

V<br />

V2-Rezeptoren 224, 474, 483<br />

Vagina duplex 507<br />

Vagina 122, 310±312, 315, 487, 505, 507,<br />

533, 539, 545<br />

±, Abgrenzung 315<br />

±, Fehlbildungen 507<br />

±, Form 545<br />

±, Lage 545<br />

±, Lagebeziehungen 315<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

Vaginalepithel 122, 542<br />

±, Färbung 542<br />

±, Transsudation 122<br />

Vaginalmilieu, pH-Wert 546<br />

Vaginalöffnung 508<br />

Vaginalplatte 507<br />

Vagotomie 341, 346<br />

±, selektive proximale 339<br />

± ±, Schnittführung 339<br />

Vagotonus 154<br />

Vagushemmung 220, 226<br />

Vagus-Solitarius-Komplex 116<br />

Vagusstimulation, Barosensorenaktivität<br />

220<br />

Vakuolen, kondensierende 380<br />

Valin 397<br />

Valleculae epiglotticae 239, 241, 321f<br />

Valleculae glossoepiglotticae 335<br />

Valsalva-Manöver 450<br />

Valva aortae 143, 145<br />

Valva atrioventricularis dextra 143<br />

Valva atrioventricularis sinistra 143<br />

Valva ileocaecalis 306<br />

Valva trunci pulmonalis 143<br />

Valvula ileocaecalis (Bauhin) 298<br />

Valvula semilunaris dextra 143<br />

Valvula semilunaris posterior 143<br />

Valvula semilunaris sinistra 143<br />

Valvulae anales 383<br />

van t-Hoff-Gleichung 492<br />

van-der-Waals-Kräfte 48<br />

Varikositäten 105, 174, 182<br />

±, postganglionäre Axone 105<br />

Varikozele 518<br />

Varizen, Vorkommen 192<br />

Vas afferens 39, 454, 456f, 460±462, 471f<br />

±, Druckabfall 460<br />

±, Durchblutungswiderstand 460<br />

Vas efferens 39, 457, 460±462<br />

±, Druckabfall 460<br />

±, Durchblutungswiderstand 460<br />

Vas rectum 454<br />

Vasa afferentia 456, 459, 461, 464<br />

±, myogene Reaktion 461<br />

±, Zahl 456<br />

Vasa efferentia 457, 459, 509<br />

±, Verlauf 457<br />

Vasa epigastrica inferiora 299, 315<br />

Vasa iliaca externa 301, 315<br />

Vasa mesenterica superiora 304<br />

Vasa ovarica 309<br />

Vasa pericardiacophrenica 137<br />

Vasa privata 134, 280f<br />

±, Anastomose 281<br />

±, Lunge 280f<br />

Vasa publica 133, 280<br />

±, Anastomose 281<br />

±, Lunge 280<br />

Vasa pudenda interna 300, 312, 314<br />

Vasa recta 455, 457, 470, 475±478<br />

±, Gegenstromdiffusion 478<br />

±, Gegenstromsystem 475<br />

±, Wasserpermeabilität 477<br />

Vasa testicularia 309, 315<br />

Vasa thoracica interna dextra 129<br />

Vasa vasorum 180±183<br />

Vasektomie 524<br />

Vaskulitiden, immunkomplexvermittelte<br />

72<br />

Vaskulogenese 186, 188<br />

±, maligne Tumoren 188<br />

±, Verlauf 186<br />

vasoaktives intestinales Polypeptid s. VIP<br />

Vasodilatation 17, 20, 28, 106f, 112f, 118,<br />

120, 171, 207, 211, 216, 218, 227, 232,<br />

434, 439f<br />

±, endothelabhängige 207<br />

±, Entzündungsmediatoren 232<br />

± bei fallendem Druck 171<br />

±, kaliumabhängige 211<br />

±, Muskulatur 439<br />

±, Osmolarität 211<br />

±, periphere arterielle 173<br />

±, periphere 430, 432<br />

±, Prostaglandine 20<br />

±, b-Rezeptoren 171<br />

±, Sympathikusausschaltung 218<br />

±, unkontrollierte periphere 232<br />

Vasodilatatoren 206f, 460<br />

±, endotheliale 206, 233<br />

±, glatte Muskulatur 206<br />

vasodilatatorische Mechanismen 172<br />

vasodilatatorische Neurone, parasympathische<br />

106f<br />

vasointestinales Polypeptid (VIP)<br />

Vasokonstriktion 24, 98, 106f, 109, 119,<br />

122, 171, 200, 206±208, 220, 224f, 229,<br />

288, 433, 435, 437, 439f<br />

±, Haut 439<br />

±, Hirngefäûe 229<br />

±, hypoxische 230, 282f<br />

± ±, Lungenarteriolen 230<br />

±, Magen-Darm-Trakt 439<br />

±, myogene 206, 209<br />

±, periphere 430<br />

±, pulmonale 282<br />

±, a-Rezeptoren 171<br />

± bei steigendem Druck 171<br />

±, sympathische 218, 232<br />

± ±, Effekte 218<br />

± ±, Haut 232<br />

± ±, Muskulatur 232<br />

Vasokonstriktoren 206, 227, 460,<br />

464<br />

±, Definition 206<br />

±, Endothel 206<br />

±, Thrombocyten 206<br />

Vasokonstriktorhormone 206<br />

vasokonstriktorisches Signal 472<br />

Vasokonstriktorneurone, sympathische<br />

106<br />

Vasomotion 208, 212<br />

Vasopressin s. ADH<br />

Vasopressin-2-Rezeptoren 98<br />

Vasoregulation, endothelabhängige 171<br />

±, metabolische 171<br />

±, myogene 171<br />

VDJ-Gene 53<br />

±, Punktmutationen 53<br />

VDJ-Verknüpfung 50<br />

Veganer 413<br />

vegetative Ganglienzellen 487<br />

vegetative Nervenfasern 522<br />

vegetative Neurone, zentrale Mitinnervation<br />

439<br />

vegetatives Nervensystem 103, 267, 348,<br />

356, 382<br />

VEGF (vaskulärer endothelialer Wachstumsfaktor)<br />

31, 186, 188<br />

±, Antikörper 188<br />

±, Wirkung 186<br />

VEGF-C 188<br />

VEGF-Rezeptoren 188<br />

VEG-Protein 329<br />

Vektorkardiographie 159<br />

Velum palatinum 240, 334<br />

V. arcuata 455, 457, 460<br />

V. axillaris 194<br />

V. azygos 128±130, 132, 134, 136, 187f,<br />

193f, 281, 307, 337f, 359<br />

±, Verlauf 136<br />

V. basilica 194<br />

Vv. brachialis 194<br />

Vv. brachiocephalicae 127, 129, 132,<br />

134±136, 194, 239<br />

±, Verlauf 135<br />

Vv. bronchiales 132, 249, 281<br />

V. cardiaca magna 145<br />

V. cardiaca media 143, 145<br />

V. cardiaca parva 145<br />

Vv. cardiacae anteriores 145<br />

Vv. cardiacae minimae 145<br />

Vv. cardinales 365<br />

V. cardinalis communis 188<br />

V. cava inferior 128, 130, 133, 140, 142f,<br />

187f, 193f, 227f, 298±300, 303±307, 310,<br />

314, 359f, 362±365, 383, 521<br />

Teil C ± Register 663


664<br />

V. cava superior 127±129, 134±137, 140,<br />

142f, 187, 193f, 204, 227f, 321, 337, 359<br />

±, Verlauf 135<br />

V. centralis 364±366<br />

V. cephalica 194<br />

V. circumflexa ilium superficialis 194<br />

V. clitoridis profunda 312<br />

V. colica dextra 359<br />

V. colica media 298, 359<br />

V. colica sinistra 298, 359<br />

V. comitans 193<br />

Vv. cordis minimae 145<br />

V. coronaria ventriculi 337f<br />

V. cystica 359<br />

V. dorsalis penis 311f<br />

V. dorsalis profunda penis 528<br />

V. dorsalis superficialis penis 528<br />

V. emissaria 8<br />

V. epigastrica inferior 300<br />

V. epigastrica superficialis 194<br />

Vv. ethmoidales 238<br />

V. facialis 324<br />

Vv. gastricae 305, 359<br />

Vv. gastroomentales 298, 359<br />

V. hemiazygos accessoria 128, 136<br />

V. hemiazygos 129, 132, 134f, 188, 194,<br />

281, 307, 337f<br />

±, Verlauf 135<br />

Vv. hepaticae 193f, 298, 359f, 362±366<br />

±, Entwicklung 364<br />

Vv. hypophysiales 84f<br />

V. ileocolica 359<br />

V. iliaca communis 194<br />

V. iliaca externa 194, 300, 311, 314<br />

V. iliaca interna 193f, 314, 383, 548<br />

V. intercostalis 128<br />

V. interlobaris 457<br />

V. interlobularis 362, 364±366, 455, 457<br />

V. jugularis, Druckschwankungen 203<br />

V. jugularis externa 192<br />

V. jugularis interna 39, 128, 135, 191, 194<br />

V. laryngea inferior 243<br />

V. laryngea superior 243<br />

V. lienalis 305<br />

V. lingualis 324<br />

V. marginalis 313<br />

V. mediana antebrachii 194<br />

V. mediana cubiti 194<br />

V. mesenterica inferior 193, 305, 307, 359,<br />

362, 365, 376, 383<br />

V. mesenterica superior 298, 300,<br />

303±305, 307, 359, 362, 365, 376<br />

V. obliqua atrii sinistri 145<br />

Vv. oesophageales 359<br />

V. ophthalmica superior 238<br />

V. ovarica 532, 548f<br />

V. pancreaticoduodenalis 359<br />

Vv. paraumbilicales 193, 359<br />

Vv. pericardiacophrenicae 134, 143<br />

V. phrenica sinistra 308<br />

V. poplitea 194<br />

V. portae 193, 228, 298, 303±305, 339,<br />

353, 359f, 362±366, 376, 383<br />

±, Bildung 359<br />

±, Binnendruck 363<br />

±, Flussbehinderung 193<br />

±, funktionelle Bedeutung 362f<br />

±, Umgehungskreisläufe 193<br />

±, Verlauf 362<br />

±, Wurzeln 362<br />

V. posterior 143<br />

V. posterior ventriculi sinistri 145<br />

V. pudenda clitoridis 548<br />

V. pudenda interna 548f<br />

Vv. pudendae externae 194<br />

V. pulmonalis 128, 132, 134, 140, 143,<br />

227f, 247, 281<br />

V. pulmonalis inferior 128<br />

Vv. rectales 193, 313, 359, 383<br />

V. renalis 187, 194, 304, 308, 454, 457,<br />

459f, 521<br />

V. retromandibularis 324<br />

Teil C ± Register<br />

V. sacralis media 313<br />

V. saphena accessoria lateralis 194<br />

V. saphena accessoria medialis 194<br />

V. saphena magna 194<br />

V. saphena parva 194<br />

V. splenica 41, 359, 362, 365, 376<br />

V. stellata 455<br />

V. subclavia 39, 128f, 137, 191f, 194<br />

V. sublingualis 324<br />

V. sublobularis 364, 366<br />

V. suprarenalis 90, 308f<br />

V. testicularis 309, 521, 524<br />

V. thoracica interna 127f, 130, 133, 568<br />

V. thyroidea ima 129<br />

V. thyroidea inferior 127, 338<br />

V. thyroidea superior 243<br />

Vv. umbilicales 227, 275, 360, 364f<br />

Vv. vitellinae 360, 364f<br />

Venen 24, 173, 180±182, 187, 192f, 200,<br />

202±204, 216, 225<br />

±, Abflusshindernisse 216<br />

±, Abnahme der Dehnbarkeit 204<br />

±, als Speichergefäûe 192<br />

±, Definition 181<br />

±, Dehnarbeit 225<br />

±, Dehnbarkeit 202f<br />

±, EphB-4-Rezeptoren 187<br />

±, Gesamtquerschnitt 203<br />

±, glattmuskuläre Kontraktion 204<br />

±, groûe 192, 194, 493f<br />

± ±, druckabhängige Querschnittsänderung<br />

192<br />

±, Hämodynamik 202<br />

±, kleine 191<br />

± ±, Durchmesser 191<br />

±, Kollaps 192<br />

±, Körperkreislauf 193<br />

±, negativer Innendruck 192<br />

±, oberflächliche 194<br />

± ±, Handrücken 194<br />

± ±, Unterarm 194<br />

± ±, untere Extremität 194<br />

±, pulsatile Phänomene 203<br />

±, Strömungsgeschwindigkeit 203<br />

±, Strömungswiderstand 200<br />

±, Tonisierung durch Sympathikusaktivierung<br />

173<br />

±, übermäûige Dehnung 192<br />

±, Versteifung der Wand 204<br />

±, Wandaufbau 181f<br />

Venenbucht 561<br />

Venendilatation 173<br />

Venendruck 202<br />

±, negativer 192<br />

±, peripherer 172<br />

± ±, Verminderung 172<br />

±, zentraler (ZVD) 172f, 202, 223, 232<br />

± ±, Abfall 232<br />

± ±, Herzzeitvolumen 173<br />

± ±, venöser Rückstrom 172f<br />

± ±, Veränderungen 172<br />

Venenendothel, Schubspannungen<br />

203<br />

Venenfüllung 192<br />

Venenklappen 192f, 203, 217<br />

±, Bau 192<br />

±, Insuffizienz 217<br />

±, Vorkommen 192<br />

Venenkonstriktion 173<br />

Venenkreuz 134<br />

Venenplexus 193, 237<br />

±, glattmuskuläre Sphinkteren 237<br />

Venensystem 187, 197, 202<br />

±, Blutvolumen 202<br />

±, Compliance 202<br />

±, Eingangsdruck 202<br />

±, Entwicklung 187<br />

±, Strömungswiderstand 202<br />

±, Volumendehnbarkeit 202<br />

±, Zustrom 202<br />

Venenverschlussplethysmographie 204<br />

Venenwand182, 192, 202<br />

±, Dehnbarkeit 192<br />

±, sympathische Innervation 192, 202<br />

Venenwinkel 135f, 216<br />

venolärer Widerstand 215<br />

venoläres Endothel, Lücken 214<br />

Venolen 182, 189, 191, 200, 202, 207, 211<br />

±, Blutvolumen 202<br />

±, postkapilläre 180, 182, 191, 202, 213<br />

± ±, Blutdruck 202<br />

± ±, Durchmesser 191<br />

± ±, Stoffaustausch 213<br />

±, Strömungswiderstand 200<br />

venöse Randsinus 561<br />

venöse Thrombosen 217<br />

venöser Blutdruck 202<br />

venöser Rückstrom 172f, 192f, 202f, 225<br />

±, Pumpfunktion des Herzens 172<br />

±, reflektorische Kontrolle 173<br />

±, Steigerung 203<br />

±, zentraler Venendruck 172f<br />

venöser Sauerstoffpartialdruck 193<br />

venöser Strömungswiderstand 202<br />

±, lokaler Anstieg 202f<br />

venöses Blut, Sauerstoffkonzentration<br />

288<br />

venöses Endothel, Adhäsionsmoleküle<br />

203<br />

±, Anheftung von Leukocyten 203<br />

venöses System 226, 230<br />

±, Rückstau 230<br />

±, Volumen-Compliance 226<br />

venöses Wundernetz 359<br />

Venter anterior m. digastrici 330<br />

Venter posterior m. digastrici 330<br />

Ventilation 254, 282, 286f<br />

±, körperliche Arbeit 287<br />

±, Verteilung 282<br />

Ventilation, alveoläre 258f, 282f, 499f<br />

Ventilations-Perfusions-Verhältnis 282,<br />

289<br />

±, Störungen 283, 501<br />

±, Ungleichverteilung 282<br />

Ventilationssteigerung 287, 449<br />

±, Ursachen 287<br />

±, zentrale Mitinnervation 287<br />

Ventilationsstörungen 287<br />

±, obstruktive 284<br />

±, restriktive 284<br />

Ventilebene 133, 142±144, 157, 162, 203<br />

±, Tiefertreten 203<br />

Ventilebenenmechanismus 142, 162<br />

Ventriculus dexter 140, 143<br />

Ventriculus laryngis 239<br />

Ventriculus sinister 140, 143<br />

Ventriculus 298, 301f<br />

Ventrikel 139f, 142, 144, 149, 152, 157,<br />

161±164, 170, 175f, 223, 227f<br />

±, Arbeitsbereich 163<br />

±, Arbeitsphasen 161<br />

±, dilatierter 168f<br />

± ±, äuûere Arbeit 169<br />

± ±, Arbeitsbereich 168<br />

± ±, innere Arbeit 169<br />

± ±, Wirkungsgrad169<br />

±, elektrischer Summationsvektor 157<br />

±, Entwicklung 140<br />

±, Formveränderung 176<br />

±, Füllungsvolumen 161<br />

±, linker 133, 136, 140, 144, 156, 159, 161,<br />

172, 180, 183, 198f, 227, 253<br />

± ±, Ausflussbahn 140<br />

± ±, Erregung 156<br />

± ±, hämodynamische Parameter 161<br />

± ±, Insuffizienz 136<br />

± ±, Muskulatur 144<br />

± ±, Sauerstoffversorgung 180<br />

± ±, Vorwärts- undRückwärtskopplung<br />

172<br />

±, makroskopische Geometrie 144<br />

±, Parallelschaltung 227<br />

±, Phasen des Herzzyklus 161<br />

±, Pumpfunktion 144, 149


±, rechter 133, 140f, 144, 156, 159, 172,<br />

180, 202, 227<br />

± ±, Ausflussbahn 140<br />

± ±, Erregung 156<br />

± ±, Hypertrophie 141<br />

± ±, Muskulatur 144<br />

± ±, Pumpfunktion 172<br />

± ±, trabekulärer Anteil 139<br />

±, rechter und linker 172<br />

± ±, funktionelle Kopplung 172<br />

±, Reflux von Blut 161<br />

±, Restvolumenfüllung 164<br />

±, Ruhedehnungskurve 162<br />

±, serielle Anordnung 228<br />

±, Trennung 140<br />

±, Verkleinerung durch positiv inotrope<br />

Stimulation 176<br />

±, Volumenbelastung 161<br />

±, Volumenüberlastung 176<br />

±, Vordehnung 164<br />

±, Wandspannung 170<br />

III. Ventrikel 84, 434<br />

IV. Ventrikel 116, 120<br />

Ventrikeldehnung 223<br />

Ventrikeldiastole, periphererer<br />

Blutstrom 199<br />

Ventrikeldilatation 168, 176<br />

±, Begrenzung 176<br />

Ventrikelfüllung 161<br />

±, diastolische 162<br />

Ventrikelgeometrie 168, 176<br />

±, Energiebedarf 168<br />

±, Kraftentwicklung 168<br />

±, Remodeling 176<br />

Ventrikelmuskulatur 144, 152, 155, 157,<br />

163, 175, 225<br />

±, Erregungsaufbau 157<br />

±, Erregungsausbreitung 152<br />

±, Hypertrophie 175<br />

±, Kraftentwicklung 225<br />

±, kreisende Erregung 155<br />

±, Relaxation 163<br />

±, spiralige Bewegung 144<br />

Ventrikelmyokard 156f, 168<br />

±, Ausbreitung der Erregungsfront 156<br />

±, Erregungsfront 157<br />

Ventrikelseptum 152<br />

Ventrikelseptumdefekt 141, 281<br />

Ventrikelsystole 202<br />

Ventrikelvolumen 161<br />

Ventrikelwand, Verlaufsrichtungen der<br />

Muskelzüge 144<br />

ventrikuläre Arrhythmien 160<br />

ventrikuläre Extrasystolen 160<br />

ventrikuläre Herzmuskelzellen, Refraktärzeit<br />

154<br />

ventrikuläre Tachykardien 154<br />

ventrikuläres Arbeitsmyokard, Connexin-<br />

Gene 152<br />

ventrikuläres Druck-Volumen-Diagramm<br />

163<br />

ventrikuläres Erregungsleitungssystem<br />

151, 154, 174<br />

±, Aktionspotentiale 154<br />

ventrikuläres Myokard, Aktionspotentialdauer<br />

154<br />

Venulae rectae 457<br />

Venulae stellatae 454, 457<br />

Venulen, hochendotheliale (HEVs)<br />

39f, 42±45<br />

Verbindungstubulus 455, 457, 459, 472,<br />

496f, 500<br />

Verbluten 24<br />

Verbrennungen 119, 217, 232, 497<br />

±, Flüssigkeitsverluste 232<br />

±, Kaliumfreisetzung 497<br />

Verdauung 317, 346, 388, 567<br />

±, Endprodukte 317<br />

±, Phasen 346<br />

Verdauungsenzyme 94, 323, 377<br />

Verdauungsinsuffizienz 378<br />

Verdauungssekrete 385<br />

Verdauungssystem 117<br />

Verdauungstrakt 83, 95<br />

±, endokrine Einzelzellen 83<br />

±, endokrine Zellgruppen 83<br />

Verdünnungsspeichel, seröser 323<br />

Vergiftungen 285<br />

Verhalten 116<br />

±, affektives 117<br />

± ±, limbisches System 117<br />

Verhaltenmuster 117<br />

Verhaltensänderungen 433<br />

Verhaltensmuster, komplexe 117<br />

± ±, Mandelkernkomplex 117<br />

Verhaltensregulation 431<br />

Verknüpfungsstellen, Variabilität 49<br />

Verkürzungsgeschwindigkeit 445<br />

Verletzungen, arterielle 232<br />

Vermehrung, klonale 53<br />

Vermeidungsverhalten, Mandelkernkomplex<br />

117<br />

Verteilungsstörungen 282±284<br />

±, physiologische 282f<br />

Verwachsungen, peritoneale 316<br />

Very-Low-Density-Lipoproteine s. VLDLs<br />

Verzweigtketten-Ketoacidurie 411<br />

Vesica biliaris 362, 372<br />

Vesica fellea 301, 303f<br />

Vesica urinaria 300, 311, 313, 315, 486<br />

Vesicula seminalis 300, 315, 507, 509, 524f<br />

Vesikel 105, 107, 189, 214<br />

±, apikale 87<br />

±, Endothelzellen 189<br />

±, neurosekretorische 85<br />

±, pinocytotische 466<br />

±, sekretorische 86, 95<br />

vesikuläre Einstülpungen 214<br />

Vestibulum cardiacum 337<br />

Vestibulum laryngis 239<br />

Vestibulum nasi 235f, 239<br />

Vestibulum oris 239, 321<br />

Vestibulum vaginae 487, 546f<br />

VH-Segmente, Anzahl 49<br />

Viagra 530<br />

Vibrio cholerae 350<br />

Vibrissen 236<br />

Vier-Signal-Modell, Mesoderminduktion<br />

581<br />

Villi intestinales 349, 353f<br />

Villi 560<br />

Villikinin 348<br />

Vinculin 29<br />

VIP (vasointestinales Polypeptid) 106f,<br />

114, 174, 219, 340, 357f, 364, 380, 529,<br />

552<br />

±, Hauptwirkung 357<br />

±, Syntheseort 357<br />

±, Wirkungen 107<br />

virale Antigene 76<br />

Viren 33, 70, 328, 367<br />

±, Vermeidung der Wirtszellerkennung 70<br />

Virilisierung 91, 507<br />

±, Mädchen 91<br />

Virilismus 93<br />

Virusinfektionen 17, 35<br />

±, Leukopenie 17<br />

Viruspräparat 76<br />

Virusproteine 58<br />

Viskosität 11, 195±197<br />

±, Blut 11<br />

viszerale Afferenzen 115, 356<br />

±, ZNS 115<br />

viszerale Fettzellen 407<br />

viszerale Kortexareale 115<br />

viszerale Mesothelschicht 125<br />

viszerale Nerven 312<br />

viszerale Nozizeptoren, Blutdruckerhöhung<br />

119<br />

viszerale Pleura 126<br />

viszerale Rezeptoren 115<br />

viszerale Schmerzen 222<br />

viszerales Fettgewebe, Bestimmung 399<br />

viszerales Peritoneum 126<br />

Viszeromotorik, präganglionäre Neurone<br />

108<br />

viszeromotorische Neurone 103<br />

viszerosensible Neurone 103, 111, 115<br />

±, Lokalisation 115<br />

Vitalkapazität 254f, 264, 266, 268, 280<br />

±, Abnahme 264, 268<br />

±, Altersabhängigkeit 255<br />

±, Definition 255<br />

Vitamin A 360, 394, 396, 415<br />

±, Bedarf 415<br />

±, biologische Aufgaben 415<br />

±, Chemie 415<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelerscheinungen 415<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, Provitamin 415<br />

±, Resorption 415<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Vorkommen 394, 415<br />

Vitamin B1 394, 411<br />

±, s. auch Thiamin<br />

Vitamin-B 1-Avitaminose 411<br />

Vitamin-B1-Mangel 411<br />

Vitamin B 2 394, 412<br />

Vitamin-B2-Mangel 412<br />

Vitamin B 3 413<br />

Vitamin B6 394, 412<br />

±, Bedarf 412<br />

±, biologische Aufgaben 412<br />

±, Chemie 412<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelerscheinungen 412<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, Resorption 412<br />

±, Vergiftungserscheinungen 412<br />

±, Vorkommen 394, 412<br />

Vitamin-B6-Mangel 412<br />

Vitamin B 12 345, 360, 367, 384, 394, 412f<br />

±, Bedarf 412<br />

±, biologische Aufgaben 413<br />

±, Chemie 412<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelsymptome 394<br />

±, Resorption 345, 412<br />

±, Speicherung 413<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Transport 412<br />

±, Vorkommen 394, 412<br />

Vitamin B 12 bindendes Globulin 6<br />

Vitamin-B12-Mangel 13, 413<br />

±, hypochrome makrocytäre Anämie 13<br />

Vitamin C 395f, 410f, 415f<br />

±, Bedarf 410<br />

±, biologische Aufgaben 411<br />

±, Chemie 410<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelerscheinungen 395<br />

±, renale Ausscheidung 411<br />

±, renale tubuläre Rückresorption 411<br />

±, Resorption 410<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395, 410<br />

Vitamin-C-Transporter (SVCT), gewebespezifische<br />

Verteilung 410<br />

±, Isoformen 410<br />

Vitamin D 97, 394, 410, 415<br />

±, Bedarf 415<br />

±, biologische Aufgaben 416<br />

±, Chemie 415<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelerscheinungen 394, 416<br />

±, Provitamin 415<br />

±, Resorption 415<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Überdosierung 410, 416<br />

±, Vorkommen 394, 415<br />

Teil C ± Register 665


666<br />

Vitamin-D-Mangel 415f<br />

Vitamin D 2 410, 415<br />

Vitamin D3 387, 410, 415<br />

Vitamin-D 3-Rezeptor 416<br />

Vitamin E 394, 396f, 416<br />

±, antioxidative Wirkung 416<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelerscheinungen 394, 416<br />

±, Speicherung 416<br />

±, toxischer Bereich 394<br />

±, Vorkommen 394<br />

Vitamin K 30, 384, 394, 397, 410, 416<br />

±, Bedarf 416<br />

±, biologische Aufgaben 416<br />

±, empfohlene Zufuhr 394<br />

±, Funktion 394<br />

±, Mangelerscheinungen 394, 416<br />

±, Vorkommen 394<br />

Vitamin-K-Antagonisten 30, 416<br />

Vitamin K 1 416<br />

Vitamin K 3 416<br />

±, Toxizität 416<br />

Vitamin PP 413<br />

Vitamine 5, 360, 393, 397, 410, 571<br />

±, Definition 410<br />

±, fettlösliche 392, 397, 410, 415<br />

± ±, Resorption 392<br />

±, wasserlösliche 392, 397, 410<br />

± ±, Resorption 392<br />

Vitaminpräparate 410, 413<br />

VJ-Gene 53<br />

±, Punktmutationen 53<br />

VJ-Umlagerung 60<br />

VJ-Verknüpfung 50<br />

VLDLs (Very-Low-Density-Lipoproteine) 7,<br />

360, 368f<br />

VLM 222<br />

Vollblut, Hydrogencarbonatkonzentration<br />

499<br />

±, puffernde Basenanionen 499<br />

Vollblutviskosität, Hämatokrit 201<br />

Völlegefühl 115<br />

Vollkost 409<br />

Volumen 11<br />

Volumen, effektives zirkulierendes 494f<br />

Volumenänderungen 251<br />

Volumenbelastung, chronische 176<br />

±, Schlagvolumen 164<br />

Volumendehnbarkeit 202, 261<br />

±, Venensystem 202<br />

Volumenmangel 224, 232, 493, 496<br />

±, Blutdruckabfall 224<br />

±, Kompensationsmechanismen 232<br />

±, Steigerung der ADH-Produktion 493,<br />

496<br />

Volumenrezeptoren 495<br />

Volumenschwankungen 491<br />

Volumensensoren 219, 223<br />

±, Funktion 223<br />

±, Lage 223<br />

von-Willebrand-Faktor (vWF) 22, 24f<br />

Vordehnung 163, 165, 172<br />

±, Herzmuskel 163<br />

±, isometrische Kraftentwicklung 163<br />

Vorderdarm 126, 246, 293, 318, 504<br />

Vorderhirnbündel, mediales 117f<br />

Vorderseitenstrang 122<br />

Vorderwurzel 108<br />

Vorhaut 508, 522, 528<br />

Vorhautbändchen 528<br />

Vorhof, linker 133, 136, 162, 180, 227f,<br />

253<br />

±, rechter 133, 152, 173, 180, 193, 197,<br />

202, 228, 253<br />

± ±, Blutdruck 202<br />

± ±, Volumenfüllung 173<br />

± ±, Wanddehnung 173<br />

Vorhofdehnung 99, 223<br />

±, Kreislaufregulation 223<br />

Vorhöfe 139, 142, 144, 152, 157, 162, 173,<br />

223, 493f<br />

Teil C ± Register<br />

±, elektrischer Summationsvektor 157<br />

±, Mechanosensoren 173<br />

±, Muskulatur 144<br />

±, Verschiebung 162<br />

Vorhoferweiterung 202f<br />

±, Sogwirkung 202f<br />

Vorhofkontraktion 162, 203<br />

Vorhofmuskulatur 111, 152, 175<br />

Vorhofmyokard 154, 160, 174<br />

±, Überleitungsstörungen 160<br />

Vorhofseptumdefekt (ASD) 141<br />

Vorkern, männlicher 556<br />

±, weiblicher 556<br />

Vorlast 164, 218<br />

Vorläufer-B-Lymphocyten, Produktion 37<br />

Vorläufer-T-Lymphocyten, Produktion 37<br />

Vorläuferzellen 8, 10, 13<br />

±, bipotente 10<br />

±, chromophobe 86<br />

±, Einteilung 10<br />

±, hämatopoietische 9, 35<br />

±, Kolonie bildende 10<br />

±, lymphatische 21, 35, 61<br />

±, myeloische 10, 35<br />

±, Schädigung 13<br />

±, unreife 10<br />

± ±, periphere Blutbahn 10<br />

Vorniere 458<br />

Vorsteherdrüse 315, 525<br />

Vorstoû 252<br />

Vorwehen 563<br />

VpräB 60<br />

V-Segmente 49, 60<br />

±, Umlagerung 60<br />

V-, D- und J-Segmente 49<br />

±, Anzahl 49<br />

±, Umlagerung 49<br />

Vulva 546<br />

v-Welle 203<br />

vWF s. von-Willebrand-Faktor<br />

Wachstum 83, 99<br />

W<br />

±, hormonelle Regulation 99<br />

Wachstumsfaktoren 31, 71, 326, 353, 410,<br />

434, 459, 551<br />

±, autokrine 63<br />

±, endotheliale 186f<br />

± ±, Glucosemangel 186<br />

± ±, Sauerstoffmangel 186<br />

±, hämatopoietische 9, 11<br />

± ±, Funktionen 9<br />

Wachstumsfaktoren, leberspezifische<br />

Wachstumsfaktoren, transformierende<br />

360<br />

(TGFs) 63<br />

Wachstumshormon(GH)<br />

448, 551<br />

86, 99, 405, 409f,<br />

Wachstumshormone, hämatopoietische<br />

10<br />

Wachstumskontrolle, Störungen 99<br />

Wachstumsstörungen 397, 415<br />

Wachstumsverzögerung 496<br />

Wachzustand, Hirndurchblutung 229<br />

waist to hip ratio 398f<br />

Waldeyer-Rachenring 241, 322<br />

Wale 290<br />

Wallpapillen 323<br />

Wanddehnungen, unphysiologische 115<br />

Wandschubspannung<br />

227<br />

171, 197, 207, 209,<br />

±, Endothel 197<br />

±, Veränderung 171<br />

Wandspannung, systolische 176<br />

± ±, Erhöhung 176<br />

Wangen 321<br />

Warfarin 416<br />

Wärmeabgabe 430<br />

±, evaporative 430, 432<br />

±, thermoregulatorische 430<br />

± ±, Induktion 430<br />

Wärmeabgabemechanismen 433f<br />

±, Überforderung 434<br />

Wärmeabwehr 430<br />

Wärmeaustausch, Hautgefäûe 230<br />

Wärmebelastung 431<br />

Wärmebildung 435<br />

±, thermoregulatorische 430<br />

± ±, Induktion 430<br />

±, zitterfreie 430<br />

Wärmegefühl 433<br />

Wärmekonservierung 430<br />

Wärmeleitfähigkeit, Wasser 450<br />

Wärmeproduktion 440<br />

Wärmestrom, innerer 432<br />

± ±, Regulation 432<br />

Warmrezeptoren, zentrale 430f<br />

Warzenhof 568<br />

Wasser 213, 215, 396f, 399, 450, 465, 491<br />

±, Anteil am Körpergewicht 491<br />

±, Ausscheidung 465<br />

±, Austausch über die Kapillarwand 215<br />

±, Gesamtzufuhr 397<br />

±, glomeruläre Filtration 465<br />

±, Nettofluss 213<br />

±, tubuläre Resorption 465<br />

±, tubuläre Sekretion 465<br />

±, Wärmeleitfähigkeit 450<br />

Wasserabsorption 382<br />

Wasseraufnahme, Veränderung 492<br />

Wasserausscheidung 173, 483, 492<br />

±, Regulation 483<br />

±, renale 492±494<br />

± ±, Störungen 493<br />

±, Veränderung 492<br />

±, verminderte 98<br />

Wasserbedarf, täglicher 492<br />

± ±, Erhöhung 492<br />

Wasserbestand 491±493<br />

±, Konstanz 492<br />

±, Lebensalter 491<br />

Wasserbilanz 491<br />

±, ausgeglichene 491f<br />

Wasserbildung, oxidativer Stoffwechsel<br />

491<br />

Wasserdampfpartialdruck 258<br />

Wasserdiffusion, transzelluläre 474<br />

Wasserdiurese, primäre 223<br />

Wasserentzug, Natriummangel 496<br />

Wasserfluss, parazellulärer 467<br />

±, transzellulärer 467<br />

Wassergehalt, Frauen 491<br />

±, Männer 491<br />

±, Säuglinge 491<br />

Wasserhaushalt 432, 493f, 567<br />

±, pathologische Veränderungen 494<br />

±, Regulation 493<br />

±, Temperaturregulation 432<br />

Wasserhomöostase 453<br />

Wasserkanäle 213, 467, 469, 485<br />

±, Mutationen 485<br />

wasserlösliche Moleküle 213<br />

±, Diffusionsfläche 213<br />

±, Diffusionswege 213<br />

wasserlösliche Stoffwechselendprodukte<br />

453, 465<br />

±, Entfernung 453<br />

wasserlösliche Vitamine 392, 397, 410<br />

±, Resorption 392<br />

Wassermangel 98, 493<br />

Wasserräume, Bestimmung 491<br />

±, mittleres Volumen 492<br />

Wasserresorption 224, 384, 387, 459, 467,<br />

474, 479, 481, 493<br />

±, proximaler Tubulus 467<br />

±, renale 495<br />

Wasserretention 480, 491, 493<br />

Wasserrückresorption 483<br />

±, Verminderung 86<br />

Wasserstoff 399<br />

Wasserstoffbrücken 269<br />

Wasserstoffbrückenbindungen 48<br />

Wasserstoff-Ionen 6<br />

Wasserstoffperoxid 12, 20, 70


Wassertransfer, Mechanismen 385<br />

Wasserüberschuss, Regulation des Wasserhaushalts<br />

493<br />

Wasserumsatz, täglicher 397<br />

Wasserverluste 432, 440f, 494<br />

± durch erhöhte Atmung 441<br />

±, evaporative 491<br />

±, obligate 491<br />

±, Vermeidung 432<br />

Wasting 408f<br />

±, Definition 409<br />

Wechselwirkungen, elektrostatische 269<br />

±, hydrophobe 48, 269<br />

±, ionische 48<br />

±, nicht-kovalente 48<br />

Weckreaktion 286<br />

Wehen fördernde Mittel 566<br />

Wehenhemmung 566<br />

weibliche Genitalien 507, 549<br />

±, Entwicklung 507f<br />

±, Innervation 549<br />

±, Lymphgefäûe 549<br />

weibliche Genitalorgane 547f<br />

±, Blutgefäûe 548<br />

±, Blutversorgung 547<br />

±, Lymphabflüsse 548<br />

weibliche Geschlechtsorgane 533<br />

±, äuûere 546<br />

±, innere 507<br />

± ±, Entwicklung 507<br />

±, Lage 533<br />

weibliche Harnröhre 315, 546<br />

weibliche Sexualhormone 550<br />

weiblicher Beckensitus 311, 315<br />

weiblicher Vorkern 556<br />

Weichmacher 571<br />

Weichteiltraumen, Kaliumfreisetzung 497<br />

weiûe Blutzellen 181<br />

weiûe Pulpa 41f, 44<br />

weiûe Substanz, Durchblutung 229<br />

Wellen, peristaltische 347f<br />

± ±, Frequenzgradient 348<br />

Wellenüberlagerungen 198f<br />

Wellenwiderstand 199<br />

Werner-Syndrom 575<br />

Wernicke-Korsakoff-Syndrom 394, 411<br />

Westergren-Methode 7<br />

Western Blot 76<br />

Wettkämpfe in der Höhe, Akklimatisation<br />

449<br />

Wharton-Sulze 562<br />

Widerstand, arteriolärer 215<br />

±, peripherer 168, 197f, 200f, 226, 440<br />

± ±, arterieller Blutdruck 198<br />

± ±, Erhöhung 168, 198<br />

± ±, Herzzeitvolumen 198<br />

± ±, Senkung 226<br />

±, postkapillärer 215<br />

±, präkapillärer 215, 218<br />

±, venolärer 215<br />

Widerstandserhöhung 176<br />

±, arterielle 166<br />

±, Ausflusstrakt 176<br />

±, periphere 221<br />

±, pulmonale 175<br />

±, systemische 175<br />

Widerstandsgefäûe 171, 200, 205,<br />

207±210, 212, 225f, 231f<br />

±, arterielle 198, 204<br />

± ±, Strömungswiderstand 198<br />

±, Basaltonus 208<br />

±, Dilatation 212<br />

±, generelle Vasodilatation 231f<br />

±, glatte Gefäûmuskulatur 205<br />

±, Konstriktion 226<br />

±, lokale Regulationsmechanismen 211f<br />

±, periphere 118<br />

± ±, Kontraktion 118<br />

±, Regulation 171<br />

±, Ruhetonus 208<br />

Wiederbelebungszeit 290f<br />

±, Gesamtorganismus 291<br />

±, Organe 291<br />

Windkessel, Arteriensystem 199<br />

Wingate-Test 445<br />

Winkel, ösophagogastrischer 337<br />

Wirbelkörper 8, 36<br />

Wirbelsäule 133<br />

Wirtszellen 67<br />

Wnt 580<br />

Wohlempfinden, subjektives 116<br />

Wolff scher Gang 458, 486, 504f, 506<br />

Wolfsrachen 319<br />

Wundernetz, venöses 359<br />

Wundheilung 24, 31, 404<br />

Wundverschlusspfropf 25<br />

Würmer 20, 72<br />

Wurmfortsatz 381f<br />

Wurzelhaut 333<br />

Wurzelkanal 331, 333<br />

Wurzelzement 333<br />

Wut 346<br />

X-Chromosom 503<br />

X<br />

±, inaktives 18<br />

X-chromosomal vererbte schwere kombinierte<br />

Immunschwäche (X-SCID) 73<br />

Xenobiotika 361, 367f<br />

±, metabolische Aktivierung 361<br />

Xenon, radioaktives 229<br />

Xerophthalmie 415<br />

Xerostomie 329<br />

X-gekoppelte Agammaglobulinämie 73<br />

X-gekoppeltes Hyper-IgM-Syndrom 73<br />

Y1-Rezeptoren 107<br />

Y<br />

Y2-Rezeptoren 107<br />

Y-Chromosom 503, 519<br />

±, Mikrodeletionen 519<br />

Z<br />

Zahnalveole 331<br />

Zahnaufbau 331<br />

Zahnbein 331<br />

Zahnbildung 332<br />

Zahnbögen 331<br />

Zähne 329, 331±334<br />

±, Gefäûversorgung 333<br />

±, Hartsubstanz 332<br />

±, Innervation 333f<br />

±, Mineralisierung 332<br />

Zahnfleisch 331, 333f<br />

±, Gefäûversorgung 333<br />

±, Innervation 333<br />

Zahnfleischtasche 332<br />

Zahngruppen 331<br />

Zahnhals 331<br />

Zahnhalteapparat 333<br />

Zahnkrone 331<br />

Zahnpulpa 333<br />

Zahnreihen 321<br />

Zahnschmelz 329, 331f<br />

±, Härte 332<br />

±, Zusammensetzung 332<br />

Zahnwurzel 331, 333<br />

Zäkum 110, 293f, 298f, 306, 348f, 382<br />

±, autonome Innervation 110<br />

±, Druckerhöhung 348<br />

±, Wandbau 382<br />

Zelladhäsion 18<br />

Zelladhäsionsmoleküle 91<br />

Zellaktivität, Erhöhung 211<br />

± ±, Durchblutung 211<br />

Zellbewegungen 575<br />

Zellbiologie 76<br />

Zelldifferenzierung 415<br />

Zellen 96, 152, 291, 556<br />

±, acidophile 84<br />

±, ADH bildende 493<br />

±, adrenerge 93<br />

±, Antigen präsentierende 21, 35, 62, 66,<br />

71, 77<br />

±, apoptotische 352<br />

±, basal gekörnte 356<br />

±, basophile 84<br />

±, catecholaminerge 104<br />

± ±, sympathisches Nervensystem 104<br />

±, chromaffine 93, 95, 105, 113<br />

± ±, Nebennierenmark 105<br />

±, chromophobe 84<br />

±, dendritische 34, 38, 46, 57, 61±67, 73<br />

± ±, Aktivierung durch CD4-T-Zellen 66<br />

± ±, Aktivierung von CD4-T-Zellen 63<br />

± ±, Costimulation 65<br />

± ±, Erkennung mikrobieller Erreger 46<br />

± ±, indirekte Präsentation 67<br />

±, elektrische Kopplung 152<br />

±, endokrine 82f, 85, 95, 244, 342, 350f,<br />

354, 356<br />

± ±, Adenohypophyse 83<br />

± ±, Gastrointestinaltrakt 95<br />

± ±, respiratorisches Epithel 244<br />

± ±, Vorkommen und Organisation 83<br />

±, Energiereservoir 291<br />

±, enterochromaffine 95, 343, 350, 357<br />

± ±, Tumoren 95<br />

±, enteroendokrine 352, 356, 382<br />

± ±, Einteilung 356<br />

± ±, Typen 356<br />

± ±, Verteilung 356<br />

±, extraadrenale chromaffine 109<br />

±, follikuläre dendritische 36, 42<br />

±, Gammaglobulin produzierende 201<br />

±, Glucoseaufnahme 96<br />

±, hämatopoietische 63<br />

±, Hormon produzierende 82, 84<br />

± ±, Adenohypophyse 84<br />

± ±, suprazelluläre Organisation 82<br />

±, immunkompetente 353<br />

±, interdigitierende dendritische 42<br />

±, juxtaglomeruläre 224<br />

±, Kinocilien tragende 244<br />

± ±, respiratorisches Epithel 244<br />

±, kontraktile 251<br />

±, lactotrope 86<br />

±, medullärepitheliale 38<br />

±, melanotrope 84<br />

±, neuroendokrine chromaffine 104<br />

± ±, Nebennierenmark 104<br />

±, neuroendokrine 81, 83, 95, 243, 526<br />

±, neurosekretorische 493<br />

± ±, mechanosensitive Kationenkanäle<br />

493<br />

±, noradrenerge 93<br />

±, polyploide 11<br />

±, professionelle Antigen präsentierende<br />

63, 66, 73<br />

±, somatotrope 86<br />

±, Steroidhormon produzierende 91<br />

±, thyreotrope 86<br />

±, virusinfizierte 69<br />

±, zentroazinäre 376f<br />

a-Zellen 94<br />

b-Zellen 94<br />

d-Zellen 94<br />

Zellfunktion, vollständige Lähmung 290<br />

Zellfusion, somatische 54<br />

Zellgruppen, endokrine 83<br />

Zellinteraktionsmoleküle,<br />

costimulatorische 63<br />

±, Funktionen 62<br />

± ±, Immunsystem 62<br />

Zellkern 146, 514<br />

±, Fibrocyten 146<br />

Zellkontakte, Endothelzellen 181<br />

±, glatte Muskelzellen 181<br />

Zellkooperation, Steuerung von Immunreaktionen<br />

64<br />

Zellmembran 492, 498<br />

±, Kaliumkanäle 492<br />

Zellnekrose 169<br />

Teil C ± Register 667


668<br />

Zellproliferation 62, 575<br />

Zellschädigungen 290f<br />

±, Zeitverlauf 290f<br />

Zelltod 68, 290f, 587<br />

±, programmierter 60<br />

Zelltrümmer 367<br />

zelluläre Calciumkonzentration, Anstieg<br />

166<br />

zelluläre Immunantwort 21<br />

zelluläre Immunität 63<br />

zelluläre Ionenhomöostase, Aufrechterhaltung<br />

167<br />

zellulärer Erhaltungsstoffwechsel 169<br />

Zellvolumen, mittleres (MCV) 11<br />

± ±, Erythrocyten 11<br />

Zellwand, bakterielle 66<br />

± ±, repetitive Zuckerdeterminanten 66<br />

Zell-Zell-Kontakte 9<br />

Zell-Zell-Verbindung, Herzmuskelzellen<br />

147<br />

Zement 331, 333<br />

Zentralarterien 41<br />

zentrale Chemorezeptoren 120<br />

±, Insulin 120<br />

±, pH-Wert 120<br />

±, Toxine 120<br />

zentrale Ermüdung 447<br />

±, Mechanismus 447<br />

zentrale Mitinnervation 226, 439<br />

±, Atemzentrum 440<br />

±, vegetative Neurone 439<br />

zentrale Sympathikusbahn 116<br />

zentrale Thermorezeptoren 430<br />

zentrale Warmrezeptoren 430f<br />

zentraler Atemantrieb 502<br />

±, Störungen 502<br />

zentraler Venendruck (ZVD) 172f, 202,<br />

223, 232<br />

±, Abfall 232<br />

±, Herzzeitvolumen 173<br />

±, venöser Rückstrom 172f<br />

±, Veränderungen 172<br />

zentrales Nervensystem (ZNS) 103, 108,<br />

115, 189, 494<br />

±, lebensbedrohliche Volumenänderung<br />

494<br />

±, viszerale Afferenzen 115<br />

Zentralvenen 364<br />

Zentralvenenläppchen 364±366<br />

Zervikalkanal, Epithel 542<br />

Zervikalschleim 555<br />

Zervikalschleimpfropf, Abgang 563<br />

Zervix 122, 542<br />

±, Schleimpfropf 542<br />

±, sympathische Innervation 122<br />

Zervixepithel 542<br />

Teil C ± Register<br />

Zervixschleim, Spinnbarkeit 542<br />

±, Viskosität 542<br />

Zeta-Potential 7<br />

Zeugungsfähigkeit 531<br />

Zielzellen, Erregungsausbreitung 105<br />

Zigarettenrauchen 267, 437<br />

Zink 395, 525<br />

±, empfohlene Zufuhr 395<br />

±, Funktion 395<br />

±, Mangelsymptome 395<br />

±, toxischer Bereich 395<br />

±, Vorkommen 395<br />

zirkuläre Mikrotubuli 25<br />

zitterfreie Wärmebildung 430<br />

Z-Linie 146<br />

ZNS s. zentrales Nervensystem<br />

Zöliakie 392<br />

Zollinger-Ellison-Syndrom 345, 378<br />

Zölom, extraembryonales 125<br />

Zölom, intraembryonales 125f<br />

Zölomepithel 504<br />

Zölomhöhle, Teilung 125<br />

Zölomkanal 577<br />

Zona cutanea 313<br />

Zona fasciculata 91f<br />

Zona glomerulosa 91f<br />

Zona haemorrhoidalis 313, 383<br />

Zona intermedia 108, 119, 121, 313<br />

±, Afferenzen 119<br />

Zona pellucida 521, 534f, 555<br />

Zona reticularis 91f<br />

Zonareaktion 556<br />

Zone polarisierender Aktivität 586<br />

Zonen, erogene 554<br />

Zonula adhaerens 350f<br />

Zonula occludens 189f, 326, 350f, 368,<br />

376, 466<br />

Zotten 350f, 353f, 560<br />

±, Blut- und Lymphgefäûe 353<br />

±, fetale 558<br />

Zottenbaum 561<br />

Zottenbewegungen 348, 353<br />

Zottenbildung 560<br />

Zottenepithel 351<br />

Zottenpumpe 353<br />

ZP2 555<br />

ZP3 555<br />

ZP3-Rezeptoren 555<br />

Z-Score 398<br />

Zucker 453, 465<br />

Zuckerdeterminanten, repetitive 66<br />

± ±, bakterielle Zellwand 66<br />

Zuckerresorption, proximaler Tubulus 467<br />

Zuckerreste, sulfatierte 328<br />

Zunge 319, 321±323<br />

±, Bauelemente 322<br />

±, Entwicklung 322f<br />

±, Funktion 322<br />

±, Gliederung 321<br />

±, Innervation 323<br />

±, Schleimhaut 322f<br />

±, Sinnesorgan 322<br />

±, Topographie 322<br />

Zungenbälge 322<br />

Zungenbein 242, 330, 335<br />

Zungenbeinmuskeln 321, 330<br />

Zungengrund 241, 321f<br />

±, Schleimhaut 322<br />

Zungenmandel 42, 241, 335<br />

Zungenpapillen, Atrophie 394<br />

Zungenschleimhaut, Atrophie 322<br />

±, Veränderungen 322<br />

Zungenwülste 322<br />

Zuwachszähne 331<br />

Zweitantikörper, enzymgekoppelte<br />

76<br />

Zwerchfell 119, 121, 125f, 130, 133,<br />

135±137, 252±254, 285, 293, 297, 300,<br />

302±304, 309, 318, 336, 454<br />

±, Bauchatmung 253<br />

±, Deszensus 125<br />

±, Entwicklung 125f<br />

±, Erschlaffung 252<br />

±, Exspiration 130<br />

±, Inspiration 130<br />

±, Pars costalis 130<br />

±, Pars sternalis 130<br />

±, Projektion auf die Thoraxwand 130<br />

Zwerchfellenge 337<br />

Zwerchfellkuppeln 128, 246, 253<br />

±, Senkung 253<br />

Zwerchfelllücken 130<br />

Zwerchfelltiefstand 235<br />

Zwergwuchs 100<br />

Zwillinge, eineiige 557<br />

Zwischenblutungen, pathologische<br />

Ursachen 544<br />

Zwischenhirn 83f<br />

Zwischenschwellenzone 430f<br />

Zwölffingerdarm 347<br />

Zygotän 511, 513<br />

Zygote 511, 557<br />

±, Furchungsteilungen 557<br />

±, Wanderung 557<br />

Zygotenbildung 556<br />

Zyklus, uteriner 541, 543<br />

± ±, Histologie 541<br />

Zyklusstörungen, Ursachen 553<br />

1. Zyklustag 544<br />

Zymogene 31, 378<br />

Zymogengranula 377f, 380<br />

Zystennieren 459, 484

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!