GLANDS

GLANDS
กายวิภาคศาสตร 1/8
Introduction
Gland ประกอบดวย epithelial cells ทําหนาที่สังเคราะห
(synthesis) เก็บ (storage) และปลดปลอย
(discharge) secretion. Secretory product ของ cells เหลานี้ผานเขาไปใน
system of tubes/ducts ไปสู
surface หรือเขาสู
blood lymphatic complex of vessels เพื่อไปยังแหลงที่ตองการใช.
Glandular secretion
มีลักษณะเปน aqueous fluid ประกอบดวย secretory product เชน hormone, enzyme หรือ mucin. ขบวนการ
ของการสังเคราะหสารภายใน gland เกี่ยวกับ
interaction ของ cell organelles และ energy, secretion
บางอยางถูกเก็บไวนานจนกวาจะใช บางอยางถูกปลอยออกไปเรื่อย
ๆ หรือเปนระยะ ๆ.
Classification of Glands
Glands แบงออกเปน 2 groups ใหญ ๆ คือ
1. Exocrine gland ให external secretion ไปตาม duct system ไปยัง body surface เรียกอีกชื่อ
หนึ่งวา
"duct gland".
2. Endocrine gland ให internal secretion หรือ hormone ผานเขาไปใน blood หรือ lymph
vessels ไปยัง target organs.
Glands ทั้ง
2 ชนิดในระยะตัวออน (embryo) จะมีพัฒนาการ (development) เหมือนกันคือ
epithelial cells จะเกิด invagination เขาไปใน mesenchymal tissue ที่อยูขางใต
epithelial membrane. โดย
exocrine gland สวนที่เชื่อมระหวาง
gland กับ epithelial membrane ยังคงอยู,
แตใน endocrine gland สวนที่
เชื่อมตอจะหายไปทําให
secretion ผานเขาไปใน vascular system.
Gland บางชนิดมี secretion ประกอบดวย living cells อาจเรียกอีกชื่อหนึ่งวา
cytogenic gland เชน
sex gland (ovary หรือ testis) จะพบ ova หรือ sperm.
Exocrine Glands
Exocrine glands คือ gland ที่ติดตอกับ
surface ภายนอกโดยทอ, ประกอบดวย secretory unit และ
duct.
Secretory unit คือกลุมของ
epithelial cells ที่ทําหนาที่สราง
และหลั่งสารออกมา,
cells สวนมาก
เปนรูป pyramid ลอมกันเปนวงรอบชองวางตรงกลางที่เรียกวา
lumen ซึ่งเปนทางผานของ
secretion ออกจาก
cells. Secretory cells เหลานี้เรียงตัวเปน
tubules หรือ sac-like appearances เรียก alveoli (acini) ซึ่งติดตอ
กับ duct.
Duct คือ epithelial cells ที่เรียงตัวเปนหลอดยาวติดตอกับ
lumen ของ secretory unit, นํา
secretion ไปสูพื้นผิวของรางกายหรือพื้นผิวของอวัยวะ.
Glands

กายวิภาคศาสตร 2/8
Secretory pathway of exocrine gland in glandular cells
Gland cells มี activity อยูตลอดเวลาแมกระทั่งในภาวะ
resting state, cells ก็ยังคงทํางานเพื่อ
maintain internal organization, การสังเคราะห และ secrete specific product ก็มีตลอดเวลาแตอยูใน
minimum level, โดย ribosome ที่เกาะอยูบน
membrane ของ endoplasmic reticulum เปนสถานที่สังเคราะห
product ซึ่งจะเขาไปใน
lumen ของ endoplasmic reticulum และลําเลียงไปยัง golgi apparatus ซึ่งเปนบริเวณ
ที่ทําใหสารที่ผลิตเขมขนขึ้น
(concentration and packing of product) สวน mitochondria ของเซลลเหลานี้ทํา
หนาที่เปนเพียง
energy source เทานั้น.
Subdivisions of exocrine glands
Exocrine glands แบงเปนชนิดตาง ๆ ดังนี้
1. แบงตาม shape ของ secretory unit
2. แบงตาม duct system
3. แบงตาม mode of secretion
4. แบงตามลักษณะของ secretion (nature of secretion)
5. แบงตามจํานวน cells
1. แบงตาม shape ของ secretory unit ไดแก
1.1 Tubular gland คือ gland ที่มี
secretory unit มีรูปรางเปนหลอด (tubular)
ถาหลอดตรงเรียก straight tubular gland เชน crypts of Lieberkuhn
ถาหลอดขดเรียก coiled tubular gland เชน sweat gland
ถาหลอดแตกแขนงเรียก branched tubular gland ซึ่งมีชนิด
without an excretory duct เปดสู
surface
เชน glands ที่
stomach, uterus และชนิด with an excretory duct เชน small gland of mouth and
esophagus, deep gland of duodenum.
1.2 Alveolar or acinous gland คือ gland ที่มี
secretory unit มีรูปกลมหรือ flask-like เชน
mammary gland.
1.3 Tubulo-alveolar gland คือ gland ที่มีทั้ง
tubular และ alveolar secretory units เชน parotid
gland.
2. แบงตาม duct system ไดแก
2.1 Simple gland คือ gland ที่มี
duct 1 อัน และมี secretory unit 1 อัน หรือมากกวา, แตมี duct
เปดสู
surface เพียง duct เดียว เชน gastric gland, intestinal gland (crypt of Lieberkuhn).
2.2 Compound gland คือ gland ที่มี
duct แตกแขนง, มี secretory unit มาก, duct ขนาดเล็กอยูติด
กับ secretory unit, และ main duct อยูใกลพื้นผิวของอวัยวะ.
Compound gland เปน gland ขนาดใหญ มี secretory units และ ducts จํานวนมาก, มี connective
tissue capsule ลอมรอบ, จาก capsule มี connective tissue แทรกเขาไปแบง gland เปน lobe และ lobule
Glands

กายวิภาคศาสตร 3/8
เรียกวา interlobar และ interlobular connective tissue ตามลําดับ และยังแทรกเขาไปใน lobule ไปรองรับ
secretory unit และ duct ไว. ถา compound glands มีขนาดใหญเรียก organs เชน pancreas และ liver.
Ducts of compound gland โดยเรียงลําดับจาก duct ขนาดเล็ก (ใกล secretory unit) จนถึง duct ขนาด
ใหญ (ใกลพื้นผิวของอวัยวะหรือรางกาย)
1. Intercalated duct เปน duct ที่พบใกล
secretory unit และพบใน serous gland เทานั้น,
epithelial lining เปน simple squamous หรือ low cuboidal.
2. Intralobular duct เปน duct ที่มี
epithelial lining เปน simple low columnar, ภายใน
cytoplasm มี acidophilic granule และ basal striation, support ดวย fine reticular connective tissue
เนื่องจากทอนี้พบลักษณะ
striation อาจเรียกอีกชื่อหนึ่งวา
“striated duct”.
3. Interlobular duct และ interlobar duct เปน duct ที่พบใน
fibroconnective tissue septa,
epithelial lining เปนชนิด pseudostratified columnar หรือ stratified columnar.
4. Main duct มีอยูอันเดียวเทานั้นใน
compound gland, epithelial lining เปน stratified columnar
เนื่องจากทอนี้มาเปดสูพื้นผิว
อาจเรียกอีกชื่อหนึ่งวา
“excretory duct”
Duct epithelium มีหนาที่หลักคือดาด
drainage system ของ gland, แตในหลาย ๆ glands พบวา duct
epithelium ของ striated duct ยังสามารถเปลี่ยน
nature และ concentration ของ secretion ทําใหอาจเรียกอีก
ชื่อวา
“secretory duct” นอกจากนี้ยังสามารถเรียก
duct นี้วา
“salivary duct” เนื่องจากพบในตอมน้ําลาย.
จาก ducts ขนาดเล็กไปสู
ducts ขนาดใหญ epithelium จะมีการเปลี่ยนแปลงไปเพื่อเพิ่มความแข็งแรง
มากขึ้น
นอกจากนี้
supporting element ก็เปลี่ยนจาก
fine reticular connective tissue ไปเปน fibroconnective
tissue และมักจะมี outer smooth muscle coat, โดยชั้นในเรียงตัวแบบ
circular ขณะที่ชั้นนอกเรียงตัว
แบบ
longitudinal.
จากการแบง gland ตาม shape ของ secretory unit และ duct system ทําให exocrine glands มีชนิด
ตาง ๆ ดังตอไปนี้
A. Simple gland
a. Simple tubular gland
- Simple straight tubular gland เชน gland of Leiberkuhn.
- Simple coiled tubular gland เชน sweat gland.
- Simple branched tubular gland เชน fundic, pyloric และ cardiac glands of stomach.
b. Simple alveolar gland รูปแบบที่งายที่สุดประกอบดวย
single sac ติดตอกับ surface โดย
constricted portion ที่เรียกวา
neck, พบที่
skin ของ amphibian, ไมพบในคน. Simple alveolar gland ที่มี
หลาย saccules พบที่
sebaceous gland ขนาดเล็ก, แตถาขนาดใหญ main duct จะแยกเขาไปหลาย ๆ sacs
เปน simple branched alveolar gland.
c. Simple tubulo-alveolar gland หรือ tubulo-acinar gland. มีเฉพาะ branched form
ตัวอยางเชน gland ขนาดเล็กของ structures ตางๆ ไดแก salivary gland of oral cavity, seromucous gland
of esophagus.
Glands

กายวิภาคศาสตร 4/8
B. Compound gland
a. Compound tubular gland ประกอบดวย duct system เปดเขาสู
main excretory duct เชน
kidney, testis, gland ขนาดเล็กของ mucous gland of esophagus และ Brunner's gland of the duodenum.
b. Compound alveolar gland ไดแก mammary gland.
c. Compound tubulo-alveolar gland พบ glands จํานวนมากเปนชนิดนี้เชน
parotid,
submandibular, sublingual glands, pancreas, gland ขนาดใหญของ mucous gland of esophagus,
seromucous gland of respiratory tract.
3. แบงตาม mode of secretion
3.1 Holocrine gland (G. holo, whole) คือ gland ที่
secretory cells สราง secretory product เก็บ
ไวใน cytoplasm, เวลาปลอยออกมา cell ทั้ง
cell จะหลุดออกมาพรอมกับ secretion และ cells ที่เหลือมีการ
แบงตัวอยางรวดเร็วเพื่อแทนที่
cells ที่หลุดไป
ตัวอยางเชน sebaceous gland.
3.2 Apocrine gland (G. apo, off) คือ gland ที่
secretory cells สราง secretory product เก็บ
รวบรวมไวที่
apical portion ของ cells, secretion จะมีสวนของ apical cytoplasm หลุดออกไปรวมกับ specific
secretory product, โดยที่ตัว
cell ไมถูกทําลาย, ตอไป cell มีการซอมแซมในระยะเวลาสั้น
ๆ และเขาสู
secretory cycle ใหม, ตัวอยางเชน mammary gland.
3.3 Merocrine gland (G. meros, part) หรือ Eccrine gland (G. out of, away from) คือ gland ที่
secretory cells สราง secretion แลวปลอยออกมาโดยตัว cell ไมเสียหายหรือสูญเสีย cytoplasm เลย, ทําให
cell หนึ่ง
ๆ สราง secretion ไดหลาย ๆ ครั้งจนหมดอายุ
cell เชน pancreas, salivary gland.
4. แบงตามลักษณะของ secretion (nature of secretion)
4.1 Serous gland ประกอบดวย pyramidal cells เรียงตัวรอบ lumen เล็ก ๆ, nucleus อยูกลาง
หรือคอนมาทาง base มี secretory granule หรือ zymogen granules ซึ่งเปน
membrane-bounded vesicles
บรรจุดวย semifluid material และเปน enzyme precursor. Cells มีทั้งระยะ
active และ resting. ในระยะ
resting, cell จะพบ secretory granules บรรจุอยูเปนจํานวนมาก.
แต nucleus ไมแบน, secretory granules
ติดสี acidophilic. โดย EM พบ granular endoplasmic reticulum จํานวนมากที่
basal cytoplasm และ mitochondria
กระจัดกระจายอยูตลอด
cell, golgi apparatus เจริญดีอยูทางดาน
apical portion ของ nucleus.
Secretion เปน protein มีลักษณะเปนน้ําใส
ๆ แตมี enzyme จํานวนมาก. ตัวอยางของ glands ชนิดนี้คือ
pancreas, parotid salivary gland.
4.2 Mucous gland ประกอบดวย pyramidal cells, ตอนแรกของ secretory cycle nucleus กลม
หรือรูปไขอยูใกล
base, ตอมาเมื่อมี
mucigen globules เขามาสะสมมาก ๆ จะดัน nucleus ไปทาง base, ทํา
ให nucleus แบนอยูชิดขอบของ
cell. Cytoplasm ของ mucous cells แตกตางจาก serous cells โดย
Glands

กายวิภาคศาสตร 5/8
cytoplasm ที่
base ของ mucous cells ติดสี basophilic นอยกวาและระหวาง nucleus และ apex ของ cell มี
membrane-bounded vesicle of mucous (mucigen granule). ใน H & E preparation mucigen granules
ถูกทําลายใน process ของการทําจึงปรากฏ pale และ vacuolated. Secretion มีลักษณะขนเหนียว, mucous
cell ผลิต protein secretion ที่มี
sugar มากกวาและขนมากกวา serous secretion. ตัวอยางของ glands ชนิด
นี้คือ
mucous salivary gland, mucous gland ของ pharynx และ esophagus.
4.3 Seromucous gland (mixed gland) คือ gland ที่มีทั้ง
mucous และ serous acini, หรือมี
acini ที่มีทั้ง
mucous และ serous cells. ใน mixed acinus cells สวนใหญเปน mucous type แตมี serous
cells จัดตัวเปน crescent หรือ half-moon fashion เรียก serous demilune ครอบ mucous units. Cells ของ
serous demilune ให secretion ผาน intercellular canal เล็ก ๆ ที่อยูระหวาง
mucous cells หรืออยูระหวาง
serous กับ mucous cells ใกลเคียงเขาสู
lumen ของ acinus.
Histologic appearances of serous and mucous secretory units
Notices Serous secretory unit Mucous secretory unit
cross section smaller Larger
shape alveolar more tubular
lumen very narrow Wider
form of nucleus spherical Flat
position of nucleus basal near basal wall
cytoplasm zymogen granule (red) clear, foam-like
cell boundary not distinct rather distinct
Myoepithelial cells แตละ acinus ของ mucous และ serous type ลอมรอบดวย fine extra-cellular
basal lamina, myoepithelial cells ซึ่งมักมองเห็น
nuclei ขนาดเล็กติดสีทึบและมี cytoplasm เล็กนอย.
Myoepithelial cell อยูระหวาง
bases ของ secretory cells (acinar cells) กับ basal lamina, มี long
cytoplasmic process โอบรอบ secretory unit ซึ่งเห็นชัดเจนโดย
alkaline phosphatase technique. Cells
เหลานี้มี
origin จาก epithelium, มี fibrillar cytoplasmic elements และมีลักษณะหลายอยางของ smooth
muscle cells คาดวาทําหนาที่บีบให
secretion ออกจาก gland. Myoepithelial cells ยังพบที่
ducts ขนาด
เล็กของ mucous, serous และ mixed glands, อยูรอบ
secretory units ของ sweat glands.
5. แบงตามจํานวน cells
5.1 Unicellular gland เปน simplest glandular unit ซึ่งประกอบดวย
cell เดียว form เปนสวน
ของ lining epithelium, โดย cell นี้จะให
secretion ออกมาโดยตรงยัง free surface เชน goblet cells ซึ่ง
กระจายอยูตาม
lining ของ intestine และ respiratory tract.
Goblet cells มีรูปรางเหมือน goblet หรือ wine glass, สวนขยายของ apical portion มี mucigen
droplets (premucin) บรรจุอยู,
ทําใหสวนนี้ขยายออกเรียก
theca. Mucigen droplets ไมพบใน section ที่ยอม
Glands

กายวิภาคศาสตร 6/8
ดวย H & E เนื่องจากถูกละลายในการทํา
preparation, เหลือแต loose filamentous network ใน cytoplasm.
Mucin ที่
secrete โดย cells เหลานี้เปน
protein polysaccharide complex ที่ซึ่ง
form mucus, ในน้ํา
mucus
ทําหนาที่หลอลื่น.
สวน basal portion ของ cell มีลักษณะ slender, basophilic, มี nucleus และสวนที่เหลือ
ของ cytoplasm บรรจุอยู.
5.2 Multicellular glands Cells จะอยูกันเปนกลุมเรียก
secretory unit, สง secretion ออกจาก
secretory unit ไปตาม duct ซึ่งเปน
system, ตัวอยางเชน salivary gland, mammary gland, sweat gland,
uterine gland.
Endocrine Glands
Endocrine glands ปกติลอมรอบดวย thin connective tissue capsule, จาก capsule มี incomplete
septa ยื่นเขาไปใน
gland แบง gland ออกเปน lobes. Supporting tissue ประกอบดวย fine reticular
connective tissue มี blood capillary หรือ sinusoidal network จํานวนมาก. ระหวาง blood channels เปน
clumps และ cords ของ epithelial cells, ปกติไมพบ basal lamina ดังนั้น
cells จึงอยูชิดกับ
blood vessels.
Secretion ของ endocrine gland อาจเก็บไวหรือเขา blood capillaries โดยตรง, แลวไปทั่วรางกายไปสู
target
organs. Secretion ของ endocrine gland เรียก "hormone". Endocrine glands ไดแก hypophysis
(pituitary), pineal body, thyroid gland, parathyroid glands, pancreas, adrenal glands, ovaries, testis และ
placenta.
ตาม chemical composition ของ secretory product แบง endocrine cells ออกเปน 2 types คือ
1. Protein and polypeptide secreting endocrine gland cells ไดแก
- Alpha และ Beta cells ของ pancreas ซึ่ง
secrete glucagon และ insulin ตามลําดับ
- Somatotropes ซึ่ง
secrete growth hormone
- Thyrotropes ซึ่ง
secrete thyrotropic hormone
- Gonadotropes ซึ่ง
secrete gonadotropic hormone
- Corticotropes ของ hypophysis ซึ่ง
secrete adrenocorticotropic hormone
- C cells ของ thyroid gland ซึ่ง
secrete calcitonin
2. Steroid secreting endocrine gland cells, type นี้ปรากฏใน
ovaries, testis, และ suprarenal
glands, ลักษณะพิเศษของ cells type นี้คือมี
agranular endoplasmic reticulum จํานวนมาก.
Endocrine glands สวนมาก cells เก็บ hormone ไวใน cytoplasm (intracellular storage) กอนที่จะ
secrete ออกเขาสู
blood, แตมีบาง gland เชน thyroid gland, secretion เก็บไวนอก cells (extracellular
storage) โดยอยูใน
follicle.
Cells ของ endocrine gland จัดเรียงตัว 3 แบบคือ clumps, follicles และ cords.
Clumps ประกอบดวย cells ที่มีรูปราง
irregular มาอยูรวมกันเปนกลุมจะเปนกลุมใหญหรือกลุมเล็ก
ก็ได, ไมมี cavity อยูภายใน,
secretion ของมันเก็บไวภายใน cells เมื่อตองการใชจะปลอยเขาสู
capillary
network ซึ่งมีจํานวนมากแทรกเขาไปใน
clumps, ตัวอยางเชน Islets of Langerhans ใน pancreas, interstitial
cells ใน testis.
Glands

กายวิภาคศาสตร 7/8
Follicles ประกอบดวย cells ลอมรอบ cavity ซึ่งบรรจุ
secretory product เก็บไวเชน thyroid gland
ประกอบดวย follicles มากมาย, cell มักเปนรูป cuboid, มี secretion อยูใน
lumen ติดสีชัดเจนเรียก colloidal
substance, เมื่อรางกายตองการใชก็จะสงเขา
capillary network ซึ่งมีจํานวนมากอยูรอบ
follicle.
ใน embryo follicle เมื่อเริ่มแรกเปน
clump of cells, เมื่อ
cell สราง secretion ขึ้นมาก
ๆ จนเหลือใช
หรือไมสามารถเก็บไวใน cell ไดจึงเก็บไวใน cavity ที่อยูระหวาง
cells, ทําใหเกิด space เรียก lumen of
follicle.
Cords Cells จะเรียงตัวเปนแถวตัวอยางเชน adrenal cortex, secretion เก็บไวภายใน cells แลวสง
เขาสู
capillaries network ตามตองการ.
Exo-endocrine Glands
คือ gland ที่มีทั้ง
exocrine part และ endocrine part เชน pancreas สวนที่เปน
endocrine (Islets of
Langerhans) ให hormone glucagons และinsulin, สวนที่เปน
exocrine part secrete pancreatic fluid,
นอกจากนี้มี
testis และ ovary กลุมหนึ่งของ
cells ให secretion เขาสู
duct system อีกกลุมหนึ่งให
secretion
เขา blood system
.
Figure 1 Epithelial cells modified to perform
secretion. Main types are exocrine and
endocrine; exocrine glands have ducts,
endocrine glands secrete hormones directly
into bloodstream where they travel to target
cells. All glandular tissue is derived
embryologically from epithelium. (Robert
Carola, Human anatomy, 1992)
Figure 2 Structural classification
of multicellular exocrine glands.
The secretory portions of the
simple glands either do not
branch or have only a few
branches, whereas those of the
compound type have multiple
Glands
branches. (Van De Graaff and
Fox, Concepts of human

SUMMARY OF GLANDULAR EPITHELIUM
(Van De Graaff and Fox, Concepts of human anatomy and physiology 4 th edition)
กายวิภาคศาสตร 8/8
Figure 3 Secretory classification of
multicellular exocrine glands (Van De
Graaff and Fox, Concepts of human
anatomy and physiology 4 th edition)
Glands

่
รหัสวิชา
Objective and Outline of Contents
นักศึกษาปที 2
ทพกย 233 (จุลกายวิภาคศาสตร 1)
ภาควิชา กายวิภาคศาสตร
ชื่อเรื่อง
Glands
ผูสอน
อาจารย ทวีพงศ อารยะพิศิษฐ
เวลาสอน บรรยาย 1 ชั่วโมง
ปฏิบัติ 1 คาบ
กายวิภาคศาสตร 9/8
วัตถุประสงค นักศึกษาสามารถ
1. อธิบายความหมายและบอกหนาที่ของ
gland รวมถึงอธิบายและเปรียบเทียบชนิดของ gland แตละชนิดได พรอม
ยกตัวอยาง
2. จําแนกชนิดของ exocrine gland ตาม shape of secretory unit, duct system, mode of secretion, nature of
secretion และจํานวนเซลลได พรอมยกตัวอยางบริเวณที่พบ
เนื้อหาการสอน
Introduction
Classification of Glands
Exocrine Glands
Endocrine Glands
Exo-endocrine Glands
อุปกรณประกอบการสอน 1. Powerpoint
2. เอกสารประกอบการเรียนเรื่อง
GLAND
วิธีประเมินผล ภาคบรรยาย: ขอสอบแบบปรนัย
ภาคปฏิบัติ: ขอสอบแบบตอบคําถามสั้นๆ
หนังสืออางอิง
1. Ham and Cormack. Histology eighth edition: Glands. Toronto, J.B.Lippincott company, 1979.
2. Bloom and Fawcett. A textbook of histology twelfth edition: Glands and secretion. New York,
Chapman and Hall, 1994.
3. Van De Graaff and Fox. Concepts of human anatomy and physiology fourth edition. USA, WCB
publishers, 1995.
4. Robert Carola. Human anatomy.USA, McGraw-Hill, 1992.
5. Young and Heath. Functional histology fourth edition. London, Churchill livingstone, 2000.
Glands

……………………………………………..
กายวิภาคศาสตร 10/8
Glands