bhavisatta june 2013 issue

ªfc³fX, 2013 ¸fc»¹f:`20 

fZ³fe ½f¸ffÊ 

ªffa¨f IZY §ûSmX ¸fZÔ 

£f°fSX³ffIY W`ÔX 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY BXSfQZ 

QZVf ¸fZÔ WbXIcY¸f°f IYf¹f¸f IYSX³fZ IYf £½fff »fZIYSX 

´fWba¨fZ SXfªf²ff³fe IYe QWX»feªf °fIY 

d³fVff³fZ ´fSX W`ÔX ¦fSXef BX»ffIZY 

»ff»fc IZY fZMXûÔ 

IYe »ffad¨fa¦f RZY»f

½f¿fÊ: 1 AaIY : 3 ªfc³f, 2013 

Àfa´ffQIY: SXfªf½feSX dÀfaWX 

IYf¹fÊIYfSXe Àfa´ffQIY: f»f½feSX dÀfaWX 

Àf¸ff¨ffSX Àf¸´ffQIY : ÀfûfSX³f dÀfaWX 

Àfa´ffQIYe¹f ÀfWX¹fû¦fe 

CXÀ¸ff³f ¨fü²fSXe, ·fe¸fÀf`³f SXf½f°f, 

dQ³fZVf IbY¸ffSX ¨fü²fSXeX 

¹fcSXû IYf¹ffÊ»f¹f: 

dQ»»fe- Aû¸f´fiIYfVf IYüdVfIY 

E»ffe-3, BaXQi ´fiIYfVf dfd»OaX¦f, MXfg»fÀMXf¹f 

¸ff¦fÊ, IY³ffgMX ´»fZÀf, ³fBÊX dQ»»feÜ 

¸fûffBX»f - 9212655881 

ÀffdWXffffQ- ´faIYªf dÀfaWX 

dfd»OaX¦f ³f. 12, Aû¸f ¸ffdIÊYMX, E¸f E¸f EÀf 

¸ffg»f IZY Àff¸f³fZ, ªfe.MXe. SXfZOÞX , ÀffdWXffffQ, 

¸fû. 9540668154 

SXfªfÀ±ff³f- (ªff»füSX)- WXdSXVfaIYSX SXfªf´fbSXûdWX°f 

09414534526, 02973222314 

»f£f³fDY- ³feSXªf Àf¢Àf`³ff 9919488423 

¸fZSXNX- dVf½f IbY¸ffSX °¹ff¦fe 9897366326 

³fûEOXf- FYd¿f´ff»f A½ff³ff 9810304070 

¸fûQe³f¦fSX- A÷Y¯f °fû¸fSX 09837172429 

WXf´fbOÞX- SXfIZYVf IbY¸ffSX ½f¸ffÊ 9219558950 

½fÈaQf½f³f- SXfIZYVf IbY¸ffSX ¦fü°f¸f 9756579338 

´fiÀffSX d½f·ff¦f 

ÀfbSmXVf ·ffMXe, ¨f¸f³f dÀfaW 

d½fÄff´f³f ´fid°fd³fd²f: 

Qe´ff ½f¸ffÊ, ¸fe³ffÃfe ¨fü²fSXe 

¨ffMZÊXOX EIYfCaXMZÔXMX: 

¸f³fûªf ªf`³f- 9810049930 

IYf³fc³fe Àf»ffWXIYfSX: 

EOX½fûIZYMX ªfZ IZY °fû¸fSX 

dfªf³fZÀf IYf¹ffÊ»f¹f: 

OXe/3 EÀf.ERY, Vffgd´fa¦f ÀfZÔMXSX, VffÀÂfe ³f¦fSX, 

¦ffdªf¹ffffQÜ RYû³f- 0120-4108907 

À½f°½ffd²fIYfSXe, ¸fbQiIY, ´fiIYfVfIY ´fb¿´f»f°ff dÀfaWX õXfSXf ·ff½fe 

ÀfØff AfgRYÀfZMX d´fiaMXÀfÊ, 4-A¸fZOXIYSX SXûOX, ¨fü²fSXe ¸fûO. 

¦ff. ffQ ÀfZ ¸fbdQi°f E½fa ´fiIYfdVf°f Ü 0120-4241840 

Àfa´ffQIY: 

SXfªf½feSX dÀfaWX- 9818360907 

E-mail: bhavisatta@yahoo.co.in 

Website: www.bhavisatta.com 

3 

BXÀf AaIY ¸fZÔ 

IY½fSX ÀMXûSXe 

£f°fSX³ffIY W`ÔX ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY BXSfQZ 

QZ 

´fZªf 

12 

QZVf ¸fZÔ WbXIcY¸f°f IYf¹f¸f IYSX³fZ IYf £½fff »fZIYSX ´fWba¨fZ SXfªf²ff³fe IYe QWX»feªf °fIY 

SXfªf½feSX dÀfaWX 

Vf ¸fZÔ A´f³fe WbXIcY¸f°f IYf¹f¸f IYSX³fZ 

IYf £½fff QZ£f SXWZX W`ÔX ³f¢Àf»fe- 

¸ffAû½ffQeÜ ½fZ SXfªf²ff³fe IYe 

QWX»feªf °fIY ´fWbaX¨f ¨fbIZY W`ÔXÜ CX³fIYf ´fcSXf ªfûSX 

QZVf IZY fbdðXªfe½fe ½f¦fÊ IYû ´fi·ffd½f°f IYSX 

CX³fIYf Àf¸f±fÊ³f WXfdÀf»f IYSX³fZ ´fSX W`XÜ BXÀf 

fff°f ½fZ VfWXSXe BX»ffIYûÔ ¸fZÔ A´f³fe §fbÀf´f`NX 

f³ff SXWZX W`ÔXÜ £fdRY¹ff SX´fMX IZY ¸fb°ffdfIY 

Z 

¹fb½ff Àfa¦fNX³fûÔ IZY fe¨f A´f³fe ´f`NX f³ff »fZÔÜ 

£fbdRY¹ff SX´fMX ¸fZÔ f°ff¹ff ¦f¹ff W` dIY 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ³fZ SXfáÑXe¹f SXfªf²ff³fe ÃûÂf ¸fZÔ 

A´f³fZ IYfOXSX °f`¹ffSX IYSXIZY CX³WZÔX faQcIY 

¨f»ff³fZ, f¸f °f`¹ffSX IYSX³fZ, fføYQe ÀfbSaX¦fZÔ 

dfLXf³fZ ½f §ff°f »f¦ffIYSX WX¸f»fZ IYSX³fZ IYe 

MZÑXd³fa¦f QZ³ff VfbøY IYSX dQ¹ff W`XÜ £fbdRY¹ff 

d½f·ff¦f ³fZ ªfû QÀ°ff½fZªf WXfdÀf»f dIYE W`ÔX 

CXÀfIZY ¸fb°ffdfIY ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY ´fûd»f°f 

¹fcSXû BXÀf »fOÞXfBÊX IYû °fZªf IYSX³fZ IZY d»fE 

e Z d Ê À±ffd´f°f IYSX³fZ IZY Àff±f WXe 

·ff½fe ÀfØff ªfc³f 2013 

5 

d³fVff³fZ ´fSX W`ÔX 

¦fSXef BX»ffIZY 

 

Af ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYf ÀffSXf ªfûSX VfWXSXûÔ 

´fSX W`XÜ £fbdRY¹ff SX´fMX IZY ¸fb°ffdfIY BXÀf Àf¸f¹f 

QZVf IZY rt SXfª¹fûÔ IZY str dªf»fZ dªf³f¸fZÔ ÀfZ 

°fe³f SXfáÑXe¹f SXfªf²ff³fe ÃûÂf ¸fZÔ ·fe Af°fZ W`ÔX 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY d³fVff³fZ ´fSX W`ÔXÜ BX³f¸fZÔ ÀfZ 

rxq dªf»fZ »ff»f ¦fd»f¹ffSZ ½ff»fZ QaOXIYfSX¯¹f 

ÃûÂf ¸fZÔ Af°fZ W`ÔX ªfû ´fWX»fZ ÀfZ WXe ³f¢Àf»fe 

´fZªf 

5 

Af°faIY ÀfZ fbSXe °fSXWX ¦fiÀ°f W`ÔXÜ ¹fWX »ff»f 

¦fd»f¹ffSXf ³fZ´ff»f ÀfZ VfbøY WXûIYSX dfWXfSX, 

ÓffS£faOX AûdOXÀff, Afa²fi ´fiQZVf, ¸f²¹f 

´fiQZVf, LXØfeÀf¦fPÞX AüSX IY³ffÊMXIY ÀfZ ¦fbªfSX°ff 

d ûÔ ZÔ Af 

Af²fbd³fIY SXfªf³fZ°ffAûÔ IYe 

fQ»f°fe Àfû¨f 

¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IYû BXd°fWXfÀf 

³ff ·fc»fZ¦ff 

AüS ³f WXe 

¸ffRY IYSmX¦ff 

´fZªf 

8 

´fZªf 

20 

´fadOX°f ªfe ´fMX 

ªffAû ³ff 

´fZªf 

24 

kfZBÊX¸ff³fûÔl ´f`Àff »füMXfAû 

´fZªf »ff»fc IZY 

30 

fZMXûÔ IYe 

k»ffad¨fa¦fl RZY»f

EZÀff WXe ·fiáX°faÂf Àf·fe 

SXfª¹f dIiYIZYMX Àfa§fûÔ ¸fZÔ 

¨f»f°ff SXWXf W`XÜ 

ßfed³f½ffÀf³f ³fZ °fû £fbQ 

IYû °fd¸f»f³ffOb dIiYIZYMX 

Àfa§f IYf Afªfe½f³f 

A²¹fÃf f³fZ SXWX³fZ IYf 

´fif½f²ff³f IYSXf d»f¹ff W`XÜ 

BXÀfe ÀfØff »fû»fb´f°ff IZY 

°fWX°f ·ffSX°fe¹f Àfa§f ÀfZ 

fZQ£f»f dIYE ªff³fZ ´fSX 

·fe ½fZ Aa°fSXSXfáÑXe¹f 

dIiYIZYMX Àfa§f ¸fZÔ ·ffSX°f IZY 

´fid°fd³fd²f f³fZ SXWX³ff 

¨ffWX°fZ W`ÔXÜ ½fZ BXÀf ÀfØff- 

»fû»fb´f ´fi¯ff»fe IYû 

Àff²f³fZ ¸fZÔ WXe A´f³ff 

¸fûÃf Àf¸fÓf f`N`X W`ÔXÜ 

»fZdIY³f Àf¸f¹f IYe IYSX½fMX 

IYû ½fZ ³fWXeÔ Àf¸fÓf ´ffEÜ 

Àfa´ffQIYe¹f 

»fûIY°faÂf IYe AfOÞX ¸fZÔ ªf³f°ff IZY Àff±f ²fû£ff 

dIi 

YIZYMX IYe °fSXWX SXfªf³fed°f ¸fZÔ ·fe fWbX°f ÀfZ ßfeÀfa°f W`ÔXÜ ²f³f ¹ff dRYSX ÀfØff IYe ªfb¦f»ffaQe 

Àfb£fQ-Àf·ff ¸fZÔ ¨f»ffBÊX ªff SXWXe ±fe AüSX ¹fWX £û»f »fûIY°faÂf IYe AfOÞX ¸fZÔ £û»ff ªff SXWXf 

±ffÜ »fûIY°ffadÂfIY ÀfØff ¸fZÔ f`NZX »fû¦f Àfa§f½ffQ ¨f»ff°fZ WbXE °ff³ffVffWXe ¨f»ff°fZ dQ£ûÜ 

»fûIY°faÂf IZY ³ff¸f ´fSX ªf³f°ff IZY Àff±f ²fû£ff AüSX IYf¸fIYfªf ¸fZÔ ·fiáXf¨ffSX WbXAf W`XÜ EZÀff WXe dIiYIZYMX 

´fifa²f³f AüSX CXÀfIZY d³f¹faÂf¯f ¸fZÔ ¨f»f°ff Af SXWXf ±ffÜ Àfa¦fNX³fûÔ ¸fZÔ ½¹fdöY½ffQe ½¹f½fÀ±ff IZY IYfSX¯f 

»fûIY°faÂf IYf d½f»fû´f WbXAf W`XÜ Àf¸¸ff³ff±fÊ A½f`°fd³fIY ´fifa²f³f A´f³ff°fZ WbXE BX³f ´fQûÔ ´fSX Àff»fûÔ ÀfZ 

f`NZX »fû¦fûÔ ³fZ »ffZIY°faÂf IYf ·fSX´fcSX ¸f£fü»f CXOXÞf¹ff W`XÜ dQne ¸fZÔ Àff»fûÔ ÀfZ ¨f»f SXWXe BXÀf A»fûIY°ffadÂfIY 

´fi¯ff»fe IYû ¨f»ff³fZ ½ff»fZ IYûBÊX Af`SX ³fWXeÔ fd»IY SXfª¹fÀf·ff ¸fZÔ d½f´fÃf IZY ³fZ°ff A÷Y¯f ªfZMX»fe W`ÔXÜ 

°fZSXWX Àff»f ÀfZ ¨f»fe Af SXWXe CX³fIYe A²¹fÃf°ff dIiYIZYMXe¹f d½fIYfÀf IYe ³ffIYf¸fe IZY ff½fªfcQ IYf¹f¸f 

W`XÜ CX´ff²¹fÃf, AüSX Àfd¨f½f AfdQ ´fQûÔ ´fSX IYfdfªf »fû¦f ·fe feÀf Àff»f ÀfZ ·fe ª¹ffQf Àf¸f¹f ÀfZ A´f³fZ 

´fQûÔ ´fSX ªf¸fZ WbXE W`ÔXÜ »fûIY°faÂf IYf EZÀff RY÷ÊY£ffffQe £û»f ´fif¹f: Àf·fe £û»f Àfa¦fNX³fûÔ ¸fZÔ fSXÀfûÔ ÀfZ 

¨f»f SXWXf W`Ü °ff«fbf BXÀf ff°f IYf W`X dIY BX³f¸fZÔ ¨fb³ff½f WXSX Qû Àff»f ¸fZÔ WXû°fZ W`ÔÜ 

dIiYIZYMX Àfa§f IYe °fSXWX WXSX SXfª¹f dIiYIZYMX Àfa§f kIaY´f³fe E¢MXl ¸fZÔ ´faªfeIÈY°f Wa`XÜ BXÀfIZY ff½fªfcQ SXfª¹f 

dIiYIZYMX IaY´fd³f¹fûÔ IYû kÀfûÀffBXMXe E¢MXl õXfSXf ¨f»ff¹ff ªff°ff W`XÜ BX³fIYe ÀfØff IYe ´ffSXe IY·fe £f°¸f 

³fWXea WXû°fe W`XÜ ´fid°fd³fd²f°½f ¸f°fQf³f IYe ´fi±ff IYû ¨fb³ff½fe ´fi¯ff»fe IZY °fWX°f ¨f»ff¹ff ¦f¹ff W`XÜ OXeOXeÀfeE 

IZY ¨ffSX WXªffSX ÀfZ ª¹ffQf ÀfQÀ¹f W`ÔXÜ dQne ¸fZÔ CX³fIYe ¸füªfcQ¦fe WXû³fZ IZY ff½fªfcQ ´fid°fd³fd²f°½f ¸f°fQf³f 

¢¹fûÔ IYSXfE ªff°fZ W`ÔX? ÀfQÀ¹fûÔ IZY Àff±f ¹fWX ²fû£ff °faÂf fSXÀfûÔ ÀfZ ¨f»f°ff ¨f»ff Af SXWXf W`XÜ »fûIY°faÂf 

AüSX Àfad½f²ff³f IYe QbWXfBÊX QZ³fZ ½ff»fZ ½fdSXâX ½fIYe»f A÷Y¯f ªfZMX»fe BXÀfe ·fiáX°faÂf IZY ¨f»f°fZ SXWX³fZ IZY 

QüSXf³f Àff»f sqqq ÀfZ »f¦ff°ffSX OXeOXeÀfeE IZY A²¹fÃf ¨fb³fZ ªff°fZ SXWZX W`ÔXÜ CX³fIZY A²¹fÃf f³f³fZ ¸fZÔ dIYÀfe 

IYû ¢¹ff ³ffSXfªf¦fe WXû ÀfIY°fe W`X, »fZdIY³f CX³fIYf BXÀf ·fiáX°faÂf ¸fZÔ Vffd¸f»f WXû³ff »fûIY°faÂf IZY 

Àfa½f`²ffd³fIY AdÀ°f°½f IYû WXe ³fIYfSX°ff W`Ü 

EZÀff WXe ·fiáX°faÂf Àf·fe SXfª¹f dIiYIZYMX Àfa§fûÔ ¸fZÔ ¨f»f°ff SXWXf W`XÜ ßfed³f½ffÀf³f ³fZ °fû £fbQ IYû 

°fd¸f»f³ffOb dIiYIZYMX Àfa§f IYf Afªfe½f³f A²¹fÃf f³fZ SXWX³fZ IYf ´fif½f²ff³f IYSXf d»f¹ff W`XÜ BXÀfe ÀfØff 

»fû»fb´f°ff IZY °fWX°f ·ffSX°fe¹f Àfa§f ÀfZ fZQ£f»f dIYE ªff³fZ ´fSX ·fe ½fZ Aa°fSXSXfáÑXe¹f dIiYIZYMX Àfa§f ¸fZÔ ·ffSX°f 

IZY ´fid°fd³fd²f f³fZ SXWX³ff ¨ffWX°fZ W`ÔXÜ ½fZ BXÀf ÀfØff-»fû»fb´f ´fi¯ff»fe IYû Àff²f³fZ ¸fZÔ WXe A´f³ff ¸fûÃf Àf¸fÓf 

f`N`X W`ÔXÜ »fZdIY³f Àf¸f¹f IYe IYSX½fMX IYû ½fZ ³fWXeÔ Àf¸fÓf ´ffEÜ 

BXÀf ·fiáX°f¸f SXfªf³fed°f IZY d´f°ff¸ffWX VfSXQ ´f½ffSX ·fe dIiYIZYMXe¹f ¸fWXf·ffSX°f IZY AWX¸f ´ffÂf SXWZX W`ÔXÜ 

fZVfIY ½fZ ÀffRY¦fûBÊX QVffÊ°fZ WbE ¸füªfcQf dÀ±fd°f IYû ³fIYfSX SXWZX WXûÔ, »fZdIY³f CX³fIZY WXe IYf¹fÊIYf»f ¸fZÔ 

BXÀfIYe ³feÔ½f SX£fe ¦fBÊX ±feÜ »fd»f°f ¸fûQe IZY AfBX´feE»f Àf´f³fZ IYf dIiYIZYMXe¹f ²f³f-ÀfaÀffSX CX³fIZY WXe 

Àf¸f¹f AüSX IYSX IY¸f»fûÔ õXfSXf ¦fPÞXf ¦f¹ff ±ffÜ Afªf ½fZ A´f³fZ WXe ´fQ d¨f³WXûÔ ´fSX ¨f»f³fZ ½ff»fZ 

ßfed³f½ffÀf³f IYû NZÔX¦ff dQ£ff³fZ IYf À½ffa¦f SX¨f SXWZX W`ÔXÜ 

Àf·fe AfB´feE»f ¸f`¨fûÔ IYe ªffa¨f IYSXf³ff ¨ffWX°fZ W`ÔX, ¸f¦fSX ¸fWXfSXfáÑX IZY ·fe¿f¯f AIYf»f IYû 

A³fQZ£ff IYSX QZ°fZ W`ÔXÜ »fûIY°ffadÂfIY ´fi¯ff»fe ¸fZÔ ÀfZ½ff IZY ³ff¸f ´fSX À½ff±fÊ õaXõX ¸fZÔ ²fû£ff QZ³fZ ½ff»fe 

½¹f½fÀ±ff AfBX´feE»f Af¹fböY SXfªfe½f Vfb¢»ff ·fe ¨f»ff°fZ SXWZXÜ EZÀfZ IYBÊX ·ffSX°fe¹f SXfªf³fed°f IZY ÀfØff- 

·fÃfIY £û»f-SXÃfIY f³fZ ªf³f°ff IYû ²fû£ff QZ°fZ SXWZX W`ÔXÜ dªfÀf »fûIY°faÂf IYf ¸f£fü»f SXfªf³fed°f ¸fZÔ CXOÞXf¹ff 

ªff°ff SXWXf W`X, ½fWXe £û»ffZÔ ¸fZÔ ·fe CXOÞXf¹ff ¦f¹ffÜ CX¸¸feQ W`X dIY EZÀfe ÀfØff ½¹f½fÀ±ff ÀfZ A¦f»fZ Af¸f 

¨fb³ff½f ¸fZÔ LbXMXIYfSXf d¸f»fZ¦ff AüSX °f·fe £û»f IYe ·fe ÀfRYfBÊX WXû ´ffE¦feÜ £û»f IYû WXe ¦faQf IYWXIYSX 

CXÀfIYe SXfªf³fed°f ¨f»ff³ff I`YÀfZ ÀfWXe WXû ÀfIY°ff W`X? AfBX´feE»f ¸fZÔ ´fWX»fZ d£f»ffdOÞX¹fûÔ IYe ³fe»ff¸fe, 

dRYSX £û»f fZ¨f³fZ IYe ½¹f½fÀ±ff IYû fPÞXf½ff Àf·fe ³fZ d¸f»fIYSX dQ¹ff W`XÜ ²f³f AüSX ÀfØff IYe BXÀf ffªffSXe 

½¹f½fÀ±ff ÀfZ £û»f ¦faQf WbXAf W`XÜ Àf·fe ¸ff³f°fZ W`ÔX dIY ¦fa¦ff ´fd½fÂf W`, ¸f¦fSX ¸f`»fe WXû ¦fBÊXÜ »fZdIY³f CXÀfZ 

¸f`»fe IYSX³fZ IYe dªf¸¸fZQfSXe IYü³f »fZ¦ff? 

4 

·ff½fe ÀfØff ªfc³fX 2013

QZ 

5 


£f°fSX³ffIY W`ÔX ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY BXSfQZ 

QZVf ¸fZÔ WbXIcY¸f°f IYf¹f¸f IYSX³fZ IYf £½fff »fZIYSX ´fWba¨fZ SXfªf²ff³fe IYe QWX»feªf °fIY 

SXfªf½feSX dÀfaWX 

Vf ¸fZÔ A´f³fe WbXIcY¸f°f IYf¹f¸f IYSX³fZ 

IYf £½fff QZ£f SXWZX W`ÔX ³f¢Àf»fe- 

¸ffAû½ffQeÜ ½fZ SXfªf²ff³fe IYe 

QWX»feªf °fIY ´fWbaX¨f ¨fbIZY W`ÔXÜ CX³fIYf ´fcSXf ªfûSX 

QZVf IZY fbdðXªfe½fe ½f¦fÊ IYû ´fi·ffd½f°f IYSX 

CX³fIYf Àf¸f±fÊ³f WXfdÀf»f IYSX³fZ ´fSX W`XÜ BXÀf 

fff°f ½fZ VfWXSXe BX»ffIYûÔ ¸fZÔ A´f³fe §fbÀf´f`NX 

f³ff SXWZX W`ÔXÜ £fbdRY¹ff SX´fMX IZY ¸fb°ffdfIY 

CX³fIZY ´fi·ff½f ÃûÂf ¸fZÔ dQne ½f CXÀfÀfZ ªfbOÞXf 

SXfáÑXe¹f ÃûÂf Vffd¸f»f WXû ¨fbIYf W`XÜ BX³WXeÔ VfWXSXe 

BX»ffIYûÔ ¸fZÔ ½fZ A´f³ff ´fi·ff½f fPÞXf SXWZX W`ÔXÜ 

CX³fIYf ´fi¹ffÀf W`X dIY ½fZ dIYÀfe °fSXWX ³fed°f 

d³f¸ffÊ°ffAûÔ, ¸fedOX¹ff, ¸ff³f½ffd²fIYfSX 

Àfa¦fNX³fûÔ, ÀffaÀIÈYd°fIY, Qd»f°f, ¸fdWX»ff ½f 

¹fb½ff Àfa¦fNX³fûÔ IZY fe¨f A´f³fe ´f`NX f³ff »fZÔÜ 

£fbdRY¹ff SX´fMX ¸fZÔ f°ff¹ff ¦f¹ff W` dIY 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ³fZ SXfáÑXe¹f SXfªf²ff³fe ÃûÂf ¸fZÔ 

A´f³fZ IYfOXSX °f`¹ffSX IYSXIZY CX³WZÔX faQcIY 

¨f»ff³fZ, f¸f °f`¹ffSX IYSX³fZ, fføYQe ÀfbSaX¦fZÔ 

dfLXf³fZ ½f §ff°f »f¦ffIYSX WX¸f»fZ IYSX³fZ IYe 

MZÑXd³fa¦f QZ³ff VfbøY IYSX dQ¹ff W`XÜ £fbdRY¹ff 

d½f·ff¦f ³fZ ªfû QÀ°ff½fZªf WXfdÀf»f dIYE W`ÔX 

CXÀfIZY ¸fb°ffdfIY ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY ´fûd»f°f 

¹fcSXû BXÀf »fOÞXfBÊX IYû °fZªf IYSX³fZ IZY d»fE 

ÀfeIiZYMX Àfd½fÊÀf À±ffd´f°f IYSX³fZ IZY Àff±f WXe 

´fi·ff½fe ³fZMX½fdIËY¦f IZY ªfdSXE ¸f³fû½f`Äffd³fIY 

¹fbðX VfbøY IYSX³fZ IYe °f`¹ffSXe IYSX SXWZX W`ÔXÜ 

Àfa·ff½f³ff W`X dI BXÀf¸fZÔ SXfªf²ff³fe ½f 

AfÀf´ffÀf IZY BX»ffIYûÔ IYf dVfdÃf°f ½f¦fÊ 

AWX¸f ·fcd¸fIYf d³f·ff ÀfIY°ff W`XÜ 

·ff½fe ÀfØff ªfc³fX 2013 

d³fVff³fZ ´fSX W`ÔX 

¦fSXef BX»ffIZY 

Af ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYf ÀffSXf ªfûSX VfWXSXûÔ 

´fSX W`XÜ £fbdRY¹ff SX´fMX IZY ¸fb°ffdfIY BXÀf Àf¸f¹f 

QZVf IZY rt SXfª¹fûÔ IZY str dªf»fZ dªf³f¸fZÔ ÀfZ 

°fe³f SXfáÑXe¹f SXfªf²ff³fe ÃûÂf ¸fZÔ ·fe Af°fZ W`ÔX 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY d³fVff³fZ ´fSX W`ÔXÜ BX³f¸fZÔ ÀfZ 

rxq dªf»fZ »ff»f ¦fd»f¹ffSZ ½ff»fZ QaOXIYfSX¯¹f 

ÃûÂf ¸fZÔ Af°fZ W`ÔX ªfû ´fWX»fZ ÀfZ WXe ³f¢Àf»fe 

Af°faIY ÀfZ fbSXe °fSXWX ¦fiÀ°f W`ÔXÜ ¹fWX »ff»f 

¦fd»f¹ffSXf ³fZ´ff»f ÀfZ VfbøY WXûIYSX dfWXfSX, 

ÓffS£faOX AûdOXÀff, Afa²fi ´fiQZVf, ¸f²¹f 

´fiQZVf, LXØfeÀf¦fPÞX AüSX IY³ffÊMXIY ÀfZ ¦fbªfSX°ff 

W`XÜ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY ³fE dNXIYf³fûÔ ¸fZÔ Af 

dQne, WXdSX¹ff¯ff, CXØfSX ´fiQZVf, ´faªfff ½f 

CXØfSXf£faOX ·fe Vffd¸f»f WXû ¦fE W`ÔÜ f°ff¹ff 

¦f¹ff W`X dIY ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe ³fªfSX 

d½fäd½fôf»f¹fûÔ ¸fZÔ ´fPÞX³fZ ½ff»fZ LXfÂfûÔ ½f

Àf¸ffªf½ffQe ´ffMXeÊ dªfaQfffQ ¸ff³f³fe¹f ¸fbb»ff¹f¸f dÀfaWX ¹ffQ½f dªfaQfffQ ¸ff³f³fe¹f Ad£f»fZVf ¹ffQ½f dªfaQfffQ 

¸ff. ¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX ¹ffQ½f ¸ff. Afªf¸f £ffa ¸ff. Ad£f»fZVf ¹ffQ½f 

Àf´ff ÀfSXIYfSX ³fZ ¸fbdÀ»f¸fûÔ IYû ¸fb£¹f ²ffSXf ÀfZ ªfûOÞXf W`XÜ 

SXûªfe-SXûMXe ´fSaX´fSXfAûÔ AüSX ´fcªff ´fðXd°f IZY ÀfaSXÃf¯f IYû f»f QZ³fZ IYf IYf¸f 

dIY¹ff W`XÜ 

¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IYû ³füIYdSX¹ffa Qe W`ÔXÜ ¸fbdÀ»f¸f ¹fb½ffAûÔ IYû ´fid°f¹fû¦fe ´fSXeÃffAûÔ IZY 

d»fE IYûd¨fa¦f IYe ¸fbµ°f Àfbd½f²ffEa ´fiQf³f IYe W`ÔXÜ 

¸fbdÀ»f¸fûÔ IZY IYdfiÀ°ff³fûÔ IYe ¨ffSXQe½ffSXe f³f½ff³fZ IZY Àff±f WXe CX³fIYe 

»fOÞXdIY¹fûÔ IYû ´fPÞXfBÊX AüSX VffQe IZY d»fE 30 WXªffSX ÷Y´fE IYf 

A³fbQf³f ¸faªfcSX dIY¹ff W`XÜ 

IYf¹ffÊ»f¹f: 18 ³fafSX, IYfg´fSXd³f¢Àf ¸ff¦fÊ, ¸faOXe WXfCXÀf, dQne-1 

d³f½ffÀf: AfSX-7/1, SXfªf³f¦fSX, ¦ffdªf¹ffffQ 

¦fb¯f½fØff WXe WX¸ffSXe ´fWX¨ff³f W`XÜ 

´fiû. Àf°fZÔQi °¹ff¦fe 

¦f½f³fÊ¸fZÔMX IYfaMZÑX¢MXSX 

E.EÀf. df»OXSX 

OXfg. Àff¦fSX Vf¸ffÊ 

SXfáÑXe¹f Àfd¨f½f, Àf¸ffªf½ffQe ´ffMXeÊ ¹fb½fªf³f Àf·ff 

¸fûffBX»f: 09810603550 

E-mail: dr.sagar.sharma.sapa@gmail.com 

ªfe-69, ´fMZX»f ³f¦fSX °fÈ°fe¹f ¦ffdªf¹ffffQ (CX.´fi.) 

¸fû. 09560300023, 09810990516

¦fû½ff 

¦fbªfSXf°f 

IY³ffÊMXIY 

IZYSX»f 

Afa²fi 

´fiQZVf 

SXfªfÀ±ff³f 

¸fWXfSXf¿MÑX 

°fd¸f»f³ffObX 

ªf¸¸fc 

IYV¸feSX 

LXdØfÀf¦fPX 

¸f²¹f ´fiQZVf 

ÓffSX£faOX 

CXØfSX ´fiQZVf 

Afd±fÊIY øY´f ÀfZ IY¸fªfûSX BX»ffIYûÔ ´fSX W`XÜ 

Àf`³¹f ¦fb~¨fSX d½f·ff¦f IYe AWX¸f 

£fbdRY¹ff SX´fMX IZY ¸fb°ffdfIY ³f¢Àfd»f¹fûÔ IYf 

MXfSX¦fZMX Àf³fÐ sqvq °fIY dQne IYe ÀfØff ´fSX 

IYfdfªf WXû³fZ IYf W`XÜ ¦fÈWX ¸faÂff»f¹f IZY 

·fSXûÀfZ¸faQ ÀfcÂf BXÀfIYe ´fbdáX IYSX°fZ WbXE f°ff°fZ 

W`ÔX dIY ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYf ¹fWX k¸fba¦fZSXe »ff»f IZY 

WXÀfe³f Àf´f³fûÔl ½ff»ff Àf´f³ff IY·fe ´fcSXf ³fWXeÔ 

WXû ÀfIZY¦ffÜ ªf°f dIYE ¦fE QÀ°ff½fZªfûÔ ¸fZÔ 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe IaZYQie¹f IY¸fZMXe IYe EIY 

»ff»f dIY°fff ·fe d¸f»fe W`XÜ BXÀf¸fZÔ ·ffSX°fe¹f 

IiYfad°f IYe kSX¯f³fed°f ½f WX±fIaYOZXl Vfe¿fÊIY IZY 

°fWX°f ¹fWX f°ff¹ff ¦f¹ff W`X dIY WX¸ffSXe IiYfad°f 

IYf ¸fIYÀfQ »f¦ff°ffSX ªf³f¹fbðX ªffSXe SX£f°fZ 

WbXE SXfªf³fed°fIY °ffIY°f WXfdÀf»f IYSX³ff W`XÜ 

BXÀf¸fZÔ QZVf IZY d½fd·fÖf dWXÀÀfûÔ ¸fZÔ ¨f»f SXWZX 

´fÈ±fIY°ff½ffQe AfaQû»f³fûÔ ÀfZ ªfbOÞZX »fû¦fûÔ IYû 

·fe Àff±f »fZ³fZ IYe ªføYSX°f ´fSX ªfûSX QZ°fZ WbXE 

IYWXf ¦f¹ff W`X dIY kQbV¸f³fl IYe RYüªf »ff£fûÔ 

IYe °ffQfQ ¸fZÔ ªf¸¸fc-IYV¸feSX ÀfZ CXØfSX ´fc½fÊ IZY 

SXfª¹fûÔ °fIY °f`³ff°f W`XÜ BXÀf Àf¸f¹f ª¹ffQf ÀfZ 

ª¹ffQf IYü¸fûÔ IYû ´fid°fdIiY¹ff½ffQe ·ffSX°fe¹f 

SXfª¹f IZY d½f÷YðX EIYªfbMX IYSX³fZ IYe ªføYSX°f 


W`XÜ BXÀfIYf »ff·f ¹fWX WXû¦ff dIY ·ffSX°fe¹f 

VffÀfIYûÔ õXfSXf WX¸ffSmX IiYfad°fIYfSXe ¹fbðX IZY 

d£f»ffRY A´f³fe °ffIY°fûÔ IYû ªfbMXf ´ff³ff 

fZWXQ ¸fbdVIY»f IYf¸f f³f ªffE¦ffÜ BXÀfIZY 

d»fE VfWXSXe BX»ffIZY WX¸ffSmX IYfOXSXûÔ IYe 

Af´fcd°fÊ IZY ¸fb£¹f Àfiû°f Àffdf°f WXû ÀfIY°fZ W`ÔX, 

¢¹fûÔdIY ¹fWXfa ªf³f¹fbðX IZY d»fE WXSX °fSXWX IYe 

Ãf¸f°ffEa SX£f³fZ ½ff»fZ »fû¦f AfÀff³fe ÀfZ 

CX´f»f²f WXû ªff°fZ W`ÔXÜ f°ff¹ff ¦f¹ff W`X dIY 

¸fdWX»ff ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe Àfa£¹ff ¸fZÔ ·fe 

dQ³f-f-dQ³f BXªffRYf WXû SXWXf W`XÜ ½fZ IZY½f»f 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY AfaQû»f³fûÔ IYf Àf¸f±fÊ³f WXe 

³fWXeÔ IYSX°feÔ, fd»IY WX¸f»fZ AüSX Ad·f¹ff³f 

AIZY»fZ Q¸f ´fSX Àfa¨ffd»f°f IYSX³fZ IZY d»fE 

´fidVfÃf¯f ·fe »fZ SXWXe W`ÔXÜ ¸fdWX»ff I`YOXSX 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe Àf¸f±fÊIY WXe ³fWXeÔ fd»IY 

7 

dfWXfSX 

´fd›¸f 

fa¦ff»f 

³f¢Àf»f ´fi·ffd½f°f ·ffSX°f 

Àf½ffÊd²fIY ´fi·ffd½f°f 

Àff¸ff³¹f ´fi·ffd½f°f 

Àfe¸ffa°f øY´f ÀfZ ´fi·ffd½f°f 


³fZ°ff ·fe WXû°fe W`ÔXÜ ªfWXfa °fIY CX³fIZY ´fidVfÃf¯f 

IYf Àf½ff»f W`X, ¸fdWX»ff ¸ffAû½ffQe IY¸ffaOXSX 

dIYÀfe ·fe Ad·f¹ff³f IYf ³fZ°fÈ°½f IYSX³fZ IYe 

Ãf¸f°ff SX£f°fe W`ÔX AüSX LXf´ff¸ffSX ¹fbðX IYf 

´fidVfÃf¯f »fZ³fZ IZY ffQ ´fb÷Y¿f I`YOXSXûÔ dªf°f³fe 

WXe £f°fSX³ffIY ¸ff³fe ªff°fe W`ÔXÜ 

£fbdRY¹ff SX´fMX f°ff°fe W`X dIY ¸fdWX»ff 

I`YOXSXûÔ IYû ´fWX»fZ ´fWX»f kff»f Àfa¦f¸fl ¸fZÔ 

d³f¹fböY dIY¹ff ªff°ff W`XÜ kff»f Àfa¦f¸fl ¸fZÔ w 

ÀfZ rs Àff»f IZY f©fZ-fd©f¹fûÔ IYûY 

´fidVfdÃf°f dIY¹ff ªff°ff W`XÜ ªff »fOÞXIYe sq 

Àff»f IYe WXû ªff°fe W`X °fû CXÀfZ IYûBÊX ·fe 

Ad·f¹ff³f Àfa¨ffd»f°f IYSX³fZ IZY d»fE 

´fidVfdÃf°f dIY¹ff ªff°ff W`X °ffdIY ½fWX ªføYSX°f 

´fOÞX³fZ ´fSX ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY Àf¸fcWX IYû ³fZ°fÈ°½f 

·fe ´fiQf³f IYSX ÀfIZYÜ BX³f ¸fdWX»ff 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYû ÀfbSXÃff f»fûÔ ´fSX WX¸f»fûÔ ¹ff 

¸fbNX·ûOÞX ¸fZÔ IYBÊX ffSX Afªf¸ff¹ff ªff°ff W`X dIY 

½fZ ´fidVfÃf¯f ´fSX £fSXe CX°fSXe W`ÔX ¹ff ³fWXeÔÜ 

BXÀfIZY ffQ CX³WZÔX IYûBÊX fOÞXe dªf¸¸fZQfSXe ÀfüÔ´f 

Qe ªff°fe W`XÜ ¸fdWX»ff ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYû f¸f 

ªf°f dIYE ¦fE QÀ°ff½fZªfûÔ ¸fZÔ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe IaZYQie¹f IY¸fZMXe IYe EIY »ff»f 

dIY°fff ·fe d¸f»fe W`XÜ BXÀf¸fZÔ ·ffSX°fe¹f IiYfad°f IYe kSX¯f³fed°f ½f WX±fIaYOZXl 

Vfe¿fÊIY IZY °fWX°f ¹fWX f°ff¹ff ¦f¹ff W`X dIY WX¸ffSXe IiYfad°f IYf ¸fIYÀfQ »f¦ff°ffSX 

ªf³f¹fbðX ªffSXe SX£f°fZ WbXE SXfªf³fed°fIY °ffIY°f WXfdÀf»f IYSX³ff W`XÜ 

f³ff³fZ IYf ´fidVfÃf¯f ·fe dQ¹ff ªff°ff W`XÜ 

BXÀfIZY A»ff½ff ½fZ ½ff¸f´fa±fe CX¦fi½ffdQ¹fûÔ IZY 

d»fE ·fûªf³f ´fIYf³fZ IYf IYf¸f ·fe IYSX°fe W`ÔXÜ 

£fbdRY¹ff SX´fMX ¸fZÔ f°ff¹ff ¦f¹ff W`X dIY 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ¸fZÔ ¸fdWX»ff I`YOXSXûÔ IYe Àfa£¹ff 

uq RYeÀfQ ÀfZ ª¹ffQf W`XÜ ¸fdWX»ffEa d½fd·fÖf 

½fªfWXûÔ ÀfZ ³f¢Àf»f I`YOXSX ¸fZÔ Vffd¸f»f WXû°fe W`ÔXÜ 

BX³f¸fZÔ DaY¨fe ªffd°f IZY »fû¦fûÔ õXfSXf Q¸f³f AüSX 

¹fü³f CX°´feOÞX³f, ¸ffAfZ½ffQ Àf¸f±fÊIY ´fdSX½ffSX 

¸fZÔ d½f½ffWX, ¦fSXefe AüSX fZWX°fSX ªfe½f³f ªfe³fZ 

IYe BX¨LXf Vffd¸f»f W`Ü EIY ffSX ¸ffAû½ffQe 

I`YOXSX f³f³fZ IZY ffQ ¸fdWX»ff IYû LXf´ff¸ffSX 

IYe ½fQeÊ ´fWX³f³fe WXû°fe W`XÜ ´feNX ´fSX ·ffSXe f`¦f 

»fZIYSX ¨f»f³ff WXû°ff W`X dªfÀf¸fZÔ WXd±f¹ffSX, 

¦fû»ff-fføYQ, ½fQeÊ AüSX £ff³ff ´fIYf³fZ IZY 

f°fÊ³f AfdQ WXû°fZ W`ÔÜ

B X 

´fb¿´f»f°ff dÀfaWX 

³f dQ³fûÔ ·fiáXf¨ffSX ÀfZ ªfbOÞZX dªf°f³fZ ·fe 

¸ff¸f»fZ Àff¸f³fZ AfE W`ÔX AüSX dªfÀf 

°fSXWX ÀfSXIYfSX õXfSXf CX³f´fSX ´fQfÊ 

OXf»f³fZ IYe »f¦ff°ffSX IYûdVfVfZÔ IYe ªff°fe 

SXWXe W`ÔX CXÀfÀfZ ªf³f°ff ¸fZÔ BXÀf ÀfSXIYfSX AüSX 

´fi²ff³f¸faÂfe IZY ´fid°f fZWXQ ¦fbÀÀff W`XÜ 

IYû¹f»ff Af½faMX³f §fûMXf»fZ IYe ªffa¨f IYSX 

SXWXe ÀfefeAfBÊX IYe dSX´fûMÊX ¸fZÔ Àfa·ffd½f°f 

8 

SXfªf³fed°f 

²ffa²f»fe ´fSX Àfb´fie¸f IYûMÊX IYe dMX´´f¯fe ·fe 

CXÀfe AÀfa°fû¿f IYû À½fSX QZ°fe W`XÜ d¸fÀff»f IZY 

°füSX ´fSX ¸f`Ô Af´fIYû ¹ffQ dQ»ff Qca, Àf¸f¹f ´fSX 

Àff±fÊIY R`YÀf»ff ³f »fZ ´ff³fZ IZY IYfSX¯f ·fe¿¸f 

BXd°fWXfÀf ¸fZÔ ½fWX ´fid°fâXf AdªfÊ°f ³fWXeÔ IYSX 

ÀfIZY ªfû IÈY¿¯f IYû d¸f»fe ¢¹fûÔdIY CX³f¸fZÔ 

IÈY¿¯f IYe °fSXWX Àf¸f¹ff³fbIcY»f QÈdáX ³fWXeÔ ±feÜ 

WXdÀ°f³ff´fbSX IZY ´fid°f A´f³fe ªfOÞX AfÀ±ff ³fZ 

CX³WZÔX ÀfWXe IYQ¸f CXNXf³fZ ³fWXeÔ dQ¹ffÜ ·fe¿¸f 

ªf`Àff WXe IbYLX-IbYLX WXf»f WX¸ffSmX ¸füªfcQf 

´fi²ff³f¸faÂfe IYf W`XÜ EZÀff £ff¸fûVf 

´fi²ff³f¸faÂfe ªff A´f³ff ¸fbaWX £fû»f°ff W`X 

°fû QcÀfSXûÔ IYe fû»fe fû»f°ff W`XÜ 

BXd°fWXfÀf ¸fZÔ °fû BX³fIYf ³ff¸f QªfÊ WXû WXe 

ªffE¦ff ¢¹fûÔdIY ½fWX °fû WXSX ´fi²ff³f¸faÂfe 

³ff ·fc»fZ¦ff AüSX 


IYf WXû°ff W`X ¨ffWZX ½fWX A¨LXf WXû ¹ff fbSXfÜ 

¸f`Ô WXe ³fWXeÔ, °f¸ff¸f EZÀfZ »fû¦f ªfû 

d½f´fSXe°f ´fdSXdÀ±fd°f¹fûÔ IZY ff½fªfcQ 

AfVff½ffQe W`ÔX, d³fd›°f øY´f ÀfZ QZVf IYe 

·f»ffBÊX AüSX CXÖfd°f IZY ´fid°f AfäÀ°f SXWZÔX¦fZ 

¢¹fûÔdIY AfVff IYe EIY ³f³WXeÔ-Àfe dIYSX¯f 

·fe Àf½fZSXf »ff ÀfIY°fe W`XÜ ªf³f°faÂf ¸fZÔ Aad°f¸f 

AfVff kªf³fl ´fSX WXe °fû dMXIYe WXû°fe W`XÜ 

fWXSXWXf»f, dªfÀf °fSXWX ÀfZ ªf³f°ff SXfªf³fed°fIY 

øY´f ÀfZ ªff¦føYIY WXû SXWXe W`X, ½fWX WX¸ffSmX 

ªf³f°faÂf IZY d»fE Vfb·f WXe W`XÜ 

¹fdQ ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IYe Af»fû¨f³ff IYf 

ÀffÀfZ °fe£ff AüSX IYOÞX½ff °f±¹f ´fiIYMX dIY¹ff 

ªffE °fû ½fWX ¹fWX W`X dIY EIY ¦f`SX SXfªf³fed°fIY 

½¹fdöY ³fZ BXÀf QZVf IYe ´fcSXe SXfªf³fed°f IYû 

¨ffSXûÔ °fSXRY ÀfZ d½fVfbðX ¸fb³ffRYf£fûSXe IZY 

IYfSXûffSX ¸fZÔ fQ»f dQ¹ff W`XÜ BXÀfIYf 

´fi¸ff¯f CX³fÀfZ ´fWX»fZ IYe ½ffªf´fZ¹fe 

ÀfSXIYfSX ¸fZÔ WbXE §fûMXf»ffZÔ IYe 

½¹f±ff-IY±ff W`XÜ WX¸f EIY ff°f 

AüSX ÀffRY IYSX QZ³ff ¨ffWX°fZ W`ÔX 

dIY d´fL»fZ 24 Àff»f ÀfZ QZVf 

¸fZÔ ªfû Afd±fÊIY ³fed°f¹ffa ¨f»f 

SXWXe W`ÔX CX³fIZY SX¨f³ffIYfSX OXfg. 

¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX WXe W`ÔX AüSX BX³f 

³fed°f¹fûÔ ³fZ ·ffSX°f IYe 

A±fÊ½¹f½fÀ±ff IYû ´fcSXe °fSXWX Àf˜Xf 

¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IYû BXd°fWXfÀf 

³f WXe ¸ffRY IYSmX¦ff

ffªffSX ¸fZÔ fQ»f dQ¹ff W`XÜ SXûªf¦ffSX IZY 

A½fÀfSX ÀfZ »fZIYSX ÀfZ½ff AüSX Aüôûd¦fIY ÃûÂf 

IYf d½fIYfÀf d½fQZVfe d³f½fZVf ´fSX d³f·fÊSX 

IYSX°ff W`X AüSX d½fQZVfe d³f½fZVf WX¸ffSXe 

A±fÊ½¹f½fÀ±ff IZY »f¦ff°ffSX Af¦fZ fPÞX³fZ ´fSX 

d³f·fÊSX IYSX°ff W`XÜ Àfbd³fd›°f d³f½fZVf IYe ¦ffSaXMXe 

IbYLX ³fWXeÔ W`X ªffdIY QcÀfSXe °fSXRY WX¸f³fZ 

¦fSXefe IYe Àfe¸ff SmX£ff ÀfZ ³fe¨fZ SXWX³fZ ½ff»fZ 

»fû¦fûÔ IZY Af¦fZ fPÞX³fZ IYe AfVfaIYf IYû 

Àf¸ff~ IYSX³fZ IYe ½¹f½fÀ±ff IYSX OXf»fe W`XÜ 

CX³fIYe d½fIYfÀf ¸fZÔ ·ff¦feQfSXe £üSXf°f ffaMX³fZ 

ÀfZ ³fWXeÔ WXû ÀfIY°fe AüSX ³f WXe ¹fWX IYf¸f IY·fe 

d³fªfe ÃûÂf IYSX ÀfIY°ffÜ ÀffÀfZ Àfû¨f³fe¹f 

dÀ±fd°f BXÀfe ¸fû¨fÊZ ´fSX W`X AüSX ¹fWX ¸f³f¸fûWX³f 

dÀfaWX IYe Afd±fÊIY ³fed°f¹fûÔ IYf WXe ´fdSX¯ff¸f 

W`XÜ dªfÀf QZVf ¸fZÔ ÀfSXIYfSX À½f¹fa d½f¿f¸f°ff IYû 

fPÞXf½ff QZ³fZ ½ff»fe ³fed°f¹ffa f³ff°fe WXû ½fWXfa 

Àf¸f°ff ¸fc»fIY Àf¸ffªf dIYÀf °fSXWX f³f 

ÀfIZY¦ff? ½fWXfa °fû ªf³f°ff ´fSX fûÓf fPÞX³fZ IZY 

A»ff½ff AüSX IbYLX ³fWXeÔ WXû ÀfIY°ffÜ 

Af AfBXE AÀf»fe ¸fbïXûa ´fSXÜ OXfg. 

¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IYe d³fªfe BÊX¸ff³fQfSXe ¹fc´feE 

ÀfSXIYfSX IYf ´fi¸fb£f dfaQb SXWXf W`XÜ AüSX BXÀfe 

IZY ÀfWXfSmX ¹fWX ÀfSXIYfSX ´fcSmX ³fü Àff»f °fIY 

d£fa¨fe W`XÜ »fZdIY³f d´fL»fZ ¨ffSX Àff»f ¸fZÔ 

ÀffÀfZ fOÞXf ²fæYf BXÀf 


·fe¿¸f BXd°fWXfÀf ¸fZÔ ½fWX ´fid°fâXf AdªfÊ°f ³fWXeÔ IYSX ÀfIZY ªfû IÈY¿¯f IYû d¸f»fe 

¢¹fûÔdIY CX³f¸fZÔ IÈY¿¯f IYe °fSXWX Àf¸f¹ff³fbIcY»f QÈdáX ³fWXeÔ ±feÜ WXdÀ°f³ff´fbSX IZY 

´fid°f A´f³fe ªfOÞX AfÀ±ff ³fZ CX³WZÔX ÀfWXe IYQ¸f CXNXf³fZ ³fWXeÔ dQ¹ffÜ ·fe¿¸f ªf`Àff 

WXe IbYLX-IbYLX WXf»f WX¸ffSmX ¸füªfcQf ´fi²ff³f¸faÂfe IYf W`XÜ EZÀff £ff¸fûVf 

´fi²ff³f¸faÂfe ªff A´f³ff ¸fbaWX £fû»f°ff W`X °fû QcÀfSXûÔ IYe fû»fe fû»f°ff W`XÜ 

BXd°fWXfÀf ¸fZÔ °fû BX³fIYf ³ff¸f QªfÊ WXû WXe ªffE¦ff ¢¹fûÔdIY ½fWX °fû WXSX 

´fi²ff³f¸faÂfe IYf WXû°ff W`X ¨ffWZX ½fWX A¨LXf WXû ¹ff fbSXfÜ 

ÀfSXIYfSX IYû BXÀfe ¸fû¨fZÊ ´fSX »f¦ff W`XÜ EIY IZY 

ffQ EIY ¸fWXf§fûMXf»fûÔ IYf ´fQfÊRYfVf WXû³fZ 

ÀfZ ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IYe LXd½f EZÀfZ d³fSXeWX 

´fi²ff³f¸faÂfe IYe f³fe dªf³fIYe A´f³fe 

ÀfSXIYfSX ¸fZÔ WXe WXf»f°f fSXf¹fZ ³ff¸f ½fªfeSmX 

Afªf¸f IYe f³ff Qe ¦fBÊXÜ 2-ªfe À´f`¢MÑX¸f 

§fûMXf»ff WXû ¹ff BXÀfSXû ÀfüQf A±f½ff 

W`Xd»fIYfg´MXSX £fSXeQ Àf·fe ÀfZ ´fi°¹fÃf øY´f ÀfZ 

WX¸ffSmX ´fi²ff³f¸faÂfe IYf »fZ³ff-QZ³ff ³fWXeÔ ±ffÜ 

¸f¦fSX IYfZ¹f»ff §fûMXf»fZ ³fZ CX³fIYe BÊX¸ff³fQfS 

LXd½f IYû °ffSX-°ffSX IYSX OXf»ffÜ QcÀfSXe ½fªfWX 

¹fWX ±fe dIY »f¦f·f¦f °fe³f Àff»f °fIY À½f¹fa 

´fi²ff³f¸faÂfe IYû¹f»ff ¸faÂff»f¹f ·fe Àfa·ff»fZ 

WbXE ±ûÜ CX³WeÔ IZY WXf±f ÀfZ CX³fIZY ¸fadÂf¸faOX»f 

IZY »fû¦fûÔ AüSX IbYLX VfüdIY¹ff IYfa¦fiZdÀf¹fûÔ ³fZ 

IYfZ¹f»ff £ff³fZa A´f³fZ dSXV°fZQfSXûÔ IZY ³ff¸f 

IYSXfBËXÜ SXWXe-ÀfWXe IYÀfSX d´fL»fZ dQ³fûÔ WXe 

ÀfefeAfBÊX õXfSXf BXÀf ¸ff¸f»fZ IYe ªffa¨f ¸fZÔ 

CX³fIZY IYf¹fÊ»f¹f IZY Ad²fIYfdSX¹fûÔ AüSX ´fc½fÊ 

IYf³fc³f¸faÂfe õXfSXf dIYE ¦fE WXÀ°fÃû´f ³fZ ´fcSXe 

IYSX OXf»feÜ ½ffÀ°f½f ¸fZÔ ¹fWX IYf¹fÊ OXfg. 

¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IZY ¸fc»f À½f·ff½f AüSX ¨fdSXÂf 

IZY d£f»ffRY ±ff »fZdIY³f ¹fWXfa WX¸fZÔ ¹fWX ªføYSX 

Àfû¨f³ff ¨ffdWXE dIY OXfg. ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IYe 

£fb»fe CXQfSX Afd±fÊIY ³fed°f¹fûÔ IYe ½fªfWX ÀfZ 

WXe EZÀff WbXAf AüSX Af¦fZ ·fe WXû³ff »ffªf¸fe 

W`X ¢¹fûÔdIY ªff ÀfSXIYfSX £fbQ Àf¸f¦fi d½fIYfÀf 

IYf¹fûË ÀfZ A´f³ff WXf±f £feÔ¨fIYSX d³fªfe ÃûÂf 

IYû ¹fWX dªf¸¸ff ÀfüÔ´f SXWXe W`X °fû d½fVfbðX 

¸fb³ffRZY IZY ³fªfdSXE ÀfZ A´f³ff IYfSXûffSX 

¨f»ff³fZ ½ff»fZ d³fªfe CXôû¦f´fd°f ´fcSXe ÀfSXIYfSX 

IYû WXe d°fªffSXd°f¹fûÔ IYf AçXf f³ff³fZ IYe 

9 


·fSX´fcSX IYûdVfVf IYSmÔX¦fZÜ BXÀfe ½fªfWX ÀfZ s- 

ªfe À´f`¢MÑX¸f §fûMXf»ff WbXAf AüSX BXÀfSXû 

ÀfüQf WXû°fZ-WXû°fZ f¨ff °f±ff IYû¹f»ff 

§fûMXf»fZ IYe IYfd»f£f ´fi²ff³f¸faÂfe IYf¹ffÊ»f¹f 

°fIY CXOÞ ¦fBÊXÜ ¹fWX dQVff WX¸faZ Àfa½ffÊ¦fe¯f 

CX°±ff³f IYe °fSXRY »fZ ªff³fZ ½ff»fe W`X ¹ff 

´f°f³f IYe AûSX BXÀf ´fSX »fafe fWXÀf WXû 

ÀfIY°fe W`X AüSX ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IYe ³fed°f¹fûÔ 

IYf fZffIY ´fûÀMX¸ffMÊX¸f IYSX³fZ IYf ´fi°¹fZIY 

QZVf½ffdÀf¹fûÔ IYû WXIY W`X, ¸f¦fSX d½f´fÃf IYû 

¹fWX Ad²fIYfSX dIYÀfe ·fe ÀfcSX°f ¸fZÔ ³fWXeÔ dQ¹ff 

ªff ÀfIY°ff dIY ½fZ CX³WZÔX SXfáÑX IYf ³fZ°ff ³f 

IYWXZÔÜ dªfÀf SXfáÑX IZY Àf½ff ASXf »fû¦fûÔ IZY 

´fi²ff³f¸faÂfe OXfg. ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX W`ÔX ½fZ ·f»fe 

·ffad°f ªff³f°fZ W`ÔX dIY CX³fIYf ´fi²ff³f¸faÂfe 

´fi°¹fÃf °füSX ´fSX CX³fIZY ½fûMX ÀfZ ³fWXeÔ f³ff, 

¸f¦fSX ½fWX CXÀf ½fûMX IZY ·fSXûÀfZ f³ff W`X dªfÀfZ 

CX³WXûÔ³fZ IYfa¦fiZÀf ´ffMXeÊ IYû dQ¹ff ±ffÜ A°f: 

´fSXûÃf øY´f ÀfZ WXe ÀfWXe ¸f³f¸ffZWX³f dÀfaWX SXfáÑX 

IZY ³fZ°ff °fû W`ÔX WXeÜ CX³WZÔX IY¸fªfûSX ´fi²ff³f¸faÂfe 

·fe IYWXf ªff°ff W`X ¸f¦fSX ¢¹ff IY¸fªfûSXe W`X ªfû 

´fcSmX d½f´fÃf IYe ÀfaÀfQ ÀfZ »fZIYSX ÀfOÞXIY °fIY 

IYe »fOÞXfBÊX IYû ´fSmX ²fIZY»f IYSX £fbQSXf 

IYfSXûffSX ¸fZÔ d½fQZVfe d³f½fZVf IYû ¸faªfcSXe 

dQ»ff QZ°fe W`XÜ ¢¹ff IY¸fªffZSXe W`X dIY A´f³fe 

ÀfSXIYfSX IYû £f°fSmX ¸fZÔ OXf»fIYSX A¸fZdSXIYf ÀfZ 

´fSX¸ff¯fb IYSXfSX IYSXf »fZ°fe W`XÜ d³fd›°f øY´f ÀfZ 

¹fWX ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IYe SXfªf³fed°fIY ¨f°fbSXfBÊX 

IYû QVffÊ°ff W`XÜ ¢¹ff ¹fWX IYf¸f EIY ¦f`SX 

SXfªf³fed°fIY ½¹fdöY IYSX ÀfIY°ff W`X? AüSX 

½fWX ·fe °ff ªff CXÀfZ ´f°ff WXû dIY CXÀfZ ªfû 

AûWXQf d¸f»ff W`X ½fWX IYfa¦fiZÀf A²¹fÃf 

ßfe¸fd°f Àfûd³f¹ff ¦ffa²fe õXfSXf Qe ¦fBÊX ·ûÔMX W`XÜ 

Qbd³f¹ff ªff³f°fe W`X dIY »fûIYÀf·ff IZY 

·fe°fSX ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX ÀfSXIYfSX IYf À´fáX 

fWbX¸f°f £f°¸f WXû ¨fbIYf W`X ¸f¦fSX d½f´fÃf 

ªff³f°ff W`X dIY ½¹ff½fWXfdSXIY fWbX¸f°f IZY½f»f 

¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX IZY ³ff¸f ´fSX WXe IYfa¦fiZÀf IYû 

d¸f»f ÀfIY°ff W`XÜ °fÈ¯f¸fc»f IYfa¦fiZÀf ½f Qi¸fbIY 

IZY ¹fc´feE IYû LXûOÞX³fZ IZY ff½fªfcQ ¸f³f¸fûWX³f 

dÀfaWX IYe À½feIYf¹fÊ°ff ¸fZÔ IYûBÊX IY¸fe ³fWXeÔ 

AfBÊX W`X d³fd›°f øY´f ÀfZ BXÀfIZY ´feLZX CX³fIYf 

ÀfSX»f AüSX ÀffQf ½¹fdöY°½f ·fe EIY ´fi¸fb£f 

IYfSX¯f WXû ÀfIY°ff W`XÜ

10 

´fiÀfa¦f½fVf 

AQf»f°fûÔ IYf Àf¨f AüSX 

³fZ°ffAûÔ IYf ÓfcNX 

½f 

»fûIYfaªfd»f ¨fü²fSXe 

WX ¨f´ffaSX¯f IYe AQf»f°f IYf 

Aa¦fiZªf ªfªf WXe ±ff dªfÀf³fZ 

AfSXû´fe ¸fWXf°¸ff ¦ffa²fe IZY IYNX§fSmX 

¸fZÔ Af°fZ WXe, A´f³fe IbYÀfeÊ ÀfZ CXNXIYSX 

CX³fIYf Àf¸¸ff³f WXe ³fWXeÔ dIY¹ff fd»IY ¹fWX 

dMX´´f¯fe ·fe IYe ±fe dIY CXÀfZ ¸ff»fçf W`X dIY 

CXÀfIYe AQf»f°f IZY IYNX§fSmX ¸fZÔ ªfû 

AfQ¸fe £fOÞXf W`X ½f`Àff d½fdVfáX IYûBÊX QcÀfSXf 

IY·fe CXÀfIYe AQf»f°f ¸fZÔ Af¹ff ³fWXeÔÜ 


AüSX Àfªff QZ³fZ IZY ffQ ¹fWX ·fe Àff½fÊªfd³fIY 

°füSX ´fSX IYWXf dIY A¦fSX ¸fWXfSXf³fe IYe 

ÀfSXIYfSX CXÀfIYe Qe Àfªff ¸fZÔ IYMXf`°fe IYSX°fe 

W`X ¹ff ¸ffRY IYSX QZ°fe W`X °fû BXÀfÀfZ CXÀfZ fZWXQ 

£fbVfe WXû¦feÜ ¸fbIYQ¸fZÔ ÀfZ AÀfafðX AQf»f°f 

IYe ¹fZ Qû³fûÔ dMX´´fd¯f¹ffa, Afªf Qbd³f¹ff IYe 

³¹ff¹f´ffd»fIYfAûÔ IZY BXd°fWXfÀf ¸fZÔ IYûdWX³fcSX 

IYe °fSXWX Q¸fIY°fe W`ÔXÜ ¦fb»ff¸f ·ffSX°f ´fSX SXfªf 

IYSX SXWZX dIYÀfe ·fe Aa¦fiZªf ³fZ °ff ·fe ³fWXeÔ 

IYWXf ±ff dIY ¸fWXfSXf³fe IYe ÀfSXIYfSX IZY BXÀf 

§fûd¿f°f QbV¸f³f IYû ·fSXe AQf»f°f ¸fZÔ EZÀff 

¸ff³f QZIYSX ªfªf ³fZ dfidMXVf Àff¸fifª¹f IYe 

WZXNXe IYe W`XÜ AQf»f°fe dMX´´fd¯f¹ffa 

³¹ff¹fIY°ffÊ IZY ¸ff³fÀf ¸fZÔ ¨f»f SXWXe CX±f»f- 

´fb±f»f IYf AaQfªff QZ°fe W`ÔXÜ ½fZ f°ff°fe W`ÔX 

dIY Àfad½f²ff³f IYe ²ffSXfEa AüSX IYf³fc³f IYf 

°fMXÀ±f d¸fªffªf ªfû ·fe IYWZX¦ff, IYWX°ff SXWZX, 

»fZdIY³f WXf»ff°f WX¸fZÔ IYWXfa ´fWbaX¨ff SXWZX W`ÔXÜ 

ÀffSXf QZVf Ãfb²f W`X AüSX ³¹ff¹f´ffd»fIYf 

W`XSXf³f W`X dIY QZVf IYf SXfªf³fed°fIY Àf¸fbQf¹f 

´f°f³f IZY dIYÀf ¦f‹ZX ¸fZÔ Àf¸ff°ff ªff SXWXf W`XÜ 

´ffdMÊX¹fûÔ IYf ·ûQ dIYE df³ff IYWXf ªff 

ÀfIY°ff W`X dIY dQd¦½fªf¹f dÀfaWX Àf¸fZ°f WXSX 

SXfªf³fZ°ff ªff d½f´fÃf ¸fZÔ WXû°ff W`X °fû ¹fWX 

AfSXû´f »f¦ff°ff W`X dIY ÀfefeAfBÊX IYf 

BXÀ°fZ¸ff»f ´ffMXeÊ-dWX°f ¸fZÔ dIY¹ff ªff SXWXf W`X 

AüSX ³f CXÀfIYe À½f°faÂf°ff f¨fe W`X ³f

d½fäÀf³fe¹f°ffÜ AüSX WXSX ´ffMXeÊ ÀfØff ¸fZÔ Af°fZ 

WXe ÀfefeAfBÊX IYf fZªffa BXÀ°fZ¸ff»f IYSX³fZ 

»f¦f°fe W`XÜ ÀfefeAfBÊX IYf WXSX A½fIYfVf 

´fif~ d³fQZVfIY MXe½fe ´fSX AfIYSX fOÞXe 

fWXfQbSXe ÀfZ SXfªf £fû»f°ff W`X dIY ÀfSXIYfSmÔX 

ÀfefeAfBÊX IYf ¦f»f°f BXÀ°fZ¸ff»f IYSX°fe W`ÔX, 

»fZdIY³f Afªf °fIY EIY ·fe d³fQZVfIY EZÀff 

³fWXeÔ Af¹ff dªfÀf³fZ ´fQ ÀfZ BXÀ°feRYf QZ dQ¹ff 

WXû, BXÀf Af²ffSX ´fSX dIY CXÀfÀfZ ¦f»f°f IYf¸f 

IYSX½ff¹ff ªff SXWXf ±ffÜ 

IYdSX¹fSX IYe ´fcªff, ´fQ»fû»fb´f°ff AüSX 

³f`d°fIY IYf¹fSX°ff IYf BXÀfÀfZ ·fe fOÞXf IYûBÊX 

CXQfWXSX¯f WXû ÀfIY°ff W`X ¢¹ff? AQf»f°f ³fZ 

BXÀfe ´feOÞXf IYû °fe£fe Ad·f½¹fdöY Qe W`X, 

ªff CXÀf³fZ ÀfefeAfBÊX IYû d´faªfSmX ¸fZÔ faQ 

AüSX A´f³fZ SXfªf³fed°fIY AfIYfAûÔ IYe 

fû»fe fû»f³fZ ½ff»ff °ffZ°ff IYWXfÜ AQf»f°f 


³fZ CXÀfIYe LXd½f ,£fSXff ³fWXeÔ IYe, CXÀfIYe 

f³fe WbXBÊX LXd½f IYf dªfIiY dIY¹ff W`X AüSX 

ÀfSXIYfSX ÀfZ IYWXf W`X dIY ½fWX BXÀfIYe LXd½f 

Àfb²ffSX³fZ IYe dQVff ¸fZÔ RY»ffa-RY»ffa IYQ¸f 

CXNXfEÜ 

ÀffSXf QZVf Ãfb²f W`X AüSX ³¹ff¹f´ffd»fIYf W`XSXf³f W`X dIY QZVf IYf SXfªf³fed°fIY 

Àf¸fbQf¹f ´f°f³f IZY dIYÀf ¦f‹ZX ¸fZÔ Àf¸ff°ff ªff SXWXf W`XÜ ´ffdMÊX¹fûÔ IYf ·ûQ dIYE 

df³ff IYWXf ªff ÀfIY°ff W`X dIY dQd¦½fªf¹f dÀfaWX Àf¸fZ°f WXSX SXfªf³fZ°ff ªff d½f´fÃf 

¸fZÔ WXû°ff W`X °fû ¹fWX AfSXû´f »f¦ff°ff W`X dIY ÀfefeAfBÊX IYf BXÀ°fZ¸ff»f ´ffMXeÊ-dWX°f 

¸fZÔ dIY¹ff ªff SXWXf W`X AüSX ³f CXÀfIYe À½f°faÂf°ff f¨fe W`X ³f d½fäÀf³fe¹f°ffÜ AüSX 

WXSX ´ffMXeÊ ÀfØff ¸fZÔ Af°fZ WXe ÀfefeAfBÊX IYf fZªffa BXÀ°fZ¸ff»f IYSX³fZ »f¦f°fe W`XÜ 

WX¸ffSXe AQf»f°fZÔ AüSX WX¸ffSXe 

³¹ff¹f´fi¯ff»fe Qc²f IYe ²fb»fe ³fWXeÔ W`ÔXÜ IYBÊX 

ffSX ½fWXfa ³¹ff¹f dfIY³fZ IZY AfSXû´f ·fe 

»f¦f°fZ W`ÔX, dÀfRYfdSXVûÔ ¨f»f°fe W`ÔXÜ ´f`ÀfûÔ IZY 

f»f ´fSX A³fd¦f³f°f °ffSXe£ûÔ »fe ªff°fe W`ÔX 

AüSX ªfªfûÔ IYe IbYÀfeÊ ´fSX EZÀfZ »fû¦f ´fWbaX¨f°fZ 

W`ÔX dªf³fIYe ½fWXfa ´fWbXa¨f³fZ IYe ¹fû¦¹f°ff ³fWXeÔ 

WXû°feÜ WX¸f³fZ QZ£ff W`X dIY Àff¸ffdªfIY ³¹ff¹f 

AüSX Àf¸f°ff IZY Àf½ff»f ´fSX WX¸ffSXe AQf»f°fZÔ 

Ad²fIYfaVf°f: ¹f±ffdÀ±fd°f IZY Àff±f ªff°fe 

W`ÔXÜ ³¹ff¹f IYf ¹fWX PXfa¨ff BX°f³ff d½fVff»f WXû 

¦f¹ff W`X dIY CXÀfIZY fûÓf °f»fZ ÀffÀfZ ´fWX»fZ 

11 


³¹ff¹f IYf WXe ¦f»ff §fbMX ªff°ff W`XÜ 

A·fe-A·fe Àf½fûÊ©f ³¹ff¹ff»f¹f ³fZ £fbQ 

¹fWX Vf¸fÊ³ffIY °f±¹f Àff¸f³fZ SX£ff dIY fWcX IYfZ 

ªf»ff³fZ IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ´faªfff IYe EIY 

AQf»f°f ³fZ BX°f³fe ffSX °ffSXe£ûÔ fPÞXfBÊX W`ÔX dIY 

Afªf Qû Àff»f ÀfZ ·fe Ad²fIY Àf¸f¹f WXû 

¦f¹ffÜ ªf»ffBÊX ¦fBÊX »fOÞXIYe IYe EIY ffSX ·fe 

OXfg¢MXSXe ªffa¨f ³fWXeÔ WbXBÊX W`XÜ AQf»f°f IZY 

´ffÀf ³f °fû A´f³fZ WXf±f-´ffa½f W`ÔX ³f A´f³fe 

Afa£ûÔ W`ÔXÜ ´fbd»fÀf CXÀfIYf ¹fWX ÀffSXf IYf¸f 

IYSX°fe W`X AüSX WX¸ffSXe ´fbd»fÀf I`YÀfe W`X? 

A´f³fZ Qb·ffÊ¦¹f IYf ¹fWX ´fÖff A·fe WX¸f ³f 

£fû»fZÔ °fû WXe A¨LXf Wû¦ffÜ 

°fû, ¹fWX Àf¨f W`X dIY WX¸f³fZ ´fàÀfNX Àff»f 

´fWX»fZ AfªffQ WXû°fZ WXe ªfû ´fûVffIZÔY A´f³fe 

½¹f½fÀ±ffAûÔ IYû ´fWX³ffBÊX ±feÔ ½fZ °ffSX-°ffSX WXû 

¨fbIYe W`ÔXÜ dÀf»ff³fZ, ´f`faQ »f¦ff³fZ ¹ff EIY 

QcÀfSmX ÀfZ AQ»ff-fQ»fe IYSX³fZ IYe WXf»f°f ¸fZÔ 

·fe ½fZ ³fWXeÔ f¨fe W`ÔXÜ Àff IbYLX ³f¹ff f³ff³ff 

W`XÜ »fZdIY³f ªff °fIY ³f¹ff IbYLX f³f°ff ³fWXeÔ 

°ff °fIY ¢¹ff WX¸f ´fbSXf³ff Àff faQ IYSX 

QZÔ¦fZ? IYSX ÀfIZÔY¦fZ? ¹fWX ³f °fû Àfa·f½f W`X ³f 

CXd¨f°fÜ BXÀfd»fE A·fe AQf»f°f ³fZ ªfû 

IYWXf ÀfefeAfBÊX IZY ffSmX ¸fZÔ AüSX dQd¦½fªf¹f 

dÀfaWX ³fZ ªfû IYWXf AQf»f°f IZY ffSmX ¸fZÔ CX³WZÔX 

A»f¦f-A»f¦f IYSXIZY QZ£f³ff WXû¦ffÜ 

dQd¦½fªf¹f dÀfaWX £fbQ WXe ½fWX °ffZ°ff W`ÔX ªfû 

A´f³fZ SXfªf³fed°fIY AfIYf IYe ªfff³f 

fû»f°fZ W`ÔXÜ 

ªff °fIY ¸fadÂf¹fûÔ IYf BXÀ°feRYf ³fWXeÔ 

WbXAf ±ff, ½fZ BXÀ°feRZY IYe ¸ffa¦f IYû 

³ffªff¹fªf, d½f´fÃf IYe ÀffdªfVf AfdQ f°ff 

SXWZX ±û AüSX ªf`ÀfZ WXe BXÀ°feRYf »fZ d»f¹ff ¦f¹ff 

½fZ BXÀfZ IYfa¦fZiÀf ´ffMXeÊ IYe ³f`d°fIY Àff½f²ff³fe 

IYf ´fi°feIY f°ff³fZ »f¦fZÜ ½fZ EZÀff IYSmÔX 

¢¹fûÔdIY ½fZ BXÀfÀfZ A»f¦f IbYLX IYSX ·fe ³fWXeÔ 

ÀfIY°fZ ¢¹fûÔ dIY ÀfØff IZY £û»f IYf 

½¹ffIYSX¯f EZÀfZ WXe ¨f»ff¹ff ªff°ff W`XÜ »fZdIY³f 

A¦fSX ½fZ IYSX ÀfIZÔY °fû BX°f³ff IYSmÔX dIY 

³¹ff¹f´ffd»fIYf IYû A´f³fZ £û»f IYf WXd±f¹ffSX 

³f f³ffEaÜ Afªf BXÀfIYe W`XdÀf¹f°f IYû LXûMXf 

IYSX³fZ IYe WXSX IYûdVfVf »fûIY°faÂf IYû 

£fû£f»ff IYSmX¦fe ªfû Afªf IYe dÀ±fd°f ¸fZÔ 

IY°fBÊX Vfb·f ³fWXeÔ W`XÜ

Àfa 

IZY.Àfe. ½f¸ffÊ 

ÀfQ IZY ¨f»f³fZ IYe Qû £ffÀf ff°fZÔ 

ÀffRY WXû ¦fBÊX W`ÔXÜ ´fWX»fe ¹fWX dIY 

ÀfaÀfQ °ff ¨f»fZ¦fe, ªff IYûBÊX 

Àfa½f`²ffd³fIY ÀfaIYMX £fOÞXf WX û¦ffÜ feÀf Àff»fûÔ 

IZY A³fb·f½fûÔ IZY Af²ffSX ´fSX IYWXf ªff ÀfIY°ff 

W`X dIY ÀfØff´fÃf ³fZ d½f´fÃf IYû Àfa½f`²ffd³fIY 

ÀfaIYMX QcSX IYSX³fZ IYf ½ffÀ°ff QZIYSX ÀfaÀfQ IYe 

IYf¹fÊ½ffWXe ¨f»f³fZ QZ³fZ IZY d»fE SXfªfe dIY¹ff 

AüSX d½f´fÃf ³fZ A´f³fe ÀfWX¸fd°f QZ QeÜ ÀfaÀfQ 

IZY ¨f»f³fZ IYe QcÀfSXe dÀ±fd°f ¹fWX WX` dIY 

ÀfØff´fÃf d½f´fÃf IZY ¸fbïZX IZY Af¦fZ EIY »fafe 

»fIYeSX £feÔ¨f³fZ IYe IYûdVfVf IYSX°ff W`X °ffdIY 

d½f´fÃf ÀfaÀfQ IYe IYf¹fÊ½ffWXe IZY d»fE ÀfWX¸f°f 

WXû ÀfIZY ¹ffd³f ¹fWX CXÀf ´fSX ÑQff½f f³ff³fZ IYf 

EIY °fSXeIYf f³f ¦f¹ff W`XÜ 

ÀfaÀfQ IYe IYf¹fÊ½ffWXe ¨f»f³fZ AüSX ³f 

¨f»f³fZ IZY Àfa§f¿fÊ IYe ªfû ´fi½fÈdØf¹ffa CX·fSXe W`ÔX 

CX³WZÔX d´fL»fZ Qû-°fe³f CXQfWXSX¯fûÔ ÀfZ Àf¸fÓf³fZ 

IYf ´fi¹ffÀf dIY¹ff ªff ÀfIY°ff W`XÜ d´fL»fZ 

¨fb³ff½f ¸fZÔ ÀfØff´fÃf ³fZ ¹fWX IYûdVfVf IYe dIY 

½fWX ¦fSXefûÔ IYe dWX°f`¿fe IZY øY´f ¸fZÔ ¨fb³ff½f 

¸f`Qf³f ¸fZÔ CX°fSmX AüSX CXÀf³fZ ¸f³fSmX¦ff Àf¸fZ°f EZÀfZ 

IYBÊX IYf¹fÊIiY¸fûÔ IYû »ff¦fc IYSX³fZ IYf R`YÀf»ff 

dIY¹ffÜ ÀfSXIYfSmÔX IYf¹fÊIiY¸f AüSX ¹fûªf³ffEa 

f³ff°fe W`ÔX AüSX ½fWX EIY ¨fb³fe WbXBÊX ÀfSXIYfSX IYf 

½f`²f R`YÀf»ff WXû°ff W`XÜ »fZdIY³f ÀfSXIYfSX IYû CX³f 

¹fûªf³ffAûÔ AüSX IYf¹fÊIiY¸fûÔ IYZ d»fE Af 

A»f¦f ÀfZ IYf³fc³f f³ff³ff ´fOÞX°ff W`X ¹ffd³f 

ÀfSXIYfSX IY¸fªfûSX WbXBÊX W`X AüSX °faÂf ´fSX CXÀfIYe 

´fIYOÞX PXe»fe WbXBÊX W`XÜ d»fWXfªff CXÀfZ A´f³fZ 

·fe°fSX IYe IY¸fªfûSXe IYû QcSX IYSX³fZ IZY d»fE 

¦»fcIYûªf IYe fû°f»f ¨fPÞX½ff³fe ´fOÞX°fe W`XÜ 

BXÀfÀfZ ´fc½fÊ SXfªf¦f ÀfSXIYfSX ³fZ ªffSX³f »fû¦fûÔ IYû 

¹fWX AWXÀffÀf IYSXf³fZ IYe IYûdVfVf IYe ±fe dIY 

CXÀfIYe ³fed°f¹fûÔ AüSX IYf¹fÊIiY¸fûÔ IZY ªfdSXE 

·ffSX°f EIY d½fIYdÀf°f SXfª¹f ¸fZÔ °fQe»f WXû 

¨fbIYf W`XÜ d½fÄff´f³f AüSX ´fi¨ffSX ¸füªfcQf Àf¸f¹f 

IYf ½fWX WXd±f¹ffSX W`X dªfÀfIZY ªfdSXE »fû¦fûÔ IYû 

ªffSX³f °feÀfSXe Afa£f »f¦ff³fZ ´fSX ªfûSX dQ¹ff 

ªff°ff W`XÜ 

ÀfaÀfQ ÀfaÀfQe¹f ½¹f½fÀ±ff IYf Àf½fûÊ¨¨f 

¸fa¨f W`X AüSX ÀfSXIYfSX ÀfaÀfQ IZY ´fid°f ªf½fffQZWX 

W`X »fZdIY³f IZÔYQi IYf ÀfØff´fÃf £fbQ IYû IZY½f»f 

ÀfSXIYfSX ¸ff³f ¨fbIYf W`XÜ ¹ffd³f ÀfaÀfQ ¸fZÔ ÀfSXIYfSX 

f`NX°fe W`XÜ ÀfaÀfQ IYf ½fWX ´fÃf ³fWXeÔ f`NX°ff ªfû 

ÀfSXIYfSX ·fe ¨f»ff°ff W`XÜ ÀfaÀfQ ÀfZ ffWXSX IYe 

ÀfSXIYfSX AüSX ÀfaÀfQ IYe ÀfSXIYfSX ¸fZÔ EIY fWbX°f 

ffSXeIY Aa°fSX WXû°ff W`Ü ÀfaÀfQ IYe ÀfSXIYfSX IZY 

Àff¸f³fZ d½f´fÃf WXû°ff W`X ªffdIY ÀfaÀfQ IZY ffWXSX 

IYe ÀfSXIYfSX IZY Àff¸f³fZ d½f´fÃf ³fWXeÔ WXû°ff 

fd»IY CXÀfIZY Àff±f ¸fVfe³fSXe WXû°fe W`X AüSX CXÀfZ 

12 

d¨fa°f³f 

Af²fbd³fIY SXfªf³fZ°ffAûÔ IYe 

fQ»f°fe Àfû¨f 


A´f³fe ³fed°f¹fûÔ AüSX IYf¹fÊIiY¸fûÔ IYû »ff¦fc 

IYSX³ff WXû°ff W`XÜ Àff»f rzzr IZY ffQ ÀfSXIYfSX 

³fZ ÀfaÀfQe¹f SXfªf³fed°f ¸fZÔ EIY fbd³f¹ffQe 

fQ»ff½f dIY¹ff W`XÜ ¹fWX fQ»ff½f NXeIY CXÀfe 

°fSXWX IYf W`X ªf`ÀfZ ·ffSX°f IZY »fû¦fûÔ IYû ¹fWX ´f°ff 

WXe ³fWXeÔ ¨f»ff dIY ¦ffa²fe IZY QfaOXe ¸ff¨fÊ IYe 

´fÈâX·fcd¸f ÀfZ CX³WXûÔ³fZ ªfû AfªffQe WXfdÀf»f IYe 

CXÀf AfªffQe IYe ÀfSXIYfSX ³fZ CX³fÀfZ ³f¸fIY

f³ff³fZ AüSX ³f¸fIY £ff³fZ IYf WXIY LXe³f d»f¹ff 

W`XÜ Af¸fªf³f IYû »f¦f°ff W`X dIY ½fZ A´f³fe 

SXÀfûBÊX ¸fZÔ ªfû SX£f°fZ W`ÔX ½fWX ³f¸fIY WXe °fû WX` 

ªffdIY ½fWX ³f¸fIY ³fWXeÔ Af¹fûOXe³f W`XÜ ½fWX 

EIY Q½ff W`XÜ ªffSX³f °ffIY°f½fSX f³ff³fZ IYe ¹fWX 

³fBÊX Q½ff ¸fWaX¦fe IYe¸f°f ¸fZÔ BÊXXªffQ IYe ¦fBÊX W`XÜ 

Àff»f 1919 IZY ffQ ÀfSXIYfSX IYe ³fed°f 

A¸fZdSXIYf ´fSXÀ°f WXû ¦fBÊX ¹ffd³f EIY °fû ´fWX»fZ 

ÀfZ WXe EZÀfe ½¹f½fÀ±ff IYû ÀfSXIYfSX ¨f»ff SXWXe 

±fe dªfÀf¸fZÔ Àfad½f²ff³f Àf¸ffªf½ffQe ½¹f½fÀ±ff 

IYe °fSXRY fPÞX³fZ IYf CXïZXV¹f SX£f°ff W`XÜ QcÀfSXe 

°fSXRY ´fcaªfe½ffQe ³fed°f¹fûÔ IYû ÀfaSXÃf¯f AüSX 

´fiû°ÀffWX³f QZIYSX °ffIY°f½fSX f³ff¹ff ¦f¹ff W`XÜ 

Àff»f rzzr ¸fZÔ ¹fWX IYSXef §fû¿f¯ff IYSX Qe 

¦fBÊX dIY Àfad½f²ff³f ¸fWXªf EIY ½¹f½fÀ±ff IYe 

AfOÞX W`X AüSX CXÀfIZY CXïZXV¹f AüSX ÀfSXIYfSX IZY 

CXïZXV¹f ¸fZÔ fbd³f¹ffQe øY´f ÀfZ RYIÊY W`XÜ BXÀf RYIÊY 

IYû BXÀf øY´f ¸fZÔ Àf¸fÓff ªff ÀfIY°ff W`X dIY 

d¨fa°f³f 

Àf¸ffªf½ffQe ½¹f½fÀ±ff ¸fZÔ Af¸fªf³f dªfÀfZ 

A´f³ff WXIY Àf¸fÓf°ff ±ff ½fWX ÀfSXIYfSX IYe 

IÈY´ff ¸fZÔ °fQe»f IYSX dQ¹ff ¦f¹ffÜ ÀfSXIYfSX ³fZ 

¦fSXefûÔ IYû IbYLX SXfWX°f QZIYSX £fbQ IYû 

´fSXû´fIYfSXe dQ£ff³fZ IYe ³fed°f IYû Af°¸fÀff°f 

IYSX d»f¹ff W`XÜ ÀfaÀfQ ³fed°f¦f°f R`YÀf»fûÔ IYf 

¸faa¨f ¸ff³fe ªff°fe W`X »fZdIY³f rzzr IZY ffQ 

EIY fOÞXf fQ»ff½f ¹fWX WbXAf dIY ÀfaÀfQ ¸fZÔ 

d½f´fÃf ³fWXeÔ SXWXfÜ ÀfaÀfQ IZY fªfMX ÀfÂf IZY 

QcÀfSmX ÀfÂf ¸fZÔ IYf¹fÊ½ffWXe ³f ¨f»f ´ff³fZ IYf 

IZY½f»f °ff°IYfd»fIY IYfSX¯f W`X, EZÀff ¸ff³f 

d»f¹ff ªff³ff Vff¹fQ ÀfWXe ³fWXeÔ WXû¦ffÜ 

°ff°IYfd»fIY°ff §fMX³ff IZY øY´f ¸fZÔ dQ£f°fe ·fSX 

W`XÜ 

»fZdIY³f ¹fWXfa ½fWX EIY ´fi½fÈdØf IZY øY´f ¸fZÔ 

CX·fSXIYSX Àff¸f³fZ AfBÊX W`XÜ ÀfaÀfQe¹f IYf¹fÊ½ffWXe 

IZY BXd°fWXfÀf IYû QZ£fZÔ °fû d´fL»fZ feÀf Àff»fûÔ 

¸fZÔ ÀfaÀfQ IYû IYWXfa »ffIYSX £fOÞXf IYSX dQ¹ff 

¦f¹ff W`XÜ IYf¹fÊ½ffWXe IYû dQ³fûÔ IZY dWXÀfff ÀfZ 

·fe QZ£ûÔ AüSX dªf³f dQ³fûÔ ÀfQ³f IYf IYf¸fIYfªf 

¨f»ff CX³f dQ³fûÔ SXfªf³fed°fIY ÀfSXûIYfSXûÔ AüSX 

Àff¸ffdªfIY d¨fa°ffAûÔ IYe ·fe ´fOÞX°ff»f IYSmÔXÜ 

ÀfaÀfQ WXe ³fWXeÔ, d½f²ff³fÀf·ff IYe dÀ±fd°f¹fûÔ IYû 

·fe ³fªfSX ¸fZÔ SX£ûÔÜ ¹fWX dIY°f³fe d½fOaXf³ff ´fc¯fÊ 

dÀ±fd°f W`X dIY EIY °fSXRY °fû ÀfaÀfQ AüSX 

d½f²ff³fÀf·ffAûÔ IZY ÀfSXûIYfSX dÀf¸fMX SXWZX W`ÔX, 

CX³fIYe f`NXIZÔY IY¸f WXû°fe ªff SXWXe W`ÔX AüSX QcÀfSXe 

°fSXRY SXfª¹fûÔ ¸fZÔ dRYSX ÀfZ d½f²ff³f ´fdSX¿fQZÔ 

À±ffd´f°f IYe ªff SXWXe W`ÔX AüSX SXfª¹fÀf·ff IYf 

ÀfQÀ¹f f³f³ff ÀffÀfZ ª¹ffQf ÀfbSXdÃf°f 

SXfªf³fed°fIY £û»f Àf¸fÓff ªff SXWXf W`XÜ d»fWXfªff 

ÀfaÀfQ ÀfÂf ³f ¨f»f ´ff³fZ IZY ´feLZX IZY½f»f 

°ff°IYfd»fIY ½fªfWX ³fWXeÔ W`XÜ ¹fWX »fafZ Àf¸f¹f ÀfZ 

QZ£ff ªff SXWXf W`X dIY EIY WXe °fSXWX IYe ³fed°f¹fûÔ 

IZY ´fÃf²fSX »fû¦f EIY QcÀfSmX IYû ÀfaÀfQe¹f 

¦fd°fSXû²f IZY d»fE dªf¸¸fZ½ffSX NXWXSXf SXWZX W`ÔXÜ 

BXÀfIZY ´feLZX BX³fIYf CXïZXV¹f ¸fWXªf ÀfaÀfQ IZY 

ffWXSX A´f³ff ÀfaQZVf ·ûªf³fZ ¸fZÔ ffªfe ¸ffSX »fZ³ff 

d´fL»fZ ¨fb³ff½f ¸fZÔ ÀfØff´fÃf ³fZ ¹fWX IYûdVfVf IYe dIY ½fWX ¦fSXefûÔ IYe dWX°f`¿fe IZY 

øY´f ¸fZÔ ¨fb³ff½f ¸f`Qf³f ¸fZÔ CX°fSmX AüSX CXÀf³fZ ¸f³fSmX¦ff Àf¸fZ°f EZÀfZ IYBÊX IYf¹fÊIiY¸fûÔ 

IYû »ff¦fc IYSX³fZ IYf R`YÀf»ff dIY¹ffÜ ÀfSXIYfSmÔX IYf¹fÊIiY¸f AüSX ¹fûªf³ffEa f³ff°fe 

W`ÔX AüSX ½fWX EIY ¨fb³fe WbXBÊX ÀfSXIYfSX IYf ½f`²f R`YÀf»ff WXû°ff W`XÜ 

13 


W`XÜ ÀfaQZVfûÔ ¸fZÔ ½fZ EIY QcÀfSmX ÀfZ Af¦fZ d³fIY»f³fZ 

IYe IYûdVfVf IYSX°fZ W`ÔXÜ EIY QcÀfSmX IZY Àff¸f³fZ 

»fafe SmX£ff £feÔ¨f³fZ IYe IYûdVfVf IYSX°fZ W`ÔXÜ ¹fWX 

A»f¦f ff°f W`X dIY CX³WZÔX ¹fWX d½fäfÀf ³fWXeÔ WXû°ff 

dIY ½fZ ªfû SmX£ff £feÔ¨f SWZX W`ÔX ½fWX ÀfaÀfQe¹f 

SXfªf³fed°f IYû ÀfaIYMX ÀfZ CXffSX QZ¦feÜ CX³WZÔX ¹fWX 

ªføYSX »f¦f°ff W`X dIY ´ffa¨f Àff»f ¸fZÔ EIY ffSX 

´fid°f¹fûd¦f°ff ¸fZÔ CX°fSX³fZ IYe CX³fIZY Àff¸f³fZ ªfû 

ff²¹f°ff W`X CXÀf¸fZÔ ¹fWX d£f»ffdOÞX¹fûÔ õXfSXf d»fE 

ªff³fZ ½ff»fZ ÀMZXSXfBXMX IZY ³fVû IYe °fSXWX 

IYf¸f¹fffe IYe ¸fadªf»f ´fSX ´fWbaX¨ff ÀfIY°fe W`XÜ

dQ 

´fb¿´f»f°ff dÀfaWX 

»f QWX»ff QZ³fZ ½ff»ff WX¸f»ff WX°ffVf 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe ffÊSX IYfSÊX½ffBÊX 

·fSX ³fWXea W`XÜ ¹fWX ½ffÀ°f½f ¸fZÔ EIY 

Àfû¨fe-Àf¸fÓfe SX¯f³fed°f IZY °fWX°f IYfa¦fiZÀf IZY 

dQ¦¦fªf ³fZ°ffAûÔ IZY ÀfRYfE IYe ÀffdªfVf W`XÜ 

BXÀfIYf Af³fZ ½ff»fZ dQ³fûÔ ¸fZÔ »fû¦f A»f¦f- 

A»f¦f °fSXeIZY ÀfZ ¸f°f»ff d³fIYf»fZÔ¦fZÜ 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYû £f°¸f IYSX³fZ IZY d»fE °f¸ff¸f 

CX´ff¹f ÀfbÓffE ªffEa¦fZÜ »fZdIY³f rzwx ¸faZ 

´fd›¸f fa¦ff»f IZY ³f¢Àf»fffOÞXe ÀfZ ´f`Qf WbXBÊX 

BXÀf ½ff¸f´fa±fe CX¦fi½ffQ IYe d½f¨ffSX²ffSXf IYû 

ªfOÞX ÀfZ CX£ffOÞX RZÔYIY³fZ IYf ÀffWXÀf ³fWXeÔ 

dQ£ff¹ff ªffE¦ffÜ IbYLX dQ³f £ffÀf Àf°fIÊY°ff 

IZY Àff±f k¸ffAû½ffQe ´fIYOÞû AüSX ¸ffSXûl IYf 

14 

£fc³fe dWaXÀff 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY £ff°¸fZ 

IZY d»fE BÊX¸ff³fQfSX 

BX¨LXfVfdöY ¨ffdWXE 


Ad·f¹ff³f ¨f»ff¹ff ªffE¦ff AüSX CXÀfIZY ffQ 

IYfSÊX½ffBÊX ªfWXfa ÀfZ ¨f»fe ±fe ½fWXeÔ AfIYSX 

Àf¸ff~ WXû ªffE¦feÜ tv Àff»fûÔ ÀfZ ¹fWXe WXû°ff 

Af SXWXf W`XÜ dÀfRÊY ªf¦fWX AüSX ´ffÂf fQ»fZ W`ÔXÜ 

¸ffAû½ffQe Af Àf¸fÓf³fZ »f¦fZ W`ÔX dIY VûSX IYe 

£ff»f ¸fZÔ dÀf¹ffSX IYe QWXfOÞX IYf IYûBÊX ¸f°f»ff 

³fWXeÔ W`XÜ dÀfRÊY Af¸f ªf³f°ff IYû fSX¦f»ff³fZ IZY 

d»fE IYûSmX AfäfÀf³f QZ³ff ÀfSXIYfSXe »ff¨ffSXe

W`XÜ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ÀfZ d³f´fMX³fZ IZY d»fE dªfÀf 

SXfªf³fed°fIY BX¨LXf VfdöY IYe ªføYSX°f W`X ½fWX 

³f °fû IZÔYQi ÀfSXIYfSX IZY ´ffÀf W`X AüSX ³f SXfª¹f 

ÀfSXIYfSXûÔ IZYÜ Àf³fÐ sqrq ¸fZÔ LXØfeÀf¦fPÞX IZY 

Qa°fZ½ffOXÞf ¸fZÔ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ³fZ IaZYQie¹f dSXªf½fÊ 

´fbd»fÀf IZY dLXWXØfSX ªf½ff³fûÔ IYû §ûSXIYSX ¸fü°f 

IZY §ffMX CX°ffSX dQ¹ff ±ff °ff BXÀf §fMX³ff ÀfZ 

´fcSXf QZVf ÀfWX¸f ¦f¹ff ±ffÜ CXÀf Àf¸f¹f ·fe 

¸ffAû½ffQ ÀfZ d³f´fMX³fZ IZY d»fE fWbX°fZSmX Qf½fZ- 

½ffQZ dIYE ¦fE ±ûÜ »fZdIY³f Aad°f¸f ´fdSX¯ff¸f 

¢¹ff d³fIY»ff? ¸ffAû½ffQe WXSX À°fSX ´fSX 

¸fªffc°f WXû SXWZX W`ÔXÜ ªfWXfa CX³fIYe Àfa£¹ff 

Ad²fIY W`X AüSX WX¸ffSXe ´fIYOÞX PXe»fe ´fOÞX°fe 

ªff SXWXe W`X A±ffÊ°f EIY °fSXWX ÀfZ IYWXf ªff 

15 



ÀfIY°ff W`X dIY ¸ffAû½ffQ IYû IYffc ¸fZÔ SX£f³fZ 

IZY d»fE f³ffBÊX ¦fBÊX SX¯f³fed°f d½fRY»f WXû ¨fbIYe 

W`XÜ 

¸ffAû½ffQe °fû LXf´ff¸ffSX ¹fbðX IZY ¸ffdWXSX 

d£f»ffOÞXe W`ÔX AüSX ½fZ §fMX³ffÀ±f»f ÀfZ IYf IZY 

d°fSXûdWX°f WXû ¨fbIZY WXûÔ¦fZÜ Af d³fSXeWX 

AfdQ½ffÀfe CX°´feOÞX³f IZY dVfIYfSX WXûÔ¦fZ AüSX 

¸ffSmX ªffEa¦fZÜ IbYLX Àff»f ´fWX»fZ ·fe ÓffSX£faOX 

IZY d¦fdSXOXeWX ¸fZÔ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ³fZ rz ¦fif¸fe¯fûÔ 

IYû ·fc³f OXf»ff ±ffÜ CX³WZÔX BXÀfIYf IYûBÊX £ffÀf 

ARYÀfûÀf ·fe ³fWXeÔ WbXAfÜ ½fZ ¸ff³f°fZ W`ÔX dIY 

IiYfad°f IZY SXfÀ°fZ ¸fZÔ ¦fZWcaX IZY Àff±f §fb³f ·fe d´fÀf 

ªff°ff W`XÜ Qf½ff dIY¹ff ªff°ff W`X dIY BX³f SXfª¹fûÔ 

IZY Ad²fIY°fSX dªf»fûÔ IZY ¦fif¸fe¯f ÃûÂf CX³fIZY 

¸ffAû½ffQe °fû LXf´ff¸ffSX ¹fbðX IZY 

¸ffdWXSX d£f»ffOÞXe W`ÔX AüSX ½fZ 

§fMX³ffÀ±f»f ÀfZ IYf IZY d°fSXûdWX°f WXû 

¨fbIZY WXûÔ¦fZÜ Af d³fSXeWX AfdQ½ffÀfe 

CX°´feOÞX³f IZY dVfIYfSX WXûÔ¦fZ AüSX ¸ffSmX 

ªffEa¦fZÜ IbYLX Àff»f ´fWX»fZ ·fe 

ÓffSX£faOX IZY d¦fdSXOXeWX ¸fZÔ 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ³fZ rz ¦fif¸fe¯fûÔ IYû 

·fc³f OXf»ff ±ffÜ CX³WZÔX BXÀfIYf IYûBÊX 

£ffÀf ARYÀfûÀf ·fe ³fWXeÔ WbXAfÜ 

´fi·ff½f ¸fZÔ W`ÔX dªf³WZXa ½fZ A´f³ff ¸fböY ÃûÂf ¸ff³f°fZ 

W`ÔX »fZdIY³f CX³fIZY ´fi·ff½f ½ff»fZ BX»ffIYûÔ ¸fZÔ ·fe 

·fiáXf¨ffSX IYf fû»fff»ff W`XÜ ÀfSXIYfSXe ÀIcY»fûÔ 

¸fZÔ ¸ffÀMXSX ³fWXeÔ ªff°fZÜ À½ffÀ±¹f IaZYQiûÔ ¸fZÔ 

d¨fdIY°ÀfIY ³fQfSXQ SXWX°fZ W`ÔXÜ CX³fIZY ´ffÀf »fZ½fe 

ÀfZ ½fÀfc»ff ¦f¹ff BXRYSXf°f ´f`Àff W`X, ªf³f°ff IZY 

Àf¸f±fÊ³f IYf Qf½ff W`XÜ ff½fªfcQ BXÀfIZY 

´fi·ffd½f°f ÃûÂf ¸fZÔ ½fZ d½fIYfÀf IYf IYûBÊX 

½fÌYd»´fIY ¸ffgOX»f £fOÞXf IYSX³fZ ¸fZÔ d½fRY»f SXWZX 

W`ÔXÜ A´f³fZ VfbøYAf°fe dQ³fûÔ ¸fZÔ ½fZ d¨fnf°fZ SXWZX 

dIY ÀfaÀfQ ¦f´fffªfe IYf AçXf W`X AüSX ¨fb³ff½f 

EIY ²fû£ff W`XÜ »fZdIY³f A´f³fZ ¸fböY ÃûÂf IZY 

»fû¦fûÔ IYû ·fe ½fZ Af °fIY ¹fWX ff°f Àf¸fÓff 

³fWXeÔ ÀfIZY W`ÔX AüSX WXSX ffSX ¨fb³ff½f fdWX¿IYfSX 

IYSXf³fZ IZY d»fE CX³WZÔX ½¹ff´fIY ´f`¸ff³fZ ´fSX ÎWXÀff

IYf ÀfWXfSXf »fZ³ff ´fOÞX°ff W`XÜ 

QSXAÀf»f, ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe fff°f 

Af¸fªf³f ÀfZ »fZIYSX SXfªf³fed°fÄfûÔ, 

fbdðXªfed½f¹fûÔ °fIY ¸fZÔ ¸fd°f·fi¸f IYe dÀ±fd°f W`XÜ 

Àf·fe dWaXÀff IYe SXfªf³fed°f IYû »fZIYSX 

»fûIY°ffadÂfIY ½¹f½fÀ±ff IZY d»fE £f°fSXf °fû 

¸ff³f°fZ W`ÔX »fZdIY³f A´f³fZ-A´f³fZ IYfSX¯fûÔ ÀfZ 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe fff°f IYûBÊX ÀffRY SXf¹f °f¹f 

³fWXeÔ IYSX ´ff°fZÜ ·fiáXf¨ffSX, Vfû¿f¯f, CX°´feOÞX³f 

ÀfZ AfIiYfa°f ªf³f°ff ªff »fûIY°ffadÂfIY ´fidIiY¹ff 

¸fZÔ A´f³fe ¸fbdöY ³fWXeÔ ´ff°fe °fû ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ 

IZY ´feLZX CX³fIZY SXfÀ°fZ ´fSX ¨f»f ´fOÞX°fe W`XÜ 

SXfªf³fed°fÄfûÔ IYû ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ÀfZ IYfZBÊX 

£f°fSXf ³fWXeÔ W`XÜ £f°fSXf °f·fe W`X ªff ½fZ CX³fIYf 

ÀfdIiY¹f d½fSXû²f IYSmÔXÜ IYf¸fSmXOX ¸fWZÔXQi dÀfaWX AüSX 

Óff¸fb¸fû ÀffaÀfQ Àfb³fe»f ¸fWX°fû ³fZ ¹fWX £f°fSXf 

CXNXf¹ff AüSX ¸ffSmX ¦fE ½fSX³ff CX¦fi½ffQe £f°fSmX 

IZY ³ff¸f ´fSX CX³fIYe ÀfbSXÃff fPÞX°fe, CX³WZÔX 

fZVfIYe¸f°fe ¦ffdOÞX¹ffa d¸f»f°feÔ, ÀfbSXÃff ¦ffOÊX 

d¸f»f°fZÜ CX³fÀfZ ÀffaNX¦ffaNX IYSX ½fZ A´f³fZ ´fÃf 

AüSX d½fSXû²f ¸fZÔ ¨fb³ff½f fdWX¿IYfSX IYf 

BXÀ°fZ¸ff»f IYSX°fZÜ IY·fe-IY·fe °fû A´f³fZ ´fÃf 

¸fZÔ ½fûMX OX»f½ff³fZ ¸fZÔ ·fe ÀfRY»f WXû°fZÜ 

ÀfØfføYPÞX ´ffMXeÊ IYû CX¦fi½ffQe Àf¸fÀ¹ff ÀfZ 

d³f´fMX³fZ IZY d»fE IZÔYQi ÀfZ BXRYSXf°f ´f`Àff 

d¸f»f°ffÜ BXÀfIZY A»ff½ff ÀfSXIYfSX IYe 


¹fWX Àff ªff³f°fZ W`ÔX dIY ´fd›¸f 

fa¦ff»f IYe ¸fb£¹f¸faÂfe ¸f¸f°ff 

f³fªfeÊ ÀfZ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY 

³fªfQeIYe dSXV°fZ SXWZX W`ÔXÜ ¨fb³ff½f ¸fZÔ 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ³fZ CX³fIYf Àf¸f±fÊ³f 

dIY¹ff AüSX ¸f¸f°ff ·fe ÀfØff ¸fZÔ 

Af³fZ ÀfZ ´fWX»fZ CX³fIYe Àf¸f±fÊIY 

±feÔÜ »fZdIY³f ÀfØff ¸fZÔ Af³fZ IZY ffQ 

CX³fIZY fe¨f IZY dSXV°fZ df¦fOÞX ¦fEÜ 

¸f¸f°ff CX³fIYe ²fbSX d½fSXû²fe WXû ¦fBËXÜ 

A´f³fZ SXfª¹f ¸fZÔ CX³WXûÔ³fZ 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY d£f»ffRY 

Ad·f¹ff³f °fIY ¨f»ff¹ffÜ 

AIY¸fÊ¯¹f°ff IYû dLX´ff³fZ IYf EIY fWXf³ff ·feÜ 

½fWX ¹fWX WX` dIY d½fIYfÀf IYf¹fÊ NX´f W`ÔX ¹ff ²fe¸fe 

¦fd°f ÀfZ ¨f»f SXWXZ W`Xa °fû BXÀfd»fE dIY 

¸ffAû½ffQe d½fIYfÀf ³fWXeÔ WXû³fZ QZ SXWZX W`ÔXÜ 

fbdðXªfed½f¹fûÔ IYû ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYf 

Àf¸f±fÊ³f IYSX EIY £ffÀf °fSXWX IYf Af°¸fÀfa°fû¿f 

d¸f»f°ff W`XÜ CX³WZÔX »f¦f°ff W`X dIY ½fZ ¦fSXef ªf³f°ff 

IZY ¸fbdöY Àfa¦fif¸f IYf dWXÀÀff W`ÔXÜ ª¹ffQf°fSX 

fbdðXªfed½f¹fûÔ IYf ªf³f°ff IZY ½ffÀ°fd½fIY 

Àfa§f¿fÊ ÀfZ IYûBÊX £ffÀf ½ffÀ°ff ³fWXeÔ SXWX°ff AüSX 

³f WXe ¦fif¸fe¯f ÃûÂf ¸fZÔ dWaXÀff-´fid°fdWaXÀff IZY QüSX 

ÀfZ dIYÀfe °fSXWX IYf ¸ff³f½fe¹f ÀfSXûIYfSXÜ ½fZ 

¸fWXf³f¦fSXûÔ, VfWXSXûÔ IZY ÀfbdSXÃf°f ½ff°ff½fSX¯f ¸fZÔ 

SXWX°fZ W`ÔX AüSX CX³fIZY d»fE ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYû 

»fZIYSX EIY °fMXÀ±f AüSX CXQfSX½ffQe QÈdáX 

f³ffE SX£f³ff AfÀff³f WXû°ff W`XÜ BXÀfd»fE CX³WZÔX 

¹fWX Àf½ff»f IY·fe ³fWXeÔ ¸f±f°ff dIY A´f³fZ 

d½fSXû²fe IYf ¦f»ff IYfMX³ff ÀfWXe W`X ¹ff ¦f»f°fÜ 

SXfªf³fed°fÄfûÔ AüSX fbdðXªfed½f¹fûÔ IYe BXÀf 

¸f³f:dÀ±fd°f IYf ¸ffAû½ffQe ·fSX´fcSX RYf¹fQf 

CXNXf°fZ SXWZX W`ÔXÜ EIY SX¯f³fed°f IZY °fWX°f ½fZ dªfÀf 

BX»ffIZY ¸fZÔ §fbÀf´f`NX IYSX°fZ W`ÔX ÀffÀfZ ´fWX»fZ CXÀf 

ÃûÂf IZY Qfa¦f ³fZ°ff ÀfZ ÀffaNX¦ffaNX IYSX°fZ W`ÔXÜ ½fWX 

³fZ°ff CX³fIYe ³fªfSX ¸fZÔ fZBÊX¸ff³f AüSX ²fû£ûffªf 

·fe WXû ÀfIY°ff W`X, IYûBÊX ff°f ³fWXeÔÜ ¸fÀf»f³f 

dQ½fa¦f°f d½f³fûQ dfWXfSXe ¸fWX°fû IYe fff°f 

16 


¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe SXf¹f W`X dIY ½fZ kRiYfgOXl ±ûÜ 

CX³WXûÔ³fZ ²fû£ff²fOÞXe ÀfZ ´f`Àff IY¸ff¹ff ±ffÜ 

»fZdIY³f IYû¹f»ffa¨f»f ¸fZÔ A´f³fe ´f`NX ¸fªffc°f 

IYSX³fZ IZY d»fE CX³WXûÔ³fZ ¸fWX°fû IYf WXe BXÀ°fZ¸ff»f 

dIY¹ffÜ BX¸fSXªfZÔÀfe IZY ffQ dVffc ÀfûSmX³f AüSX 

d½f³fûQ dfWXfSXe ¸fWX°fû ¸fZÔ ªfû Aa°fd½fÊSXû²f ´f`Qf 

WbXAf CXÀfIYf »ff·f ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ³fZ CXNXf¹ffÜ 

¸fWX°fû dWaXÀff IYe SXfªf³fed°f IYû dIYÀf WXQ °fIY 

À½feIYfSX°fZ ±û ¹fWX EIY A»f¦f Àf½ff»f W`X, 

»fZdIY³f BXÀf ff°f ¸fZÔ IYûBÊX VfIY ³fWXeÔ W`X dIY 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ÀfZ CX³fIZY d³fIYMX IZY dSXV°fZ ±û 

AüSX ½fZ CX³fIYe Àf·ffAûÔ-f`NXIYûÔ ¸fZÔ ·fe 

dVfSXIY°f IYSX°fZ ±ûÜ dVffc ÀfûSmX³f ÀfZ ¸f°f·ûQ IZY 

ffQ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ÀfZ CX³fIYe d³fIYMX°ff AüSX 

fPÞXeÜ £fb£fSXf ¸fZÔ WbXBÊX ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe ªf³f 

IYfSÊX½ffBÊX IZY ffQ ¹fWX dSXV°ff ªf¦f ªffdWXSX ·fe 

WXû ¦f¹ffÜ £fb£fSXf IYfaOX rt A´fi`»f rzzq 

IYe §fMX³ff W`XÜ AüSX BXÀf IYfaOX IZY ffQ MbaXOXe 

¸fZÔ ³ffSXf »f¦ff ±ff: £fb£fSXf IYe ¦fd»f¹ffa Àfc³fe 

W`ÔX, d½f³fûQ dfWXfSXe £fc³fe W`XÜ 

¹fWX Àff ªff³f°fZ W`ÔX dIY ´fd›¸f fa¦ff»f IYe 

¸fb£¹f¸faÂfe ¸f¸f°ff f³fªfeÊ ÀfZ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY 

³fªfQeIYe dSXV°fZ SXWZX W`ÔXÜ ¨fb³ff½f ¸fZÔ 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ³fZ CX³fIYf Àf¸f±fÊ³f dIY¹ff AüSX 

¸f¸f°ff ·fe ÀfØff ¸fZÔ Af³fZ ÀfZ ´fWX»fZ CX³fIYe 

Àf¸f±fÊIY ±feÔÜ »fZdIY³f ÀfØff ¸fZÔ Af³fZ IZY ffQ 

CX³fIZY fe¨f IZY dSXV°fZ df¦fOÞX ¦fEÜ ¸f¸f°ff 

CX³fIYe ²fbSX d½fSXû²fe WXû ¦fBËXÜ A´f³fZ SXfª¹f ¸fZÔ 

CX³WXûÔ³fZ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IZY d£f»ffRY Ad·f¹ff³f 

°fIY ¨f»ff¹ffÜ 

¹fWX ½f`¨ffdSXIY d³fIYMX°ff ³fWXeÔ, fÀf Qû³fûÔ 

´fÃfûÔ IYe °fSXRY ÀfZ EIY A½fÀfSX½ffQe ¦fNXªfûOÞX 

WXû°ff W`XÜ ·fiáX°f¸f ³fZ°ffAûÔ IYe d³fIYMX°ff 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ ÀfZ SXWXe W`XÜ »fZdIY³f dªfÀf dQ³f 

ÀfØff ´fid°fâXf³fûÔ ÀfZ ¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYf Àfe²ff 

MXIYSXf½f WXû¦ff, CX³fIYf £ff°¸ff °f¹f W`XÜ d»f˜ZX 

ªf`Àff VfdöYVff»fe CX¦fi½ffQe Àfa¦fNX³f ªff £û°f 

SXWXf, °ff CX³fIYe ¢¹ff AfÌYf°f? WX¸fZÔ 

¸ffAû½ffdQ¹fûÔ IYe d³fâXf ´fSX ÀfaQZWX ³fWXeÔ, 

»fZdIY³f ÀfØff-´fid°fâXf³f dªfÀf IYQSX 

VfdöYVff»fe WXû°fZ ¨f»fZ ¦fE W`ÔX CX³fIYf 

¸fbIYff»ff BXÀf LXf´ff¸ffSX ¹fbðX ÀfZ ³fWXeÔ WXû 

ÀfIY°ffÜ ªf³f°ff IYe ½¹ff´fIY ¦fû»ffaQe AüSX 

Àf°f°fÐ Àfa§f¿fÊ ÀfZ WXe ½¹f½fÀ±ff ´fdSX½f°fÊ³f IYe 

dQVff ¸fZÔ fPÞXf ªff ÀfIY°ff W`XÜ

QZ 

·fe¸fÀfZ³f SXf½f°f 

Vf IYe Afd±fÊIY ³fed°f¹ffa WX¸fZVff ÀfZ WXe 

A¸feSX »fû¦fûÔ IZY WXf±fûÔ ¸fZÔ SXWXe W`ÔX 

dªf³fIYû dÀfRÊY ´f`Àff AüSX ¸fb³ffRYf WXe 

dQ£f°ff W`XÜ ³f CX³WZÔX ´fSX½ffWX W`X Af¸f AfQ¸fe IZY 

ªfe½f³f IYû fZWX°fSX f³ff³fZ IYe AüSX ³f Àf¸ffªf 

IY»¹ff¯f ÀfZ WXe CX³fIYf IYûBÊX ½ffÀ°ff W`XÜ ¹ffd³f 

A±fÊ½¹f½fÀ±ff IZY £f»f³ff¹fIY W`ÔX ·ffSX°f IZY 

CXôû¦f´fd°f AüSX WXeSXû W`ÔX ÀfSXIYfSXe ARYÀfSXÜ 

»fû¦fûÔ IYe d³f¦ffWX ¸fZÔ CXôû¦f´fd°f »fbMZXSmX W`ÔXÜ QZVf 

IZY ²f³f IYû ÀfbSXdÃf°f SX£f³fZ IZY d»fE ARYÀfSXûÔ 

IYû IYffc ¸fZÔ SX£f³ff WXû¦ffÜ d´fL»fZ feÀf Àff»fûÔ 

¸fZÔ ·ffSX°f ¸fZÔ ªfû Àfa´fÖf°ff AfBÊX ½fWX BXÀfd»fE dIY 

WX¸f Àf¸ffªf½ffQe Afd±fÊIY ³fed°f¹fûÔ ÀfZ ±fûOÞZX QcSX 

WXû ¦fE ±ûÜ QcÀfSXe ½fªfWX, »ffBXÀfZÔÀf SXfªf IZY 

17 

AÀfd»f¹f°f 

A±fÊ½¹f½fÀ±ff IZY £f»f³ff¹fIY W`ÔX CXôû¦f´fd°f 

AüSX WXeSXû W`ÔX 

ÀfSXIYfSXe ARYÀfSX 

BaXdQSXf ªfe IZY ªf¸ff³fZ ¸fZÔ ·ffSX°f QZVf 

¦fSXef ±ffÜ BX°f³ff ¦fSXef dIY ªfû tq 

IYSXûOÞX IYe °ffIY°f ½ff»ff ¸f²¹f¸f ½f¦fÊ 

Afªf dQ£f°ff W`X °ff BXÀf QZVf ¸fZÔ 

CXÀfIYf ³ff¸fûd³fVff³f ·fe ³fWXeÔ ±ffÜ 

Àf¸ff~ WXû³fZ IZY ffQ QZVf IZY CXôû¦f´fd°f¹fûÔ ³fZ 

´fWX»fe ffSX ªf¸f IYSX IYf¸f¹fffe WXfdÀf»f IYeÜ 

BXÀf IYf¸f¹fffe ÀfZ ´f`Qf WbXBËX ½fZ ³füIYdSX¹ffa ªfû 

Àf¸ffªf½ffQe ªf¸ff³fZ ¸fZÔ ³fWXeÔ WXû°fe ±feÔÜ d³fªfe 

ÃûÂffZÔ ¸fZÔ WXªffSXûÔ ³fE IYfSX£ff³fZ f³fZÜ ¸ffg»f, 

SmXÀ°fSXfa, WûMX»f AüSX dÀf³fZ¸ff§fSX f³fZ dªf³f¸fZÔ 

³füªf½ff³fûÔ IYû ³füIYdSX¹ffa d¸f»fea ½fWX ·fe »ff£fûÔ 

IYe °ffQfQ ¸fZÔÜ 


d³fªfe ÃûÂf BX°f³ff IYf¸f¹fff ³f WXû°ff °fû BX³f 

³füªf½ff³fûÔ IZY d»fE SXûªf¦ffSX IZY ¸füIZY dÀfRÊY 

ÀfSXIYfSXe Qµ°fSXûÔ AüSX ÀfSXIYfSXe IYfSX£ff³fûÔ ¸fZÔ 

WXe d¸f»f ´ff°fZÜ ªf³f°ff IYf ¸ff³f³ff W`X dIY BXÀf 

QZVf IZY ²f³fe »fû¦fûÔ IYû dÀfRÊY ¸fb³ffRZY ÀfZ ½ffÀ°ff 

W`X, Àf¸ffªf IY»¹ff¯f ÀfZ ³fWXeÔ, ¦fSXefe WXMXf³fZ ÀfZ 

³fWXeÔÜ A±fÊ ½f¹f½À±ff IYe Afd±fÊIY ½fÈdðX A¦fSX 

8 RYeÀfQ ÀfZ Af¦fZ ³f ´fWbaX¨fe WXû°fe °fû ³f °fû 

¸f³fSmX¦ff IZY d»fE E³fEÀfe IYf ´f`Àff d¸f»f°ff, ³f 

CX³fIYe A³¹f Àf¸ffªf IY»¹ff¯f ¹fûªf³ffAûÔ IZY 

d»fE AüSX ³f WXe BXÀf £ffô ÀfbSXÃff IYf³fc³f IZY 

d»fE dªfÀfIYû ´ffÀf IYSXf³fZ IZY d»fE Àfûd³f¹ff 

¦ffa²fe A´f³fe ´fcSXe °ffIY°f ·ffSX°f ÀfSXIYfSX ¸fZÔ 

»f¦ff SXWXe W`ÔXÜ 

Afd±fÊIY ³fed°f¹fûÔ ´fSX A´f³fZ ´fi²ff³f¸faÂfe 

OXfg¢MXSX ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX AüSX Àfûd³f¹ff ¦ffa²fe IZY 

fe¨f £ffÀfZ ¸f°f·ûQ W`ÔXÜ BXÀfIYe ÀfRYfBÊX ¸fZÔ 

d´fL»fZ Àf~fWX ´fi²ff³f¸faÂfe IYû dRYSX QûWXSXf³ff 

´fOÞXf dIY ½fZ ªfû ·fe IYSX°fZ W`ÔX Àfûd³f¹ff ªfe IYe 

´fcSXe ÀfWX¸fd°f ÀfZ IYSX°fZ W`ÔX AüSX CX³fIZY fe¨f 

dIYÀfe dIYÀ¸f IZY ¸f°f·ûQ ³fWXeÔ W`ÔXÜ »fZdIY³f dQne 

IZY SXfªf³fed°fIY ¦fd»f¹ffSXûÔ ¸fZÔ £ffSX ¦fSX¸f W`X dIY 

¸fWXe³fûÔ ÀfZ Àfûd³f¹ff IYû ´fi²ff³f¸faÂfe IYe Afd±fÊIY 

³fed°f¹ffa df»IbY»f ·fe ´fÀfaQ ³fWXeÔ Af SXWXe W`ÔXÜ 

CX³fIYe ´fÀfaQ W`Xa ½fZ ´fbSXf³fe Àf¸ffªf½ffQe Afd±fÊIY 

³fed°f¹ffa dªf³f¸fZÔ ·fSXûÀff SX£f°fe ±feÔ BaXdQSXf 

¦ffa²feÜ CX³fIZY ªf¸ff³fZ ¸fZÔ ·ffSX°f QZVf ¦fSXef ±ffÜ 

BX°f³ff ¦fSXef dIY ªfû tq IYSXûOÞX IYe °ffIY°f 

½ff»ff ¸f²¹f¸f ½f¦fÊ Afªf dQ£f°ff W`X °ff BXÀf 

QZVf ¸fZÔ CXÀfIYf ³ff¸fûd³fVff³f ·fe ³fWXeÔ ±ffÜ BX°f³fe 

¦fSXefe ±fe ¦fif¸fe¯f ÃûÂfûÔ ¸fZÔ dIY ´fcSmX IZY ´fcSmX EZÀfZ 

¦ffa½f QZ£f³fZ IYû d¸f»f°fZ ±û dªf³f¸fZÔ EIY ·fe ´fæYf 

¸fIYf³f ³fªfSX ³fWXeÔ Af°ff ±ffÜ BaXdQSXf ªfe IYe 

ÀffSXe Afd±fÊIY ³fed°f¹ffa ¦fSXefe WXMXf³fZ IZY ³ff¸f 

´fSX Af²ffdSX°f ±feÔÜ CX³WXûÔ³fZ ¦fSXefûÔ ¸fZÔ £üSXf°f 

ffaMX³fZ IZY ¸fIYÀfQ ÀfZ A³fZIY Àf¸ffªf IY»¹ff¯f 

¹fûªf³ffEa f³ff¹fe ±feÔÜ 

Àfûd³f¹ff ¦ffa²fe IYe E³fEÀfe ³fZ CX³WeÔ 

ÀffSXe ¹fûªf³ffAûÔ IYe ³fIY»f IYe W`X, df³ff 

¹fWX QZ£û dIY WXªffSXûÔ IYSXûOÞX ÷Y´f¹fûÔ IYf 

d³f½fZVf dIYÀfe IYfSX£ff³fZ ¸fZÔ IYSX³fZ IZY ffQ 

CXÀfIYfZ dIYÀfe ³f dIYÀfe fWXf³fZ ÀfSXIYfSX f³Q 

IYSX QZ°fe W`XÜ Àfûd³f¹ff ¦ffa²fe IZY Àf´f³fZ IYf 

Àf¸ffªf½ffQe ·ffSX°f IYf¹f¸f WXû³fZ ¸fZÔ Af 

ª¹ffQf QZSX ³fWXea W`XÜ

18 


´fadOX°f ªfe ´fMX ªffAû ³ff 

¸f³fûªf IbY¸ffSX ªf`³f 

´f°ff W`X dIY dfne IZY ·ff¦f ÀfZ LXeÔIYf A·fe °fû W`X Af`SX ¹fZ °f·fe f¨ffE¦fe ªffdIY IZÔYQi IYf 

McXMX°ff ³fWXeÔ dQ£f SXWXfÜ A·fe IYfa¦fiZÀf IY¸fªfûSX dSX¸fûMX IaYMÑXû»f ¹fZ f³fZÔ¦fZÜ ¹fc´fe ¸fZÔ ÀfØff IYû 

»fû 

IYÀf·ff IYf dSX¸fûMX IaYMÑXû»f ªføYSX dQ£f SXWXe W`X, »fZdIY³f BX°f³fe ³fWXeÔ dIY »fZIYSX BX³fIZY fe¨f §f¸ffÀff³f °fZªf WXû ¦f¹ff W`XÜ 

WXd±f¹ff³fZ IZY d»fE ¸fb»ff¹f¸f AüSX ÀffSXf £û»f £f°¸f WXû ¦f¹ff WXûÜ ·ffªf´ff A·fe fÀf´ff ªfWXfa dªf»ff½ffSX fifÁ¸f¯f Àf¸¸fZ»f³f IYSXf 

¸ff¹ff ¸fZÔ §f¸ffÀff³f °fZªf WXû ¨f»ff W`Ü A´f³fûÔ ÀfZ WXe ªfcÓf SXWXe W`XÜ Àf´ff-fÀf´ff BXÀfe SXWXe W`X, ½fWXeÔ ¸fb»ff¹f¸f ÀfZ »fZIYSX Ad£f»fZVf °fIY 

Qû³fûÔ WXe ³fZ°ffAûÔ IYe £½ffdWXVf W`X dIY ½fû QZVf IY¸fªfûSX IYOÞXe IZY fWXf³fZ A´f³fZ d»fE ¸fªffc°f k´fadOX°f ªfel IZ ´ffa½fûÔ ¸fZÔ ´fOÞX³fZ IYû Af°fbSX W`ÔXÜ 

IZY ´fi²ff³f¸faÂfe f³fZÔÜ ´fSX, Qû³fûÔ IYû ¹fZ f£fcfe dNXIYf³fZ £fûªf SXWXZ W`ÔXÜ Qû³fûÔ IZY ´feLZX ÀfefeAfBÊX ´fSXVfbSXf¸f ªf¹fa°fe IZY ¸füIZY ´fSX Ad£f»fZVf °fû 


¹fWXfa °fIY fû»fZ dIY dªfÀfZ fifÁ¸f¯fûÔ ³fZ Àff±f 

d»f¹ff, IZÔYQi ¸fZÔ Àf°°ff CXÀfe IZY Àff±f AfE¦feÜ 

2006 ¸fZÔ ¹fZ ¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX IYe A¦fb½ffBÊX ½ff»fe 

ÀfSXIYfSX ±fe, dªfÀf³fZ ´fSXVfbSXf¸f ªf¹fa°fe ´fSX 

ÀfSXIYfSXe A½fIYfVf IYe §fû¿f¯ff IYe ±fe, 

»fZdIY³f 2007 IZY d½f²ff³fÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ 

¸fb»ff¹f¸f IYe ´ffMXeÊ IYû fifÁ¸f¯fûÔ ³fZ ¸ff¹ff IYû 

¦f»fZ »f¦ff d»f¹ffÜ ¸ff¹ff½f°fe ³fZ Àf½fÊªf³f IZY 

fWXf³fZ Qd»f°f-fifÁ¸f¯f ¦fNXªfûOÞX IYf ½fû Qfa½f 

£û»ff dIY ¸fb»ff¹f¸f ¨ffSXûÔ £ff³fZ d¨f°f WXû ¦fEÜ 

¸ff¹ff½f°fe ³fZ fifÁ¸f¯fûÔ ´fSX £fb»fZ WXf±f °ffIY°f 

»fbMXfBÊXÜ ss ¸faÂfe f³ffEÜ ´fSX, ªff BX³fIYe »fcMX 

IYf £fb»ffÀff WbXAf AüSX ¹fZ ÀfSXIYfSX IYe 

fQ³ff¸fe IYf Àfff f³fZ °fû ¸ff¹ff ³fZ Qc²f IYe 

¸f¢£fe IYe °fSXWX ªfZ»f AüSX ´ffMXeÊ IZY ffWXSX ·fe 

RZÔYIY³fZ ¸fZÔ QZSXe ³fWXeÔ »f¦ffBÊXÜ ¨f¨ffÊ °fû ¹fWXfa °fIY 

CXOÞXe dIY ¸ff¹ff ³fZ ´ffMXeÊ IZY fifÁ¸f¯f ¸fb£füMXf 

Àf°feVf¨faQi d¸fßff °fIY IYû kI`YQl IYSXf dQ¹ff 

±ffÜ ½fû IYWXeÔ Af°fZ-ªff°fZ ±û °fû ¸ff¹ff IZY £ffÀf 

IYfdSaXQûÔ IYe ´fWXSmXQfSXe ¸fZÔÜ ½fû dIYÀfe ÀfZ ff°f 

°fIY ³fWXeÔ IYSX ÀfIY°fZ ±ûÜ Àf©ffBÊX IbYLX ·fe 

WXû,2012 IZY d½f²ff³fÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ ¸fbaWX IYe 

£ff³fZ IZY ffQ ¸ff¹ff ¸fÒX¸f IYû dRYSX Àf°feVf¨faQi 

d¸fßff WXe ÀffÀfZ ·fSXûÀfZ¸faQ dQ£f SXWZX W`ÔXÜ fÀf´ff 

IZY QcÀfSmX fifÁ¸f¯f ¨fZWXSXf SXf¸f½feSX CX´ff²¹ff¹f IYû 

ªfZ»f IYf £f°fSXf W`XÜ »ffZIYf¹fböY ³fZ CX³fIZY 

d£f»ffRY ¦fa·feSX AfSXû´f °f¹f dIYE W`ÔXÜ Àfû, 

fifÁ¸f¯fûÔ IYû ´fMXf³fZ IYf dªf¸¸ff dRYSX CX³fIZY 

DY´fSX WXe OXf»ff ¦f¹ff W`XÜ Àf°feVf¨faQi d¸fßff ªfWXfa 

·fe ªff SXWZX W`ÔX, fÀf´ff IZY Qd»f°f-fifÁ¸f¯f 

EIYªfbMX°ff ÀfZ ÀfØff IYf ¦fd¯f°f Àf¸fÓff SXWZX W`ÔXÜ 

½fû d¦f³ff°fZ W`ÔX, 18 RYeÀfQe fifÁ¸f¯f AüSX ffBÊXÀf 

19 



RYeÀfQe Qd»f°fûÔ IYf ¦fNXªfûOÞX WXû ªffE °fû ´fcSXe 

¹fc´fe ¸fZÔ CX³fIYf WXe dÀfæYf ªf¸f ªffE¦ffÜ ffSWX 

RYeÀfQe ÀfZ ª¹ffQf d´fLXOÞZX ·fe °fû Àff±f W`ÔX WXeÜ 

BXÀf d»fWXfªf ÀfZ ´f¨ffÀf RYeÀfQe ÀfZ ª¹ffQf ½fûMX 

¸ff¹ff½f°fe ³fZ fifÁ¸f¯fûÔ ´fSX £fb»fZ WXf±f °ffIY°f »fbMXfBÊXÜ 22 ¸faÂfe f³ffEÜ ´fSX, 

ªff BX³fIYe »fcMX IYf £fb»ffÀff WbXAf AüSX ¹fZ ÀfSXIYfSX IYe fQ³ff¸fe IYf Àfff 

f³fZ °fû ¸ff¹ff ³fZ Qc²f IYe ¸f¢£fe IYe °fSXWX ªfZ»f AüSX ´ffMXeÊ IZY ffWXSX ·fe 

RZÔYIY³fZ ¸fZÔ QZSXe ³fWXeÔ »f¦ffBÊXÜ ¨f¨ffÊ °fû ¹fWXfa °fIY CXOÞXe dIY ¸ff¹ff ³fZ ´ffMXeÊ IZY 

fifÁ¸f¯f ¸fb£füMXf Àf°feVf¨faQi d¸fßff °fIY IYû kI`YQl IYSXf dQ¹ff ±ffÜ ½fû IYWXeÔ 

Af°fZ-ªff°fZ ±û °fû ¸ff¹ff IZY £ffÀf IYfdSaXQûÔ IYe ´fWXSmXQfSXe ¸fZÔÜ ½fû dIYÀfe ÀfZ 

ff°f °fIY ³fWXeÔ IYSX ÀfIY°fZ ±ûÜ 

CX³fIZY ´ffÀf WXû¦ff AüSX QcÀfSmX Q»f CX³fIZY ´ffÀf 

·fe ³fWXeÔ RYMXIY ´ffEa¦fZÜ ¹fc´fe ¸fZÔ IYfa¦fiZÀf ½f 

·ffªf´ff IYf ´fØff ÀffRY WXû ¦f¹ff °fû kfWX³f ªfel 

IYû ´fi²ff³f¸faÂfe f³f³fZ IYf ¨ffaÀf d¸f»fZ¦ffÜ 

QSXAÀf»f, ¹fc´fe IYe 80 »fûIYÀf·ff ÀfeMXûÔ 

¸fZÔ ÀfZ 20 ´fSX fifÁ¸f¯f ¸f°fQf°ff A¨LXf £ffÀff 

´fi·ff½f SX£f°fZ W`ÔXÜ fÀf´ff ¸fWXfÀfd¨f½f Àf°feVf¨faQi 

d¸fßf ³fZ Àf´ff IZY fifÁ¸f¯f-´fiZ¸f IYû dQ£ff½ff 

IYSXfSX dQ¹ffÜ IYWXf, kÀf´ff ¸fZÔ fifÁ¸f¯f Àf¸ffªf IZY 

³fZ°ffAûÔ IYf Àf¸¸ff³f ³fWXeÔ W`XÜ CX³fIYe Àfb³fe °fIY 

³fWXeÔ ªff°feÜ Àf´ff ´fi¸fb£f dªfÀf fifÁ¸f¯f ¸faÂfe IYû 

´fÀfaQ IYSX°fZ W`ÔX, CXÀfÀfZ ¸fb£¹f¸faÂfe ³ff£fbVf SXWX°fZ 

W`ÔX, ªffdIY fÀf´ff ¸fZÔ ¸ff¹ff½f°fe fifÁ¸f¯f Àf¸ffªf 

IYû ¸fWX°½f QZ°fe W`ÔXl Àf°feVf d¸fßff ¹fZ f°ff³ff ·fe 

³fWXeÔ ¨fcIZY dIY fÀf´ff ³fZ fifÁ¸f¯f-´fiZ¸f dQ£ff°fZ 

WbXE WXe BXÀf ffSX ÀffÀfZ Ad²fIY ÀfaÀfQe¹f 19 

ÀfeMXûÔ ´fSX fifÁ¸f¯fûÔ IYû dMXIYMX dQ¹ff W`XÜ fÀf´ff 

BX³f ÀfeMXûÔ ´fSX ÀfûVf»f BaXªfed³f¹fdSaX¦f IZY ªfdSXE 

fifÁ¸f¯f ½fûMXûÔ IYf »ff·f CXNXf³fZ IYe ªfb¦f°f 

d·fOÞXf SXWe W`XÜ 

d½f²ff³fÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ ¸ff¹ff IYû ´fSXfÀ°f 

IYSX³fZ IZY ffQ Àf´ff ·fe fifÁ¸f¯fûÔ IYû »fb·ff³fZ ¸fZÔ 

´feLZX ³fWXeÔ dQ£f SXWXeÜ Àf´ff ´fWX»fZ fifÁ¸f¯fûÔ ¹ff 

QcÀfSXe ªffd°f¹fûÔ IYû A´f³fZ Àff±f ªfûOÞX³fZ IZY d»fE 

BXÀf °fSXWX IZY Af¹fûªf³f AüSX ªffd°f¦f°f Àf¸¸fZ»f³f 

IYSX³fZ ÀfZ f¨f°fe ±fe, ´fSX ´fSXVfbSXf¸f ªf¹fa°fe IZY 

¸füIZY ´fSX »f£f³fDY ¸fZÔ Àf´ff ¸fb£¹ff»f¹f ¸fZÔ Vfa£f 

IYe ¦fcaªf AüSX ¸fWaX°fûÔ IYe ¸füªfcQ¦fe ³fZ fQ»fe

´fif±fd¸fIY°ffAûÔ IYf Àffc°f QZ dQ¹ffÜ ¹fWXfa 

Ad£f»fZVf ³fZ IYWXf dIY fifÁ¸f¯fûÔ ³fZ Àf·fe Q»fûÔ 

IYû Afªf¸ff¹ff »fZdIY³f CX³fIYû CXd¨f°f Àf¸¸ff³f 

³fWXeÔ d¸f»ffÜ fifÁ¸f¯fûÔ ´fSX ª¹ffQf°fSX A°¹ff¨ffSX 

´fc½fÊ½f°feÊ fÀf´ff ÀfSXIYfSX ¸fZÔ WbXEÜ CX³WXûÔ³fZ Qd»f°f 

E¢MX IZY °fWX°f fifÁ¸f¯fûÔ ´fSX QªfÊ Àf·fe RYªfeÊ 

IZYÀf ½ff´fÀf »fZ³fZ IYf E»ff³f ·fe dIY¹ffÜ Af¦fZ 

IYWXf, fifÁ¸f¯fûÔ ³fZ ÀfaÀIÈY°f ·ff¿ff IYû ÀfaSXdÃf°f 

SX£ff W`XÜ ¹fWX ·ff¿ff WXe ³fWXeÔ fd»IY ·ffSX°f IYe 

ÀfaÀIÈYd°f AüSX ´fSaX´fSXf W`XÜ Àf¸ffªf ¸fZÔ fifÁ¸f¯fûÔ IZY 

¹fû¦fQf³f IYû IY¸f IYSXIZY AfaIYf ¦f¹ff W`XÜ CX³WXûa³fZ 

¦fSXefûÔ IZY d»fE »fOÞXfBÊX »fOÞXe AüSX »fû¦fûÔ IYû 

dVfdÃf°f dIY¹ffÜ À½f°faÂf°ff Àfa¦fif¸f ¸fZÔ ¸fWX°½f´fc¯fÊ 

¹fû¦fQf³f dQ¹ffÜ ÀfSXIYfSXe ³füIYdSX¹ffZÔ ¸fZÔ Qd»f°fûÔ 

IZY ´fi¸fûVf³f ¸fZÔ AfSXÃf¯f QZ³fZ IYf WX¸f³fZ ÀfaÀfQ ¸fZÔ 

d½fSXû²f dIY¹ff ¢¹fûÔdIY BXÀfÀfZ Àf¸ffªf IZY ªffd°f 

IZY Af²ffSX ´fSX df£fSX³fZ IYf £f°fSXf ´f`Qf WXû 

ªff°ffÜ ªf`ÀfZ WXe Àfb´fie¸f IYûMÊX IYf R`YÀf»ff Af¹ff, 

WX¸f³fZ ´fi¸fûVf³f ¸fZÔ AfSXÃf¯f £f°¸f IYSX dQ¹ffÜ ¹fZ 

Af¹fûªf³f ¸f³fûSaXªf³f IYSX SXfª¹f¸faÂfe 

°fZªf³ffSXf¹f¯f ´ffaOZX¹f CXRÊY ´f½f³f ´ffaOZX¹f ³fZ dIY¹ff 

±ffÜ SXfª¹f¸faÂfe ¸f³fûªf ´ffaOZX¹f ·fe ¸faOX»f À°fSX ´fSX 

fifÁ¸f¯f Àf¸¸fZ»f³f Af¹fûdªf°f 

IYSXfEa¦fZÜ ´fc½ffË¨f»f IZY ¨fd¨fÊ°f 

d½f²ff¹fIY d½fªf¹f d¸fßf ·fe A´f³fZ ÃûÂf 

¸fZÔ ·f½¹f fifÁ¸f¯f Àf¸¸fZ»f³f IYSXf³fZ IYe 

°f`¹ffSXe ¸fZÔ W`ÔXÜ Àf´ff ¹fc´fe ¸fZÔ 46 AüSX 

fifÁ¸f¯f Àf¸¸fZ»f³f ´»ff³f IYSX ¨fbIYe W`XÜ 

dÀf¹ffÀfe ªfa¦f ¸fZÔ ·ffªf´ff ·fe 

´feLZX ³fWXeÔ W`XÜ ´fiQZVff²¹fÃf »fÃ¸feIYfa°f 

½ffªf´fZ¹fe ³fZ WXSX dªf»fZ ¸fZÔ fifÁ¸f¯f 

Àf¸¸fZ»f³f IZY d³fQZÊVf dQE W`ÔXÜ BXÀf 

QüSXf³f ´fc½fÊ ´fi²ff³f¸faÂfe AMX»f dfWXfSXe 

½ffªf´fZ¹fe IYf ³ff¸f ·fb³ffE¦feÜ ¸fbSX»fe 

¸f³fûWXSX ªfûVfe AüSX IY»fSXfªf d¸fßf 

IYû ·fe BXÀ°fZ¸ff»f dIY¹ff ªffE¦ffÜ 

feªfZ´fe IYû »f¦f°ff W`X dIY Àf´ff- 

fÀf´ff ¸fZÔ ¨ffWZX dIYÀfe IYû »ff·f WXû, 

³fbIYÀff³f °fû CX³fIYf WXû³ff W`XÜ 

feªfZ´fe ³fZ BX³f ´fSX ªffd°f½ffQe 

ªfWXSX R`Y»ff³fZ IYf AfSXû´f 

»f¦ff°fZ WbXE Àf½ff»f Qf¦ff dIY 

CX³WXûÔ³fZ fifÁ¸f¯fûÔ IYe fZWX°fSXe 

IZY d»fE A·fe °fIY ¢¹ff 

dIY¹ff W`X? feªfZ´fe ´fi½föYf 

20 




d½fªf¹f fWXfQbSX ´ffNXIY ³fZ IYWXf dIY fÀf´ff ³fZ 

A´f³fZ VffÀf³fIYf»f ¸fZÔ fifÁ¸f¯fûÔ IZY d»fE ¢¹ff 

dIY¹ff, ½fWX ªf³f°ff IYû f°ffEÜ feªfZ´fe ³fZ 

fÀf´ff IYû ·fe »f´fZMXfÜ IYWXf, ¸ff¹ff IZY 

VffÀf³fIYf»f ¸fZÔ fifÁ¸f¯fûÔ IZY EIY d½fVû¿f 

IbY³ffZ IYû WXe RYf¹fQf ´fWbaX¨ff¹ff ¦f¹ffÜ CX³fIYf 

BXVffSXf Àf°feVf¨faQi d¸fßff IYe AûSX ±ffÜ CX³WXûÔ³fZ 

Àf´ff SXfªf ¸fZÔ ·fe fifÁ¸f¯fûÔ ´fSX £fb»fZAf¸f 

A°¹ff¨ffSX IZY AfSXû´f »f¦ffEÜ 

¸fa±f³f IYfa¦fiZÀf ³fZ ·fe ¨ff»fc IYSX dQ¹ff W`XÜ 

IYfa¦fiZÀf IZY ¹fc´fe IZY £û½f³fWXfSX ªf³ffQÊ³f dõX½fZQe 

WXû ÀfIY°fZ W`ÔXÜ dõX½fZQe fbaQZ»f£faOXe IYf³¹fIbYªf 

fifÁ¸f¯f W`ÔX AüSX ¹fc´fe ¸fZÔ ÀfSX¹fc´ffSXe AüSX 

IYf³¹fIbYªf IYe A¨LXe-£ffÀfe °ffQfQ W`XÜ 

WXf»ffadIY, dõX½fZQe ³fZ IY·fe ªffd°f¦f°f SXfªf³fed°f 

³fWXeÔ IYe, ³f WXe CX³fIYe BXÀf °fSXWX IYe LXd½f We 

W`XÜ ´fSX, ¹fc´fe IYe dÀf¹ffÀf°f BXÀf °fSXWX IYe W`X dIY 

¹fWXfa °fû WXSX dIYÀfe IYû ªffd°f IYe ¨ffQSX 

AûPÞX³fe ´fOÞX°fe W`XÜ IYfa¦fiZÀf IZY SXfáÑXe¹f 

IYû¿ff²¹fÃf ¸fû°fe »ff»f ½fûSXf IYû ·fe ¹fc´fe ¸fZÔ 

»f¦ff¹ff ªff ÀfIY°ff W`XÜ IYfa¦fiZÀf IYe d¨fa°ff ¹fZ W`X 

dIY IYWXeÔ dRYSX 

21 


¹fc´fe ¸fZÔ »fafZ Àf¸f¹f °fIY IYfa¦fiZÀf IZY ¨fZWXSXf SXWZX 

E³fOXe d°f½ffSXe ¸fb»ff¹f¸f IZY ¦fb¯f¦ff³f ¸fZÔ ³f ªfbMX 

ªffEaÜ ½fû ´fWX»fZ IYBÊX ffSX BXÀf °fSXWX IYf IYf¸f 

IYSX ¨fbIZY W`ÔXÜ IbYLX dQ³fûÔ ÀfZ IYfa¦fiZÀf CX³WZÔX dRYSX 

A´f³fZ ´ff»fZ ¸fZÔ £feÔ¨f ¨fbIYe W`XÜ ½fûSXf-E³fOXe 

IYe ªfb¦f»ffaQe ¹fc´fe AüSX CXØfSXf£faOX ¸fZÔ ³f¹ff 

Àf¸feIYSX¯f ´fZVf IYSX ÀfIY°fe W`XÜ 

WXf»ffadIY, ¨f°fbSX Àfbªff³f fifÁ¸f¯f A·fe 

kfifÁ¸f¯f VffBXd³fa¦fl ÀfZ fWbX°f SXû¸ffad¨f°f ³fWXeÔ W`ÔXÜ 

½fû ªff³f°fZ W`ÔX dIY ¹fc´fe ¸fZÔ dªfÀfZ SXfªf IYSX³ff W`X, 

½fû OXûSmX OXf»fZ¦ff WXeÜ »f£f³fDY d³f½ffÀfe AüSX 

´fZVû ÀfZ ª¹fûd°f¿fe ´fadOX°f A³fbªf IbY¸ffSX Vfb¢»f 

IYWX°fZ W`ÔX, ªfû ÀffIYû £fbVf IYSX³fZ IYe IYûdVfVf 

IYSX°ff W`X ½fû dIYÀfe IYû £fbVf ³fWXeÔ IYSX ´ff°ff 

ªf`Àff AfªfIY»f CXØfSX ´fiQZVf IYe Àf´ff ÀfSXIYfSX 

IYSX SXWXe W`XÜ QZVf ¸fZÔ fifÁ¸f¯f W¸fZVff ÀfZ WXe 

SXfªf³fed°f IYf EIY Ad·fÖf Aa¦f SXWXf W`X AüSX 

SXWZX¦ffÜ ½fdSXâX ´fÂfIYfSX IY³W`X¹ff IYûáXe IYWX°fZ W`ÔX, 

·ffSX°fe¹f SXfªf³fed°f IYû EIY ½¹ff´fIY 

d½f¨ffSX²ffSXf ½ff»fe SXfªf³fed°f AüSX SXfªf³fZ°ff IYe 

Af½fV¹fIY°ff W`XÜ SXfªf+³fed°f IYf A±fÊ ¹fZ ³fWXeÔ 

WXû³ff ¨ffdWXE dIY EZÀfe ³fed°f A´f³ffBÊX ªffE, 

dªfÀfÀfZ SXfªf WXfdÀf»f dIY¹ff ªff ÀfIZYÜ 

SXfªf+³fed°f IYf A±fÊ ¹fWX »f¦ff³ff ¨ffdWXE dIY 

EZÀfe ³fed°f A´f³ffBÊX ªffE, dªfÀfÀfZ SXfªf fZWX°fSX 

PaX¦f ÀfZ ¨f»ff¹ff ªff ÀfIZYÜ ¦fbªfSXf°f ¸fZÔ ªffd°f½ffQ 

IYûBÊX fOÞXf ¸fbïXf ³fWXeÔ W`X, ¢¹fûÔdIY WXSX ¦fbªfSXf°fe 

IYe Àfû¨f ½¹ff´fIY W`X, ªfû ´fMZX»f-fifÁ¸f¯f- 

IYû»fe ´fSX IZÔYdQi°f ³fWXeÔ SXWX°feÜ ff°f ªff ¦fbªfSXf°f 

IYe Af°fe `, °fû Àff ¦fbªfSXf°fe f³f ªff°fZ W`ÔX AüSX 

¹fWXe d½fªf³f QZVf IYû ·fe ¨ffdWXEÜ CXÀf¸fZÔ CXØfSX 

´fiQZVf ·fe Vffd¸f»f W`Ü »f£f³fDY ¹fcd³f½fdÀfÊMXe IZY 

´fiûRZYÀfSX ¸f³fûªf QedÃf°f ¸fªffdIY¹ff »fWªfZ ¸fZÔ 

IYWX°fZ W`ÔX, IYü³f-IYü³f fifÁ¸f¯fûÔ IYû PcaXPX SXWXf W`X? 

IYûBÊX ¸fbÓû ·fe f°ffE? ¸f`Ô A´f³ff ff¹fû OXfMXf 

dIYÀfIYû ·ûªfca...? dQne IZY AaIbYSX IbY¸ffSX 

IYWX°fZ W`ÔX, fÀf´ff IZY Àf°feVf d¸fßff ³fZ 

A´f³fZ ´fdSX½ffSX IZY 22 »ffZ¦fûÔ IYû 

»ff»f fØfe dQ»f½ffBÊX ±feÜ ffIYe 

IZY fifÁ¸f¯fûÔ IYe Àfb²f °fIY ³fWXeÔ 

»feÜ Af Àf¸ffªf½ffQe ´ffMXeÊ 

·fe ÀffIYû d³f¸faÂf¯f ·ûªf 

SXWXe W`XÜ ªffdWXSX W`X, ÀffIYû 

ÀfØff ¨ffdWXEÜ

dQ 

´faIYªf dÀfaWX 

ne IYe ¦fïXe ´fSX d³fVff³ff Àff²f SXWXeÔ 

fÀf´ff Àfb´fie¸fû ¸ff¹ff½f°fe IZY 

IYfdSaXQûÔ ³fZ fWX³fªfe IZY SXfªf ¸fZÔ 

fZdWXÀfff Qü»f°f ªfbMXfBÊX W`XÜ CX³WXûÔ³fZ °fû 

´f°±fSXûÔ-¸fcd°fÊ¹fûÔ °fI IYû ³fWXeÔ f£Vff, dªf³WZÔX 

»fZIYSX £fbQ fWX³fªfe fZWXQ ÀfaªfeQf WXe ³fWXeÔ 

±feÔ, fd»IY CX³WZÔX A´f³ff OÑXe¸f ´fiûªfZ¢MX 

f°ff°fe ±feÔÜ ¹fZ ´fiûªfZ¢MX °f`¹ffSX °fû WXû ¦fE, 

»fZdIY³f ¹fWXfa IYe EIY-EIY BËXMX f°ff SXWXe W`X 

dIY I`YÀfZ CX³fIZY ³ff¸f ´fSX ARYÀfSXûÔ ³fZ »fcMX 

¸f¨ffBÊXÜ ¸ff¹ff½f°fe IYû ªføYSX BXÀf¸fZÔ 

¢»fe³fd¨fMX d¸f»f ¦fBÊX, »fZdIY³f »fûIYf¹fböY ³fZ 

¸ff¹ff IZY dÀf´fWXÀff»ffSX SXWZX ¸fadÂf¹fûÔ ÀfZ ½fÀfc»fe 

IYf RYSX¸ff³f ªffSXe IYSXIZY ´fcSmX °faÂf IYe 

fd£f¹ff CX²ûOÞX Qe W`XÜ £ffÀf ff°f ¹fZ W`X dIY 

¸fb£¹f¸faÂfe Ad£f»fZVf dÀfaWX ¹ffQ½f ³fZ ·fe 

IYWXf W`X, kÀ¸ffSXIY §fûMXf»fZ ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ 

»fûIYf¹fböY ³fZ ªfû dSX´fûMÊX WX¸fZÔ ÀfüÔ´fe W`X, CXÀf 

´fSX A½fV¹f IYfSÊX½ffBÊX WXû¦feÜl 

QSXAÀf»f, ¹fc´fe IZY fWbX¨fd¨fÊ°f kQd»f°f 

À¸ffSXIY §fûMXf»fZl IYe ªffa¨f »fûIYf¹fböY 

E³fIZY ¸fZWXSXûÂff ³fZ ´fcSXe IYSXIZY ÀfSXIYfSX IYû 

22 


¸ff¹ff IZY IYfdSaXQûÔ ÀfZ ru ASXf WXûÔ¦fZ ½fÀfc»f 

kfZBÊX¸ff³fûÔl ´f`Àff »füMXfAû 

»fûIYf¹fböY ¸fZWXSXûÂff õXfSXf °f`¹ffSX IYe ¦fBÊX ªffa¨f dSX´fûMÊX ¸fZÔ §fûMXf»fZffªf 

ARYÀfSXûÔ AüSX ³fZ°ffAûÔ ÀfZ °feÀf RYeÀfQe SXIY¸f ½fÀfc»f³fZ IYe dÀfRYfdSXVf IYe 

¦fBÊX W` AüSX Àff±f WXe CX³fIZY d£f»ffRY IYf³fc³fe IYfSÊX½ffBÊX IYSX³fZ IYe ·fe ¸ffa¦f 

IYe ¦fBÊX W`XÜ »fûIYf¹fböY IYf IYWX³ff W`X dIY kÀ¸ffSXIY f³ff³fZ IZY d»fE ruqq 

IYSXûOÞX ÷Y´f¹fZ IYf §fûMXf»ff dIY¹ff ¦f¹ff W`XÜ 


dSX´fûMÊX ÀfüÔ´f Qe W`XÜ ¹fZ ½fWXe ¸fZWXSXûÂff W`ÔX, ªfû 

¸ff¹ff½f°fe IZY ³f½fSX}ûÔ IZY d³fVff³fZ ´fSX W`ÔXÜ 

BÊX¸ff³fQfSX LXd½f AüSX Àfü¸¹f À½f·ff½f ½ff»fZ 

¸fZWXSXûÂff ³fZ ¸ff¹ff½f°fe IYû ¢»fe³fd¨fMX Qe W`X, 

ªffdIY CX³fIZY QfdWX³fZ WXf±f ¸ff³fZ ªff³fZ ½ff»fZ 

³fÀfe¸fbïXe³f dÀfQÐQeIYe AüSX fffc dÀfaWX 

IbYVf½ffWXf ÀfdWX°f 199 »fû¦fûÔ IYû 1400 

IYSXûOÞX IZY §fûMXf»fZ ¸fZÔ Qû¿fe IYSXfSX dQ¹ff W`XÜ

§fûMXf»fZffªf dRYSX ·fe £fbQ IYû d³fQûÊ¿f f°ff 

SXWZX W`ÔXÜ feEÀf´fe ³fZ°ff ³fÀfe¸fbïXe³f dÀfdïXIYe °fû 

»fûIYf¹fböY IZY ³ff¸f ´fSX RYf¹fSX-fifaOX WXû SXWZX 

W`ÔXÜ ³fÀfe¸fbïXe³f ³fZ »fûIYf¹fböY ´fSX Àf½ff»f 

£fOÞZX IYSX°fZ WbXE IYWXf, k¸f`Ô ts Àff»fûÔ ÀfZ 

BX³fIYe ¸fWXf³f°ff QZ£f SXWXf WcaXÜ »fûIYf¹fböY 

SXfª¹f ÀfSXIYfSX IZY IYWX³fZ ´fSX IYf¸f IYSX SXWZX W`ÔX 

AüSX CX³fIYe dSX´fûMÊX SXfª¹f ÀfSXIYfSX IYe 

feEÀf´fe IYZ d£f»ffRY EIY ÀffdªfVf W`XÜl 

»fûIYf¹fböY ¸fZWXSXûÂff õXfSXf °f`¹ffSX IYe ¦fBÊX 

ªffa¨f dSX´fûMÊX ¸fZÔ §fûMXf»fZffªf ARYÀfSXûÔ AüSX 

³fZ°ffAûÔ ÀfZ °feÀf RYeÀfQe SXIY¸f ½fÀfc»f³fZ IYe 

dÀfRYfdSXVf IYe ¦fBÊX W` AüSX Àff±f WXe CX³fIZY 

d£f»ffRY IYf³fc³fe IYfSÊX½ffBÊX IYSX³fZ IYe ·fe 

¸ffa¦f IYe ¦fBÊX W`XÜ »fûIYf¹fböY IYf IYWX³ff W`X 

dIY kÀ¸ffSXIY f³ff³fZ IZY d»fE 1400 IYSXûOÞX 

÷Y´f¹fZ IYf §fûMXf»ff dIY¹ff ¦f¹ff W`XÜ À¸ffSXIY 

f³ff³fZ ¸fZÔ ´fc½fÊ ¸faÂfe fffc dÀfaWX IbYVf½ffWXf 

AüSX ³fÀfe¸fbïXe³f dÀfïXeIYe BXÀf ´fcSmX ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ 

¸fb£¹f Qû¿fe W`ÔXÜ À¸ffSXIY f³ff³fZ IZY d»fE ¸fûMZX 

´f`ÀfZ »fZIYSX NZXIZYQfSXûÔ IYû NZXIYf dQ¹ff ¦f¹ff 

AüSX NZXIZY IYf ´fZ¸fZÔMX WXû°fZ Àf¸f¹f ·fe NZXIZYQfSXûÔ 

ÀfZZ ·ffSXe IY¸feVf³f ½fÀfc»ff ¦f¹ffÜl »fûIYf¹fböY 

³fZ A´f³fe dSX´fûMÊX ¸fZÔ IYWXf W`X dIY 1400 

IYSXûOÞX ÷Y´fE IZY §fûMXf»fZ IYe SXIY¸f ªf³f°ff 


¸ffdWXSX d£f»ffOÞXe W`ÔX ³fÀfe¸fbQÐQe³f dÀfQÐQeIYe fbSmX RaYÀfZ fffc dÀfaWX IbYVf½ffWXf 

IYe ¸fZWX³f°f IYe IY¸ffBÊX W`XÜ 

QSXAÀf»f, »f£f³fDY ¸fZÔ ´fc½fÊ ¸fb£¹f¸faÂfe ½f 

fÀf´ff Àfb´fie¸fû ¸ff¹ff½f°fe ³fZ A´f³fZ d´fL»fZ 

VffÀf³f IYf»f ¸fZÔ IYSXûOÞXûÔ-ASXfûÔ ÷Y´fE IYe 

»ff¦f°f ÀfZ Qd»f°f ¸fWXf´fb÷Y¿fûÔ IZY À¸ffSXIYûÔ 

AüSX ´ffIYûË IYf d³f¸ffÊ¯f IYSXf¹ff W`XÜ ¹fZ 

À¸ffSXIY VfbøY ÀfZ WXe Àf´ff IZY d³fVff³fZ ´fSX ±ûÜ 

23 

E³f.IZY. ¸f»WXûÂff 

»fûIYf¹fböY, CXØfSX ´fiQZVf 


·ffªf´ff AüSX IYfa¦fiZÀf ·fe CX³WZÔX ¹fWX IYWX°fZ WbXE 

IYûÀf°fe SXWXe W`X dIY ªf³f°ff IYe ¦ffPÞXe IY¸ffBÊX 

IYf CX´f¹fû¦f ´ffIYûË ¸fZ IYSX³fZ IZY fªff¹f 

d½fIYfÀf IYf¹fûË ¸fZÔ ¢¹fûÔ ³fWXeÔ dIY¹ff ¦f¹ff? 

Ad£f»fZVf ÀfSXIYfSX ³fZ ¨fb³ff½fe ½ffQf dIY¹ff 

±ff dIY À¸ffSXIYûÔ-´ffIYûË ¸fZÔ ÀIcY»f-IYfg»fZªf 

AüSX QcÀfSmX Af¹fûªf³f IYSXfEa¦fZÜ CX³WXûÔ³fZ Af 

À¸ffSXIYûÔ IYû VffQe-¹ffWX, ¸fZ»fZ AüSX 

¸fWXû°Àf½fûÔ ªf`ÀfZ Af¹fûªf³fûÔ IZY d»fE dIYSXfE 

´fSX QZ³fZ IYf EZ»ff³f IYSX dQ¹ff W`XÜ CX³f¸fZÔ IbYLX 

ÀfSXIYfSXe Qµ°fSX ·fe £fû»fZ ªffEa¦fZÜ »f£f³fDY 

IZY ´fi·ffSXe ¸faÂfe dVf½f´fi°ff´f ¹ffQ½f IYWX°fZ W`ÔX, 

k¸ff¹ff ÀfSXIYfSX õXfSXf f³ffE ¦fE À¸ffSXIYûÔ E½fa 

´ffIYûË IYf ´fi¹fû¦f Àf½fÊªf³f Àf¸ffªf IZY 

¸ffa¦fd»fIY IYf¹fûË E½fa CX°Àf½fûÔ IZY d»fE IYSX³fZ 

IYf d³f¯fÊ¹f d»f¹ff ¦f¹ff W`XÜ ÀfSXIYfSX ³fZ Af¸f 

ªf³f°ff IZY d»fE BX³f À¸ffSXIYûÔ E½fa ´ffIYûË IZY 

´fifa²f³f, ÀfbSXÃff E½fa SX£fSX£ff½f Àfd¸fd°f IZY 

ÀfbÓff½fûÔ IYû ¸ff³f°fZ WbXE ¹fZ R`YÀf»ff d»f¹ff W`XÜ 

WX¸f³fZ ¨fb³ff½f IZY QüSXf³f WXe BXÀfIYf ½ffQf 

dIY¹ff ±ff, ªfû ´fcSXf IYSX SXWZX W`ÔXÜl 

ÀfSXIYfSXe RYSX¸ff³f IZY ¸fb°ffdfIY SX¸ffffBÊX 

¦fifCaXOX °f±ff CXÀfÀfZ ÀfMZX À±f»fûÔ IYû SXfª¹f 

Àf¸´fdØf d½f·ff¦f IZY Af²fe³f IYSX dQ¹ff 

ªff¹fZ¦ff ªffdIY BXÀf À±f»f ´fSX f³fZ

´fiVffÀfd³fIY ·f½f³f IYf CX´f¹fû¦f IY¸fZdMX¹fûÔ IZY 

IYf¹ffÊ»f¹f IZY øY´f ¸fZÔ dIY¹ff ªff¹fZ¦ffÜ 

QSXAÀf»f, ¸ff¹ff½f°fe ÀfSXIYfSX õXfSXf dªfÀf 

´fiIYfSX ´f°±fSXûÔ ´fSX ´f`Àff »fbMXf¹ff ¦f¹ff ±ff, ½fû 

dIYÀfe ·fe WXf»f°f ¸fZÔ ªff¹fªf ³fWXeÔ NXWXSXf¹ff ªff 

ÀfIY°ff ±ffÜ Qd»f°f ¸fWXf´fb÷Y¿fûa IYZ À¸ffSXIYûÔ 

IYf ³ff¸f »fZIYSX fZVfIY ¸ff¹ff½f°fe ³fZ A´f³fZ 

BXÀf IYf¹fÊ IYû ÀfWXe NXWXSXf³fZ IYf ·fSXÀfIY 

´fi¹ffÀf dIY¹ff ±ff, »fZdIY³f WXIYeIY°f ¸fZÔ ¹fWX 

Qd»f°fûÔ IZY Àff±f WXe A³¹ff¹f ±ff ¢¹fûÔdIY 

Qd»f°fûÔ IYe dÀ±fd°f IYû, CX³fIZY A°fe°f IYe 

¦ff`SX½f¦ff±ff IYû ´f°±fSXûÔ ¸fZÔ PXf»f IYSX dIYÀfe 

ÀfcSX°f ¸fZÔ ³fWXeÔ fQ»ff ªff ÀfIY°ffÜ BX³f 

À¸ffSXIYûÔ ´fSX ¸ff¹ff½f°fe ³fZ IYSXef utqq 

IYSXûOÞX ÷Y´fE £f¨fÊ dIYE ±ûÜ ¹fZ ´f`Àff 

BÊX¸ff³fQfSXe ÀfZ QcÀfSmX Qd»f°f CX°±ff³f IZY IYf¹fûË 

¸fZÔ »f¦ff¹ff ªff°ff °fû ª¹ffQf fZWX°fSX WXû°ffÜ 

WXf»ffadIY, BXÀf Àf©ffBÊX IYû ¸ff³f³fZ ¸fZÔ dIYÀfe 

IYû ¦fbSmXªf ³fWXeÔ dIY ¸ff¹ff½f°fe ³fZ dªf°f³fZ ·f½¹f 

øY´f ¸fZÔ ¹fZ À¸ffSXIY f³f½ffE, ½fû dIYÀfe AüSX 

ÀfSXIYfSX IZY fc°fZ IYe ff°f ³fWXeÔ W`XÜ Af»fû¨fIY 

·fe ¸ff¹ff IZY BXÀf IYdSXV¸fZ IYû £fb»fIYSX 

IYfc»f IYSX°fZ W`ÔXÜ »fûIYf¹fböY IYe ¹fZ ff°f ÀfWXe 


RaYÀfZ fÀf´ff ´fiQZVff²¹fÃf ·fe 

¹fc´fe ÀfSXIYfSX ³fZ »fûIYf¹fböY IYe WXe 

dÀfRYfdSXVf ´fSX fWbXªf³f Àf¸ffªf ´ffMXeÊ ÀfSXIYfSX ¸fZÔ 

´fdSX½fWX³f ¸faÂfe SXWZX fÀf´ff IZY ´fif³°fe¹f A²¹fÃf 

SXf¸fA¨f»f SXfªf·fSX IZY d½f÷YðX Af¹f IZY Äff°f 

Àfiû°fûÔ IZY Ad²fIY Àf¸´fdØf AdªfÊ°f IYSX³fZ IZY 

¸ff¸f»fZ ¸fZÔ Àf°fIÊY°ff ªffa¨f IZY AfQZVf QZ dQ¹fZ W`ÔXÜ 

¸fb£¹f¸faÂfe Ad£f»fZVf ¹ffQ½f ³fZ sv ¸ff¨fÊ IYû WXe 

SXfªf·fSX IZY d½f÷YðX Af¹f ÀfZ Ad²fIY Àf¸´fdØf IZY 

¸ff¸f»fZ ¸fZÔ Àf°fIÊY°ff Ad²fâXf³f IYû ªffa¨f IZY 

AfQZVf QZ dQ¹fZ ±û AüSX BXÀf fff°f »fûIYf¹fböY 

Àfa¦fNX³f IYf¹ffÊ»f¹f IYû ·fe Àfcd¨f°f IYSX dQ¹ff ±ffÜ QSXAÀf»f, »fûIYf¹fböY ³¹ff¹f¸fcd°fÊ E³f 

IZY ¸fZWXSXûÂff ³fZ Af¹f ÀfZ Ad²fIY Àf¸´fdØf EIYÂf IYSX³fZ Af`SX ´f`ÀfûÔ IYe WZXSXfRZYSXe IYSX³fZ IZY 

AfSXû´f ¸fZÔ SXf¸fA¨f»f SXfªf·fSX IZY d£f»ffRY ÀfefeAfBÊX A±f½ff Àf°fIÊY°ff d½f·ff¦f ÀfZ 

ªffa¨f ½f ·fiáXf¨ffSX CX³¸fc»f³f IYf³fc³f IZY °fWX°f d£f»ffRY ´fif±fd¸fIYe QªfÊ IYSXf³fZ IYe 

dÀfRYfdSXVf IYe ±feÜ ¹fZ dVfIYf¹f°f Af³faQ IbY¸ffSX dõX½fZQe ³fZ ¦f°f ½f¿fÊ »fûIYf¹fböY Àfa¦fNX³f 

ÀfZ IYe ±feÜ 

W`X dIY À¸ffSXIY d³f¸ffÊ¯f ¸fZÔ §f´f»fZ IYe ff°f °fû 

£fbQ ¸ff¹ff ³fZ ·fe IY»´f³ff ¸fZÔ ³fWXeÔ Àfû¨fe 

WXû¦feÜ À¸ffSXIY d³f¸ffÊ¯f ¸fZÔ WXe ruqq IYSXûOÞX 

÷Y´fE IYf §f´f»ff WXfZ³ff Àf¨f ¸fZÔ A¨f¸·û IYe 

ff°f W`XÜ BXÀfÀfZ ªffdWXSX WXû°ff W`X dIY fWX³fªfe 

IZY IYSXefe ¸fadÂf¹fûÔ AüSX ¨fWZX°fZ ARYÀfSXûÔ ³fZ 

I`YÀfZ fWX°fe ¦fa¦ff ¸fZÔ £fb»fIYSX WXf±f ²fû¹fZ? 

QSXAÀf»f, ¹fZ ¸ff¹ff IYf Qd»f°fûÔ IYû ffa²û 

SX£f³fZ IYf RaYOXf ±ffÜ ¹fZ ´fWX»fe ffSX ³fWXeÔ ±ffÜ 

¹fc´fe ¸fZÔ Qd»f°fûÔ IYû ½fûM f`ÔIY IZY øY´f ¸fZÔ 

AfªffQe IZY ffQ WXe À½f¦feÊ¹f fe´fe ¸fü¹fÊ ³fZ ·fe 

QZ£ff ±ffÜ CX³fIYe dSX´fd»fIY³f ´ffMXeÊ ³fZ BXÀf 

RYf¸fcÊ»fZ ´fSX IYf¸f ·fe dIY¹ff ±ff AüSX IYfRYe WXQ 

°fIY ÀfRY»f°ff ·fe ´ffBÊXÜ »fZdIY³f ªfe½f³f ·fSX 

24 


A´f³fZ ·fSXÀfIY ´fi¹ffÀfûÔ IZY ff½fªfcQ ½fZ Àf¸´fc¯fÊ 

Qd»f°f ½f¦fÊ IZY ¸f³f ¸fZÔ ¹fWX d½fäfÀf ´f`Qf ³fWXeÔ IYSX 

ÀfIZY dIY IY·fe EZÀff dQ³f ·fe Af ÀfIY°ff W`X dIY 

ªff Qd»f°fûÔ IYe Àff¸fcdWXIY ¦fû»ff³Qe Àfe²û CX³WZÔX 

ÀfØff IYe ¦fïXe Àfüa´f ÀfIY°fe W`XÜ IYfaVfeSXf¸f ³fZ 

BXÀfIYf ·fSXûÀff ªf¦ff¹ff AüSX ¸ff¹ff½f°fe ³fZ 

SXfªf³fed°f IYe ²f¸ff¨füIYOÞXe AüSX A½fÀfSX½ffdQ°ff 

IZY fe¨f A´f³fe ¦ffZdMX¹ffa fWbX°f IYSXe³fZ ÀfZ 

ÀfRY»f°ff´fc½fÊIY dfLXf°fZ WbXE ¹fZ IYf¸f 

(¨f¸f°IYfSX) IYSX dQ£ff¹ffÜ CX³WXûÔ³fZ BXÀf »fWXSX IYû 

Àf¸fc¨fZ Qd»f°f CX°±ff³f IYe °fSXRY ³f ¸fûOÞXIYSX 

IZY½f»f A´f³fe ÀfØff IYe IbYÀfeÊ IYe °fSXRY WXe 

¸fûOÞZX SX£ffÜ CX³WXûÔ³fZ CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ EIY ³f¹ff 

BXd°fWXfÀf °fû f³ff³fZ ¸fZÔ ÀfRY»f°ff ´fif´°f IYe AüSX 

dÀfðX dIY¹ff dIY »fûIY°faÂf ¸fZÔ Ófû´fOÞXe IYe °ffIY°f 

¸fWX»fûÔ IYe °ffIY°f ÀfZ IYBÊX ¦fb³ff ª¹ffQf ·ffSXe WXû 

ÀfIY°fe W`X, ¸f¦fSX BXÀf °ffIY°f IYû CX³WXûÔ³fZ ½ff´fÀf 

Qd»f°fûÔ IYe Ófû´fOÞXe ¸fZÔ ³f ´fWbaX¨ff IYSX IZY½f»f 

A´f³fZ ¨f³Q »fû¦fûÔ IZY õXfSX °fIY WXe ´fWbXa¨ff¹ffÜ 

BXÀfIYf WXe ¹fZ ³f°feªff W`X dIY CX³fIZY ¸fadÂf¸faOX»f IZY 

Qû ¸fWX°½f´fc¯fÊ ÀfQÀ¹f Afªf ´f°±fSX §fûMXf»fZ ¸fZÔ 

´fI OÞZX ¦fE W`ÔXÜ ½f`ÀfZ °fû IbY»f rz AfQd¸f¹fûÔ IZY 

BXÀf Àf©ffBÊX IYû ¸ff³f³fZ ¸fZÔ dIYÀfe IYû ¦fbSmXªf ³fWXeÔ dIY ¸ff¹ff½f°fe ³fZ dªf°f³fZ 

·f½¹f øY´f ¸fZÔ ¹fZ À¸ffSXIY f³f½ffE, ½fû dIYÀfe AüSX ÀfSXIYfSX IZY fc°fZ IYe ff°f 

³fWXeÔ W`XÜ Af»fû¨fIY ·fe ¸ff¹ff IZY BXÀf IYdSXV¸fZ IYû £fb»fIYSX IYfc»f IYSX°fZ W`ÔXÜ 

»fûIYf¹fböY IYe ¹fZ ff°f ÀfWXe W`X dIY À¸ffSXIY d³f¸ffÊ¯f ¸fZÔ §f´f»fZ IYe ff°f °fû 

£fbQ ¸ff¹ff ³fZ ·fe IY»´f³ff ¸fZÔ ³fWXeÔ Àfû¨fe WXû¦feÜ 

³ff¸f W`ÔX ¸f¦fSX AÀf»f Qû WXe ½¹fdöY ³fÀfe¸fbQÐQe³f 

dÀfïXeIYe AüSX fffc dÀfaWX IbYVf½ffWXf W`ÔXÜ 

»fûIYf¹fböY ³fZ BX³f Qû³fûÔ ÀfZ BXÀf SXfdVf IYf tt 

´fid°fVf°f A±ffÊ°f ust IYSXûOÞX ÷Y´fE IYe ½fÀfc»fe 

IYe A³fbVfaÀff IYe W`Ü dSX´fûMÊX ¸fZÔ £f³f³f d½f·ff¦f 

IZY ´fc½fÊ Àfa¹fböY d³fQZVfIY EÀfE RYføYIYe, 

SXfªfIYe¹f d³f¸ffÊ¯f IZY ´fc½fÊ ´fifa²f d³fQZVfIY Àfe´fe 

dÀfaWX AüSX rv Ad·f¹fa°ffAûÔ IZY d£f»ffRY ·fe 

·fiáXf¨ffSX CX³¸fc»f³f Ad²fd³f¹f¸f IZY °fWX°f 

´fif±fd¸fIYe QªfÊ IYSX³fZ AüSX A³¹f IZY d£f»ffRY 

ªffa¨f IZ ffQ ´fif±fd¸fIYe QªfÊ IYSXIZY d½fd²fIY 

IYfSÊX½ffBÊX IYSX³fZ IYe dÀfRYfdSXVf IYe ¦fBÊX W`XÜ ªffa¨f 

EªfZÔÀfe IYe dÀfRYfdSXVf A¸f»f ¸fZÔ AfBÊX °fû ¦ff³f 

IYSX³fZ ½ff»fûÔ IYû ªføYSX IYOÞXf ÀffIY d¸f»fZ¦ffÜ

25 

¸fb»ffIYf°f 

ÓfcNX IYf ´fb»faQf W`X »ffZIYf¹fb¢°f IYe 

dSX´fûMÊX: ³fÀfe¸fbïXe³f 

fWbXªf³f Àf¸ffªf ´ffMXeÊ IYe Àfb´fie¸fû ¸ff¹ff½f°fe ·f»fZ WXe ¹fc´fe IYe Àf¸ffªf½ffQe ´ffMXeÊ ÀfSXIYfSX IYû ¦fbaOXûÔ IYe ÀfSXIYfSX f°ffEaÜ ´fiQZVf ¸fZÔ 

IYf³fc³f ½¹f½fÀ±ff fQWXf»f WXû³fZ AüSX ·fiáXf¨ffSX ¨fSX¸f ´fSX WXû³fZ IZY AfSXû´f »f¦ffEa, »fZdIY³f EIY °f»£f WXIYeIY°f ¹fZ ·fe W`X dIY £fbQ 

¸ff¹ff½f°fe IZY dÀf´fWXÀff»ffSX ·fe ·fiáXf¨ffSX IZY ¦fa·feSX AfSXû´fûÔ ÀfZ fbSXe °fSXWX ªfcÓf SXWZX W`ÔXÜ ¨ffWZÔX ½fWX fÀf´ff IZY ÀffÀfZ IYïXf½fSX ³fZ°ff 

³fÀfe¸fbQÐQe³f dÀfïXeIYe WXûÔ A±f½ff SXf¸f½feSX CX´ff²¹ff¹f, À½ff¸fe ´fiÀffQ ¸fü¹fÊ ¹ff dRYSX SaX¦f³ff±f d¸fßffÜ IYûBÊX Af¹f ÀfZ Ad²fIY Àfa´fdØf 

IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ IYûMÊX IZY ¨fæYSX »f¦ff³fZ IYû ¸fªffcSX W`X °fû IYûBÊX §fcÀf£fûSXe IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ªfZ»f ¸fZÔ faQ W`XÜ IY¸ff»f IYe ff°f ¹fZ ·fe W`X 

dIY ¸ff¹ff IZY kfZBÊX¸ff³fl SX}ûÔ IYe RZYWXdSXÀ°f fPÞX°fe WXe ªff SXWXe W`XÜ ³f¹ff ³ff¸f fÀf´ff IZY ´fiQZVf A²¹fÃf SXf¸f A¨f»f SXfªf·fSX IYf 

ªfbOÞX ¨fbIYf W`XÜ »fûIYf¹fböY IYe ªffa¨f dSX´fûMÊX IZY ªfaªff»f ¸fZÔ d§fSmX WXûIYSX ·fe ´fc½fÊ ¸faÂfe AüSX ´ffMXeÊ IZY SXfáÑXe¹f ¸fWXfÀfd¨f½f ³fÀfe¸fbïXe³f 

dÀfïXeIYe ·fe Vffa°f ³fWXeÔ W`ÔXÜ ³fÀfe¸fbïXe³f £fbQ »fûIYf¹fböY ´fSX °fe£û Àf½ff»f IYSX SXWZX W`ÔXÜ k·ff½fe ÀfØffl IZY Àf½ff»fûÔ ´fSX ³fÀfe¸fbïXe³f 

³fZ £fb»fIYSX ªf½fff dQEÜ ´fZVf W`Xa ff°f¨fe°f IZY ¸fb£¹f AaVf... 


EZÀff »f¦f SXWXf W`X dIY fÀf´ff ³fZ°ffAûÔ ³fZ A´f³fe 

ÀfSXIYfSX IZY IYf¹fÊIYf»f ¸fZÔ Qû³fûÔ WXf±fûÔ ÀfZ »fcMXf W`X? 

AfE dQ³f fÀf´ff ³fZ°ffAûÔ IZY d£f»ffRY ªffa¨f dSX´fûMÊX 

Af SXWXe W`ÔXÜ IYfSÊX½ffBÊX ¨f»f SXWXe W`X? 

¹fZ Àf¸ffªf½ffQe ´ffMXeÊ IYe ÀfSXIYfSX IYe 

ÀffdªfVf W`XÜ BXÀf¸fZÔ »fûIYf¹fböY ·fe ´fcSXe °fSXWX ÀfZ 

Vffd¸f»f W`ÔÜ Àf´ff ³fZ CX³fIYf A½f`²f øY´f ÀfZ 

IYf¹fÊIYf»f fPÞXfIYSX CX³WZÔX ªfû CX´fIÈY°f dIY¹ff W`X 

½fZ CXÀfIYf WXe kIYªfÊl ¨fbIYf SXWZX W`ÔXÜ SXWXf Àf½ff»f 

¸fZSmX ¹ff QcÀfSmX ³fZ°ffAûÔ IYe ªffa¨f IYSX³fZ IYf, °fû 

Àf´ff ÀfSXIYfSX A´f³fe AÀfRY»f°ffAûÔ AüSX 

ª½f»fa°f ¸fbïXûÔ ÀfZ ²¹ff³f £feÔ¨f³fZ IZY d»fE 

¹fWX Àff IYSX SXWXe W`XÜ ´fiQZVf IYf 

WXf»f QZd£fE... I`YÀff ¦fbaOXfSXfªf 

W`XÜ IYf³fc³f ½¹f½fÀ±ff ³fWXeÔ 

f¨feÜ »fcMX¸ffSX ¸f¨fe WbXBÊX 

W`XÜ fÀf´ff IYf VffÀf³f ±ff 

°fû BX°f³fe dWX¸¸f°f dIYÀfe 

¸fZÔ ³fWXeÔ ±feÜ ÀffSmX 

A´fSXf²fe ¹ff °fû ªfZ»f 

´fWbaX¨f ¦fE ±û ¹ff 

DY´fSXÜ f¨fZ ½fWXe, ªfû 

´fiQZVf LXûOÞX ¦fEÜ 

WX¸ffSXe ÀfSXIYfSX IYf 

¸fbIYff»ff ³fWXeÔ IYSX ´ffE 

Àf´ffBÊX °fû »ffZIYf¹fböY IYû 

WX¸ffSmX ´feLZX »f¦ff dQ¹ffÜ ½fû 

·fe ´fQ IYf Qb÷Y´f¹fû¦f IYSXIZY 

´fc½fÊ ¸fadÂf¹fûÔ IYe ªffa¨f IYSX SXWZX W`ÔXÜ 

½fû I`YÀfZ? 

»ffZIYf¹fböY IYf IYf¹fÊIYf»f £f°¸f WXû³fZ 

IZY ffQ ÀfSXIYfSX ³fZ CXÀfZ fPÞXf¹ff W`XÜ ¹fZ 

AÀfa½f`²ffd³fIY W`XÜ IYf¹fÊIYf»f °f·fe fPÞX 

ÀfIY°ff ±ff, ªff ½fû A´f³fZ ´fQ ´fSX ±ûÜ 

IYf¹fÊIYf»f £f°¸f WXû ¦f¹ff °fû ½fû ´fc½fÊ WXû ¦fEÜ 

dIYÀfe ´fc½fÊ »fûIYf¹fböY IYf IYf¹fÊIYf»f ³fWXeÔ 

fPÞX ÀfIY°ffÜ CXÀfIZY d»fE »fûIYf¹fböY IYe ³fE 

dÀfSmX ÀfZ d³f¹fbdöY IYSX³fe WXû¦feÜ ÀfSXIYfSX CXÀfIZY 

d»fE ³fûdMXdRYIZYVf³f d³fIYf»fZ¦feÜ ´fSX, 

¸fb£¹f¸faÂfe Ad£f»fZVf ¹ffQ½f ³fZ ¸f³f¸ff³fZ 

°fSXeIZY ÀfZ CX³WZÔX ´fQ ´fSX f`NXf dQ¹ffÜ WX¸f BXÀfIZY 

d£f»ffRY Àfb´fie¸f IYûMÊX ¸fZÔ W`ÔXÜ Àf½fûÊ©f 

³¹ff¹ff»f¹f IZY d³f¯fÊ¹f IZY ffQ WXe °f¹f WXû¦ff 

dIY »fûIYf¹fböY IYû ªffa¨f IYf Ad²fIYfSX W`X ·fe 

¹ff ³fWXeÔÜ ¸fbÓû Afªf IYe °ffSXe£f ¸fZÔ 

»fûIYf¹fböY IYe ªffa¨f dSX´fûMÊX ¸faªfcSX ³fWeÔ W`XÜ 

ÀfWXe ff°f °fû ¹fZ W`X dIY CX³fIYe ªffa¨f IYf IYûBÊX 

¸fWX°½f WXe ³fWXeÔ W`XÜ ½fû dÀfRÊY ¸fedOX¹ff ¸faZ WXe 

LX´f°fe SXWZXÜ ¹fZ ·fe Af´fIZY Àff¸f³fZ W`X dIY WX¸fZÔ 

IYûMÊX ÀfZ »fûIYf¹fböY IZY AfQZVf ´fSX RYüSXe 

SXfWX°f ·fe d¸f»f ¨fbIYe W`XÜ 

¢¹ff Ad£f»fZVf ÀfSXIYfSX »fûIYf¹fböY IZY ¨f¹f³f 

IYe ´fidIiY¹ff ÀfZ A³fªff³f W`X? 

¸fb£¹f¸faÂfe f¨fIYf³fZ W`ÔXÜ ³f °fû CX³fIYf ªfûSX 

¸fadÂf´fdSX¿fQ ´fSX 

¨f»f SXWXf W`X, ³f WXe ARYÀfSXûÔ ´fSXÜ ÀfWXe ff°f ¹fZ 

W`X dIY ¹fc´fe ¸fZÔ ÀfØff IZY IYBÊX IZÔYQi WXû ¨fbIZY W`ÔXÜ 

IbYLX ´f°ff WXe ³fWXeÔ »f¦f°ff dIY ÀfSXIYfSX IYü³f 

¨f»ff SXWXf W`XÜ ´fiQZVf IZY ½fdSXâX°f¸f Ad²fIYfSXe 

AQf»f°fûÔ IYe RYMXIYfSX Óû»f SXWZX W`ÔXÜ 

A½f¸ff³f³ff ¸fZÔ RaYÀf SXWZX W`ÔXÜ ÀfSmXAf¸f RYªfeWX°f 

WXû SXWXe W`XÜ 

Qb¿IY¸fÊ, WX°¹ff, OXI`Y°fe ªf`Àfe §fMX³ffEa 

»f¦ff°ffSX WXû SXWXe W`ÔXÜ ÀfOÞXIY ´fSX ªf³f°ff 

ÀfbSXdÃf°f ³fWXeÔ W`XÜ ÀfSXIYfSX IZY »fû¦f WXe IYWX SXWZX 

W`ÔX dIY Ad²fIYfSXe CX³fIYe Àfb³f°fZ ³fWXeÔ W`ÔXÜ £fbQ 

Àfûd¨fE, ªff ÀfSXIYfSX IZY »fû¦fûÔ IYe WXe 

26 

¸fb»ffIYf°f 


Ad²fIYfSXe ³fWXeÔ Àfb³f SXWZX °fû dIYÀfIYe Àfb³fZÔ¦fZ? 

¹fZ Aªfefû¦fSXe ÀfSXIYfSX W`X, ªfWXfa WXSX IYûBÊX 

¸f³f¸ff³fe IYSX SXWXf W`XÜ 

´fiQZVf IYf BX°f³ff WXe fbSXf WXf»f W`X °fû d½f´fÃf 

¢¹ff IYSX SXWXf W`X? 

WX¸f ´fcSXe °fSXWX ÀfZ ¸fbÀ°f`Q W`ÔXÜ ´fi¸fb£f 

d½f´fÃfe Q»f WXû³fZ IZY ³ff°fZ WX¸f³fZ WXSX RYûSX¸f ´fSX 

ÀfSXIYfSX IYe ³ffIYfd¸f¹fûÔ IYû CXªff¦fSX dIY¹ff 

W`XÜ ªf³f°ff IZY fe¨f ªff SXWZX W`ÔXÜ ÀfSXIYfSX IYe 

IYfSX¦fbªffdSX¹ffa f°ff SXWZX W`ÔXÜ »f`´fMXfg´f IYf 

»ff»fe´ffg´f ³ffIYf¸f WXû ¨fbIYf W`XÜ ÀfSXIYfSX IYû 

BXÀfIYf ´f°ff »f¦f ¨fbIYf W`X dIY fZSXûªf¦ffSXe 

·fØff QZ³ff ¸fWXªf PXIYûÀf»ff W`XÜ BXÀfÀfZ 

»ffZIYÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ IbYLX ·fe 

WXfdÀf»f ³fWXeÔ WXû³fZ ½ff»ffÜ Af¸f 

»fû¦fûÔ IYe LXûdOÞ¹fZ, £fbQ 

Àf´ffBÊX WXe ¹fZ IYWX³fZ »f¦fZ W`ÔX 

dIY CX³fIYe ÀfSXIYfSX ÀfZ 

fZWX°fSX fWX³fªfe IYe 

ÀfSXIYfSX ±feÜ CX³fIZY 

ªf¸ff³fZ IYf ªfû IYOÞXIY 

VffÀf³f SXWXf, ½f`Àff °fû 

Àf´ff IYe ÀfSXIYfSX ¸fZÔ 

Àf´f³fZ IYe ff°f W`XÜ ªff 

¹fZ WXf»f W`X °fû £fbQ 

Àf¸fdÓfE dIY Àf´ff IYf 

»fûIYÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ ¢¹ff WXßf 

WXû¦ff? ´fi²ff³f¸faÂfe f³f³fZ IYf 

¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX ¹ffQ½f IYf Àf´f³ff 

dÀfRÊY Àf´f³ff WXe SXWX ªffE¦ffÜ ¹fZ IYf¸f 

IYûBÊX AüSX ³fWXeÔ, £fbQ CX³fIYe WXe ÀfSXIYfSX IYe 

fQü»f°f W`XÜ 

»ffZIYÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ fÀf´ff IYe dÀ±fd°f I`YÀfe 

¸ff³f°fZ W`ÔX? 

WX¸f »fûIYÀf·ff ¨fb³ff½f IZY d»fE °f`¹ffSX W`ÔXÜ 

BXÀf ÀfaIY»´f IZY Àff±f dIY fWX³fªfe IYû QZVf 

IYf ´fi²ff³f¸faÂfe f³ffEa¦fZÜ EIY-EIY IYf¹fÊIY°ffÊ 

BXÀfIZY d»fE °f`¹ffSX WXû ¨fbIYf W`XÜ WX¸f ¹fc´fe ÀfZ 

WXe IYSXef ´f¨ffÀf ÀfeMZÔX ªfe°fZÔ¦fZÜ IZÔYQi IYe 

ÀfSXIYfSX WX¸ffSmX f¦f`SX ³fWXeÔ f³f ÀfIZY¦feÜ ¸fbÓû 

·fSXûÀff W`X dIY Àf·fe ¦f`SXÀff¸´fiQfd¹fIY °ffIY°fZÔ 

fWX³fªfe IZY ´fÃf ¸fZÔ EIYªfbMX WXûÔ¦fe AüSX CX³WZÔX 

QZVf IYf ´fi²ff³f¸faÂfe f³ffEa¦feÜQZVf ¸fZÔ 

»fûIYÀf·ff IZY ¨fb³ff½f IZY ffQ IYf Àf¸f¹f 

fÀf´ff IYf WXû¦ffÜ

ÀfbVfe»f dÀfaWX 

¹fc ´fe Àfb»f¦f SXWXf W`X AüSX Ad£f»fZVf ÀfSXIYfSX 

Af³fadQ°f dQ£f SXWXe W`XÜ rzzs ¸fZÔ OXfg. 

SXf¸f ¸f³fûWXSX »fûdWX¹ff IZY dÀfðXfa°fûÔ ´fSX 

f³fe Àf¸ffªf½ffQe ´ffMXeÊ IZY ¹fZ I`YÀfZ A³fb¹ff¹fe W`ÔX? 

ªfWXfa BaXÀffRY IYe ¦fbWXfSX »f¦ff³fZ ½ff»fûÔ IYe IYûBÊX 

³fWXeÔ Àfb³f°ffÜ Af½ffªf CXÀfe IYe ¦fcaªf°fe W`X, ªfû ´f`ÀfZ 

½ff»ff W`X, ´fcaªfe´fd°f W`X AüSX QcÀfSXûÔ IYû ´f`Àff d£f»ff 

ÀfIY°ff W`XÜ WXf»f WXe ¸fZÔ RYeSXûªffffQ ¸fZÔ ¨fIYSXûOX 

´fSX IYªfZ IYe dVfIYf¹f°f ´fSX IYfSÊX½ffBÊX ³fWXeÔ WXû³fZ 

AüSX CX°´feOÞX³f ÀfZ ´fSmXVff³f ¹fb½fIY ³fZ °fWXÀfe»fQfSX 

IYûMÊX IZY Àff¸f³fZ WXe £fbQ IZY DY´fSX ´f`MÑXû»f 

dLXOÞXIYIYSX Af¦f »f¦ff »feÜ »f´fMXûÔ ¸fZÔ d§fSXf ¹fb½fIY 

°fOÞX´f°ff WbXAf BX²fSX-CX²fSX QüOÞXfÜ ªff °fIY Af¦f 

fbÓfe CXÀfIYf dªfÀ¸f yq ´fid°fVf°f ªf»f ¨fbIYf ±ffÜ 

CX´f¨ffSX IZY QüSXf³f CXÀfIYe ¸fü°f WXû ¦fBÊXÜ 

¹fZ ¹fb½fIY ±ff fÀfBÊX ±ff³ff McaXOX»ff d³f½ffÀfe 

´fi½fe³f ´ffSXfVfSX (ts)Ü EÀfOXeE¸f A°fb»f IbY¸ffSX 

ÀfZ CXÀf³fZ ¨fIYSXûOX ´fSX IYªfZ IYe dVfIYf¹f°f IYe 

±feÜ BXÀfIYe ªffa¨f °fWXÀfe»fQfSX »fÃ¸fe³ffSXf¹f³f IYû 

·ûªfe ¦fBÊXÜ d¸f»fe·f¦f°f IZY ¨f»f°fZ ªffa¨f dSX´fûMÊX ¸fZÔ 

dVfIYf¹f°f IYû WXe ÓfcNXf Àffdf°f IYSX dQ¹ff ¦f¹ffÜ 

°fWXÀfe»f ´fiVffÀf³f ³fZ dVfIYf¹f°f IYe Àfªff ¹fZ Qe 

dIY ´fi½fe³f IbY¸ffSX IYû WXe EIY ÓfcNZX ¸fbIYQ¸fZÔ ¸fZÔ 

RaYÀff dQ¹ffÜ §fMX³ff IZY Qû dQ³f ´fc½fÊ ´fbd»fÀf CXÀfZ 

d¦fSXµ°ffSX IYSX³fZ §fSX ·fe ¦fBÊXÜ ´fSmXVff³f ´fi½fe³f A´f³fZ 

d´f°ff ªf¹f ´fiIYfVf IZY Àff±f °fWXÀfe»f ´fWbaX¨ff AüSX 

°fWXÀfe»fQfSX IYûMÊX IZY Àff¸f³fZ £fbQ ´fSX ´f`MXÑû»f 

OXf»ff AüSX Af¦f »f¦ff »feÜ ´fbÂf IYû ªf»f°ff QZ£f 

d´f°ff IYe ¨fe£f d³fIY»f ¦fBÊXÜ Af¦f IYe »f´fMXûÔ ÀfZ 

d§fSXf ´fi½fe³f ·fe f¨ff½f IZY d»fE BX²fSX-CX²fSX 

·ff¦f³fZ »f¦ffÜ IbYLX »fû¦fûÔ ³fZ dIYÀfe °fSXWX Af¦f ´fSX 

IYffc ´ff¹ffÜ ùQ¹f d½fQfSXIY BXÀf §fMX³ff IZY ffQ 

OXeE¸f Àfa²¹ff d°f½ffSXe ³fZ McaXOX»ff °fWXÀfe»fQfSX, 

IYf³fc³f¦fû AüSX »fZ£f´ff»f IYû ÀfÀ´fZÔOX IYSX dQ¹ffÜ 

d´f°ff IYe °fWXSXeSX ´fSX EÀfOXeE¸f, °fWXÀfe»fQfSX, 

IYf³fc³f¦fû AüSX »fZ£f´ff»f ½f ¨ffSX A³¹f IZY 

d£f»ffRY ¸fbIYQ¸ff QªfÊ IYSX d»f¹ff ¦f¹ffÜ 

ªf¹f´fiIYfVf ³fZ dSX´fûMÊX ¸fZÔ AfSXû´f »f¦ff¹ff W`X dIY 

CXÀfIYe IÈYd¿f ¹fû¦¹f ªf¸fe³f ´fSX IYfRYe Àf¸f¹f ÀfZ 

d½f½ffQ ¨f»ff Af SXWXf W`XÜ IYSXef feÀf dQ³f ´fWX»fZ 

d½f´fdÃf¹fûÔ ³fZ CXÀfIZY °f±ff ´fi½fe³f IZY d£f»ffRY WXSmX 

´fZOÞX IYfMX³fZ IYe dVfIYf¹f°f EÀfOXeE¸f A°fb»f 

IbY¸ffSX AüSX °fWXÀfe»fQfSX »fÃ¸fe³ffSXf¹f¯f ÀfZ IYe 

±feÜ ªff fZMZX IZY Àff±f ½fWX °fWXÀfe»f ´fWbaX¨ff AüSX 

ARYÀfSXûÔ ÀfZ ¸ff¸f»ff d³fÀ°ffdSX°f IYSX³fZ IYe ¦fbWXfSX 

»f¦ffBÊX °fû CXÀfZ RYMXIYfSX dQ¹ff ¦f¹ffÜ ªfZ»f ·ûªf³fZ 

IYe ²f¸fIYe °fIY Qe ¦fBÊXÜ BXÀfe °f³ff½f ¸fZÔ ´fi½fe³f ³fZ 

Af°¸fQfWX IYSX d»f¹ffÜ 

¹fZ Àf´ff-SXfªf IYe BXIY»fü°fe §fMX³ff ³fWXeÔ W`XÜ 

¦fûSX£f´fbSX IY»fZ¢MÑZXMX ¸fZÔ EÀfEÀf´fe IYf¹ffÊ»f¹f IZY 

Àff¸f³fZ ·fe fOÞXWX»f¦faªf IZY OX½f³ffOXeWX ÀfZ AfBÊX 

I`Y»ffVfe QZ½fe ½f CX³fIZY Àff±f IZY ´ffa¨f »fû¦fûÔ ³fZ 

£fbQIbYVfe IYe IYûdVfVf IYeÜ ¸ff¸f»ff ´fbd»fÀf 

IY~f³f ÀffWXf IZY Qµ°fSX IZY Àff¸f³fZ IYf ±ff, Àfû 

´fbd»fÀf ³fZ Àf·fe IYû d¦fSXµ°ffSX IYSX d»f¹ffÜ ´fedOÞX°fûÔ 

AüSX ´fbd»fÀf IZY fe¨f IYfRYe QZSX °fIY ²fæYf-¸fbæYe 

·fe WXû°fe SXWXeÜ ¹fZ Àf·fe ´fedOÞX°f I`Y»ffVfe QZ½fe IZY 

´fd°f IYe WX°¹ff IZY ¸ff¸f»fZ IYe d½f½fZ¨f³ff 

fOÞXWX»f¦faªf ±ff³fZ ÀfZ WXMXf IYSX EÀfAfBEÀf ¸fZÔ 

·ûªf³fZ IYf d½fSXû²f IYSX SXWZX ±ûÜ QSXAÀf»f, 

I`Y»ffVfe QZ½fe IZY ´fd°f ªf½ffdWXSX ¹ffQ½f IYe sy 

RYSX½fSXe IYû ¸fûWXf»f ªf»fIY»f ¦ffa½f IZY ´ffÀf ´feMX- 

´feMX IYSX WX°¹ff IYSX Qe ¦fBÊX ±feÜ BXÀf WX°¹ff IZY 

AfSXû´f ¸fZÔ LXWX ³ff¸fªfQ WbXE AüSX ¨ffSX-´ffa¨f 

AÄff°f IZY d£f»ffRY dSX´fûMÊX WbBÊXÜ fOÞXWX»f¦faªf 

27 

d¨fa°f³f 

¹fZ I`YÀff Àf¸ffªf½ffQ? 


´fbd»fÀf ³fZ d½f½fZ¨f³ff VfbøY IYeÜ su ¸fBÊX IYû 

A¨ff³fIY fOÞXWX»f¦faªf ´fbd»fÀf ªffa¨f EÀfAfBEÀf 

IYû ·ûªf Qe ¦fBÊXÜ ´fdSXªf³fûÔ IYf AfSXû´f W`X dIY 

ÀfØff²ffSXe Q»f IZY EIY E¸fE»fÀfe IZY Qff½f ¸fZÔ 

´fbd»fÀf ³fZ d½f½fZ¨f³ff fQ»fe W`XÜ Àf¸ffªf½ffdQ¹fûÔ IZY 

SXfªf ¸fZÔ EZÀfe ¸ffÂf Qû WXe §fMX³ffEa ³fWXeÔ W`ÔXÜ fd»IY 

A£fffSXûÔ AüSX MXe.½fe. ´fSX ´fif¹f: SXûªff³ff WXe EZÀfe 

AüSX BXÀf °fSXWX IYe §fMX³ffEa ´fPÞ³fZ AüSX QZ£f³fZ IYû 

d¸f»f ªff°fe W`ÔXÜ Af›¹fÊ °fû °ff WXû°ff W`X ªff 

»fûdWX¹ff ªfe IZY Àf¸f±fÊIY WXe ³fWeÔ fd»IY CX³fIZY 

Àff±f SXWZX ¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX ·fe EIY Q¸f ¨fb´´fe Àff²û 

f`NZX W`ÔXÜ 

ÀfØffÀfb£f AüSX ÀfØff¸fQ ¸fZÔ ¨fcSX ¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX 

¢¹ff »fûdWX¹ff ªfe IZY AfQVfûË AüSX CX³fIYe 

d½f¨ffSX²ffSXf IYû df»fIYb»f WXe ·fc»f ¦fE? CX³fIYe 

³fªfSX ¸fZÔ ¢¹ff ¹fWXe W`X Àf¸ffªf½ffQ IYe ´fdSX·ff¿ff? 

´fcSXf ´fiQZVf Afªf Àf¸ffªf½ffQe BXÀf ¦fbaOXfSXfªf ÀfZ 

ÂfÀ°f W`X IYSXfWX SXWXf W`X »fZdIY³f »fûdWX¹ff IZY ¹fZ 

°f±ffIYd±f°f A³fb¹ffBÊX BXÀf AûSX ÀfZ A´f³fe Afa£ûÔ 

faQ dIYE AüSX IYf³fûÔ ¸fZÔ øYBÊX NcaÀfZ f`NZX W`ÔXÜ 

ARYÀfûÀf, Afªf »fûdWX¹ff IYf Àf¸ffªf½ffQ EZÀfZ WXe 

Qfa¦fûÔ IZY fe¨f IYWXeÔ ¦fb¸f WXû ¦f¹ff W`XÜ

f 

dQ³fZVf ¨fü²fSXe 

OÞXfû»fZ IaZYQie¹f ¸faÂfe fZ³fe ´fiÀffQ 

½f¸ffÊ IYe ¸fbdVIY»fZÔ Af fPÞX 

¨fbIYe W`ÔX ¢¹fûÔdIY A´f³fZ 

»fûIYÀf·ff ÃûÂf ¦fûÔOXf AüSX fZMZX IZY 

d½f²ff³fÀf·ff ÃûÂf ffSXffaIYe ¸fZÔ BXÀ´ff°f 

¸faÂff»f¹f IZY ²f³f IYe ªf¸fIYSX fffÊQe 

IYSX³fZ IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ÀfaÀfQe¹f Àfd¸fd°f ³fZ 

CX³WZÔX VfIY IZY Qf¹fSmX ¸fZÔ »fZ d»f¹ff W`XÜ 

Àfd¸fd°f ³fZ fZ³fe AüSX CX³fIZY ¸faÂff»f¹f IYû 

IYû¿f IZY Qb÷Y´f¹fû¦f IYf Qû¿fe ´ff¹ff W`XÜ 

Af BXÀf §fûMXf»fZ IYe ªffa¨f ÀfefeAfBÊX ÀfZ 

IYSXf³fZ IYe dÀfRYfdSXVf IYe ¦fBXÊ W`XÜ 

¸faÂff»f¹f IZY CX³f ARYÀfSXûÔ IZY d£f»ffRY 

·fe IYfSÊX½ffBÊX IYe dÀfRYfdSXVf IYe ¦fBÊX W`X ªfû 

fZ³fe ´fiÀffQ ½f¸ffÊ IZY Àff±f d¸f»fIYSX 

¸faÂff»f¹f IYf ²f³f »fbMXf SXWZX ±ûÜ f°ff¹ff 

¦f¹ff W`X dIY BXÀ´ff°f ¸faÂff»f¹f ³fZ A´f³fZ 

¸faÂfe IYû SXfªf³fed°fIY RYf¹fQf ´fWXba¨ff³fZ IYe 

¦fSXªf ÀfZ Àff¸ffdªfIY Qfd¹f°½f IYû¿f IYe 

·ffSXe SXIY¸f ffSXffaIYe ½f ¦fûÔOXf ¸fZÔ Rca IY 

OXf»feÜ ¹fWXfa °fIY dIY ¸faÂfe IZY ÀIcY»f ¸fZÔ 

¸fûMXe SXIY¸f »f¦ff QeÜ CX³fIZY fZMZX IZY 

¨fb³ff½f ÃûÂf ¸fZÔ ·fe IYSXûOÞXûa ÷Y´fE ÀIcY»f 

IYfg»fZªf, ÀfOÞXIYûÔ AüSX ´fb»f IZY ³ff¸f ´fSX 

£f¨fÊ WbXE dQ£ff dQE ªffdIY f°ff¹ff ªff 

SXWXf W`X IYf¸f IYfªf IbYLX WbXE WXe ³fWXeÔÜ 

ÀfaÀfQe¹f Àfd¸fd°f ³fZ BXÀf ¦ffZSX£f²fa²û IYe 

ªffa¨f IYSXIZY A´f³fe SX´fMX Qe W`XÜ BXÀf SX´fMX 

IZY ffQ fZ³fe fffc ´fSX ÀfaIYMX IZY ffQ»f 

¸faOXSXf³fZ »f¦fZ W`ÔXÜ 

ÀfaÀfQe¹f Àfd¸fd°f IYe SX´fMX ¸fZÔ f°ff¹ff 

¦f¹ff W`X dIY ¸faÂff»f¹f ³fZ fZ³fe IYû £fbVf 

IYSX³fZ IZY d»fE A´f³fZ IYû¿f IYf ªf¸fIYSX 

Qb÷Y´f¹fû¦f dIY¹ff AüSX A´f³fZ Àff¸ffdªfIY 

Qfd¹f°½f IYû¿f IYf ²f³f ÀfcfZ IZY Qû dªf»fûÔ 

¦fûÔOXf AüSX ffSXffaIYe ¸fZÔ Aa²ff²fba²f °fSXeIZY 

ÀfZ £f¨fÊ IYSX OXf»ffÜ WXIYeIY°f ¹fWX W`X dIY 

½fWXfa ¸faÂff»f¹f IYf ³f IYûBÊX Àfa¹fÂf W`X AüSX 

³f ´fdSX¹fûªf³ffÜ BXÀf RaYOX IYf CX´f¹fû¦f 

Àff½fÊªfd³fIY ÃûÂf IYe IaY´fd³f¹ffa A´f³fZ 

IY»¹ff¯f ´fSX £f¨fÊ IYSX ÀfIY°fe W`XaÜ 

ÀfaÀfQe¹f Àfd¸fd°f IYe SX´fMX IZY ¸fb°ffdfIY 

ªføYSX°f ½ff»fe ªf¦fWXûÔ IYe CX´fZÃff IYSX 

¸faÂff»f¹f ÀfZ ªfbOÞXe IaY´fd³f¹fûÔ IYe IYSXûOÞXûÔ 

IYe ²f³fSXfdVf ¸faÂfe IYe ´fÀfaQ IZY Qû dªf»fûa 

¸fZÔ RcaYIY Qe ¦fBÊXÜ ¸faÂff»f¹f IYe IYSX°fc°fûÔ IYe 

SXû¨fIY IYWXf³fe f¹ff³f IYSX°fZ WbXE BXÀf SX´fMX 

¸fZÔ f°ff¹ff ¦f¹ff dIY Àff»f sqrs-rt ¸fZÔ 

QZVf·fSX ¸fZÔ IbY»f wu IYSXûOÞX ÷Y´fE ÀMXe»f 

Afg±ffdSXMXe AfgR BaXdOX¹ff IZY ÀfeEÀfAfSX 

RaYOX ÀfZ £f¨fÊ dIYE ¦fE dªfÀfIYf fOÞXf 

28 

dVfIaYªff 

fZ³fe ½f¸ffÊ ªffa¨f IZY §ûSmX ¸fZÔ 


dWXÀÀff IZY½f»f ffSXffaIYe ¸fZÔ WXe £f¨fÊ IYSX 

OXf»ff ªffdIY ÀMXe»f Afg±ffdSXMXe IYf ¹fWXfa 

´fSX IYûBÊX Àfa¹faÂf °fIY ³fWXea W`XÜ BXÀfe A½fd²f 

¸fZÔ ÀfZ»f ³fZ ÀfeEÀfAfSX RaYOX ÀfZ zq.w 

RYeÀfQ SXIY¸f ffSXffaIYe, ¦fûÔOXf AüSX 

f»fSXf¸f ´fbSX ¸fZÔ £f¨fÊ IYSX OXf»feÜ 

ÀfaÀfQe¹f Àfd¸fd°f IZY Qf½fZ IZY 

¸fb°ffdfIY ÀfZ»f WXe ³fWXeÔ ¸faÂff»f¹f IYe 

QcÀfSXe IaY´fd³f¹fûÔ ³fZ ·fe ¸faÂfe IZY BX»ffIZY 

IYf CXðXfSX IYSX³fZ ¸fZÔ ªføYSX°f ÀfZ ª¹ffQf AüSX 

d³f¹f¸fûÔ IYû °ffIY ´fSX SX£fIYSX dQ»f¨fÀ´fe 

dQ£ffBÊXÜ ³fZVf³f»f d¸f³fSX»f OXZ½f»f´f¸fZÔMX 

IYfSX´fûSmXVf³f ³fZ A´f³fZ ÀfeEÀfAfSX RaYOX IZY

°fWX°f CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ IbY»f Àff°f 

´fdSX¹fûªf³ffEa A´f³ffBËXÜ BX³f¸fZÔ ÀfZ ´ffa¨f 

IZY½f»f ¦fûÔOXf AüSX ffSXffaIYe ÀfZ Àfafad²f°f 

±feaÜ zx RYeÀfQ SXIY¸f BX³WXeÔ Qû dªf»fûÔ ¸fZÔ 

£f°¸f IYSX Qe ¦fBËXÜ ³ff¦f´fbSX IYe IYa´f³fe 

¸f`¦f³feªf d»fd¸fMZXOX ³fZ ·fe ¦fûÔOXf ´fSX Qü»f°f 

»fbMXf QeÜ 

ÀMXe»f ¸faÂff»f¹f IZY ´f`ÀfûÔ IZY QbøY´f¹fû¦f 

IYf ¹fWX dÀf»fdÀf»ff IYfRYe »faff W`XÜ 

¸fZIYfg³f d»fd¸fMZXOX ³fZ ·fe ffSXffaIYe, ¦ffaZOXf 

AüSX f»fSXf¸f´fbSX ¸fZÔ IYSXûOÞXûa ÷Y´fE RcaYIY 

dQEÜ BXÀfe °fSXWX E¸fE¸fMXeÀfe ³fZ °fû 

BXd°fWXfÀf WXe SX¨f OXf»ffÜ IaY´f³fe IZY RaYOX 

IYe xq RYeÀfQ SXIY¸f ffSXffaIYe ¸fZÔ EIY 

IY¸¹fbd³fMXe ÀfZÔMXSX f³ff³fZ ¸fZÔ £f¨fÊ IYSX Qe 

¦fBÊXÜ ¸fªfZQfSX ´fWX»fc ¹fWX W`X dIY IaY´f³fe IYf 

CXØfSX ´fiQZVf ÀfZ IY°fBÊX »fZ³ff QZ³ff ³fWXea W`XÜ 

SX´fMX ¸fZÔ f°ff¹ff ¦f¹ff dIY dWaXQbÀ°ff³f ÀMXe»f 

½fIÊY IaYÀMÑX¢Vf³f d»fd¸fMZXOX ·fe ´feLZX ³fWXeÔ 

SXWXe BXÀf IaY´f³fe ³fZ ffSXffaIYe ¸fZÔ EIY 

ÀfOÞXIY f³ff³fZ ¸fZÔ IYSXûOÞXûÔ RcaYIY OXf»fZ 

WXf»ffadIY ÀfOÞXIYûÔ IYf IYûBÊX A°ff-´f°ff 

³fWXea W`XÜ 

Àfd¸fd°f ³fZ ¸faÂff»f¹f IZY ´f`ÀfûÔ IYe 

fSXffQe IYe ªfû IY»fBÊX £fû»fe W`X, CXÀfIZY 

´feLZX IYe IYWXf³fe ·fe fZWXQ dQ»f¨fÀ´f W`XÜ 

¹fWX ²f³fSXfdVf sqrr IZY Aad°f¸f ¸fWXe³fZ ¸fZÔ 

d½fVû¿f °füSX ´fSX ffSXffaIYe IZY QdSX¹ffffQ 

BX»ffIZY ¸fZa £f¨fÊ IZY d»fE ¸faªfcSX IYe ¦fBÊX 

±feÜ BXÀfe BX»ffIZY ÀfZ fZ³fe IZY fZMZX SXfIZYVf 

½f¸ffÊ ³fZ IYfa¦fiZÀf IZY dMXIYMX ´fSX d´fL»fZ 

Àff»f d½f²ff³fÀf·ff ¨fb³ff½f »fOÞXf ±ffÜ 

´fb£°ff dQ£f SXWXf W`X dIY SXfIZYVf IYû ¨fb³ff½f 

dªf°ff³fZ IZY d»fE ¸faÂff»f¹f IZY ´f`ÀfûÔ IYe 

QdSX¹ffffQ AüSX CXÀfIZY AfÀf-´ffÀf IZY 

BX»ffIYûÔ ¸fZÔ ªf¸fIYSX faQSffMX IYe ¦fBÊXÜ 

ÀIcY»fûÔ IYû ´f`Àff ffaMXf ¦f¹ff, ÀfOÞXIYE ´fb»f 

IZY ³ff¸f ´fSX IYSXûOÞXûÔ IYf £f¨fÊ dQ£ff¹ff 

¦f¹ffÜ 

WXf»ffadIY ¨fb³ff½f IZY ³f°feªfZ fZ³fe IYe 

CX¸¸feQûÔ IZY d£f»ffRY SXWZX AüSX CX³fIYf fZMXf 

SXfIZYVf ½f¸ffÊ fbSXe °fSXWX WXfSX ¦f¹ffÜ fZMZX IZY 

¨fb³ff½f WXfSX°fZ WXe fZ³fe ³fZ QdSX¹ffffQ ÀfZ 

dIY³ffSXf IYSX d»f¹ffÜ d»fWXfªff ¸faÂff»f¹f 

IYe IaY´fd³f¹fûÔ IZY ´f`ÀfZ ÀfZ ªfû ÀIcY»f 

À½feIÈY°f dIYE ¦fE ½fZ Af²û A²fcSmX WXe SXWX 

¦fEÜ ÀfOÞXIZÔY £fÀ°ff WXf»f WXfZ ¦fBËX ªffdIY 

´fb»f f³ff WXe ³fWXeÔÜ NZXIZYQfSXûÔ AüSX fZ³fe IZY 

IYSXedf¹fûÔ IYû RYf¹fQf ªføYSX WbXAf 

»fûIYÀf·ff ¨fb³ff½f ³fªfQeIY W`Xa, Àfû 

¸faÂff»f¹f IYe IaY´fd³f¹ffa Af ¦fûÔOXf ¸fZÔ fOÞXe 

°ffQfQ ¸fZÔ ÀfüSX »ff»fMZX³f ½f ÀfüSX fdØf¹ffa 

ffaMX SXWXe W`ÔXÜ ÀfSXIYfSXe ²f³f IYf Qb÷Y´f¹fû¦f 

Àfd¸fd°f IYe ³fªfSX ¸fZÔ ¸faÂfe IYû ¨fb³ff½fe 

RYf¹fQf ´fWbaX¨ff³fZ IYe IY½ff¹fQ ·fSX W`XÜ 

ÀfaÀfQe¹f Àfd¸fd°f IYû ª¹ffQf W`SXf³fe 

¹fWX QZ£fIYSX WbXBÊX W`X dIY ÀfeEÀfAfSX RaYOX 

29 

dVfIaYªff 


IYû BXÀ´ff°f ¸faÂfe IZY ¨fb³ff½f ÃûÂf ¸fZÔ d³f¹f¸fûÔ 

IZY d½f÷YðX £f¨fÊ dIY¹ff ¦f¹ffÜ ½fWXfa 

¸faÂff»f¹f IYe dIYÀfe ·fe IaY´f³fe IYf ³f °fû 

IYûBÊX fOÞXf Àfa¹faÂf W`X AüSX ³f WXe IYûBÊX 

´fdSX¹fûªf³ffÜ d»fWXfªff Àfd¸fd°f ³fZ BXÀfZ Àfe²û 

°füSX ´fSX ¸faÂff»f¹f IYe AfZSX ÀfZ ´fQ AüSX 

´f`ÀfZ IZY Qb÷Y´f¹fû¦f IYf ¸ff¸f»ff IYSXfSX dQ¹ff 

W`XÜ Àfd¸fd°f IYe ³fªfSX ¸fZÔ EZÀff ¸faÂfe IYû 

£fbVf IYSX³fZ IZY d»fE dIY¹ff ¦f¹ff W`XÜ ÀMXe»f 

¸faÂff»f¹f IYe BX³f IaY´fd³f¹fûÔ ³fZ d³f¹f¸f 

IYf¹fQûÔ IYû °ffIY ´fSX SX£fIYSX R`YÀf»fZ dIYE 

W`ÔXÜ 

AÀf»fe Q½ffBÊX¹fûÔ IYf EIY¸ffÂf À±ff³f 

¸fQ³f ¸fûWX³f: 9891897319 

Àfd¨f³f ¦fû¹f»f: 9911017108 

BÊX¸ff³fQfSXe WXe WX¸ffSXe ´fWX¨ff³f W`X 

¦fb¯f½fØff WXe WX¸ffSXe IYÀfüMXe W`X 

Afg»f BaXdOX¹ff 

¸fZdOXIY»f ÀMXûSX 

Àf·fe ´fiIYfSX IYe Aa¦fiZªfe E½fa QZVfe Q½ffBÊX¹ffa CX´f»f²f W`ÔXÜ 

EIY ffSX ÀfZ½ff IYf A½fÀfSX A½fV¹f QZÔÜ 

369-E/3, IYnc´fcSXf, ¸ff»fe½ffOÞXf ¨füIY, 

¦ffdªf¹ffffQ

SXf 

Ad·fªfe°f 

áÑXe¹f ªf³f°ff Q»f IZY A ²¹fÃf »ff»fc 

´fiÀffQ A´f³fe fe½fe SXffOÞXe QZ½fe 

IYû °fû ´fWX»fZ WXe dÀf¹ffÀfe OX¦fSX ´fSX 

£feÔ¨f ¨fbIZY W`ÔX, Af ffSXe fZMXûÔ IYe W`XÜ dfWXfSX 

IZY ¸fb£¹f¸faÂfe ³fe°feVf IbY¸ffSX IYû ´fMX£f³fe 

QZ³fZ ¸fZÔ ³ffIYf¸f SXWZX BXÀf ¹ffQ½f Qa´f°fe ³fZ d´fL 

»fZ dQ³fûÔ A´f³fZ fZMXûÔ IYe ªfûSXQfSX »ffad¨fa¦f 

´ffMXeÊ SX£feÜ ´fiQZVf·fSX ÀfZ ·feOÞX ªfbMXfBÊXÜ Qf½ff 

¹fZ NXûÔIYf dIY ¹fWXfa ªfû ·feOÞX ªfbMXe W`X, ½fû 

dfWXfSX IYû fQ»f³fZ IZY d»fE AfBÊX W`XÜ ³fe°feVf 

IYû WXMXf³fZ IZY d»fE ªfbMXe W`XÜ Ad°f CX°ÀffWX ¸fZÔ 

»ff»fc ³fZ ³fe°feVf IYû °f¸ff¸f CX»MXe-Àfe²fe 

ff°fZÔ ·fe IYWXeÔÜ ¸f¹ffÊQf IYe Àfe¸ffEa »ffa§feÔ °fû 

ªfQ¹fc ´fiQZVf A²¹fÃf ³fZ dSX´fûMÊX ·fe d»f£ff Qe 

»ff»fc IZY d£f»ffRYÜ BXÀf dÀf¹ffÀfe OÑXf¸fZ ¸fZÔ 

»ff»fc IZY fZMXûÔ IYe »ffad¨fa¦f RYeIYe ´fOÞX ¦fBÊXÜ 

kªff °fIY SXWZX¦ff Àf¸fûÀfZ ¸fZÔ Af»fc, °ff 

°fIY SXWZX¦ff dfWXfSX ¸fZÔ »ff»fcl ªf`ÀfZ ³ffSXûÔ IZY 

30 


»ff»fc IZY fZMXûÔ IYe k»ffad¨fa¦fl RZY»f 


Àff±f WXe dQne ÀfZ »fZIYSX dfWXfSX °fIY »ff»fc- 

SXfªfIYf »f¦f·f¦f ÀfRYf¹ff °fû WXû WXe ¨fbIYf W`XÜ 

Af »ff»fc dÀfRÊY ¨fbMXIbY»fûÔ ¹ff WaXÀfedNXNXû»fe 

½ff»fZ ¸füIYûÔ ´fSX WXe ´ffE ªff°fZ W`ÔXÜ 

SXfªf³fed°f ¸fZÔ CX³fIYe ªf¸fe³f d£fÀfIY ¨fbIYe W`XÜ 

dfWXfSX ¸fZÔ CX³fIYe A´f³fe IYûBÊX EZÀfe 

SXfªf³fed°fIY d½fSXfÀf°f ·fe ³fWXeÔ W`X, dªfÀfZ 

CX³fIYe Aü»ffQ Àfa·ff»f³fZ IYû Af¦fZ AfEÜ 

BXÀfÀfZ SXfª¹f IYf fOÞXf ·f»ff WXû ªffE¦ffÜ 

dfWXfSX IYû fQ»f°ff WbXAf QZ£f³fZ ½ff»fûÔ IYe 

³fªfSX ¸fZÔ k»ff»fc EaOX ÀfaÀfl IZY fZMXûÔ IYû »ffa¨f 

IYSX³fZ IZY ³fE ´fi¹fû¦f ¸fWXªf MXûMXIYf WXe 

Àffdf°f WXû°fZ dQ£f SXWZX W`ÔXÜ EZÀff IYWX³fZ ½ff»fûÔ 

IYf Af²ffSX ¹fZ W`X dIY »ff»fc ³fZ °fZSXWX Àff»f 

dfWXfSX ¸fZÔ VffÀf³f IYSXIZY ¨fü°fSXRYf »fcMX AüSX 

¦fbaOXf¦fQeÊ IYf Af»f¸f f³ff dQ¹ff ±ffÜ dfWXfSX 

¸fZÔ ³f d½fIYfÀf dQ£f SXWXf ±ff, ³f WXe ÀfbIcY³f 

±ffÜ d½fIYfÀf IZY ÀffSmX ¸ff³fIYûÔ ¸fZÔ dfWXfSX 

SXÀff°f»f ¸fZÔ ªff SXWXf ±ffÜ fQ»ff½f WbXAf °fû 

³fe°feVf ³fZ ´ffa¨f Àff»f ¸fZÔ ½fû IYfSX³ff¸ff IYSX 

dQ£ff¹ff W`X, dªfÀfIYe ³f dÀfRÊY dfWXfSX, fd»IY 

´fcSmX QZVf IYû QSXIYfSX W`XÜ ³fe°feVf ³fZ ¹fWXfa 

d½fIYfÀf IYe ¦fa¦ff fWXf OXf»feÜ ´f`Qf WXû°fZ WXe 

dfWXfSX LXûOÞX³fZ IYû ¸fªffcSX »fû¦f Af dfWXfSX 

¸fZÔ WXe ÷YIYIYSX A´f³fZ d»fE ³fBÊX dªfaQ¦fe 

°f»ffVf SXWZX WàÜ dfWXfSX ³fZ »fOÞXdIY¹fûÔ IYe 


dVfÃff IZY d»fE ªfû IbYLX dIY¹ff, ½fû QZVf·fSX 

¸fZÔ d¸fÀff»f W`XÜ ¸fdWX»ffAûÔ IYû ´fa¨ff¹f°fûÔ ¸fZÔ 

Af²fe ÀfeMZÔX QZIYSX ³fe°feVf ³fZ §fSX-´fdSX½ffSûÔ 

IYû ¸fªffc°f f³ff¹ff W`XÜ dfWXfSX Afªf CXÀf 

¦fSXefe ÀfZ CXfSX SXWXf W`X, dªfÀfZ »fZIYSX 

Qbd³f¹ff·fSX ¸fZÔ CXÀfZ fQ³ff¸fe d¸f»f SXWXe ±feÜ 

QSXAÀf»f, ³fe°feVf IYû CX£ffOÞX³fZ IZY 

d»fE »ff»fc ´fiÀffQ ³fZ A´f³fZ ²fbSX d½fSXû²fe 

Qd»f°f ³fZ°ff SXf¸fd½f»ffÀf ´ffÀf½ff³f °fIY ÀfZ 

¦fNXªfûOÞX dIY¹ff ±ffÜ ´fSX, ªf³f°ff ³fZ Qû³fûÔ IYf 

WXf»f BX°f³ff fbSXf dIY¹ff dIY ³f »ff»fc IYWXeÔ IZY 

SXWZX, ³f WXe SXf¸fd½f»ffÀf ´ffÀf½ff³fÜ dIYÀfe 

ªf¸ff³fZ ¸fZÔ ÀfØff IYf dSX¸fûM XA´f³fe ªfZf ¸fZÔ 

SX£f³fZ ½ff»fZ BX³f Qû³fûÔ ³fZ°ffAûÔ IYû dfWXfSX IYe 

ªf³f°ff ³fZ ´fcSXe °fSXWX ÀfZ ³fIYfSX dQ¹ff W`XÜ Afªf 

Qû³fûÔ WXe dfWXfSX ¸fZÔ A»f¦f-±f»f¦f ´fOÞXZ W`ÔXÜ 

CXÀfe EIYfa°f½ffÀf ÀfZ ´ffSX ´ff³fZ IZY d»fE ªff 

»ff»fc IYû IYûBÊX AüSX SXfÀ°ff ³fWXeÔ dQ£ff °fû 

fZMXûÔ IYû WXe »ffa¨f IYSXIZY IbYLX ³f¹ff IYSX³fZ 

IYf ´»ff³f f³ff¹ffÜ »ff»fc IZY °fe³fûÔ fZMZX ¸fa¨f 

´fSX AfEÜ IYSXef ´f¨ffÀf WXªffSX IYe ·feOÞX IYe 

¸füªfcQ¦fe ¸fZÔ »ff»fc ³fZ ³fe°feVf IZY d£f»ffRY 

£fcf ·fOÞXfÀf d³fIYf»feÜ ªfbff³f ·fe dRYÀf»feÜ 

IbYLX Àf¸feÃfIYûÔ ³fZ IYWXf dIY »ff»fc Af 

kÀfdNX¹ffl SXWZX W`ÔXÜ dSXMXf¹fSX¸fZÔMX IYe CX¸fi WXû³fZ 

IYe ½fªfWX ÀfZ WXe CX³WXûÔ³fZ fZMXûÔ IYû »ffa¨f 

dIY¹ff W`XÜ °ffdIY, ªfe°fZ-ªfe CX³WZÔ À±ffd´f°f 

IYSX ÀfIZÔYÜ »ff»fc A´f³fe ½faVffZ»f IYû fPÞXf³fZ 

IZY d»fE »ff»ffd¹f°f dIY°f³fZ WXe WXûÔ, »fZdIY³f 

CX³fIZY d»fE ¹fZ IYf¸f fZWXQ IYdNX³f W`XÜ ÀfWXe 

¸ff¹f³fZ ¸fZÔ °fû ¨ffSXf §fûMXf»fZ ¸fZÔ °ff ªfZ»f IYe 

WX½ff £ff³fZ IYe ½fªfWX ÀfZ ½fû SXffOÞXe IYû 

SXfªf³fed°f ¸fZÔ CX°ffSXIYSX Àfe²û ¸fb£¹f¸faÂfe IYe 

IbYÀfeÊ W`ÔXOXAû½fSX IYSX³fZ ¸fZÔ IYf¸f¹fff °fû SXWZX, 

QSXAÀf»f, ³fe°feVf IYû CX£ffOÞX³fZ IZY d»fE »ff»fc ´fiÀffQ ³fZ A´f³fZ ²fbSX d½fSXû²fe 

Qd»f°f ³fZ°ff SXf¸fd½f»ffÀf ´ffÀf½ff³f °fIY ÀfZ ¦fNXªfûOÞX dIY¹ff ±ffÜ ´fSX, ªf³f°ff ³fZ 

Qû³fûÔ IYf WXf»f BX°f³ff fbSXf dIY¹ff dIY ³f »ff»fc IYWXeÔ IZY SXWZX, ³f WXe 

SXf¸fd½f»ffÀf ´ffÀf½ff³fÜ 

31 


»fZdIY³f Af ½fû dQ³f ³fWXeÔ SXWZXÜ »ff»fc IYe 

SXfªf³fed°fIY ªf¸fe³f Af ´fcSXe °fSXWX d£fÀfIY 

¨fbIYe W`XÜ ³f ªff³fZ ¢¹fûÔ »ff»fc ´fiÀffQ ¹fZ ³fWXeÔ 

Àf¸fÓf ´ff SXWZX W`ÔX dIY SXfªf³fed°f ³f °fû dIiYIZYMX 

IYf ¸f`Qf³f W`X AüSX ³f WXe °fe³f §faMZX IYf ÀfIÊYÀf 

Vfû dIY ²fbAfa²ffSX fnZffªfe IZY IYSX°ff 

dQ£ff IYSX ¹ff ÀfIÊYÀf ¸fZÔ QVfÊIYûÔ IYû WaXÀff°fZ- 

WaXÀff°fZ CX³fIZY ´fZMX Rb »ff IYSX »fû¦fûÔ IYe 

Àf¸fÀ¹ffAûÔ IYf WX»f PcaXPXf ªff ÀfIY°ff W`XÜ 

EZÀff IYSXIZY Af´f IbYLX »fû¦fûÔ IYû IbYLX ffSX 

A½fV¹f ¸fc£fÊ f³ff ÀfIY°fZ W`ÔX ¸f¦fSX, WXSX ffSX 

Àff »fû¦fûÔ IYû ¸fc£fÊ WXd¦fÊªf ³fWXeÔ f³ff

ÀfIY°fZÜ ´fMX³ff IZY ¦ffa²fe ¸f`Qf³f ¸fZÔ »ff£fûÔ 

÷Y´f¹ff ´ff³fe IYe °fSXWX fWXf IYSX IbYLX WXªffSX 

»fû¦fûÔ IYe ·feOXÞ ªføYSX ªf¸ff IYSXIZY IYWXf ªff 

ÀfIY°ff W`X dIY Af dfWXfSX ¸fZÔ ³fBÊX ´fePÞXe IZY 

SXfªf³fed°f ¸fZÔ CX°fSX³fZ IZY dQ³f Af ¦fE W`ÔX ¸f¦fSX 

dfWXfSX IZY »fû¦f ´fcLX ÀfIY°fZ W`ÔX dIY ¹fZ ³fBÊX 

´fePÞXe dIYÀf d½fSXfÀf°f IZY Af²ffSX ´fSX 

SXfªf³fed°f IZY ¸f`Qf³f ¸fZÔ IcYQZ¦fe AüSX ½fWX ·fe 

»ff»fc ªfe IYe ´ffMXeÊ ¸fZÔ OXfg. SX§fb½faVf ´fiÀffQ 

dÀfaWX ªf`ÀfZ d½fõXf³f AüSX ¦ffa½fûÔ IYe Àf¸fÀ¹ffAûÔ 

IYû ·fe°fSX °fIY ªff³f³fZ AüSX ´fSX£f³fZ ½ff»fZ 

³fZ°ff IZY WXû³fZ IZY ff½fªfcQÜ 

¹ffQ IYedªf¹fZ »ff»fc IYf ½fû 

´ffgd»fdMXIY»f MXd³fË¦f ´½ffBaXMX, ªff rzyz ¸fZÔ 

¨fü²fSXe QZ½fe »ff»f ³fZ CX³WZÔX dfWXfSX IYf AüSX 

¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX ¹ffQ½f IYû CXØfSX ´fiQZVf IYf 

¸fb£¹f¸faÂfe f³ff¹ff ±ffÜ QZ½fe»ff»f IYe ¸faVff 

¹fWXe ±fe dIY BX³f Qû³fûÔ SXfª¹fûÔ IYe ff¦fOXûSX 

½fWXfa IYe ²fSX°fe ÀfZ d³fIY»fZ ¦fSXef AfQd¸f¹fûÔ 

IZY WXf±f ¸fZÔ Qe ªff¹fZ dªfÀfÀfZ Af¸f AfQ¸fe 

IYû SXfWX°f d¸f»fZÜ ³f ¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX ¹ffQ½f 

£fbQ IYû Àffdf°f IYSX ÀfIZY, ³f WXe »ff»fc 

¹ffQ½f WXeÜ ¸fb»ff¹f¸f ³fZ ªf³f°ff Q»f ÀfZ A»f¦f 

WXûIYSX ´fcSmX ´fdSX½ffSX IYe kÀf¸ffªf½ffQe ´ffMXeÊ 

EaOX IaY´f³fel f³ff »fe °fû »ff»fc ³fZ k»ff»fc EaOX 

IY¸´f³fel (´f}e ½f Àff»fZ)Ü Af Àff»fZ IZY 

Àff±f fZMXûÔ IZY Af³fZ ÀfZ ´ffMXeÊ k»ff»fc ´fiÀffQ 

EaOX ÀfaÀfl IYWX»ff³fZ »f¦fe W`XÜ dfWXfSX IYf ¹ff 

»ff»fc IYf BXÀfÀfZ IYûBÊX ·f»ff WXû¦ff, 


dRY»fWXf»f °fû ³fWXeÔ dQ£f°ffÜ °ffªff Àf½fZÊ °fû 

¹fWXe f°ff°fZ W`ÔX dIY ³fe°feVf IYe ªfQ¹fc 

»ffZIYÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ IYdSXV¸ff IYSX³fZ ªff SXWXe 

W`XÜ QcÀfSmX ´ff¹fQf³f ´fSX ·ffªf´ff WXû¦feÜ Qû³fûÔ 

ÀfZ f¨feÔ °fe³f ¨ffSX ÀfeMZÔX WXe »ff»fc IZY £ff°fZ ¸fZÔ 

Af ªffEa °fû fOÞXe ff°f WXû¦feÜ dfWXfSX ¸fZÔ 

IYfa¦fiZÀf IYf ·fe fbSXf WXßf °f¹f W`XÜ 

½f`ÀfZ, »ff»fc ³fZ WXe ½faVf½ffQ IYe SXfªf³fed°f 

³fWXeÔ IYeÜ ½faVf½ffQ IYe VfbøYAf°f °fû QZVf IYe 

ÀffÀfZ fOÞXe AüSX ´fbSXf³fe ´ffMXeÊ IYfa¦fiZÀf ³fZ WXe 

VfbøY IYe W`XÜ Af d½fd·fÖf ÃûÂfe¹f Q»f ·fe 

B³fIZY WXe ³f¢Vû-IYQ¸f ´fSX W`ÔXÜ IYfa¦fiZÀf ³fZ 

½faVf½ffQ IYf ÀfWXfSXf BXÀfd»fE ³fWXeÔ d»f¹ff W`X 

dIY BXÀfIZY df³ff ³fZWXøY-¦ffa²fe ´fdSX½ffSX 

AÀfbSXdÃf°f WXû ªffE¦ff, fd»IY BXÀfd»fE 

d»f¹ff dIY BXÀfIZY df³ff QZVf IYe ¹fWX ÀffÀfZ 

´fbSXf³fe ´ffMXeÊ df£fSX ªffE¦fe ¢¹fûÔdIY IYfa¦fiZÀf 

VfbøY ÀfZ WXe d½fd·f³³f d½f¨ffSX²ffSXfAûÔ ½ff»fZ 

Àf¸fcWXûÔ IYf ¦fNXfa²f³f SXWXe W`XÜ IYfa¦fiZÀfe ¸ff³f°fZ 

W`ÔX dIY ³fZWXøY-BaXdQSXf ¦ffa²fe ´fdSX½ffSX IYf 

A°fe°f BX°f³ff ¨f¸fIYe»ff AüSX d½fSXfMX W`X dIY 

CXÀfIZY df³ff À½f°f³Âf ·ffSX°f IZY d½fIYfÀf IYf 

BXd°fWXfÀf d»f£ff WXe ³fWXeÔ ªff ÀfIY°ffÜ ÃûÂfe¹f 

Q»fûÔ IYf ´fdSX½ffSX½ffQ ¨f»ff³ff ·fe IbYLX- 

IbYLX CXÀfe dIYÀ¸f IYf W`XÜ ´fSX, ªff ÃûÂfe¹f 

Q»f ·fe EZÀfe WXe SX½ff¹f°fûÔ IYû A´f³ff°fZ W`ÔX °fû 

A´f³fZ WXf±f ªf»ff f`NX°fZ W`ÔXÜ °fd¸f»f³ffOcX IYf 

CXQfWXSX¯f QZd£fEÜ E¸f,IY÷Y¯ffd³fd²f IYe 

OeE¸fIZY IZY ¸fbIYff»fZ ªf¹f»fd»f°ff ³fZ dªfÀf 

AÖff Qi¸fbIY ³ff¸f IYe QbIYf³f ¨f»ff SX£fe W`X, 

½fWX BXÀf SXfª¹f IZY d½f´fÃf IZY ÀffÀfZ 

´fid°f·ffVff»fe AüSX »fûIYd´fi¹f ³fZ°ff À½f. 

Àfe.E¸f. AÖffQbSXBÊX IYe d½fSXfÀf°f ÀfZ d³fIY»fZ 

½f`ÀfZ, »ff»fc ³fZ WXe ½faVf½ffQ IYe SXfªf³fed°f ³fWXeÔ IYeÜ ½faVf½ffQ IYe VfbøYAf°f °fû 

QZVf IYe ÀffÀfZ fOÞXe AüSX ´fbSXf³fe ´ffMXeÊ IYfa¦fiZÀf ³fZ WXe VfbøY IYe W`XÜ Af 

d½fd·fÖf ÃûÂfe¹f Q»f ·fe BX³fIZY WXe ³f¢Vû-IYQ¸f ´fSX W`ÔXÜ IYfa¦fiZÀf ³fZ ½faVf½ffQ 

IYf ÀfWXfSXf BXÀfd»fE ³fWXeÔ d»f¹ff W`X dIY BXÀfIZY df³ff ³fZWXøY-¦ffa²fe ´fdSX½ffSX 

AÀfbSXdÃf°f WXû ªffE¦ff, fd»IY BXÀfd»fE d»f¹ff dIY BXÀfIZY df³ff QZVf IYe ¹fWX 

ÀffÀfZ ´fbSXf³fe ´ffMXeÊ df£fSX ªffE¦fe ¢¹fûÔdIY IYfa¦fiZÀf VfbøY ÀfZ WXe d½fd·f³³f 

d½f¨ffSX²ffSXfAûÔ ½ff»fZ Àf¸fcWXûÔ IYf ¦fNXfa²f³f SXWXe W`XÜ 

32 


À½f. E¸f.ªfe. SXf¸f¨f³Qi³f IYe »fûIYd´fi¹f°ff 

IYe ½fªfWX ÀfZ W`XÜ A°f: Qi¸fbIY ½f AÖff Qi¸fbIY 

³fZ IYfa¦fiZÀf ªf`Àfe SXfáÑXe¹f ´ffMXeÊ IYû ·fe BXÀf 

SXfª¹f ¸fZÔ Àf³Q·fÊWXe³f f³ff dQ¹ff W`X »fZdIY³f 

SXfáÑXe¹f ¨fb³ff½fûÔ ¸fZÔ IYfa¦fiZÀf BXÀf SXfª¹f ¸fZÔ Qi¸fbIY 

½f AÖff Qi¸fbIY IZY ½f¨fÊÀ½f IZY ff½fªfcQ 

Àf³Q·fÊWXe³f ³fWXeÔ f³f ´ffBÊXÜ NXeIY ¹fWXe dÀ±fd°f 

CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ W`XÜ BXÀf SXfª¹f ¸fZÔ ¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX 

½f ¸ff¹ff½f°fe fZVfIY IYfa¦fiZÀf ½f ·ffªf´ff 

ªf`Àfe SXfáÑXe¹f ´ffdMÊX¹fûÔ ÀfZ SXfª¹f ¸fZÔ fWbX°f Af¦fZ 

d³fIY»f ¦fBÊX WXûÔ ¸f¦fSX SXfáÑXe¹f ¨fb³ff½fûÔ ¸fZÔ Qû³fûÔ 

WXe ´ffdMÊX¹ffZÔ (IYfa¦fiZÀf AüSX ·ffªf´ff) IYe 

°fSXRY SXfª¹f IYe ªf³f°ff CX¸¸feQ ÀfZ QZ£f°fe 

³fªfSX Af°fe W`XÜ »ff»fc-¸fb»ff¹f¸f ¹ff ¸ff¹ff 

IYû Vff¹fQ ¹fZ Àf©ffBÊX A·fe ·fe ³fWXeÔ dQ£f 

SXWXeÜ ¹ff dRYSX ¸fQ ¸fZÔ ¨fcSX ¹fZ ³fZ°ff QZ£f³ff ·fe 

³fWXeÔ ¨ffWX°fZÜ

33 


ÀffaÀf°f ¸fZÔ k¸fbnfl ¸fb»ff¹f¸f 

´fi 

¸fe³fc ½f¸ffÊ 

²ff³f¸faÂfe IYe IbYÀfeÊ ´fSX MXIYMXIYe 

»f¦ffE Àf´ff ¸fbd£f¹ff ¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX 

¹ffQ½f IZY ASX¸ff³fûÔ ´fSX CX³fIZY fZMZX IYe 

A¦fb½ffBÊX ½ff»fe ÀfSXIYfSX WXe ´ff³fe RZYSmX ªff SXWXe 

W`XÜ ¸fb»ff¹f¸f ³fZ dªf³f ¸fbdÀ»f¸fûÔ IYû ´fMXf³fZ IZY 

d»fE k¸fbnfl °fIY IYWX»f½ff³ff ´fÀfaQ dIY¹ffÜ 

°f¸ff¸f ½fû IYf¸f dIYE, dªf³fÀfZ ÀfSXIYfSX 

¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IZY Af¦fZ »ff»f IYf»fe³f dfLXfE 

»f¦feÜ d½fSXûd²f¹fûÔ ³fZ £fcf WXf¹f-°füff ¸f¨ffBÊX, 

»fZdIY³f ¸fb»ff¹f¸f ³fZ IY·fe BXÀfIYe ´fSX½ffWX 

³fWXeÔ IYe AüSX »ff·f ¹fZ IY¸ff¹ff dIY ¹ffQ½f, 

¸fbÀf»f¸ff³f, IbY¸feÊ AüSX IbYLX A³¹f ªffd°f¹fûÔ 

IZY ÀfWX¹fû¦f ÀfZ À±ffd´f°f IYfa¦fiZÀf AüSX ·ffªf´ff 

´ffdMÊX¹fûÔ IYe ¹fc´fe ¸fZÔ Qb¦fÊd°f IYSX OXf»feÜ Af 

CX³fIYf BXSXfQf dQne IYe ÀfØff WXd±f¹ff³fZ IYf 

W`X, »fZdIY³f SXûOÞZX ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IYe ³ffSXfªf¦fe IZY 

W`ÔXÜ 

Ad£f»fZVf IYe °ffªf´fûVfe IZY QüSXf³f 

¸fb»ff¹f¸f ³fZ Àfû¨ff ·fe ³f WXû¦ff dIY CX³fIYf 

»ffOX»ff BX°f³ff kf¨fIYf³ffl ¸fb£¹f¸faÂfe 

Àffdf°f WXû¦ffÜ dªfÀfIZY WXf±f ÀfZ ¹fcSXûIiZYÀfe 

dRYÀf»f ªffE¦feÜ ÀfSXIYfSX IYe dIYSXdIYSXe 

WXû¦feÜ ¹fc´fe ¸fZÔ ¦fbaOXfSXfªf WXû¦ffÜ £fb»fZAf¸f 

A´fSXf²fe §fçfZÔ¦fZÜ ¹fZ WXIYeIY°f sqqx ¸fZÔ 

´fd»fIY ³fZ QZ£fe AüSX CX³WZÔX ÀfØff ÀfZ ffWXSX 

IYf SXfÀ°ff QZ£f³ff ´fOÞXfÜ sqrs ¸fZÔ ¸ff¹ff IYe 

»fcMX ÀfZ °fa¦f ªf³f°ff ³fZ dRYSX BXÀf CX¸¸feQ IZY 

Àff±f ÀfØff W`ÔXOXAû½fSX IYe, °ffdIY ¹fc´fe ¸fZÔ ·fe 

d½fIYfÀf IYe f¹ffSX fWZXÜ A´fSXf²f AüSX 

ÀfØff²ffdSX¹fûÔ IYf ¦fNXªfûOÞX £f°¸f WXûÜ ¸ffdRY¹ff 


IYf ÀfRYf¹ff WXûÜ Àff¸´fiQfd¹fIY °f³ff½f ³f WXûÜ 

´fSX, ÀffSXZ £¹ff»f IbYIYSX ¸fZÔ WXe QRY³f WXû ¦fEÜ 

´fb»ff½f °fû ´fIYf WXe ³fWXeÔÜ Àff»f·fSX IYe 

CX´f»fd²f¹fûÔ ´fSX ¹fc´fe ¸fZÔ sv Qa¦fZ ·ffSXe ´fOÞX 

¦fEÜ ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IYfZ ¹fWXfa d³fVff³ff f³ff¹ff 

¦f¹ff °fû ¸fb»ff¹f¸f dÀfaWX ·fe fZMZX IYe ÀfSXIYfSX 

AüSX ¹fcSXûIiZYÀfe ´fSX ªf¸fIYSX fSXÀfZÜ CX³fIYf 

½fûMX f`ÔIY QSXIY ªfû SXWXf ±ffÜ ¸fb»ff¹f¸f ³fZ 

ARYÀfSXûÔ, ¸fadÂf¹fûÔ IYe £fb»fe k»fcMXl QZ£f 

IYOÞXf ÀffIY dÀf£ff³fZ IZY IYOÞXIY °fZ½fSX 

dQ£ffEÜ ´fSX, AÀfSX IbYLX ³f WbXAfÜ IbaYOXf ¸fZÔ 

¸faÂfe IZY ¦fbaOXûÔ õXfSXf BÊX¸ff³fQfSX ÀfdIÊY»f 

AfgdRYÀfSX dªf¹ff CX»f WXIY IYe WX°¹ff IYûPÞX ¸fZÔ 

£ffªf WXû ¦fBÊXÜ ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IZY AfIiYûVf IYû 

QZ£f ¨fWZX°fZ £ffô-SXÀfQ ¸faÂfe SX§fbSXfªf ´fi°ff´f 

dÀfaWX CXRÊY SXfªff ·ü¹ff ÀfZ ÀfSXIYfSX ³fZ BXÀ°feRYf

ªføYSX »fZ d»f¹ff, »fZdIY³f ÀfefeAfBÊX ªffa¨f 

IYe dÀfRYfdSXVf IZY ff½fªfcQ SXfªff ·ü¹ff ´fSX 

IYSX¸f ´fcSmX SXWZXÜ ¸ff¸f»fZ IYe ªffa¨f IYSX SXWXe 

ÀfefeAfBÊX CX³fIZY OÑXfBX½fSX IYû WX°¹ffIYfaOX ¸fZÔ 

Qfû¨f ¨fbIYe W`XÜ SXfªff ·f`¹ff ·fe ´fcLX°ffLX IZY 

Qf¹fSmX ¸fZÔ W`ÔXÜ ³füIYSXe AüSX £fb»fZWXf±f ÀfZ Qü»f°f 

ffaMX³fZ IZY ffQ ÀfSXIYfSX ªf`ÀfZ-°f`ÀfZ BXÀf 

´fiIYSX¯f ÀfZ ÀfSXIYfSX d´faOX LbXOÞXf ´ffBÊX ±fe dIY 

£ffd»fQ ¸fbªffdWXQ IYe ¸fü°f ÀfZ ªf£¸f dRYSX WXSmX 

WXû ¦fEÜ ´fc½ffË¨f»f ÀfZ »fZIYSX ´fd›¸ffa¨f»f °fIY 

¸fbÀf»f¸ff³fûÔ ³fZ Ad£f»fZVf ÀfSXIYfSX IYû 

IYûÀf³ff ¨ff»fc IYSX dQ¹ff W`XÜ QZVf-Qbd³f¹ff·fSX 

¸fZÔ A´f³fe füdðXIY °ffIY°f IZY fc°fZ A´fSXûÃf 

øY´f ÀfZ dÀf¹ffÀfe Q£f»f SX£f³fZ ½ff»fe 

A»fe¦fPÞX ¸fbdÀ»f¸f ¹fcd³f½fdÀfÊMXe ¸fZÔ ·fe Àf´ff 

ÀfSXIYfSX IYû f£ffÊÀ°f IYSX³fZ IYe ¸ffa¦f CXNXe, 

Ad£f»fZVf IZY d£f»ffRY ³ffSmX »f¦fZÜ 

QSXAÀf»f, dªfÀf £ffd»fQ ¸fbªffdWXQ IYe 

¸fü°f ´fSX ´fiQZVf ¸fZÔ WaX¦ff¸ff fSX´f SXWXf W`X, CXÀfZ 

Af°faIYe Àfa¦fNX³f WcXªfe IYf ÀfdIiY¹f ÀfQÀ¹f 

f°ff¹ff ¦f¹ff ±ffÜ 23 ³f½f¸fSX 2007 IYû 

½ffSXf¯fÀfe, »f£f³fDY AüSX R`YªffffQ IYe 

IY¨fWXdSX¹fûÔ ¸fZÔ WbXE dÀf»fdÀf»fZ½ffSX f¸f 

d½fÀRYûMXûÔ ¸fZÔ CXÀfIYf WXf±f WXû³fZ IZY AfSXû´f ¸fZÔ 

CXØfSX ´fiQZVf IYe À´fZVf»f MXfÀIY RYûÀfÊ AüSX 

Af°faIY½ffQ d³fSû²fe QÀ°fZ IZY Àfa¹fböY 

Ad·f¹ff³f ¸fZÔ ffSXffaIYe SmX»f½fZ ÀMZXVf³f ´fdSXÀfSX 

IZY ´ffÀf 22 dQÀfafSX 2007 IYû d¦fSXµ°ffSX 

dIY¹ff ±ffÜ ´fbd»fÀf IYf Qf½ff ±ff dIY CXÀfÀfZ 

fOÞXe ¸ffÂff ¸fZÔ d½fÀRYûMXIY ´fQf±fÊ AüSX ¦fû»ff 

fføYQ Àf¸fZ°f ´fid°ffad²f°f WXd±f¹ffSX d¸f»fZ W`ÔXÜ 

CXÀfIZY Àff±fe °ffdSXIY IYfdªf¸fe IYe ·fe 

d¦fSXµ°ffSXe WbXBÊX ±feÜ BX³WXeÔ f¸f ²f¸ffIYûÔ ¸fZÔ Qû 

A³¹f Af°faIYe ¸fûWX¸¸fQ A£°fSX AüSX 

ÀfªffQbSÊXWX¸ff³f IYû ·fe faQe f³ff¹ff ¦f¹ff ±ffÜ 

Àf·fe »f£f³fDY IZY dªf»ff IYfSXf¦ffSX ¸fZÔ d³f÷YðX 

±û Af`SX ´fZVfe ´fSX Àfafad²f°f AQf»f°fûÔ ¸fZÔ ªff°fZ 

±ûÜ ´fiQZVf ÀfSXIYfSX ³fZ ¸fbdÀ»f¸f ½fûMXûÔ IZY ¨fæYSX 

¸fZÔ £ffd»fQ AüSX °ffdSXIY ´fSX ÀfZ Àf·fe °fSXWX IZY 

¸fbIYQ¸fûÔ IYû ½ff´fÀf IYSX³fZ IYf R`YÀf»ff ·fe 

dIY¹ff ±ff, »fZdIY³f ffSXffaIYe IYe À±ff³fe¹f 

AQf»f°f ³fZ BXÀfZ £ffdSXªf IYSX dQ¹ff ±ffÜ ¨ffSXûÔ 

AfSXûd´f¹fûÔ IYfZ ry ¸fBÊX IYû »f£f³fDY 

IYfSXf¦ffSX ÀfZ R`YªffffQ IYe AQf»f°f ¸fZÔ ´fZVfe 

34 


Ad£f»fZVf IYe °ffªf´fûVfe IZY QüSXf³f ¸fb»ff¹f¸f ³fZ Àfû¨ff ·fe ³f WXû¦ff dIY 

CX³fIYf »ffOX»ff BX°f³ff kf¨fIYf³ffl ¸fb£¹f¸faÂfe Àffdf°f WXû¦ffÜ dªfÀfIZY WXf±f ÀfZ 

¹fcSXûIiZYÀfe dRYÀf»f ªffE¦feÜ ÀfSXIYfSX IYe dIYSXdIYSXe WXû¦feÜ ¹fc´fe ¸fZÔ ¦fbaOXfSXfªf 

WXû¦ffÜ £fb»fZAf¸f A´fSXf²fe §fçfZÔ¦fZÜ ¹fZ WXIYeIY°f sqqx ¸fZÔ ´fd»fIY ³fZ QZ£fe 

AüSX CX³WZÔX ÀfØff ÀfZ ffWXSX IYf SXfÀ°ff QZ£f³ff ´fOÞXfÜ sqrs ¸fZÔ ¸ff¹ff IYe »fcMX 

ÀfZ °fa¦f ªf³f°ff ³fZ dRYSX BXÀf CX¸¸feQ IZY Àff±f ÀfØff W`ÔXOXAû½fSX IYe, °ffdIY ¹fc´fe 

¸fZÔ ·fe d½fIYfÀf IYe f¹ffSX fWZXÜ 


IZY d»fE ·ffSXe ÀfbSXÃff ½¹f½fÀ±ff IZY fe¨f ´fZVf 

dIY¹ff ¦f¹ffÜ »füMX°fZ Àf¸f¹f £ffd»fQ IYe ¸fü°f 

WXû ¦fBÊXÜ ´fûÀMX¸ffMÊX¸f dSX´fûMÊX ¸fZÔ ¸fü°f IZY 

IYfSX¯fûÔ IYf ´f°ff ³fWXeÔ ¨f»f ÀfIYf °fû d½fÀfSXf 

ÀfbSXdÃf°f IYSX d»f¹ff ¦f¹ffÜ CXÀfIZY Àff±fe °fe³fûÔ 

Af°fadIY¹fûÔ ³fZ ·fe £ffd»fQ IYe °ffe¹f°f 

£fSXff WXû³fZ IYe ff°f IYWXe ±feÜ f°ff°fZ W`ÔX, 

£ffd»fQ IYfZ »fc »f¦f ¦fBÊX ±fe AüSX CXÀfIYe 

½fªfWX ÀfZ ùQ¹f¦fd°f ÷YIY ¦fBÊXÜ ÀfSXIYfSX ³fZ 

f½ff»f ¸f¨f°fZ QZ£f RYüSX³f WXe CX©f À°fSXe¹f 

ªffa¨f IZY AfQZVf dQEÜ £ffd»fQ IZY ´fdSX½ffSX 

½ff»fûÔ ³fZ ÀfefeAfBÊX ÀfZ ªffa¨f IYe dÀfRYfdSXVf 

·fe IYS QeÜ ´fdSXªf³fûÔ ³fZ ffSXffaIYe ±ff³fZ IZY 

´fc½fÊ OXeªfe´fe d½fIiY¸f dÀfaWX, °f°IYf»fe³f 

EOXeªfe fÈªf»ff»f (Af OXeªfe) Àf¸fZ°f us 

´fbd»fÀf Ad²fIYfdSX¹fûÔ IZY d£f»ffRY WX°¹ff IYe 

ÀffdªfVf IYe dSX´fûMÊX IYSX QeÜ WXf»ffadIY, 

Ad£f»fZVf ¹ffQ½f ³fZ f¹ff³fûÔ ¸fZÔ IYWXf dIY 

£ffd»fQ IYe ¸fü°f fe¸ffSXe ÀfZ WXbBÊX W`Ü WX°¹ff 

³fWXeÔ IYe ¦fBÊX, »fZdIY³f dÀf¹ffÀfe WbX¢¸fSXf³fûÔ ³fZ 

WaX¦ff¸ff ªffSXe SX£ffÜ 

Qfa½f »f¦ff °fû dQne IYe ªff¸ff ¸fdÀªfQ IZY 

VffWXe BX¸ff¸f AQbnf fb£ffSXe ³fZ ·fe ¸fb£¹f¸faÂfe 

Ad£f»fZVf ¹ffQ½f ÀfZ ¸fb»ffIYf°f IYSX ´fdSXªf³fûÔ 

IZY d»fE ¸fbAf½fªfZ IYe ¸ffa¦f °fIY IYSX OXf»feÜ 

BXÀf fe¨f, £ffd»fQ IYû BaXÀffRY dQ»ff³fZ IZY 

d»fE IY˜XSX½ffdQ¹fûÔ ³fZ ²fSX³fZ ´fiQVfÊ³f dIYEÜ 

Qff½f ¸fZÔ AfBÊX ÀfSXIYfSX ³fZ £ffd»fQ AüSX 

°ffdSXIY Àf¸fZ°f ¨ffSX Af°fadIY¹fûÔ IYû R`YªffffQ 

´fZVfe ´fSX »fZ ªff³fZ ½ff»fe ´fbd»fÀf MXe¸f IYû 

»ff´fSX½ffWXe IZY AfSXû´f ¸fZÔ d³f»fadf°f IYSX 

dQ¹ffÜ »f£f³fDY ´fbd»fÀf »ffBX³f ¸fZÔ °f`³ff°f

QSXû¦ff A½f²f SXf¸f, dÀf´ffWXe ¨faQiVû£fSX, 

Af³faQ ´fiIYfVf dÀfaWX, dªf°fZÔQi, ¸f³fûªf IbY¸ffSX, 

SXf¸fªfe ¹ffQ½f, Qe´fIY IbY¸ffSX, ªf¹f ´fiIYfVf 

AüSX »ff»fSXf¸f d³f»fadf°f dIYE ¦fE W`ÔXÜ 

ÀfSXIYfSX ³fZ d³f¸fZ¿f ªffa¨f Af¹fû¦f IYe dSX´fûMÊX IZY 

Af²ffSX ´fSX £ffd»fQ IYû fSXe IYSX dQ¹ffÜ 15 

CX³f ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IZY AfSXû´f ·fe ½ff´fÀf IYSXf 

dQE, ªfû 31 dQÀfafSX, 2008 ¸fZÔ SXf¸f´fbSX ¸fZÔ 

IZÔYQie¹f dSXªf½fÊ ´fbd»fÀf f»f (ÀfeAfSX´feERY) 

dVfd½fSX ´fSX WX¸f»ff IYSX³fZ IZY AfSXû´fe ±fZÜ BXÀf 

WX¸f»fZ ¸fZÔ AfNX »fû¦fûÔ IYe ¸fü°f WbXBÊX ±feÜ 

d½f´fÃf IYû f`NZX-dfNXfE Àf´ff IYû IYûÀf³fZ 

IYf ¸füIYf d¸f»f ¦f¹ff W`XÜ d½f´fÃfe IYWX SXWZX W`ÔX 

dIY ªff ·fe Àf´ff IYe ÀfSXIYfSX Af°fe W`X, 

¸fbdÀ»f¸f °fbáXeIYSX¯f IYe ´fSXfIYfâXf ´ffSX WXû 

ªff°fe W`XÜ OZX³f¸ffIÊY ¸fZÔ f³fZ IYfMcÊ³f ´fSX d½f½ffQ 

IZY ffQ IY˜XSX½ffQe ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ ³fZ ªf¸fIYSX 

WaX¦ff¸ff dIY¹ff ±ffÜ SXfªf²ff³fe IYe MXe»fZ ½ff»fe 

¸fdÀªfQ ÀfZ ³f¸ffªf ´fPÞX³fZ IZY ffQ Àf¸fcWX ¸fZÔ 

d³fIY»fIYSX ÀfOÞXIY ´fSX ´f`Q»f ¸ff¨fÊ IYSX°fZ WbXE 

£fcf °fûOÞXRYûOÞX IYeÜ ¨ffSX §faMZX °fIY WaX¦ff¸ff 

¨f»f°ff SXWXf, »fZdIY³f Àff±f ¨f»f SXWXe ´fbd»fÀf ¸fZÔ 

CX³WZÔX SXûIY³fZ IYe dWX¸¸f°f ³fWXeÔ WbXBÊXÜ CXÀf dQ³f 

SX´fMX »fZ³fZ IZY d»fE d³fIY»fZ ´fÂfIYfSXûÔ IYû ·fe 

´feMXf ¦f¹ff ±ffÜ °ff, ¦fû¸f°fe dIY³ffSmX ´ffIÊY ¸fZÔ 

dÀ±f°f ·f¦f½ff³f ¸fWXf½feSX IYe °fûOÞXe ¦fBÊX ´fid°f¸ff 

IYe ¸fSX¸¸f°f A·fe °fIY ³fWXeÔ IYSXfBÊX ¦fBÊX W`XÜ 

fe°fZ Àff»f R`YªffffQ ¸fZÔ Qb¦ffÊ ´fcªff IZY A½fÀfSX 

´fSX ¸fcd°fÊ d½fÀfªfÊ³f ªfb»fcÀf ´fSX WX¸f»ff dIY¹ff 

¦f¹ff ±ffÜ EIY ½¹fdöY IYe ¸fü°f WXû ¦fBÊX ±feÜ 

£ffd»fQ IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ dSX´fûMÊX ÀfZ £fRYf 

´fc½fÊ ´fbd»fÀf CX´f¸fWXfd³fQZVfIY d½fIiY¸f dÀfaWX 

IYWX°fZ W`ÔX, k£ffd»fQ Af°faIYe ±ffÜ CXÀfIYe 

´fWX¨ff³f ·fe Af°faIY½ffQe IZY WXe øY´f ¸fZÔ 

SXWZX¦feÜl £ffd»fQ IYe ¸fü°f IZY ffQ ´fc½fÊ 

´fbd»fÀf CX´f¸fWXfd³fQZVfIY d½fIiY¸f dÀfaWX AüSX 

½f°fÊ¸ff³f ´fbd»fÀf ¸fWXfd³fQZVfIY fÈªf»ff»f 

Àf¸fZ°f 42 ´fbd»fÀf ½ff»fûÔ ´fSX WX°¹ff IYe 

ÀffdªfVf IYf ¸fbIYQ¸ff QªfÊ W`XÜ ½fZ IYW°fZ W`ÔX, 

kBXÀf °fSXWX IYe IYfSÊX½ffBÊX ÀfZ Af°fadIY¹fûÔ AüSX 

A´fSXfd²f¹fûÔ IYf ¸f³fûf»f fPÞZX¦ff AüSX ´fbd»fÀf 

IZY d»fE IYf¸f IYSX³ff ¸fbdVIY»f WXû¦ffÜl CXØfSX 

35 


´fc½ffË¨f»f ÀfZ »fZIYSX ´fd›¸ffa¨f»f °fIY ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ ³fZ Ad£f»fZVf ÀfSXIYfSX IYû 

IYûÀf³ff ¨ff»fc IYSX dQ¹ff W`XÜ QZVf-Qbd³f¹ff·fSX ¸fZÔ A´f³fe füdðXIY °ffIY°f IZY 

fc°fZ A´fSXûÃf øY´f ÀfZ dÀf¹ffÀfe Q£f»f SX£f³fZ ½ff»fe A»fe¦fPÞX ¸fbdÀ»f¸f 

¹fcd³f½fdÀfÊMXe ¸fZÔ ·fe Àf´ff ÀfSXIYfSX IYû f£ffÊÀ°f IYSX³fZ IYe ¸ffa¦f CXNXe, 

Ad£f»fZVf IZY d£f»ffRY ³ffSmX »f¦fZÜ 


´fiQZVf IZY °fZªf-°fSXfÊSX ´fbd»fÀf CX´f¸fWXfd³fQZVfIY 

IZY øY´f ¸fZÔ ´fWX¨ff³f f³ff³fZ ½ff»fZ AfBÊX´feEÀf 

ARYÀfSX (Af ÀfZ½ffd³f½fÈ°f) d½fIiY¸f ÎÀfWX IZY 

Àf¸f¹f WXe £ffd»fQ AüSX °ffdSXIY IYe d¦fSXµ°ffSXe 

WbXBÊX ±feÜ °ff fÈªf»ff»f EOXeªfe (IYf³fc³f 

½¹f½fÀ±ff) ±ûÜ £ffd»fQ IYe ¸fü°f WXbBÊX ±fe °fû 

d½fIiY¸f dÀfaWX F d¿fIZYVf (CXØfSXf£faOX) ¸fZÔ ±ûÜ 

d³fOXSX ´fbd»fÀf Ad²fIYfSXe SXWZX d½fIiY¸f ÎÀfWX IYf 

IYWX³ff W`X dIY k¸fbÓû ¦f½fÊ W`X dIY ¸fZSmX ³fZ°fÈ°½f ¸fZÔ 

IYf¸f IYSX SXWXe ´fbd»fÀf ³fZ £ffd»fQ IYû 

d¦fSXµ°ffSX dIY¹ff ±ffÜ df³ff Àfû¨fZ-Àf¸fÓû, 

df³ff ªffa¨f-´fSX£f IZY ¸fbIYQ¸ff QªfÊ ³fWXeÔ 

dIY¹ff ªff³ff ¨ffdWXE ±ffÜ £ffd»fQ IYû A³¹f 

£fbdRY¹ff EªfZÔdÀf¹fûÔ IZY Àff±f Àffc°fûÔ IZY 

Af²ffSX ´fSX d¦fSXµ°ffSX dIY¹ff ¦f¹ff ±ffÜ ¸fbÓû 

ÀfefeAfBÊX ´fSX ´fcSXf ·fSXûÀff W`XÜ ªffa¨f ¸fZÔ Qc²f 

IYf Qc²f AüSX ´ff³fe IYf ´ff³fe Àff¸f³fZ Af 

ªffE¦ffÜl 

Àf´ff ÀfSXIYfSX ÀfefeAfBÊX ÀfZ ªffa¨f IYe 

dÀfRYfdSXVf IYSX WXe ¨fbIYe W`X, R`YªffffQ IZY 

¸fb£¹f ³¹ffd¹fIY ¸fdªfÀMÑZXMX ÀfZ ·fe ªffa¨f IYSXfBÊX 

ªff SXWXe W`XÜ ¦fÈWX Àfd¨f½f SXfIZYVf AüSX A´fSX 

´fbd»fÀf ¸fWXfd³fQZVfIY ´ff½fSX IYf´fûSÊZXVf³f 

ªff½fZQ A£°fSX IYe QZ£fSmX£f ¸fZÔ CX©fÀ°fSXe¹f 

Àfd¸fd°f ·fe ªffa¨f IYSX SXWXe W`XÜ ½fWXeÔ, feªfZ´fe 

´fiQZVf A²¹fÃf OXfg. »fÃ¸feIYfa°f ½ffªf´fZ¹fe ³fZ 

IYWXf dIY kdIYÀfe ·fe IYe¸f°f ´fSX WX¸f ÀfSXIYfSX 

IYû Af°faIYe IZY ´fdSXªf³fûÔ IYû Afd±fÊIY ¸fQQ 

³fWXeÔ IYSX³fZ QZÔ¦fZÜ £ffd»fQ d³fQûÊ¿f ±ff, dIYÀf³fZ 

IYWXfÜ ¢¹ff ÀfSXIYfSX ´fbd»fÀf Ad·fSXÃff ¸fZÔ 

¸fSX³fZ ½ff»fZ Àf·fe ¸fÈ°fIYûÔ IZY ´fdSXªf³fûÔ IYû 

Afd±fÊIY ÀfWXf¹f°ff QZ¦feÜ ÀfSXIYfSX IZY BXÀf 

IYQ¸f ÀfZ Af°faIY IYû ÀfSXIYfSXe À°fSX ´fSX 

¸fdWX¸ff¸fadOX°f dIY¹ff ªff SXWXf W`XÜl CX³WXûÔ³fZ IYWXf 

dIY kfeªfZ´fe ³fZ BXÀfIZY d½fSXû²f ¸fZÔ SXfª¹f½¹ff´fe 

d½fSXû²f ´fiQVfÊ³f dIY¹ffÜ WXf»ffadIY CXØfSX ´fiQZVf 

ÀfSXIYfSX ³fZ £ffd»fQ ¸fbªffdWXQ IZY ´fdSXªf³fûÔ IYû 

LXWX »ff£f IYe Afd±fÊIY ÀfWXf¹f°ff IYf EZ»ff³f 

IYSX³fZ ¸fZÔ °fd³fIY ·fe QZSXe ³fWXeÔ IYeÜ §fMX³ff IZY 

ffQ dÀfðXf±fÊ³f¦fSX ¦fE ¸fb£¹f¸faÂfe ³fZ £ffd»fQ 

IZY d½f÷YðX ¸fbIYQ¸ff ½ff´fÀfe IZY ÀfSXIYfSX IZY 

d³f¯fÊ¹f IYe ³¹ff¹ff»f¹f ¸fZÔ NXeIY ÀfZ ´f`SX½fe ³f 

IYSX³fZ IZY IYfSX¯f A´fSX dªf»ff VffÀfIYe¹f 

Ad²f½föYf (RYüªfQfSXe) IYû ·fe ´fQ ÀfZ WXMXf 

dQ¹ff ±ffÜ

dªf 

³feSXªf Àf¢ÀfZ³ff 

Àf ½föY »fûIYÀf·ff ¨fb³ff½f 

ªfe°fIYSX ÀfØff ´fSX IYªff ªf¸ff³fZ 

IZY d»fE ³fZ°ffAûÔ IYû ¸fa±f³f 

IYSX³ff ¨ffdWXE, ·ffªf´ff IZY Vfe¿fÊ ³fZ°ffAûÔ ¸fZÔ 

A´f³fe ªfe°f IZY d»fE d¨fa°f³f WXû SXWXf W`XÜ 

36 


·ffªf´ff IZY IYBÊX ³fZ°ffAûÔ IYû AaQZVff W`X dIY 

CX³fIYe A´f³fe WXe ´fSXRYfg¸fZËÀf BX°f³fe £fSXff 

SXWXe W`X dIY ªf³f°ff QûffSXf ¸füIYf ³fWXeÔ QZ³fZ 

½ff»feÜ Àfû, ³fBÊX ÀfeMX QZ£f »fe ªffE, °ffdIY 

¨fb³ff½f ³f°feªfûÔ IZY ¸füIZY ´fSX dIYSXdIYSXe ÀfZ 

f¨ff ªff ÀfIZYÜ ªfû ³fZ°ff A´f³fe ÀfeMX f¨ff³fZ 

IZY d»fE ´fbSXf³fZ dNXIYf³fûÔ IYû LXûOÞX³fZ AüSX 

¸fWXRcYªf dNXIYf³ff °f»ffVf SXWZX W`ÔX, CX³f¸fZÔ SXfáÑXe¹f 

A²¹fÃf SXfªf³ff±f dÀfaWX °fIY W`ÔXÜ IY³ffÊMXIY ¸fZÔ 

IYSXfSXe WXfSX IZY ffQ ³fZ°ffAûÔ ¸fZÔ ªf`Àfe ·f¦fQOÞX 

¸f¨fe W`X, CXÀfIYf ¹fZ ªfe°ff-ªff¦f°ff ³f¸fc³ff W`XÜ 

·ffSX°fe¹f ªf³f°ff ´ffMXeÊ IZY dªf³f ³fZ°ffAûÔ 

IYf ¸f³f ´fbSXf³fe ÀfeMX ÀfZ WXMX³fZ IZY d»fE 

OXû»f SXWXf W`X, CX³f¸fZÔ Af²ff QªfÊ³f ÀfZ 

Ad²fIY kfOÞZXl W`ÔXÜ ¹fZ ³fZ°ff A´f³fZ 

´fi·ff½f AüSX Qff½f IYf 


BXÀ°fZ¸ff»f IYSX°fZ WbXE EIY IZY fªffE A³fZIY 

ÀfaÀfQe¹f ÀfeMXûÔ ¸fZÔ Àfa·ff½f³ffEa MXMXû»f SXWZX W`ÔXÜ 

Àfa·ffd½f°f Qf½fZQfSXûÔ IYf ªfû ´f`³f»f °f`¹ffSX WXû 

SXWXf W`X, CXÀf¸fZÔ fOÞXûÔ IZY ·fe §fbÀf Af³fZ ÀfZ 

³fZ°fÈ°½f IYe CX»fÓf³f £ffÀfe fPÞXe WbXBÊX W`XÜ £fbQ 

´ffMXeÊ A²¹fÃf SXfªf³ff±f dÀfaWX WXe A´f³fZ 

»fûIYÀf·ff ÃûÂf ¦ffdªf¹ffffQ IZY A»ff½ff 

¸fbªfµRYSX³f¦fSX, ³fûEOXf ½f A»fe¦fPÞX ¸fZÔ 

Àfa·ff½f³ffEa MXMXû»f SXWZX W`ÔXÜ A´f³ff ³ff¸f ·fe 

Àfa·ffd½f°f ´f`³f»f ¸fZÔ QªfÊ IYSXf SX£ff W`XÜ ´fc½fÊ 

¸fb£¹f¸faÂfe IY»¹ff¯f dÀfaWX ÀfZ £fMXfÀf WXû³fZ IZY 

ffQ ¨f¨ffÊ ¸fZÔ AfE ´fc½fÊ IZÔYQie¹f 

¸faÂfe AVfûIY ´fi²ff³f 

CX³fIYe ½ff´fÀfe IZY 

ffQ £fbªffÊ- 

·ffªf´ff ¸fZÔ 

k·f¦fQOÞXl

fb»faQVfWXSX LXûOÞX³fZ IYe °f`¹ffSXe ¸fZÔ W`ÔXÜ ½fZ ¨ffSX 

ÀfeMXûÔ ´fSX Qf½fZQfSXe IYSX SXWZX W`ÔXÜ AVfûIY 

´fi²ff³f d´fL»fZ »fûIYÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ 

fb»faQVfWXSX ÀfbSXdÃf°f ÀfeMX ÀfZ WXfSmX ±ûÜ ½fZ BXÀf 

ffSX ³f¦fe³ff, WXf±fSXÀf ½f VffWXªfWXfa´fbSX ÃûÂf ÀfZ 

AfÀf »f¦ffE WbXE W`ÔXÜ ´fi²ff³f IYû AaQZVff W`X 

dIY IY»¹ff¯f dÀfaWX IYe ªf³fIiYfad°f ´ffMXeÊ IYf 

·ffªf´ff ¸fZÔ d½f»f¹f WXû³fZ IZY ffQ Vff¹fQ CX³WZÔX 

fb»faQVfWXSX ÀfZ dMXIYMX d¸f»f³fZ IYe CX¸¸feQ 

³fWXeÔ W`XÜ dMXIYMX d¸f»f ·fe ¦fBÊX °fû AVfûIY 

´fi²ff³f IYû CX³fÀfZ Àf¸f±fÊ³f IYe CX¸¸feQ ³fWXeÔ 

dQ£f°feÜ ´fc½fÊ ¸fb£¹f¸faÂfe E½fa RYf¹fSX fifaOX 

CX¸ff ·ffSX°fe ·fe »fûIYÀf·ff ´fWbaX¨f³fZ IYe 

°f`¹ffSXe ¸fZÔ »f¦fe WbXBÊX W`ÔXÜ ½fZ A·fe ¸fWXûff dªf»fZ 

IYe ¨fSX£ffSXe d½f²ff³fÀf·ff ÀfZ d½f²ff¹fIY W`ÔXÜ 

CX¸ff ·ffSX°fe fbaQZ»f£faOX IYZ WX¸feSX´fbSX ½f 

ÓffaÀfe, A»fe¦fPÞX ¹ff WXdSXõXfSX »fûIYÀf·ff ÃûÂf 

ÀfZ Qf½fZQfSXe IYSX SXWXe W`ÔXÜ ´fif»f Àfa·ff½f³ff 

WXdSXõXfSX IYû »fZIYSX W`XÜ SXfªf³ff±f dÀfaWX IZY fZMZX 

AüSX ·ffªf´ff IZY ´fiQZVf ¸fWXfÀfd¨f½f ´faIYªf 

dÀfaWX ´fc½ffË¨f»f ¸fZÔ A´f³fZ d´f°ff IZY IYf¹fÊÃûÂf 

¨faQü»fe ÀfZ °fû dIYÀ¸f°f Afªf¸ff³ff WXe ¨ffWX°fZ 

W`ÔX, ´ff´ff IYe ´fd›¸fe CXØfSX ´fiQZVf IYe 

»fûIYd´fi¹f°ff IYû ·fb³ff³fZ IZY d»fE 

¸fbªfµRYSX³f¦fSX IZY ´f`³f»f ¸fZÔ ·fe Vfb¸ffSX W`ÔXÜ 

d½f²ff¹fIY Q»f ³fZ°ff WbXIbY¸f dÀfaWX d´fL»ff 

»ffZIYÀf·ff ¨fb³ff½f I`YSXf³ff ÀfZ WXfSX³fZ IZY 

ff½fªfcQ BXÀf ffSX dRYSX I`YSXf³ff IZY Àff±f 

¸fbªfµRYSX³f¦fSX ½f dfªf³füSX ÀfaÀfQe¹f ÃûÂffZÔ ÀfZ 

Qf½fZQfSXe IYSX SXWZX W`ÔXÜ 

QSXAÀf»f, dIYÀfe ªf¸ff³fZ ¸fZÔ ´fb£°ff ½fûMX 

f`ÔIY IYf ´f¹ffÊ¹f WXû ¨fbIZY ´fc½fÊ ¸fb£¹f¸faÂfe 

IY»¹ff¯f dÀfaWX ·fe A´f³fZ IYû IYfRYe 

IY¸fªfûSX ¸ff³f SXWZX W`ÔXÜ AIZY»fZ SXfªf³fed°f IYSX- 

IZY ½fû fb»faQVfWXSX IYe dOXffBÊX ÀfZ fZMZX 

SXfªf½feSX dÀfaWX IYû ³fWXeÔ dªf°ff ´ffEÜ A»fe¦fPÞX 

IYe CXÀf A°fSXü»fe ÀfeMX ÀfZ ´fbÂf½f²fc ´fiZ¸f»f°ff 

½f¸ffÊ IYû ³fWXeÔ dªf°ff ÀfIZY, ªfWXfa ÀfZ ½fû £fbQ 

ªfe°f IYf dSXIYfgOÊX IYf¹f¸f IYSX ¨fbIZY W`ÔXÜ 

IY»¹ff¯f ªff³f°fZ W`ÔX dIY dÀf¹ffÀf°f ¸fZÔ WXfSX IZY 

¢¹ff ¸ff¹f³fZ WXû°fZ W`ÔXÜ IY»¹ff¯f ·fe kÀfZRYl ¦fZ¸f 

£û»f³ff ¨ffWX°fZ W`ÔXÜ Àfû, EMXf ÀfaÀfQe¹f ÀfeMX IZY 

Àff±f A´f³fZ A»fe¦fPÞX IZY ´f`³f»f ¸fZÔ W`ÔXÜ 

·ffªf´ff A³fbÀfcd¨f°f ¸fû¨ffÊ IZY ´fc½fÊ 

SXfáÑXe¹f ¸fWXf¸faÂfe dQ½ffIYSX ÀfZNX 

¸fûWX³f»ff»f ¦faªf IZY Àff±f 

ffSXffaIYe ÀfZ ·fe 

WXf±f Afªf¸ff³fZ 

IYû ªfe- 

ªff³f 

37 



»f¦ffE WbXE W`ÔXÜ ´ffMXeÊ ´fiQZVf CX´ff²¹fÃf 

dVf½f´fi°ff´f Vfb¢»f ´fc½ffË¨f»f IZY Àfa°f 

IYfeSX³f¦fSX ¹ff IbYVfe³f¦fSX ÀfZ ¨fb³ff½f »fOÞX³fZ 

IYe °f`¹ffSXe IYSX SXWZX W`ÔXÜ IÈY¿¯ffSXfªf 

VffWXªfWXfa´fbSX IZY A»ff½ff d¸fdßf£f ÀfeMX ÀfZ 

·fe Qf½fZQfSXe IYSX SXWZX W`ÔXÜ ´fWX»fe ffSX 

Àfa·ffd½f°f Qf½fZQfSXûÔ IYf ªfû ´f`³f»f °f`¹ffSX WXû SXWXf W`X, CXÀf¸fZÔ fOÞXûÔ IZY ·fe §fbÀf 

Af³fZ ÀfZ ³fZ°fÈ°½f IYe CX»fÓf³f £ffÀfe fPÞXe WbXBÊX W`XÜ £fbQ ´ffMXeÊ A²¹fÃf 

SXfªf³ff±f dÀfaWX WXe A´f³fZ »fûIYÀf·ff ÃûÂf ¦ffdªf¹ffffQ IZY A»ff½ff 

¸fbªfµRYSX³f¦fSX, ³fûEOXf ½f A»fe¦fPÞX ¸fZÔ Àfa·ff½f³ffEa MXMXû»f SXWZX W`ÔXÜ A´f³ff 

³ff¸f ·fe Àfa·ffd½f°f ´f`³f»f ¸fZÔ QªfÊ IYSXf SX£ff W`XÜ 

SXfáÑXe¹f ¸fWXfÀfd¨f½f f³fZ ½f÷Y¯f ¦ffa²fe A´f³fe 

´fSaX´fSXf¦f°f ´fe»fe·fe°f ÀfeMX IYû LXûOÞXIYSX Af 

Àfb»°ff³f´fbSX ´fWbXa¨f SXWZX W`ÔXÜ ½fWXfa ½fZ À½ffd·f¸ff³f 

S`X»fe IYSXIZY »fûIYÀf·ff ¨fb³ff½f »fOÞX³fZ IYe 

BX¨LXf ·fe ªffdWXSX IYSX ¨fbIZY W`ÔXÜ WXf»ffadIY, 

½f÷Y¯f ¦ffa²fe ³fZ Qf½ff °fû ´fe»fe·fe°f ÀfZ ·fe 

³fWXeÔ LXûOÞXf W`XÜ ´fc½fÊ ÀffaÀfQ ÀffÃfe ¸fWXfSXfªf 

dRYSXûªffffQ IZY Àff±f ÓffaÀfe ÀfZ ·fe Qû-Qû 

WXf±f IYSX³fZ IZY ¸fcOX ¸fZÔ W`ÔXÜ 

·ffªf´ff IYe Àfa·ffd½f°f Qf½fZQfSûÔ IYe 

Àfc¨fe ¸fZÔ IbYLX Qf¦fe AüSX ff¦fe ·fe W`ÔXÜ 

¸fÀf»f³f, fb»faQVfWXSX ÀfZ IY¸f»fZVf ½ff»¸fedIY, 

¨faQü»fe ÀfZ ²f³faªf¹f ½f ²füSXWXSXf ÀfZ d³fd²f 

Vfb¢»ffÜ ´fc½fÊ ´fiQZVf A²¹fÃf Àfc¹fÊ´fi°ff´f VffWXe 

QZ½fdSX¹ff, d½f³f¹f IYdMX¹ffSX R`YªffffQ ½f 

IY»fSXfªf d¸fßf IYf³f´fbSX ÀfZ Qf½fZQfSXûÔ IZY 

´f`³f»f ¸fZÔ W`ÔXÜ Afªf¸f¦fPÞX ¸fZÔ ÀffaÀfQ SX¸ffIYfa°f 

IZY Àff¸f³fZ WXSmÔXQi dÀfaWX AüSX Afa½f»ff ¸fZÔ ´fc½fÊ 

¸faÂfe ¸fZ³fIYf ¦ffa²fe IZY Àff¸f³fZ d½f½fZIY d½fIiY¸f 

dÀfaWX SXûOÞXf AMXIYf SXWZX W`ÔXÜ ¹fWXfa IZY ´f`³f»f ¸fZÔ 

d½f²ff³f ´fdSX¿fQ ¸fZÔ Q»f³fZ°ff ³fZ´ff»f dÀfaWX 

SXf¸f´fbSX ÀfZ AüSX d½f²ff³fÀf·ff ¸fZÔ ·ffªf´ff IZY 

CX´f³fZ°ff Àf°feVf ¸fWXf³ff ·fe IYf³f´fbSX ÀfZ 

¨fb³ff½f »fOÞX³fZ IZY d»fE °ff»f NXûÔIZY f`NZX W`ÔXÜ 

´fSX, Àf½ff»f ½fWXe W`X dIY ªfWXfa ³fZ°ffAûÔ ¸fZÔ WXe 

£fbQ IYe WXfSX IYe d¨fa°ff Àf°ff SXWXe WXû °fû IYü³f 

´ffMXeÊ IZY d»fE ªfe°f IYf k¸fb£ff`MXfl f³f 

´ffE¦ff?

SXf 

ÀfûfSX³f dÀfaWX 

ªf³fed°f ¸fZÔ dSXV°fZ À±ff¹fe ³fWXeÔ WXû°fZÜ 

EIY QüSX ¸fZÔ °fû dRYSX ·fe ³fZ°ff 

dÀfðXfa°fûÔ ÀfZ fa²û SXW°fZ ±ûÜ ´fSX °ff 

dÀf¹ffÀf°f IYf BXIY»fü°ff ¸fIYÀfQ ÀfØff 

WXd±f¹ff³ff ³fWXeÔ WXû°ff ±ffÜ BXÀfd»fE ½faVf½ffQ 

ÀfZ »fZIYSX ¸füIYf´fSXÀ°fe °fIY IYf £fb»ff 

d½fSXû²f Af¸f ff°f ±feÜ ´fSaX°fb Af °fû 

SXfªf³fZ°ff ´fæZY fZVf¸fÊ WXû ¦fE W`ÔXÜ Af °fû WXSX 

IYûBÊX ½faVf½ffQ IYû ¹fWX IYWXIYSX ªff¹fªf NXWXSXf 

SXWXf W`X dIY OXfg¢MXSX IYf fZMXf OXfg¢MXSX, 

BaXªfed³f¹fSX IYf fZMXf BXaªfed³f¹fSX, d£f»ffOÞXe 

IYf fZMXf d£f»ffOÞe AüSX ARYÀfSX IYf fZMXf 

ARYÀfSX WXû ÀfIY°ff W`X °fû ³fZ°ffAûÔ IZY fZMZX- 

fZMXe SXfªf³fed°f ¸fZÔ ¢¹fûÔ ³fWXeÔ Af ÀfIY°fZÜ 

SXfªf³fZ°ffAûÔ IYf Qf½ff WXû°ff W`X dIY ½fZ 

SXfªf³fed°f ÀfØff IZY d»fE IYSX°fZ W`ÔX, ´fcªff-´ffNX 

IZY d»fE ³fWXeÔÜ Vff¹fQ Afªf IYe dÀf¹ffÀf°f ¸fZÔ 

¹fWXe ½fªfWX W`X dIY IY»f °fIY ¦f»ffdWX¹ffa 

IYSX³fZ ½ff»fZ Afªf A¨ff³fIY EIY-QcÀfSmX IYû 

¦fdSX¹ff³fZ »f¦f°fZ W`ÔX AüSX dªf³WZÔX IY»f °fIY 

fbSXe-fbSXe ¦ff»fe QZ°fZ ±û CX³WZÔX A¨ff³fIY ¦f»fZ 

»f¦ff »fZ°fZ W`ÔXÜ 

dfWXfSX ·fe QcÀfSmX ÀfcfûÔ ÀfZ A»f¦f ³fWXeÔ W`XÜ 

BXÀf SXfª¹f IYf WXSX ³fZ°ff SXf¸f¸f³fûWXSX »ffZdWX¹ff 

AüSX IY´fcÊSXe NXfIbYSX IYe QbWXfBÊX QZ°ff d¸f»fZ¦ff 

´fSaX°fb CX³fIZY Af¨fSX¯f ¸fZÔ CX³fIZY ªf`ÀfZ Af¨fSX¯f 

38 


SXfªf³fed°f ¸fZÔ fû»fû, 

¸füIYf´fSXÀ°fe IYe ªf¹f 


IYe IYûBÊX Àf¸ff³f°ff ³fWXeÔ W`XÜ ´fi·fb³ff±f dÀfaWX 

IYe d¸fÀff»f »fedªfEÜ IZÔYQi ¸fZÔ SXfªf¦f IYe 

ÀfSXIYfSX ±fe °fû ½fZ Àf¸f°ff ´ffMXeÊ IZY ¸fb£fSX 

ffWbXf»fe ±ûÜ ÀfaÀfQ ¸fZÔ SXfªf¦f IZY ÀfQÀ¹fûÔ IYû 

AfÀ°fe³f ¨fPÞXfIYSX WXOÞXIYf°fZ ±ûÜ ´fSaX°fb Af 

½fWXe ´fi·fb³ff±f dÀfaWX, »ff»fc ¹ffQ½f IZY ÓfaOZX 

°f»fZ ¸fWXfSXªf¦faªf ÀfeMX ÀfZ »fûIYÀf·ff 

CX´f¨fb³ff½f »ff»fMZX³f ¹ffd³f »ff»fc IYe ´ffMXeÊ IZY 

d³fVff³f ÀfZ »fOÞX SXWZX WàÜ IY·fe ½fZ ¨ffSXf 

§fûMXf»fZ ´fSX »ff»fc ¹ffQ½f IYû ªf»fe-IYMXe

Àfb³ff°fZ ±ûÜ ´fSX »ff»fc ·fe fOÞZX dQ»f IZY NXWXSmXÜ 

³fe°feVf IZY ²fûfe´ffMX ³fZ CX³WZÔX EZÀff d¨f°f 

dIY¹ff dIY Af ´fi·fb³ff±f CX³WZÔX A´fSXf²fe ³fªfSX 

³fWXeÔ Af°fZÜ dfWXfSX ¸fZÔ WXe SXfªfe½f SaXªf³f CXRÊY 

»fn³f dÀfaWX ³fe°feVf IbY¸ffSX IZY ´fæZY ¹ffSX ±ûÜ 

Qû dQ»f EIY ªff³f ±û ½fZÜ ´fSaX°fb d½f²ff³fÀf·ff 

¨fb³ff½f ÀfZ ´fWX»fZ ³fe°feVf ³fZ CX´fZÔQi IbYVf½ffWXf 

IYû ´ffMXeÊ ¸fZÔ »fZIYSX SXfª¹fÀf·ff ·ûªff °fû 

»fn³f dÀfaWX øYNX ¦fEÜ QVfIYûÔ ´fbSXf³fe QûÀ°fe 

´f»f·fSX ¸fZÔ ¸fdMX¹ff¸fZMX WXû ¦fBÊXÜ ¹fWXfa °fIY dIY 

d½f²ff³fÀf·ff ¨fb³ff½f ¸fZÔ A´f³fe ¸fba¦fZSX 

»fûIYÀf·ff ÀfeMX ´fSX ªfQ (EIYe) IZY 

CX¸¸feQ½ffSXûÔ IYf d½fSXû²f AüSX IYfa¦fiZÀfe 

CX¸¸feQ½ffSXûÔ IYf £fb»ff Àf¸f±fÊ³f IYSX OXf»ffÜ 

³fe°feVf ³fZ ·fe CX³WZÔX §ffÀf ³fWXeÔ OXf»feÜ »fZdIY³f 

CX´fZÔQi IbYVf½ffWXf EIY SXfª¹fÀf·ff ÀfeMX ÀfZ 


IYWXfa Àfa°fbáX WXû³fZ ½ff»fZ ±ûÜ CX³fIYe ³fe°feVf ÀfZ 

°fe³f Àff»f IZY ·fe°fSX WXe ªfa¦f dLXOÞX ¦fBÊX AüSX 

°f´ffIY ÀfZ ªfQ (EIYe) AüSX ³fe°feVf ÀfZ d¸f»fe 

SXfª¹fÀf·ff ÀfeMX Qû³fûÔ IYû NbXIYSXf dQ¹ff AüSX 

A´f³fe A»f¦f kSXfáÑXe¹f »fûIY Àf¸f°ffl ´ffMXeÊ 

f³ffIYSX ³fe°feVf ´fSX AfSXû´fûÔ IYe ÓfOÞXe »f¦ff 

Qe ´fSX CX³fIZY ffWXSX ªff°fZ WXe »fn³f dÀfaWX IYû 

¸füIYf d¸f»f ¦f¹ff AüSX ÀffSmX ´fbSXf³fZ d¦f»fZdVfIY½fZ 

·fb»ffIYSX dRYSX ³fe°feVf IYe VfSX¯f ¸fZÔ 

Af ¦fEÜ ´fd»fIY IYû BXÀfÀfZ fOÞXf Af›¹fÊ 

WbXAf ´fSX dÀf¹ffÀf°f ¸fZÔ ¸füIYf´fSXÀ°fe Af 

dSX½ffªf f³f ¦fBÊX W`XÜ ªfWXfa °fIY IbYVf½ffWXf IYf 

Àf½ff»f W`X ½fZ ·fe »ff»fc ¹ffQ½f AüSX 

SXf¸fd½f»ffÀf ´ffÀf½ff³f IYe WXe °fSXWX ³fe°feVf 

IbY¸ffSX AüSX CX³fIYe ÀfSXIYfSX IZY ´feLZX WXf±f 

²fûIYSX ´fOÞX ¦fE W`ÔXÜ »ff»fc IYe ´fMX³ff IYe 

¹fû¦¹f°ff AüSX BÊX¸ff³fQfSXe WXe WX¸ffSXe ´fWX¨ff³f W`X 

CX¸fZVf IbY¸ffSX EOX½fûIZYMX 

IYf¹ffÊ»f¹f: ¨f`ÔfSX ³fafSX 646, dÀfd½f»f IYûMÊX, SXfªf³f¦fSX 

RYû³f: 9810755047, 0120-2762392 

d³f½ffÀf: ÀfZ¢MXSX-8, ¸fIYf³f ³fafSX-101, 

d¨fSaXªfe½f d½fWXfSX, ¨ffaÀf»fSX ¢»ff IZY d³fIYMX, ¦ffdªf¹ffffQ 

39 


´fdSX½f°fÊ³f S`X»fe d³f´fMXe ³fWXeÔ dIY IbYVf½ffWXf ³fZ 

·fe ´ffa¨f ªfc³f IYû ÀfaIY»´f ¸ff¨fÊ IYf EZ»ff³f 

IYSX dQ¹ffÜ BXÀf ¸füIZY ´fSX IbYVf½ffWXf ´fMX³ff ¸fZÔ 

³fe°feVf ÀfSXIYfSX IYe f£ffÊÀ°f¦fe IYe ¸ffa¦f 

IYSmÔX¦fZÜ IbYVf½ffWXf AüSX CX³fIZY Àf¸f±fÊIY ´ffMXeÊ 

IZY ÀfcfZQfSX A÷Y¯f IbY¸ffSX IYû »f¦f°ff W`X dIY 

dfWXfSX ¸fZÔ ASXfªfIY°ff ³fZ °f¸ff¸f Àfe¸ffEa °fûOÞX 

Qe W`ÔXÜ d½fIYfÀf IZY fªffE ³fe°feVf IYû 

¹ffÂffAûÔ IYe ÀfcÓf SXWXe W`XÜ ·f¹f, ·fc£f AüSX 

¦fSXefe fPÞXe W`X °fû fZSXûªf¦ffSXe A´fSXf²f AüSX 

·fiáXf¨ffSX IYf ·fe fbSXf WXf»f W`XÜ 

ÀfaIY»´f ¸ff¨fÊ IZY QüSXf³f ½fWX ªfZ´fe À¸ffSXIY 

ÀfZ SXfªf·f½f³f °fIY ªffEa¦fZÜ ´ffa¨f ªfc³f IYf dQ³f 

¨fb³f³fZ IYe ·fe £ffÀf ½fªfWX W`XÜ BXÀf dQ³f ´fMX³ff 

¸fZÔ ªf¹f´fiIYfVf ³ffSXf¹f¯f ´fSX ´fbd»fÀf ³fZ 

»ffdNX¹ffa fSXÀffBÊX ±feÔÜ ³fe°feVf ·fe W`XSXf³f WXûÔ¦fZ 

dIY IYfa¦fiZÀf °fû CX³fIYf d½fSXû²f IYSX ³fWXeÔ SXWXe 

AüSX dªf³WZÔX Àff±f WXû³ff ±ff ½fZ d½fSXû²fe f³f 

f`NZXÜ CX²fSX, »ff»fc ³fZ dfWXfSX IYe dÀf¹ffÀf°f ¸fZÔ 

A´f³fe WXf»f°f WXfÀ¹ff´fQ f³ff »fe W`XÜ ´ffMXeÊ 

IYû »fûIYÀf·ff AüSX d½f²ff³fÀf·ff Qû³fûÔ 

¨fb³ff½fûÔ ¸fZÔ EZÀff IYSXfSXf ÓfMXIYf »f¦ff dIY 

IYfa¦fiZÀf AüSX Àfûd³f¹ff IZY A»ff½ff IbYLX AüSX 

CX³WZÔX ÀfcÓf°ff WXe ³fWXeÔ W`XÜ ´fSX IYfa¦fiZÀfe CX³WZÔX 

·ff½f ³fWXeÔ QZ SXWZXÜ QZÔ ·fe ¢¹fûÔ? »fûIYÀf·ff ¸fZÔ 

Af Adªf°f dÀfaWX ÀfZ ·fe IY¸f AüIYf°f W`X 

»ff»fc IYeÜ IYfa¦fiZÀf °fû »ff»fc AüSX ´ffÀf½ff³f 

IYû LXûOÞX Af ³fe°feVf ´fSX OXûSmX OXf»f SXWXe W`XÜ 

fZ¨ffSmX »ff»fc dRYSX ·fe IYfa¦fiZÀf ÀfSXIYfSX IYû 

df³ff ¸ffa¦fZ AüSX df³ff Vf°fÊ IZY ffWXSX ÀfZ 

Àf¸f±fÊ³f dQE ªff SXWZX W`ÔXÜ »fZdIY³f Àfûd³f¹ff AüSX 

SXfWbX»f W`ÔX dIY dRYSX ·fe ´fÀfeªf ³fWXeÔ SXWZXÜ

´ff 

SX¸fZVf ASXûOÞXf 

dIYÀ°ff³f IZY ´fi²ff³f¸faÂfe ³f½ffªf 

VfSXeRY ³fZ ·ffSX°f IZY Àff±f Àfafa²fûÔ 

IYû Àfb²ffSX³fZ IYe fff°f ´fc½fÊ 

´fi²ff³f¸faÂfe AMX»f dfWXfSXe ½ffªf´fZ¹fe IZY 

Àff±f WbXE »ffWXüSX Àf¸fÓfü°fZ IYû QûWXSXf°fZ WbXE 

IYWXf W`X- k·ffSX°f ¸fZÔ A´f³fZ QûÀ°fûÔ IZY d»fE 

¸fZSXf ÀfaQZVf W`X dIY Af´f ÀffIYû WX¸f fWbX°f 

´¹ffSX IYSX°fZ W`ÔXÜ WX¸fZÔ A¨LXf QûÀ°f f³fIYSX EIY 

QcÀfSmX IYf WXf±f ±ff¸f³ff ¨ffdWXEÜ AfBÊXE, ³fBÊX 

VfbøYAf°f IYSmÔXÜ d¸f»fIYSX f`NZÔX AüSX ÀfaIY»´f 

»fZa dIY Af ÀfZ WX¸f Àf·fe d½f½ffdQ°f ¸fbïXûÔ IYû 

Vffad°f´fc¯fÊ PaX¦f ÀfZ Àfb»fÓffEa¦fZÜ fWbX°f 

QûÀ°ff³ff ½ff°ff½fSX¯f ¸fZÔ AüSX fWbX°f QûÀ°ff³ff 

PaX¦f ÀfZÜl BX³f d½f¨ffSXûÔ IYf WX¸fZÔ À½ff¦f°f IYSX³ff 

¨ffdWXE »fZdIY³f ¹fWX °fû ½föY f°ffE¦ff dIY 

Àfe¸ff ´fSX Q£f»faQfªfe, ´ffdIYÀ°ff³f ¸fZÔ 

A»´fÀfa£¹fIYûÔ ´fSX WX¸f»fZ, IYV¸feSX Àf¸fÀ¹ff 

AfdQ ¸fbïXûÔ ´fSX Qû³fûÔ QZVf A´f³fe-A´f³fe 

Àfû¨f ¸fZÔ fQ»ff½f »ff ´ff°fZ W`ÔX ¹ff ³fWXeÔÜ 

´ffdIYÀ°ff³f ¸faZ °ffd»fff³f IZY EZÀfZ A³fZIY ¦fbMX 

40 

´fOÞXûÀfe QZVf 

QûÀ°fe IZY d»fE Àff±fÊIY ´fWX»f IZY Àff±f 

WXe BX¨LXf VfdöY ·fe ¨ffdWXE 


W`ÔX ªfû ªf³f°faÂf IYe d½f¨ffSX²ffSXf IZY WXe 

d£f»ffRY W`ÔXÜ »fZdIY³f ´ffdIYÀ°ff³fe ªf³f°ff ³fZ 

BXÀf ¨fb³ff½f IZY ªfdSXE ªf³f°faÂf IZY ´fÃf ¸faZ ¸fbWXSX 

»f¦ffBÊX W`XÜ Af ¸f³f¸fûWX³f dÀfaWX õXfSXf ³f½ffªf 

VfSXeRY IYû f²ffBÊX QZ³fZ AüSX CX²fSX ÀfZ Vf´f±f 

¦fiWX¯f Àf¸ffSXûWX ¸fZÔ Vffd¸f»f WXû³fZ IZY ³¹fû°fZ ³fZ 

CX¸¸feQ ªf¦ffBÊX W`X dIY Qû³fûÔ QZVfûÔ IZY Af´fÀfe 

Àfafa²f Vff¹fQ Àfb²fSmÔXÜ 

WX¸ffSmX QZVf ¸fZÔ ¸fedOX¹ff ³fZ ÀfSXfªfe°f IZY 

¸fÀf»fZ ´fSX dªfÀf PaX¦f ÀfZ ´ffdIYÀ°ff³f d½fSXû²fe 

·ff½f³ffEa ·fOÞXIYf³fZ IYf ´fi¹ffÀf dIY¹ff, ½fWX

d³faQ³fe¹f W`XÜ IYSXfa¨fe ¸fZÔ ´ffdIYÀ°ff³fe 

´fi½föYfAûÔ IYe ff°fûÔ IYf »ffû»fbAff ¹fWX 

±ff dIY ÀfSXfªfe°f IYû °fû ¹fûÔ ·fe IbYLX ¸ffWX 

ffQ RYfaÀfe ÀfZ ¸fSX³ff ±ff BXÀfd»fE CXÀf ´fSX 

WX¸f»fZ ÀfZ ¢¹ff RYIÊY ´fOÞX°ff W`XÜ ·ffSX°f ¸fZÔ ªff 

ÀfSXfªfe°f IZY ¸fÀf»fZ ´fSX ½ffdªff AfIiYûVf 

±ff °ff ´ffdIYÀ°ff³f IZY ´fi½föYfAûÔ IYû 

Àfû¨f-Àf¸fÓfIYSX BXÀf Àfa½fZQ³fVfe»f ¸fbïZX ´fSX 

f¹ff³f QZ³ff ¨ffdWXE ±ffÜ QcÀfSXe AûSX WX¸ffSmX 

VffÀfIYûÔ ³fZ ·fe ÀfSXfªfe°f ´fSX WbXE WX¸f»fZ ÀfZ 

IbYLX ³fWXeÔ Àfe£ffÜ IbYLX dQ³f ffQ 

´ffdIYÀ°ff³fe I`YQe Àf³ffCXnf IYû ªf¸¸fc ªfZ»f 

¸fZÔ I`YdQ¹fûÔ õXfSXf WX¸f»ff IYSXIZY ¸ffSX dQ¹ff 

¦f¹ffÜ dªfÀf °fSXWX ÀfSXfªfe°f IZY ¸fbïZX IYû 

´ffdIYÀ°ff³f ¸fedOX¹ff ³fZ ³fWXeÔ CXLXf»ff CXÀfe 

°fSXWX Àf³ffCXnf IYe ¸fü°f ´fSX, WX¸ffSXe ¸fedOX¹ff 

IYSXef-IYSXef £ff¸fZVf SXWXeÜ WX¸f³fZ BXÀf °fSXWX 

Qb·ffÊ¦¹f´fc¯fÊ PaX¦f ÀfZ dWXÀfff fSXffSX dIY¹ffÜ 

¸füªfcQf ½föY ¸fZÔ dÀf¹ffÀfe Q»fûÔ IZY 

§fû¿f¯ff ´fÂfûÔ ¸fZÔ Af´fÀfe dSXV°fZ Àfb²ffSX³fZ IYe 

ff°fZÔ d»f£f QZ³fZ ÀfZ IYf¸f ³fWXea ¨f»fZ¦ffÜ Àff»fûÔ 

ÀfZ ¨f»fe Af SXWXe Af´fÀfe QbV¸f³fe IYû £f°¸f 

IYSX³fZ IZY d»fE Qû³fûÔ QZVfûÔ IZY »fû¦fûÔ IYZ fe¨f 

Àfa½ffQ IYû Àfb»f·f f³ff³ff WXû¦ffÜ Àf¸fÓfü°ff 

E¢Àf´fiZÀf ¹ff ÀffaÀIÈYd°fIY AfQf³f-´fiQf³f IYf 

Àfed¸f°f SXû»f W`XÜ 

¸fZSmX EIY d¸fÂf IYû d´fL»fZ dQ³fûÔ 

´ffdIYÀ°ff³f ÀfZ IbYLX ÀffdWX°¹f ¸fa¦ff³fZ IYe 

ªføYSX°f ´fOXÞeÜ »ffWXüSX ¸fZÔ EIY ÀffdWX°¹fIYfSX 

d¸fÂf IYû CX³WXûa³fZ RYû³f dIY¹ff °fû f°ff¹ff ¦f¹ff 

dIY ªfû RYû³f ³fafSX Af´f³fZ »f¦ff¹ff W`X, 

CXÀfIYf SmXMX fWbX°f Ad²fIY W`X BXÀfd»fE Àf¸f¹f 

IYf £¹ff»f SX£ûÔÜ ¸fZSmX d¸fÂf ³fZ IYWXf dIY 

´fOÞXûÀfe QZVf 

WX¸ffSmX QZVf ¸fZÔ ¸fedOX¹ff ³fZ ÀfSXfªfe°f IZY ¸fÀf»fZ ´fSX dªfÀf PaX¦f ÀfZ ´ffdIYÀ°ff³f 

d½fSXû²fe ·ff½f³ffEa ·fOÞXIYf³fZ IYf ´fi¹ffÀf dIY¹ff, ½fWX d³faQ³fe¹f W`XÜ IYSXfa¨fe ¸fZÔ 

´ffdIYÀ°ff³fe ´fi½föYfAûÔ IYe ff°fûÔ IYf »ffû»fbAff ¹fWX ±ff dIY ÀfSXfªfe°f IYû 

°fû ¹fûÔ ·fe IbYLX ¸ffWX ffQ RYfaÀfe ÀfZ ¸fSX³ff ±ff BXÀfd»fE CXÀf ´fSX WX¸f»fZ ÀfZ 

¢¹ff RYIÊY ´fOÞX°ff W`XÜ ·ffSX°f ¸fZÔ ªff ÀfSXfªfe°f IZY ¸fÀf»fZ ´fSX ½ffdªff AfIiYûVf 

±ff °ff ´ffdIYÀ°ff³f IZY ´fi½föYfAûÔ IYû Àfû¨f-Àf¸fÓfIYSX BXÀf Àfa½fZQ³fVfe»f ¸fbïZX 

´fSX f¹ff³f QZ³ff ¨ffdWXE ±ffÜ 

A¸fÈ°fÀfSX ÀfZ ¸ffÂf vq dIY»fû¸feMXSX IYe QcSXe 

´fSX »ffWXüSX W`X ½fWXfa RYû³f »f¦ff³ff BX°f³ff ¸fWaX¦ff 

¢¹fûÔ W`X? »f³Q³f, A¸fZdSXIYf ¹ff AfgÀMZÑXd»f¹ff 

RYû³f »f¦ff³fZ ´fSX °fû IYûBÊX ¨fZ°ff½f³fe ³fWXeÔ 

d¸f»f°feÜ d¸fÂf IYf RYû³f ´fûÀMX ´fZOX W`X 

BXÀfd»fE CXÀf ½föY ´f°ff ³fWXeÔ ¨f»ff dIY 

dIY°f³fZ ´f`ÀfZ »f¦fZ, »fZdIY³f ªff df»f Af¹ff 

°fû fOÞXf ÓfMXIYf »f¦ffÜ CXÀf IYfg»f IZY d»fE 

»f¦f·f¦f wqq ÷Y´fE 

IYe ¨f´f°f »f¦f ¨fbIYe 

±feÜ ffQ ¸fZÔ ´f°ff ¨f»ff 

dIY ¹fWXfa ÀfZ ´ffdIYÀ°ff³f 

RYû³f IYSX³fZ ´fSX EIY 

d¸f³fMX IZY rs ÷Y´fE 

»f¦f°fZ W`ÔXÜ A¦fSX 

¸fûffBX»f ´fSX ff°f 

±fûOÞXe ÀfÀ°fe IYSX Qe 

ªffE °fû Vff¹fQ ¹fWX 

dQ»fûÔ IYe QcdSX¹ffa 

d¸fMXf³fZ ¸fZÔ ÀfWXf¹fIY WXûÜ 

CX´fSXûöY IZY 

A»ff½ff, ´ffdIYÀ°ff³f 

ÀfZ Af³fZ ½ff»fZ »fû¦f 

¹fWXfa ´fc½fÊ d³f²ffÊdSX°f 

WXûMX»f ¹ff ´f¹fÊMX³f 

À±f»f ´fSX ªff ÀfIY°fZ W`ÔX, 

WXSX ªf¦fWX ³fWXeÔÜ ¹fWX 

Àf»fcIY ´ffdIYÀ°ff³f ¸fZÔ 

·ffSX°fe¹f Àf`»ffd³f¹fûÔ IZY 

Àff±f dIY¹ff ªff°ff W`XÜ 

A¦fSX EIY QZVf ¸fZÔ 

Af³fZ-ªff³fZ ´fSX BX°f³fe 

´fffadQ¹ffa »ff¦fc W`ÔX °fû 

41 


dSXV°fZ I`YÀfZ Àfb²fSmÔX¦fZ? WX¸ffSmX QZVf ¸fZÔ ·fe 

´ffdIYÀ°ff³fe ½feªff ½ff»fZ ½¹fdöY IYû WXûMX»f 

¸fZÔ IY¸fSXf QZ³fZ ´fSX ´fbd»fÀf ½ff»fZ WXûMX»f ½ff»fûÔ 

IYû fWbX°f °fa¦f IYSX°fZ W`ÔXÜ ´fbd»fÀf IZY Àf½ff»fûÔ 

IYf dÀf»fdÀf»ff £f°¸f ³fWXeÔ WXû°ffÜ ¸fÀf»f³f, 

½fWX IYf Af¹ff, CXÀf³fZ ¢¹ff £ff¹ff, IYWXfa- 

IYWXfa ªff°ff W`X, IYü³f-IYü³f CXÀfÀfZ d¸f»f³fZ 

Af°fZ W`ÔX, ½fWX IYf °fIY SXWXf, ¸fbÀf»f¸ff³f 

dIY°f³fZ d¸f»f³fZ AfE, dWaXQc dIY°f³fZ? ¢¹ff 

CX³f¸fZÔ IYûBÊX ªf¸¸fc-IYV¸feSX ÀfZ ·fe ±ff? BX³f 

Àf½ff»fûÔ IYf ªf½fff QZ³fZ IYf ³f °fû WX¸ffSmX 

´ffÀf Àf¸f¹f W`X, ³f BX¨LXfÜ BXÀfd»fE IYûBÊX ·fe 

WXûMX»f CX³WZÔX IY¸fSXf °fIY ³fWXeÔ QZ°ffÜ 

EIY QZVf ªfû Qbd³f¹ff IYf ÀffÀfZ fOÞf 

»fûZIY°ffadÂfIY QZVf WXû³fZ IYf Qf½ff IYSX°ff W`X 

A´f³fZ ´fOÞXüÀfe ¸fb»IY IZY ½ffdVfaQûÔ IZY Àff±f 

A¦fSX EZÀff Àf»fcIY IYSmX °fû ¸fWXªf QûÀ°fe IYe 

§fû¿f¯ffEa IYSX³fZ ÀfZ ¢¹ff WXû¦ffÜ Af´fÀfe 

d½fäfÀf IYf¹f¸f IYSXIZY WXe QûÀ°fe IYe ³feÔ½f 

OXf»fe ªff ÀfIY°fe W`XÜ 

¦fb¯f½fØff WXe WX¸ffSXe ´fWX¨ff³f W`X 

BÊX¸ff³fQfSXe WXe WX¸ffSXe IYÀfüMXe W`X 

SXd½fSXfªf dÀfaWX 

¸fWXfVfdöY BaXªfed³f¹fdSaX¦f IaY´f³fe 

Àfb¦fSXd¸f»f ¸fVfe³fSXe IZY d³f¸ffÊ°ff 

RYû³f: R`Y¢MÑXe: 0120-2866045, 2866046, 0120-4264114, 15, 17, 18 

R`Y¢Àf: 0120-2866047, ¸fûffBX»f: 9711111416 

¦fif¸f: ¸fWXfVfdöY 

AfgdRYÀf AüSX IYf¹fÊÀ±f»f: BÊX-34, BaXOXdÀMÑX¹f»f EdSX¹ff, fb»faQVfWXSX SXûOX, 

´fûÀMX ffg¢Àf ³fafSX: 73, ¦ffdªf¹ffffQ-201002 

E-mail: mahashaktigzb.@yahoo.com

50 

SXfIZYVf À½ff¸fe 

42 

´fb¯¹fd°fd±f ´fSX d½fVû¿f 

¹ffQ SXWZX OXfg. ¸fb£fªfeÊ 

IYf fd»fQf³f 

½f¿fÊ ´fWX»fZ ¹fWX 23 ªfc³f IYe 

WXe d°fd±f ±fe ªff OXfg. V¹ff¸ff 

´fiÀffQ ¸fb£fªfeÊ ³fZ IYV¸feSX ¸fZÔ 

EIY I`YQe IZY øY´f ¸fZÔ BXÀf Qbd³f¹ff ÀfZ d½fQf 

»feÜ Afªf CX³fIYe ´fb¯¹fd°fd±f ¸fZÔ CX³f 

´fdSXdÀ±fd°f¹fûÔ IYf À¸fSX¯f IYSX³ff ´fiZSX¯ffÀ´fQ 

WXû¦ff dªf³fIZY ¨f»f°fZ CX³WZÔX Àf½fûÊ©f fd»fQf³f 

IYSX³ff ´fOÞXfÜ Vû¿f ·ffSX°f IZY Àff±f IYV¸feSX IZY 

Àfafa²fûÔ ¸fZÔ fPÞX SXWXe d½fIÈYd°f IYû SXûIY³fZ IZY 

d»fE OXfg. ³fZ dªfÀf ´f±f IYf A³fbÀfSX¯f dIY¹ff 

½fWX IYfRYe dVfÃff´fiQ W`XÜ OXfg. ¸fb£fªfeÊ IYe 

¸fÈ°¹fb IZY Àf¸f¹f EIY Vfe¿fÊ SXfáÑXe¹f Q`d³fIY ³fZ 

d»f£ff, kÀfSXQfSX ´fMZX»f IYf Af½fSX¯f Afªf 

PXWX ¦f¹ffÜ OXfg. ¸fb£fªfeÊ ³fZ ³fZWXøY ÀfSXIYfSX ´fSX 

ffWXSX ÀfZ ½f`Àff WXe ´fi·ff½f OXf»ff ªf`Àff ÀfSXQfSX 

´fMZX»f ³fZ ÀfSXIYfSX IZY ·fe°fSX ÀfZÜ Qû³fûÔ IYf 

d½fäfÀf ±ff dIY Àf©ffBX¹fûÔ ÀfZ d½fSX°f 

SXfªf³fed°f ³f IZY½f»f A±fÊWXe³f W`X, fd»IY 

£f°fSX³ffIY ·feÜl OXfg. ¸fb£fªfeÊ ³fZ Vû£f 

AQbnf IZY dÂfSXfáÑX dÀfðXfa°f IZY ´fid°f ÓfbIYf½f 

IYf A³fb·f½f IYSX d»f¹ff ±ffÜ ¹fWX ½fWXe 

dÀfðXfa°f W`X dªfÀf³fZ ffQ ¸fZÔ IYWXeÔ Ad²fIY 

d¨fa°ffªf³fIY Af²ffSX ´fif~ dIY¹ffÜ 

A´f³fe ¸fÈ°¹fb ÀfZ ¨ffSX ¸ffWX ´fc½fÊ Vû£f 


AQbnf IYû d»f£û ¦fE ´fÂf ¸fZÔ CX³WXûÔ³fZ A°¹fa°f 

À´fáX VfQûÔ ¸fZÔ A´f³fe ff°f IYWXeÜ CX³WXûÔ³fZ 

d»f£ff, kAf´f Af dÂfSXfáÑ dÀfðXfa°f IYû 

d½fIYdÀf°f IYSX SXWZ W`ÔXÜ BXÀfIYf °feÀfSXf SXfáÑX 

IYV¸feSX W`XÜ ¹fZ £f°fSX³ffIY »fÃf¯f W`X, ªfû ³f °fû 

Af´fIZY SXfª¹f IZY d»fE Vfb·f W`X AüSX ³f WXe 

Àf¸fÀ°f ·ffSX°f IZY d»fEÜl 21 ¸fBÊX 1951 IYû 

OXfg. ¸fb£fªfeÊ ³fZ A´f³fZ d¨fSX ´fdSXd¨f°f fZ»ff¦f 

AaQfªf ¸fZÔ ÀfaÀfQ ¸fZÔ ³fZWXøY IZY Àf¸fÃf ¹fWX 

Àf½ff»f SX£ff, k¢¹ff IYV¸feSXe »fû¦f ´fWX»fZ 

·ffSX°fe¹f W`ÔX AüSX dRYSX IYV¸feSeX ¹ff ¢¹ff ½fZ 

´fWX»fZ IYV¸feSXe W`ÔX AüSX dRYSX ·ffSX°fe¹f ¹ff ½fZ 

fÀf IYV¸feSXe WXe W`ÔX AüSX dIYÀfe ·fe øY´f ¸fZÔ 

CX³fIYf ·ffSX°fe¹f°ff ÀfZ IYûBÊX ³ff°ff ³fWXeÔ?l BXÀf 

Àf½ff»f IYf IYûBÊX À´fáX CXØfSX ³fWXeÔ d¸f»ffÜ 7 

A¦fÀ°f 1952 IYû OXfg. ¸fb£fªfeÊ ³fZ EIY ffSX 

dRYSX ´fi²ff³f¸faÂfe ³fZWXøY ÀfZ ¹fWX ªff³f³ff ¨ffWXf, 

k¢¹ff Vû£f AQbnf ·ffSX°fe¹f Àfad½f²ff³f ÀfZ 

ªfbOÞZX WbE ³fWXeÔ W`ÔX? ¢¹ff CX³WXûa³fZ BXÀf Àfad½f²ff³f 

IYû Vû¿f ·ffSX°f IZY Àf¸ff³f À½feIYfSX ³fWXeÔ 

dIY¹ff W`X? ªff ¹fWX Àfad½f²ff³f Àf¸fÀ°f ·ffSX°f 

IZY d»fE CXd¨f°f W`X °ff Vû£f AQbnf IZY d»fE 

IYV¸feSX ¸fZÔ BXÀfZ »ff¦fc IYSX³ff ¢¹fûÔ NXeIY ³fWXeÔ 

W`X?l BXÀfe ff°f IYû AüSX Ad²fIY À´fáX IYSX°fZ 

WbXE CX³WXûÔ³fZ IYWXf dIY IY»´f³ff IYedªfE dIY 

WX¸f IYV¸feSX IYe ¸ffa¦ffZÔ IYû dIYÀfe °fSXWX ´fcSXf 

IYSX QZ°fZ W`ÔX °fû ¢¹ff EZÀfe WXe ¸ffa¦fZÔ QZVf IZY 

QcÀfSmX SXfª¹fûÔ õXfSXf ³fWXeÔ IYe ªff ÀfIY°fe W`ÔX? 

¢¹ff WX¸f BX³f ¸ffa¦fûÔ IYû ´fcSXf IYSX³fZ ´fSX ÀfWX¸f°f 

WXûÔ¦fZ? WX¸f EZÀff ³fWXeÔ IYSX ÀfIZÔY¦fZ, ¢¹fûÔdIY 

BXÀfÀfZ ·ffSX°f °fffWX WXû ªffE¦ffÜl 

IYV¸feSX IZY d»fE EIY A»f¦f ²½fªf IYû 

»fZIYSX Vû£f AQbnf õXfSXf ffSX-ffSX ªfûSX dQE 

ªff³fZ ´fSX OXfg. ¸fb£fªfeÊ ³fZ IYWXf dIY kAf´fIYe 

d³fâXf d½f·ffdªf°f ³fWXeÔ WXû ÀfIY°feÜ ¹fWX ½fWX 

¨feªf W`X dªfÀfZ Af´f 50-50 ´fid°fVf°f ffaMX 

³fWXeÔ ÀfIY°fZÜl OXfg. ¸fb£fªfeÊ ³fZ ÀfaÀfQ IYû ·fe 

¨fZ°ff½f³fe Qe k¹fdQ Af´f WX½ff IZY ÷Y£f ¸fZÔ £fbQ 

IYû fWX ªff³fZ QZÔ¦fZ, £fbQ IYû AÀfWXf¹f ¸fWXÀfcÀf 

IYSmÔX¦fZ AüSX Vû£f AQbnf IYû ½fWX Àff IYSX³fZ 

QZÔ¦fZ ªfû ½fWX IYSX³ff ¨ffWX°fZ W`ÔX °fû IYV¸feSX 

WX¸ffSmX WXf±f ÀfZ d³fIY»f ªffE¦ffÜl ¹fWX Qb·ffÊ¦¹f 

IYe ff°f W`X dIY ÀfaÀfQ ³fZ OXfg. ¸fb£fªfeÊ IYe 

¨fZ°ff½f³fe IZY ´fid°f ¦fa·feSX°ff ´fiQdVfÊ°f ³fWXeÔ IYeÜ

ÀfaÀfQ ³fZ °f°IYf»fe³f ´fi²ff³f¸faÂfe IYû ½fWX 

IYSX³fZ dQ¹ff ªfû À´fáX øY´f ÀfZ ·fd½f¿¹f IZY d»fE 

ÀfaIYMX IZY feªf OXf»f³fZ IZY Àf¸ff³f ±ffÜ OXfg. 

¸fb£fªfeÊ ³fZ ¹fWX ¸fWXÀfcÀf dIY¹ff dI dªf³f »fû¦fûÔ 

³fZ °fbáXeIYSX¯f IZY £f°fSXûÔ IZY ´fid°f Af¦ffWX 

dIY¹ff W`X CX³WZÔX °f¸ff¸f °fSXWX IYe ½¹fa¦¹ff°¸fIY 

CX´ffd²f¹ffa ´fiQf³f IYe ªff°fe W`ÔXÜ »fûIYÀf·ff ¸fZÔ 

EIY ffSX CX³fIZY VfQ ±û, k´fi²ff³f¸faÂfe ³fZ ¹fWX 

IYWXf W`X dIY ¹fdQ IYV¸feSX ³fZ ·ffSX°f ¸fZÔ d½f»f¹f 

IYû À½feIYfSX ³f ·fe dIY¹ff WXû°ff °fû CXÀf ´fSX 

WX¸f»ff WXû³fZ ´fSX ·ffSX°fe¹f ÀfZ³ff ¸ff³f½fe¹f 

Af²ffSX ´fSX IYV¸feSX ¸fZÔ ´fi½fZVf IYSX°fe AüSX 

IYV¸fedSX¹fûÔ IYe dWXRYfªf°f IZY d»fE 

WX¸f»ff½fSXûÔ IYf ¸fbIYff»ff IYSX°feÜ ¹fdQ ¸fà³fZ 

·fe BXÀfe °fSXWX IYf f¹ff³f dQ¹ff WXû°ff °fû ¸fbÓû 

IY¸¹fbd³fÀMX, ´fid°fdIiY¹ff½ffQe, ¹fbðX ½¹ff´ffSXe 

AfdQ ³f ªff³fZ ¢¹ff-¢¹ff IYWXf ¦f¹ff WXû°ffÜl 

OXfg. ¸fb£fªfeÊ d³f:ÀfaQZWX dQne Àf¸fÓfü°fZ 

(24 ªfb»ffBÊX 1952) ÀfZ fZWXQ d³fSXfVf ±û ªfû 

³fZWXøY AüSX Vû£f AQbnf IZY fe¨f dIY¹ff 

¦f¹ff ±ffÜ BXÀf Àf¸fÓfü°fZ IZY CX´ffa²fûÔ ¸fZÔ 

Vffd¸f»f ±ff ´f`°fÈIY VffÀf³f IYf CX³¸fc»f³f, 

SXfª¹f IZY Àfa½f`²ffd³fIY ´fi¸fb£f ÀfQSX-EdSX¹ffÀf°f 

IYf SXfª¹f EÀfZÔf»fe IZY ªfdSXE 

d³f½ffÊ¨f³f, ¦f`SX SXfª¹fûÔ IZY »fû¦fûÔ IYû 

³ff¦fdSXIY°ff IZY Ad²fIYfSX ÀfZ ½fad¨f°f IYSX³ff 

AüSX SXfª¹f IZY d»fE EIY A»f¦f ²½fªf IYf 

RYWXSXf¹ff ªff³ffÜ OXfg. ¸fb£fªfeÊ IYû ¹fWX QÈPÞX 

d½fäfÀf ±ff dIY BXÀf Àf¸fÓfü°fZ ÀfZ IYV¸feSX IYf 

·ffSX°f ÀfZ ³ff°ff ªfûOÞX³ff IYdNX³f WXû¦ffÜ BXÀfIZY 

fªff¹f ¹fWX Àf¸fÓfü°ff SXfª¹f IYe ÀfbSXÃff AüSX 

d½fIYfÀf IZY d»fE £f°fSXf CX°´fÖf IYSmX¦ffÜ ¹fWXe 

IYfSX¯f ±ff dIY CX³WXûÔ³fZ ªf¸¸fc ´fiªff ´fdSX¿fQ IZY 

AfaQû»f³f IYû A´f³ff ÀfVföY Àf¸f±fÊ³f ´fiQf³f 

dIY¹ff AüSX BXÀfZ Ad£f»f ·ffSX°fe¹f À°fSX ´fSX 

CXNXf¹ffÜ 

BXÀf AfaQû»f³f IYû SmX£ffadIY°f IYSX³fZ 

½ff»fe ´fiZSX¯ff SXfáÑX½ffQe ±fe AüSX BXÀfIYf ¸fc»f 

¸fa°f½¹f ¹fWX ±ff dIY EIY SXfáÑ ¸fZÔ Qû Àfad½f²ff³f, 

EIY SXfáÑX ¸fZÔ Qû ²½fªf, EIY SXfáÑX ¸fZÔ Qû 

SXfáÑX´fd°f, ´fi²ff³f¸faÂfe IYû ÀfWX³f ³fWXeÔ dIY¹ff 

ªffE¦ffÜ ¹fWX Àf¸fÓfü°ff À½f¹fa A´f³fZ Af´f ¸fZÔ 

43 



Qb·ffÊ¦¹f´fc¯fÊ ±ff, »fZdIY³f BXÀfÀfZ ·fe Ad²fIY 

Qb·ffÊ¦¹f °ff CX°´fÖf WbXAf ªff Vû£f AQbnf 

£fbQ Àf¸fÓfü°fZ IZY ´fid°f IbYdMX»f dÀfðX WbXEÜ 

CX³WXûÔ³fZ ´f`°fÈIY VffÀf³f IYû Àf¸ff~ IYSX³fZ ªf`ÀfZ 

A´f³fZ RYf¹fQûÔ IZY A³fbIcY»f CX´ffa²fûÔ IYû °fû 

»ff¦fc IYSX dQ¹ff, »fZdIY³f A³¹f ff°fûÔ IYû 

CX³WXûÔ³fZ »fMXIYf³ff AfSaX·f IYSX dQ¹ffÜ Vû£f 

AQbnf IZY d°fIYOÞX¸f´fc¯fÊ QÈdáXIYû¯f ³fZ ³fZWXøY 

IYû ·fe ½¹ffIbY»f IYSX dQ¹ffÜ Vû£f AQbnf IZY 

dQ¸ff¦f AüSX CXïZXV¹f IYû »fZIYSX OXfg. ¸fb£fªfeÊ 

IYe ¨fZ°ff½f³fe IYe CX´fZÃff IYSX ³fZWXøY fbSmX RaYÀf 

¦fEÜ CX³WXûÔ³fZ A´f³fZ Àf·fe AaOZX EIY MXûIYSXe ¸fZÔ 

°fû ·fSX d»fE, »fZdIY³f CX³WZÔX ¹fWX ´f°ff WXe ³fWXeÔ 

±ff dIY MXûIYSXe dWX»f³fZ ´fSX CX³fIYe dWXRYfªf°f 

I`YÀfZ IYe ªffEÜ 1952 ÀfZ 53 IZY fe¨f 

IYV¸feSX ´fSX A´f³fZ »f¦f·f¦f Àf·fe ´fÂfûÔ ¸fZÔ 

IYV¸feSX IZY d»fE EIY A»f¦f ²½fªf IYû »fZIYSX Vû£f AQbnf õXfSXf ffSX-ffSX 

ªfûSX dQE ªff³fZ ´fSX OXfg. ¸fb£fªfeÊ ³fZ IYWXf dIY Af´fIYe d³fâXf d½f·ffdªf°f ³fWXeÔ 

WXû ÀfIY°feÜ ¹fWX ½fWX ¨feªf W`X dªfÀfZ Af´f 50-50 ´fid°fVf°f ffaMX ³fWXeÔ ÀfIY°fZÜ 

OXfg. ¸fb£fªfeÊ ³fZ ÀfaÀfQ IYû ·fe ¨fZ°ff½f³fe Qe k¹fdQ Af´f WX½ff IZY ÷Y£f ¸fZÔ £fbQ 

IYû fWX ªff³fZ QZÔ¦fZ, £fbQ IYû AÀfWXf¹f ¸fWXÀfcÀf IYSmÔX¦fZ AüSX Vû£f AQbnf IYû 

½fWX Àff IYSX³fZ QZÔ¦fZ ªfû ½fWX IYSX³ff ¨ffWX°fZ W`ÔX °fû IYV¸feSX WX¸ffSmX WXf±f ÀfZ 

d³fIY»f ªffE¦ffÜl 

CX³WXûÔ³fZ EIY ½ff¢¹f IYf ffSX-ffSX CXnZ£f 

dIY¹ff AüSX ½fWX ¹fWX dIY k¸f`Ô ³fWeÔ Xªff³f°fflÜ 

27 A´fi`»f 1953 IYû f£Vfe ¦fb»ff¸f 

¸fûWX¸¸fQ IYû d»f£û ¦fE ´fÂf ¸fZÔ ³fZWXøY ³fZ 

d»f£ff, k¸fbÓû dIYÀfe ·fe ¸ff¸f»fZ ÀfZ d³ffMX³fZ 

ÀfZ ´fSXWZXªf ³fWXeÔ, »fZdIY³f IYV¸feSX ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ¸f`Ô 

£fbQ IYû AÀfWXf¹f ¸fWXÀfcÀf IYSX°ff WXca, ¢¹fûÔdIY 

¸f`Ô ³fWXeÔ ªff³f°ff WcaX dIY ¸f`Ô IYWXfa £fOÞXf WcaX?l EIY 

ffSX ¸fb£fªfeÊ ³fZ dMX´´f¯fe IYe dIY ³fZWXøY ·ffSX°f 

IYe £fûªf IYSX³fZ IYf Qf½ff IYSX°fZ W`ÔX, »fZdIY³f 

½fWX A·fe ·fe A´f³fZ ¸fdÀ°f¿IY IYe £fûªf ³fWXeÔ 

IYSX ´ffE W`ÔXÜ Vû£f AQbnf ¸fZÔ d½fäfÀf IYû 

»fZIYSX ³fZWXøY ³fZ I`YÀfe ¦f»f°fe IYe, BXÀfIYe 

´fbdáX ffQ IYe §fMX³ffAûÔ ÀfZ WXû°fe W`XÜ CXÀf 

Àf¸f¹f IZY QÀ°ff½fZªf ¹fWX f°ff°fZ W`ÔX dIY Vû£f

Vû£f AQbnf ³fZ °fû 28 ªf³f½fSXe 1948 IYû WXe IYV¸feSX IYe À½f°faÂf°ff IZY 

¸ff¸f»fZ ¸fZÔ A¸fZdSXIYe Ad²fIYfdSX¹fûÔ ÀfZ ff°f¨fe°f IYSX »fe ±feÜ »ffOÊX WZÔXOXSXÀf³f 

IYe dÀf°fafSX 1950 IYe dSX´fûMÊX ¸fZÔ IYWXf ¦f¹ff W`X dIY IYV¸feSX IZY ·fd½f¿¹f IYû 

»fZIYSX ff°f IYSX°fZ WbE Vû£f AQbnf ¸fb£fSX WXûIYSX IYWX°fZ ±û dIY BXÀfZ À½f°faÂf 

WXû³ff WXe ¨ffdWXEÜ 

AQbnf ³fZ °fû 28 ªf³f½fSXe 1948 IYû WXe 

IYV¸feSX IYe À½f°faÂf°ff IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ A¸fZdSXIYe 

Ad²fIYfdSX¹fûÔ ÀfZ ff°f¨fe°f IYSX »fe ±feÜ »ffOÊX 

WZÔXOXSXÀf³f IYe dÀf°fafSX 1950 IYe dSX´fûMÊX ¸fZÔ 

IYWXf ¦f¹ff W`X dIY IYV¸feSX IZY ·fd½f¿¹f IYû 

»fZIYSX ff°f IYSX°fZ WbE Vû£f AQbnf ¸fb£fSX 

WXûIYSX IYWX°fZ ±û dIY BXÀfZ À½f°faÂf WXû³ff WXe 

¨ffdWXEÜ 23 ªfc³f 1953 IYû ßfe³f¦fSX ¸fZÔ 

¸fbIYQ¸fZ IZY df³ff I`YQ Óû»f SXWZX OXfg. ¸fb£fªfeÊ 

IYe ÂffÀfQe´fc¯fÊ ¸fÈ°¹fb ³fZ ´fcSmX SXfáÑX ¸fZÔ IiYû²f IYe 

»fWXSX CX°´fÖf IYSX QeÜ ªf³f°ff IZY fe¨f ³fZWXøY 

IYe LXd½f IYû ·fe fWbX°f Af§ff°f »f¦ffÜ 

Àf¸f´fÊ¯f ·ff½f AüSX 

d½fäÀf³fe¹f°ff IYf QcÀfSXf ³ff¸f 

SXfªff MÑ`X½f»Àf EaOX IYfSX ffªffS 

M`X¢Àfe Àfd½fÊÀf 

¸fû. 9891041999 

IYfSXûÔ IZY IiY¹f-d½fIiY¹f 

¸fû. 9811172512 

989104141444 

9818068911 

fe-55, »fûdWX¹ff ³f¦fSX ¸ffIZÊYMX (¦füSXe VfaIYSX ¸fadQSX IZY ´ffÀf) ¦ffdªf¹ffffQ 

37,38, ³¹fc Af¹fÊ ³f¦fSX, ¦ffdªf¹ffffQ- 201001 

fa¦ff»f ¸fZÔ £ffÀf °füSX ´fSX fWbX°f ¦fbÀÀff ±ffÜ ¹fWX 

A°fb»¹f §fû¿f õXfSXf 29 ªf³fc 1953 IYû ³fZWXøY 

IYû d»f£û ¦fE ´fÂf ÀfZ ·fe À´fáX WXû°ff W`X 

dªfÀf¸fZÔ §fû¿f ³fZ d»f£ff dIY WX¸ffSmX SXfª¹f ¸fZÔ 

ªf³f·ff½f³ff fWbX°f SXû¿f´fc¯fÊ W`XÜ 

³fZWXøY fWbX°f Ad²fIY Àf¸f¹f °fIY Vû£f 

AQbnf õXfSXf A´f³fZ dÂfSXfáÑX IZY dÀfðXfa°f IYû 

NXûÀf AfIYfSX QZ³fZ IZY ´fi¹ffÀfûÔ IYû fQfÊV°f 

³fWXeÔ IYSX ÀfIZYÜ Vû£f AQbnf IYû ffQ ¸fZÔ 

f£ffÊÀ°f IYSX ªfZ»f ¸fZÔ OXf»f dQ¹ff ¦f¹ffÜ CX³fIZY 

ffQ ÀfØff Àfa·ff»f³fZ ½ff»fZ f£Vfe ¦fb»ff¸f 

¸fûWX¸¸fQ ³fZ ´fQ ´fSX f`NX°fZ WXe EIY SmXdOX¹fû 

WX½ffBÊX AüSX SmX»f dMXIYMXûÔ 

¸fû. 9818865653 

44 



´fiVffa°f SXfªf 

Vf¸ffÊ 

dªf»ff A²¹fÃf 

´fiÀffSX¯f ¸fZÔ IYWXf, kSXfáÑX IZY dWX°fûÔ IZY Àff±f 

d½fäfÀf§ff°f ªf`Àfe dÀ±fd°f¹ffa CX°´fÖf ±feÔÜ EIY 

À½f°faÂf IYV¸feSX ·ffS°f IYe À½ff²fe³f°ff IZY 

d»fE ¦fa·feSX £f°fSXf WXû¦ffÜ OXfg. ¸fb£fªfeÊ IZY 

Àf½fûÊ©f fd»fQf³f ³fZ SXfáÑX IYe EIY°ff AüSX 

A£faOX°ff ´fSX AfE £f°fSmX IYû Àf¸ff~ IYSX 

dQ¹ff W`XÜl ¸fb£fªfeÊ IYe ¸fü°f IZY °fbSaX°f ffQ 

CX³fIYe ¸ff°ff ªfû¦f¸ff¹ff QZ½fe ³fZ ´fi²ff³f¸faÂfe 

³fZWXøY ÀfZ EIY ¸ffd¸fÊIY Àf½ff»f ´fcLXf, k¢¹ff 

¸fZSmX ´fbÂf, ªfû dIY ·ffSX°f IYf ³ff¦fdSXIY ±ff, 

ªf³f ´fid°fd³fd²f¹fûÔ IZY ÀfQ³f IYf ÀfQÀ¹f ±ff 

AüSX ÀfQ³f ¸fZÔ d½f´fÃf IYf ³fZ°ff ·fe ±ff, IYû 

¹fWX ¸füd»fIY Ad²fIYfSX ±ff dIY ½fWX dIYÀfe 

·fe A½fSXû²f IZY df³ff IYV¸feSX ¸fZÔ ´fi½fZVf IYSX 

ÀfIY°ff?l IYûBÊX ÀfSXIYfSX Afªf °fIY BXÀf ´fiàj 

IYf Àf¸ff²ff³f ³fWXeÔ IYSX ÀfIYe W`XÜ IY»fIYØff ³fZ 

OXfg. ¸fb£fªfeÊ IYe Aad°f¸f ¹ffÂff ¸fZÔ dªf°f³fe 

·feOÞX QZ£fe ½fWX EIY BXd°fWXfÀf WXe ±ffÜ Af 

¹fWX SXfáÑX IZY DY´fSX W`X dIY ½fWX OXfg. V¹ff¸ff 

´fiÀffQ ¸fb£fªfeÊ IZY Àf½fûÊ©f fd»fQf³f IYû 

½¹f±fÊ ³f ªff³fZ QZÜ 

Àf¸ffªf½ffQe ´ffMXeÊ fifÁ¸f¯f ¸fWXf Àf·ff 

¦ffdªf¹ffffQ 

Af½ffÀf: AfSX-262, SXfªf³f¦fSX, ¦ffdªf¹ffffQ 

¸fû.9810232566

CX 

Àfb³fe°f Qe½ff³f 

¸fi AüSX dÀfðe IZY ffSmX ¸fZÔ QZ½fSXWXf ffff 

³fZ IY·fe IYûBÊX Qf½ff ¹ff £faOX³f ³fWXeÔ 

dIY¹ffÜ »fZdIY³f CX³fIZY BXQÊ-d¦fQÊ WXSX 

°fSXWX IZY »fû¦fûÔ IYe ·feOÞX WX¸fZVff QZ£fe ¦fBÊXÜ 

A°¹fa°f ÀfWXªf, ÀfSX»f AüSX Àfb»f·f ffff IZY 

Àffd³f²¹f ¸fZÔ ªf`ÀfZ ½fÈÃf, ½f³fÀ´fd°f ·fe A´f³fZ IYû 

AfäÀ°f A³fb·f½f IYSX°fZ SXWZXÜ 

IYûBÊX 1987 IYe ff°f WXû¦fe, ªfc³f IYf WXe 

¸fWXe³ffÜ ½fÈaQf½f³f ¸fZÔ ¹f¸fb³ff ´ffSX QZ½fSXWXf ffff 

IYf OZXSXf ªf¸ff WbXAf ±ffÜ Ad²fIYfdSX¹fûÔ ¸fZÔ 

ARYSXf°fRYSXe ¸f¨fe WbXBÊX ±feÜ ´fi²ff³f¸faÂfe 

SXfªfe½f ¦ffa²fe IYû ffff IZY QVfÊ³f IYSX³fZ Af³ff 

±ffÜ ´fi²ff³f¸faÂfe YIZY Af¦f¸f³f AüSX ¹ffÂff IZY 

d»fE BX»ffIZY IYe ¸ffdIËY¦f IYSX »fe ¦fBÊXÜ Af»ff 

ARYÀfSXûÔ ³fZ W`X»fe´fÒX f³ff³fZ IYZ d»fE ½fWXfa »f¦fZ 

EIY ffc»f IZY ´fZOÞX IYe OXf»f IYfMX³fZ IZY 

45 

²f¸fÊ-A²¹ff°¸f 

´feE¸f AfEa, ³f AfEa 

´fZOÞX ³fWXeÔ IYMZX¦ff 

d³fQZÊVf dQEÜ ·f³fIY »f¦f°fZ WXe ffff ³fZ EIY 

fOÞZX ´fbd»fÀf ARYÀfSX IYû fb»ff¹ff AüSX ´fcLXf 

dIY k´fZOÞX IYû ¢¹fûÔ IYfMX³ff ¨ffWX°fZ WXû?l 

ARYÀfSX ³fZ IYWXf,k´fi²ff³f¸faÂfe ÀfbSXÃff IZY d»fE 

ªføYSXe W`XÜl ffff fû»fZ, k°fb¸f ¹fWXfa A´f³fZ 

´feE¸f IYû »ffAû¦fZ, CX³fIYe ´fiVfaÀff ´ffAû¦fZÜ 

´feE¸f IYf ³ff¸f ·fe WXû¦ff dIY ½fWX Àff²fb Àfa°fûÔ 

IZY ´ffÀf ªff°ff W`XÜ »fZdIY³f BXÀfIYf QaOX °fû 

fZ¨ffSmX ´fZOÞX IYû ·fb¦f°f³ff ´fOZÞ¦ffÜ ½fWX ¸fbÓfÀfZ 

BXÀf ffSmX ¸fZÔ ´fcLZX¦ff °fû ¸f`Ô CXÀfZ ¢¹ff ªf½fff 

Qca¦ffÜ ³fWXeÔ! ¹fWX ´fZOÞ ³fWXeÔ IYfMXf ªffE¦ffÜl 

ARYÀfSXûÔ ³fZ A´f³fe ¸fªffcSXe f°ffBÊX dIY dQne 

ÀfZ AfE ARYÀfSXûÔ ³fZ R`YÀf»ff d»f¹ff W`XÜ 

BXÀfd»fE BXÀfZ IYfMXf WXe ªffE¦ffÜ AüSX dRYSX ´fZOÞX 

°fû ³fWXeÔ IYMX³ff W`X, BXÀfIYe MXWX³fe WXe IYfMXe 

ªff³fe W`XÜ ¸f¦fSX ffff ªfSXf ·fe SXfªfe ³fWXeÔ WbXEÜ 

kCX³WXûÔ³fZ IYWXf, ¹fWX ´fZOÞX WXû¦ff °fb¸WXfSXe d³f¦ffWX 

¸fZÔÜ ¸fZSXf °fû ÀffÀfZ ´fbSXf³ff Àff±fe W`XÜ dQ³f SXf°f 


¸fbÓfÀfZ fd°f¹ff°ff W`XÜ ¹fWX ´fZOÞX ³fWXeÔ IYMX 

ÀfIY°ffÜl CX²fSX ARYÀfSXûÔ IYe Qbd½f²ff fPÞX°fe 

ªff SXWXe ±feÜ Afd£fSX ffff ³fZ WXe CX³WZÔX °fÀfne 

QeÜ IYWXf, k§ffOÞXf ¸f°f, Af ´feE¸f IYf 

IYf¹fÊIiY¸f MX»f ªffE¦ffÜ °fb¸WXfSmX ´feE¸f IYf 

IYf¹fÊIiY¸f I`ÔYdÀf»f IYSXf QZ°ff WcaXÜl Af›¹fÊ dIY 

Qû §faMZX ffQ WXe ´feE¸f AfgdRYÀf ÀfZ SmXdOX¹fû¦fif¸f 

Af ¦f¹ff dIY ´fiû¦fif¸f À±fd¦f°f WXû ¦f¹ff W`XÜ IbYLX 

WXµ°fûÔ ffQ SXfªfe½f ¦ffa²fe ½fWXfa AfE »fZdIY³f 

´fZOÞX ³fWXeÔ IYMXfÜ 

dÀfdð¹fûÔ AüSX ¹fû¦f IZY f»f ´fSX CX¸fi IYû 

A´f³fZ ½fVf ¸fZÔ IYSX³fZ IZY d»fE d½f£¹ff°f QZ½fSXWXf 

ffff IZY ffSmX ¸fZÔ BXÀf °fSXWX IYe dIY°f³fe WXe 

§fMX³ffEa »fû¦fûÔ IYe ªfbff³f ´fSX W`ÔÜ PXfBÊX Àfü ÀfZ 

´ffa¨f Àfü ½f¿fÊ IYZ fe¨f IYe IYûBÊX Àfa£¹ff CX³fIZY 

ªfe½f³f ½f¿fûË IZY øY´f ¸fZÔ f°ffBÊX ªff°fe W`XÜ BXÀf 

ffSmX ¸fZÔ IYBÊX »fû¦f ÀfaQZWX ·fe ½¹föY IYSX°fZ W`ÔXÜ 

»fZdIY³f »fafe CX¸fi WXû³ff IYûBÊX A³fû£fe ff°f 

³fWXeÔ W`XÜ ³¹fc¹ffIÊY IZY Àfb´fSX ÀfZÔ¨fbdSX¹f³f ¢»ff 

õXfSXf ªfbMXfE ¦fE AfaIYOÞXûÔ IZY A³fbÀffSX d´fL»fZ 

Qû WXªffSX Àff»fûÔ ¸fZÔ ¨ffSX Àfü ÀfZ ª¹ffQf »fû¦f 

EIY Àfü feÀf ÀfZ °fe³f Àfü ¨ff»feÀf ½f¿fÊ °fIY 

dªfE W`ÔXÜ ¹fWX ªff³fIYfSXe ªffa¨fe ´fSX£fe WbXBÊX W`XÜ 

BXÀf Àfc¨fe ¸fZÔ ·ffSX°f ÀfZ QZ½fSXWXf ffff IZY 

A»ff½ff °f`»fa¦f À½ff¸fe IYf ³ff¸f ·fe W`XÜ 

QZ½fSXWXf ffff IZY ªf³¸f ½f¿fÊ IYf ´f°ff ³fWXeÔ W`XÜ 

»fZdIY³f IYWX°fZ W`ÔX dIY ·ffSX°f IZY ´fi±f¸f SXfáÑX´fd°f 

OXfg. SXfªfZÔQi ´fiÀffQ ³fZ f¨f´f³f ¸fZÔ CX³WZÔX QZ£ff ±ffÜ 

¹fWX IY¸f ÀfZ IY¸f ³ffZ Àff»f ´fbSXf³fe ff°f W`XÜ 

ffff IYf dÀfð ´fb÷ ¿f WXû ¦fE, ¹fWX dIYÀfe 

³fZ ³fWXeÔ ªff³ffÜ »fZdIY³f CX³fIZY QVfÊ³f IZY d»fE 

»fû¦f CX¸fOÞX°fZ ±ûÜ ÀfSX»f Af`SX ÀffQZ ªfe½f³f IYû 

½¹f°fe°f IYSX³fZ ½ff»fZ ffff °fOÞXIZY CXNX°fZ, 

¨fWX¨fWXf°fZ ´fdÃf¹fûÔ ÀfZ ff°fZÔ IYSX°fZ, dRYSX À³ff³f 

IZY d»fE ¹f¸fb³ff IYe AûSX d³fIY»f ªff°fZÜ dRYSX 

»fafZ Àf¸f¹f IZY d»fE BÊXäSX ¸fZÔ »fe³f WXû ªff°fZÜ 

»fû¦f fÀf ¹fWXe IYWX°fZ SXWZX, Aªff ±fZ ffff 

´fcSXe dªfaQ¦fe ³fQe dIY³ffSmX EIY ¸f¨ff³f ´fSX WXe 

IYfMX QeÜ 

CX³WZÔX ¹ff °fû ffSXWX RbYMX DaY¨fZ ¸f¨ff³f ´fSX 

QZ£ff ªff°ff ±ff ¹ff dRYSX ½fWX ³fQe IZY fWX°fZ 

ªf»f ¸fZÔ £fOÞZX WXûIYSX ²¹ff³f AfdQ IYSX°fZ ±ûÜ 

AfNX ¸fWXe³ff ¸fBX»f ¸fZÔ, IbYLX dQ³f f³ffSXÀf ¸fZÔ, 

¸ff§f IZY A½fÀfSX ´fSX ´fi¹ff¦f ¸fZÔ, RYf¦fb³f ¸fZÔ

¸f±fbSXf ¸fZÔ AüSX IbYLX Àf¸f¹f dWX¸ff»f¹f ¸fZÔ SXWX°fZ 

±ûÜ ffff IZY ·föY IYWX°fZ W`ÔX dIY f©fûÔ IYe 

°fSXWX ·fû»ff dQ»f ±ff CX³fIYfÜ IbYLX £ff°fZ ´fe°fZ 

³fWXeÔ ±û, CX³fIZY ´ffÀf ªfû IbYLX Af°ff CXÀfZ ½fWX 

QfZ³fûÔ WXf±f »fû¦fûÔ ¸fZÔ ffaMX QZ°fZ ±ûÜ IYWX°fZ W`ÔX dIY 

ffff IZY ´ffÀf dQ½¹fQÈdáX ±feÜ CX³fIYe ³fªfSX 

¦fWXSXe ±fe, Af½ffªf ¸fZÔ ·ffSXe´f³f ±ffÜ 

ffff fWbX°f IY¸f fû»f°fZ ±ûÜ »fZdIY³f 

CX³fÀfZ IYûBÊX ¸ff¦fÊQVfÊ³f IYSX³fZ IZY d»fE IYWX°ff 

°fû ½fZ fZ²fOÞXIY A´f³fe ff°f IYWX°fZ ±ûÜ ffff 

³fZ d³fªfe ¸fÀf»fûÔ IZY A»ff½ff Àff¸ffdªfIY AüSX 

²ffd¸fÊIY ¸ff¸f»fûÔ IYû ·fe LbXAfÜ ½fWX IYWX°fZ ±û 

dIY ªff °fIY ¦fû WX°¹ff IZY IY»faIY IYû ´fcSXe 

°fSXWX ³fWXeÔ d¸fMXfEa¦fZ ÀfIY°fZ, ·ffSX°fe¹f Àf¸fÈð 

³fWXeÔ WXû ÀfIY°fZÜ ¹fWX ·fcd¸f ¦fû´fcªff IZY d»fE W`XÜ 

¦fû´fcªff WX¸ffSXe ´faSX´fSXf ¸fZÔ W`XÜ ffff IYe 

dÀfdð¹fûÔ IZY ffSmX ¸fZÔ WXSX °fSXRY £fcf ¨f¨ffÊ WXû°fe 

±feÜ IYWX°fZ W`ÔX dIY ªffªfÊ ´fa¨f¸f ªff ·ffSX°f 

AfE ±û °fû CX³fÀfZ d¸f»fZ ±ûÜ ªffªfÊ IYû IY·fe 

CX³fIZY ·ffBÊX ³fZ CX³WZÔX f°ff¹ff ±ff dIY ·ffSX°f ¸fZÔ 

46 

²f¸fÊ-A²¹ff°¸f 

ffff IYf dÀfð ´fb÷ ¿f WXû ¦fE, ¹fWX dIYÀfe ³fZ ³fWXeÔ ªff³ffÜ »fZdIY³f CX³fIZY 

QVfÊ³f IZY d»fE »fû¦f CX¸fOÞX°fZ ±ûÜ ÀfSX»f Af`SX ÀffQZ ªfe½f³f IYû ½¹f°fe°f IYSX³fZ 

½ff»fZ ffff °fOÞXIZY CXNX°fZ, ¨fWX¨fWXf°fZ ´fdÃf¹fûÔ ÀfZ ff°fZÔ IYSX°fZ, dRYSX À³ff³f IZY 

d»fE ¹f¸fb³ff IYe AûSX d³fIY»f ªff°fZÜ 


dÀfð ¹fû¦fe ´fb÷ ¿f SXWX°fZ W`ÔXÜ °ff CX³WZÔ f°ff¹ff 

¦f¹ff ±ff dIY dIYÀfe AüSX ÀfZ d¸f»fû ³ff d¸f»fû 

QZ½fdSX¹ff dªf»fZ ¸fZÔ dQ¹fSXf BX»ffIZY ¸fZÔ ¸fBX»f ¦ffa½f 

ªffIYSX QZ½fSXWXf ffff ÀfZ ªføYSX d¸f»f³ffÜ ·ffSX°f 

IZY ´fi±f¸f SXfáÑX´fd°f SXfªfZÔQi ´fiÀffQ IYû f¨f´f³f ¸fZÔ 

ªff CX³fIYe ¸ffa ffff IZY ´ffÀf »fZ ¦fBË °fû 

CX³WûÔ³fZ IYWX dQ¹ff ±ff dIY ¹fWX f©ff fWbX°f 

DaY¨fe IbYÀfeÊ ´fSX f`NZX¦ffÜ ffQ ¸fZÔ SXfáÑX´fd°f f³f³fZ 

´fSX OXfg. SXfªfZÔQi ´fiÀffQ ³fZ ffff IYû EIY ´fÂf 

d»f£f IYSX IÈY°fÄf°ff ªf°ffBÊX ±feÜ 

ffff IYe VfSX¯f ¸fZÔ Af³fZ ½ff»fZ IYBÊX »fû¦f 

±ûÜ IYBÊX d½fdVfáX »fû¦f ±ûÜ CX³fIZY ·föYûÔ ¸fZÔ 

ªf½ffWXSX »ff»f ³fZWXøY, »ff»f fWXfQbSX VffÀÂfe, 

BaXdQSXf ¦ffa²fe ªf`ÀfZ ¨fd¨fÊ°f ³fZ°ff CX³fIZY ´ffÀf 

Af°fZ ±ûÜ CX³fIZY ´ffÀf »fû¦f WXNX¹fû¦f Àfe£f³fZ 

·fe ªff°fZ ±ûÜ Àfb´ffÂf QZ£fIYSX ½fWX WXNX¹fû¦f IYe 

QÀfûÔ ¸fbQifAûÔ IYû dÀf£ff°fZ ±ûÜ ¹fû¦f d½fôf ´fSX 

CX³fIYf ¦fWX³f Äff³f ±ffÜ ²¹ff³f, ¹fû¦f, 

´fif¯ff¹ff¸f, ÂffMXIY Àf¸ffd²f AfdQ ´fSX ½fWX ¦fcPÞX 

d½f½fZ¨f³ff IYSX°fZ ±ûÜ IYBÊX fOÞZX dÀfð Àf¸¸fZ»f³fûÔ 

¸fZÔ CX³WZÔX fb»ff¹ff ªff°ff °fû ½fWX BX³f d½f¿f¹fûÔ ´fSX 

A´f³fe ½ffIÐY ´fid°f·ff ÀfZ ÀffIYû ¨fdIY°f IYSX 

QZ°fZÜ »fû¦f ¹fWXe Àfû¨f°fZ dIY BXÀf ffff ³fZ BX°f³ff 

IYf ªff³f d»f¹ffÜ ²¹ff³f ´fif¯ff¹ff¸f, Àf¸ffd²f 

IYe ´fðd°f¹fûÔ IZY ½fWX dÀfð ±ûÜ ²f¸ffÊ¨ff¹fÊ, 

´fadOX°f, °f°½fÄff³fe, ½fZQfa°fe CX³fÀfZ IYBÊX °fSXWX IZY 

Àfa½ffQ IYSX°fZ ±ûÜ CX³WXûÔ³fZ ªfe½f³f ¸fZÔ »fafe »fafe 

Àff²f³ffEa IYeaÜ 

1990 ¸fZÔ ¹fûd¦f³fe EIYfQVfe IYf dQ³f ±ffÜ 

§f³f§fûSX ffQ»f LXfE ±ûÜ CXÀf dQ³f Vff¸f IYû 

ffff ³fZ BXWX »fe»ff IYf Àfa½fSX¯f dIY¹ffÜ ffff 

fiÁ¸f»fe³f WXû ¦fE ±ûÜ CX³WZÔX ¸f¨ff³f IZY ´ffÀf WXe 

¹f¸fb³ff IYe ²ffSXf ¸fZÔ ªf»f Àf¸ffd²f Qe ¦fBÊXÜ Qû 

dQ³f °fIY CX³fIZY VfSXeSX IYû ¹f¸fb³ff dIY³ffSmX 

·föYûÔ IZY QVfÊ³f IZY d»fE SX£ff ¦f¹ffÜ ffff IZY 

fiÁ¸f»fe³f WXû³fZ IYe £ffSX QZVf-QZVffa°fSX ¸fZÔ 

R`Y»f ¦fBÊXÜ WXªffSXûÔ »fû¦f CX³WZÔX d½fQf QZ³fZ IZY 

d»fE CX¸fOÞX ´fOÞZXÜ CX³f dQ³fûÔ Àfa¨ffSX AüSX Àfa´fIÊY 

IZY Àff²f³f Afªf IYe °fSXWX Àfb»f·f ³fWXeÔ ±ûÜ 

dRYSX ·fe ·ffSX°f IZY A»ff½ff ¹fcSXû´fe¹f QZVfûÔ ÀfZ 

·fe ßfðf»fb AfEÜ IbYLX d½fÄffd³f¹fûÔ ³fZ CX³fIZY 

Qe²fÊ ªfe½f³f IZY SXWXÀ¹f ªffa¨f³fZ IYe IYûdVfVf 

IYe ´fSX d½fLXûWX AüSX ½¹f±ff IZY CXÀf ¸ffWXü»f ¸fZÔ 

¹fWX IYWXfa Àfa·f½f ±ffÜ

WcaXÜ 

´f}e- Af´f dIY°f³fZ ¸fûMZX WXû ¦fE W`ÔXÜ 

´fd°f- °fb¸f ·fe °fû ¸fûMXe WXû ¦fBÊX WXûÜ 

´f}e- ¸f`Ô °fû ¸ffa f³f³fZ ½ff»fe WcaXÜ 

´fd°f- °fû ¸f`Ô ·fe °fû ff´f f³f³fZ ½ff»ff 

 

´fWX»ff- kªf³fff, ¸f`Ô³fZ Af´fIYf ¨fZWXSXf 

´fWX»fZ IYWXeÔ QZ£ff W`X?l 

QcÀfSXf- kAf´fIYû ¦f»f°fRYWX¸fe WbXBÊX W`XÜ 

¸fZSXf ¨fZWXSXf WXSX ½föY ¸fZSmX Àff±f WXe SXWX°ff W`XÜl 

 

´fWX»ff- k°fc ¸fbÓû ´ffa¨f WXªffSX ÷Y´fE QZ, ¸f`Ô 

°fbÓû °fe³f ¸fWXe³fZ ¸fZÔ »fûMXf Qca¦ffÜl °fe³f ¸fWXe³fZ 

ffQÜ 

QcÀfSf QûÀ°f- k¨f»f A´f³ff ½ffQf ´fcSXf 

IYSXÜl 

´fWX»ff- k¹fZ »fZ »fûMXf...l 

 

ªfªf- Af´f A´f³fe ¸f¹ffÊQf »ffa§f SXWZX W`ÔXÜ 

½fIYe»f- IYü³f Àff»ff fû»ff? 

ªfªf- Af´f³fZ ¸fbÓû Àff»ff IYWXf? 

½fIYe»f- ³fWXeÔ ¸fe »ffgOÊX, ¸f`Ô ¹fWX ´fcLX SXWXf 

±ff IYü³f kÀff »ffl IYWX°ff W`XÜ 

 

EIY QbIYf³f ´fSX d»f£ff ±ff, CX²ffSX dÀfRÊY 

yq ÀfZ zq Àff»f IZY »fû¦fûÔ IYû d¸f»fZ¦ffÜ ½fû 

·fe CX³fIZY ¸ffa-ff´f ÀfZ ´fcLX IYSXÜ 

 

´fiV³f- Af´f EIY ´f°f»fe-Qbf»fe 

Àfb¢£fOÞX »fû¸fOÞXe IYû WXd±f³fe I`YÀfZ f³ff 

ÀfIY°fZ W`Ô? 

CXØfSX- fÀf CXÀfÀfZ VffQe IYSX OXf»fûÜ 

 

EIY ¸fdWX»ff Qa°f d¨fdIY°ÀfIY IZY ´ffÀf 

¦fBÊX AüSX fû»fe- OXfg. ÀffWXf QfPÞX 

d³fIY»f½ff³fe W`XÜ Af´f A¦fSX f¦f`SX ÀfbÖf dIYE 

¹fZ IYf¸f IYSmÔX¦fZ °fû RYeÀf ±fûOÞXe IY¸f WXû¦fe 

³ff? 

OXfg¢MXSX- ªfe WXfa, RYeÀf Af²fe WXû¦feÜ 

¸fdWX»ff- QSX½ffªfZ ´fSX £fOÞZX EIY ¸fdSX¹f»f 

ÀfZ d¸fd¸f¹ff°fZ OXSX°fZ WbXE ½¹fdöY ÀfZ, ªfû 

CXÀfIYf ´fd°f ±ff, fû»fe- Àfb³fû ªfe, Af 

ªffAû AüSX BXÀf IbYÀfeÊ ´fSX f`NX ªffAûÜ 

 

EIY fcPÞXf AfQ¸fe §fSX IZY ffWXSX f`NXf 

feOÞXe ´fe SXWXf ±ffÜ 

EIY VfWXSXe ³füªf½ff³f Af¹ff AüSX 

fû»ff- °ffDY feOÞXe ¸f°f d´f¹ff IYSXû, BXÀfÀfZ 

AfQ¸fe ²feSmX-²feSmX ¸fSX ªff°ff W`XÜ 

°ffDY ³fZ ªfûSX IYf Àfb˜Xf ¸ffSXf AüSX IYWXf- 

WX¸fZÔ IYü³f Àfe ªf»Qe W`X ¸fSX³fZ IYe, ²feSmX-²feSmX 

¸fSmÔX¦fZÜ 

 

fe¸ffSX ´fÂfIYfSX ÀfZ ´f}e- ªff³f½fSXûÔ IZY 

OXfg¢MXSX IYû dQ£ff AfAû, ªf»Qe NXeIY WXû 

ªffAû¦fZÜ 

´fd°f- ½fû ¢¹fûÔ? 

´f}e- SXûªf ÀfbfWX IYLbXE IYe °fSXWX QZSX ÀfZ 

CXNX°fZ WXû, §fûOÞZX ªf`ÀfZ ·ff¦fIYSX AfgdRYÀf ªff°fZ 

WXû, ¦f²û IYe °fSXWX QZSX SXf°f °fIY IYf¸f, dRYSX 

IbYØfZ IYe °fSXWX f©fûÔ ´fSX d¨fnf³ff, dRYSX SXf°f 

IYû ·üÔÀfZ IYe °fSXWX Àfû ªff°fZ WXû, °fû BaÀff³fûÔ 

IYf OXfg¢MXSX ¢¹ff IYSmX¦ff? 

 

»fOÞXIYf- °fb¸f ¸fZSmX Àf´f³fûÔ ¸fZÔ, £½fffûÔ ¸fZÔ 

ªfªff°fûÔ ¸fZÔ SXWX°fe WXûÜ 

»fOÞXIYe- Aû ·ü¹ff, °fb¸WZÔX dIYÀfe ³fZ 

fZ½fIcYRY f³ff¹ff W`XÜ ¸f`Ô °fû WXdSX¹ff¯ff ¸fZÔ 

SXWX°fe WcaÜ 

 

¦fifWXIY QbIYf³fQfSX ÀfZ- EIY §faMZX ´fWX»fZ 

°fû °fb¸f BXÀf fIYSXe IZY vqq ÷Y´fE ¸ffa¦f SXWZX 

±ûÜ Af ¢¹ff WXû ¦f¹ff ªfû °fb¸f BXÀf fIYSXe 

IZY wqq ÷Y´fE ¸ffa¦f SXWZX WXû? 

QbIYf³fQfSX- ¢¹fûÔdIY BXÀf fe¨f ¹fWX 

fIYSXe ¸fZSXf rqq ÷Y´fE IYf ³fûMX ¨fff ¦fBÊXÜ 

47 

WXfÀ¹f¸fÐ 

·ff½fe ÀfØff ªfc³f 2013 

 

´fd°f- §fSX IYf Àff¸ff³f LbX´ff IYSX SX£f Qû, 

¸fZSXf QûÀ°f Af SXWXf W`XÜ 

´f}e- ¢¹fûÔ, ½fû Àff¸ff³f ¨fbSXf »fZ¦ff 

¢¹ff? 

´fd°f- ³fWXeÔ, ½fû Àff¸ff³f ´fWX¨ff³f »fZ¦ffÜ 

 

EIY IaYªfcÀf IZY fZMZX IYû ·fc°f ¨fPÞX ¦f¹ffÜ 

IaYªfcÀf ¸fWXfVf¹f ³fZ ·fc°f CX°ffSX³fZ IZY d»fE 

fWbX°f ÓffOÞX-RcaYIY IYSXfBÊXÜ 

°fe³f dQ³f ffQ ·fc°f £fbQ-f-£fbQ ffWXSX 

Af ¦f¹ff AüSX AûÓff ÀfZ fû»ff- kASmX, Af 

BXÀfIYe IYûBÊX ªføYSX°f ³fWXeÔ AûÓff ªfe, ¸f`Ô ªff 

SXWXf WcaXÜ AaQSX f`NZX-f`NZX °fû ¸f`Ô ·fc£f ÀfZ ¸fSX WXe 

¦f¹ff ±ffÜl 

 

´fd°f ³fZ ´¹ffSX ªf°ff°fZ WbXE ³f½fd½f½ffdWX°ff 

´f}e ÀfZ ´fcLXf- Afªf ¹fWX IYü³f-Àfe Àfªfe 

´fIYfBÊX W`X °fb¸f³fZ...? 

´f}e- IYïcX-Aa¦fcSX IYe Àfªfe W`X, 

ªff³fc... 

´fd°f ³fZ dRYSX IYWXf- »fZdIY³f BXÀf¸fZÔ Aa¦fcSX 

°fû dQ£ffBÊX WXe ³fWXeÔ QZ SXWXf W`X... 

´f}e ³fZ ¸ffÀfcd¸f¹f°f ÀfZ IYWXf- ´fSX ¸fà³fZ °fû 

Qû³fûÔ fSXffSX ¸ffÂff ¸fZÔ OXf»fZ ±fZ, EIY IYïcX 

AüSX EIY Aa¦fcSXÜ 

 

¦fû»fc (EMXeE¸f ¸fVfe³f ´fSX A´f³fZ QûÀ°f 

SXfªfc ÀfZ) ¸fZSXf f`»fZÔÀf ¨fÌY IYSX QûÜ SXfªfc ªfûSX 

ÀfZ ¦fû»fc IYû »ff°f ¸ffSX°ff W`X, ¦fû»fc d¦fSX ªff°ff 

W`X... 

SXfªfc- °fb¸WXfSXf °fû f`»fZÔÀf fWbX°f £fSXff 

W`XÜ 

 

´fd°f- OXfd»fË¦f °fb¸f³fZ Afªf ªfû Àfªfe 

f³ffBÊX W`X, CXÀfIYf ³ff¸f ¢¹ff W`X? 

´f}e- ¢¹fûÔ ´fcLX SXWZX WXû? 

´fd°f- °ffdIY ªff OXfg¢MXSX ´fcLZX dIY ¢¹ff 

£ffIYSX fe¸ffSX ´fOÞZX WXû °fû °fb¸WXfSXe f³ffBÊX 

Àfªfe IYf ³ff¸f f°ff ÀfIcaYÜ 

 

´fiZ¸fe- Afªf ¸füÀf¸f dIY°f³ff øY¸ff³fe W`XÜ 

IYûBÊX EZÀfe ff°f IYWXû, dªfÀfÀfZ ¸fZSmX ´f`SX 

ªf¸fe³f ´fSX ³f dMXIZÔYÜ 

´fiZd¸fIYf- RYfaÀfe »f¦ff »fûÜ

48 

¦ffdªf¹ffffQ X IZY dÀf°ffSmX 

CX·fSX°fZ dÀf°ffSmX W`ÔX 

·ff½fe ÀfØff ¸fBÊX 2013 

SXd½f ¹ffQ½f 

¦ff 

¹fû¦fZVf Àf¸fQVfeÊ 

dªf¹ffffQ VfWXSX ¸fZÔ ´f»f IYSX fOÞXf WbAf EI 

Àff²ffSX¯f ¹fb½fIY Afªf IY»f ¸fb¸fBÊX IYe 

¨fIYf¨füÔ²f ¸fZÔ dRY»¸fe dÀf°ffSmX IZY øY´f ¸fZÔ 

°fZªfe ÀfZ CX·fSX SXWXf W`XÜ ªfe WXfa, SXd½f ¹ffQ½f, ´fi°ff´f 

d½fWXfSX IZY d³f½ffÀfe W`ÔXÜ Vfb÷YAf°fe dQ³fûÔ ¸fZÔ dQne IZY 

¸faOXe WXfCXÀf IZY SaX¦f¸fa¨fûÔ ÀfZ ªfbOÞZX, IYBÊX fOÞZX d³fQZÊVfIYûÔ 

IZY Àff±f ³ffMXIYûÔ ¸fZÔ Ad·f³f¹f dIY¹ffÜ SXd½f ¹ffQ½f ³fZ 

dQne IZY SaX¦f¸fa¨f IZY ³ff¸f¨fe³f d³fQZÊVfIYûÔ ªf`ÀfZ d½fªf¹f

Vfb¢»ff E½fa Äff³fZVf d¸fßf IZY d³fQZÊVf³f ¸fZÔ 10 

ÀfZ Ad²fIY fOÞZX ³ffMXIYûÔ ¸fZÔ Ad·f³f¹f dIY¹ffÜ 

IbYLX Àf¸f¹f °fIY dQ»»fe ¸fZÔ WXe SXWX IYSX MXe½fe 

ÀfedSX¹f»fûÔ ¸fZÔ ³f IZY½f»f Ad·f³f¹f dIY¹ff 

fd»IY QcSXQVfÊ³f IZY d»fE IYBÊX MXe½fe 

ÀfedSX¹f»fûÔ IYf d³f¸ffÊ¯f ·fe dIY¹ffÜ 

A´f³fZ Ad·f³f¹f IZY I`YdSX¹fSX ¸fZÔ IYBÊX fOÞZX 

AüSX ³ff¸f¨fe³f f`³fSX °f»fZ f³f SXWZX MXe½fe 

ÀfedSX¹f»fûÔ ¸fZÔ Ad·f³fZ°ff IZY øY´f ¸fZÔ ªfbOÞX IYSX 

SXd½f ¹ffQ½f ³fZ ¸fb¸fBÊX ¸fZÔ IYQ¸f SX£ffÜ ff»ff 

ªfe dRY»¸fÐÀf IZY fWbX¨fd¨fÊ°f ÀfedSX¹f»f '' 

IYÀfüMXe dªfaQ¦fe IYe '', ''IYWeÔ dIYÀfe SfZ¬f'' 

AüSX ''¢¹ffZÔdIY ÀffÀf ·fe IY·fe fWb ±fe'' ªf`ÀfZ 

²ffSXf½ffdWXIYûÔ ¸fZÔ Ad·f³fZ°ff IZY °füSX ´fSX CX¸Qf 

Ad·f³f¹f IYSXIZY BaXOXÀMÑXe ¸fZÔ A´f³fZ IYQ¸f 

ªf¸ffEÜ 

»fafZ Àf¸f¹f °fIY ¸fb¸fBÊX ¸fZÔ Àfa§f¿fÊ IYSX³fZ 

IZY QüSX ¸fZÔ SXd½f ¹ffQ½f ³fZ d³fQZÊVfIY fe AfS 

¨ffZ´fOÞf ªf`ÀfZ ³ff¸f¨fe³f d³fQZÊVfIYûÔ IZY 

Àffd³f²¹f ¸fZÔ IYf¹fÊ dIY¹ffÜ CX³WXûÔ³fZ 

''Af´ffe°fe'', ''dÀf³ýcS'', ''ÀffU²ff³f 

BÔdO¹ff'', ''IifB¸f ´fZMÑfZ»f'', ''WfZÔ¦fZ þbýf ³f 

W¸f'', ''df³f dfdM¹ff ÀU¦fÊ A²fcSf'', ''¨fÔýf 

IYf³fc³f'', ''IYS¸f ²f¸fÊ A´f³ff A´f³ff'', 

''A´f³fZ ´fSf¹fZ'', ''þfZ IYWch¦ff Àf¨f IYWch¦ff'', 

''EIY »fOÞIYe A³fþf³fe Àfe'','' dSV°ffZÔ IYe 

OfZS, ''SZ°f'', ''WZ»ffZ Ofg»fe'', ''°f»ffIY ¢¹fchÑ'' 

ªf`ÀfZ A³fZIY MXe½fe ²ffSXf½ffdWXIYûÔ ¸fZÔ Ad·f³f¹f 

dIY¹ffÜ BX³f dQ³fûÔ QcSXQVfÊ³f ´fSX ´fiÀffdSX°f WXû 

SXWZX ''df³f dfdMX¹ff À½f¦fÊ A²fcSXf'' ²ffSXfd½fWXIY 

¸fZÔ CX³fIZY IYf¸f IYe IYfRYe ´fiVfaÀff WXû SXWXe W`XÜ 

SXd½f ¹ffQ½f ³fZ ³f IZY½f»f MXe½fe 

²ffSXf½ffdWXIYûÔ ¸fZÔ Ad·f³f¹f dIY¹ff fd»IY fOÞZX 

´fQZÊ ´fSX ·fe IYBÊX ³ff¸f¨fe³f Ad·f³fZ°ffAûÔ IZY 

Àff±f ·fe Ad·f³f¹f dIY¹ffÜ ªf`ÀfZ Àf»f¸ff³f 

£ff³f IZY Àff±f ''½feSX'', ¹fböYf ¸fb£fe IZY Àff±f 

''¸fZ¸fÀfff'' VfÂfb§³f dÀf³WXf E½fa ¸f³fûªf 

d°f½ffSXe IZY Àff±f ''NfIbYS'' SXd½fdIYVf³f E½fa 

³f¦f¸ff IZY Àff±f ''´fÔdO°f'', WZX¸ff ¸ff»fe³fe E½fa 

49 

¦ffdªf¹ffffQ X IZY dÀf°ffSmX 

Afªf IY»f SXd½f ¹ffQ½f ³f IZY½f»f ¸fb¸fBÊX 

¸fZÔ SXWX IYSX dRY»¸fûÔ AüSX ²ffSXf½ffdWXIYûÔ IZY 

d»fE Ad·f³f¹f IYSX SXWZX W`ÔX fd»IY A´f³ff 

EIY ´fiûOX¢Vf³f WXfCXÀf ¨f»ff SXWZX W`ÔX 

·ff½fe ÀfØff ¸fBÊX 2013 

d½f³fûQ £f³³ff IZY Àff±f ''EIY ±fe Sf³fe EmÀfe 

·fe'' ªf`Àfe dRY»¸fûÔ ¸fZÔ Ad·f³f¹f IYSXIZY SXd½f 

¹ffQ½f ³fZ ¸fb¸fBÊX dRY»¸f BaXOXÀMÑXe ¸fZÔ A´f³fe 

CX´fdÀ±fd°f IYû ¸fªffc°f dIY¹ffÜ 

Afªf IY»f SXd½f ¹ffQ½f ³f IZY½f»f ¸fb¸fBÊX 

¸fZÔ SXWX IYSX dRY»¸fûÔ AüSX ²ffSXf½ffdWXIYûÔ IZY 

d»fE Ad·f³f¹f IYSX SXWZX W`ÔX fd»IY A´f³ff EIY 

´fiûOX¢Vf³f WXfCXÀf ¨f»ff SXWZX W`ÔX, dªfÀf¸fZÔ IYBÊX 

fOÞZX ³ff¸f¨fe³f Ad·f³fZ°ffAûÔ IYû »fZIYSX MXe½fe 

ÀfedSX¹f»f, dRY»¸f AüSX d½fÄff´f³f IZY d³f¸ffÊ¯f 

IYf IYf¹fÊ ¨f»f SXWXfX W`Ü WXf»f WXe ¸fZÔ CX³WXûÔ³fZ 

Vû£fSX Àfb¸f³f IZY Àff±f EIY fOÞZX fifaOX IZY 

d½fÄff´f³f IYf d³f¸ffÊ¯f dIY¹ffÜ 

þ»Q WXe C³fIYf EI ÀfedSX¹f»f f°ff`S 

d³f¸ffÊ°ff ýcSýVfÊ³f ´fS dý£fZ¦ff dþÀf¸faZ Sfþc 

£fZS, ÀfbVfe»f ´fSfVfS, ßfe ´fiýf, EÀf. E¸f 

¬fWeS Af`S UeSZÔýS dÀfÔW þ`Àfe fOÞZX Ad·f³fZ°ff 

dQ£ffBÊX QZÔ¦fZÜ BXÀf ÀfedSX¹f»f IYf Àfa¦fe°f 

´fi£¹ff°f ÀfÔ¦fe°f d³fQÊZVfIY SdUÔýS þ`³f ³fZ Af`S 

AfUf¬f Àff²f³ff ÀfSX¦f¸f ³fZ Qe W`XÜ Àff±f WXe 

fWbX°f ªf»Q CX³fIZY ´fiûOX¢Vf³f WXfCXÀf IYe 

EIY RYe¨fSX dRY»¸f d¸f³fe ·fe fOÞZX ´fQZÊ ´fSX 

dQ£ffBÊX QZ¦feÜ

¸fû.: 9810778888 

ªfbÓfføY, IY¸fÊNX, d½fIYfÀfû³¸fb£f ¹fb½ff 

¸fb£¹f¸faÂfe ßfe Ad£f»fZVf ¹ffQ½f CXØfSX 

´fiQZVf ÀfSXIYfSX IZY ´fWX»fe ffSX 

¦ffdªf¹ffffQ Af¦f¸f³f ´fSX WX¸f Àf·fe 

CX³fIYf WXfdQÊIY Ad·f³f³Q³f IYSX°fZ W`ÔX 

ÀfbVfe»f ¨fü²fSXe 

Àf´ff ³fZ°ff E½fa IYf¹fÊIYfSXe A²¹fÃf, 

À¸ffg»f ÀIZY»f BaXOXÀMÑXeªf E¯OX MÑZXOXÀfÊ EÀfûdÀfEVf³f 

¸ff. Ad£f»fZVf ¹ffQ½f 

¸fb£¹f¸faÂfe CX.´fi. ÀfSXIYfSX 

´fd›¸fe CXØfSX ´fiQZVf 

IYf »fûIYd´fi¹f dWX³Qe 

Q`d³fIY 

IYf¹ffÊ»f¹f: 4-AafZOXIYSX SXûOX, ¦ffdªf¹ffffQ, RYû³f: 0120-4241840, ¸fû.: 9818360907 

BÊX-´fZ´fSX: www.bhavisatta.com

bhavisatta june 2013 issue

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?