261, 14o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ

αΓανακτιΣμενοιΟΛων Των ΧωΡων...του Αριστείδη Χατζή*οι άνθρωποι έχουν πάντα έναν καλόλόγο να αγανακτήσουν. Μπορεί νααγανακτήσεις επειδή σε απέλυσαν,επειδή η γυναίκα σου έκαψε το φαγητό,επειδή ο βουλευτής δεν σεδιόρισε ή επειδή σε απάτησε οσύντροφός σου. Προφανώς λοιπόνκάποιοι λόγοι που προκαλούν αγανάκτησηείναι σοβαρότεροι από άλλους. Επιπλέον,η αγανάκτησή σου νομιμοποιείται ηθικάόταν ισχύουν κάποιες προϋποθέσεις, π.χ. ότανέχεις αδικηθεί κατάφωρα ή όταν έχεις βρεθείσε μια δυσάρεστη κατάσταση χωρίς δική σουυπαιτιότητα (ή συνυπαιτιότητα). Βέβαια ότανκάποιος αισθάνεται ότι ήρθε η ώρα να αγανακτήσει,σπάνια διατηρεί την αναγκαία νηφαλιότηταπου είναι απαραίτητη για ηθικές διακρίσεις– ιδίως διότι συχνά προτιμά να μην τιςκάνει. Η ανάληψη της ευθύνης αποτελεί έναβαρύ φορτίο που λίγοι επιλέγουν να σηκώσουν,ιδιαίτερα όταν υπάρχει η ευκολότερη λύση τηςγνωστικής ασυμφωνίας (cognitive dissonance),δηλαδή της έμφυτης τάσης του ανθρώπου ναδιαμορφώνει μια εικόνα του κόσμου που τονικανοποιεί και τον δικαιώνει περισσότερο απότην σκληρή πραγματικότητα. Αυτός ο στρουθοκαμηλισμόςμπορεί να διαστρεβλώνει όσαβλέπεις, σε βοηθά όμως να κοιμάσαι καλύτερατα βράδια και επιπλέον σου επιτρέπει να αγανακτείςμε τους πάντες και τα πάντα εκτός απότον εαυτό σου.Δεν είναι λοιπόν όλοι οι αγανακτισμένοιίδιοι και είναι ελάχιστα αυτά που τους ενώνουν.Από την Πλατεία Ταχρίρ μέχρι την ΠλατείαΣυντάγματος και από την Wall Street μέχριτην Μαδρίτη η αγανάκτηση έχει πολλέςκαι διαφορετικές μορφές, αιτίες και κυρίωςποιότητες. Δεν έχει καμία σχέση η Αιγύπτιαφοιτήτρια που αγωνίζεται για βασικά ανθρώπιναδικαιώματα με την Ελληνίδα πενηντάρασυνταξιούχο δημόσιο υπάλληλο που αγανακτείεπειδή της αφαίρεσαν ένα από τα πολλάπρονόμια που της εξασφάλισε το ελληνικόπελατειακό κράτος.Υπάρχουν λόγοι να αγανακτήσεις σήμερα στιςπλούσιες χώρες της Ευρώπης και της ΒόρειαςΑμερικής; Φυσικά – πάντα θα υπάρχουν. Αλλάαποτελεί ιεροσυλία να συγκριθεί η αγανάκτησητων πολιτών των φιλελεύθερων δημοκρατιώνμε εκείνη των υπηκόων των απεχθών αυταρχικώνκαθεστώτων του τρίτου κόσμου. Ας αφήσουμελοιπόν τους τελευταίους να αγωνίζονταιχωρίς να εκχυδαΐζουμε την τραγική κατάστασήτους με ανίερες συγκρίσεις. Ας περιοριστούμεστη δική μας αγανάκτηση.Οι αγανακτισμένοι στην Ευρώπη έχουν πολλέςδιαφορές αλλά ένα κοινό σημείο: αισθάνονταιεξαπατημένοι – και είναι. Ο βασικός λόγοςαγανάκτησης είναι η υποχώρηση του κράτουςπροστάτηπου μέχρι πρόσφατα αποτελούσε όχιμόνο το δίκτυ ασφαλείας αλλά και τον εγγυητήτης ευημερίας. Η υποχώρηση αυτή δεν περιορίζεταιστην φθίνουσα ισχύ του κράτους προνοίαςαλλά παρατηρείται σε όλες τις εκφάνσειςτης κρατικής δραστηριότητας, από την παιδείαμέχρι την ασφάλεια. Οι Ευρωπαίοι πολίτες συνειδητοποιούνότι πολλά πράγματα δεν είναιπλέον δεδομένα και φυσικά αγανακτούν. Οι άνθρωποιαπό την φύση τους απεχθάνονται τηναβεβαιότητα, ιδίως όταν αυτή ακολουθεί μιαμακρά περίοδο ασφάλειας και ευημερίας.Αυτή η υποχώρηση οφείλεται σε πολλέςπραγματικές αιτίες αλλά έχει συνδεθεί σταμυαλά των ευκολόπιστων αφελών με τις πιοαπίθανες θεωρίες συνωμοσίας και στη μονήρηκαι απλοϊκή σκέψη των παρωπιδικών δογματικώνμε την «κρίση» του καπιταλισμού. Όμως ηβασική αιτία της υποχώρησης είναι απλή: τακράτη δεν έχουν πλέον τους πόρους που απαιτούνταιγια τη διατήρηση του σημερινού statusquo και δεν πρόκειται να τους αποκτήσουνξανά. Η διόγκωση του κράτους συντηρήθηκεεπί δεκαετίες από την υψηλή φορολογία και ταδάνεια (στην ελληνική περίπτωση και από τιςΕινΑι ΟΧιμονοΥΓιΕΣαΛΛα καιΑνΑΓΚΑιΟνα αΓα-νακτη-ΣουμεΜΕ ΤΗ ΔιΑ-ΦΘΟΡΑ,το νεΠοτιΣμο,ΤΗ ΣΠΑ-ΤΑΛΗ, ΤΗνΠροΣοδοΘηρια,ΤΗν ΑνΑ-ΠΟΤΕΛΕ-ΣΜΑΤιΚΟ-ΤΗΤΑκαι τηνΠΟΛιΤιΚΗαΠατηευρωπαϊκές επιδοτήσεις). Αλλά ούτε η υψηλήφορολογία είναι εφικτή πλέον, όταν έχεις να ανταγωνιστείςτις αναπτυσσόμενες Τίγρεις τηςυφηλίου, ούτε, προφανώς, τα δάνεια είναι πλέοντόσο φθηνά και εύκολα. Οι πολίτες της Ευρώπηςεξαπατήθηκαν λιγότερο ή περισσότερο απόκαιροσκόπους πολιτικούς που αντάλλασσαν επίδεκαετίες ψήφους με προνόμια. Απόλαυσαν τηνεξαπάτησή τους αλλά τώρα έφθασε στο τραπέζιο λογαριασμός και κανείς δεν φαίνεται διατεθειμένοςνα τον πληρώσει.Επιπλέον υπάρχουν δύο σοβαροί λόγοι πουεπιδεινώνουν την κατάσταση και ωθούν ακόμαπερισσότερο τα κράτη σε οπισθοχώρηση: η αλματώδηςτεχνολογική πρόοδος και η ραγδαίααύξηση της μετανάστευσης. Αυτές οι τάσεις όχιμόνο δεν πρόκειται να υποχωρήσουν αλλά αντίθεταθα ενταθούν. Ο κόσμος του μέλλοντοςθα είναι πολυπολιτισμικός, τεχνολογικά προηγμένος,ελεύθερος πολιτικά με ανοικτές αγορέςκαι σύνορα. Θα είναι αναμφίβολα ένας καλύτεροςκόσμος αλλά το κόστος της μετάβασης είναιυψηλό και προκαλεί όχι μόνο την αγανάκτησηαλλά και την οργή, το μίσος και την απελπισία.Τι θα πετύχει η τυφλή, ιδιοτελής, καιροσκοπικήαγανάκτηση; Τίποτα, εκτός από τα να χειροτερέψειτην κατάσταση για όλους.Είναι όμως όχι μόνο υγιές, αλλά και αναγκαίο,να αγανακτήσουμε με τη διαφθορά, το νεποτισμό,την σπατάλη, την προσοδοθηρία, την αναποτελεσματικότητακαι την πολιτική απάτη.Πρέπει να αγανακτήσουμε με τις διανεμητικέςσυσπειρώσεις που λυμαίνονται το κράτος ειςβάρος του συνόλου: τις κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις,τα πανίσχυρα ολιγοπώλια, τις προστατευμένεςαπό τον καπιταλισμό τράπεζες, τουςφοροφυγάδες, τις διανεμητικές συσπειρώσειςσυνδικαλιστών, κλειστών επαγγελμάτων και λοιπώνιερών αγελάδων. Πρέπει να αγανακτήσουμεμε όσους ποντάρουν στην αγανάκτησήμας και να απορρίψουμε τη βία, τον εθνικισμό,το ρατσισμό, τις εκπτώσεις στο κράτος δικαίουαλλά και την απόρριψή του.Στη Μαδρίτη, την Αθήνα, το Κάιρο και τηνΧομς οι άνθρωποι αναζητούν περισσότερηελευθερία αλλά και ευημερία. Ας αγανακτήσουμεμε ό,τι τους εμποδίζει να τις πετύχουν.* Ο Αριστείδης Χατζής είναι Αναπληρωτής ΚαθηγητήςΦιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμώνστο Τμήμα ΜΙΘΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.12 14th TDF πρώτο πλάνο #261 [2012]