11.07.2015 Views

roughboundsoflochaber

roughboundsoflochaber

roughboundsoflochaber

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Teacs agus rannsachadh nan ainm-àite / Text and place-name research: Dr Jacob King, Ainmean-Àite nah-Alba & Dr Heather ClyneCom-pàirtichean / Contributers: Elizabeth MacDonald, Prof Hugh Cheape & Charlie MacFarlaneCo-òrdanaichean pròiseict / Project co-ordinators: Emily Edwards, Dualchas Nàdair na h-Alba & EilidhScammell, Ainmean-Àite na h-AlbaDealbhan / Photography: Lorne Gill, Dualchas Nàdair na h-AlbaMapaichean / Maps: Ashworth Maps & Interpretation LtdMaoineachadh bho / Funded by: Soillse & Dualchas Nàdair na h-AlbaGaelic in the LandscapeThe Rough Bounds of LochaberA’ Ghàidhlig air Aghaidh na TìreGarbh-Chrìochan Loch AbarScottish Natural HeritageBattlebyRedgortonPerth PH1 3EWTel: 01738 444177Fax: 01738 458613Email: pubs@snh.gov.ukwww.snh.gov.ukDualchas Nàdair na h-AlbaBattlebyRuighe a’ GhartainPeairt PH1 3EWFòn: 01738 444177Facs: 01738 458613Post-d: pubs@snh.gov.ukwww.snh.gov.uk/gaelicCover photograph: Glenfinnanand Loch ShielDealbh còmhdaich: GleannFhionnainn agus Loch Seile


IntroductionRo-ràdhRathad nan Eilean, or the Road to the Isles, is theroute from Fort William to Mallaig, along whichpeople from the mainland would make their way tothe Hebrides. This booklet focuses on places alongthis route with detours down Loch Shiel, up GlenFinnan and round Ru Arisaig. Rather than discussingbetter known names of larger localities, this bookletlooks at names of smaller places. Many of them arenow deserted or are not marked on modern maps.Some are on maps but have different forms fromthose known locally.The Road to the Isles begins in Fort William andleads west from there past Loch Eil. At the end ofLoch Eil there flow two rivers, Fionn Lighe and DubhLighe, though these are called locally Dubhailidhand Fionnailidh. There is a watershed here and onthe other side the rivers feed Loch Shiel.’S e Rathad nan Eilean a chanar ris an t-slighe eadaran Gearasdan agus Malaig, agus sin an rathad aghabhadh daoine air an slighe dha na h-EileananSiar. Tha an leabhran seo a’ coimhead air àiticheanair an t-slighe, agus cuideachd sìos Loch Seile, suasGleann Fhionnainn agus timcheall Rubha Àrasaig.An àite a bhith a’ bruidhinn air ainmean àitichean nasmotha air a bheil sinn eòlach, tha an leabhran seoa’ coimhead air ainmean cuid dhe na h-àitichean aslugha. Tha mòran dhiubh a-nis fàs, no chan eil iada’ nochdadh air mapaichean an-diugh. Tha cuid airmapaichean, ach le dreach eile dhe na h-ainmeanseach na h-ainmean a tha aithnichte san sgìre.Tha Rathad nan Eilean a’ tòiseachadh saGhearasdan agus a’ dol chun an iar seachad airLoch Iall. Aig ceann Loch Iall, tha an dà abhainn,Fionn Lighe agus Dubh Lighe, ged a chanarDubhailidh agus Fionnailidh riutha san sgìre. Thadruim-uisge an seo, agus air an taobh eile, tha nah-aibhnichean a’ dol a-steach a Loch Seile.Loch nan Cilltean(the loch of the churches)A steam train on the FortWilliam to Mallaig lineTrèana-smùide eadar anGearasdan agus Malaig45


Glen FinnanIt is at Glen Finnan or Gleann Fhionnainn that ourjourney starts properly. This glen runs south to thehead of Loch Shiel. The River Finnan feeds theloch along with Abhainn Shlatach and Callop River.Starting some way up the glen, there is Leum ant-Saighdeir, ‘the soldier’s leap’. The story is a familiarone: A Jacobite soldier was captured by redcoatsat the head of Loch Arkaig; he was escorted southinto Glen Finnan. When they were passing the pointnow called Leum an t-Saighdeir he broke away andleapt over the river. The other men were too afraid tofollow. He disappeared over a hill to the east whichwas since named Tom an t-Saighdeir, ‘the soldier’shill’. Similar stories occur a number of times aroundScotland, and indeed the world, most famously ofcourse at the Pass of Killiecrankie.Just south of Corryhully is Leac na h-Uinneigeor ‘the slab of the window’, where over the milleniaa hole has been worn into the stone by the waterresembling a window. Coming down past AnGarbh-Buaile, ‘the rough fold’ off to the east is Ant-Eas Smùid, ‘the smoky falls’. When it is windyand wet, (as it so very often is in Glen Finnan) thiswaterfall blows back up vertically, like a tower ofsmoke. An Gabhal Mòr, ‘the big fork’ is a holdingpark for sheep or cattle. It was possibly moved forthe railway.Looming over the visitor centre to the worldfamous Glenfinnan Monument is Tòrr a’ Choit, ‘thehill of the coracle, or small boat’. Coit can mean a hutor bothy, but only when feminine, and it is masculinehere. There is another Tòrr a’ Choit on Loch Shiel.The monument itself stands on Dail an Tùir, ‘haughof the tower’ a name which must be more recentthan the monument itself. On the other side of themonument there is also Dail an Naoimh, ‘field of thesaint’ in the immediate vicinity. There is a very oldinterment site here. It was sometimes a staging postfor shipment to St Finnan’s Isle.6Leac na h-Uinneige(the slab of the window)Dail an Tùir (the haugh of the tower)


Gleann Fhionnainn’S ann an Gleann Fhionnainn a tha an turas againna’ tòiseachadh ceart. Tha an gleann seo a’ ruith gudeas gu ceann Loch Seile. Tha Abhainn Fhionnainna’ dol dhan loch còmhla ri Abhainn Shlatach agusAbhainn Chalpa. A’ tòiseachadh pìos suas angleann, tha Leum an t-Saighdeir. Tha sinn eòlachair an sgeulachd: Chaidh saighdear Seumasach aghlacadh leis na còtaichean-dearga aig ceann LochAirceag, agus chaidh a thoirt gu deas a GhleannFhionnainn. Nuair a bha iad a’ dol seachad air anàite ris an canar a-nis Leum an t-Saighdeir, fhuaire air falbh agus leum e thairis air an abhainn. Bhacus eagail air na fir eile airson a leantainn. Chaidhe à fianais a-null thar beinne chun an ear, agus onuair sin canar Tom an t-Saighdeir rithe. Gheibheariomadh sgeulachd mar seo air feadh Alba, agus gudearbh air feadh an t-saoghail. Tha an tè as ainmeilemu Bhealach Coille Chnagaidh.Dìreach deas air Coire a’ Chùilidh tha Leacna h-Uinneige, far a bheil uisge air toll coltach riuinneag a dhèanamh sa chloich thar nam mìlteanbhliadhnaichean. A’ tighinn a-nuas seachad air anGarbh-Buaile, tha an t-Eas Smùid, chun an ear.Nuair a bhios i fliuch, fiadhaich, (rud a bhios i glèthric ann an Gleann Fhionnainn) bidh an t-eas seoa’ sruthadh air ais suas dìreach, coltach ri colbhtoite. Bha an Gabhal Mòr na phàirc airson a bhitha’ cumail chaorach no crodh. ’S dòcha gun deach aghluasad airson an rèile.Ag èirigh os cionn Ionad an Luchd-tadhail thaCarragh-cuimhne Ghleann Fhionnainn a tha choainmeil air feadh an t-saoghail, tha Tòrr a’ Choit. B’ eeathar beag a bh’ ann an coit. Faodaidh coit a bhitha’ ciallachadh bothan nuair a tha am facal boireanta,ach tha e fireanta an seo. Tha àite eile air a bheilTòrr a’ Choit air Loch Seile. Tha an carragh-cuimhnefhèin air Dail an Tùir, ainm as cinnteach a tha nasùire na an tùr fhèin. Air taobh eile a’ charraighchuimhnetha Dail an Naoimh, gu math faisg. Thalàrach fìor sheann chlaidh an sin. Bha e aig aon uairna ionad-stad airson a bhith a’ cur cuirp gu EileanNaomh Fhionnainn.8An Gabhal Mòr(the big fork or enclosure)Dail an Naoimh(the haugh of the saint)9


Loch ShielLoch SeileWe come now to Loch Shiel. There is anunderstanding that the name comes from a veryold word meaning ‘river, flowing one’. Whether thisis correct or not, Loch Shiel is indeed very riverlike;it is narrow, bordered by high mountains, andflows quite rapidly. Whilst on the loch one could beforgiven for thinking one was on a large river.The name ‘Shiel’ is first on record in 732 ADin The Life of St Columba, a Latin text. The authormentions “other oak timbers were being towed byus from the mouth of the river Sale (Flumen sale)for the restoration of our monastery”. 1 In the worksof Alasdair MacMhaighstir Alasdair, the Jacobitebard of the ‘45 who was local to the area, the lochappears several times. In this poem called Fàilte naMòr-thir, he mentions how Loch Shiel was used forfishing:Abounding in nets, rods, tackle and troutIs grey-green Shiel of the river-trout. 2In another poem ‘the oak of Loch Shiel’ ismentioned, a reference to the oak trees which growon its banks. 3Today one might be forgiven for believing thearea has never been much populated, but prior tothe clearances in the 1840s there was much moreindustry and settlement than today. Early maps show1 Anderson & Anderson, p. 455.2 A. MacDonald, p. 36.3 Ibid, p. 262.Tha sinn a-nis a’ tighinn gu Loch Seile. Thathar a’tuigsinn gun tàinig an t-ainm bho fhìor sheann fhacala bha a’ ciallachadh nì a tha a’ sruthadh no abhainn.Co-dhiù tha sin ceart no nach eil, tha Abhainn Seiledha-rìribh na h-abhainn chumhang le beanntan àrdamun cuairt oirre agus tha i a’ sruthadh gu math luath.Nuair a tha thu air an loch, cha mhòr nach saoil thugur ann air abhainn mhòr a tha thu.Chaidh an t-ainm ‘Seil’ a chlàradh an toiseachann an 732 AC anns an teacsa Laideann The Life ofSt Columba. Tha an t-ùghdar a’ bruidhinn air “fiodhdaraich a bhith ga tharraing bho bheul abhainn Sale(Flumen sale) airson a’ mhanachainn a leasachadh”. 1Ann am bàrdachd Alasdair MhicMhaighstir Alasdair,bàrd gaisgeil Bliadhna Theàrlaich ann an 1745, agusa bhuineadh dhan sgìre, tha an loch a’ nochdadhcorra thuras. San dàn Fàilte na Mòr-thir, tha e againmeachadh mar a bha Loch Seile ga chleachdadhairson iasgach:’S lìonach, slatach, cuibhleach, breacachSeile ghlas nan samhnan. 2Ann an dàn eile, tha ‘de dharach Locha Seile’ a’nochdadh air sgàth nan craobhan-daraich a tha a’fàs air na bruaichean. 31 Anderson & Anderson, td. 455.2 A. MacDonald, td.3.3 Ibid, td. 262.An Garbh-Buaile(the rough fold)1011


more settlements where there are now none. Theindustry of charcoal burning has left subtle tracesalong the shores of Loch Shiel; walls and burningplatforms can be seen among other ruins by thecareful observer. The platforms were used to makecharcoal for the furnace in Bonawe to the south.By the loch itself at the mouth of Callop Riveris Sgeir nan Ròn, known locally as Sgeir an Ròin,‘skerry of the seal(s)’. No seals have been seen hererecently but used to be seen in days gone by. Nowwe take a trip down the north-west side of LochShiel as seen from the loch itself.Glenfinnan Lodge Hotel is clearly visible fromthe loch. Roy’s map calls this Taynaslatich, i.e.Taigh na Slataich, but another house has this namein modern times. Its construction was funded byAilean an Òir, ‘Allan of the gold’ a man who madehis fortune in the Jamaican plantations. It was aseminary for some time before being used briefly asa hunting lodge at the start of the Twentieth Century.Slatach means abounding in rods or twigs, whichis consistent with the shrubby growths in the area.Nonetheless it is interesting to note that AlasdairMacMhaighstir Alasdair, in his quote above, uses theword to denote fishing rods. Abhainn Shlatach mayhave given its name to the house and nearby Camasnan Slataiche.At Port a’ Bhàta Mhòir, ‘port of the big boat’, aneight-oared boat used to put sport fishers ashoreto fish in Loch na Sleubhaich. Prior to this a smallerboat had been dragged up to the hill loch to use forfishing on the loch.Above the loch the map notes two cairns here:Càrn MhicLabhraich and Càrn MhicCuaraig,MacLaren’s Cairn and Kennedy’s Cairn respectively.It is not clear who these people were and it ispossible some confusion on the map has created12Loch ShielLoch Seile


An-diugh, dh’fhaodadh duine a bhith dhenbheachd nach robh mòran sluaigh riamh an seo, achro àm nam fuadaichean sna 1840an, bha barrachdgnìomhachais agus barrachd tuineachaidh ann na th’ann an-diugh. Tha a’ chiad mhapaichean a’ sealltainnthuineachaidhean far nach eil gin an-diugh. Dh’fhàggnìomhachas losgadh a’ ghuail-fhiodha beaganchomharran ri cladach Loch Seile; ma bheir thu sùilgheur air, chì thu ballachan agus ùrlaran losgaidham measg thobhtaichean eile. Bha iad sin air ancleachdadh airson gual-fhiodh a dhèanamh dhanfhùirneis ann am Bun Atha gu deas.Ris an loch fhèin aig beul Abhainn Chalpa, thaSgeir nan Ròn, no Sgeir an Ròin, mar a chanar sansgìre. Chan fhacar ròin an seo o chionn greis, achchleachd iad a bhith ann sna làithean a dh’fhalbh.Tha sinn a-nis a’ dol a ghabhail cuairt sìos taobhan iar-thuath Loch Seile mar a chithear e bhon lochfhèin.Tha Taigh-Òsta Ghleann Fhionnainn furastafhaicinn às an loch. Air map Roy, tha e ainmichtemar Taynaslatich i.e. Taigh na Slataich ach andiughtha taigh eile ann leis an aon ainm. Chaidhan togalach a mhaoineachadh le Ailean an Òir, feara rinn fhortan ann am planntachadh Iameuga. Bhae na sheimeanairidh aig aon àm, agus bha e air achleachdadh greiseag mar loidse-seilg ron chiadchogadh. Tha slatach a’ ciallachadh àite le slatan nofailleanan gu leòr, agus tha sin freagarrach air sgàthnam preas a tha a’ fàs san àite. Tha e inntinneachge-tà gu bheil Alasdair MacMhaighstir Alasdairsa phìos gu h-àrd a’ cleachdadh an fhacail airsonslatan-iasgaich. ’S dòcha gun d’ fhuair an taigh agusCamas na Slataiche an ainm bho Abhainn Shlatach.Glenfinnan Lodge HotelTaigh-Òsta Ghleann Fhionnainn1415


two names where there was once one. Creag Annais a big cliff above Càrn MhicCuaraig and fortunatelyshe is known locally. Anna was a MacKellag wholived nearby, tilled land up there and walked back andfore to her kin on the loch-side below.A rocky outcrop quite visible from the loch iscalled on maps Sgùrr an Tuirce, although it is alsoknown as Sgùrr Tuirce locally, which means ‘boarpeak’. As with most Highland mountains namedafter pigs, there is an Ossianic story associated withit. Uniquely perhaps, this does not claim to be theplace of the death of Diarmid but instead related toan otherwise untold chapter in the story. Diarmaidand his men were chasing the huge tusked boaracross Scotland. The beast came to the spot behindthe prominent peak and slumped down behind itexhausted. This made a deep impression which canstill be seen. When the hunters caught up, the boartook off again.Going here from the legendary to the prosaic,between this spot and the bank of Loch Shiel, just atthe foot of Sgùrr an Iubhair is Clach a’ Phuist, ‘thepost-stone’. There was a ‘post box’ here of sorts, theshepherds from the two estates would leave postunder this stone for each other.On opposite sides of the loch are Rubha anÈireannaich and Camas an Èireannaich, ‘thepromontory and bay of the Irishman’. In some casesin Scotland, names such as these have been reanalaysedfrom eibhreannach, ‘wether goat’. Thoughthere is no tradition of the origin of this name, thereis a story about a local man Hugh MacLeod whenhe was a young man. His father had been away atthe market, and was walking back, so Hugh and hisbrother thought they would row the boat out to meethim and save him the trip. They saw a man in a darkcoat on Rubha an Eireannaich, and presumed it washim. All of a sudden the man walked across the lochAig Port a’ Bhàta Mhòir, bha bàta le ochd ràimhair a cleachdadh airson iasgairean spòrs a churair tìr airson a dhol a dh’iasgach ann an Loch naSleubhaich. Gu ruige sin, bha eathar na bu lugha aira slaodadh suas chun na loch-beinne airson iasgachair an loch.Os cionn an locha tha dà chàrn a’ nochdadhair a’ mhap; Càrn MhicLabhraich agus CàrnMhicCuaraig. Chan eil e soilleir cò bh’ annta sin,agus dh’fhaodadh gun do chruthaich am map dàainm far nach robh ach aon uaireigin. ’S e bearradhmòr os cionn Càrn MhicCuaraig a th’ ann an CreagAnna agus tha daoine san sgìre eòlach oirre sin. BhaAnna NicCeallaig a’ fuireach faisg agus ag àiteachan fhearainn shuas an sin. Bhiodh i a’ coiseachd airais is air adhart gu càirdean a bha ri taobh na lochagu h-ìosal.Tha creagan a chithear gu follaiseach bhon locha’ nochdadh air mapaichean mar Sgùrr an Tuirce,ged a chanar Sgùrr Tuirce san sgìre. Cleas a’ mhòrchuidde bheanntan air a’ Ghàidhealtachd a th’ air anainmeachadh air mucan, tha sgeulachd Oiseanachco-cheangailte ris. ’S dòcha gur e seo an aon àitenach eil ag ràdh gur ann an sin a chaochail Diarmaid;an àite sin tha e a-mach air pàirt nach deach aithrisdhen sgeulachd. Bha Diarmaid agus na fir aige antòir air torc le tuisg mhòra air feadh Alba. Thàinigam beathach chun an àite air cùl an sgurra aguslaigh e agus e air a chlaoidh. Rinn sin lag dhomhainna chithear fhathast. Nuair a thàinig an luchd-seilgfaisg, rinn e às a-rithist.A’ dol bho sgeulachd gu seirbheis, eadar an àiteseo agus bruach Loch Seile, dìreach an cois Sgùrr anIubhair tha Clach a’ Phuist. Bha seòrsa de ‘bhogsapuist’an seo, agus bhiodh na cìobairean bhondà oighreachd a’ fàgail litrichean fon chloich seo.Feumaidh gum biodh post gan togail uaireigin eile.Air gach taobh dhen loch tha Rubha anÈireannaich agus Camas an Èireannaich. Aigaon uair ann an Alba, chaidh ainmean mar seo athmhìneachadhbho eibhreannach, a tha a’ ciallachadhgobhar air a spoth. Ged nach eil dad air aithris mueachdraidh an ainm seo, tha sgeulachd ann mufhear Ùisdean MacLeòid nuair a bha e òg. Bhaathair air a bhith air falbh aig a’ mhargaid agus bhae a’ coiseachd air ais. Smaoinich Ùisdean agus abhràthair gun deigheadh iad na choinneamh leis aneathar gus nach biodh aige ri coiseachd. Chunnaiciad fear le còta dorcha aig Rubha an Èireannaich,agus bha dùil aca gur e an athair a bh’ ann. Guh-obann, choisich an duine thairis air an loch agus16 Sgùrr Tuirce17(boar peak)


and disappeared onto the other side! They were soscared they turned the boat round and rowed backhome leaving the father to walk back. They guessedit must have been the Irishman or Èireannachreferred to in the name.Rubha na Càraid, ‘promontory of the couple’has a story that two lovers drowned by this spot, butwhether by accident or on purpose is not known.At the foot of Glen Aladale, on the north side ofthe river is the other Tòrr a’ Choit. On Roy’s map aname is marked here Saloues which may representthe small settlement known as Glenaladale. Themeaning is unknown however. On the other side ofthe river mouth Roy’s map shows a settlement calledDalroyd, which is known today as Dail Ròid. Roidmeans bog-myrtle which grows here, thus ‘bogmyrtlehaugh’.Near Dalroyd, and likewise unmarked on modernmaps is Dail nam Maigheach, ‘haugh of the hares’.The land here was good for keeping cattle.Glen Aladale or Gleann Alladail is a Norsename in origin. There is another Alladale in EasterRoss and they possibly both derive from Ali, a Norsepersonal name, thus meaning ‘Ali’s valley’. This hasnothing to do with anyone called Alasdair! Further upthis glen is Màm na Luirg on maps, known locally asMàm Lorgan. This was the shortest and easiest wayup to the west-side shielings for the glen folk. Therewas no definite path but a multiplicity of tracks andflat and step-like pieces of ground.Finally we turn around at Gaskan or An Gasgana narrow strip of land meaning ‘the fish’s tail’ fromits shape. Coming up the south-east side of theloch we first come to Gorstanvorran or Goirtean(a’) Mhoirein. This is the enclosure of MacMhoireinor just Moirean, known in English as Murray. Indeedan old map from 1733 gives the name as GortenMurry 4 . Roy’s map gives the name as Loinavoren,probably Lòn (a’) Mhoirein, ‘Murray’s meadow’.Dòmhnall Dubh Làidir MacMharais or DonaldMacVarish, a native of Moidart, lived there with hisbrother. Dòmhnall had been working away from theplace for months. On his return he decided to playa trick on his brother. He banged on the door, butwhen his brother came to try to open the door fromthe inside there was no way he could pull the dooropen, no matter how he tried because Donald washolding it shut. He cried out “That can be only beone man; that must be my brother!”Scamodale or Sgamadal is the other Norsename and sits opposite Glen Alladale. There area number of places with this name, one nearby byLoch Morar, two on Skye, one in Lorn and one inShetland. It may derive from Old Norse skam, ‘short’,thus meaning ‘short valley’. Next we come to Rubhana Coille Duibhe, ‘the promontory of the black18Glen AladaleGleann Alladail4 Bruce,1733.Scots pine clad islands,Gaskan, Loch ShielEileanan còmhdaichte le giuthas,An Gasgan, Loch Seile19


chaidh e à fianais air an taobh eile! Ghabh iad uireadde dh’eagal ’s gun do thionndaidh iad an t-eatharagus dh’fhàg iad an athair gus coiseachd dhachaigh.Bha iad dhen bheachd gum feumadh gur e ant-Èireannach bhon tàinig an t-ainm a bh’ ann.Tha sgeulachd mu dhithis leannan a chaidha bhàthadh an seo co-cheangailte ri Rubha naCàraid, (Rubha nan Càraid air a’ mhap) ach chan eilfios an e tubaist a bh’ ann no nach b’ e.Aig bonn Gleann Alladail, air an taobh tuathdhen abhainn, tha Tòrr a’ Choit eile. Air map Roytha an t-ainm Saloues a’ nochdadh an seo agus ’sdòcha gu bheil e a’ riochdachadh an tuineachaidhbhig ris an canar Gleann Alladail. Chan eil ciall anainm aithnichte ge-tà. Air an taobh eile de bheul nah-aibhne air map Roy tha tuineachadh air a bheilDalroyd, rudeigin coltach ri Dail Ròid ’s dòcha. Thalus ann air a bheil roid agus tha sin a’ fàs an seo.Faisg air Dail Ròid, agus cuideachd gunainmeachadh air mapaichean ùra, tha Dail namMaigheach. Bha an talamh an sin math airson crodha chumail.Tha an t-ainm Gleann Alladail bho thùsLochlannach. Tha Alladal eile air taobh sear Rois,agus tha iad le chèile a’ tighinn bho Ali, ainmpearsanta, Lochlannach. Mar sin tha e a’ ciallachadhgleann Ali. Ach chan eil gnothach aige ri duine airan robh Alasdair! Nas fhaide shuas an gleann seotha Màm na Luirg air na mapaichean, ach canarMàm Lorgan san sgìre. B’ e seo an t-slighe a bughiorra agus a b’ fhasa do mhuinntir a’ ghlinne aghabhail gu na h-àirighean air an taobh siar. Charobh aon shlighe chomharraichte ann, ach grunncheuman agus pìosan de thalamh a bha coltach risteapaichean.Mu dheireadh, tha sinn a’ tionndadh aig àite risan canar an Gasgan, stiall tana de thalamh a tha a’ciallachadh earball èisg air sgàth a’ chrutha a th’ air.A’ tighinn suas air an taobh an ear-dheas dhen loch,thig sinn gu Goirtean (a’) Mhoirein (Gorstanvorran).Seo a’ chuid ris an canar MacMhoirein no dìreachMoirein, agus a tha aithnichte sa Bheurla marMurray. Gu dearbh ’s e Gorten Murry a th’ airseann mhap bho 1733. 4 ’S e Loinavoren, ’s dòchaLòn (a’) Mhoirein a tha air map Roy. Bha DòmhnallDubh Làidir MacMharais no Donald MacVarish, abhuineadh do Mhùideart, a’ fuireach an sin còmhlari bhràthair. Bha Dòmhnall air a bhith ag obair airfalbh fad mhìosan. Nuair a thill e, smaoinich e guntoireadh e a char à bhràthair. Bhuail e air an doras,ach nuair a thàinig a bhràthair a dh’fhosgladh andorais bhon taobh a-staigh, cha b’ urrainn dha andoras fhosgladh oir bha Dòmhnall ga chumail dùinte.Dh’èigh e, “Chan urrainn a bhith an sin ach aonduine; feumaidh gur e mo bhràthair a th’ ann.”’S e Sgamadal an t-ainm Lochlannach eile agustha e mu choinneamh Gleann Alladail. Tha grunnàitichean ann leis an ainm seo: tha fear dhiubh faisg airLoch Mhòrair, a dhà san Eilean Sgitheanach, fear annan Latharna agus fear ann an Sealtainn. Dh’fhaodadhgun tàinig e bhon t-seann Lochlannais skam, ‘goirid’,agus mar sin bhiodh e a’ ciallachadh ‘gleann goirid’.Tha sinn an uair sin a’ tighinn gu Rubha na CoilleDuibhe, agus an dèidh sin tha a’ Chlais Fheàrna, trobheil an t-Allt Feàrna a’ sruthadh.Canar Tòrr a’ Phrionnsa ris a’ chnoc tuath airRubha Allt na Brachd. A rèir aithris b’ ann an sin astad am Prionnsa Teàrlach greiseag nuair a bha e a’dol a Ghleann Fhionnainn.A’ tilleadh gu Gleann Fhionnainn, tha sinn a’ dolsuas Abhainn Shlatach, agus a’ dol thairis air druimuisgeeile, tha sinn a’ dol thairis air Loch Eilt agus a’tighinn gu Inbhir Ailleart no Ceann a’ Chreagain.4 Bruce, 1733.20Approaching storm, Loch ShielStoirm a’ dlùthachadh, Loch Seile21


wood’. Then there is A’ Chlais Fheàrna, ‘ the aldergrove’, through which flows An t-Allt Feàrna, ‘thealder burn’.The prominence north of Rubha Allt na Brachdis called Tòrr a’ Phrionnsa, ‘hill of the prince’. Thisis the place where it is said Bonnie Prince Charliestopped for a short while on his way to Glen Finnan.Returning back to Glen Finnan we travel upAbhainn Shlatach, and crossing another watershed,we traverse Loch Eilt and come to Inverailort knownin Gaelic as Inbhir Ailleart or Ceann a’ Chreagain.Just past here are Coire Dhùghaill and AlltDhùghaill which have a tradition associated withthem. Dùghall or Dougall was the sixth Chief of ClanRanald; he was assassinated in 1520 in Lochailortby a man who has been given various names: Aileannan Corc, Ailean a’ Choirce or Aonghas nan Corc.Dougall was chased up Loch Ailort, and got out ofthe boat down at the shore at Polnish and took tothe hill above to An Camas Driseach. Up by whereAllt Dhùghaill runs down through Coire Dhùghaillhe was caught and killed. In one version 5 the killingwas done with an arrow and it was not Aonghas nanCorc that did the deed, but he ordered one of hismen to do it. In another version 6 he was also shotwith an arrow, but Ailean nan Corc finished him offwith his dirk.The gamekeeper’s house was up above thebay on Loch Nan Uamh and was called Bàgh a’Gheamair. When the railway was built through thearea in the 1900s, the track was put right throughthe walls of the house. There is still part of the houseremaining with the railway running right through it.5 H. C. Dieckhoff., unpublished papers.6 C. MacDonald, pp. 30-35.InverailortCeann a’ Chreagain2223


Dìreach seachad air an seo tha Coire Dhùghaillagus Allt Dhùghaill agus tha sgeulachd cocheangailteriutha. B’ e Dùghall, no Dougall, 6mhCeann-cinnidh Chlann Raghnaill, agus chaidh amhurt ann an Inbhir Ailleart ann an 1520 le feardhan tugadh iomadh ainm: Ailean nan Corc, Aileana’ Choirce no Aonghas nan Corc. Chaidh Dùghall aruagadh suas Inbhir Ailleart, agus thàinig e a-machàs a’ bhàta air a’ chladach aig Poll Nis, agus thug ea’ bheinn air suas os cionn an àite ris an canar AnCamas Driseach. Shuas far a bheil Allt Dhùghailla’ sruthadh sìos tro Choire Dhùghaill, chaidh aghlacadh agus a mharbhadh. A rèir aon aithris 5chaidh a mharbhadh le saighead agus cha b’ eAonghas nan Corc idir a rinn e, ach thug e òrdandha na fir aige a dhèanamh. A rèir aithris eile, 6chaidh saighead ann, ach chrìochnaich Ailean nanCorc a’ chùis le biodag.Bha taigh a’ gheamair shuas os cionn a’ bhàighaig Loch nan Uamh agus chante Bàgh a’ Gheamairris an àite. Nuair a chaidh an rèile a thogail san sgìresna 1900an, chuireadh an rèile tro bhallachan antaighe. Tha pàirt dhen taigh fhathast ann agus anrèile a’ dol troimhe.5 Pàipearan neo-fhoillsichte H. C. Dieckhoff.6 Rev. C. MacDonald, Moidart, td. 30-35.Allt Dhùghaill (Dougall’s burn) and CoireDhùghaill (Dougall’s corrie)2425


Ru ArisaigRubha ÀrasaigThe Road to the Isles leads now to Arisaig, and itis here we take a detour around Rhu or Ru Arisaigor Rubha Àrasaig, ‘the promontory of Arisaig’. Thename has come to name the whole peninsula in thesame way Ardnamurchan originally only denotedthe area round Ardnamurchan lighthouse. The roadhere is coastal and the loch on the right hand side iscalled Loch nan Ceall, ‘loch of the churches or cells’though it is referred to as Loch nan Cilltean locally,meaning the same thing but with a different form.There are many deserted settlements here.Acherault or Achadh a’ Gharbh-Uillt `field of therough burn’ is a little township adjoining Tòrr a’Bheithe (mentioned below) and was cleared of threetenants in 1843. There is a ruined house with anouthouse, on its own, to the left of the upper field. Itstands near a burn called An Garbh-Allt, ‘the roughburn’. Am Baile Ùr, ‘the new village’ is the littlesettlement above the road near Acherault and aboveSaideal Tòrr a’ Bheithe, ‘the small bay of Tòrr a’Bheithe’. Here are eight ruins which were possiblycleared in 1843. The name Am Baile Ùr suggeststhat it was a later settlement.Tha Rathad nan Eilean a-nis a’ dol gu Àrasaig,agus ’s ann an sin a ghabhas sinn cuairt timcheallan Rubha no Rubha Àrasaig. Tha an t-ainm sin airtighinn gu bhith a’ gabhail a-steach an rubha gulèir dìreach mar a thachair le Àrd nam Murchan,nach robh a’ comharrachadh bho thùs ach ansgìre timcheall air taigh-solais Àrd nam Murchan.Tha an rathad an seo ris a’ chladach, agus canarLoch nan Ceall ris an loch air an làimh dheis geda chanar Loch nan Cilltean rithe san sgìre. Thae a’ ciallachadh an aon rud, ach le cruth eadardhealaichteair.Tha iomadh tuineachadh fàs an seo. Thacoimhearsnachd bheag Achadh a’ Gharbh-Uillt(Acherault) an cois Tòrr a’ Bheithe (iomradh guh-ìosal) agus chaidh triùir neach-màil fhuadachàs ann an 1843. Tha tobhta taighe ann le taighbeag, leis fhèin, chun na làimh chlì dhen achadhuachdrach. Tha e faisg air allt ris an canar anGarbh-Allt. ’S e am Baile Ùr an tuineachadh beagos cionn an rathaid faisg air Achadh a’ Gharbh-Uilltagus os cionn Saideal Tòrr a’ Bheithe. An seo thaochd tobhtaichean a chaidh fhuadach, ’s dòcha annan 1843. Tha coltas bhon ainm, Am Baile Ùr, gunrobh tuineachadh eile ann roimhe.Saideal Tòrr a’ Bheithe(the saddle or small bayof Tòrr a’ Bheithe)Achadh a’ Garbh-Uillt(the field of the rough burn)26 27


Allt a’ Mhuilinn or, Millburn was, as the namesuggests, the site of the mill. From the nineteenthcentury however it was occupied by the estategamekeepers. The mill was probably situated at thepresent Port a’ Mhuilinn.Rumach or An Rumach is another neighbouringfarm of Rhu, comprising the area of Rumach Hill orCnoc an Rumaich, Rhu Breac or An Rubha Breacand An Tòrr Mòr. This district bordered both sidesof the road which runs parallel with Loch nan Ceall.The substantial steading, in good condition, whichremains today at Rhumach, was built by ArchieMacDonald, (1756 -1829) although it may have beenrenovated at a later date. In the clearance of 1843,twenty families were evicted from here.Taigh a’ Phortair, or the Porter’s House was builtin 1887 and the Porter, Donald MacKinnon and hisfamily took up residence there. Donald was marriedto Mary MacVarish, a sister of Dòmhnall Dubh Làidir.Donald served in this capacity for over 40 years andwhen he retired the position was taken over by hisson John or, ‘Iain a’ Phortair’. With the opening ofthe railway in 1901, Iain’s services were no longerrequired as at Rhu. Rejecting the offer of a similarpost at MacBrayne’s Glasgow depot, he elected toremain at home, running the family croft and bringingup his young family. He died at Rhu in 1938 at theage of 85 years. Nowadays this is at the end of thepublic part of the coastal road.Next we come to Rubha or Rhu Point whichtakes in quite a panorama from the entrance of Lochnan Uamh, round to Ceann an Tràigh, the SouthMinch and north to Skye and Knoydart. There are anumber of small inlets here. The first is not known onOrdnance Survey maps but which was known locallyEigg and Rum from Ru ArisaigEige agus Rùm à Rubha ÀrasaigMar a tha an t-ainm Allt a’ Mhuilinn ag innsedhuinn, bidh e coltach gun robh muileann air anlàraich seo. Bhon naoidheamh linn deug ge-tà bhageamairean na h-oighreachd a’ fuireach ann. ’Siongantach mura robh am muileann faisg air an àiteris an canar Port a’ Mhuilinn.‘S e an Rumach tuathanas eile ann an nàbachdan Rubha agus tha e a’ gabhail a-steach Cnoc anRumaich, an Rubha Breac agus an Tòrr Mòr. Bhaan sgìre seo a’ gabhail a-steach dà thaobh an rathaida tha co-shìnte ri Loch nan Ceall. Chaidh an taightuathanais,a tha fhathast ann an deagh staid, agusa tha fhathast aig Rumach, a thogail le EàirdsidhDòmhnallach, (1756 -1829) ged a dh’fhaodadh gundeach a leasachadh nas fhaide air adhart. Ann amfuadach 1843, chaidh fichead teaghlach fhuadachàs an seo.Chaidh Taigh a’ Phortair a thogail ann an 1887,agus bha am Portair, Dòmhnall MacFhionghain,a’ fuireach ann. Bha Dòmhnall pòsta aig MàiriNicMharais, piuthar do Dhòmhnall Dubh Làidir, abhuineadh do Mhùideart. Bha Dòmhnall san dreuchdsin airson còrr is 40 bliadhna. Nuair a leig e dheth adhreuchd, ghabh a mhac, Iain, no ‘Iain a’ Phortair’,thairis an obair. Nuair a dh’fhosgail an rèile annan 1901, cha robh feum air seirbheis Iain tuilleadhaig an Rubha. Dhiùlt e an aon seòrsa obrach annan ionad-stòraidh Mhic a’ Bhriuthainn ann anGlaschu. Roghnaich e fuireach aig an dachaigh agusobrachadh air croit a theaghlaich agus a theaghlacha thogail an sin. Chaochail e san Rubha ann an 1938nuair a bha e 85. An-diugh, seo ceann a’ phàirtphoblaich de rathad a’ chladaich.Tha sinn an uair sin a’ tighinn chun an Rubha.Tha an sealladh mòr-thimcheall an Rubha a’ gabhaila-steach na slighe gu Loch nan Uamh, timcheall guCeann an Tràigh, an Cuan Canach agus tuath chunan Eilein Sgitheanaich agus Cnòideart. Tha iomadh2829


as Dubh-Chamas nan Ùbhlan, ‘black bay of theapples’, originally called just An Dubh-Chamas.South of this is Port na Mùraich ‘port of the sandhill’ just south of Rhu Point. It is a beautiful little bay,facing Ardnamurchan Point, there is an unconfirmedstory that Port na Mùraich may have been an ancientgraveyard.The next inlet, is Port nam Bàthach, ‘port ofthe byres’, written on maps as Port a’ Bhàtaich. Tothe north of, and beside the track here, there arethe remains of the old byres. The byre was builtby Archie MacDonald, Rhu. He demolished it,rebuilding a new steading about 200 yards nearerLoch nan Uamh. This is the explanation of the namePort nam Bàthach; the building is now a house.Just along the road we come to Port nah-Eathair, ‘port of the small fishing boat’ on Lochnan Ceall. This was the ancient landing place beforethe later jetty was built near Taigh a’ Phortair. Priorto the coming of the railway in 1901, Rhu was themajor landing place for a wide area and a busyspot. The old landing place at Port na h-Eathairwas frequented by Russian and Latvian boatsamongst others, coming to buy cured herringand other goods. Passengers, also, embarkedand disembarked from here. Later, MacBrayne’ssteamers delivered and collected passengers andgoods to the area. The ruins of the ferry store canstill be seen. The landing place was merely a flatrock and the goods landed there had to be carriedup the foreshore to the track.Pressing on, we come to Camas Drollamanon the east side where there is only one ruin to beseen leaning against a rockface. There are howeverlazybeds clearly visible on the hillside. CamasDrollaman means ‘the bay of Drollaman’ but it is notclear what drollaman means. It is probably Norse inorigin, although the Ordnance Survey name books(the notebooks used by the first Ordnance Surveysappers) describe this as ‘the bay of the sluggard’.On the hillside between Doire na Drise (see below)and Tòrr a’ Bheithe, there are several ruins whichwould have been part of one, or the other, of the littlefarms. Tòrr a’ Bheithe, ‘birch mound’ is the area ofanother little farm. Standing here and looking south,the view is to Loch nan Uamh with Ardnish, Roshvenand an Stac in the background. As the eye travelsfurther along the coast we see Glenuig, Smirisaryand outwards to Ardnamurchan Point. Turning tothe north, we see Saideal Tòrr a’ Bheithe, Lochnan Ceall and Arisaig in the distance. Beyond that,towering over Arisaig, is A’ Chreag Mhòr.Port na Mùraich(the port of the sand hill)3031


camas an seo. Chan eil a’ chiad fhear a’ nochdadhair mapaichean an t-Suirbhidh Òrdanais, ach thae aithnichte san sgìre mar Dubh-Chamas nanÙbhlan, no bho thùs an Dubh-Chamas.Deas air an seo tha Port na Mùraich dìreachdeas air an Rubha. ’S e bàgh beag, brèagha a tha anseo a tha a’ coimhead a-null gu Àrd nam Murchan.Tha seann sgeulachd, nach eil dearbhte, ag ràdhgur dòcha gur e seann chladh a bh’ ann am Port naMùraich.Canar Port nam Bàthach ris an ath bhàgh, agustha e air mapaichean mar Port a’ Bhàtaich. Gu tuathair an seo, agus ri taobh na slighe, tha tobhtaicheannan seann bhàthaichean. Chaidh a’ bhàthach athogail le Eàirdsidh Dòmhnallach, An Rubha. Leage an seann togalach, agus thog e togalach ùr mu200 slat nas fhaisge air Loch nan Uamh. ’S e sinmìneachadh an ainm‘Port nam Bàthach’; tha antogalach a-nis na thaigh.Dìreach sìos an rathad thig sinn gu Port nah-Eathair, aig Loch nan Ceall. B’ e seo an seannlaimrig mus deach an cidhe a thogail faisg air taigha’ Phortair. Mus tàinig an rèile ann an 1901, b’e anRubha am prìomh laimrig airson sgìre mhòr agus àitetrang. Bha an seann laimrig aig Port na h-Eathairagus bhiodh bàtaichean Ruiseanach, Latbhianachagus eile a’ tadhal air nuair a bhiodh iad a’ tighinna cheannach sgadan saillte agus bathar eile.Bhiodh luchd-siubhail cuideachd a’ dol air bòrd,agus a’ tighinn air tìr, an seo. An dèidh seo, bhiodhstiomairean Mhic a’ Bhriuthainn a’ togail, agus a’ curair tìr, bathar agus luchd-siubhail a bha a’ tighinndhan sgìre. Chithear fhathast tobhta stòr na h-aiseig.Cha robh san laimrig ach creag chòmhnard agusdh’fheumadh am bathar a chuirte air tìr a ghiùlainsuas an cladach chun an rathaid.A’ leantainn oirnn tha sinn a’ tighinn gu CamasDrollaman air an taobh an ear far nach faicear achaon tobhta ri aghaidh na creige. Chithear feannagangu math follaiseach ge-tà air cliathaich na beinne.Chan eil e idir soilleir dè tha drollaman a’ ciallachadhsan ainm Camas Drollaman. ’S iongantach murath’ ann bho thùs Lochlannach a tha e ged a thaleabhraichean ainmean an t-Suirbhidh Òrdanais(leabhraichean notaichean a bh’ aig a’ chiadchlàraichean aig an t-Suirbhidh Òrdanais) ag ràdhgur e ‘bàgh an leisgeadair’ a bha an seo. Air taobhna beinne eadar Doire na Drise (faic gu h-ìseal)agus Tòrr a’ Bheithe, tha corra thobhta a bhiodhuaireigin nam pàirt de fhear dhe na tuathanasanbeaga. ’S e làrach tuathanas beag cuideachd a bh’ann an Tòrr a’ Bheithe. Le seasamh an seo agus a’coimhead gu deas, tha sealladh ann gu Loch nanUamh le Àird Nis, Roisbheinn agus an Stac ris a’chùl. A’ coimhead sìos an cladach chithear GleannÙige, Smiorasairigh agus a-mach gu Rubha Àrd namMurchan. A’ tionndadh gu tuath chì sinn Saideal Tòrra’ Bheithe, Loch nan Ceall agus Àrasaig air fàire.Seachad air an sin agus os cionn Àrasaig tha a’Chreag Mhòr.Ruined croft houses atDoire na Drise, Ru ArisaigSeann taighean croitearachd aigDoire na Drise, Rubha Àrasaig3233


These inlets on the coast of the peninsula areall overlooked by a hill called Cruach Doire anDòbhrain known on Ordnance Survey maps asCruach Doire’n Dobhrain, probably meaning ‘the hillof the thicket of the otter’. It is the tallest hill on theRhu peninsula, and this is where the local peoplewent to watch the emigrant ships carrying friendsand family sail for the New World, never to return.Standing on this summit one can see for miles inevery direction. Directly below are the ruins of thescattered township of Doire na Drise, another ofthe little farms of Rhu. It is recorded that there wasat least one clearance from Doire na Drise in 1843,as part of that large clearance from the Rhu area byLord Cranstoun, when five tenants were removed.We now cross to Sandaig or Sanndaig on theLoch nan Uamh coast. Now the only sign of thison maps is the burn Allt Sanntaig. This was whereAlasdair MacMhaighstir Alasdair died in 1770. Helies in the graveyard of St. Maol Ruadh in Arisaig. Itis not possible to identify the last home of AlasdairMacMhaighstir Alasdair as his house, which wasmade of turf, collapsed after his death.In folklore, the promontory, Car an Daimh, ‘bendof the deer’ just off the shore of Sandaig, is saidto be the birthplace of Ossian. There are five or sixruins at Sandaig, one of them the tacksman’s housewhich is possibly where Alasdair MacMhaighstirAlasdair spent his last years.Tha beinn, ris an canar Cruach Doire anDòbhrain, Cruach Doire’n Dobhrain air mapaicheanan t-Suirbhidh Òrdanais , ag èirigh suas os cionnnan camas air an rubha. Seo a’ bheinn as àirdeair an Rubha, agus b’ ann an sin a bhiodh muinntiran àite a’ coimhead soithichean nan eilthireach abha a’ giùlain an càirdean, nach tilleadh tuilleadh,chun an t-Saoghail Ùir. Chithear fad mhìltean muncuairt bhon mhullach seo. Dìreach gu h-ìosal thatobhtaichean Doire na Drise, tuathanas beageile air an Rubha a chaidh fhàsachadh. Tha e air achlàradh gun robh fuadach ann an Doire na Drise,co-dhiù aon turas, ann an1843. Bha sin mar phàirtde dh’fhuadach mòr a rinn Lord Cranstoun à sgìrean Rubha nuair a chaidh còignear dhen luchd-màilfhuadach.Tha sinn a-nis a’ tighinn gu Sanndaig air cladachLoch nan Uamh. Chan eil sgeul air an àite seo andiughach gu bheil Allt Sanntaig air mapaichean.B’ ann an seo a chaochail Alasdair MacMhaighstirAlasdair ann an 1770. Chan eil e air chomas andachaigh mu dheireadh aig Alasdair MacMhaighstirAlasdair a chomharrachadh oir thuit an taigh, a bhade thughadh, an dèidh a bhàis.A rèir aithris, b’ ann air an rubha ris an canarCar an Daimh, dìreach far cladach Shanndaig, arugadh Oisean. Tha còig no sia de thobhtaicheanann an Sanndaig. ’S e fear dhiubh sin taigh an fhirtaca,agus ’s dòcha gur ann an sin a chuir AlasdairMacMhaighstir Alasdair seachad na bliadhnaicheanmu dheireadh.34The rocky shore at Sanndaigon Loch nan UamhAn cladach aig Sanndaig,Loch nan UamhCar an Daimh(the bend of the deer)35


Blàr na Caillich’ BuidheHaving doubled back to the Road to the Isles, we areled back through Arisaig and through the isthmusbetween the coast and Loch Morar. On the banks ofLoch Morar is a bog called Blàr na Caillich’ Buidhe.This has a tradition associated with it. There is thestory recorded 1 of ‘The Last Raid that Took Placein Morar’. Included within the text of the tale thereis the story of two women who were murdered andpushed into a peat bank close to a hillock by twomen who were in a party of sixty hiding in the woodson a’ Chreag Mhòr at Sunisletter. This took place onMòinteach Mhòr, ‘the big moor’ (between Arisaigand Loch Morar). This story involves Aonghas nanCorc, and therefore took place sometime after 1520.1 H.C. Dieckhoff, Gairm.Blàr na Caillich’ Buidhe(the field of the yellow oldwoman) and Loch Morar3637


In the tale, the place where the women wereput into the bog is “still to this day called NaCailleachan Buidhe” ‘the yellow women’. This isprobably connected with the place name Blàr naCaillich’ Buidhe ‘the field of the yellow woman’, tobe found on the Morar side of Mòinteach Mhòr. Inthe Ordnance Survey name books the meaning ofthe place name Blàr na Caillich Buidhe is given as‘yellow meadow of the old woman’. The structureof the name is more suggestive of ‘meadow ofthe yellow old woman’ with the colour elementassociated with the woman rather that the meadow.From there the journey continues to Mallaigand here our journey ends, but boats travelled andcontinue to travel to Skye, Canna, Eigg, Muck, Rumas well as to mainland ports. We hope the smallselection of names given here will encourage thereader to attempt to learn more about the placenamesof the Highlands and in doing so gain agreater understanding of the landscape.Blàr na Caillich’ BuidheA’ tilleadh gu Rathad nan Eilean, tha sinn a’ tighinntro Àrasaig agus tron bhàgh eadar an cladachagus Loch Mhòrair. Air bruaichean Loch Mhòrairtha boglach ris an canar Blàr na Caillich’ Buidhe.Tha sgeulachd co-cheangailte ris. Tha sgeulachd 1ann air a bheil ‘The Last Raid that Took Place inMorar’. Anns an teacsa cuideachd tha an sgeulachd“MacCeallaig am Beoraid” sgeulachd mu dhithisbhoireannach a chaidh a mhurt agus a phutadha-steach a pholl-mòna faisg air cnocan le dithis fhearà buidheann de sheasgad a bha am falach sa choilleair a’ Chreag Mhòr aig Suanas-leitir. Thachair seoair a’ Mhòinteach Mhòr (eadar Àrasaig agus LochMòrar). Tha an sgeulachd a’ toirt a-steach Aonghasnan Corc, agus mar sin feumaidh gun do thachair euaireigin an dèidh 1520.1 H. C. Dieckhoff, Gairm.The blanket bog at Blàr naCaillich’ Buidhe and Loch MorarBoglach aig Blàr na Caillich’Red deerBuidhe agus Loch MòrarFèidh Ruadha38 39


San sgeulachd, tha an t-àite san deach naboireannaich a chur dhan pholl-mhòna aithnichtechun an latha an-diugh mar Na Cailleachan Buidhe.’S iongantach mura bheil ceangal eadar seo agusan t-ainm Blàr na Caillich’ Buidhe a tha air taobhMhòrair dhen a’ Mhòintich Mhòir.Ann an leabhraichean an t-Suirbhidh Òrdanais,tha an t-ainm Blàr na Caillich’ Buidhe gamhìneachadh mar ‘achadh buidhe na cailliche’ achchan ann mar sin a tha an dath ag obrachadh saGhàidhlig. Tha an dath a’ dol leis a’ chaillich seachleis an achadh.Bhon sin tha an turas a’ cumail air a Mhalaig,agus ’s ann an sin a tha an turas againn a’crìochnachadh, ach bhiodh bàtaichean a’ dol dhanEilean Sgitheanach, Canaigh, Eige, Eilean nam Mucagus a Rùm a bharrachd air puirt air tìr-mòr, mar atha iad fhathast. Tha sinn an dòchas gum brosnaichan taghadh beag seo de dh’ainmean an leughadairgu bhith ag ionnsachadh barrachd mu ainmean-àitena Gàidhealtachd, agus le sin, gum bi barrachdtuigse aca air cruth na tìre.Eigg and Rum from Ru ArisaigEige agus Rùm à Rubha Àrasaig4041


Place-name gazetteer /Clàr ainmean-àiteMany of the names mentioned in the text are small features not recorded on maps. The pronunciation is meantas a rough guide only. CH represents ‘ch’ as in Scots ‘loch’, TCH represents ‘ch’ as in English ‘church’. Theletter in brackets after the meaning denotes the language of origin. Where none is stated, the name is Gaelic.(N = Norse, ? = uncertain meaning)’S e comharraidhean-tìre beaga a tha sa mhòr chuid de na h-ainmean san teacs nach deach a chlàradh airmapaichean. ’S e tuairmse a th’ anns an stiùireadh fuaimneachaidh. Tha an litir ann an camagan an dèidh ciall anainm a’ sealltainn cànan an ainm bho thùs. Far nach eil litir ann ’s e ainm Gàidhlig a th’ ann.NameAinmAchadh a’ Gharbh-UilltMap nameAinm mapaAcheraultMeaning if knownCiall far a bheil i againnthe field of the roughburnApproximate pronunciationStiùireadh fuaimneachaidhach a gharu ooltchCoordinateClàr-stiùiridhNM655850Allt a’ Mhuilinn Millburn the mill burn olta vulin NM646850Allt Dhùghaill same Dougall's burn olt ghoi-el NM758825An t-Allt Feàrna Allt Fearna the alder burn n toult fyarna NM864767Bàgh a' Gheamair not on maps the gamer's bay bay a yaimer NM728843Am Baile Ùr not on maps the new town m bal oor NM6584Blàr na Caillich'BuidheCamas anÈireannaichCamas Drollamansamethe field of the yellowold womanblar na caillyich booyeNM683903same the bay of the irishman camas an yerrenich NM852756samethe bay of Drollaman(N?)camas drolamanNM636835Car an Daimh same the bend of the deer car n dive NM652833Càrn MhicCuaraig not on maps Kennedy's cairn carn vic coorik NM877787Càrn MhicLabhraich same MacLaren's cairn carn vic laurich NM876792Ceann a' ChreagainInverailortthe end of the littlecragceun a chrekinNM764815Clach a' Phuist not on maps the stone of the post clach a fooshtch NM860780A' Chlais Fheàrna not on maps the alder grove a chlash yarna NM8676Cnoc an Rumaich Ruemach Hill the hill of Rumach crohck a rumaich NM635845Coire Dhùghaill same Dougall’s corrie corrie ghoi-el NM759829Creag Anna same Anna's crag crek ana NM874790A' Chreag Mhòr Creag Mhor the big crag a chrek vor NM681886Cruach Doire anDòbhrainCruach Doire'nDobhrainthe peak of the groveof the ottercrooach duru n dorinNM629840Dail an Naoimh not on maps the haugh of the saint dal noiv NM907804Dail an Tùirnot on mapsthe haugh of the tower(i.e. monument)dal n tooirNM906805Dail nam Maigheach not on maps the haugh of the hares dal na ma-och NM818760Dail Ròid not on maps bog-myrtle field dal rodge NM8207394243


Doire na Drise same the grove of the thorn duru n dreesha NM627836Dubhailidh Dubh Lighe black + ? doo ali NM9482Dubh-Chamas nanÙbhlannot on mapsthe black bay of theapplesdoo chamas nan oolanNM613840An t-Eas Smùid same the smoky falls n tes smoodge NM916809Fionnailidh Fionn Lighe white + ? fyoon ali NM9681An Gabhal MòrAn GabhalMorthe big fork orenclosuren gawil morNM905810An Garbh-Allt same the rough burn n garav ault NM654848Loch Ailleart Loch Ailort the loch of Ailleart (N) loch I-lert NM767823Loch nan CillteanLoch nan Ceallthe loch of thechurchesloch nan kiltchenNM6486Loch Seile Loch Shiel the loch of the Shiel loch shayle NM87Màm Lorgan Màm na Luirg the hill path maam lorogan NM8176A' Mhòinteach MhòrMointeachMhòrthe big moor a vontchech voor NM663890Port a' Bhàta Mhòir not on maps the port of the big boat porsht a vata voir NM890794Port na h-Eathair not on maps the port of the boat porsht na hey-ir NM638853An Garbh-Buaile Garbh Buaile the rough fold n garav bualye NM910812An GasganGaskanthe tail (shaped portionof land)n gaskanNM800725Port na MùraichPort nam BàthachPort namMùrachPort a'Bhathaichthe port of the sand hill porsht na moorich NM613836the port of the byre porsht na vaa-och NM619835Gleann Alladail Glen Aladale the glen of Aladale (N) glaun alatil NM824741Rubha Ru, Rhue promontory rooa NM620840Gleann FhionnainnGlenfinnan /Glen FinnanSt Finnan's glen glaun fyonin NM9183Goirtean a' Mhoirein Gorstanvorran Murray's enclosure gorshtchen a vorin NM805716Inbhir AilleartInverailortthe inlet of the Ailleart(N)inyir I-lertNM764815Leac na h-Uinneige not on maps the slab of the window lyehk na hoon-yike NM912843Leum an t-SaighdeirLeum ant-Saighdeirthe soldier's leap lame an tie-dger NM911831Rubha anÈireannaichRubha ÀrasaigRubha na CàraidAn Rubha BreacRubha na CoilleDuibhesameRue ArisaigRubha nanCaraidRhu Breacsamethe promontory of theIrishmanthe promontory ofArisaig (N)rooa an yerrenichrooa aarisikNM843756NM611847the lovers' promontory rooa na caritch NM847762the speckledpromontorythe promontory of theblack woodn rooa brehkrooa na cullye dooyeNM626857NM8737734445


Bibliography/Leabhar-chlàrAn RumachSaideal Tòrr a'BheitheRumach /RhumachSaideal TòrrBeithethe marsh n roomoch NM635852the saddle or small bayof Tòrr a’ Bheithesadjel torra veyaNM649848Sanndaig Sanntaig sandy bay (N) saundik NM653835Sgamadal Scamodale short valley? (N) skamatal NM839734Sgeir an Ròin Sgeir nan Ròn the skerry of the seal skair a ron NM907804Sgùrr Tuirce Sgùrr an Tuirc boar peak skoor toorca NM851779Taigh a’ Phortair Porter's House the porter's house tie a forshtir NM629852Taigh na SlataichSlatach Housethe house of the rodplacetie an slatichNM898802ed. Anderson, A. O & Anderson, M. O., Adomonan’s Life of Columba, (Edinburgh) 1961Bruce, A., A Plan of Loch Sunart, 1733 maps.nls.uk/counties/detail.cfm?id=254Dieckhoff, H. C., unpublished papers previously at the Scottish Catholic Archives, EdinburghDieckhoff, H. C., ‘A’ Chreach Bho Dheireadh A Thogadh am Morar’, Gairm (Inverness) 1958, pp. 339-341(recorded in Lochailort from MacCeallaig am Beoraid in 1922)MacDonald, A., The Poems of Alexander MacDonald, (MacMhaightir Alasdair), (Inverness) 1924MacDonald, C. Moidart: Among the Clanranalds, (Edinburgh) 1997Ordnance Survey Name Books www.scotlandsplaces.gov.uk/digital-volumes/ordnance-survey-name-booksRoy, W., Roy’s Military Survey of Scotland, 1747-55. maps.nls.uk/roy/Tom an t-Saighdeir same the soldier's hill toum an tie-djer NM919833Tòrr a' Bheithe Torr a’ Bheithe the hill of the birch torra veya NM642840Tòrr a' Choit (G.Fhionnainn)Tòrr a' Choit (G.Alladail)samesamethe hill of the smallboatthe hill of the smallboattorra chotchtorra chotchNM910807NM828744Tòrr a' Phrionnsa not on maps the hill of the prince torra froonsa NM865776An Tòrr Mòr Torr Mor the big hill n torra mor NM63285746 47


SKYEAN T-EILEANSGITHEANACHMallaigMalaigMallaigMalaigFort WilliamAn GearasdanMULLMUILEBallachulishBaile a’ ChaolaisObanAn t-ÒbanRu ArisaigRubha ÀrasaigArisaigÀrasaigSound of ArisaigCaolas ÀrasaigLoch MorarLoch MhòrairLoch EiltLoch EilltLochailortGlenfinnanInbhir Ailleart Gleann FhionnainnLoch ShielLoch SeileScamodaleSgamadalFrom the earliest mention of names in Lochaber in thetime of St Columba, place-names reflect the flora, faunaand people who have inspired and been inspired bythis region: from Ossianic legends, the work of AlasdairMacMhaighstir Alasdair, the Clearances, right up tonineteenth century local characters.Following on from the success of Place-names in Islayand Jura, Scottish Natural Heritage and Ainmean-Àitena h-Alba have once again collaborated to produce awork on the landscape and place-names of Arisaig andLoch Shiel, using in depth local knowledge and historicalresearch. Many of these names have never appeared inprint before.ISBN 978-1-78391-022-9TCP3K0913Scottish Natural Heritagewww.snh.gov.ukwww.snh.gov.uk/gaelicBhon chiad iomradh air ainmean ann an Loch Abar annan linn Chalum Cille, tha ainmean-àite a’ nochdadhnan lusan, nan ainmhidhean agus nan daoine a thugbrosnachadh dhan sgìre seo, agus a fhuair brosnachadhaiste: bho uirsgeulan Oisein, obair Alasdair MhicMhaighstir Alasdair, na Fuadaichean agus suas gumuinntir an àite san naoidheamh linn deug.A’ leantainn air soirbheachadh Ainmean-àite ann anÌle agus Diùra, tha Dualchas Nàdair na h-Alba agusAinmean-Àite na h-Alba a-rithist air obrachadh còmhlagus obair a dhèanamh air cruth-tìre agus ainmean-àiteÀrasaig agus Loch Seile, a’ cleachdadh fiosrachadhfarsaing às an sgìre agus rannsachadh eachdraidheil.Tha mòran dhe na h-ainmean seo nach do nochd ann anclò riamh roimhe.N010km0 5 miles© Ashworth Maps and Interpretation Ltd 2013

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!