ჟურნალის ელექტრონული ვერსია - ფაკულტეტი - საქართველოს ...

HY13P- Hex Loader 軟 體 使 用 說 明1 http://www.hycontek.com2 3 4 IC 5 6 7 8 .© 2013 HYCON Technology Corpwww.hycontek.comAPD-HY13PIDE003-V01_TCpage 3

შინაარსი1. ამირეჯიბი კ. საბჭოთა არქიტექტურის პირველი ათწლეული თბილისში.. 62. ახობაძე მ. ურბანული სისტემის მდგრადობა, სტრუქტურულიცვლილებები და ქაოსი......................................................................................... 113. ბერიძე ლ. მზის ენერგია და არქიტექტურა 21–ე საუკუნეში..........................174. ბერეკაშვილი ქ. მდინარისპირა ქალაქების სანაპიროების მოცულობითიმასშტაბების ფორმირების საკითხები (თბილისის მაგალითზე)...................225. დავითაია ვ. არქიტექტურის სწავლება თანამედროვე ეტაპზე .....................266. ვარდოსანიძე ვ. ზოგიერთი მოსაზრება ქ.თბილისში მიწისქვეშაურბანისტიკის განვითარების თაობაზე..............................................................307. მელქაძე მ. ტერასული ქალაქის ხასიათი, წარმოჩენის მეთოდოლოგია დაგანვითარების ასპექტები........................................................................................378. მჭედლიშვილი ვ. ყოფილი სამრეწველო შენობიანი ტერიტორიებისრეაქტივაციის საკითხი ქ. თბილისში...................................................................429. შაიშმელაშვილი გ. ქალაქთმშენებლობითი ასფიქცია–განმაპირობელიფაქტორები, კრიზისის დაძლევის ამოცანები. (თბილისის მდგრადიგანითარების პრობლემების კონტექსტში).......................................................... 5010. ხვედელიძე ლ. შეწყვილებული ქალაქების ურბანული განვითარებისთავისებურებანი.................................................................................... 6211.მიქიაშვილი გ. ისტორიულ ქალაქ სიღნაღის ინტეგრირებულირეკონსტრუქცია და რეაბილიტაცია................................................................... 695

წყალსადენი, მტკვრის სანაპიროები, აბრეშუმისა და მაუდის ფაბრიკები, პურისა დააგურის ქარხანა და სხვა.საბჭოთა ხელისუფლების პირველი ათწლეულის მნიშვნელოვანი მონაპოვარიანატახტარი–თბილისის ახალი წყალსადენის გაყვანა და ქალაქში წყალმომარაგებისსაკითხის მკვეთრი გაუმჯობესება. ყურადღებას იქცევს პურის ქარხნის ის შენობა(ავტორი უცნობია), რომელიც დღემდე არის შემორჩენილი ნონეშვილისა დაფოცხიშვილის ქუჩების გადაკვეთაზე და არის საბჭოთა კონსტრუქტივიზმისსაუკეთესო ნიმუში. მიზანშეწონილი იქნებოდა მისი აღდგენა პირვანდელი სახით დაგათავისუფლება მრავალი გვიანდელი მინაშენებისაგან.მსხვილი ქალაქთმშენებლობითი ობიექტია “ტრამვაის მუშების სახლები” (ამდასახელებითაა ალბომში შეტანილი), რომელიც არის პირველი ცდა მიკრორაიონისკომპლექსური დაგეგმარებისა (ავტორი, არქ. დ.ჩისლიევი). 12 შენობის არქიტექტურასადა დეკორში გამოყენებულია ეროვნული არქიტექტურის თემები, სამყურა თაღები,რელიეფები და ორნამენტები. ამავე ავტორს ეკუთვნის ამ პერიოდში რუსთაველისგამზირზე აგებული “ზარია ვოსტოკას” (გამომცემლობა) შენობა, რომელიც არისთბილისში საბჭოთა კონსტრუქტივიზმის იშვიათი და ძალზე მნიშნელოვანი მაგალითი.საინტერესოა, რომ დ. ჩისლიევს ეკუთვნის რუსთაველის გამზირზე გასაბჭოებამდეაშენებული “ოფიცერთა სახლის” არქიტექტურა, რომელიც მოიცავს რუსული ამპირისსტილის ნიშნებს.იმ პერიოდის საბჭოთა არქიტექტურის მიმართულებაზე და არქიტექტორთაშესაბამის სტილისტურ ძიებებზე მეტყველებს როგორც დ. ჩისლიევის, ასევეარქიტექტორ გ. ტერ-მიქელოვის სტილისტური მეტამორფოზები. თუ მისი სასტუმრო“მაჟესტიკი” (20-იან წლებში – პროფკავშირების შენობა) არის ევროპული ბაროკოსსტილის ბრწყინვალე ნიმუში, მისივე მრავალბინიანი საცხოვრებელი სახლი “ბანკისმუშაკებისათვის” (ჭონქაძის ქუჩაზე) გადაწყვეტილია კორბიუზიესეულიფუნქციონალიზმის არქიტექტურის პრინციპების გამოყენებით. ამავე სტილის ნიშნებიიკვეთება დიდუბეში აგებული აბანოს შენობის არქიტექტურაში.ყურადღებას იქცევს ХХ ს. 20-30-იანი წლების მიჯნაზე გამოკვეთილი ახალიეროვნულ-ისტორიული არქიტექტურის სტილისტური მოტივები, რომლებიცგამოვლინდა ისეთი შენობების არქიტექტურაში, როგორიცაა კინოსტუდიის შენობადავით აღმაშენებლის გამზირზე (არქ. მ. ბუზ-ოღლი), საქართველოს მუზეუმის შენობარუსთაველის გამზირზე (არქ. ნ. სევეროვი), კონოთეატრის შენობა ნავთლუღში და სხვა.ერთადერთი საპროექტო წინადადება, რომელიც წარმოდგენილია ალბომში, არის ე.წ.“კოჯრის ელექტროგზის” ორი სადგური. ეს 24 – კილომეტრიანი გზა უნდა გაეყვანათსოლოლაკიდან კიკეთამდე, რომელიც წელიწადში 1,5 მლნ. მგზავრს გადაიყვანდა.პროექტი არ განხორციელდა.საგულისხმოა, იმდროინდელი ქალაქის იერსახის სწრაფი ცვლილება – გაქრა დაწაიშალა ძველი თბილისის ისეთი მახასიათებელი ნიშნები, როგორიც იყო ეთნიკურიუბნები, ამქრები, ბაზრები, ფაეტონები და ტივები, დუქნები და რესტორნები, სავაჭროქუჩები და ქუჩის ვაჭრები. იწყება ინდუსტრიალიზაცია, ქარხნების, სანაპიროების დამრავალბინიანი საცხოვრებელი სახლების მშენებლობა, ჩნდება ტრამვაი დაავტოტრანსპორტი, საზოგადოებრივი კვებისა და კულტურის ობიექტები,იდეოლოგიური პროპოგანდის სააგიტაციო ძეგლები და მონუმენტები.7

რეზიუმემოხსენებში ნაჩვენებია ის არქიტექტურული ობიექტები, რომელებიც აიგო საბჭოთახელისუფლების მიერ ქ.თბილისში 1921- 1931 წლებში. ეს ობიექტები თავმოყრილი იყოსპეციალურ ფოტოალბომში, რომელიც გამოსცა ქალაქის საბჭომ 1931 წელს. ამჟამად ესალბომი წარმოადგენს ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობას. სტატიას თან ახლავს 10ფოტოსურათი.Первое десятилетие советской архитектуры в ТбилисиРезюмеАмиреджиби К.В докладе представлены те архитектурные объекты, которые были реализованысоветской властью в Тбилиси с 1921 по 1931 год. Эти объекты были опубликованы вспециальном фотоальбоме, изданном Городским Советом в 1931 году, и в настоящее времяданный альбом представляет собой библиографическую редкость. Доклад содержит 10фотоиллюстраций.First Decade of Soviet Architecture in TbilisiResumeK. AmirejibiThe report addresses to those architectural objects that have been implemented in Tbilisi bythe Soviet authorities within the years of 1921-1931. These objects were printed in the specialphoto- album published by the city council in 1931 and now the album is a bibliographicalrarity. 10 photos are attached to this report.8

ურბანული სისტემის მდგრადობა, სტრუქტურული ცვლილებები დაქაოსიმ. ახობაძესტუ. ინფორმატიკისა და მართვის სისტემების ფაკულტეტიmerab_akhobadze@yahoo.comსამყარო ერთი მთლიანი განუყოფელი დინამიკური ერთიანობაა, რომელიცდამკვირვებელსაც მოიცავს.ამერიკელმა მეცნიერებმა ჯონ სტიუარტ ბელმა და დევიდ ბომმა დაამტკიცეს, რომ ყოველივეერთია და ყოველი ნაწილი არის სრულყოფილი მთელი, ანუ ყველაფერი ურთიერთკავშირშია.ერთეულოვანი, ერთჯერადი მიზეზშედეგობრივი კავშირები არ არსებობს. მიზეზებისიზოლირება შეუძლებელია. ბუნება განუყოფელი მთელია. სამყაროს ყოველი ნაწილი თავისთავში ატარებს სამყაროს ერთობლიობის ცნებას („ყოველი ნაწილი, რომელიც არ ეთანხმებამთელს, მახინჯია“. ნეტარი ავგუსტინე). მეცნიერებს მიაჩნიათ, რომ ყველაფერი ერთი და იმავეპულსირებადი „კვანტური ღრუბლიდან” იქმნება.სამყაროს წარმოშობის ყველაზე აღიარებული მოდელის – დიდი აფეთქების თეორიისთანახმად, სამყარო წარმოიშვა ვაკუუმიდან. ვაკუუმში, ჩვეულებრივ, აბსოლუტურად ცარიელ,უხილავ სივრცეს ვგულისხმობთ. უახლესი მეცნიერული თვალსაზრისით კი, ვაკუუმიმატერიის განსაკუთრებული ფორმაა, რომელიც ფლობს ენერგიას.ბრიტანეთის ენციკლოპედიის მიხედვით, სიტყვა „ქაოსი“ მომდინარეობს ბერძნულიდან დათავდაპირველად უსასრულო ცარიელ სივრცეს აღნიშნავდა. ქაოსში ყველაფერია, იგი ყველაშესაძლებლობათა ერთობლიობაა. ქაოსი უნდა გავიგოთ არა როგორც უიმედო, უსაშველოუწესრიგობა, არამედ როგორც ჯერ კიდევ ბოლომდე არაფორმირებული ყოფა. ქაოსი არისახალი ინფორმაცია.მეოცე საუკუნის ბოლოს, როდესაც სწრაფი კომპიუტერები გაჩნდა, იტერაციული(რეკურსული, ევოლუციური) ალგორითმების საშუალებით შესაძლებელი გახდა “სამყაროსმოდელირება” - პლანეტარული, ურბანული სისტემების, შენობების, ბაქტერიებისა დაატომების მასშტაბებში. საინტერესო ისაა, რომ აბსოლუტურად ყველა დონეზე (ყველამასშტაბში) ჩნდებოდა მსგავსისახეები და ამავე დროსთითოეული მასშტაბი თავისდაღს ასვამდა ქმნილებას.ყოველივე ამ ერთიანობას(სხვადასხვა სისტემისაბსოლუტურად თვისებრივადდა ფუნქციონალურად განსხვავებულ მოდელებში) ქმნიდა მხოლოდ ერთი სახის უმარტივესიიტერაციული ალგორითმი, რეალიზებული კომპიუტერის ერთსტროფიან მოდელში.მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ბუნება ორგანიზებას უკეთებს თავის თავს უმარტივესიფიზიკური კანონების საშუალებით, ეს კანონები ყველგან ერთნაირია და მეორდებიანუსასრულო მოთმინებით.მეოცე საუკუნის ბოლოს შეიქმნა ე.წ. უნივერსალურობის თეორია, რომელიც მდგომარეობსშემდეგში: ბუნებრივ სისტემებსა და პროცესებს, მიუხედავად იმისა, თუ რა ბუნებისანი არიან,ერთნაირი თვისებრივი და რაოდენობრივი მახასიათებლები გააჩნიათ. აღმოჩნდა, რომსისტემის მახასიათებელი პარამეტრების ცვლილებისას სისტემის მოწესრიგებული,რეგულარული, დეტერმინირებული ქცევა გადადის თავდაპირველად არარეგულარულ, შემდეგკი ქაოსურ ქცევაში. შემდგომ ქაოსის შიგნით კვლავ ჩნდება იმავე თანმიმდევრობით“კუნძულების” სახით, დეტერმინირებული, რეგულარული, არარეგულარული და ქაოსურისისტემები, ოღონდ შემცირებულ სივრცით-დროით მასშტაბში და ასე გრძელდებადაუსრულებლად (იხ. ნახ. 1).11

აღმოჩნდა, რომ უმარტივეს დეტერმინირებულ არაწრფივ სისტემებში არსებობს როგორცმდგრადი მოწესრიგებულობა, ასევე მდგრადი ქაოსი. საწყისი მონაცემების მცირე ცვლილებებზემარტივი დეტერმინირებული სისტემების რეაქცია კი ნახტომისებრია.უახლესი მეცნიერული მიმართულებები ქაოსისა და ფრაქტალური თეორიების საგანს,სტრუქტურას განიხილავს, როგორც ერთიანს, ოღონდ სხვადასხვა მრავალგანშტოებიანიმასშტაბის ჭრილში. ქაოსის თეორია, ფრაქტალური მიდგომა საგნის ერთიანობიდან ამოდის დასაგნის არსს ეყრდნობა [1]. აღსანიშნავია, რომ სიცოცხლე იმ ფორმით როგორიც დედამიწაზეა,შესაძლებელია შექმნილიყო მხოლოდ ისეთ პლანეტარულ, რეკურსულ სისტემაში, როგორიცმზის სისტემაა. საერთოდ, მდგრადი სტრუქტურები არის მხოლოდ პერიოდული,განმეორებადი, ევოლუციური პროცესების შედეგი. მათემატიკურად - ევოლუციური,რეკურსული პროცესები ზოგადად გამოისახება შემდეგი სახით: xi+1=f(xi, G), სადაც xi პროცესისმდგომარეობაა დროის i მომენტისათვის, G - სამყაროს კანონები.ირკვევა, რომ ის მარტივი გარდაქმნები, რომლებითაც იქმნება „რთული ცოცხალიორგანოები“, ჩადებულია ადამიანის გენეტიკურ კოდში. დნმ-ში ჩადებულია ისეთი მარტივიპროგრამული „სისტემა“, რომელიც განმეორებადი, განშტოებადი უნივერსალურიპროცედურების შესრულებას უზრუნველყოფს. სწორედ ასეთი პროცედურებითაა „აგებული“ადამიანის ორგანოები (ბრონქების, სასუნთქი ორგანოების სტრუქტურა და სხვა), სწორედასეთი ალგორითმებით ქმნის Error! Not a valid link. ყოველივე ხილულსა და უხილავს.უახლესი მეცნიერული დისციპლინების, ქაოსისა და ფრაქტალების თეორიების თანახმად,ყოველ იტერაციულ, რეკურსულ, ევოლუციურ, განმეორებად ალგორითმებს, გარკვეულისაწყისი პირობების შემთხვაში, მდგრად სტრუქტურებამდე მივყავართ [1].ფრაქტალურობა (fractalus ლათ.-დატეხილი, წილადური), პირველ ყოვლისა, “შინაგანიმსგავსებაა”. ფრაქტალური გეომეტრია ის ერთადერთი მოდელია, რომელიც საშუალებასგვაძლევს, აღვწეროთ ყველა რეალური, ბუნებრივი პროცესი. ფრაქტალური გეომეტრიაბუნებრივ პროცესებში არსებულ მაორგანიზებელ სტრუქტურებს მოიცავს. ფრაქტალები არიანისეთი გეომეტრიული ობიექტები, რომლის ყოველი ნაწილი თვითმსგავსია.ფრაქტალის სტრუქტურა ცვალებადია, მაგრამ, ამასთანავე, მისი ყოველი ნაწილი სრულიადმთელის თვისებებსა და მახასიათებლებს მოიცავს და ასახავს. სამყარო ფრაქტალურია.მათემატიკურ ლიტერატურაში სიტყვა “ქაოსში” იგულისხმება დეტერმინირებულიდინამიკური სისტემების, იტერირებული ასახვის, ევოლუციური სისტემების თვისებები,კერძოდ, სისტემის დამოკიდებულება პარამეტრების საწყისი მნიშვნელობების მიმართ.შემთხვევითი, სტოქასტიკური პროცესი წარმოადგენს სულ სხვა მოვლენას და „ქაოსისაგან“სწორედ დეტერმინირების არსითაა განსხვავებული. ქაოსი არის სრულიად მოწესრიგებულიდეტერმინირებული პროცესის შედეგი, მასზე მომქმედი გარე პარამეტრების გარკვეულიმნიშვნელობების დროს.ნახ.2-ზე მოყვანილია ფრაქტალური სტრუქტურის –სერპინსკის ხალიჩის – მიღების ალგორითმი. ბუნებაში დაადამიანთა ნახელავში უამრავი მაგალითია, რომლებიცსერპინსკის ხალიჩის სამგანზომილებიან ანალოგსწარმოადგენს. ნახ. 3-ზე მოყვანილია ფრაქტალურიარქიტექტურის ნიმუში (ავტორი ქრისტოფ ჰორმანი; http://mathpaint.blogspot.com/2007/02/fractaltemple.html).აუცილებელია შევნიშნოთ, რომ სერპინსკის ხალიჩა და ანალოგიურიფრაქტალური კონსტრუქციები მხოლოდ და მხოლოდ განშტოებათა წერტილებისგან შედგება.აღსანიშნავია ისიც, რომ ფრაქტალური ობიექტის მოცულობასა და ზედაპირის ფართს შეიძლებაერთი და იგივე განზომილება ჰქონდეს [1].მეცნიერებამ ქაოსის შესახებ დაგვანახა, რომ სამყაროში ყოველი გარე გამოვლინებაიმართება ოთხი „ძალის“ მეშვეობით, რომლებსაც მოუწესრიგებულობა, ქაოსი (ჩვენ მიერმოუწესრიგებლობად აღქმული) მოწესრიგებულობაში გადაჰყავთ. მათ ატრაქტორებსუწოდებენ. ატრაქტორი - ესაა პროცესის, ევოლუციის (ტრაექტორიის) საბოლოო სახე. სამყარო12

ქაოსიდან კოსმოსში ოთხი ატრაქტორის საშუალებით გადადის (იხ. ნახ.1; წერტილოვანი,ციკლური, ტორი და უცნაური ატრაქტორი). წერტილოვანი ატრაქტორის შემთხვევაში, მთელიენერგია მიმართულია ერთი მიზნისკენ. როდესაც ადამიანი წერტილოვანი ატრაქტორისზემოქმედების ქვეშაა, ფიქსაციას აკეთებს ერთ-ერთ მიზანზე და ყველაფერს გადადებს მანამ,სანამ დასახულ მიზანს არ მიაღწევს (ყოფნა/არყოფნა).ციკლური, ტორის, უცნაური ატრაქტორის შემთხვევაში სისტემის ენერგია უფროაღმატებული ინტერესების დასაკმაყოფილებლად იხარჯება. აუცილებელია შევნიშნოთ, რომსისტემა, რომელიც იმყოფება ციკლური ატრაქტორის ზემოქმედების პირობებში,წერტილოვანი ატრაქტორის ქვეშ არსებულ სისტემაზე დომინირებს.მხოლოდ უცნაური ატრაქტორის პირობებშია ადამიანი თავისუფალი, მხოლოდ ამ დროსავლენს თავისუფალ ნებას .საინტერესო ისაა, რომ ის, რაც ქაოტურია დაბალი რანგის ატრაქტორისთვის, უფრო მაღალირანგისათვის სრულიად მოწესრიგებული ქცევაა.„უცნაური ატრაქტორით“ განსაზღვრული სისტემადომინირებს „ტორის ატრაქტორზე“ (ასე მაგალითად,ცხოველთა ქცევა ადამიანისთვის არის სრულიადშეცნობადი და მართვადი). ჩვენ, ჩვეულებრივ,ვამჩნევთ ერთ გროვად შეკრულ შემთხვევებს,ხილულ საგნებს, რომლებიც წარმოადგენენატრაქტორის ქმედებათა შედეგს. მატერიალურისხეული შედედებული ენერგიაა.ფრაქტალური გეომეტრია რთული, ცოცხალიორგანოების „მიღებას“ შესაძლებლად მიიჩნევსმცირე მოცულობის ინფორმაციისა და მარტივიიტერაციული (რეკურსული) პროცედურების გამოყენებით.ფრაქტალური სტრუქტურის დიდებული მაგალითია ეიფელის კოშკი. ის რომ ფრაქტალურიარ ყოფილიყო, უამრავი მასალადაიხარჯებოდა და, მიუხედავად ამისა, მისისიმტკიცე ბევრად ვერ მოიმატებდა. ეიფელმაგამოიყენა ფერმები, სტრუქტურულიმოდულები. ამასთანავე, დიდი ფერმისელემენტები თავად წარმოადგენენ პატარაზომის ანალოგიურ ფერმებს, რომლისელემენტებში სამკუთხედის სიმტკიცეაგამოყენებული. ასეთი თვითმსგავსიკონსტრუქცია მინიმალური წონის დროს არის დიდი სიმტკიცის გარანტი (იგივე შეიძლებაითქვას გოთური ტაძრების შესახებ. აქაც მიღწეულია მაქსიმალური სიმტკიცე მინიმალურიწონით).ამერიკელმა არქიტექტორმა ფულერმა (1895–1983) თავის გათვლებსა და ქმნილებებშითვალნათლივ აჩვენა, რომ კონსტრუქციის სიმტკიცეს განსაზღვრავს არა კონსტრუქციის მასა,არამედ მისი განშტოებათა წერტილები.ურბანული სისტემაც გლობალური, ერთიანი სოციალურ-ეკონომიკური, სივრცით-დროითიევოლუციური პროცესის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. აქედან გამომდინარე, მასში მიმდინარეპროცესებიც აბსოლუტურად იდენტურია ზემოთ მოყვანილი ზოგადსისტემურიკანონზომიერებისა. დადგენილია, რომ ქალაქმშენებლობითი, “მდორედ” მიმდინარე პროცესებიხშირად არარეგულარული, ქაოსური მოვლენების განმსაზღვრელია [2].სწორედ ამიტომაც, თანამედროვე მეცნიერებასა და საინჟინრო ტექნოლოგიებში შეიმჩნევამრავალი განსხვავებული სამეცნიერო დისციპლინისა და ცოდნის ინტეგრირება, რათაშესწავლილი იქნას მთელი რიგი მოვლენები, როგორც ერთიანი სისტემები [4].13

ვნახოთ, რა სახის შეიძლება იყოს სივრცული ეკონომიკური ორგანიზაცია იმ ნაკადებისთვის,რომლებიც წარმოიშობა რეგიონში, სადაც ერთი სახის პროდუქცია იწარმოება [2].სტრუქტურულად მდგრადი სისტემისთვის არსებობს ე.წ. მახასიათებელი თეორემა. ამთეორემის მიხედვით, თუ სისტემა სტრუქტურულად მდგრადია, მაშინ გვაქვს სასრულირაოდენობის განსაკუთრებული იზოლირებილი წერტილები (კვანძები): წყაროს, შენაკადისა(იხ. ნახ.4.ა -4.ბ) და უნაგირის ტიპის კვანძები (იხ. ნახ. 4.ბ). წყაროს ტიპის კვანძად შეიძლებაგანვიხილოთ წარმოების ცენტრები, ხოლო შენაკადის ტიპის კვანძებად – მოხმარებისცენტრები. ყოველი უნაგირა ტიპის კვანძისთვის არსებობს ორი წყვილი მასზე გამავალიტრაექტორიებისა: ერთი წყვილი არის მასში შემავალი, მეორე წყვილი კი – გამომავალი. სივრცეუნაგირა ტიპის კვანძის გარშემო ოთხ სექტორად იყოფა, რომლებიც ჰიპერობოლურტრაექტორიებს მოიცავს. ეს ტრაექტორიები განსაკუთრებული კვანძისკენ მიიზიდებიან, მაგრამმასში არ შედიან. ფასთა კონტურების (ერთგვაროვანი ეკონომიკური ზონები) სიმრავლეცჰიპერბოლებია და ისინი მართობულები არიანტრანსპორტირების ნაკადის ჰიპერბოლების მიმართ.ეკონომიკური აქტივობის ზონები ორ წყვილ მოპირდაპირეჰიპერბოლას შორისაა განთავსებული, ხოლო სივრცულიორგანიზაცია უნაგირა კვანძის გარშემო განლაგებულისექტორებისგან შედგება.მდგრადი სტრუქტურის არსებობისთვის უნაგირაკვანძებს არც ერთი ტრაექტორია არ უნდა აერთებდეს.სატრანსპორტო ნაკადებისა და ფასთა კონტურებისგლობალურ სქემას შემდეგი სახე აქვს (იხ. ნახ.4.ბ). როგორცვხედავთ, ნებისმიერ ტრაექტორიაზე გადაადგილებისას ანვკვეთთ რეგიონის საზღვარს, ან ვხვდებით განსაკუთრებულ წერტილში, რომელიც შეიძლებაიყოს მხოლოდ კვანძი. ცხადია, ერთი წყვილი ასეთი კვანძებისა უნდა იყოს წყაროს ტიპის,ხოლო მეორე წყვილი – შენაკადის ტიპის. აქედან გამომდინარე, უნაგირა ტიპის კვანძებიგანლაგებულნი უნდა იყვნენ დიაგონალურად. შედეგად, ქალაქის სივრცული ორგანიზაციაწარმოადგენს ინდუსტრიული და საცხოვრებელი ტიპის ჭადრაკულად განლაგებულკვარტალებს. ნახ.5-ზე მოყვანილია ცინცინატის გარეუბნის ხაზობრივი განაშენიანება,რომელიც ზემოთ მოყვანილი თეორიის პრაქტიკული განხორციელებაა(http://en.wikipedia.org/wiki/File:Cincinnati-suburbs-tract-housing.jpg ).ქალაქებსა და რეგიონებში სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო თუ სამრეწველო ობიექტისაშენებისას ან დანგრევისას იცვლება მოსახლეობის სხვადასხვა ფენის ინტერესები – Lდაკმაყოფილების სფეროები, რის გამოც ჩნდება მოსახლეობის მოძრავი ნაკადი. შედეგად,შეიძლება მოხდეს დემოგრაფიული „აფეთქებები“ (პროგნოზირებადი პროცესი გახდესქაოსური). ამიტომაც, ყოველი დაგეგმარებისა და მისი განხორციელების დროს ეკონომიკურფაქტორებთან ერთად, გათვალისწინებული უნდა იყოს ეს გარემოებაც. ქალაქმშენებლობითიგეგმის განხორციელებისას, პროექტის უმნიშვნელო ცვლილებას შეიძლება მოჰყვეს მომავალშიგამოუსწორებელი შედეგები.ვთქვათ, დროის [0,T] შუალედში რეგიონში ასაშენებელია (ან დასანგრევი) გარკვეულიობიექტები, რომელთა სიმრავლე აღვნიშნოთ F სიმბოლოთი. ამ გეგმის განხორციელებისყოველი თანმიმდევრობა ცვლის მოსახლეობის ინტერესების დაკმაყოფილების სიდიდეს.ყოველ გეგმას მოსახლეობის ინტერესების დაკმაყოფილების სიბრტყეზე შეესაბამებაწერტილების გარკვეული მიმდევრობა. [(ნახ.6-ზე. მოცემულია დემოგრაფიულიპროცესის აღმწერი განტოლებათა სისტემის ამონახსნების სიმრავლეები-M,L (4,5)]. იმშემთხვევაში, თუ განაშენიანების გეგმის განხორციელების დროს მოსახლეობის ინტერესებისდაკმაყოფილების პარამეტრები მდებარეობენ M სიბრტყეზე, დემოგრაფიულ „აფეთქება“არმოხდება (იხ. ნახ.6). განაშენიანების გეგმის განხორციელების მცირე ცვლილებისასშესაძლებელია, მოსახლეობის ინტერესები მკვეთრად, ნახტომისებურად შეიცვალოს – m14

წერტილიდან გადახტეს m1 წერტილზე, რაც იმის მაჩვენებელია, რომ მოცემულ რეგიონში დიდიალბათობით მოსალოდნელია დემოგრაფიული აფეთქება. ჩვენ მიერ შექმნილი მეთოდიკასაშუალებას გვაძლევს, შევადგინოთ თვალსაჩინო რუკები (იხ. ნახ.7) [4,5], რომლებიც ძალიანმარტივია პრაქტიკული გამოყენებისთვის. მაგალითად, თუ განაშენიანების გეგმის შედეგადმოსახლეობის ინტერესების დაკმაყოფილების პარამეტრები (L0,L1,..) რჩება I არეში, მაშინდემოგრაფიულ აფეთქება მოსალოდნელი არაა. იმ შემთხვევაში, როდესაც L პარამეტრები Iარიდან გადადიან M ან H არეებში, მაშინ დიდი ალბათობით მოსალოდნელია დემოგრაფიულიაფეთქება.ლიტერატურა1.Шредер М. Фракталы, хаос, степенные законы. 2007.2. Wei-Bin Zhang. Synergatic Economics. Springer-Verlag Berlin Heidelberg.3. Wilson A. G., 1974. Urban and regional models in Geography and Planning. New York.4. მერაბ ახობაძე, მაკროსისტემების მათემატიკური მოდელირებისა და მართვის საკითხები(ურბანისტული სისტემების მაგალითზე), მონოგრაფია.2006.5. Akhobadze M., Zangurashvili D. Prevention on the population explosions in the process of the controlof cities and regions. International conference “parallel computations and control problems”, Moscow,2005.რეზიუმეთანამედროვე მეცნიერებაში შეიმჩნევა მრავალი განსხვავებული სამეცნიეროდისციპლინის და ცოდნის ინტეგრირება, რათა შესწავლილ იქნას მთელი რიგიმოვლენები, როგორც ერთიანი სისტემები.შექმნილია ურბანული სისტემის, როგორც მაკროსისტემის მათემატიკური მოდელიქაოსის, ფრაქტალების და კატასტროფების თეორიების საფუძველზე.ნაშრომში ნაჩვენებია თუ რა კატასტროფული შედეგები შეიძლება მოჰყვესურბანული განაშენიანების გეგმის უმნიშვნელო ცვლილებას თუნდაც იმ შემთხვევაში,როდესაც იცვლება მხოლოდ დაგეგმილი ობიექტების განხორციელებისთანმიმდევრობა. ურბანული სისტემა განხილულია როგორც გეომეტრიულისტრუქტურა, რომლის თვისებები განისაზღვრება ცალკეული სისტემების ბმულობათაერთობლიობით.15

Urban systems sustainability, structural changes and chaosAkhobadze M.ResumeVarious different scientific disciplines and knowledge are observed to be integrated in modernscience for study of a range of events as one system.Often we deal with such situations, when the system as a whole one, reveals different nature andproperties, than its parts have. In urban system the population, transportation and etc. maybeconsidered random processes, and the result - service centers, transport communications,demographic picture and etc maybe represented by determined, regular parameters.There is given as mathematical model of urban system as macro system based on the theories ofchaos, catastrophes and fractals.There is shown the disasters provoked by the insignificant changes of urban development planeven in the case of only the planned objects implementation sequence is changed.Urban system is considered as a geometric structure, with the features defined by thecombination of separate systems connectivity. Given method allows us to predict the characteristicsof urban system and reveals the sequences during of which the catastrophes will be avoided.Устоичивость урбанистическои системы, структурные изменения и хаосАхобадзе М.РезюмеУрбанистическая система рассматривается как макросистема. Главная особенностьмакросистем состоит в отличии “индивидуальных” свойств ее элементов, “коллективных”своиств системы в целом.Эта неоднородность порождает образование квазиустойчивых структур из большогоколичества элементарных хаотических движений. Поэтому многие проблемы,являющиеся предметом изучения макросистем, примыкают к проблемамсамоорганизации и детерминированного хаоса.В работе показано как незначительные изменения в плане градостроительнойстратегии могут стать источником больших катастрофических последствии.16

მზის ენერგია და არქიტექტურალ. ბერიძესტუ, არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის ფაკულტეტი,არქიტექტურის საფუძვლების და თეორიის დეპარტამენტითბილისი, 0175, კოსტავას 72. E mail: leber007@yahoo.comდღეს ჩვენ ვცხოვრობთ XXI საუკუნეში. სულ უფრო მძაფრდება იმის შეგრძნება,რომ კარზე მომდგარი ენერგოკრიზისი საფრთხეს უქმნის დედამიწაზე კაცობრიობისარსებობას. მთელი მსოფლიოს მეცნიერები, ცაიტნოტის რეჟიმში ეძებენ ენერგიისახალ და ახალ წყაროს.ბუნებრივი ენერგომარაგების: ქვანახშირის, აირის, ნავთობის დაუზოგავიხარჯვით ირღვევა პლანეტის ეკოლოგიური ბალანსი. ნავთობის მსოფლიო ოკეანეშიარაკონტროლირებადი ჩაღვრა, ატმოსფეროში აზოტის ოქსიდის მილიონ ტონობითგაფრქვევა, ატომური ელექტროსადგურების გამო რადიაციული დაბინძურებაგამოუსწორებელ ზიანს აყენებენ ბუნებრივ გარემოს.დედამიწის ენერგოშემცველობა მინიმალურ ზღვარს უახლოვდება. ამიტომ არარის შემთხვევითი, რომ ენერგიის ტრადიციული წყაროები მიჩნეულიაარაგანახლებად წყაროებად. ნავთობის ყოველწლიური მოხმარება ძვირად უჯდებადედამიწას, მეცნიერების ვარაუდით მისი მარაგის აღდგენას დასჭირდებადაახლოებით 2 მლნ. წელი. ჩვენ ვახდენთ ენერგიის ბუნებრივი მარაგებისექსპლუატაციას შედარებით დაბალ ფასებში იმ რაოდენობით, რომელიც არშეესაბამება საზოგადოების რეალურ მოთხოვნებს, და ამით ვალს ვუტოვებთმომავალ თაობებს.ჩვენ არამარტო ვაცარიელებთ დედამიწის ენერგოსაბადოებს, არამედ ვწამლავთჩვენს ირგვლივ მდებარე სამყაროს. ატმოსფეროში ნახშირმჟავას აირის დაგროვებას,როგორც ტრადიციული საწვავის გამოყენების შედეგი, მოჰყვება კლიმატურიცვლილებები, ე.წ. “სათბურის ეფექტი”. მავნე აირების შერწყმა ატმოსფერულ ტენთანიწვევს ე.წ. მჟავე წვიმების წარმოქმნას, რაც დიდ ზიანს აყენებს ბუნებას და ადამიანისჯანმრთელობას, სამშენებლო კონსტრუქციებს, ლითონს და ა.შ.მთელი მსოფლიოს მეცნიერები განგაშს ტეხენ და გვაფრთხილებენ ბუნებაშიბიოლოგიური წონასწორობის მომავალ ფატალურ მსხვრევაზე. ნორმალურიგანვითარებისთვის აუცილებელი სინათლისა და სითბოს დეფიციტი ყოველივეცოცხალს დაღუპავს პლანეტაზე. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ელექტროენერგიისგამომუშავება მსოფლიოში ორმაგდება ყოველ 10 წელიწადში, რაც იწვევსტრადიციული ენერგორესურსების სწრაფ ხარჯვას, მეცნიერების გათვლებით, ესრესურსები ამოიწურება 4–5 თაობის ცხოვრების პერიოდში. ცივილიზაციაფაქტობრივად დადგა გაქრობის საშიშროების წინაშე, ამიტომ გლობალურ მასშტაბშიმიმდინარეობს მეცნიერული კვლევები და ახალი ტექნოლოგიების დამუშავებაგანახლებადი (მას აგრეთვე ეძახიან ალტერნატიულ) ენერგიის შესაქმნელად დადასანერგად. ასეთ ენერგოწყაროდ მიიჩნევენ მზის და ქარის ენერგიას, გეოთერმულწყლებს, ოკეანეს ტალღებს, ბიოსაწვავს, წვიმის ენერგიას და სხვა.მე მინდა დღეს გესაუბროთ მზის ენერგიაზე. მისი უპირატესობა მდგომარეობსმის ხელმისაწვდომობაში. მისი გამოყენება შესაძლებელია ნებისმიერ ქვეყანაში დამომგებიანია ენერგოდამოუკიდებლობის თვალსაზრისით. შედარებისთვის: მზის17

ენერგია, რომელსაც დედამიწა ერთ კვირაში ღებულობს, აღემატება ბუნებრივიაირის, ქვანახშირის, ნავთობისა და რადიოაქტიური ურანის მსოფლიო მარაგისსაერთო ენერგეტიკულ პოტენციალს. მზის ენერგიის დედამიწაზე გარანტირებულიმიწოდების პერიოდი განისაზღვრება დაახლოებით ათასწლეულით. ენერგიის ესსახეობა ეკოლოგიურად სუფთაა და ბუნებრივი ბალანსის შენარჩუნებისთვალსაზრისით პერსპექტიულია.არსებობს მზის ენერგიის გადამუშავებისა და გამოყენების ორი გზა მისიაბსორბცია სითბურ ენერგიად და მზის ენერგიის გარდაქმნა ელექტროენერგიად.ჰელიოენერგეტიკა (ბერძნულიდან: helios – მზე ) ეს უკვე დღევანდელი დღისრეალობაა, ტრადიციული ენერგიის წყაროების საიმედო ალტერნატივაა. მთავარიამოცანა, რაზეც მუშაობენ სხვადასხვა ტიპის ჰელიოდანადგარებისკონსტრუქტორები, არის მზის გამოსხივების ნაკადის ეფექტური აკუმულირებისსაშუალების პოვნა მისი მინიმალური კაპიტალდაბანდებით, საჭირო სახის ენერგიად(ელექტრო- ან თბოენერგია) გარდაქმნის მიზნით .მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში, ეფექტური ტექნოლოგიების დამუშავებისგზაზე, მიღწეულია მნიშვნელოვანი პროგრესი, რაც განპირობებულია სახელმწიფოპროგრამების არსებობით (სუბსიდიები და საგადასახადო კრედიტები). სამწუხაროდ,ჩვენთან ჯერ ასეთი პროგრამები არ არსებობს. მზის ენერგიის გამოყენებისთვალსაზრისით ლიდერობს გერმანია, სადაც, ჯერ კიდევ 2004 წელს, წყლისგამაცხელებლების თითქმის ნახევარი მუშაობდა მზის კოლექტორების საშუალებით.ამავე ქვეყანაში რამდენიმე წლის განმავლობაში მოქმედებს სახელმწიფო პროგრამა“ასი ათასი მზიური სახურავი”. გერმანიის მთავრობა სტიმულს აძლევს თავისმოქალაქეებს და მზის დანადგარების შეძენის შემთხვევაში, ათავისუფლებს მათკრედიტის პროცენტის გადასახადისგან (სიმძლავრით 3-დან 5 კილოვატამდე, რაცოჯახის საჭიროებისთვის საკმარისია). მზის დანადგარის შესყიდვის ხარჯისდაფარვა შესაძლებელია 2–3 წელიწადში.ამერიკის შეერთებულ შტატებში აგრეთვე მოქმედებს ანალოგიურისახელმწიფო პროგრამა სახელწოდებით ”მილიონი მზიური სახურავი”. აქ ასევედაწესებულია საგადასახადო შეღავათები მათთვის, ვინც დაკავებულია ენერგიისალტერნატიული წყაროების დამუშავებით და წარმოებით.სამხრეთის ქვეყნებს შორის მზის ენერგიის გამოყენება ყველაზე მეტადგავრცელებულია ისრაელსა და თურქეთში, ხოლო სახლების რეკორდულირაოდენობა, სადაც წყლის გასაცხელებლად გამოიყენება მზის ენერგია, მდებარეობსკვიპროსზე.1996 წლის მარტში ბერლინში ევროპის ცნობილი არქიტექტორების მიერმიღებულ იქნა ევროპული ქარტია მზის ენერგიის გამოყენებაზე არქიტექტურასა დამშენებლობაში. იგი გულისხმობს, რომ ცალკეული „მზიური“ პროექტებიდან საჭიროამზის ენერგიის გამოყენებით „ქალაქების საზოგადოებრივ სივრცეებზე“ გადასვლა,სადაც გაუმჯობესდება კლიმატი, განხორციელდება მონიტორინგი ტემპერატურულრეჟიმზე, საქალაქო განაშენიანების გათბობა და გაგრილება.აზიურ ქვეყნებში ასევე იზრდება მზის ენერგიის სისტემების პოპულარობა.პირველობა ამ დარგში, უდავოდ, ეკუთვნის ჩინეთს. ეს ქვეყანა მსხვილიმწარმოებელი და ექსპორტიორია ვაკუუმური მზიური კოლექტორების, რომლებიცაკმაყოფილებენ ხარისხის ევროპულ სტანდარტებს. ჩინელები ექსპორტს ეწევიან18

ამერიკაში, ევროპაში, აფრიკაში, ახლო აღმოსავლეთსა და სამხრეთ-აღმოსავლეთაზიის ქვეყნებში.მინდა მოგაწოდოთ საინტერესო ინფორმაცია: ნებისმიერ ქვეყანას, რომელიცპრეტენზიას აცხადებს ევროკავშირში შესვლაზე, თავის ენერგობალანსში უნდაჰქონდეს ენერგიის არატრადიციული წყაროების გარკვეული პროცენტი. იგიევროკავშირის წევრი ქვეყნებისთვის შეადგენს 12%-ს.მსოფლიოში მზიური კოლექტორების საერთო რაოდენობა შეადგენს 300 მლნ.კვ. მეტრს. ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში, გარდა ბალტიის ქვეყნებისა,ჩამორჩენა ჰელიოტექნოლოგიების ათვისების დარგში, ევროპისა და ამერიკისქვეყნებთან შედარებით, შეადგენს 15-20 წელს. მიუხედავად ამისა, რუსეთსა დაუკრაინაში ამოქმედდა სახელმწიფო პროგრამები ამ დარგში. უკრაინაში მიიღესკანონი „ენერგიის ალტერნატიული წყაროების შესახებ“, მუშავდება ნორმატიულიდოკუმენტები და სტანდარტები.საქართველოში, სამწუხაროდ, ამ მიმართულებით არ გადადგმულა ქმედითინაბიჯები. მარტო ჰიდრორესურსები ვერ უზრუნველყოფს საქართველოს ეკონომიკისსაკმარისი ენერგიით მომარაგებას. მზის ენერგეტიკა ძალზე პერსპექტიულიასაქართველოსთვის მისი ენერგოდამოუკიდებლობის თვალსაზრისით. მზისგამოსხივების წლიური დონე საკმაოდ შთამბეჭდავია - 4 მილიარდი მეგასაათი.დადგა დრო, როდესაც ამ პრობლემას უნდა მიექცეს სერიოზული ყურადღება.მზის ენერგიის გამოყენება, არქიტექტორების წინაშე აყენებს ამოცანებს,რომელთა გადაწყვეტა ძირითადად დაკავშირებულია დასაგეგმარებელ შენობებზემზის ელემენტების განთავსებასთან. ასეთი შენობები არ განსხვავდებიან სხვაშენობებისაგან გარეგნული იერით, თუმცა შეიძლება გამოირჩეოდენ მოცულობით-სივრცითი გადაწყვეტით და არქიტექტურულ-მხატვრული გამომსახველობით.ყველაფერი დამოკიდებულია არქიტექტორის შემოქმედებით ხედვასა და დამკვეთისფინანსურ შესაძლებლობებზე. ერთი კი ცხადია: განახლებადი, ანუ ალტერნატიულიენერგიის წყაროების მაქსიმალურად გამოყენებაზეა დამოკიდებული კაცობრიობისმომავალი.რეზიუმე ენერგოკრიზისი საფრთხეს უქმნის დედამიწაზე კაცობრიობის არსებობას.ტრადიციული ენერგორესურსები ამოიწურება 4–5 თაობის ცხოვრების პერიოდში.ირღვევა პლანეტის ეკოლოგიური ბალანსი. ცივილიზაცია დადგა გაქრობისსაშიშროების წინაშე. მიმდინარეობს მეცნიერული კვლევები და ახალი ტექნოლოგიების დამუშავებაგანახლებადი ენერგიის შესაქმნელად და დასანერგად. ეკოლოგიურად სუფთა მზის ენერგია, რომელსაც დედამიწა ერთ კვირაში ღებულობს,აღემატება ბუნებრივი აირის, ქვანახშირის, ნავთობის და რადიოაქტიური ურანისმსოფლიო მარაგის საერთო ენერგეტიკულ პოტენციალს. მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში, განახლებადი ენერგიის განვითარების მიზნითარსებობს სახელმწიფო პროგრამები. საქართველოში ასეთი პროგრამები ჯერ არ19

არსებობს. ნებისმიერ ქვეყანას, რომელიც პრეტენზიას აცხადებს ევროკავშირში შესვლაზე, თავისენერგობალანსში უნდა ჰქონდეს ენერგიის არატრადიციული წყაროების 12%-ი.საქართველო ჯერჯერობით ვერ აკმაყოფილებს ამ მიმართულებით მოთხოვნებს. მზის ენერგეტიკა მრტად პერსპექტიულია საქართველოსთვის. ალტერნატიულიენერგიის წყაროების მაქსიმალურ გამოყენებაზეა დამოკიდებული ჩვენი ქვეყნისა დაკაცობრიობის მომავალი.Solar energy and architectureResumeBeridze L. energy crisis poses a threat to mankind's existence on earth. Traditional energy sources will beexhausted during the period of 4-5 generations of life. Disturbed the ecological balance of theplanet. Civilization in danger of extinction. Throughout the world, conduct research and develop new technologies for the creation andimplementation of renewable energy. Environmentally friendly solar energy, that earth receives a week, more than total worldreserves of energy potential of natural gas, coal, oil and radioactive uranium. In developed countries, to develop renewable energy sources, there are state programs. A similarprogram in Georgia does not yet exist. Any country that aspires to join the European Union should have its energy balance of 12% ofnon-conventional energy sources. Georgia, for now, can not meet this requirement. Solar energy is very promising for Georgia. The use and alternative energy will depend on howthe future of our country and all mankind.РезюмеСолнечная энергия и архитектураРезюмеБеридзе Л. Энергокризис представляет собой угрозу для существования человечества на Земле.Традиционные источники энергии будут исчерпаны в течение периода 4-5поколений жизни. Нарушен экологический баланс планеты. Цивилизацииугрожает опасность исчезновения.Во всем мире ведутся научные исследования и разработка новых технологий длясоздания и внедрения возобновляемых источников энергии.Экологически чистая солнечная энергия, которую Земля получает в неделю,превышает общие мировые запасы энергетического потенциала природного газа,угля, нефти и радиоактивных запасов урана.20

В развитых странах мира, с целью развития возобновляемых источников энергии,существуют государственные программы. Подобной программы в Грузии пока несуществует.Любая страна, которая претендует на вступление в Европейский Союз, должнаиметь в своем энергобалансе 12% нетрадиционных источников энергии. Грузияпока не может удовлетворить это требование.Солнечная энергетика очень перспективна для Грузии. От использования ивнедрения альтернативных источников энергии будет зависеть как будущее нашейстраны, так и всего человечества.21

მდინარისპირა ქალაქის სანაპიროს მოცულობითი მასშტაბის ფორმირებისსაკითხი (თბილისის მაგალითზე)ქ. ბერეკაშვილისტუ–ის არქიტექტურის, ურბანისტიკის და დიზაინის ფაკულტეტისარქიტექტურის საფუძვლების და თეორიის დეპარტამენტიKetevanbereka@yahoo.comთბილისი 0175, კოსტავას 72მდინარისპირა ქალაქების სანაპიროების მიმდებარე ტერიტორიებზე არქიტექტურულ-გემარებითი სტრუქტურების აგების დროს უმთავრესი მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს სწორადმოძებნილ მასშტაბს, რომელიც მიღწეული იქნება ქალაქის მაღლივი განაშენიანების დამდინარის გარემომეცველი სივრცის თანაფარდობის განსაზღვრით.ასევე უნდა შევეცადოთ ჩვენს კონკრეტულ შემთხვევაში თბილისში მდ. მტკვრის ბუნებრივიიერსახის გამოყენების საშუალებით მივაღწიოთ მოცულობით-სივრცით ეფექტებს, რომლებიცდაკავშირებული იქნება მის გეოფიზიკურ მახასიათებლებზე.მოგეხსენებათ, რომ თბილისში მტკვრის მიმდებარე ტერიტორიები თავისებურადკარნახობენ მოცულობით-გეგმარებით მასშტაბებს, მაგრამ ამავდროულად სანაპიროს გასწვრივარსებული განაშენიანება არ უნდა თრგუნავდეს ადამიანს. ამ ურთიერთსაწინააღმდეგომოთხოვნების გათვალისწინებით მიზანშეწონილია გამოყენებული იქნას ე.წ. გარდამავალიმასშტაბების სისტემები, რომლებიც წარმოადგენენ ადამიანის, მისი საცხოვრებელი გარემოსშედარებით მცირე მასშტაბს და ქალაქმშენებლობითი უმსხვილესი კვანძების, სხვადასხვაკომპლექსების და მდინარის სივრცის უმსხვილეს მასშტაბს.მასშტაბის გამოვლენის მიზნით შესაძლებელია გამოყენებული იქნას არქიტექტურულიდომინანტების რამდენიმე სახით ფორმირება, ძირითადად სიმაღლის მიხედვით. მათიიერარქიული წყობა კი უნდა განსაზღვროს ქალაქის მდინარისპირა ნაწილის გეგმარებითმასტრუქტურამ.თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ ღია სივრცეში დიდ მანძილებზე განაშენიანებისმიმოხილვის დროს საშუალება გვეძლევა დავაფიქსიროთ არა მარტო მდინარის სანაპიროსსივრცეები, არამედ ამასთან ერთდროულად აღვიქვათ კომპოზიციური კვანძებისმნიშვნელოვანი რაოდენობა. სწორედ ამ მიზეზის გამო მდინარის მიმდებარე ტერიტორიებზეუნდა შეიქმნას მოცულობით-კომპოზიციური განაშენიანების მთლიანობა. თუ მხედველობაშიმივიღებთ მცირე არქიტექტურული მოცულობების ცუდ ხილვადობას დიდ მანძილებზე, აქედანგამომდინარე, მიზანშეწონილი იქნება არქიტექტურული დომინანტების სივრცობრივიგაერთიანება და მათი მნიშვნელოვან მოცულობით კომპოზიციებად ჩამოყალიბება, რომლებიცშესაბამისობაში იქნება როგორც დაბალი სართულიანობის მქონე განაშენიანებასთან, ასევემასშტაბური აქცენტირების მიზნით შექმნილ გამწვანებასთან.მტკვრის გასწვრივ მდებარე ტერიტორიების გეგმარებითი სტრუქტურებისათვის მდინარისწყლის არტერიასთან ერთად დამახასიათებელია მისი ორივე სანაპიროს გასწვრივ გამავალისატრანსპორტო მაგისტრალებისა და ქვეითად მოსიარულეთათვის განკუთვნილიტროტუარების არსებობა.ამიტომ მტკვრის მიმდებარე ტერიტორიების მოცულობით-კომპოზიციურიგანაშენიანების პროცესში აუცილებელი და მნიშვნელოვანია სანაპიროს გასწვრივ მოძრაობის,განსაკუთრებით ავტომობილების ინტენსიური მოძრაობის გათვალისწინება.მტკვრის გასწვრივ მოძრაობის პროცესში ყურადღება უნდა გავამახვილოთ სანაპიროს წინდა მის მიღმა არსებულ რელიეფებზე განაშენიანებული უბნების, ანუ წინა და უკანა პლანზემდებარე მოცულობების ხედების ე.წ. შეთავსების ეფექტზე. თბილისის ფარგლებში არსებულირთული რელიეფის პირობებში, განსაკუთრებით მტკვრის მარჯვენა სანაპიროს გასწვრივ22

მდებარე კალთებზე შეფენილი განაშენიანება ეფექტურ სიღრმისეულ უკანა პლანს იძლევა,რომელსაც საკმაოდ დინამიკური ხასიათი გააჩნია. წელიწადის სხვადასხვა დროს იგიგანსხვავებულ და განსაკუთრებულ ფონს უქმნის თბილისს, როგორც მდინარე მტკვრის,მუდმივად მოძრავი ხასიათის მქონე ცოცხალი ორგანიზმის ფაქტორის გამო. ასევე ძველითბილისის მთის კალთებზე შეფენილი მოცულობითი განაშენიანების მხატვრულ-დეკორატიული ფონის მრავალფეროვანი გარდასახვის ფაქტორის გამო, რომელიც წელიწადისდროთა ცვალებადობასთან არის დაკავშირებული. ყველა ეს ფაქტორი გათვალისწინებულიუნდა იყოს მტკვრის მიმდებარე ტერიტორიების მოცულობითი განაშენიანების დროს.თბილისისთვის ასევე ფრიად მნიშვნელოვანია სინათლის ორიენტაციის ფაქტორი, რისგამოც მდინარე მტკვრის სანაპიროების პანორამული სილუეტების ფორმირების დროსგანსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს განათებას, რომელსაც განსაზღვრავს სანაპიროფრონტის და მისი მიმდებარე ფერდობების ორიენტაცია სინათლის მხარეების მიხედვით.მაგალითისათვის, სამხრეთის ქალაქებში, როგორიც თბილისია, ზოგადად სამხრეთის დადასავლეთის ორიენტაციისკენ მიმართული სანაპიროების გასწვრივ მდებარე ნაგებობებისფასადები მიზანშეწონილია გადაწყდეს უფრო მეტად პლასტიკურ-მხატვრულ ფორმებში,სინათლის შუქ-ჩრდილის ინტენსიური სპექტრის გამოყენებით, ხოლო ნაგებობებისჩრდილოეთისა და აღმოსავლეთისკენ ორიენტაციის შემთხვევაში კი ძირითადადგამოყენებული უნდა იქნეს შენობების სილუეტური ფორმირების მეთოდი.თბილისის ადმინისტრაციული ზონის ფარგლებში გამავალი მდინარე მტკვრის მარჯვენასანაპიროს გასწვრივ განაშენიანების ზოლი იწყება დიდი დიღმიდან და მთავრდება კრწანისით.როგორც ვიცით, კვლევის საგანს წარმოადგენს ქ.თბილისში მდინარე მტკვრის გასწვრივმოცულობითი არქიტექტურის განვითარების ზოგადი ტენდენციები, რომლის მიზანსწარმოადგენს მდინარისპირა ტერიტორიების ფუნქციური ზონირების მოწესრიგება, ე.ი.მდინარის მიმდებარე ტერიტორიის დიფერენციაცია გამოყენებითი მახასიათებლებისმიხედვით. ამ მიზნით შესწავლილია მტკვრის სანაპიროს მიკროკლიმატური დატოპოგრაფიული პირობები, ტემპერატურული რეჟიმი, ადგილობრივი ცირკულაციურიპროცესების განვითარება, გაბატონებული ქარების მიმართულება, მდინარე მტკვრისჰიდროლოგიური რეჟიმი და სხვ.ამასთან დაკავშირებით მრავალფუნქციური თბილისის ტერიტორიაზე შეიძლებაგამოიყოს (6) ექვსი ძირითადი ზონა. ესენია: 1. სამოსახლო; 2. საწარმოო; 3. კომუნალური; 4.სავაჭრო-სასაწყობო, ბაზრობები; 5. ბაღ-პარკების და 6. სატრანსპორტო მომსახურების ზონა.თითოეული მათგანი ხასიათდება განსაკუთრებული რაოდენობრივი პარამეტრებით დაურთიერთდამოკიდებულების პირობებით.ფუნქციური ზონირების შესასრულებლად არსებობს მოქმედების ორი მიმართულება:ბუნებადაცვითი და ჰიგიენური. პირველი გულისხმობს მდინარის გასწვრივ განაშენიანებისპროცესში გარემოს მიმართ მინიმალური ზარალის მიყენებას და ეკოლოგიური წონასწორობისდაცვას, ხოლო მეორის ძირითადი მიზანია საცხოვრებელ გარემოში ადამიანის ჰარმონიულიგანვითარება, მისი დაცვა არასასურველი ტექნოგენური ზემოქმედებისაგან დაარქიტექტურულ-მოცულობითი გადაწყვეტილებების საშუალებებით ამ ზემოქმედებისმინიმუმამდე დაყვანა.ქალაქის მხატვრულ-არქიტექტურული სახის ფორმირებაში მდინარეს წამყვანი როლიუკავია. იგი ქალაქის სივრცითი სისტემის განვითარების უმნიშვნელოვანეს ღერძადგვევლინება, რომლის სანაპირო განაშენიანებული უნდა იყოს ერთიანი არქიტექტურულიანსამბლებით.მდინარის ინფრასტრუქტურის გავლენა თავისებურად აისახება ქალაქის მდინარისპირაზონის არქიტექტურულ პეიზაჟებზე.წყლის სივრცე, მდინარის ჭალის ხეები, ასიმეტრიული რელიეფი ყოველივე ეს ქალაქისსილუეტს, მის კომპოზიციას და მხატვრულ-არქიტექტურული ინდივიდუალურობისფორმირებას აყალიბებს.23

მდინარისპირა ქალაქების ბუნებრივი პირობების გამოყენება მათი ინდივიდუალურისახის უკეთ გამოვლენის მიზნით არქიტექტორისთვის უმნიშვნელოვანეს პროფესიულ ამოცანასწარმოადგენს. განსხვავებული ნაპირების ურთიერთგავლენა და სივრცითი კავშირი მეტადარსებითი საკითხია მდინარისპირა ზონის არქიტექტურულ-მოცულობითი განაშენიანებისდროს. ეს მნიშვნელოვანია იმიტომ, რომ შედარებით მცირე შენობები დაიკარგებიან დიდი დამასშტაბური მდინარის ფონზე, ხოლო დიდი შენობები პირიქით, ვიზუალურად შეამცირებენწყლის ისედაც მცირე არტერიას.ამიტომ არქიტექტორის წინაშე დგას შემდგომი ამოცანა, რომ მან სწორად შეაფასოსარსებული სიტუაცია, შეძლოს განაშენიანების დროს მდინარის სიგანეს, მის მიმდებარეტერიტორიებსა და ქალაქს შორის ზუსტი პროპორციის მოძებნა.ასევე უნდა შევეცადოთ მდინარის ბუნებრივი გარემოს იერსახის გამოყენებისსაშუალებით მივაღწიოთ ისეთ არქიტექტურულ-მოცულობით ეფექტებს, რომლებიცდაკავშირებულია ქალაქის ადგილობრივ თავისებურებებთან.ქალაქის არქიტექტურულ-გეგმარებით სტრუქტურაში სანაპიროების კეთილმოწყობისმიზნით, მდინარის, როგორც ხერხემლის გამოყენების დროს, პირველ რიგში უნდა დაზუსტდესმის გასწვრივ მდებარე მონაკვეთების დანიშნულება, მისი მთლიანი მოცულობით-სივრცითიგადაწყვეტის ხერხები, შენობების ტიპები, განაშენიანების ხასიათი, ნაგებობებისსართულიანობა და მათი პროპორციები. ამასთანავე უნდა გამოვლინდეს სხვადასხვაარქიტექტურული ანსამბლების პანორამული აღქმის ადგილები და გეგმარებითი ხერხებისგამოყენებით მოხდეს მათი ფიქსირება.შენობები, რომლებიც ფასადებით სანაპიროზე გამოდიან, სიმაღლეში არ უნდა იყოსმდინარისპირა ზოლის სიგანის ნახევარზე მეტი. უფრო ზოგადი გამოთვლებით მოცულობითიგანაშენიანების დროს შენობის სიმაღლის შეფარდება მდინარის სიგანის მიმართ უნდაუტოლდებოდეს 1:10 ან 1:15 პროპორციულ სიდიდეებს.სანაპირო ზონის მოცულობითი ორგანიზების მოწესრიგების მიზნით დიდი მნიშვნელობაენიჭება ხიდებს, როგორც მდინარის სივრცის განივად გამყოფ ღერძებს, რომლებიც მდინარისსანაპიროს სხვადასხვა მონაკვეთზე თავისებურ განუმეორებელ კომპოზიციურ გარემოს ქმნიან.ასევე მდინარისპირა მოცულობითი განაშენიანების ორგანულ დანამატს წარმოადგენსმწვანე ნარგავები, რომლებსაც არა მხოლოდ სანიტარიულ-ჰიგიენური დანიშნულება აქვთ,არამედ სანაპიროების კეთილმოწყობის და გაფორმების ძირითად საფუძველს წარმოადგენენ.ქალაქსა და მდინარეს შორის არსებული ძირითადი ურთიერთკანონზომიერებანისაფუძვლად უნდა დაედოს სანაპირო ზონების სივრცითი ორგანიზების და მათიარქიტექტურულ-გეგმარებითი საერთო პრინციპების შემუშავებას.ამის პარალელურად სანაპირო ზონაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენსგანაშენიანების და რელიეფის თანაფარდობა.მიზანშეწონილი იქნება, რომ სანაპიროს რელიეფის ამაღლებული ადგილებიგავაძლიეროთ არქიტექტურული ანსამბლებით და ვერტიკალური აქცენტური რიტმებით(მაგალითად, მეტეხი, ივერია და სხვ.).მსგავსი არქიტექტურულ-მხატვრული ხერხების გამოყენების საშუალებით შესაძლოამიღწეული იქნას სანაპიროთა პანორამის კონტრასტულობის უზრუნველყოფა და ქალაქისსაერთო სილუეტის გამომსახველობითი უნარის გაძლიერება.ასეთი კანონების ცოდნა არქიტექტორს საშუალებას აძლევს კომპოზიციური ხერხების დაელემენტების გამოყენებით შექმნას ან შეცვალოს ცალკეული ნაგებობის, თუ მთელიკომპლექსური სტრუქტურის მასშტაბები, რაც მეტად მნიშვნელოვანია სწორი სივრცითიაღქმისათვის.24

ლიტერატურა1. Крогиус. В.Р. Город и рельеф. М.:Стройиздат, 1979.2. Денисов. М.Ф. Набережные. М.:Стройиздат, 1979.3. Формирование архитектурного облика городов. Киев, 1975.4. Композиция в современной архитектуре. М.:Стройиздат, 1973.5. ქ. თბილისის ქალაქგეგმარებითი პრობლემები. I საქალაქო სამეცნიერო კონფერენციისმასალები. თბ., 1986.რეზიუმეგანხილულია რთული რელიეფის მქონე მდინარისპირა ქალაქების განაშენიანებისკომპოზიციური საკითხები. დადგინდა, რომ მდინარის (კერძოდ, მტკვრის) მიმდებარეტერიტორიების სილუეტი და ზომები ცვალებადია, ამიტომ მოცულობით–გეგმარებითისტრუქტურების აგების დროს უმთავრესი მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს სწორად მოძებნილმასშტაბს, რომელიც შესაბამისობაში იქნება არსებულ ბუნებრივ რელიეფთან.The compositional features of the volumetrical building of the cities on the riversK. BerekashviliResumeThere is considered the compositional features of the architectural-planned building of therivertowns, which are disposed on the complicated relief. It is exposed and established that near riverbuilding type, its size and volum may be changeable, but without foul would be correspond to theexisted natural relief scales.Композиционные особенности объемной застройки приречных городовБерекашвили К.РезюмеРассматриваются композиционные особенности архитектурно-планировочной застройкиприречных городов, расположенных на сложном рельефе. Выявлено и установлено, что приприречной застройке ее размер и объем могут быть изменчивыми, но обязательно должнысоответствовать масштабам существующего естественного рельефа.25

რეალობა და არქიტექტურული განათლების საკითხებისრული პროფესორი ვახტანგ დავითაიას. ჩიქოვანის ქ. 24ა, ბ. 9. 0171, თბილისი, საქართველო.შემოვიფარგლები რეალობის კონსტატაციით, ნაწილობრივ – კომენტარით, და განვმარტავ,რომ გადაწყვეტილების მისაღებად საჭიროა ახალი რეალობის გულდასმითი ანალიზი დარაციონალური გადაწყვეტები, რათა არ ჩავებათ ახალ, ფუჭ ფუსფუსში.რა რეალობაა დღეს არქიტექტურული პროფესიის წინაშე, რა სპეციფიკა და გამოწვევებია?I. ორსაფეხურიანმა სწავლებამ არსებითად შეცვალა არქიტექტურის, როგორც დარგის,მდგომარეობა. მისი უარყოფითი შედეგია ის, რომ არქიტექტურული კადრების გამოშვებაშემცირდა 5-ჯერ. პრაქტიკამ დაგვანახა, რომ მაგისტრატურაში ბაკალავრთა მხოლოდ 15-20%თუ აგრძელებს სწავლას. საგულისხმოა ისიც, რომ მაგისტრატურაში სწავლას აგრძელებენ არასაუკეთესონი, არამედ, უპირატესად შეძლებულნი. აუცილებელია უნივერსიტეტმა,ფაკულტეტმა გამონახოს ფინანსური წყაროები, რათა ყოველწლიურად 3-4 წარმატებული,პერსპექტიული ბაკალავრი მიწვიოს მაგისტრატურაში სწავლის გასაგრძელებლად უგამოცდოდდა უსასყიდლოდ. ეს მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს მთლიანად სასწავლო პროცესს დაშედეგს.II. დისკრიმინაციული და არაადეკვატური იყო აკადემიურ თანამდებობაზე არჩევის წესი,გამოცდილი პრაქტიკოსი არქიტექტორები, რომლებსაც მნიშვნელოვანი წვლილი აქვთშეტანილი ჩვენი სკოლის წარმატებებში, აღმოჩნდნენ მეორეხარისხოვანნი, შესაბამისიეკონომიკური და მორალური შედეგებით. მაღალი კვალიფიკაციის ოთხმა არქიტექტორ-პედაგოგმა უკვე დატოვა სკოლა. სწორედ ამის შედეგია ის დისერტაციამანია, რომელიც დღესაღინიშნება უმაღლეს სკოლებში, მათ შორის ჩვენს ფაკულტეტზე. საეჭვოა, რომ ეს აბსურდიიყოს “ბოლონიის პროცესის” პოზიცია, მას “ადგილობრივი” ინიციატივის გავლენა ეტყობა.პედაგოგების არჩევის სტრატეგია სახელოვნებო პროფესიებში უნდა ექვემდებარებოდესერთადერთ სწორ პრინციპს – შემოქმედებით დონეს, პედაგოგიურ ტალანტს, დარგის უახლესტენდენციებში წვდომას.III. უმნიშვნელოვანესი საკითხია სწავლის მოტივაცია. გამეფებულია ქვეყნის უმაღლესისასწავლებლებისადმი უნდობლობის სინდრომი. ხაზგასმული სიმპათიები უცხოეთშიგანათლებამიღებულთა ან რაღაც კურსებგავლილთა მიმართ განაპირობებს იმას, რომახალგაზრდობა უცხოეთში სწავლის გაგრძელებაზე ოცნებობს, თუმცა იქიდან არაერთიდაბრუნდა იმედგაცრუებული. სახელმწიფოს მხრიდან ამდაგვარი მასიური პროპაგანდის და,რაც მთავარია, ამ მიზანდასახულების ცხოვრებაში გატარების შემდეგ ძნელია დაარწმუნოახალგაზრდა იმაში, რომ ქართული არქიტექტურული სკოლები არაფრით ჩამოუვარდებიანუცხოურ სკოლებს, შესაძლოა ბევრად უკეთესიც კი იყოს.IV. განსხვავებით წინა ეპოქებისგან XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან დღემდე ერთდროულადმოქმედებენ და თანაარსებობენ სხვადასხვა არქიტექტურული ტენდენციები, მიმართულებები,ზოგიერთი მათგანი კი ამაღლდა არქიტექტურული სტილის სტატუსამდე. დღეს დამკვეთისაკმაოდ ინფორმირებულია, ხშირ შემთხვევაში ის მიანიშნებს, ზოგჯერ კარნახობს კიდეცარქიტექტორს თავისი მომავალი შენობის სტილურ ორიენტაციას (პოსტმოდერნი, ჰაიტეკი,მინიმალიზმი, დეკონსტრუქტივიზმი, რეგიონალიზმი - „ქართული სტილი“, ახალიკლასიციზმი და ა. შ.), რაც არქიტექტორისგან ითხოვს მრავალი „არქიტექტურული ენის“ცოდნას, არქიტექტურულ პოლიგლოტობას.V. დიდი ინფორმაციული ნაკადები და ხელმისაწვდომობა. არნახული პროგრესიასამშენებლო კონსტრუქციების, მასალების, ტექნიკური და საინფორმაციო ქსელებით აღჭურვის26

მხრივ. სახეზეა ისეთი სივრცობრივი სტრუქტურები, რომლებიც არ ექვემდებარებიანტრადიციულ გაანგარიშებებს. ისინი ითხოვენ არაორდინალურ მიდგომებს, ექსპერიმენტებს,მოდელირებას. მნიშვნელოვანი სიახლეებია სხვა საინჟინრო დარგებშიც კონდიცირების,გათბობა-განიავების, ელექტრომომარაგების მხრივ, განსაკუთრებით კომუნიკაციის სფეროში.სამოქალაქო ინჟინრის, ყველაფრისმცოდნეობის დრო წავიდა. მიმაჩნია, რომ ამ დარგებშიარქიტექტურის სპეციალობის სტუდენტთა ინფორმირებით უნდა დავკმაყოფილდეთ და არასაკურსო პროექტებით და გაანგარიშებებით. ანგარიში უნდა გაეწიოს იმას, რომ სტუდენტისგონებრივი და ფიზიკური შესაძლებლობები უსაზღვრო არ არის.VI. არქიტექტურის ისტორიისა და თეორიის კურსი საჭიროებს XX-XXI საუკუნეებისმსოფლიო არქიტექტურულ პრაქტიკის შესწავლა-ანალიზის წილის გაზრდას, არქიტექტურულიპრაქტიკის დღევანდელ მოთხოვნებთან მიახლოების მიზნით.VII. მკვეთრად უნდა გაიზარდოს პროექტირების ინტენსივობა მოცულობითარქიტექტურაში, ქალაქგეგმარებაში, დიზაინში. საზღვარგარეთის მთელ რიგ სკოლებშისემესტრში ორ საკურსო პროექტს აკეთებენ. საჭიროა ჩვენთანაც 2-2 პროექტის შესრულებასემესტრში, ამისათვის კი აუცილებელია სტუდიურ პრინციპზე გადასვლა და შესაბამისისამუშაო პირობების შექმნა.სხვადასხვა.1. აუცილებელია „ბოლონიის პროცესის“ ადაპტირება არქიტექტურული სწავლებისსპეციფიკიდან გამომდინარე, როგორც ეს გააკეთეს სახელოვნებო სკოლებმა (თეატრალურიინსტიტუტი, კონსერვატორია, სამხატვრო აკადემია). კერძოდ, მათ “ხელოვანი”, “ოსტატი”გაათანაბრეს აკადემიური ხარისხის მქონე სუბიექტთან. ჩვენთან კი აკადემიური ხარისხისარმქონენი კონკურსზე არ დაუშვეს. ეს ტენდენცია დიდ ზიანს მიაყენებს თავად მეცნიერებას,რომელშიც იერიშობანა დაუშვებელია. საჭიროა გონივრული თანასწორობა, რაციონალურისვლა შედეგისკენ.2. თავი ვერ დავაღწიეთ გაუმართლებელ შეზღუდვებს და კვოტებს; შარშან ჩვენმამიმართულებამ 17 მსურველიდან მხოლოდ 7-ის მიღება შეძლო. “სამეცნიერო ცენზის” მქონეთასიმცირის გამო, არაფრად ჩააგდეს პედაგოგთა დიდი პრაქტიკული გამოცდილება და მათიმნიშვნელოვანი წარმატებები პედაგოგიურ ასპარეზზე. დანარჩენი მსურველი გადანაწილდასხვა „პროგრამებზე“, თუმცა ეს მაგისტრანტთა მხრიდან გარკვეული იძულება იყო. ამ„პროგრამომანიამ“ შემოიტანა უამრავი არაეფექტური, არაპრაქტიკული, უსარგებლო თემატიკა,რომელთაც არ გააჩნიათ სამაგისტრო კვალიფიკაციის პოტენციალი. სტუდენტები იძულებულიხდებიან შრომები დაიცვან სხვა მიმართულების თემატიკაზე, თუ ბოლომდე გულწრფელებივიქნებით, ეს თემები პრაქტიკულად არავის სჭირდება. საერთოდ კი აჯობებს, რომ არ იყოსარავითარი კვოტები, ხელოვნური შეზღუდვები. ან როგორ შეიძლება კვოტებზე საუბარი,როდესაც არქიტექტურული საქმიანობის 70-80% მოცულობით არქიტექტურაზე მოდის.არქიტექტურული გეგმარების მიმართულების მიზანია აღზარდოს არქიტექტორი,დაპროექტებელი. ამას აკეთებდნენ და დღესაც აკეთებენ პრაქტიკოსი არქიტექტორები.შესაბამისად, მაგისტრანტთა რიცხვი არქიტექტურული გეგმარების მიმართულებაზე უნდაგანისაზღვროს პედაგოგთა პროფესიული და შემოქმედებითი მაჩვენებლით.3. მნიშვნელოვნად გაიზარდა ბიუროკრატიული მოთხოვნები, წერა, მონაცემებისკომპიუტერში შეყვანა და სხვა. ახალგაზრდა ზუსტად გრძნობს ტენდენციას, ამიტომ პირველივეკურსიდან ზრუნავს თავის CV-ზე, იცის, რომ რეალურ პროფესიონალიზმზე მეტად CV ფასობს.სასწავლო პროცესს დიდად უშლის ხელს მოტივაციის უქონლობა, ხელისუფლებისორიენტაცია “თერგდალეულობაზე” – თუ საზღვარგარეთ 1-2 წელი არ გისწავლია ან რაღაცკურსები მაინც არ გაგივლია, “სპეციალისტი” არ ხარ.4. დროა დავფიქრდეთ იმაზე, რატომაა რომ ბოლო 2-3 წელიწადი ასე მასიურად მიისწრაფიან“კვლევისკენ”, “მეცნიერებისკენ” ადამიანები, რომლებსაც ყოველწლიურ სამეცნიეროკონფერენციებზე 10-20 წლის მანძილზე არა თუ სამეცნიერო მოხსენება, არამედ უბრალოინფორმაციული გამოსვლაც არ ჰქონიათ? ასეთი იერიშობანა, იძულებითი გამეცნიერება27

უდიდეს ზიანს აყენებს თავად მეცნიერებას, რომელსაც ისეთივე სპეციფიკური ნიჭი დათავდადება სჭირდება, როგორიც არქიტექტურულ პროექტირებას. მეცნიერება, კვლევაცხოვრების წესია. ნუ გვექნება ილუზია იმისა, რომ ამ სტიქიურ მისწრაფებას შეაჩერებსსადისერტაციო საბჭო. საჭიროა ტენდენციის გამომწვევი სათავის ამოქოლვა.სამწუხაროდ, ხშირ შემთხვევაში “მეცნიერი” გაიგივებულია საკვალიფიკაციო ნაშრომისდაცვასთან, მოთხოვნები ამ ნაშრომებისადმი მნიშვნელოვნად განსხვავებულია დროსა დასივრცეში – განსხვავებულია საბჭოთა პერიოდის და დღევანდელი, ასევე განსხვავებულიასხვადასხვა ქვეყნის მიდგომები “მეცნიერის” სტატუსისადმი. შეიძლება კი ვუწოდოთ ადამიანსმეცნიერი, რომლის მეცნიერება დაიწყო და დამთავრდა 30-40 წლის წინათ შესრულებულისაკანდიდატო ნაშრომით. სამწუხაროდ, ასეთებიც არიან.ისევე, როგორც დიდი პოეტი ვერ გახდები სხვა პოეტის ლექსების ანალიზით, კარგიპრაქტიკოსი არქიტექტორი ვერ გახდები სხვათა მიღწევების კვლევით. ეს სრულებითაც არნიშნავს იმას, რომ პრაქტიკოს არქიტექტორს არ უნდა ჰქონდეს დიდი ინტელექტი, ფართოტექნიკური და ზოგადი ჰუმანიტარული განათლება (განათლებული ფეხბურთელის ამოცნობაცკი შეიძლება მინდორზე). გაუნათლებელი არც მსახიობი ვარგა, არც მხატვარი და არცარქიტექტორი, მაგრამ ხომ უაზრობა იქნებოდა აკაკი ხორავასთვის, დიმიტრი ალექსიძისთვის,ლადო გუდიაშვილისთვის, მიხეილ თუმანიშვილისთვის, დავით ანდღულაძისთვისპედაგოგიური მოღვაწეობის პირობად აკადემიური ხარისხის დაცვა რომ მოგვეთხოვააკადემიური ხარისხი არ უნდა იყოს იდეა-ფიქსი.აუცილებელია “ბოლონიის პროცესის” მისადაგება დარგების სპეციფიკაზე, როგორც ესგააკეთეს სახელოვნებო სკოლებმა. ეს არქიტექტურის ფაკულტეტისა და უნივერსიტეტისაკადემიური საბჭოს მოვალეობაა. წინააღმდეგ შემთხვევაში უახლეს მომავალში ჩვენარქიტექტურულ სკოლას მნიშვნელოვანი საკადრო პრობლემები შეექმნება და ისარაკონკურენტუნარიანი გახდება.5. როდესაც ვსაუბრობ და ვაფასებ განათლების სისტემის რეფორმის შედეგებს, უპირველესყოვლისა, გამოვდივარ არქიტექტურული სწავლების სპეციფიკიდან, რა არის ეს სპეციფიკა?განსხვავებით ტექნიკურ-ტექნოლოგიური სასწავლებლებისგან, სახელოვნებოსასწავლებლებში “სწავლის” მეთოდი, პრინციპები შედარებით კონსერვატიულია. არა მგონიარომ დიდი განსხვავება იყოს კონსერვატორიებში მოცარტის დროინდელი სწავლების (წვრთნის)მეთოდებსა და დღევანდელს შორის. ლაპარაკია პრინციპებზე, მეთოდებზე და არა ტექნიკურდა ორგანიზაციულ მხარეზე. არის ოსტატი, არის შეგირდი – ესაა წარმატების ფორმულა.არა მგონია დიდი განსხვავება იყოს ფერწერა-ქანდაკების სწავლებაში ფიდიასის,მიქელანჯელოს, როდენის პერიოდსა და დღევანდელს შორის სამხატვრო აკადემიებში.ლაპარაკია მეთოდზე და არა ინფორმაციისა და გამოცდილების სიჭარბეზე. არის ოსტატი, არისშეგირდი.ვფიქრობ, ასევე არაა პრინციპული განსხვავება არქიტექტურის სწავლების მეთოდებშირენესანსის, “ვხუტემასის”, “ბაუჰაუსის” და დღევანდელ არქიტექტურულ სკოლებს შორის.ლაპარაკია პრინციპებზე და არა პროექტირების ტექნიკურ საშუალებებზე.“ბოლონიის პროცესის” ერთ შედეგს მე ნათლად ვხედავ – სკოლა არ ცხოვრობსშემოქმედებითი ცხოვრებით, ჩვენ ვცხოვრობთ სტატისტიკის მონაცემებით.რეზიუმემოხსენებაში განხილულია არქიტექტურის სწავლების საკითხები განათლების სისტემისრეფორმის და ახალი რეალობების კონტექსტში.მოცემულია რეკომენდაციები.28

Реальность и вопросы архитектурного образованияРезюмеДавитая В.В докладе обсуждаются вопросы архитектурного образования в контексте с реформами системыпросвещения и новыми реальностями.Даны рекомендации.Reality and problems of architectural educationDavitaia v.ResumeThe problems of architectural education in the context of reforms in educational system and new realitiesare discussed in the report.Recommendations are given.29

თბილისის მიწისქვეშა სივრცის ათვისება –დედაქალაქის ურბანულიგანვითარების აუმოქმედებელი რესურსივ. ვარდოსანიძე0175, თბილისი, კოსტავას 77საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტიარქიტექტურის, ურბანისტიკის და დიზაინის ფაკულტეტიurbia@posta.geმრავალ კულტურაში მიწისქვეშეთისადმი დამოკიდებულება ორაზროვნებითგამოირჩევა. ამ მხრივ არც ქართული კულტურაა გამონაკლისი.ერთი მხრივ, მიწისქვეშა სივრცის გამოყენება ოდითგანვე ყოფილა ჩვენისამშენებლო კულტურის განუყოფელი ნაწილი. საქართველოს კულტურულიმემკვიდრეობის საგანძურში შესულია ვარძია და ვანის ქვაბები, გარეჯის სამონასტროკომპლექსები და უთვალავი დარან-გვირაბები. მიწაში შეჭრის უპირატესობებსგონივრულად იყენებდა ტრადიციული მარანი და საცხოვრისის ისეთი რეგიონულიტიპი, როგორიცაა დარბაზი.მეორე მხრივ, სამყაროს აღნაგობის ტრადიციულ დიქოტომურ მოდელში უდავოპოზიტივს – ზესკნელს – ამდენადვე უთუო ნეგატივი – ქვესკნელი უპირისპირდება.ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი: „ქვესკნელი – ხალხის ძველი რწმენით –დედამიწის სიღრმე, სადაც ბნელი ძალები მოქმედებენ“.ამგვარი სემანტიკური სტიგმა, გარკვეული ტრანსფორმაციით, XX საუკუნეშიც(საბჭოთა პერიოდში) აქტუალური იყო, როდესაც ქალაქებში მიწისქვეშა ობიექტები,უკვე ოფიციალურად, საიდუმლოებისა და შიშის ბურუსმა მოიცვა. თბილისში ეს იყოსახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის მრავალსართულიანი მიწისქვეშა ჯურღმულებითუ სამოქალაქო თავდაცვისათვის მოწყობილი თავშესაფრები. სხვათა შორის, უკვეაზრსმოკლებული გასაიდუმლოება დღემდე გამოჰყვა მიწისქვეშა ინფრასტრუქტურისწამყვან ელემენტს, მეტროპოლიტენს – თბილისის ტურისტულ რუკებზე ვერ აღმოაჩენთმეტროს სადგურების შემაერთებელ ხაზს, რადგან უშიშროების ორგანოების საბჭოურიინსტრუქცია კრძალავდა ქალაქის ტოპოგრაფიულ რუკაზე მეტროპოლიტენის ტრასებისდატანას; თვით ტურისტული რუკებიც ხომ აუცილებლად დამახინჯებული უნდაყოფილიყო . . .თუმცა მანამდე იყო XIX საუკუნე, როდესაც თბილისის ტერიტორიული ზრდისამოცანა მდ. მტკვრის შემაღლებულ მარჯვენა ნაპირზე უმეტესწილად წყდებოდამთაწმინდიდან ჩამოსულ ხევებში კოლექტორების მოწყობისა და შემდეგგრუნტით მოსწორების გზით. ასე გაჩნდა ლეონიძის, პუშკინის, ბარათაშვილისქუჩების მიმართულება, რომელმაც „ავანაანთხევი“გადახურა; ასევე სარაჯიშვილის, ძმები კაკაბაძეების ქუჩები, საბჭოთა პერიოდშივარაზისხევი და სხვა ამგვარი.ტერიტორიის ასეთი საინჟინრო მომზადება, ქალაქისათვის დამატებითისამშენებლო ნაკვეთების შემატების გარდა, წყვეტდა არანაკლებ მნიშვნელოვან ამოცანას– სოლოლაკის, მთაწმინდის, ვერის უბნების მოწესრიგებულ მიწისქვეშა დრენაჟს.საბჭოთა პერიოდში ეს ქალაქთმშენებლობითი ხერხი უგულებელყოფილი იყო;მიწისქვეშა საინჟინრო ნაგებობები მიივიწყეს და გაპარტახდა. შედეგმაც არ დააყოვნა –ორგანიზებულ ჩამოდინებას მოკლებული წყალი, ბუნებრივია, მიაწყდა ამ უბნების30

შენობა-ნაგებობებს, რამაც დიდწილად განაპირობა მთაწმინდისა თუ რუსთაველისპროსპექტის განაშენიანების ავარიული მდგომარეობა.ამ მხრივ, ყველაზე გახმაურებული შემთხვევა შოთა რუსთაველის თეატრსუკავშირდება. გამოსავალიც სუფთად საბჭოური მოიძებნა – თეატრის შენობის ფუძე-საძირკვლების გასამაგრებლად მიწისქვეშ ჩაიტვირთა ათობით კუბური მეტრი ბეტონი;შეიქმნა ერთგვარი ბეტონის კუნძული თუ ჯებირი, რომელმაც ეს კონკრეტული შენობაკი გაამაგრა, მაგრამ მიწისქვეშა წყლის ნაკადები „გადაამისამართა“ სხვა შენობებისკენ.დღეს ანალოგიურ პრობლემებს განიცდის ამ უბნის სხვა შენობები, მათ შორისეროვნული ბიბლიოთეკაც.ნიშანდობლივია, რომ მიწისქვეშეთის პრობლემატიკა ჯეროვნად არ ასახულათბილისის გენერალურ გეგმებში, ყოველ შემთხვევაში – მათ საჯარო ნაწილში. საბჭოთაკავშირის დროინდელმა უკანასკნელმა III გენერალურმა გეგმამ (1970 წ.) თბილისისმიწისქვეშა პრობლემატიკა ტრანსპორტელებს გადააბარა, თუმცა მიწისქვეშეთისათვისების მცდელობები ამ გენგეგმის საფუძველზე შედგენილ დეტალურიდაგეგმარების პროექტებში ჩნდებოდა. 1995 წელს, „თბილქალაქპროექტის“ დავალებით,სტუ-ს საკვლევ-საძიებო–საპროექტო რესპუბლიკურმა ცენტრმა „სტუპროექტცენტრმა“შეიმუშავა ფუძემდებლური ნაშრომი: „ქ. თბილისის მიწისქვეშა სივრცის ათვისებისკონცეფცია“, რომელიც უსათუო ღირსებებთან ერთად, მაინც მოკლებული იყო ფართოურბანისტულ ხედვას.მიწისქვეშა ურბანისტიკა იგნორირებულია სულ ახალ, 2009 წელს მიღებულ „ქ.თბილისის მიწათსარგებლობის გენერალურ გეგმაშიც“. ასეა თუ ისე, თბილისს დღეს არგააჩნია მიწისქვეშა ნაგებობების მეტ-ნაკლებად სრული და სარწმუნო სქემა. არადა,ასეთი სივრცეები თბილისში არსებობს – ესაა მასშტაბური თავშესაფრები ვერის ბაღისქვეშ, ზემელზე; საქვეითო გვირაბი სოლოლაკის ქედში (რომელიც, ჯერ კიდევასიწლისწინანდელი ჩანაფიქრით, კოჯრის ელექტროფიცირებულ რკინიგზას უნდამომსახურებოდა) და ა.შ. აღარაფერს ვამბობთ იმ ლეგენდარულ თუ მითიურგვირაბებზე, რომლებითაც, თურმე, ლავრენტი ბერია სარგებლობდა თავისირეზიდენციიდან იმდროინდელი ცკ-ს შენობაში მისასვლელად.ასეა თუ ისე, დღეს არავინ ფიქრობს თბილისის მიწისქვეშა ურბანისტიკაზე, ვერვიყენებთ იმასაც, რაც გაგვაჩნია და ცნობილია – სოლოლაკის გვირაბს ბოქლომი ადევს;ბოტანიკური ბაღი მოწყვეტილია თბილისის მოსახლეობას, რომელიც მას აქტიურადიყენებდა; ვერის ბაღის ქვეშ არსებული სივრცე ადრე საწყობად გამოიყენებოდა, დღესის უმოქმედო და ჩარაზულია. მაგალითების გაგრძელება შეიძლება.ნიშნავს თუ არა ეს მაგალითები, რომ დღეს თბილისის რეალობაში მიწისქვეშაქალაქგეგმარებითი თემატიკა სრულიად გამორიცხულია? რა თქმა უნდა, არა. მეტროსთვალსაჩინო მაგალითთან ერთად, ეს ხერხი სატრანსპორტო სისტემის სხვა სახეობებისორგანიზებისას გამოიყენება. უწინარესად, ეს არის მიწისქვეშა საქვეითოგადასასვლელები და ახლად დაპროექტებული საცხოვრებელი სახლების თუ ოფისებისმიწისქვეშა ავტოსადგომები, რომლებიც ბოლო წლებში სავალდებულო გახდა. გვაქვსუფრო მასშტაბური წინადადებებიც, რომელთა რიგს ეკუთვნის არქიტექტორ ზურაბნემსაძის საპროექტო წინადადება თბილისის ზოგიერთი მოედნისა და ქუჩის ქვეშავტოსადგომების მოწყობის თაობაზე. არაფერს ვამბობ მიწისქვეშა კომუნიკაციებისქსელზე.გვაქვს საავტომობილო გვირაბებიც – ზოგი ქალაქისთვის აუცილებელი, ზოგიცხელოვნურად შეთხზული, როგორიცაა რიყის გვირაბი ან სოლოლაკის ქედის ქიმზე31

გვირაბისებრი კონსტრუქცია (სხვათა შორის, ხელგაშლილ მეცენატსაც უნდაგავაგებინოთ, რომ ყველაფერი არც მისთვისაა დაშვებული). გვაქვს კვაზიმიწისქვეშანაგებობებიც, მაგ., ვარდების რევოლუციის მოედანზე, რომელიც ხევის გადახურვითმოეწყო და ვერასგზით ვერ ჩაეწერა თბილისის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.თბილისის მიწისქვეშეთის ათვისების მაგალითების ეს მწირი ჩამონათვალისულაც არ მეტყველებს იმაზე, რომ ჩვენი ურბანისტიკა ქალაქგანვითარების, ასევთქვათ, 3-D ფორმატს მიზანდასახულად იყენებს; ყველაფერი, რაც მიწისქვეშ ხდება,ჩვენთვის იძულებითი ხასიათისაა და მოკლებულია მიწისქვეშა ურბანისტიკისემანსიპირების, მისი სრულფასოვნების ხედვას, რითაც ევროპის ქალაქები დიდი ხანიაგატაცებულია.ანტიკური რომის კატაკომბებსა და `Cloaca Maxima~-ს რომ თავი დავანებოთ,გავიხსენოთ თუნდაც პარიზის ოსმანისეული რეკონსტრუქცია, რომელიც,საყოველთაოდ ცნობილი მიწისზედა დაგეგმარება-განაშენიანების გარდა, მიწისქვეშასაინჟინრო-ტექნიკური ინფრასტრუქტურის განვითარებასაც ითვალისწინებდა. კიდევუფრო მნიშვნელოვანი მაგალითია XIX საუკუნის შუაპერიოდში ლონდონისკომუნალური მეურნეობის, უწინარესად, წყალსადენ-კანალიზაციის მოწყობისგრანდიოზული სამუშაოები. სწორედ ამ სამუშაოებმა ახალი ხარისხი შესძინალონდონის ურბანულ გარემოს და, ზოგადად, ქალაქგანვითარების ახალ, პირდაპირიგაგებით, ჯანსაღ ეტაპს დაუდო სათავე.ამას მოჰყვა მსხვილ ქალაქებში მეტროპოლიტენების ერა, რომელიც ხარისხობრივევოლუციას დღესაც აგრძელებს. საერთო სოციოლინგვისტური ინდიკატორი – თუადრე ლონდონურ ჟარგონზე მეტროს tube–ს, ანუ “მილს“ უწოდებდნენ, დღესლონდონის, და არა მარტო ლონდონის, მეტროს მიწისქვეშა სადგურებიგანვითარებული, საზოგადოებრივი ფუნქციებით გამდიდრებული, კომფორტული დამიმზიდველი ორგანიზმებია. მეტიც, სწორედ თანამედროვე ქალაქელთა მკვეთრადგაზრდილმა მობილობამ და სატრანსპორტო მომსახურებისადმი კრეატიულმამიდგომამ ქალაქის მესვეურებს, არქიტექტორ-ურბანისტებს, დეველოპერებს გაახსენამიწისქვეშა ურბანიზმის აუთვისებელი პოტენციალი, ხატოვნად რომ ვთქვათგადაიყვანა 3-D ფორმატის აზროვნებაზე.ამ პროცესში ერთ-ერთი ლიდერი საფრანგეთი და მისი დედაქალაქია, რაც,ბუნებრივია, არის მიწისქვეშა ურბანიზმის ისეთი აპოლოგეტების დამსახურაბა,როგორებიც იყვნენ ენარი და ედუარდ უთუჯიანი. პარიზის მიწისქვეშა სატრანსპორტო-კომუნიკაციური კვანძი ერთ-ერთი ბრწყინვალე რეალიზაციაა სწორედ 3-Dაზროვნებისა, რომლის შედეგად გადაწყვეტილია მგზავრთანაკადების სივრცით-გეგმარებითი ორგანიზებისა და საზოგადოებრივი, სავაჭრო, გასართობი ობიექტებისშერწყმა. ამგვარი სინკრეტიზმი დღეს ანბანურ ჭეშმარიტებად იქცა.მით უფრო სავალალოა ჩვენი ბოლოდროინდელი მაგალითი თბილისისსაერთაშორისო აეროპორტისა, რომლის ძირითადი ტექნოლოგიური კორპუსითითქოსდა საერთოდ დაშორებულია მგზავრთა მოხერხებული მომსახურებისთვისახლად აგებული სარკინიგზო ტერმინალისგან. აქ ზედმეტია საუბარი 3-D აზროვნებაზე;დაგეგმარების იდეის ავტორებისთვის, როგორც ჩანს, 2-D ფორმატიც მიუწვდომელია დადაპროექტებისას ისინი ხელმძღვანელობდნენ რკინიგზის მეისრის ფილოსოფიით. . .დავუბრუნდეთ ევროპას და გავიხსენოთ კიდევ რამდენიმე რეზონანსულიმაგალითი: არნჰემის ცენტრალური რკინიგზის სადგური (ჰოლანდია); პერუჯას(იტალია) მინი-მეტრო, (პროექტის ავტორი– ჟან ნუველი); კარლსრუეს (გერმანია) U-32

Bahn; ჰააგის და როტერდამის დამაკავშირებელი ხაზი, რომელიც მატარებლის, მეტროსდა ტრამვაის კომბინაციას წარმოადგენს და აქტიურად იყენებს მიწისქვეშა სივრცეებს;მადრიდის Metrosud და სხვა მრავალი.ევროპის წარმატებული მაგალითებით აღფრთოვანების გამოხატვა არ არის ამსტატიის მიზანი. გაცილებით უფრო პროდუქტიული იქნებოდა ჩვენთვის ხელსაყრელიამოცანების დასახვა და კონკრეტული რეკომენდაციების შემოთავაზება. მეც შევეცდებიამის ჩამოყალიბებას.მოგეხსენებათ, ნებისმიერი მასშტაბური მიზნის მიღწევისთვის, პოლიტიკურინების გარდა, სათანადო საკანონმდებლო საფუძვლის არსებობაა საჭირო. აი, აქ კიმიწისქვეშა ურბანისტიკა ქართულ რეალობაში პრობლემებს აწყდება.ჩვენი კანონმდებლობის თანახმად, ნებისმიერი ფორმით ურბანულიგანვითარების ობიექტს უძრავი „ნივთი“ წარმოადგენს. ორი ამონარიდი „სამოქალაქოკოდექსიდან“: „ქონება არის ყველა ნივთი , რომელთა ფლობაც, სარგებლობა დაგანკარგვა შეუძლიათ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს და რომელთა შეძენაც შეიძლებაშეუზღუდავად, თუკი ეს აკრძალული არ არის კანონით ან არ ეწინააღმდეგებაზნეობრივ ნორმებს“ (მ. 147); „უძრავ ნივთებს მიეკუთვნება მიწის ნაკვეთი მასშიარსებული წიაღისეულით, მიწაზე აღმოცენებული მცენარეები, ასევე, შენობა-ნაგებობანი, რომლებიც მყარად დგას მიწაზე“ (მ. 149).ხაზგასასმელია, რომ კანონმდებელი ამ ნორმაში ეხება წიაღისეულს და არა წიაღს.წიაღის ნორმატიულ განმარტებას იძლევა საქართველოს კანონი „წიაღის შესახებ“ (1996წ.):„წიაღი არის მიწის ზედაპირის, ნიადაგისა და წყალსატევების ფსკერის ქვეშ ანხმელეთის ზედაპირზე გაშიშვლებული დედამიწის ქერქის ნაწილი, რომელიცთანამედროვე მეცნიერულ-ტექნიკური საშუალებებით ხელმისაწვდომია შესასწავლადდა გამოსაყენებლად“ (ხაზი ჩემია – ვ.ვ.).იგივე კანონი ადგენს: „საქართველოს წიაღი სახელმწიფოს საკუთრებაა (ხაზიჩემია – ვ.ვ.). აკრძალულია ყოველგვარი ქმედება, რომელიც პირდაპირ თუ ფარულადხელყოფს წიაღზე სახელმწიფო საკუთრების უფლებას, ასეთი გარიგება კი ბათილია“.„საქართველოს წიაღით სარგებლობა ფასიანია“. და კიდევ: „წიაღით სარგებლობამოიცავს: დ) სხვადასხვა დანიშნულების ისეთ მიწისქვეშა ნაგებობათამშენებლობასა და ექსპლუატაციას , რომლებიც დაკავშირებული არ არისსასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებასთან“.რადგან აქ ნაგებობებია ნახსენები, მივმართავთ იმ საკანონმდებლო სფეროსაც,რომელიც არეგულირებს სივრცით მოწყობასა და მშენებლობას. მაგრამ, აქაცგაწბილებულები ვრჩებით. კანონი „სივრცითი მოწყობისა და ქალაქთმშენებლობისსაფუძვლების შესახებ“ განსაზღვრავს: „სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვა,საქმიანობა, რომელიც არეგულირებს დასახლებათა ტერიტორიების გამოყენების,მიწათსარგებლობის, განაშენიანებისა და კეთილმოწყობის, გარემოსა და უძრავიკულტურული მემკვიდრეობის დაცვის, რეკრეაციის სივრცით-ტერიტორიულიპირობების, სატრანსპორტო, საინჟინრო და სოციალური ინფრასტრუქტურის, ასევეეკონომიკური განვითარების სივრცით ასპექტებს (ხაზი ჩემია – ვ.ვ.) და განსახლებისტერიტორიულ საკითხებს“, თუმცა კანონის შემდგომი ტექსტი და მისი ნორმები იმედსგვიცრუებს – მასში არც ერთხელ არ არის ნახსენები მიწისქვეშა სივრცე.ამ ხარვეზის შევსება შეეძლო კანონის საფუძველზე საქართველოს ეკონომიკურიგანვითარების სამინისტროს მიერ დამტკიცებულ „დასახლებათა ტერიტორიების33

გამოყენებისა და განაშენიანების რეგულირების ძირითად დებულებებს“ (2008 წ.).მაგრამ, ეს დებულება აღიარებს მხოლოდ „მიწისქვეშა სართულს“, რომელიცშემდეგნაირადაა განმარტებული: „მიწისქვეშა სართული – სართული, რომლის ჭერისმიწის ზედაპირიდან ამოწევის საშუალო სიმაღლე 1,8 მეტრს (მეათედის სიზუსტით) არაღემატება“. ადრე ამგვარ სართულს, „ნახევრადსარდაფი“ ეწოდებოდა. როგორცვხედავთ, „ძირითადი დებულებების“ პათოსი მეტ სიღრმეში ვერ ან არ წვდება.პრაქტიკულად „მიწისქვეშა სართულის“ ეს დეფინიცია გადატანილია „ქ. თბილისისტერიტორიის გამოყენებისა და განაშენიანების რეგულირების წესებში“ (2009 წ.).მიწისქვეშა მშენებლობის ემანსიპაციის მიმართულებით ერთ მცირეწინგადადგმულ ნაბიჯად შეიძლება ჩაითვალოს საქართველოს მთავრობის 2009 წლის24 მარტის # 57 დადგენილება „მშენებლობის ნებართვის გაცემის წესისა და სანებართვოპირობების შესახებ“, თუმცა აქაც მიწისქვეშა მშენებლობა ნორმატიულად ცალსახადგანმარტებული არ არის. აი, ჩვენთვის ძირითადი სამი ცნების განმარტება ამდოკუმენტიდან:• „მიწისქვეშა შენობა“ – შენობა, რომელსაც არ გააჩნია მიწისპირა ან მიწისზედასართული;• „შენობა“ – ნაგებობა, რომელიც ქმნის გადახურულ სივრცეს, შემოსაზღვრულიაკედლებით, კოლონებით ან/და სხვა შემომზღუდავი კონსტრუქციებით;• „ნაგებობა“ – სამშენებლო მასალებისა და ნაკეთობებისგან შექმნილიკონსტრუქციული სისტემა, რომელიც გრუნტთან უძრავადაა დაკავშირებული.ზემოთ მოტანილი ამონარიდები საკანონმდებლო-ნორმატიული აქტებიდანგვარწმუნებს, რომ მიწისქვეშა მშენებლობას, არსებულ სამართლებრივ გარემოშინაკლები პერსპექტივა აქვს. არადა საქართველოში გაგვაჩნია გეოლოგების,ჰიდროგეოლოგების, გეოდეზისტების, მარკშეიდერების, გვირაბმშენებლებისბრწყინვალე კადრები. ჩვენი დედაქალაქის რელიეფიც ხომ ხელს უწყობს მიწისქვეშამშენებლობის გაშლას. სწორედ ამას ემსახურება რამდენიმე კონკრეტული წინადადება,რომლებსაც გთავაზობთ:1. მიწისქვეშა სივრცის გამოყენების პრაქტიკის ხელშესაწყობად საკანონმდებლო-ნორმატიული ბაზის სრულყოფა, კოდიფიცირება, რაც უწინარესად, გულისხმობსშემდეგი კანონების კორექციას:• „მიწის რეგისტრაციის შესახებ“;• „წიაღის შესახებ“;• „ნიადაგის დაცვის შესახებ“;• „სივრცითი მოწყობისა და ქალაქთმშენებლობის საფუძვლების შესახებ“;• „სამოქალაქო კოდექსი“;• „ადმინისტრაციული კოდექსი“;• „საგადასახადო კოდექსი“;აგრეთვე, შესაბამისი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები.2. სათანადო სამშენებლო ნორმებისა და წესების შემუშავება (კორექტირება)უცხოურების ლეგიტიმაცია;3. აკადემიური წრეების, არქიტექტორ-დამპროექტებლების, დეველოპერების,გადაწყვეტილებების მიმღებთა ცნობიერების 3-D განზომილებაში გადასვლა;4. ქ. თბილისის მიწისქვეშა ნაგებობების გამოვლენა, ინვენტარიზაცია,პასპორტიზაცია და საყრდენი გენსქემის შედგენა;34

5. „ქ. თბილისის მიწათსარგებლობის გენერალური გეგმის“ 3-D ფორმატისკენორიენტაცია – სათანადო საინჟინრო-გეოლოგიურ მიკრორაიონებად დაყოფისა დაქალაქთმშენებლობითი შეზღუდვების გათვალისწინებით;6. 2012 წლის თბილისის VI ეკონომიკური ფორუმისთვის „ქ. თბილისის მიწისქვეშასივრცის გამოყენების ურბანისტული კონცეფციის“ წარმოდგენა;7. რკინიგზის სატრანზიტო ხაზის გადატანის შედეგად გამოთავისუფლებულიტერიტორიის განაშენიანების რეგულირების გეგმის გადაუდებლად შემუშავება,მიწისქვეშა ინფრასტრუქტურის აქცენტირებით.ყოველივე ეს, რა თქმა უნდა, პროგრამა-მაქსიმუმია, მაგრამ, თუ დღეიდანერთობლივად შევძლებთ ამ მიმართულებით თუნდაც ერთი ნაბიჯის გადადგმას,ჩავთვლი, რომ ამაოდ არ ვისარგებლე მკითხველის ყურადღებით.რეზიუმემიწისქვეშა ურბანისტიკა, როგორც თანამედროვე მსხვილი ქალაქების განვითარებისმნიშვნელოვანი რესურსი, კარგა ხანია მოწინავე ქვეყნების არქიტექტორ-ურბანისტების,დეველოპერების, მშენებლების, ქალაქების ხელისუფალთა ინტერესთა ცენტრშიამოქცეული. კარგადაა ცნობილი ქალაქგანვითარების ამ მიმართულების როგორცთეორიულ-კონცეფტუალური საფუძვლები, ისე წარმატებული კონკრეტულიმაგალითები. ამ ფონზე აშკარაა ჩვენი რეალობის ჩამორჩენა, რაც განპირობებულიამრავალი ფაქტორით – ურბანისტული აზროვნების უძრაობა, თბილისის განვითარებისსტრატეგიის ცალმხრივობა, მიწისზედა მშენებლობების შეუზღუდაობა და სხვა.თბილისის მიწათსარგებლობის გენერალური გეგმაც, ამ თვალსაზრისით, 2-Dფორმატისაა; დედაქალაქის მიწისქვეშეთი მისი ინტერესების მიღმა რჩება. მაგრამგადამწყვეტი მაინც შესაბამისი საკანონმდებლო-ნორმატიული ბაზაა, უფრო სწორად,მისი არარსებობაა, რაც, ფაქტობრივად, კრძალავს საქართველოში მიწისქვეშაურბანისტიკის განვითარებას. მოხსენებაში ამ გარემოებას ექცევა განსაკუთრებულიყურადღება.გამოთქმულია რამდენიმე პრინციპული მოსაზრება, რომელთა შორის მთავარია:• საკანონმდებლო-ნორმატიული ბაზის კორექტირება, ცნებით-ტერმინოლოგიურიაპარატის ჩათვლით;• ქ. თბილისის მიწისქვეშა ნაგებობების გამოკვლევა, აღრიცხვა, პასპორტიზაცია დასაყრდენი გენერალური სქემის შედგენა;• ქ. თბილისის მიწისქვეშა სივრცის გამოყენების კონცეფციის შემუშავება;• ქ. თბილისის მიწათსარგებლობის გენერალური გეგმის 3-D ფორმატშიეტაპობრივად გადაყვანა;• ქ. თბილისის ცენტრში, რკინიგზის სატრანზიტო ხაზის გადატანის შედეგადგამოთავისუფლებული ტერიტორიის განაშენიანების რეგულირების გეგმის შემუშავება,მიწისქვეშა ინფრასტრუქტურაზე აქცენტირებით.35

Некоторые соображения по поводу развития подземной урбанистики в г.ТбилисиВардосанидзе В.РезюмеПодземная урбанистика, как значительный ресурс развития современных крупныхгородов, давно оказалась в центре интересов архитекторов-урбанистов, девелоперов,строителей, городских властей передовых стран. Хорошо известны как теоретикоконцептуальныеразработки в этом направлении, так и успешные конкретные примеры. Наэтом фоне очевидно отставание нашей реальности, что предопределено многими факторами– косность урбанистического мышления, односторонность стратегии развития Тбилиси,неограниченность надземного строительства и др. Генеральный план землепользования г.Тбилиси, в этом смысле, выполнен в формате 2- D; подземная проблематика, по существу,остаѐтся вне его интересов. При всѐм этом, решающим является соответствующаязаконодательно-нормативная база, верней, еѐ отсутствие, что, по существу, блокируетразвитие подземной урбанистики в Грузии. Этому обстоятельству в докладе уделяетсяособое внимание.Высказывается несколько принципиальных соображений, среди которых важнейшие: корректировка соответствующей законодательно-нормативной базы, в т.ч. понятийнотерминологическогоаппарата; выявление, учѐт, паспортизация подземных сооружений г. Тбилиси и составлениеопорной генеральной схемы; разработка «Концепции использования подземного пространства г. Тбилиси»; поэтапный перевод «Генерального плана г. Тбилиси» в формат 3 -D ; разработка «Плана регулирования застройки» территории, высвобождающейся врезультате переноса транзитной железнодорожной линии из центра г. Тбилиси, сакцентированием подземной инфраструктуры.Some reflections on the Underground Urban Development in TbilisiV.VardosanidzeResumeUnderground urban development, as a significant resource of contemporary cities, long agoturned out to be in the center of interests for architects and urban planners, developers, municipalauthorities in advanced countries. These trends of urban development are well known as theoreticconceptualprinciples direction as well successful concrete examples. With regard of this the realityis that we drop behind, which is caused by plenty of factors – lack of urban thinking, unilateraldevelopment strategy of Tbilisi, unlimited overground construction etc. From this standpoint evenLand-Use Master Plan of Tbilisi is 2-D size; capital’s underground stays beyond its interest.Relevant legislative-normative base is key factor but absence of it actually forbids undergroundurban development in Georgia. The special attention is given to this issue in the report.Some principal reflections are given below, among them the most principal are:1. correction of legislative-normative base including concept-terminology tools;2. investigation, registration, inventarization of underground constructions of Tbilisi andcompiling General Master Scheme;3. elaboration of “Underground Space Use Conception of Tbilisi”;4. interval transfer in 3-D format of “Land-Use Master Plan of Tbilisi”;5. elaboration of Development Regulation Plan for the vacant territory resulted by transferringrailway transit line situated in the center of Tbilisi with spatial regard of undergroundinfrastructure.36

რთულრელიეფიანი ქალაქის წარმოჩენის მეთოდოლოგიამ. მელქაძე, ნ. თევზაძესაქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი, არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის ფაკულტეტი,არქიტექტურული გეგმარების საფუძვლების მიმართულება.თბილისი, 0171, კოსტავას 77nelidananuli@yahoo.comრთული რელიეფის ათვისების საკითხი ის მუდმივაა, რომელიც თბილისის ისტორიულუბნებს კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსს ანიჭებს. თვით ეს სტატუსიც ეპოქალურიდატვირთვისაა, რაც არაერთგვაროვანი ანალიზისა და არქიტექტურულ-ქალაქგეგმარებითიაზრის შეხლა-შემოხლის საბაბი და პოლიგონია.ბუნებრივი გარემო – სტრუქტურა და ანტროპოგენული სივრცე – პოსტრუქტურა ძველთბილისში (1795 წლამდე) გარკვეულ ჰარმონიაში იყო. დღეს კი დისჰარმონიის არაერთიმაგალითი გვხვდება. ამიტომ ქალაქის მოშენების საკითხი უფრო აქტუალური და, შესაბამისად,პრობლემურია.ჩვენი მიზანია ერთი კონკრეტული საკითხის განხილვა – არის თუ არა პერიმეტრულიმოშენება თბილისისთვის ორგანული, თუ იგი დიდი ხნის მიჩნეულ სტერეოტიპსწარმოადგენს?რუსთაველის გამზირის ყოფილი მხატვრის სახლის გამოთავისუფლებული ტერიტორიაგახდა საბაბი იმისა, რომ დასმულიყო საკითხი რუსთაველის გამზირის მოშენებისთავისებურების შესახებ. საჭიროა კი ამ ადგილის „ამოვსება“ შენობებით? მიგვაჩნია, რომ – არადა ამის დასაბუთებას ქვემომოყვანილი ანალიზი წარმოადგენს.კონცეფციათბილისი მდინარე მტკვრის ხეობაში განფენილი ქალაქია. ამიტომ ისმება შემდეგიკითხვები: იგრძნობა თბილისის ქუჩებზე მდინარე მტკვრის არსებობა? იგრძნობაკონკრეტულად რუსთაველის გამზირზე თბილისის, როგორც სისტემის ტერასულობა?ადეკვატურია თბილისი თავისი ბუნებრივი გარემოსი?ყველა კითხვაზე პასუხი ერთია – არა!ისმება ასევე კითხვა – იხსნება კი ხედები რუსთაველის გამზირიდან ქალაქზე, რაცტერასულობის ამოსავალია? – არსად.აღნიშნულის მიზეზი შემდეგშია: რუსთაველის გამზირი რუსული ქალაქგეგმარებითიაზროვნების ნაყოფია, როგორც 1801 წლის შემდგომი თბილისი. ამ პერიოდიდან მთელქვეყანაში მკვიდრდება არა მხოლოდ მეფის რუსეთის პოლიტიკა, არამედ ჩრდილოეთ ევროპისტრამალური ქალაქების მოშენების ხასიათი, რაც თვით რუსეთში 1703 წლიდან იქნა შეტანილი(პეტერბურგის დაარსების თარიღი).ამჯერად რთული რელიეფის ათვისების საკითხს წარმოვადგენთ ისტორიულ–კულტუროლოგიური, საკანონმდებლო, სეისმური და ბიოკლიმატური ასპექტებით.ისტორიულ-კულტუროლოგიური ასპექტიაღა-მაჰმად ხანის შემოსვლამდე თბილისი წარმოადგენდა კალა-სეიდაბადისა და ისნისსივრცეში ტერასულად მოშენებულ ქალაქს, კალა-სედაბადის მოშენების აღმოსავლურიორიენტაციით. საუკუნეთა მანძილზე არაერთი უცხოელი მოგზაურის ჩანაწერი მეტყველებსდედაქალაქის განლაგებისა და მოშენების სიკეთეზე – ტერასულობა და ორიენტაცია, სუფთაქარები, ბუნებრივი გოგირდის ცხელი წყაროები და, შესაბამისად, გოგირდის უფასო აბანოები37

ჰიგიენის საკითხის საუკეთესო მოგვარებით, ირგვლივ ტყეები და ბაღები, აბრეშუმის გზა და ა.შ. ავიცენას (იბნ სინას) სტანდარტების მიხედვით თბილისი იდეალური ქალაქის ეტალონია.ასეთ გარემოში ყალიბდებოდა ქართველი კაცის ფსიქოემოციური ქარგა, როგორც ხედის იდეისმეხოტბისა და არქიტექტურაში მისი უნაკლოდ გამომხატველის.ხედის თემა არქიტექტურის აქტიურ კომპონენტად და წამყვან ფორმათწარმომქმნელფაქტორად გვევლინება. დღეს კი ამ ისტორიულ-კულტუროლოგიური და ფსიქოემოციურიმომენტის გათვალისწინება ჩვენს ქალაქში არ იგრძნობა, რადგან მე-19 საუკუნის დასაწყისიდანშემოდის თბილისისთვის უცხო, ქალაქმაფორმირებელი სისტემა, რაც მთლიანად ცვლისთბილისის არა მარტო იერს, არამედ სტრუქტურასა და სისტემას.საკანონმდებლო ასპექტიკითხვაზე, რუსთაველის გამზირზე, ყოფილი მხატვრის სახლის ტერიტორიაზე უნდააშენდეს თუ არა რაიმე შენობა, პასუხი ფაქტობრივად გაცემულია კანონით კულტურულიმემკვიდრეობის შესახებ, რომელიც განსაზღვრავს და არეგულირებს ლანდშაფტის, უძრავი,მოძრავი ძეგლების დაცვის საკითხებს და რიგითობის მიხედვით მარეგულირებელ ასპექტებს,ქალაქგეგმარებითი საკითხებიდან დაწყებული, შენობით დამთავრებული. ყურადღებაგამახვილებულია თემასთან დაკავშირებულ საკითხებზე, რასაც სავსებით ვეთანხმებით დავითვალისწინებთ დასმული პრობლემის მიმართ ჩვენი დამოკიდებულების წარმოდგენისას [1,მუხლი 37, გვ. 24]:„3. ისტორიული განაშენიანების დაცვის ზონაში ქალაქგეგმარებითი და სამშენებლოდოკუმენტაციის შედგენისას უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს ისტორიული გარემოსდაგეგმარების, განაშენიანების, ლანდშაფტის შენარჩუნება, მათი დაკარგული ელემენტებისაღდგენის შესაძლებლობა;4. ისტორიული განაშენიანების დაცვის ზონაში მშენებლობა დასაშვებია მხოლოდ იმშემთხვევაში, თუ ...სამშენებლო საქმიანობამ უნდა გააუმჯობესოს დეგრადირებულიურბანული ქსოვილი...5. ...შენობა ორგანულად უნდა ერწყმოდეს განაშენიანების ტრადიციულ ფორმებს დაგარემოს, არ უნდა უპირისპირდებოდეს ისტორიული განაშენიანების სახეს, მორფოლოგიასა დამასშტაბს, ლანდშაფტურ გარემოს“.სეისმური ასპექტიბოლო ათეული წლების პრობლემა – სეისმორისკები – მსოფლიოში აყალიბებს ახალხედვას სეისმომედეგობის კუთხით: ისტორიული ქალაქის სეისმური რისკის ფორმირებაშიმნიშვნელოვანია მისი განაშენიანების შესწავლა და განსაზღვრა.საერთაშორისო რეკომენდაციების გათვალისწინებით, მრავალსართულიანი შენობებისსისტემა, არის რა იგი ისტორიულ გარემოში ადამიანისა და შენობებისათვის მაღალი რისკისშემცველი, უნდა შეიცვალოს დაბალსართულიანი განაშენიანების, სარეკრეაციო-საპარკოზონების ან მიწისქვეშა საზოგადოებრივ-სავაჭრო ინფრასტრუქტურის სისტემებით.ამასთან, „უცხოური კვლევების საფუძველზე პრევენციული მეთოდების გამოყენებაცხადყოფს, რომ არსებობს რეალური შესაძლებლობა ქალაქის კულტურულ-არქიტექტურულიმემკვიდრეობის დაცვისა არა მხოლოდ განაშენიანების გამაგრების გზით, არამედ მისიინფრასტრუქტურის ფუნქციური რეორგანიზაციის საშუალებითაც“ [2. გვ. 8];და კიდევ „...მაღალი სეისმური საშიშროების ფონზე თანამედროვე თბილისისკომპოზიციურ ცენტრში განვითარებული ძველი თბილისის განაშენიანება, რომელიც თავისიისტორიულ-კულტურული ღირებულებიდან გამომდინარე მნიშვნელოვნად განსაზღვრავსდედაქალაქის განვითარების სოციალურ-ეკონომიკურ მიმართულებებს, მოითხოვსკომპლექსურ ქალაქგეგმარებით კვლევას განაშენიანების სეისმური რისკის შემცირებისსაკითხში, რაც რეკონსტრუქციის სპეციფიკური ამოცანების დასმასა და სათანადომიმართულების შერჩევაში გამოიხატება“ [2. გვ. 12].38

ზემოთქმული კიდევ ერთი მეცნიერული საბუთია იმისა, რომ შეიძლება თბილისისისტორიული გენკოდის რეანიმირება, ტერასულობის იდეის გამოყენება, რუსთაველისგამზირის ამ მონაკვეთზე ტერიტორიის გახსნა, ჰორიზონტალური მწვანე პლენერის მოწყობა,გუდიაშვილის ქუჩისკენ 7-მეტრიანი დონეთა სხვაობის გამოყენება მიწისქვეშაინფრასტრუქტურის – მუზეუმის, პარკინგის ან სხვა საზოგადოებრივი შინაარსის სისტემისმოწყობის სახით. ამ მეთოდით იხსნება ხედი ავლაბარსა და სამების საკათედრო ტაძრისკენ, რაცძალზე მნიშვნელოვანია სივრცის აღქმისა და შორეული პერსპექტივის მოახლოებისთვალსაზრისით და საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის კანონით საბუთდება [1.მუხლი 38, 5, გვ. 25].ბიოკლიმატური ასპექტიმიკროკლიმატის საკითხი ძალზე აქტუალურია თანამედროვე ქალაქისათვის, რადგანანტროპოგენული გარემოს ბუნებაზე პრევალირება ქმნის იმ საშიშროებას, რასაც ეკოლოგიურიკატასტროფაც შეიძლება დაერქვას. მიზანშეწონილად მიგვაჩნია ერთ-ერთი რეკომენდაციისმოტანა: „კლიმატის გაუმჯობესების თვალსაზრისით ქალაქში შემცირებული უნდა იქნესასფალტირებული ქუჩების ფართობი, რომელიც ავტომანქანის მოძრაობასთან ერთადმიკროსათბურების როლს ასრულებს, ზრდის ჰაერის ტემპერატურას. ამასთან, დიდიამცენარეული საფარის როლი თერმული რეჟიმის დადგენასა და ტრანსპირაციაში“ [3. გვ. 6].ცნობილია, რომ თბილისი შედგება 5 ტერასისაგან, რომლებიც ქალაქის თავისებურკოლორიტს ქმნის, კარგად ეწერება ლანდშაფტში და ამით განსხვავდება სხცა ქალაქებისაგან.რუსთაველის გამზირი განლაგებულია მესამე, დავით აღმაშნებლის გამზირი, დიდუბე, ავჭალა– მეორე ტერასაზე [3. გვ. 10].რუსთაველის გამზირის გაბატონებული მდებარეობა მტკვრის მარცხენა სანაპიროსმეორე ტერასაზე, თითქოს უნდა იწვევდეს კურდონერებისა და ხედვის რაკურსების გახსნისბუნებრივ მოთხოვნას. მაგრამ რეალობა სხვაა ზემოაღნიშნული ისტორიულ-ქალაქგეგმარებითისტატუს-კვოს გამო. მხოლოდ ერთხელ მოხდა, ისიც თავის დროზე არცთუ მოწონებულიარქიტექტურული გადაწყვეტილების განხორციელებისას ე. წ. ვარდების მოედნიდან დიდიხედვითი არეალის შექმნა მახათას ქედის, დავით აღმაშენებლის გამზირისა და დიდუბე-ავჭალის მიმართულებით. მაგრამ ვერის დაღმართზე მიმდინარე სამშენებლო სამუშაოები ისევემუქრება გამოთავისუფლებულ ბუნებრივ ლანდშაფტს და, შესაბამისად, ხედებსაც.კურდონერისა და გახსნილი სივრცეების შექმნა, ბუნებრივი ხედების გახსნის გარდა,მანქანების გამონაბოლქვი მძიმე აირებისაგან დაბინძურებული ატმოსფეროს გაწმენდისრადიკალური საშუალებაცაა, რამეთუ მძიმე აირები გროვდება იქ, სადაც ტერიტორიაშენობებით არის ჩაკეტილი და განიავება არ ხდება. მაგალითად, გმირთა და მარჯანიშვილისმოედნები, დავით აღმაშენებლის, რუსთაველის გამზირები და სხვ.თბილისის დასავლეთ და აღმოსავლეთ რაიონებს მდინარე მტკვრის ხეობის უფროგაშლილი ადგილები უკავია, ხოლო მისი ცენტრალური ნაწილი განლაგებულია მდინარისვიწრო ხეობაში, რომლის ცენტრი ქვაბურში მდებარეობს.„ქალაქის ქვაბურში განლაგება ხელს უწყობს ტემპერატურული ინვერსიებისგავრცელებას, რომელსაც ადგილი აქვს მთაწმინდისა და ბოტანიკური ბაღის ფერდობებზე.წლის უმეტეს დროში თბილისში გაბატონებულ ჩრდილო-დასავლეთის ქარებს შემოაქვს სუფთანოტიო ჰაერი, მაგრამ ქალაქის ცენტრში მოხვედრისას იგი საკმაოდ ჭუჭყიანდება სხვადასხვამინარევებით და მიემართება ქალაქის სამხრეთ-აღმოსავლეთ გარეუბნისკენ (სოღანლუღი)“[3.გვ.72]. ქარებისა და ინვერსიული ჰაერის ნაკადების კონსტრუქციის აღწერისას ნათლადიკვეთება რუსთაველის გამზირის პერიმეტრული მოშენება, გახსნისა და პლენერის შექმნისაუცილებლობის საკითხი, რაც ჩვენი ვერსიის კიდევ ერთი დასაბუთებაა.39

დასკვნამხატვრის სახლის აღებით რუსთაველის გამზირზე კიდევ ერთხელ შეიქმნაპრეცენდენტი იმისა, რომ გამოგვეხატა ჩვენი დამოკიდებულება განაშენიანებისსპეციფიკისადმი: უდავოა, რთულრელიეფიან ქალაქში უნდა იგრძნობოდეს მდინარისარსებობა, რაც მიიღწევა გარკვეული სივრცის ღიად დატოვებით, რითაც ასევე ხელი ეწყობაახლო თუ შორეულ პერსპექტივებზე ხედის გახსნას და ტერიტორიის განიავება-გაჯანსაღებას.დასადგენია მხოლოდ ამ გარღვევების ადგილი და გაბარიტები. ქუჩის განაშენიანება შეიძლებაშენობებს შორის გარღვევების, ასევე უწყვეტ ხაზოვან განაშენიანებაში სიცარიელებისდატოვებით და სხვაგვარი მოშენებით.არსებული გრძივი მოშენების რეკონსტრუქციისას შეიძლება მივიღოთ არქიტექტურისთვალსაზრისით საინტერესო და, ამასთან, ჯანსაღი გარემო. ამ ტენდენციის უფრო მეტადხაზგასმა ნორმატულ ლიტერატურაში დასაბამს მისცემს განაშენიანების იმ ნაკლის აღმოფხვრას,რაც მოხდა ქუჩების სწორკუთხოვანი გეგმარებითი ბადის მორგებით რთულრელიეფიანიქალაქის სტრუქტურაზე და წლების შემდეგ შეიქმნება თბილისისათვის მისადაგებული,ორგანული განაშენიანება.წარმოდგენილი მეთოდოლოგიის უტყუარობა გვინდა გამაგრდეს მომავალი კვლევით:გეოგრაფიული დისლოკაციისა და ჯანსაღი გარემოს განმაპირობებელი ქალაქმაფორმირებელიდა ფორმათწარმომქმნელი ფაქტორების (ოროგრაფია, ქარი, მზის რადიაცია, ზამთრისა დაზაფხულის ტემპერატურა, ვერტიკალური ტემპერატურული ზონირება, ინვერსიული დაკონვექციური ნაკადები, აეროდინამიკური ჩრდილი) მოდელირებით ჩატარდება ექსპერიმენტი,რაც შეიძლება მოხდეს შესატყვისი ვირტუალური გარემოს შექმნით CAD სისტემებშირეალიზებულ ალგორითმებში, რომელიც შემოთავაზების ინოვაციურ მხარეს წარმოადგენს.ეს მეთოდოლოგიურ-ტექნოლოგიური მიდგომა ხასიათდება ქალაქგეგმარებითი დაფორმათწარმომქმნელი ფაქტორების გამოყენებათა ჰარმონიზაციით, რაც ტექნოლოგიურიშესაძლებლობის გამოყენების საფუძველზე, თვალსაჩინოს გახდის ძველი უბნებისჩამოყალიბებულ ინფრასტრუქტურაში ახალი სისტემის შეტანას.მოცემული ტენდენციების განზოგადების საფუძველზე მოხდება რეკომენდაციებისშემუშავება განაშენიანების სხვადასხვა დონისათვის (საცხოვრებელი გარემო, საცხოვრებელისახლი, ბინა. საზოგადოებრივი გარემო), რაც მომავალში საცხოვრებელი და საზოგადოებრივიგარემოს დაპროექტებისა და ჯანდაცვის მოთხოვნების ჰარმონიზაციის ნორმატიული ბაზისსაფუძველი იქნება.კვლევის მეთოდიკის დიაპაზონი საშუალებას იძლევა შეიქმნას ნებისმიერი გარემოსგაჯანსაღების სწორი საფუძველი და განისაზღვროს საპროექტო სამუშაოების მიზანშეწონილადწარმართვის ხასიათი და გზები.ლიტერატურა1. საქართველოს კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ. თბილისი, 2007.2. ნ. ჩაჩავა. მსხვილი ქალაქის ისტორიული ცენტრის განვითარების დაგეგმვა სეისმურირისკის გათვალისწინებით. ავტორეფერეფერატი. თბილისი, 2004.3. ნ. გვასალია. ქ. თბილისისა და მისი მიმდებარე ტერიტორიის რადიაციული რეჟიმი დაბიოკლიმატური დახასიათება. თბილისი, 1999.რეზიუმემოხსენებაში ისტორიულ-კულტუროლოგიური, საკანონმდებლო, სეისმური დაბიოკლიმატური ასპექტების ანალიზის საფუძველზე გაცემულია პასუხი კითხვაზე – უნდა40

იგრძნობოდეს თუ არა რთულრელიეფიან ქალაქში მდინარის არსებობა და რამდენადორგანულია ქალაქისთვის პერიმეტრული გაშენება.დასაბუთებულია თბილისში რუსთაველის პროსპექტის პერიმეტრულ განაშენიანებაშიკურდონერების შექმნის მიზანშეწონილობა, რაკურსებისა და ხედების გახსნისა დაშენარჩუნების გზით ქალაქის ტერასულობის ხაზგასმა.აღნიშნულია ისეთი მიდგომის სისწორე და, შესაბამისად, ნორმატულ ლიტერატურაშიიმ ტენდენციის გათვალისწინების აუცილებლობა, რაც დასაბამს დაუდებს განაშენიანებაშინაკლის აღმოფხვრას, რომელიც შექმნილია ქუჩების სწორკუთხა ბადის მექანიკური დადებითქალაქის რელიეფზე.შემოთავაზებულია კვლევა, რომელიც შეიძლება განხორციელდეს CAD სისტემებშირეალიზებული შესაბამისი ვირტუალური გარემოს შექმნით.Методология представления города со сложным рельефомМелкадзе М., Н.Тевзадзе Н.РезюмеНа основе анализа историко-культурологических, законодательных, сейсмических ибиоклиматических аспектов, дан ответ на вопрос – должно ли быть ощутимым присутствие реки вгороде со сложным рельефом и органична ли для него периметральная застройка?Обоснована целесообразность создания курдонеров в периметральной застройке проспектаРуставели в Тбилиси, создание террасности города путем открытия и сохранения ракурсов ивидов.Отмечена правомерность такого подхода и, следовательно, необходимость предусмотренияэтой тенденции в нормативной литературе, что даст начало искоренению в застройке того изъяна,который был создан путем механического накладывания прямоугольной сетки улиц на рельефгорода.Предложено исследование, которое может быть осуществлено созданием соответствующейвиртуальной среды, реализованной в алгоритмах CAD систем.Methodology of Presenting a City with Complex ReliefMelkadze M. Tevzadze N.RezumeAfter carefully analyzing and systemizing the historical, cultural, legislative, seismic andbioclimatic aspects, we have come up with an answer to a question: should the presence of a river bevital in a city with complex relief and should the perimetral construction be natural.We have underlined the rightfulness of this type of approach, hence, the necessity of includingthis tendency in the normative literature. This approach would become the grounds for eradicating thedefects in building process, that are created by automatic overlaying of rectangular grid of streets overcomplex relief of a city.We are offering a research, that can be carried out by creating a corresponding virtualenvironment using the algorithms in CAD systems.41

ყოფილი სამრეწველო შენობებისა და ტერიტორიებისრევიტალიზაციის საკითხი ქ. თბილისშივალერი მჭედლიშვილიმზია მილაშვილითბილისი. 01771. საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი, არქიტექტურის, ურბანისტიკისა დადიზაინის ფაკულტეტი, არქიტექტურის და ქალაქთმშენებლობის (ურბანისტიკის) დეპარტამენტი.amv59@mail.ruქალაქი მუდმივად განახლებადი სისტემაა, იგი თავისთავში ასახავს საზოგადოებისგანვითარების ისტორიულ პროცესს. დროთა განმავლობაში მის გაფართოებას თან სდევსადრე ქალაქგარე ტერიტორიებზე განთავსებული საწარმოო ზონებისა და შენობა-ნაგებობების ცენტრალურ რაიონებში მოქცევა.გასული საუკუნის შუა წლებში, მრეწველობის განვითარებამ თავის მხრივ განაპირობაქალაქის მოსახლეობის სწრაფი ზრდა და საცხოვრებელი განაშენიანების საზღვრებიმნიშვნელოვნად გასცდა სამრეწველო ზონებს. თანდათან საწარმოო ტერიტორიებისუმრავლესობა სამოქალაქო ობიექტებითა და დასახლებებით ”გარშემორტყმული”აღმოჩნდა, რომლთაც სამრეწველო ზონებთან არც ფუნქციური და არც როგორც გარემოსმაფორმირებელ ობიექტებთან არავითარი კავშირი არ ჰქონდათ. ამ პროცესის შედეგად,ქალაქის ცენტრებში მოხვედრილი ეს საწარმოო ტერიტორიები და შენობები, კარგავდნენთავიანთ ქალაქთგეგმარებით და არქიტექტურულ ღირებულებებს, რაც მათი საბოლოოდეგრადაციის მიზეზი ხდებოდა.ქალაქების ზრდის გარდა, გასული საუკუნის ბოლოს საწარმოო ტერიტორიებისა დაშენობების დეგრადაციის პროცესის დაჩქარებას, გარკვეულწილად, აღმოსავლეთ ევროპასადა პოსტსაბჭოთა ქვეყანაში მომხდარმა პოლიტიკურ-ეკონომიკური ფორმაციისცვლილებამაც შეუწყო ხელი.მსოფლიოს მრავალ ქალაქში, განსაკუთრებით კი პოსტსაბჭოთა სივრცეში,გაფართოების შედეგად დისფუნქციურ საქალაქო ტერიტორიებს წარმოადგენენ: ყოფილისამრეწველო ზონები, ძველი საპორტო ტერმინალები, დოკები, მოძველებულისატრანსპორტო კვანძები, ლოჯისტიკურ-სასაწყობო ზონები, ყაზარმული შენობები,რომელთაც ქალაქის მნიშვნელოვანი ცენტრალური რაიონები უკავიათ. ასეთიტერიტორიებისა და შენობების დეგრადაციის პროცესი გლობალურ ხასიათს ატარებს.შესაბამისად, ქალაქებისათვის ამ პრობლემის გადაჭრა მეტად აქტუალურ საკითხსწარმოადგენს.სამომავლოდ ქალაქების ცენტრების განვითარებისათვის მნიშვნელოვანია თუ როგორიიქნება პასუხი კითხვაზე: – რა გზითაა შესაძლებელი შეწყდეს პოსტსამრეწველოტერიტორიების შინაგანი და გარეგანი დეგრადაცია?ამჟამად მსოფლიოს მრავალი ქალაქისათვის სამრეწველო ტერიტორიებისა და შენობებისქალაქურ გარემოში სრულფასოვანი რეინტეგრაციის საკითხი ერთ-ერთპირველხარისხოვან პრობლემას წარმოადგენს, რომლის გადაწყვეტაც მრავალმხრივი(ეკოლოგიურ, არქიტექტურულ, ქალაქთგეგმარებით თუ სხვა) მიდგომითა და შესწავლა-ანალიზის საფუძველზე ხორციელდება.ცნობილია, რომ საერთაშორისიო არქიტექტურულ პრაქტიკაში ეს საკითხი,უპირველესად, სამრეწველო საწარმოების ქალაქიდან გატანითა და შემდგომპოსტსამრეწველო ტერიტორიების ოპტიმალურად სწორი რევიტალიზაციის გზით წყდება.მსოფლიოში 30 წელზე მეტია ინტენსიურად ხორციელდება სამრეწველო ობიექტებისფუნქციური ადაპტაცია და მათი ხელახალი გამოყენება. ამაზე ისიც მეტყველებს, რომბოლო დროს აქტიურად გამოიყენება ისეთი ტერმინები როგორიცაა: ”რევიტალიზაცია”42

(ქალაქური სივრცეებისა და ობიექტების აღორძინება-ადაპტაცია და მათი შეცვლილიფუნქციური დანიშნულებით გამოყენება), ”ინდუსტრიული არქეოლოგია-კონსერვაცია”(ტერმინი ობიექტის მის ისტორიულ-კულტუროლოგიულ მნიშვნელობასთან კავშირშიაღდგენა-შენარჩუნებას გამოხატავს), ”რენოვაცია” (ობიექტის აღორძინების საერთო გაგებაადა პროექტირების კომპლექსური მეთოდის ამსახველი ტერმინია). ტერმინთა ესმრავალფეროვნება ამ მოვლენის მრავალმხრივ ხასიათზეც მიუთითებს.დასავლეთის არქიტექტურულ გამოცემებში დიდი ადგილი აქვს დათმობილისამრეწველო ტერიტორიებისა და შენობების ხელახალი გამოყენების საკითხს. ყურადღებაეთმობა ასევე იმ ე.წ. «ძველი პროექტების» შენარჩუნება-განახლებას, რომელთაცქალაქისათვის ისტორიული ღირებულებები გააჩნიათ.ბოლო წლებში მსოფლიო პრაქტიკაში ფართოდ დამკვიდრებული პოსტსამრეწველოტერიტორიების რევიტალიზაციის ერთ-ერთი მიზეზი შესაძლოა ისიც იყოს, რომ, როგორცირკვევა, ეს ე.წ. ”სამრეწველო რომანტიკული” გარემო თუ ”ქალაქური ჯუნგლები”თავიანთი უჩვეულო, არაპროგნოზირებადი სივრცეებითა და მასშტაბებით ათასობითადამიანს იზიდავს.ასეთი შენობები და ტერიტორიები იმითაც არის მიმზიდველი, რომ ზოგჯერ ისინიისტორიული ეპოქის მეხსიერების, ქალაქთმაფორმირებელ და ქალაქთწარმომქმნელობიექტებს წარმოადგენენ. ახალფუნქციაშეძენილი ეს სივრცეები თავისთავში გარკვეულენერგეტიკულ მუხტს ატარებენ, რადგან თითოეული მათგანი თავისი ისტორიულიგანუმეორებლობით უნიკალურია და იქ მოხვედრილი ადამიანი თავს, ერთგვარად,სამუზეუმო ექსპონატის შიგნით გრძნობს.ამჟამად თანამედროვე სამყაროში, ზოგადად, და, კერძოდ, ურბანისტიკაშიცკონცეპტუალური ცვლილების პროცესი მიმდინარეობს: ხდება გადასვლა ერთიკონცეფციიდან – ”ქალაქი წარმოებისათვის”– მეორე კონცეფციაზე – ”ქალაქიადამიანისათვის”, სადაც პრიორიტეტულია ადამიანისათვის ფუნქციურად გამართული,კომფორტული, ეკოლოგიურად სუფთა, გამომსახველობითი სახის მქონე საცხოვრებელითუ საზოგადოებრივი გარემოსა და სივრცის შექმნა.განსაზღვრული ტექნიკური თუ ტექნოლოგიური პროცესებისათვის გათვალისწინებულისპეციალურად აშენებული შენობებისა და ტერიტორიების ხელახალი გამოყენება და მათითანამედროვე ქალაქის სივრცეში რეაბილიტაცია-ადაპტაცია საკმაოდ რთულ ამოცანასწარმოადგენს. აქ გასათვალისწინებელია რიგი ისეთი ფაქტორები, რომლებიც სამრეწველოობიექტების ფუნქციური დანიშნულების ცვლილებების განუხრელად მზარდ ტენდენციებსგანაპირობებენ და ერთგვარად ამ პროცესის წინაპირობად გვევლინებიან. ასეთებია:ადამიანების მიზიდულობა ქალაქის აქტიური ცენტრისადმი; ცენტრში მომსახურების,გასართობი, სავაჭრო თუ ბიზნესის დაწესებულებების თავმოყრა; ქალაქის სტრუქტურაშიარსებული საწარმოო ზონების ქალაქგარეთ გადატანა, მათი გამსხვილებისა და ერთიანიტექნიკური პარკების შექმნის ხარჯზე.გარდა ზემოთ აღნიშნული წინაპირობებისა, აღსანიშნავი და მნიშვნელოვანია ის ფაქტიც,რომ ბოლო წლებში დასავლეთის პოსტინდუსტრიული საზოგადოება თავის შეფასებებშისულ უფრო კონსერვატიული ხდება, ის პასუხისმგებლობით ეკიდება გარემოსა დაშეზღუდულ ბუნებრივ რესურსებს, უფრო და უფრო მეტ მნიშვნელობას ანიჭებს წარსულისხსოვნას. ასეთი დამოკიდებულება მნიშვნელოვანი წანამძღვარია იმისთვის, რომ შენობებს,რომლებმაც პირვანდელი დანიშნულება დაკარგეს, ,,ახალი სიცოცხლე’’ მიენიჭოთ.ვფიქრობთ, საინტერესო იქნება დღეისათვის არსებული საერთაშორისო პრაქტიკისგაცნობა ზოგიერთი პოსტსამრეწველო შენობებისა და ტერიტორიების რევიტალიზაციისმაგალითზე.სამრეწველო შენობების გარდაქმნა მუზეუმებად მათი ფუნქციის შეცვლის ერთ-ერთიპოპულარული ფორმაა, რომელიც ბოლო 30 წლის განმავლობაში ფართოდ გავრცელდამსოფლიოში. ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა, შენობის იერსახის მინიმალური43

ცვლილებით მაქსიმალურად იქნეს შენარჩუნებული კომპლექსის არქიტექტურულ-გეგმარებითი გადაწყვეტის ისტორიული რეალობა. ამავდროულად, მუზეუმისთვისსაჭირო უზარმაზარი სივრცეებისა და თავისუფალი გეგმარების აუცილებლობა, ამშემთხვევაში, მხოლოდ აიოლებს ფუნქციის შეცვლის ამოცანას.სამრეწველო შენობის მუზეუმად და საგამოფენო სივრცედ რევიტალიზაციის შესანიშნავმაგალითს წარმოადგენს თანამედროვე ხელოვნების გალერეად გადაკეთებული ყოფილიელექტროსადგურის შენობა (ტეიტ მოდერნი) ლონდონში, რომელიც 1994 წელს გაიხსნა.გალერეის საერთო ფართობი 3400 კვ.მ-ს შეადგენს. უზარმაზარი ფართობის სატურბინედარბაზი თანამედროვე მხატვრების ექსკლუზიური პროექტების გამოსაფენად გამოიყენება(ილ.# 1 ).რევიტალიზაციის პროცესისადმი დასავლეთის ერთერთი მიდგომა სამრეწველოობიექტებისა და საცხოვრებელი თუ საზოგადოებრივი შენობების არქიტექტურისდაპირისპირების ლიკვიდაციას ეფუძნება. ამის მაგალითად გვევლინება ისეთიმასშტაბური პროექტი, როგორიცაა 1999-2001 წლებში განხორციელებული ქ. ვენისგაზომეტრების რევიტალიზაცია. განახლებისა და ფუნქციის შეცლის შედეგად ისინიმრავალფუნქციურ კომპლექსებად იქცნენ. გაზომეტრების შიგნით წარმოიქმნა თავისებურიდასახლება, რომელიც თითქოს ერთგვარი ”ქალაქია-ქალაქში”, საკუთარიგანსაკუთრებული სივრცითა და ფორმით (ილ.# 2).არანაკლებ საინტერესოა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში არსებული პრაქტიკის გაცნობაც.საწარმოო ტერიტორიის რევიტალიზაციის ერთ-ერთ წარმატებულ მაგალითად შეიძლებაჩაითვალოს ქ. მოსკოვის სარკინიგზო-დამხარისხებელი დეპოს (Шоссе Энтузиастов)განახლების პროექტი, რომელიც ,,სამრეწველო ტერიტორიების რევიტალიზაციის’’კონცეფციის ფარგლებში ქალაქში საარენდო საცხოვრებლის შექმნის პროგრამისგანხორციელებას ისახავდა მიზნად.პროექტში გამოყენებულია ის სამრეწველო ტერიტორიები, რომელთა შენობები უკვე არექვემდებარებოდა რეკონსტრუქცია-ადაპტაციას და მიზანშეწონილი იყო მათი აღება. ამტერიტორიაზე დაპროექტებული საცხოვრებელი კვარტალები, ახალგაზრდულიდასახლებები ცხოვრებისათვის მასშტაბურ და კომფორტულ ქალაქურ გარემოს ქმნიან.ამჟამად მოსკოვი საშუალო ღირებულების სასტუმროებისა და ბინის ყიდვისსაშუალების არმქონე მოხუცებულთა და ახალგაზრდა ოჯახების საცხოვრებლებისნაკლებობას განიცდის, ამიტომ ამ პროექტის მთავარი იდეა მოსახლეობის გარკვეულიჯგუფებისათვის სხვადასხვა ტიპის საზოგადოებრივი სივრცეების შექმნა და ამ მიზნითსამრეწველო ტერიტორიაზე არსებული მასალების გამოიყენება იყო.ტერიტორიის ძირითად სივრცეს წარმოადგენს კეთილმოწყობილი შიდაკვარტალურიეზო, რომელთანაც უშუალოდაა დაკავშირებული აპარტამენტიანი სახლების პირველისართულები. აქ ასევე განლაგებულია კაფე, მაღაზიები, აფთიაქები, რესტორნები და სხვასაზოგადოებრივი დანიშნულების ობიექტები (ილ.#3).ტაუნჰაუსებსა და აპარტამენტებთან სახლებს შორის განლაგებულია მეორე ტიპისსაზოგადოებრივი სივრცე ინტენსიური გამწვანებითა და რეკრეაციული კუთხეებით.კვარტალებს შორის ასევე განლაგებულია მესამე სახის საზოგადოებრივი სივრცე. ეს არისპარკი, სადაც შეიძლება ფეხით სიარული და ველოსიპედითა თუ სხვა მობილურისაშუალებებით (გორგოლაჭები, სკეიტებით) სეირნობა. აქ განთავსებული საშუალოღირებულებისა და სხვადასხვა შემადგენლობის ნომრებით დაკომპლექტებულისასტუმროები მობინადრეთა ყველა საჭირო მოთხოვნას აკმაყოფილებენ.პროექტის მნიშვნელოვანი და საინტერესო ელემენტია ვაგონებით შედგენილიტაიენჰაუსები. სამრეწველო ტერიტორიიდან აღებული და საცხოვრებლად ადაპტირებულივაგონები განლაგებულია ორ სართულად, ისე რომ ისინი საინტერესო კომპოზიციასა დასაცხოვრებლად მოსახერხებელ სივრცეებს ქმნიან. ასეთი არქიტექტურული სახე კარგადესადაგება იმ ტერიტორიისთვის ჩამოყალიბებულ ტრადიციულ გარემოს (ილ.# 4).44

აღნიშნული პროექტი დაჯილდოებულია მრავალი პრიზით, მათ შორის ვერცხლისმედლით (ფლორენცია) ნომინაციაში ,,სამრეწველო ტერიტორიების რევიტალიზაცია.”ანალოგიური პროექტები მრავლადაა შემუშავებული პოსტსაბჭოთა სივრცის ისეთიქალაქებისთვის როგორებიცაა: პეტერბურგი, ეკატერინებურგი, ჩელიაბინსკი და სხვა.რუსული კომპანია БСО (биологические системи очистки) ეკოლოგიურად უსაფრთხობიოლოგიური საშუალებებით ეწევა სამრეწველო ტერიტორიების გაწმენდასა დარევიტალიზაციას. მის ლოგოზე გამოსახული ფარი კი გარემოს დაცვის, ხოლო თეთრიმერცხალი სიცოცხლისა და ბუნების სისუფთავის, ტექნოლოგიებისა და ბიზნესისდინამიკურობის სიმბოლოა.საქართველოში, ისევე როგორც სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში, საბაზრო ეკონომიკაზეგადასვლის პროცესმა ყოფილი სამრეწველო ტერიტორიებისა თუ შენობა-ნაგებობებისრაციონალური გამოყენებისა და ქალაქის სტრუქტურულ გარემოში მათი ხელახლიჩართვის აუცილებლობა განაპირობა.ჩვენ მიერ ამ ეტაპზე არსებული მდგომარეობის გაცნობამ გვიჩვენა, რომ ეს საკითხითბილისისათვისაც განსაკუთრებით აქტუალურია, რადგან ამჟამად, მის ცენტრალურრაიონებში მრავლად არსებობს დიდი ფართობის მქონე პოსტსამრეწველო ზონები და“ინდუსტრიული წარსულის” მქონე შენობები. მათ შორისაა თბილისის განვითარებისგრძივი ღერძისა და სარკინიგზო ქსელის გასწვრივ მდებარე ისეთი ყოფილი საწარმოებისადა ფაბრიკა-ქარხნების ტერიტორიები როგორიცაა: ელმავალმშენებელი ქარხნის,ვაგონშემკეთებელი ქარხნის, მაუდკამვოლის, აბრეშუმის ფაბრიკისა თუ სხვა საწარმოთატერიტორიები, სამეურნეო ეზოები და შენობა-ნაგებობები, ყოფილი სამხედროყაზარმებისა თუ საწყობების შენობები, ტრამვაისა და ტროლეიბუსების დეპოები და სხვამრავალი (ილ.#5, 6). მნიშვნელოვანია, რომ მათი ნაწილი დღეს უკვე უძრავი ქონებისსაპრივატიზაციო ნუსხაშია შეტანილი.სავარაუდოა, რომ უახლოეს მომავალში მათი რიცხვი თბილისში დაგეგმილიგრანდიოზული პროექტის – რკინიგზის ქსელის ქალაქის ფარგლებს გარეთ გატანისგანხორციელების შემდგომ მნიშვნელოვნად გაიზრდება, რადგან არსებული სარკინიგზომაგისტრალის გასწვრივ, ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში, მრავლად გამოჩნდებაპოსტსამრეწველო თუ სხვა ტერიტორიები და შენობები.პოსტსამრეწველო შენობების სრული დემონტაჟი, შესაძლოა, არც თბილისისათვისიყოს ერთადერთი გამოსავალი, რადგან ვფიქრობთ, რომ დღევანდელ ეკონომიკურიპირობებში, ამ ტერიტორიებისა და შენობების რევიტალიზაციის შემდგომ უძრავი ქონებისბაზარზე მათ სარეალიზაციოდ გატანას რეალური პერსპექტივები გააჩნია და ესპროდუქტი ქალაქის ცენტრალური რაიონებით დაინტერესებული ინვესტორებისათვისხელსაყრელ შეთავაზებას წარმოადგენს.მრავალ სხვა მიზეზთან ერთად, ასეთი ტიპის სივრცეებისა თუ შენობა- ნაგებობებისრეაქტივაცია და ქალაქის ინფრასტრუქტურაში მათი ხელახალი ჩართვა აუცილებელი დამნიშვნელოვანია ქალაქისათვის დამახასიათებელი განაშენიანების, სტრუქტურულიგარემოსა და ორგანული მასშტაბის შენარჩუნებისთვისაც. ამ პროცესს წინ უნდა უძღოდესარსებული საწარმოების ქალაქგარეთ გატანა. ამას ის ფაქტორიც განაპირობებს, რომთანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარების პროცესს თავისთავად მოსდევს გიგანტურიინდუსტრიული წარმოებებისა და მათი ფუნქციების შეკვეცა, რაც დღის წესრიგში აყენებსმრეწველობის ტრადიციული სახის ობიექტების მრავალფუნქციური სამრეწველოპარკებით შეცვლის საკითხს, სადაც შესაძლებელია ისეთი საწარმოების კომპაქტურადგანთავსება, რომელთაც დარგობრივი კუთვნილების მიხედვით საერთო არ გააჩნიათ. ჩვენსარც თუ ისე მარტივ ეკონომიკურ პირობებში, ეს შესაძლოა საწარმოების გამოცოცხლებისერთ-ერთ რეალურ და ქმედით საშუალებას წარმოადგენდეს. ამასთან მნიშვნელოვანია ისგარემოებაც, რომ სამრეწველო პარკების სტრუქტურაში განლაგებული ცალკეული45

წარმოებებისთვის მომსახურებისა და ექსპლუატაციის ხარჯები გაცილებით უფრონაკლებია, ვიდრე ლოკალურად განლაგებული საწარმოებისათვის.ახალ ეკონომიკურ პირობებში, ცენტრში განლაგებული ნებისმიერი საწარმოს ქალაქისფარგლებს გარეთ გატანა და გათავისუფლებული ტერიტორიების ადაპტირება,კომერციული და სოციალური მოთხოვნებიდან გამომდინარე, ხელსაყრელია თვითსაწარმოსთვისაც განსაკუთრებით მაშინ, თუ კი მას სანიტარიული ზონა გააჩნია, რომელიცშესაძლოა ადაპტაციის შემდეგ ქალაქისათვის სასარგებლო ტერიტორიად გარდაიქმნას,ხოლო ამ ტერიტორიის ახალი ფუნქციით გამოყენებით მიიღებული სახსრები საწარმოსქალაქგარეთ, ახალ ადგილზე განვითარებისათვის ინვესტირდეს.როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ინდუსტრიული არქიტექტურის რევიტალიზაციის ერთ-ერთწინაპირობას ქალაქების პოსტსამრეწველო რაიონების განვითარების აუცილებლობაწარმოადგენს.მიზანშეწონილი იქნება, რომ ქალაქის ცენტრში მდებარე სამრეწველო ობიექტებისსაწარმოო ფუნქციის ნაწილობრივი ან მთლიანი შეცვლა განისაზღვროს შემდეგი ისეთიასპექტების გათვალისწინებით როგორიცაა: ქალაქის მიერ საწარმოს მიმართ დაყენებულიმოთხოვნათა კომპლექსი, საწარმოს რენტაბელურობა, სამეურნეო-ეკონომიკურსტრუქტურაში მისი როლი, წარმოების გარემოზე ზემოქმედების ხარისხი და ხასიათი,საწარმოო ტერიტორისა თუ შენობა-ნაგებობების არქიტექტურულ- ესთეტიკური სახე.მნიშვნელოვანია ისიც, რომ სამრეწველო შენობებს შორის ზოგჯერ არისხუროთმოძღვრული თუ ისტორიული ძეგლები, უნიკალური შენობები და თუმცა ტიპური,მაგრამ კონკრეტულ ადგილს კარგად მორგებული, გარკვეული ეპოქისა თუ დროისდამახასიათებელი ტენდენციების მატარებელი ობიექტები. ეს მეტად საყურადღებოფაქტორია, რადგან საზოგადოებისათვის შენობის განსაზღვრულ ისტორიულ პერიოდთანკუთვნილება მის მნიშვნელობას განაპირობებს.აქედან გამომდინარე, რევიტალიზაციის პროცესში სამრეწველო ობიექტისა თუკომპლექსების შეცვლის ხარისხი დამოკიდებული უნდა იყოს ამ ობიექტის ისტორიულ-კულტურულ ღირებულებაზეც, რადგან არქიტექტურული გარემოს ისტორიულიცვლილების პროცესში ეს შენობები ადამიანებისათვის წლების განმავლობაშისახეშეუცვლელ ნაცნობებად რჩებიან და ადგილის იდენტიფიკაციის ერთ-ერთმახასიათებლად გვევლინებიან. ისინი გვახსენებენ, რომ ქალაქსა თუ მის რაიონს მდიდარი,თუმცა არაერთმნიშვნელოვანი ისტორია გააჩნია. ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ თანამედროვეგანაშენიანება და ნაგებობები, რომლებიც სამრეწველო ობიექტებს მჭიდროდ აკრავთგარშემო, არქიტექტურული გადაწყვეტების მაღალი ხარისხით არ გამოირჩევიან და ეს”ინდუსტრიული შენობები” უფრო მეტი ღირებულების მატარებლები არიან.ძველი შენობა-ნაგებობების რევიტალიზაციის პროექტებზე მუშაობისას, ჩვეულებრივ,ჩნდება მათ აღებასა თუ შენარჩუნების პროცესთან დაკავშირებული ისეთი სადავოსაკითხები, როგორიცაა: ეკონომიკური ასპექტები, ასეთი შენობების აღების დროსგარემომცველ გარემოსა და ლანდშაფტზე ნეგატიური ზემოქმედებისა და დატვირთვისფაქტორები, ადგილის იდენტიფიკაციის, ისტორიულობის საკითხი და მრავალი სხვა.ჩამოყალიბებულ ქალაქურ გარემოსა და საზოგადოების ახალ მოთხოვნებს შორისწინააღმდეგობა შესაძლებელია დაძლეული იქნეს მხოლოდ სამრეწველო კომპლექსებისარსებითი გარდაქმნითა და მათი რევიტალიზაციით. ასეთ შემთხვევაში რევიტალიზაციაშიიგულისხმება სამრეწველო ტერიტორიებისა და შენობა-ნაგებობათა რეკონსტრუქციაშეცვლილი ფუნქციით, ამასთან მნიშვნელოვანია, რომ საკითხის ეკონომიკური მხარე ერთ-ერთი ის ფაქტორია, რომელიც რევიტალიზაციის პროცესის განვითარებაზე ახდენსგავლენას. მნიშვნელოვანია ასევე ამ პროექტების ეკოლოგიური ეფექტურობაც.სამრეწველო ტერიტორიების რევიტალიზაცია და შენობა-ნაგებობების რეკონსტრუქციასაშუალებას იძლევა ეფექტურად იქნეს გაკონტროლებული ურბანული სივრცითი გარემოსგანვითარება. სამრეწველო კომპლექსების თანამედროვე და ხელახალი გააზრების პროცესი46

წინააღმდეგობას უწევს ქალაქის სისტემის შიგნით ქაოსური და შეუქცევადი პროცესებისგანვითარებას. აქედან გამომდინარე, ეს გზა ისტორიულად ჩამოყალიბებული ქალაქურიგარემოს ჰარმონიული განვითარების ერთ-ერთ რეალურ გზას წარმოადგენს.ინდუსტრიული არქიტექტურის რევიტალიზაციასთან დამოკიდებულებაშიმნიშვნელოვანია ისეთი ცნება, როგორიცაა ლოფტი. ლოფტი ტრადიციული მნიშვნელობითარის საცხოვრებლის ტიპი, როცა საცხოვრებლად გადაკეთებულია ყოფილი ფაბრიკული ანსხვა საწარმოო შენობები. ლოფტი რევიტალიზაციის ყველაზე ადრეული ფორმაა,რომელიც პრაქტიკაში დღესაც წარმატებით გამოიყენება. იგი თავის წარმოშობას გასულისაუკუნის ორმოციან წლებში ნიუ-იორკში მანჰეტენის რაიონიდან სამრეწველო საწარმოებისგატანის პროცესს უნდა უმადლოდეს. არქიტექტურაში ლოფტი ასევე ცნობილია როგორცსტილი, რომელიც შესაძლებელია ნებისმიერ ინტერიერში ფართოდ იქნეს გამოყენებული.ლოფტი დღეს პოპულარულია მთელ მსოფლიოში, ის ძალიან პერსპექტიულია ასევეპოსტსაბჭოთა ქვეყნებსა და აღმოსავლეთ ევროპაშიც, მაგრამ არა როგორც მოვლენა ანსტილი, არამედ როგორც რევიტალიზაციის მეთოდი, რომლის ფუნქციური ასპექტიმხოლოდ საცხოვრებლით არ შემოიფარგლება.ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, ვთვლით, რომ თბილისში, ისევე როგორც სხვაქალაქებში, სამრეწველო ტერიტორიებისა და შენობების ქალაქის რთულ სტრუქტურაშიინტეგრაცია და ეკონომიკური პროცესებისადმი ადაპტაცია მხოლოდ მათი რეაბილიტაცია-რევიტალიზაციის გზითაა შესაძლებელი. ეს მიზანი თავისთავად გვკარნახობს, რიგიისეთი ამოცანების გადაწყვეტის აუცილებლობას , როგორიცაა :- ინდუსტრიული არქიტექტურის რევიტალიზაციის საკითხის საერთაშორისომაგალითების შესწავლა-ანალიზი;- თბილისის ტერიტორიაზე არსებული სამრეწველო ზონებისა და შენობების ტიპებისგანსაზღვრა და მათი სისტემატიზაცია;- სამრეწველო ობიექტების ტიპების შესაბამისად რევიტალიზაციის თანამედროვემეთოდების განსაზღვრა ადგილობრივი თავისებურებებიდან გამომდინარე;- რევიტალიზაციის იმ ფუნქციური ასპექტების განსაზღვრა, რომლებიც სამრეწველოტერიტორიების სამომავლო განვითარებას განაპირობებენ;- ლოფტის მეთოდებისა და გზების განსაზღვრა ყოველი კონკრეტული შემთხვევისათვის;მნიშვნელოვანია ასეთი პროექტების ეკოლოგიური ეფექტურობაც.დეინდუსტრიალიზაციის პროცესს, რა თქმა უნდა, თან უნდა ახლდეს ცენტრალურირაიონების საზღვრებში არსებული პოსტსამრეწველო ტერიტორიების პერსპექტიულიგანვითარება, რაც გარკვეული ინვესტიციებით იქნება განპირობებული. ეს ტერიტორიებისამომავლოდ შესაძლებელია შემდეგი ისეთი სახის კლასტერებად იყოს გამოყენებული,როგორიცაა: საქალაქო ინფრასტრუქტურის განვითარება; საცხოვრებელი განაშენიანება;სატრანსპორტო სისტემების სრულყოფა; შემოქმედებითი კლასტერები (თანამედროვეხელოვნების ცენტრები სხვადასხვა გამოფენების, ფესტივალებისა და სპექტაკლებისმოსაწყობად); ”ბიზნეს-პარკები” (არასტანდარტული სივრცით-გეგმარებითი გადაწყვეტისმქონე საქმიანი ცენტრები) და სხვა.აღნიშნული ამოცანების გადაწყვეტა კი თავისთავად მოითხოვს ღრმა, სისტემურკვლევასა და ანალიზს, რომლის შედეგადაც შესაძლებელი იქნება პოსტსაწარმოოტერიტორიებისა და შენობების რევიტალიზაციის პროცესების წარმოებისათვისაუცილებელ კვლევაზე დაფუძნებული რეკომენდაციებისა და წინადადებებისჩამოყალიბება.47

ლიტერატურაВахитов Т.Р. ПРОБЛЕМА РЕАБИЛИТАЦИИ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ ВСТРУКТУРЕ Г. ЕКАТЕРИНБУРГА. М., 2009 г. –125с.რეზიუმესტატიაში განხილულია ქ. თბილისისათვის სადღეისოდ ისეთი აქტუალური საკითხი,როგორიც ყოფილი სამრეწველო ტერიტორიებისა და შენობა-ნაგებობების რეაქტივაცია-რევიტალიზაციაა.გაანალიზებულია სამრეწველო ტერიტორიებისა და შენობების რევიტალიზაციისსაერთაშორისო პრაქტიკის საინტერესო და წარმატებული მაგალითები, სადაც ეს საკითხი48

სამრეწველო საწარმოების ქალაქის ცენტრალური ნაწილიდან გატანითა და ამ ტერიტორიებისახალი ფუნქციური დატვირთვის მინიჭების გზითაა გადაწყვეტილი.ამჟამად ასეთი ზონები თბილისშიც მნიშვნელოვან ცენტრალურ ტერიტორიებს იკავებს,ამიტომ მათი შემდგომი გამოყენება განსაკუთრებულ ეკოლოგიურ მიდგომას, ზონირებას,რეკონსტრუქცია-რეაბილიტაციასა და რევიტალიზაციას მოითხოვს.ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული საკითხი სამომავლოდ,პროფესიულ, კომპლექსურ კვლევაზე დაყრდნობით ფაქიზ და მრავალმხრივ მიდგომასსაჭიროებს, იმ მიზნით რომ ამ ტერიტორიებმა და შენობებმა თავისი ისტორიული უნიკალურიგანუმეორებლი სახით, მაგრამ სრულიად ახალი ფუნქციით მეორედ დაიბრუნონ სიცოცხლე დაქალაქის სტრუქტურაში საკუთარი ადგილი დაიმკვიდრონ.The Issue of reactivation of territories with former industrial buildings inTbilisi.Valeri Mchedlishvili *ResumeMzia MilashviliThere is discusseed such an actual issue, as the reactivation and revitalization of buildings andterritories formerly used for industry.There is analyzed successful and interesting examples of revitalization of industrial buildings andterritories from international practice. The problem has been solved by replacing industrial buildings fromthe central parts and giving new function to these former industrial territories.Nowadays these zones are holdings central, too important, parts of Tbilisi. The future use of theterritories needs a special point ecological of view, rationalization, restoration, rehabilitation andrevitalization.Inferring from all above mentioned, we believe, that the issue needs future settlement based oncomplex analysis. The aim must be conservation the buildings with their own faces, but giving themdifferent role in the structure of the city architecture.Вопрос реактивации территорий с бывшими промышленными зданиямив ТбилисиМчедлишвили В., Милашвили М.РезюмеРассмотрен актуальный вопрос реактивации и ревитализации территорий бывшихпромышленных зон в г. Тбилиси.Также рассмотрены интересные и успешные примеры международной практики ревитализациипромышленных районов и зданий, в которых эти вопросы решены вынесением промышленныхпредприятий из центра города с определением их новых функций.В настоящее время промзоны в Тбилиси занимают центральные районы города, дальнейшееиспользование их требует специального экологического подхода, зонирования и их реконструкции -реабилитации и ревитализации.Исходя из всего вышеупомянутого, мы считаем, что решение этого вопроса в будущем требуетпрофессионального, всеобъемлющего научно-исследовательского и многостороннего подхода, длятого чтобы эти районы и здания со своей исторической и уникальной неповторимостью приобрелисовершенно новые функции и заняли свое место в структуре города.49

ქალაქთმშენებლობითი ასფიქსია – განმაპირობებელი ფაქტორები,კრიზისის დაძლევის ამოცანები(თბილისის მდგრადი განვითარების პრობლემების კონტექსტში)გ. შაიშმელაშვილი0175, თბილისი, კოსტავას 77საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტიარქიტექტურის, ურბანისტიკის და დიზაინის ფაკულტეტისgia.shai@hotmail.comქალაქებისა და ტერიტორიების მდგრადი განვითარების საერთაშორისო მეთოდიკისშესწავლა და თანამედროვე რეალიებთან ადაპტაციის უზრუნველყოფა თანამედროვე ქართულიურბანისტიკის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ამოცანად უნდა იქნეს მიჩნეული.ამ თვალსაზრისით, განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს –• გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ევროსაბჭოს, საერთაშორისო სამეცნიეროსაზოგადოებისა და ინსტიტუტების მდგრადი განვითარების თეორიისა და პრაქტიკისსრულყოფისაკენ მიმართული ძალისხმევა;• ურბანისტიკის პრობლემების მდგრადი განვითარების პრინციპებზე დაფუძნებულიმიდგომების ჩასახვისა და ევოლუციის პროცესის თავისებურება.ჯერ კიდევ XX ს. 80-იანი წლების დასაწყისში, როდესაც ევროპაში აშკარად გამოიკვეთაქალაქთმშენებლობითი კრიზისი, ევროპის საბჭოს ეგიდით საფუძველი ჩაეყარა ქალაქებისაღორძინების ევროპულ კამპანიას დევიზით – „ქალაქებში უკეთესი ცხოვრებისათვის“.ამ კამპანიის ეგიდით 1982 წელს ბერლინში გამართული გენერალური კონფერენციის მიზანსწარმოადგენდა – ევროპული ქალაქების მომავლის ურბანული განვითარებისთვის მეცნიერულიკონცეფციის შემუშავება.გაცხადდა, რომ:• ევროპული ქალაქთმშენებლობითი კრიზისის დაძლევა თხოულობდა ქალაქისადმიდამოკიდებულების ფუძემდებლურ ცვლილებებს;• ევროპის ქალაქების ეკონომიკური უკუსვლის, დემოგრაფიული სტაგნაციისა დამიგრაციის ნაკადების შემცირების პირობებში, ქალაქების ევოლუციის თავისებურებაგამოხატულობას უნდა პოვებდეს არსებული ურბანული სტრუქტურის გარდაქმნა-რეკონსტრუქციაში და არა თავისუფალი პერიფერიული ტერიტორიების ათვისებაში.XXს. 80-იან წლებს განეკუთვნება, აგრეთვე „ეკო განვითარებისა“ და „განვითარება ნგრევისგარეშე“ ცნებების გაჩენა. 1980 წელს მიღებული მსოფლიო ბუნების დაცვის სტრატეგიაწარმოადგენდა პირველ საერთაშორისო დოკუმენტს, რომელიც შეიცავდა სიტყვათა წყობას –„მდგრადი განვითარება“.ევროპული კონტინენტის მდგრადი სივრცითი განვითარების ფუძემდებლური პრინციპებისშემუშავების ბაზისს და სივრცითი განვითარების სფეროში ძირითადი მიმართულებებისგანმსაზღვრელ პირველ ეპოქალურ დოკუმენტს წარმოადგენს რეგიონულ-სივრცითიდაგეგმარების ევროპული ქარტია; ტორემოლინოს (ესპანეთი) ქარტია (1983.20.05);რეგიონულ-სივრცითი დაგეგმარების ქარტია, როგორც ევროპული სივრცითი დაგეგმვისსფეროში პირველი სახელმძღვანელო, განსაზღვრავს იმ მიზნებს, რომლებიც საფუძვლად უნდადაედოს სივრცითი დაგეგმარების პოლიტიკას. ასეთ ფუძემდებლურ მიზნებად მიჩნეულია:• რეგიონების დაბალანსებული სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება;• ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება;• ბუნებრივი რესურსების პასუხისმგებლობით აღჭურვილი მართვა და გარემოს დაცვა;• მიწის რაციონალური გამოყენება.ქარტია ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ რეგიონულ-სივრცითი დაგეგემარების ყურადღებისცენტრში დგას „ადამიანი და მისი კეთილდღეობა“. იგი მიუთითებს სივრცითი დაგეგმარებისპროცესში მოქალაქეთა აქტიური მონაწილეობის აუცილებლობაზე და მიიჩნევს, რომ50

ადგილობრივ რეგიონულ და რეგიონთაშორის პროექტებში ევროპული საზოგადოებისჩართულობა, როგორც სოციალური თანხმობის ხელშემწყობი ფაქტორი:• უზრუნველყოფს სივრცითი დაგეგმარების პროცესის შესაძლებლობათა ზრდას;• წარმოადგენს მოქალაქეების მიერ ერთიანი „ევროპული იდეის“ აღიარებისმნიშვნელოვან წინაპირობას.ქარტიის მიხედვით, რეგიონულ-სივრცითი დაგეგმარება უნდა ითვალისწინებდეს სივრცისორგანიზაციაზე ზეგავლენის მქონე მრავალი ინდივიდუალური და ინსტიტუციონალიზებულიგადაწყვეტილების მიმღები სუბიექტის აზრს, საბაზრო გავლენებს, სოციალურ-ეკონომიკურ დაგარემოს თავისებურებებს.ქარტია რეგიონულ-სივრცით დაგეგმარებას განმარტავს, როგორც :• „სამეცნიერო დისციპლინას, ადმინისტრაციულ ტექნიკასა და განვითარებისპოლიტიკას“;• დაბალანსებული რეგიონული განვითარებისა და საერთო სტრატეგიასთანშეთანხმებული სივრცის ორგანიზებისაკენ მიმართულ მრავალდისციპლინარულ მიდგომას.ქარტიის მიხედვით რეგიონულ-სივრცითი დაგეგმარება ევროპული საზოგადოებისგანვითარების მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია. ამასთანავე, ამ სფეროში საერთაშორისოთანამშრომლობა წარმოადგენს მნიშვნელოვან წვლილს ევროპული იდენტურობისგაძლიერებაში.რეგიონულ-სივრცითი დაგეგმარების ევროპული ქარტიის მიღების შემდეგ ქალაქების,რეგიონებისა და მთლიანად ევროპული კონტინენტის მდგრადი განვითარების თემამფუძემდებლური მნიშვნელობა შეიძინა.მსოფლიო თანამეგობრობის მიერ მდგრადი განვითარების პრინციპების აღიარებასთანდაკავშირებული ისტორიული პროცესებიდან ყურადღებას იქცევს გარემოსა და განვითარებისსაერთაშორისო კომისიის (ე.წ. ბრუნტლანდის კომისიის) 1987 წლის მოხსენება – „ჩვენი საერთომომავალი“. ამ მოხსენებისადმი გამოკვეთილი ინტერესის საგანს შეადგენს მდგრადიგანვითარების, როგორც მომავალი თაობების ინტერესების დაცვის საიმედო მექანიზმის,ფორმულირება. „მდგრადი განვითარების შემთხვევაში, დღევანდელი დღის მოთხოვნებისდაკმაყოფილება მომავალ თაობებს არ უსპობს შესაძლებლობას თავიანთი მოთხოვნილებებისდაკმაყოფილებაში“.ბრუნტლანდის მოხსენებამ დასაბამი დაუდო განუყოფელი მთლიანობის სახითწარმოდგენილ ახალ ტრიადას – ეკოლოგიური, სოციალური და ეკონომიკური ერთიანობისმდგრად კონცეფციას.მდგრადი განვითარება დაფუძნებულია სამ ძირითადი პრინციპზე, რომელთაგან ყველათანაბრად მნიშვნელოვანია: ეკონომიკური განვითარება, სოციალური ერთობა და გარემოსდაცვა, რაც კულტურულ და ბუნებრივ მემკვიდრეობასაც მოიცავს. ამასთანავე, დაუშვებელია ამსამი პრინციპიდან რომელიმე მათგანის მიმართ უპირატესობის მინიჭება.*გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ 1992 წელს რიო-დე-ჟანეიროში გამართულიგარემოს განვითარებისადმი მიძღვნილი კონფერენციის მთავარ თემას წარმოადგენდა„მდგრადი განვითარება“.შემუშავებულ იქნა გლობალური პროგრამა “XXI-ე საუკუნის დღის წესრიგი“ და კონვენციათაპაკეტი,** რომელთა მიხედვითაც გარემოს დაცვა სახელმწიფოთა პასუხისმგებლობაზე იყოდაფუძნებული.* სწორედ დაუბალანსებელი ეკონომიკური განვითარება იქცა გლობალური ეკოლოგიური კრიზისებისადა გარემოს დაბინძურების წყაროდ.** კლიმატური ცვლილებების შესახებ ჩარჩო კონვენცია, ბიოლოგიური მრავალფეროვნებისა დაგაუდაბნოების წინააღმდეგ ბრძოლის კონვეციები.51

თავისი პრაქტიკული მიზანდასახულობით, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭებაგაერთიანებული ერების ოგანიზაციის მიერ დაფუძნებულ „დასახლებული პუნქტებისმდგრადი განვითარების“ სპეციალურ პროგრამას – „გაერო – ჰაბიტატი“.პროგრამის დოკუმენტები შეიცავენ ქალაქებისა და ტერიტორიების მდგრადი განვითარებისსტრატეგიული გეგმების შემუშავების იდეოლოგიურ და მეთოდოლოგიურ ასპექტებს.ევროპის საბჭოს მიერ უკანასკნელი ათწლეულების მანძილზე მიღებული ტერიტორიულიგანვითარების პერსპექტივების განსაზღვრაზე ორიენტირებული დოკუმენტებიდანყურადღებას იქცევს „ევროპული კონტინენტის მდგრადი სივრცითი განვითარებისსახელმძღვანელო პრინციპები“. სივრცითი ან რეგიონალური დაგეგმვის ცნება, თანამედროვეევროპულ კონტექსტში, ნიშნავს ტერიტორიის ელემენტებისა და კავშირების მართვასთანდაკავშირებულ ორგანიზებული ქმედებების სისტემას, რომელიც სივრცითი ცვლილებების(განვითარების) ოპტიმიზაციისკენაა მიმართული.ევროპის სივრცითი განვითარება (მაკროდონეზე) განისაზღვრება ორი ძირითადი სუბიექტისევროკავშირისა და ევროსაბჭოს მიერ.სივრცითი განვითარების შესაბამის ინსტრუმენტებს შეადგენენ:• ევროკავშირისათვის – სივრცითი განვითარების ევროპული პერსპექტივა (ESDP);• ევროსაბჭოსათვის – „ევროპული კონტინენტის მდგრადი სივრცითი განვითარებისფუძემდებლური პრინციპები“.ევროპის სივრცითი-რეგიონული პოლიტიკის პრიორიტეტებს შეადგენს :• დეპრესიული და სტრუქტურული თვალსაზრისით სუსტი ტერიტორიებისმხარდაჭერა;• საერთაშორისო რეგიონთაშორისი ურთიერთმოქმედების პროგრამები (ინტერრეგ);• ქალაქური არეალების განვითარების პროგრამები;• ინოვაციური აქტიურობის პროგრამები;• სპეციალური პროგრამები ევროკავშირში მისაღები და კანდიდატი ქვეყნებისათვის,რაც ევროკავშირის თანამეგობრობის გარე კავშირების ინტერესებს უკავშირდება.*ევროპული სივრცითი განვითარების პოლიტიკა აქცენტს აკეთებს ევროპის კონტინენტზე,ცალკეული სახელმწიფოების საზღვრებს მიღმა გადაჭიმული დიდი რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკურ და ეკოლოგიურ საკითხებზე, როგორც აქტიური ევროპული ინტეგრაციისსპეციფიკურ გამოვლინებაზე.ყურადღების ცენტრშია მოქცეული აღმოსავლეთ და დასავლეთ ევროპას შორის ცხოვრებისდონის გათანაბრების მიზნით შემუშავებული კომპლექსური ღონისძიებები, მათ შორის:ინფრასტრუქტურის განვითარება, მცირე და საშუალო ქალაქების გაძლიერება, კერძოსექტორთან თანამშრომლობის გაფართოება, გარემოს დაცვის პრობლემატიკა, უცხოურიინვესტიციებისათვის ევროპული რეგიონების მიმზიდველობის გაზრდა.ევროსაბჭო მიიჩნევს, რომ ქალაქებისა და ტერიტორიების სივრცითი დაგეგმვის ძირითადამოცანებს შეადგენს :• საზოგადოებაში სოციალური თანხმობის მიღწევა;• ყველა ევროპული რეგიონის მდგრადი და დაბალანსებული განვითარება;• დემოკრატიული სტრუქტურების გაძლიერება და ევროპის საერთაშორისოკონკურენტუნარიანობის ამაღლება.მდგრადი განვითარების კონცეფციაში განსაკუთრებული ადგილი განეკუთვნებათ ქალაქებს,როგორც სამრეწველო და ეკონომიკური განვითარების ცენტრებს – ბუნებრივი რესურსებისუდიდეს მომხმარებლებს და, ამდენად, გარემოს დაბინძურების წყაროებს._______________________________________________________________________________________* ამ მიზნებზეა ორინეტირებული პროგრამის პაკეტი, მათ შორის “ალპური სივრცე”, “არქიმედი”(მოიცავს საბერძნეთს, სიცილიასა და კალაბრიას), “ატლანტიკური ოლქი”, “ბალტიის რეგიონი”, CADSESცენტრალური ევროპა, ადრიატიკა და დუნაი, “ჩრდილო პერიფერია”.52

„ევროპაში ურბანული პოლიტიკის ასპექტების შესახებ“, (რეკომენდაცია 19, 1996 წ.)* ხაზსუსვამს ქალაქების გრძელვადიანი ურბანული პროგრამებისა და პროექტების მდგრადიგანვითარების კონცეფციის საფუძველზე განხორციელების აუცილებლობას. მკაფიოდაყალიბებს ფუძემდებლურ მოთხოვნას, „ხელი უნდა შეუწყოს ეკონომიკურ განვითარებას ისე,რომ საფრთხე არ შეექმნას გარემოს ხარისხსა და ეკოლოგიურ ბალანსს.“XX საუკუნემ, როგორც ქალაქებისა და განსახლების სისტემების უპრეცედენტო ზრდისსაუკუნემ, აშკარად ცხადყო მდგრადი განვითარების პრინციპების ურბანული დაგეგმარებისა დატერიტორიული დაგეგმვის სფეროში დანერგვის გადაუდებელი საჭიროება.ურბანული განვითარების თეორიასა და პრაქტიკაში მნიშვნელოვან ადგილს იმკვიდრებს„ტერიტორიების მდგრადი განვითარების ცნება“.„XXI საუკუნის დღის წესრიგის“, როგორც რიო-დე-ჟანეიროს 1992 წ. კონფერენციაზემიღებული მთავარი დოკუმენტის, რეალიზაციის უმნიშვნელოვანეს მიმართულებადაღიარებულ იქნა ქალაქებისა და რეგიონების მდგრადი განვითარების სტრატეგიებისშემუშავების აუცილებლობა.იგი გულისხმობს:ქალაქთმშენებლობით მოღვაწეობაში ადამიანის უსაფრთხოების, ცხოვრებისა დამოღვაწეობის ხელსაყრელი პირობების უზრუნველყოფას;გარემოზე სამეურნეო და სხვა ნებისმიერი საქმიანობის ნეგატიური ზეგავლენის შეზღუდვას;ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და რაციონალური გამოყენების უზრუნველყოფას –დღევანდელი და მომავალი თაობების ინტერესების გათვალისწინებით.ქალაქების მდგრადი განვითარებისადმი გაზრდილი ყურადღების გამოხატულებად უნდაიქნეს მიჩნეული საერთაშორისო პრაქტიკაში აპრობირებულ ქალაქთმშენებლობითიდოკუმენტაციის სისტემაში სტრატეგიული გეგმის ინტეგრირება.ქალაქები გაცხადდა, როგორც მდგრადი განვითარების პრინციპების რეალიზებისცენტრები: „თითოეულმა ქალაქმა უნდა იპოვოს თავისი საკუთარი გზა მდგრადიგანვითარებისათვის... და ძლიერი მხარის გათვალისწინებით შეიმუშაოს მდგრადიგანვითარების ადგილობრივი სტრატეგია.“**ახალი დოკუმენტი (სტრატეგიული გეგმა), როგორც ქალაქის გენერალური გეგმისშემუშავების საფუძველი, წარმოადგენს ქალაქის საზოგადოებისა და ადმინისტრაციისკონსოლიდაციის უზრუნველყოფის მთავარ ინსტრუმენტს.ქალაქის სტრატეგიული გეგმის არსის გარკვევის, მისი მიზნებისა და ამოცანების შესახებზოგადი ინფორმაციის თვალსაზრისით, როგორც გარკვეული ეტალონი, ქვემოთ მოყვანილიალონდონის სტრატეგიული განვითარების გეგმა. (2005-2008 წწ).დოკუმენტში ასახულია რეგიონული სტრატეგიული დაგეგმვის რაციონალურიმეთოდოლოგიური პრინციპები.სტრატეგიული გეგმა ეხება რეგიონის ყველაზე მნიშვნელოვან პრობლემურ ზონებს,ფოკუსირებას ახდენს განვითარების პრიორიტეტული მიმართულებების დადგენაზე ძლიერიდა სუსტი მხარეების, შიდა და გარე საფრთხეების გათვალისწინებით.სტრატეგიული გეგმა-დოკუმენტი შეიცავს:• რეგიონის კონკურენტუნარიანობის ზრდისა და განვითარების კონცეპტუალურდებულებებს;• კონკრეტული ღონისძიებებისა და სტრატეგიის პრაქტიკული რეალიზაციისწინადადებებზე დაფუძნებულ ხანგრძლივვადიან ხედვას;• სტრატეგიულ რეგიონულ დაგეგმვას, როგორც რეგიონის მართვის სისტემაში ჩართულიუწყვეტი პროცესის საკვანძო ინსტრუმენტს.* ევროპის ხელისუფლების ადგილობრივი და რეგიონული ორგანოების კონგრესი; მე-3 სესია.** “ევროპის ქალაქების ქარტია მდგრადი განვითარებისათვის (აალბორგის ქარტია), დანია, 1994წ.”53

რაც შეეხება მისიას, როგორც ლონდონის სტრატეგიული გეგმის იდეოლოგიურ ორიენტირს,იგი ეფუძნება:• გრძელვადიან ეკონომიკურ ზრდაზე, სოციალურ სამართლიან სისტემასა და გარემოსგაუმჯობესებაზე ორიენტირებულ განვითარებადი მსოფლიო ქალაქის შექმნის იდეას.• ლონდონის სტრატეგიული გეგმა მუშავდება ყოველწლიურად სამი წლის ვადით.ამასთანავე, ყოველ წელს იქმნება ახალი გეგმა, რომელიც ითვალისწინებს წინა წლების მასალასახალ პრობლემებთან და პრიორიტეტებთან შესაბამის კონტექსტში.გასული საუკუნის ბოლო ათწლეულში, გლობალურ გამოწვევებზე რეაგირების მიზნით, რიგპოსტსაბჭოთა ქვეყნებში თავი იჩინა მდგრადი განვითარების კონცეფციაზე გადასვლისპროცესმა. ამ პროცესის დამახასიათებელ თავისებურებად იქცა ქალაქებისა და რეგიონებისმდგრადი განვითარების მიზნებზე ორიენტირებული მიდგომების ფორმირება და მდგრადიგანვითარების ცენტრების შექმნა.განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციისთანამშრომლობამ დასახლებული პუნქტების ცენტრებთან (გაერო ჰაბიტატი). ამთანამშრომლობის პრაქტიკულ შედეგს წარმოადგენს „ქალაქების მდგრადი განვითარებისსისტემების ფორმირების მეთოდოლოგიური საფუძვლების“ შემუშავება.პოსტსაბჭოთა სივრცეში ქალაქური სტრატეგიების პირველი ტალღისათვის ლეონტიევისცენტრის მიერ შეიქმნა სტანდარტი, რომელიც ევროპული და ამერიკული პრაქტიკის სინთესზეიყო დაფუძნებული. სტანდარტი, პოსტსაბჭოთა ქვეყნების ევოლუციის თავისებურებისგათვალისწინებით, ითვალისწინებს ორ ასპექტს –საბჭოთა დაგეგმვისათვის ტრადიციულირაოდენობრივი დეტალიზაციის და კომპლექსურობის უარყოფასა და მის საბაზროკონკურენტულ გარემოში ქალაქის ახალწარმოქმნილ მოთხოვნებთან ადაპტაციასა დაგანვითარების ამოცანებს. ექსპერტთა დაკვირვების შედეგებზე დაყრდნობით, ბიზნესმენთაუმეტესობა და მოსახლეობა სტრატეგიულ გეგმას უკავშირებენ ქალაქის სტაბილურობასა დამომავლის განჭვრეტის შესაძლებლობას.ზოგადად, ქალაქის სტრატეგიული გეგმისათვის დამახასიათებელია: სასურველი მომავლისხედვის აღწერა, მისიის ფორმულირება, პრიორიტეტების განსაზღვრა, კონკურენტუნარიანობისადა ქალაქის განვითარების მამოძრავებელი გარე ძალების ანალიზი, განვითარების სუბიექტებისანალიზი და მათი ინტერესების გათვალისწინება, სტეიკჰოლდერების მონაწილეობა,მოლაპარაკებები, მონიტორინგი.გამოქვეყნებულ სტრატეგიულ გეგმაში ასახული იდეებისა და პრინციპების ერთობლიობააყალიბებს ორიენტირებს ბიზნესისათვის, ინვესტირებისათვის, ქალაქის ხელისუფლებისა დამოსახლეობისათვის. ხელს უწყობს მიმდინარე გადაწყვეტილების არჩევას პერსპექტიულიხედვების გათვალისწინებით.ქალაქის სტრატეგიული დაგეგმვის მექანიზმმა უნდა უზრუნველყოს ქალაქის განვითარებისსოციალურ-ეკონომიკური, სივრცითი და ინსტიტუციური ასპექტების კოორდინაცია.ქალაქების სტრატეგიული განვითარების პოსტაბჭოთა ლიდერებად მიჩნეულია სანკტ-პეტერბურგი, ნოვოსიბირსკი, ეკატერინბურგი.იმ გარემოებათა შორის, რომელთაც პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში განაპირობეს ქალაქებისსტრატეგიული დაგეგმვის ინტერესი, ექსპერტების მიერ სახელდება კონკრეტულისაერთაშორისო პროექტის რეალიზაციის (ან შემუშავების) მიზნით სახსრების მოძიება, რაცგამოიხატა სანკტ-პეტერბურგისა და ყაზანისათვის მსოფლიო ბანკის მიერ გამოყოფილი სესხით.სტრატეგიული დაგეგმვის ფარგლებში გამოკვეთილია ორი მიმართულება: პირველი – თვითსტრატეგირება, როგორც განვითარების გეოპოლიტიკური მასშტაბის ახალი მიმართულებისძიება, ნაციონალური იდეა, მისია ქალაქის დონეზე;მეორე, მართვის პრაქტიკული მოდელების შექმნა, როგორც სტრატეგიული ამოცანებისეფექტური რეალიზების საფუძველი.54

განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ქალაქის მისიის – ქალაქის განვითარების სამომავლოსტრატეგიული სტატუსის – დადგენა. მისია შეიძლება წარმოდგენილ იქნეს, როგორცგანუყოფელი მთლიანის ორი ურთიერთდაკავშირებული მხარე, ერთი მხრივ, გარე ფაქტორებისგათვალისწინებით – ქალაქის ადგილი რეგიონულ, ნაციონალურ და გლობალურ კონტექსტში;მეორე მხრივ, ქალაქის შიდა გარემოებათა გათვალისწინებით – ქალაქის სპეციფიკისგანმაპირობელი ფაქტორები და ქალაქის მოსახლეობის კომფორტული ცხოვრებისუზრუნველყოფასთან დაკავშირებული მახასიათებლები.აღნიშნულის საილუსტრაციოდ ქვემოთ მოხმობილია სანქტ-პეტერბურგის სტრატეგიულიგანვითარების მთავარ მიზნებში ასახული ქალაქის მისია:• მოსახლეობის ყველა ფენის ცხოვრების დონის სტაბილური გაუმჯობესება;• მრავალფუნქციური ქალაქისა და ქვეყნის მსოფლიო ეკონომიკაში ინტეგრირება;• სანქტ-პეტერბურგის, როგორც ბალტიის ზღვისა და ჩრდილო-დასავლეთ რუსეთისრეგიონის მთავარი საკონტაქტო ცენტრის განმტკიცება.ინტერესს იწვევს პოსტსაბჭოთა ქვეყნების პროფესიული საზოგადოების კრიტიკულიდამოკიდებულება გარდამავალ პერიოდში ქალაქთმშენებლობის სფეროში მომხდარიცვლილებების მიმართ. სავარაუდოა, რომ ქვემოთ მოყვანილი შეფასებები მეტ-ნაკლებადეხმიანება ურბანისტიკის როლის დაკნინების საქართველოსთვის დამახასიათებელთანამედროვე ტენდენციებს :• მიწისა და უძრავი ქონების ბაზრის თვითრეგულირების მექანიზმი ვერ უზრუნველყოფსცალკეული დასახლებებისა და მთლიანად ქვეყნის ჰარმონიულ მდგრად სივრცით-ტერიტორიულ განვითარებას;• დაუშვებელია ტერიტორიებისა და დასახლებული პუნქტების განვითარების გეგმებისშემუშავებასა და რეალიზაციაზე სახელმწიფოს მიერ პასუხისმგებლობის მოხსნა;განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის მქონე საზღვარგარეთული ქვეყნების გამოცდილებაცხადყოფს, რომ ტერიტორიულ-სივრცითი განვითარების ქალაქთმშენებლობითი დაგეგმვაშეადგენს მთვარობის მოვალეობასა და მისი მოღვაწეობის ერთ-ერთ მნიშვნელოვანმიმართულებას. აღნიშნულის დასტურია ევროპის კონტინეტის სივრცითი განვითარებისსახელმწიფოთაშორისი დაგეგმვის მრავალწლიანი გამოცდილება, რომლის მიხედვითაცქალაქთმშენებლობას დამკვიდრებული აქვს უმნიშვნელოვანესი ნაციონალური რესურსის –მიწის – ეფექტური გამოყენების სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი ინსტრუმენტის ფუნქცია;• გარდამავალ პოსტსაბჭოთა პერიოდში ქალაქთმშენებლობის სფეროში მიღებულიკანონმდებლობა საჭირო სისრულით ვერ ასახავს ქალაქთმშენებლობის საზოგადოებრივმნიშვნელობას ქვეყნის, რეგიონებისა და დასახლებების მდგრად განვითარებაში;• უკანასკნელ წლებში ქალაქთმშენებლობითი მოღვაწეობის ცნებითი აპარატისუსაფუძვლო რევიზიის შედეგად, ქალაქთმშენებლობის დისციპლინაში დამკვიდრებულიტერმინოლოგია მთლიანად იქნა ჩანაცვლებული მიწათმოწყობისა და ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობის ტერმინოლოგიით; *• პროფესიული მიდგომების იგნორირებად უნდა იქნეს მიჩნეული გარდამავალიპერიოდის კანონმდებლობის მიერ „ტერიტორიის განვითარების დაგეგმვის“ ცნების ჩანაცვლება„ტერიტორიული დაგეგმვის“ ტერმინით. ცხადია, ნებისმიერ უწყებასა და კორპორაციასშეუძლია განახორციელოს იმ ტერიტორიის დაგეგმვა, რომელზეც მათი მართვის ზემოქმედებისობიექტებია განთავსებული. მაგრამ, ტერიტორიის განვითარების დაგეგმვა, თავისი არსით, არწარმოადგენს ცალკეული უწყებებისა და კორპორაციების მიზნებზე ორიენტირებულიმიდგომების ჯამს.* აღნიშნულის დასტურია ურბანისტიკის სფეროში საქართველოს კანონის დასახელების პირველივესიტყვათა წყობა – „სივრცითი მოწყობა...“ (და არა სივრცითი განვითარება ან სივრცის ორგანიზება).55

ტერიტორიაზე წარმოდგენილი ყველა დარგობრივი მეურნეობის ობიექტის ინტეგრაციისმთავარი ინსტრუმენტის ფუნქცია განეკუთვნება ქალაქგეგმარებას. იგი ტერიტორიულიკომპლექსის ყველა ქვესისტემის ჰარმონიზირებული მდგრადი განვითარებისაკენ მიმართულიქალაქთმშენებლობითი პროფესიული მოღვაწეობის სფეროა;• ქალაქთმშენებლობაში სამართლებრივი რეგულირების მთავარ ინსტრუმენტადგანიხილება „უფლებრივი ზონირება“ (მიწათსარგებლობისა და განაშენიანების წესები),რომელთა შემუშავებაც არ შეიცავს კომპლექსურ ქალაქთმშენებლობით კვლევებზედაფუძნებულ, ანალიტიკურ და საპროექტო სამუშაოებს, ექსპერტიზას, რაც „უფლებრივზონირებას” აქცევს ჯგუფური და კორპორატიული ინტერესების ლობირების ინსტრუმენტად,გზას უხსნის სუბიექტურ გადაწყვეტილებებს.2010 წელს გამოქვეყნებული „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკა“. სამოქმედო გეგმისშესრულების ანგარიში აღნიშნავს, რომ თანამედროვე ეტაპზე საქართველოში „არ არსებობსმდგრადი განვითარების თანმიმდევრული პოლიტიკა. ჩამოყალიბებული არ არის სახელმწიფოხედვა ბუნებრივი რესურსების მართვისა და ეკონომიკური პოტენციალის რეალიზაციისათვის.რეფორმები და მაღალბიუჯეტიანი პროექტები ხორციელდება სპონტანურად, წინასწარიპოლიტიკისა და სტრატეგიის, სამოქმედო გეგმის, შეფასებისა და პროგნოზირების გარეშე“.საქართველოს, როგორც სრულუფლებიანი პარტნიორის, მსოფლიო თანამეგობრობაშიინტეგრირება, სხვა პირობებთან ერთად, თხოულობს სტრატეგიული ტერიტორიულ-სივრცითიდაგეგმვის მეთოდებისა და ფორმების საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობაშიმოყვანას.რეგიონულ ქალაქთმშენებლობით დაგეგმვასა და გადაუდებელ პროექტირებას საჭიროებსპრაქტიკულად ქვეყნის ყველა რეგიონი. ამავე დროს, პროექტირებას ართულებს სოციალურ-ეკონომიკური დასაბუთების თანამედროვე მეთოდებისა და უტყუარი სტატისტიკური ბაზის არარსებობა.დღეს მთლიანად მოშლილია და ფაქტობრივად აღარ არსებობს ტერიტორიულ-სივრცითიდაგეგმარება, როგორც სახელმწიფო სივრცით-გეგმარებითი ორგანიზაციის ერთიანი სისტემა.მოსალოდნელი ფართომასშტაბიანი პროექტების რეალიზაციის ფონზე განუზომლადიზრდება საქართველოს განსახლების გენერალური სქემის მნიშვნელობა. მათი რეალიზაცია,განსახლების იერარქიულ დონეზე შემუშავებული ეკოლოგიური და სოციალურ-კულტურულიფაქტორების მეცნიერული კვლევების გარეშე, ქვეყნის განსახლების სისტემის ნეგატიურიცვლილებების რეალურ საფრთხეს შეიცავს.საგანგაშო ხასიათს იღებს ქვეყნის მთელ მოსახლეობაში დედაქალაქის მოსახლეობისჰიპერტროფული მასშტაბის ხვედრითი წილი.ქვეყნის დანარჩენი ქალაქების დაბალი ეკონომიკური და სოციალურ-კულტურულიგანვითარების დონე აძლიერებს მიგრაციის ნაკადს ცენტრისკენ; იწვევს ქვეყნის განსახლებისსისტემის დეფორმაციას, რეგიონების აქტიური მოსახლეობისაგან გამოხშირვას და მათ სრულანემიას.აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ თბილისის სტრატეგიული გეგმის შემუშავების კონტექსტშიგადამწყვეტ მნიშვნელობას იძენს ქვეყნის სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვისდოკუმენტაციასთან ორგანულ მთლიანობაში მისი განხილვის საკითხი.ქვეყნის სივრცითი მოწყობის გენერალური სქემა, როგორც უმაღლესი იერარქიული დონისქალაქთმშენებლობითი დოკუმენტი, განსაზღვრავს ქვეყნის სივრცით-ტერიტორიულსტრუქტურას, განვითარების ცენტრების იერარქიას, ინფრასტრუქტურისა და სივრცით-ტერიტორიული განვითარების ძირითად გეგმარებით ღერძებს 1 . ** სრული ჩამონათვალი იხ. საქართველოს კანონი სივრცითი მოწყობისა და ქალაქთმშენებლობის საფუძვლებისშესახებ. 2005 წ. მუხლი 18.4.56

ეჭვგარეშეა, რომ საქართველოს ზოგადსახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის დოკუმენტის არარსებობის ფაქტი გადაულახავ დაბრკოლებას უქმნის: სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვისადა დასახლებული პუნქტების ქალაქთმშენებლობითი დოკუმენტებისმრავალდისციპლინარული მეცნიერული კვლევების საფუძველზე შემუშავებას.ეჭვგარეშეა, რომ სივრცითტერიტორიული დაგეგმვის სფეროში არარაციონალურგადაწყვეტილებათა შედეგების ლიკვიდაციაზე გაწეული დანახარჯები, განუზომლადაღემატება ქვეყნის „სივრცითი მოწყობის გენერალური სქემის“ შემუშავებისათვის საჭიროხარჯებს.წინამდებარე ნაშრომის მიზანდასახულობის კონტექსტში ყურადღებას იქცევს საქართველოსკანონით გათვალისწინებული „სივრცითი მოწყობის გენერალური სქემის“ არარსებობის სხვა,არანაკლებ მნიშვნელოვანი ფაქტორები.ასახავს რა ქვეყნის სივრცით-ტერიტორიული პრობლემისადმი უპასუხისმგებლოდამოკიდებულებას, ამ დოკუმენტის არარსებობის ფაქტი წარმოადგენს ქალაქთმშენელობითიპოლიტიკის ფორმირებაზე უკიდურესად ნეგატიური ზემოქმედების უმნიშვნელოვანესფაქტორს. იგი აფერხებს საქართველოს ინტეგრაციას მდგრადი განვითარების კონცეფციაზედაფუძნებულ სივრცითი განვითარების ზოგადევროპულ სტრატეგიაში.მდგრადი განვითარების პოლიტიკა, თავისი გლობალური ხასიათის გამო, მხოლოდ მაშინხდება ეფექტური, როცა მას ახორციელებს მსოფლიო თანამეგობრობის ყველა ქვეყანა. აქედანგამომდინარე საქართველოს ურბანისტული პოლიტიკის საერთაშორისო გლობალურპოლიტიკაში ინტეგრირება, გარკვეულწილად, სავალდებულო ხასიათს ატარებს.საერთაშორისო ვალდებულება, როგორც გლობალური პოლიტიკის რეალიზაციისსაფუძველი, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს ჩვენი ქვეყნის ურბანისტული პოლიტიკისშემუშავებასა და მისი პრიორიტეტების განსაზღვრას.ურბანისტიკის, როგორც ქალაქებისა და ტერიტორიების მდგრადი განვითარების საბაზისომოღვაწეობის სფეროს, ერთ-ერთ ძირითად პრიორიტეტს უნდა წარმოადგენდეს :• საქართველოს განსახლების ერთიანი სისტემის სრულყოფაზე ორიენტირებულიეკოლოგიური, სოციალური და ეკონომიკური სფეროების დაბალანსებული ურთიერთობისსივრცითი პოლიტიკის გატარება;• თბილისის აგლომერაციის როლისა და მნიშვნელობის განსაზღვრა განსახლებისსისტემაში და დედაქალაქის ეკონომიკური, სამეცნიერო-ტექნიკური და სოციალურ-კულტურული პოტენციალის ეფექტური გამოყენება;• დედაქალაქის ურბანული განვითარების საკითხების განხილვის აუცილებლობააგლომერაციის ტერიტორიულ-სივრცითი ფორმირების პრობლემატიკასთან ორგანულკავშირში ;• რეგიონული ცენტრებისაგან წარმოქმნილი განსახლების ერთიანი საყრდენი კარკასისფორმირება და რეგიონული დისპროპორციის შემცირება;• ქალაქებისა და მათი ეკონომიკური ბაზის ექსტენსიური განვითარების დამკვიდრებულიტენდენციის გადალახვა.ქალაქთმშენებლობის როლის დაკნინების კიდევ ერთ გამოვლინებად უნდა იქნეს მიჩნეული„სივრცითი მოწყობისა ქალაქთმშენებლობის საფუძვლების შესახებ“ საქართველოს კანონის„სამშენებლო კოდექსში“ ინტეგრირების ფაქტი. იგი პრინციპულად ეწინააღმდეგება ევროპულიქვეყნების ქალაქთმშენებლობითი კანონმდებლობის ევოლუციის გამოკვეთილ ტენდენციას –ქალაქთმშენებლობის კანონებისა და ნორმატიული აქტების „ქალაქთმშენებლობითიკოდექსების სახით ფორმირებას“. ** Градостроительное право за рубежом. Процесс и тенденции развития. М., 1990, стр.5.57

საფრანგეთში, სადაც პირველი სახელმწიფო კანონმდებლობა ქალაქთმშენებლობის შესახებ1919 წელს იყო მიღებული, ქალაქთმშენებლობითი კოდექსი მოქმედებს 1954 წლიდან. იგი 1988წელს ორ დამოუკიდებელ სამართლებრივ დოკუმენტად გაიყო – ქალაქთმშენებლობით კოდექსსჩამოსცილდა მშენებლობას მიკუთვნებული დებულებები და ცალკე კანონთა კრებულადჩამოყალიბდა.სამშენებლო სამართალთან მიმართებით, ქალაქთმშენებლობის სამართლისდამოუკიდებლობის ზრდასთან ერთად, იკვეთება სახელმწიფო სამართალთან სხვა დარგებისშეხების ზრდის ტენდენცია. კერძოდ, მიმდინარეობს ქალაქთმშენებლობითი სამართლისინტეგრირება გარემოს დაცვის სამართალთან.ზემოაღნიშნული ტენდენცია უშუალოდ უკავშირდება ევროპული ქვეყნებისქალაქთმშენებლობის საკანონმდებლო ბაზის ევოლუციის ბოლო ათწლეულების მანძილზეგამოკვეთილ თავისებურებას. იგულისხმება ქალაქების განვითარებაში ქალაქთმშენებლობისპრიორიტეტის დადგენა მათ ფორმირებაში მონაწილე სხვა დარგების, უპირველეს ყოვლისა,მშენებლობის სახით.კანონმდებლობის განსაკუთრებული ინტერესის საგანს წარმოადგენს დედაქალაქები.პროექტირების, პროგნოზირებისა და მართვის ობიექტებად გამოყოფილია არა თვითდედაქალაქები, არამედ მათი აგლომერაციები (მეტროპოლიები), როგორც ქვეყნის განსახლებისსისტემის უმნიშვნელოვანესი კომპონენტები. მათი საზღვრები მტკიცდება უმაღლესისაკანონმდებლო ორგანოს მიერ.წინამდებარე სტატიის სათაურში გამოტანილი ქართული ქალაქთმშენელობითი ასფიქსიისერთ-ერთ განმაპირობებელ ფაქტორს, ქალაქთგანვითარების მოთხოვნებთან შეუსაბამოინვესტიციებთან ერთად, შეადგენს ურბანული განვითარების სფეროში განხორციელებულიინსტიტუციური ცვლილებები.ქალაქთმშენებლობის პოლიტიკის შემუშავებასა და რეალიზაციაზე პასუხისმგებელისახელმწიფო ორგანოს, ურბანიზაციის სამინისტროს ლიკვიდაციამ ამ სფეროს მოუსპო ერთიანიორგანიზაციული, მაკოორდინირებელი და სამეცნიერო-მეთოდური საფუძველი.ლიკვიდირებული სამინისტროს ნაცვლად ეკონომიკის სამინისტროში ურბანულიგანვითარების სტრუქტურული ერთეულის შექმნა არ შეესაბამება როგორც ურბანისტიკისროლისა და მნიშვნელობის აღიარების საერთაშორისო ტენდენციებს, ასევე მდგრადიგანვითარების მოთხოვნებს.ევროპაში ურბანისტული პოლიტიკის ასპექტების შესახებ რეკომენდაციის (#19; 1996)მიხედვით „საზოგადოების ყურადღება სულ უფრო მეტად იქნება კონცენტრირებულიქალაქების პრობლემებზე, რაც გაზრდის ქალაქთმშენელობის მნიშვნელობას. ბევრისაერთასორისო ორგანიზაცია სერიოზულად განიხილავს ურბანისტულ საქმეთასპეციალიზირებული სექტორთაშორისი სამინისტროების ან კომისიების შექმნის საკითხს.მდგრადი განვითარების პრინციპების რეალიზაცია აქტუალობას მატებს ურბანისტულიპოლიტიკის შემუშავების აუცილებლობას“.** გაეროს 1987 წ. ბურტლანდის კომისიის მოხსენების მიხედვით, მდგრადი განვითარება წარმოადგენს არაჰარმონიის უცვლელ მდგომარეობას, არამედ ცვლილებების პროცესს. ამ პროცესში რესურსების ექსპლოატაციისმასშტაბები, ინვესტიციების მიმართულება და ინსტიტუციური ცვლილებები თანამედროვე და მომავალი თაობებისსაჭიროებებთან უნდა იყოს შეთანხმებული.58

ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში კომუნისტური წყობის დანგრევამ შექმნაევროპისათვის ერთიანი ურბანისტული პოლიტიკის შემუშავების უნიკალური შესაძლებლობა,რაც ევროპის ინტეგრაციის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია. ამ ქვეყნებშიცენტრალიზებული ეკონომიკის შეცვლა სახელმწიფო მართვის დეცენტრალიზაციით იმასნიშნავს, რომ ურბანული განვითარების მიზნებმა ქალაქები მოსახლეობის ახალადწარმოქმნილიმოთხოვნების დაკმაყოფილებისაკენ შემოაბრუნოს.ევროპაში XX ს. 80-იან წლებში დაწყებული ინსტიტუციური ცვლილებები და გარემოს დაცვისსამინისტროს შექმნა წარმოადგენდა გლობალური ეკოლოგიური კრიზისის დაძლევის მიზნებზედაფუძნებულ გადაწყვეტილებას. ეს ინსტიტუციური ცვლილება, იმავდროულად, რეაგირებაიყო რომის კლუბის მიერ 1972 წელს გამოქვეყნებულ მოხსენებაზე –„ზრდის საზღვრები“.მოხსენების მიხედვით, თითქმის მთლიანად იყო ამოწურული ბუნებრივი რესურსები, ზღვრულმიჯნას აღწევდა ინდუსტრიის ზრდაც. შექმნილი ვითარება მოხსენებაში შეფასებული იყო,როგორც გლობალური ეკოლოგიური კრიზისი და მისი დაძლევის პირობად მიიჩნეოდამდგრადი განვითარების კონცეფციის შექმნა.*სწორედ ევროპის ურბანისტული პოლიტიკისა და მდგრადი განვითარების პრინციპებისგათვალისწინებით, საფრანგეთის ქალაქთმშენელობის სფეროს სახელმწიფო სტრუქტურა,ტრანსპორტის ინფრასტრუქტურისა და აღჭურვილობის სამინისტროს შემადგენლობიდანგადავიდა ეკოლოგიისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროში.ამასთანავე, ქალაქთმშენებლობის სახელმწიფო სტრუქტურის ეკონომიკის სამინისტროშიგადატანის ფაქტი, როგორც დღეს არსებული რეალობა, შეიცავს ინტერესთა კონფლიქტის აშკარანიშნებს. იგი კატეგორიულად ეწინააღმდეგება მდგრადი განვითარების კონცეფციის მოთხოვნას– ქალაქთმშენებლობის სფეროში არსებული ფორმით განხორციელებული ინსტიტუციურიცვლილება ვერ პასუხობს თანამედროვე და მომავალი თაობების საჭიროებებთან შეთანხმებისპრინციპს.თავისი შედეგების მიხედვით, განხორციელებული ინსტიტუციური ცვლილება ზღუდავსდაუბალანსებელი ეკონომიკის ბუნებრივ და კულტურულ გარემოზე ნეგატიური ზემოქმედებისთავიდან აცილების შესაძლებლობას.თბილისის ღია ურბანულ სივრცეებში, პარკებში, კულტურული მემკვიდრეობის არეალებშივანდალურად შეჭრილი ახალმშენებლობები სწორედ დაუბალანსებელ ეკონომიკაზექალაქთმშენელობის როლის ნულოვანი ზეგავლენის შედეგია.არსებობს სამწუხარო ვარაუდი, რომ კულტურული მემკვიდრეობა უფრო ფართოეკონომიკურ ინტერესებს ეწირება.ქალაქთმშენებლობის როლის დაკნინების არანაკლებ მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენსქალაქთმშენებლობის დოკუმენტაციასთან შეუსაბამო ინვესტიციის რეალიზება.საქართველოს ქალაქების ბოლო წლების ურბანული განვითარების პრობლემებიგანპირობებულია იმ ეკონომიკური სიტუაციის უნიკალობით, რომლის ძირითადმახასიათებელს შეადგენს გეგმიური ცენტრალიზებული ეკონომიკიდან საბაზრო ეკონომიკაზეგადასვლა.ქალაქის ფორმირება და მისი გეგმარებითი სტრუქტურის ნებისმიერი ცვლილება საბაზროფაქტორებითაა განპირობებული.ერთ-ერთ ასეთ ფაქტორს წარმოადგენს საინვესტიციო რესურსი.ურბანული განვითარების თანამედროვე ეტაპზე, ცენტრალიზებული ეკონომიკისათვისდამახასიათებელი სახელმწიფო კაპიტალური დაბანდებები ჩანაცვლებულია სწრაფიკომერციული ეფექტის მიღებაზე გათვლილი კერძო ინვესტიციებით.* სადღეისოდ ეკონომიკის სამინისტროს ქალაქთმშენებლობითი ფუნქციის სტრუქტურაში არც ერთიპროფესიონალი არქიტექტორ-ურბანისტი აღარ მუშაობს.59

შექმნილ ვითარებაში, როდესაც მუნიციპალიტეტებს ქალაქთმშენებლობითიდოკუმენტაციების შემუშავებისა და მათი რეალიზაციისათვის საკმარისი საბიუჯეტო სახსრებიარ გააჩნიათ, კერძო ინვესტორებისა და კორპორაციებისთვის პრიორიტეტს წარმოადგენსქალაქების ურბანული პოლიტიკის ინტერესები.ინვესტიციების მოზიდვა და მათი რეალიზაცია პირდაპირ კავშირშია ქალაქის ურბანულიგანვითარების პრობლემების გადაწყვეტასთან.სადღეისოდ დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით ინვესტიციების მართვა ხორციელდებაურბანული განვითარების სასიცოცხლო მიზნებისა და ამოცანების გათვალისწინების გარეშე. ამპროცესის აშკარა ქაოსური ხასიათი ქალაქის გეგმარებითი სტრუქტურის დეფორმაციისრეალურ საფრთხეს შეიცავს.ქალაქთმშენებლობითი დოკუმენტაციის არარსებობის ან არსებული ქალაქთმშენებლობითიდოკუმენტაციის იგნორირების შემთხვევაში განხორციელებული ინვესტიცია ქალაქური დაბუნებრივი გარემოს განადგურების ინსტრუმენტის ფუნქციას იძენს.ინვესტორების ინტერესებისა და საზოგადოების ინტერესების დაბალანსება წარმოადგენსსაქართველოს ქალაქებისა და ქვეყნის განსახლების მდგრადი განვითარების აუცილებელპირობას.კულტურულ მემკვიდრეობაზე პასუხისმგებელ მინისტრთა ევროსაბჭოს IV კონფერენციაზე(ჰელსინკი, 1996 წ.) წარმოდგენილ იქნა კულტურული მემკვიდრეობის დაცვისა დაშენარჩუნების ახლებური სტრატეგია. ამ სტრატეგიის მიხედვით მდგრადი განვითარებისპროცესში მნიშვნელოვანი როლი განეკუთვნა კულტურულ მემკვიდრეობას, როგორცბუნებრივი გარემოს განუყოფელ კომპონენტს: „მდგრადი განვითარების ფილოსოფიამდგომარეობს იმაში, რომ შევძლოთ ჰარმონიულად შევაჯეროთ განვითარება და კონსერვაციაიმგვარად, რომ არ დავაზარალოთ მომავალ თაობათა საჭიროებები“.კულტურული მემკვიდრეობისადმი, როგორც მდგრადი განვითარების რესურსისადმი,ქალაქგეგმარებითი მიდგომა ასახულია თბილისის დღეს მოქმედ გენერალურ გეგმაში: კულტურული მემკვიდრეობის მხოლოდ შენარჩუნება საკმარისი არ არის; მემკვიდრეობა თავისთავად სოციალური და ეკონომიკური პროგრესის ერთ-ერთი მთავარიმამოძრავებელი ძალაა; კულტურული მემკვიდრეობა სოციალური და ეკონომიკური ზრდის სტიმულატორია დაარა შემზღუდავი; კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის შენარჩუნებაზე ორიენტირებული დაადგილობრივი ტრადიციების პატივისცემაზე დაფუძნებული ტურიზმისინფრასტრუქტურაში შემოზიდული ინვესტიციები ზრდის ცხოვრების ხარისხს, ავითარებსბიზნესს ხელს, უწყობს ახალი სამუშაო ადგილების ფორმირებას.ლიტერატურა1. Градостроительное право за рубежом. Обзорная информация.М.,1990.2. სივრცითი მოწყობა და ქალაქთმშენებლობის საფუძვლების შესახებ – საქართველოსკანონი, 2005 წ.3. ევროსაბჭოში ურბანისტული პოლიტიკის ასპექტების შესახებ. რეკომენდაცია №19(1996). ევროპის ხელისუფლების ადგილობრივი და რეგიონული ორგანოებისკონგრესი. მე-3 სესია.60

4. „ევროპის ქალაქების ქარტია მდგრადი განვითარებისათვის“ (აალბორგის ქარტია). 1994წ. დანია.5. Реконструкция центров исторических городов. Советско-французское научноесотрудничество. М., 1987.6. Kate CLARK... From regulation to participation: cultural heritage, sustainable development andcitizenship. Forward plening: the function of cultural heritage in a changing Europe., 2002.რეზიუმექალაქთმშენებლობის როლისა და მნიშვნელობის დაკნინების თანამედროვე პროცესიშეფასებულია მდგრადი განვითარების კონცეფციის მოთხოვნათა კონტექსტში. განხილულიამდგრადი განვითარების პრინციპების დამკვიდრების ევოლუციის საკვანძო საკითხები დასაბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის ზეგავლენის ფაქტორები ქალაქთმშენებლობის პროცესებზე,გამოკვეთილია კრიზისის დაძლევის ამოცანები.City-building asphyxia-conditionality factors, objectives for overcoming thecrisisG.ShaishmelashviliResumeTown role and importance of transition process in modern proces is evaluated in the context ofrequirements concept of the sustainable development.There is considered evolution sustainabledevelopment key issues principles and transition to a market economy, the impact of factors on the townprocesses. It is clear objectives for overcoming the crisis.Градостроительная асфикция-обусловливающие факторы, задачи преод оления кризисаШаишмелашвили Г.РезюмеСовременные процессы понижения роли градостроительства оценены в контексте требованийконцепции устойчивого развития. Рассмотрены ключевые вопросы эволюции, утвержденияразвития и воздействия факторов рыночной экономики на градостроительные процессы.61

ანალიზის შედეგად გამოვლინდა საქართველოს შეწყვილებული ქალაქების ურბანულიგანვითარების საინტერესო თავისებურებანი, რომელთა ნაწილსაც წარმოვადგენთწინამდებარე სტატიაში.ზოგადი დახასიათებით, შეწყვილებული ქალაქები ძირითადად წარმოადგენს მცირეკატეგორიის (50 ათასამდე მცხოვრებით) ორ ქალაქს (ზოგჯერ– ერთი ქალაქი და ერთიქალაქის ტიპის დასახლება), რომელთაც აქვთ ოფიციალურად დადგენილიადმინისტრაციული საზღვრები, ჩასახვისა და ისტორიული განვითარების საკუთარიგზა. მათი ნაწილი საკმაოდ ხანგრძლივი ისტორიული წარსულის მქონეა, მაგ.ახალციხე, სიღნაღი, სურამი, ნაწილი კი XIX-XX საუკუნეების სხვადასხვა პერიოდშიგანვითარდა არსებულ დასახლებებსა ან ახალ სატრანსპორტო კვანძებსა დაწიაღისეული საბადოების ათვისების და გადამუშავების ადგილებზე ახალი ქალაქებისადა დაბების აღმოცენების შედეგად, მაგ.: ჭიათურა, ხაშური, სამტრედია, ზესტაფონი,მადნეული (კაზრეთი), ვალე და სხვა.სტატისტიკური მონაცემების ანალიზი ცხადყოფს, რომ გასული საუკუნის 90-იანწლებამდე საკვლევი ქალაქების მოსახლეობის რაოდენობა მზარდი დინამიკითხასიათდებოდა. მომდევნო წლებში კი ისევე, როგორც საქართველოს ქალაქებისაბსოლუტურ უმეტესობაში, გამოიკვეთა მათში მაცხოვრებელთა კლების ტენდენცია,თუმცა 2010 წლის მაჩვენებლებით უკვე შეინიშნება მოსახლეობის მატება [იხ. დიაგრამაN1].დიაგრამა N 1. შეწყვილებული ქალაქების მოსახლეობის დინამიკა 1980– 2010 წ.წ. (კაცი).უნდა ითქვას, რომ ბოლო ათწლეულებში საქართველოს მოსახლეობის ბუნებრივი დამექანიკური მოძრაობის ზოგადი ტენდენციები, რაც განპირობებული იყო ქვეყნაშიმიმდინარე პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორებით და რამაცგამოიწვია დასაქმების ობიექტთა ნაწილის დახურვა და შრომისუნარიანიმოსახლეობის ინტენსიური გარე მიგრაცია, სრულად აისახა საკვლევი ქალაქებისეკონომიკურ და სოციალურ მდგომარეობასა და მოსახლეობის დინამიკაზეც.ბოლო დროს ჩატარებულმა გამოკვლევებმა გვაჩვენა, რომ აღნიშნულ გარემოებებსარსებითი ზეგავლენა არ მოუხდენია შეწყვილებული ქალაქებისთვის დამახასიათებელ63

იმ თავისებურებებზე, რაც ადრინდელი კვლევისას გამოვლინდა და რაც მათიშეწყვილების ძირითად ნიშანფაქტორად იქნა მიჩნეული. წარმოგიდგენთ მათ:უპირველეს ყოვლისა, ეს არის დაწყვილებული ქალაქების ტერიტორიულისიახლოვე – ზემოჩამოთვლილი წყვილების საქალაქო დასახლებათა შორის მანძილი 4კმ-დან 15 კმ-მდე ფარგლებში მერყეობს. ამ გარემოების მიუხედავად, შეწყვილებულისაქალაქო დასახლებები ინარჩუნებენ თავის ტერიტორიულ საზღვრებს და არ ერწყმიანერთმანეთს;შეწყვილებული ქალაქები ერთმანეთთან და შესაბამისი რაიონის სხვადასახლებებთან დაკავშირებულია განვითარებული საგზაო (საავტომობილო,სარკინიგზო) კომუნიკაციებით და მათ შორის ხორციელდება ინტენსიურისატრანსპორტო კავშირები. ეს უზრუნველყოფს როგორც მეწყვილე ქალაქებს შორისმოსახლეობის აქტიურ გადაადგილებას, ასევე მიმდებარე სოფლების მოსახლეობისმათთან მიმოსვლას.ჩატარებული ანკეტური გამოკვლევების ანალიზმა გვაჩვენა, რომ შეწყვილებულქალაქებს შორის აქტიური სატრანსპორტო კავშირის საფუძველზე ხორციელდებაინტენსიური ყოველდღიური დასახლებათაშორისი კომუნიკაცია. ესაა როგორცშრომითი ქანქარასებრი მიგრაციები, ისე მოსახლეობის რეგულარული გადაადგილებამომიჯნავე ქალაქში სავაჭრო-კულტურული და სხვა სახის მომსახურების მიღებისმიზნით.გამოვლინდა, რომ აღნიშნული მიგრაციული ნაკადების ინტენსივობა დამიმართულება დამოკიდებულია მეწყვილე ქალაქების სოციალურ-ეკონომიკურპროფილზე, მათში არსებული სამრეწველო თუ სავაჭრო-კულტურული ობიექტებისსიმძლავრეზე, ასევე ისტორიულად ჩამოყალიბებულ ადგილობრივ ტრადიციებზე.ანალიზით დადგინდა, რომ, როგორც წესი, ერთ-ერთი საქალაქო დასახლება უფრომეტი ძალით იზიდავს მეორეს. ამასთან, მისი მიზიდულობის ძალას განსაზღვრავს არაიმდენად მისი სიდიდე (მოსახლეობის რაოდენობა და ტერიტორიის ფართი) ანსტატუსი, არამედ ეკონომიკური პროფილი და მასში დასაქმების ადგილებისრაოდენობა. მაგალითად, დაბა კაზრეთში არსებულ სს ,,მადნეულსა” და შპს„კვარციტში“ 2000-მდე კაცია დასაქმებული და მათში შრომითი მიგრანტების ხვედრითიწილი 53%-ს შეადგენს. ამიტომ ქ. ბოლნისი, მიუხედავად იმისა, რომ ის რაიონულიცენტრია და მოსახლეობის რაოდენობითაც აღემატება დაბა კაზრეთს, იმყოფება მისიშრომითი მიზიდულობის ველში. ანალოგიური ვითარებაა ქარელი–აგარისა დასიღნაღი–წნორის წყვილებშიც.ზოგადად, შრომითი ქანქარასებრი მიგრაციები მნიშვნელოვან როლს ასრულებსდასაქმების მხრივ დომინანტური პოზიციის მქონე საქალაქო დასახლებებისყოველდღიურ ცხოვრებაში. აღმოჩნდა, რომ მათ ტერიტორიებზე განთავსებულსამრეწველო საწარმოებში შრომითი მიგრანტების ხვედრითი წილი შეადგენს მათიპერსონალის 35,5%-დან 65,7%-მდე [იხ. დიაგრამა N2].64

დიაგრამა N2. სამრეწველო საწარმოებში დასაქმებულთა რაოდენობაში შრომითიმიგრანტების ხვედრითი წილი (%).საინტერესოა, რომ შრომითი მიგრანტების დიდი უმეტესობა (80%-მდე) დასაქმებისადგილზე მისასვლელად სარგებლობს ტრანსპორტით და მათი დროითიდანახარჯების დიაპაზონი საქალაქო წყვილების მიხედვით განსხვავებულია(ძირითადად მოქცეულია 60 წუთის საზღვრებში). ისინი დასაქმების მიზნითგადაადგილებისას ხშირად სარგებლობენ სავაჭრო და სხვა სახის მომსახურებით იმავედასახლებულ პუნქტში. ამიტომ რიგ სავაჭრო ობიექტებში მოვაჭრეთა შორისმიგრანტთა ხვედრითი წილი 75%-საც აღწევს. ვფიქრობთ, ეს გარემოებებიგათვალისწინებული უნდა იქნას ქალაქების ზონალური და სატრანსპორტოსტრუქტურების კონცეფციების დამუშავებისას.გამოკვლევამ აჩვენა, რომ, როგორც წესი, შეწყვილებული ქალაქები მიეკუთვნებიანსხვადასხვა ფუნქციურ ტიპს და ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავდებიანმოსახლეობის რიცხოვნობით. ამასთან, შეწყვილებული ქალაქებიდან ერთ-ერთი(ჭიათურა-საჩხერის შემთხვევაში – ორივე) აუცილებლად წარმოადგენს რაიონისადმინისტრაციულ ცენტრს და, შესაბამისად, საქართველოს განსახლების სისტემისკარკასის შემადგენელ ნაწილსაც [იხ. ცხრილი ].შეწყვილებული ქალაქების სტატუსი, ფუნქციური ტიპი და მოსახლეობასაქალაქოდასახლებასაქალაქოსტატუსი (წელი)ფუნქციური ტიპიქ. ჭიათურა ქალაქი 1921 წ-დან[დაარსდა 1879 წ.]ქ. საჩხერე 1964 წ. [ისტ.წყაროებშიმოიხსენება XVIIს-დან]სამრეწველო(მანგანუმის მოპოვება-გადამუშავება),რაიონისადმინისტრაციული,სოციალურ-კულტურული ცენტრი.რაიონის ადმინისტრაციული,სავაჭრო და სოციალურ-კულტურული ცენტრი,სამრეწველო საწარმოები.მოსახლეობა2010 წ.(ათასიკაცი)14.17.1ქ. ხაშური 1872 წ. [1872-1917 სატრანსპორტო კვანძი 29.065

მიხაილოვო, 1928-1934 - სტალინისი]დაბა სურამი 1926 წ.[ისტ.წყაროებშიმოიხსენება I ს-დან, ქალაქად –XII ს-დან].(სარკინიგზო, საავტომობილო),სამრეწველო,რაიონისადმინისტრაციული, სავაჭრო დასოციალურ-კულტურული ცენტრი.სამთო-კლიმატური კურორტი,საკურორტო მომსახურების,სავაჭრო-კულტურული ობიექტები.9.8ქ. ბოლნისი 1967 წ. [ეკატე–რინენფელდი,1921-1943წ.წ.ლუქსემბურგი].დაბაკაზრეთირაიონის ადმინისტრაციული,სავაჭრო და სოციალურ-კულტურული ცენტრი.1965 წ. მომპოვებელი დაგადამამუშავებელი მრეწველობა.ქ. სიღნაღი 1770 წ. რაიონის ადმინისტრაციულ-კულტურული ცენტრი, ხელოსნობა,ვაჭრობა.ქ. წნორი 1962 წ. [1938 წ.-მდესაქობოსუბანი,წნორის წყალი]სატრანსპორტოცენტრი,სამრეწველო,სამშენებლო,სატრანსპორტოსაწარმოები.11.67.22.46.3ქ. ქარელი 1981 წ. რაიონის ადმინისტრაციული, 8.2სავაჭრო და სოციალურ-კულტურული ცენტრი.დაბა აგარა 1934 წ. კვების მრეწველობა. 3.6მნიშვნელოვანია, რომ მეწყვილე სუბიექტების საქალაქო დასახლებებადჩამოყალიბებისა და განვითარების პროცესში დომინირებდა განსხვავებულიქალაქწარმომქმნელი ფაქტორები. თუ წყვილიდან ერთ-ერთს აქვს გამოხატულისამრეწველო ან სატრანსპორტო ფუნქცია (ჭიათურა, ხაშური, კაზრეთი, აგარა, წნორი),მეორეში დომინირებს ადმინისტრაციული, სავაჭრო, სოციალურ-კულტურული,ტურისტული, საკურორტო ან სხვა მომსახურების ფუნქციები (საჩხერე, სურამი,ბოლნისი, ქარელი, სიღნაღი). აღნიშნული გარემოება განაპირობებს, რომ ისინირეგულარულად სარგებლობენ მომიჯნავე საქალაქო დასახლების იმ სოციალურ -ეკონომიკური ფუნქციით, რაც მათში შედარებით სუსტად ან სრულიად არ არისგამოხატული და ამით ერთგვარად აბალანსებენ ერთმანეთს.ამგვარად, შეწყვილებული ქალაქები წარმოქმნიან თავისებურურთიერთმიზიდულობის ველს, რომლის ფარგლებშიც ფუნქციონირებენურთიერთშევსებადობის და ურთიერთდაბალანსების პრინციპით, როგორც ერთიორგანიზმი.66

რეზიუმესტატიაში განხილულია „შეწყვილებული ქალაქების“ ურბანული კვლევის შედეგები,დახასიათებულია ამ ტიპის ქალაქების თავისებურებები, ფორმულირებულიაშეწყვილებული ქალაქების განმარტება, მოცემულია რეკომენდაცია, რომ, საჭიროებისშემთხვევაში, კომპლექსური ურბანული განვითარების სტრატეგია და გენერალურიგეგმა მათთვის დამუშავდეს ერთობლივად.Peculiarities of “Tvin cities” urban developmentResumeKhvedelidze L.There is presented the results of studies of so-called "Twin cities" in the settlement system ofGeorgia, described the features of their co-operation and development. The notion of paired cities assmall urban settlements, which are experiencing unceasing mutual gravitation, and based oncomplementarities and substitutability and functions, form an integrated, dynamic urban structureand also form a binuclear complex center of gravity for the settlements of his, but also for adjacentareas. The recomendation is about the need to develop a unified plan, if necessary the planning ofstrategic and urban development of this type of urban body.Особенности урбанистического развития спаренных городовХведелидзе Л.РезюмеПредставлены итоги исследования т.н. «спаренных городов» в системе расселенияГрузии; охарактеризованы особенности их совместного функционирования и развития.Сформулировано понятие спаренных городов как малых городских поселений, которыеиспытывают непрекращающееся взаимное тяготение, и на основе функций образуют единуюдинамичную урбанистическую структуру и двухядерный комплексный центр тяготения длянаселенных пунктов своего, а также для смежных районов. Ставится вопрос онеобходимости разработки единого плана, в случае потребности стратегического иградостроительного развития городов данного типа.68

Integrated reconstruction and Rehabilitation of historical town SignaghiProfessor Gocha MIKIASHVILI,Faculty of Architecture, Urban Planning and Design,Georgian Technical University, Kostava str.#77, Tbilisi-0171, Georgiagmikia@yahoo.com; g.mikiashvili@gtu.geThe aim of the theme is to get the international architectural society acquainted with theexperience of reconstruction of the historical town Signaghi in the eastern province of Georgia. Theinterest namely in this town is due to the high artistic value of the architecture and unique urbanstructure of old town.The research theme is the methodology of integrated reconstruction and rehabilitation of smallhistorical towns. The disintegrated approach and partial reconstruction, which earlier had a place,was the reason of appearance of different social, utilitarian and other kind of problems in smallhistorical towns of Georgia.The goal of the presented project of reconstruction and rehabilitation was to preserve thearchitectural and historical image of the town, converting it as a cultural center of the region.The settlement, located on the hill slopes, from where sights of the snowy Caucasian Mountainrange and vast expanses of the River Alazanivalley lie, was formed as a town at the end of18-th century.During the Soviet period lot of originalbuildings were ruined. Faceless, ugly andfeatureless buildings were built instead.During the process of reconstruction, thearchitectural style and original appearance ofthe houses were preserved, which werespecified by their multiple (not onlydwelling, but trade and industrial as well)functions. Particular attention was paid toeven small details, such as lighting, fountains, squares, urban sculptures, lamps, street signs, all ofwhich were worked out in an integrated, unified "Signaghi" style.The reconstruction program of Signaghi, which started in spring 2007, in reality, constitutes asocially important large-scale project by Governmental structures and the Georgian Fund ofPreservation of Cultural Heritage in collaboration with private and public sectors.The significance of research is determined by the principles and recommendations for thereconstruction of small historical towns, which can be considered as an outcome of enquiry.Signaghi is a Georgian provincial town situated about115 kilometer to the east of capital Tbilisi, in theKakheti region. The town is surrounded by a large fertilecountryside and connected with good asphalt road fromTbilisi and further on eastern Georgia (Image 1).The interest namely in this town is due to the highartistic value of the architecture and unique urbanstructure of old town (Images 2, 3).That was why, that byresolution of 1975 of the Council of Ministers ofGeorgia, Sighnaghi was declared as the state zone ofcultural monument protection.Historically Kakheti was something of a bufferregion whose economic stability was determined by the trade roads unifying Europe and Asia that69

passed through. In the 1104 the King David the Builder joined Kakhet-Hereti to the whole ofGeorgia. The 17th century was almost fatal for Kakheti when Shah Abas from Iran totallydevastated this prosperous land, which was followed by the exile of 200 000 people to Pereidan,Iran. Only in the 18th century, during the rule of the King Erekle the Second was it possible toestablish the political and economic stability in Kakheti. Sighnaghi was founded in 1772 as afortress (Image 4), that was to serve as a barrier (Image 5) against the raids of the Lezghins ofDagestan.The houses are of varying architectural styles and quality.Like many other cities of Georgia the local type of dwelling wasinfluenced by the late medieval architecture and inspiration fromclassical elements brought from Russia. There are few houses ofexceptional quality and many houses are modern, but in general thetown is typical for a small provincial town (Images 6,7,8). AdditionallySignaghi has a very beautiful location with a splendid view to thesurrounding landscape (Image 9) where the local Kackhetian wine isbeing produced. There is about 3.100 inhabitants in the town dividedinto approximately 900 families, now occupying their own flats orhouses (Images 10, 11).The primarystrength of theSignaghi historic townproject is specifically centred on the local interest toimprove living conditions through integrateddevelopment and preservation of the urban qualities ofthe historic centre of the town .The goal of the presented project ofreconstruction and rehabilitation was to preserve thearchitectural and historical image of the town,converting it as a cultural center of the region.The Fund for the Preservation of the CulturalHeritage made a decision on what kind of architectural image the city should acquire in the future.Having elaborated the concept of the rehabilitation program, the Fund has undertaken theresponsibility for coordination and supervision of works.As is known, cultural heritage is the basis of national identity [1] and that’s why the creativeteam working on Signaghi reconstruction and rehabilitation project approached the distinctivefeatures characteristic of Signaghi architecture showing the subtle feel for the setting with greatresponsibility and caution, trying to create a renovated harmonious environment with deepunderstanding of the past.Such approach is fully compatible with the“Declaration of Cultural Diversity” adopted by theCouncil of Europe in December 2000, in which theCommittee of Ministers calls upon member states“to examine ways of sustaining and promotingcultural and linguistic diversity in the new globalenvironment”.Investigation and preservation of past artifactsare always accompanied by the threat that theiridentification and protection measures can beviewed as complete actions with a clearly set goal;however, the practice shows that both the actionand the goal, given the possibility in general, can be70

determined for a short term. Identification of the heritage develops alongside with interest changes,new discoveries, rejection of former views and their revision. Besides, it should also be taken intoaccount that neither architecture and nor our attitude to it is unfailing. The build and its perceptionby us are both conditioned by cultural and historical circumstances that are constantly prone tochanges.The creative team has entirely shared the idea proposed by the Council of Europe whichenvisaged the wider promotion of the importance of heritage on the basis of stock-taking ofarchitectural heritage. The activity went beyond theidea of identification and preservation, beingvaluable by itself, and has successfully become theintegrated part of a democratic process which isaiming at the enhancement of overall standard oflife through participation of every member of thepublic.Architectural heritage strengthens ourunderstanding about our social development. Via itsidentification and preservation we are able to betterdetermine our place in the world. Preservation andrehabilitation of buildings enable us to maintain notonly historically and architecturally importantspecimens of the past but we can also reinforce their relevance in the present life. Thus wedetermine not artifacts but our own values.In this respect, architectural heritage is associated with not only physical preservation ordevelopment but it becomes fundamental for theplanning of all processes or any aspect affectingthe on going process within the framework ofsocial and political evolution of democraticsocieties.Introduction of the idea of integratedheritage emphasized its importance as of asocial investment which is the key component inthe process of evolution being the basis for thesteady development of peaceful, open anddemocratic society.By its scale, the structure of street network,the terraced principle of alignment of buildings,Signaghi represents a single artistic-urbanfabric.Signaghi owes its distinctive character to a 4,5 km fortress wall with 23 towers and 7 archedgates. The fortress wall has resisted the time and along with the expansion of the town it hasbecome the part of its structure.In Signaghi architecture there are elementscharacteristic solely for this town: unlike Tbilsi,Signaghi has no courtyards with balconiessurrounding them from all sides. The houses standin line along the streets making up an accomplishedarchitectural entity. The facilities with “shutters”accommodated studios, stores and taverns…therewere walls with flat “carpet like” brickwork, bowbackedwindows, entrance doors and metalwork.The architectural image of houses was conditioned71

y their function, as they were devised not only for dwelling but for trade stores and workshops aswell, as Signaghi, in the first place, was the town of skilled artisans and craftsmen. All this hasrevealed even more distinctly in the process of reconstruction and rehabilitation and certainly, it hasbeen wholly preserved.Prior to reconstruction and rehabilitation works, architectural and archaeological heritage hadbeen studied during which the questionnaire of heritage evaluation was employed, the list ofpriorities of intervention was determined and preliminary technical evaluation of buildings wasmade with respect to the feasibility of the implementation of works. It was determined whichbuilding would be subject to restoration and rehabilitation, which was to build anew to retain thesame function considering social requirements asto what kind of new functions and relevantbuildings were necessary to bring in.Thus the projects of hundreds of residentialhouses were developed and implemented. Thereappeared the buildings of public designation: smallprivate inns, banking establishments, cafes andrestaurants, stores, workshops that promptlypromoted the distinctive character, talent and hardwork of local craftsmen.Not only buildings but the entire infrastructureof the town has been reconstructed. The network ofunderground communications such as rainwaterpipes, sewage system, water and gas supply systems has been replaced. Power transmission andtelephone posts have disappeared from the streets. The town has acquired a clean, modern image.The traffic-ways have been laid with cobblestone; central roads were laid with granite slabs andlower roads with whinstone.Special attention was devoted to the elementsof the town improvement: there appeared newgreen spaces, small urban statues, lamp posts,fountains. The rich local archaeological heritagehas found a particular reflection which has beenfilled with new discoveries in the process ofimplementation of reconstruction works withinthe framework of the project.The so called “Bebrebis Baghi” (The Gardenof the Elderly) was a famous place in Signaghilocated in the city centre. During thereconstruction of the square, old basements withbrick arches, niches and brick floors wereuncovered. The Architects have fitted these historic buildings into the composition of the square.The fountain built in the main square has not only acquired the discharge function of transporthub, but it also obtained artistic and utilitarian function - a great number of people enjoythemselves in the splashes of the fountain on hotsummer days. In our opinion, the forms andvarious types of archaeological materials preservedin Signaghi museum were successfully used in thedecorations of the fountain (Image 12 ).Signaghi museum building is the first post-Soviet period building in Georgia. The museum isequipped with all the elements that the latestmuseum should possess and the collections are72

kept in accordance to the latest technologies including climate control, touch-screens as well as themodern security equipmentIt will be distinguished from other Georgian museums by the public places that will be includedon its premises, including a cafe, information center, souvenir shop, and a hall for temporaryexhibitions that will also serve as a temporary conference hall. It has also a wonderful location –with a view of the magnificent Alazani Valley thatis one of the main natural attractions for the touristsvisiting the country (Image 13).Archaeology is the major branch of the historysection, featuring the most remarkable artifacts thathave been found in the region. The archaeologicalsection is divided into two parts – pre-Christian(before 326 B.C) and post-Christian Georgia. Thedating will start from the Chalcolithic (CopperStone) Age (from 5500 to 3000 millenniums B.C).In the artistic part, the most interesting Georgianartist – Niko Pirosmani (Nikala) is presented in thepermanent display. It was chosen for two main reasons: because he is from Kakheti and, moreimportantly, because he is the artist who very vividly depicts the life of the cities of Georgia (Images14, 15).During the process of reconstruction, the architectural style and original appearance of thehouses were preserved, which were specified by their multiple (not only dwelling, but trade andindustrial as well) functions. Particular attention was paid to even small details, such as lightingfountains, squares, urban sculptures (Images 16, 17), lamps, street signs, all of which were worked outin an integrated, unified "Signaghi" style.Small scale sculptures appeared in Signaghi streets me of which have been created on the motifs ofoutstanding primitive artist - Pirosmani’s works. An interesting piece of work belongs to sculptorGia Japaridze - “A Girl” who is welcoming the wedding party with flowers in her hand.73

A new building of local government (town hall), which clearly bears the element of Europeanstyle, deserves a special interest. The architects’ attempt was to express the aspiration to sharingbest traditions of European self- governance. The old, commonplace Soviet building wasredecorated in such a way that the new town hall with its tower has become the embodiment of theheadship of self -governance. Such approach was reflected in similar features in Europe too,following the principle that no buildings could have been higher than the cathedral church or thetown hall in a city (Image 18).In the urban landscape of Signaghi, St. George’schurch with its tall bell- tower has always beendominant. These buildings played an important role increating the artistic image of Signaghi, as they haveoften been the source of inspiration for artists for aslong as they have existed (Images 19, 20, 21).Council of Europe considers its main principle topromote cultural identity of diverse European culture.This was the baseline for the “Declaration on CulturalDiversity” adopted in December 2000, in which theCommittee of Ministers called upon member states toexamine ways of sustaining and promoting culturaland linguistic diversity in the new global environment”.Identification of cultural heritage of all countries and territories, recognition, conservation andpreservation is the major basis for the process of development of mutual respect and understanding.This was the conviction of the Council of Europe which it expressed through declarations,resolutions, conventions and recommendations.All the above documents have been published in2 volumes: European Cultural Heritage (volumesI and II, Strasbourg, 2000), supplemented bycomments and overviews of policies andpractical activities.Later, the significance of rich and diversecultural, religious and humanistic heritage ofEurope was underscored in Warsaw declaration(May, 2005). According to this declaration theHeads of state and government of the memberstates of the Council of Europe emphasized theuniversal and common values of democracy,human rights and the rule of law.For us it is especially important that the declaration points out the development of a sustainablecommunity (article 3); fostering European identity and unity based on shared fundamental values;maintaining our common heritage and cultural diversity; supporting political inter-cultural andinter-religious dialogue (article 6).As reconstruction and rehabilitationworks carried out in different cities ofGeorgia have shown, separate, nonintegratedapproach often created a numberof social, economic, technical problems,among them utilitarian ones. That is whyreason that the approaches declared by theCouncil of Europe were fully recognized,especially that this has been the central74

issue in the directions and recommendations of the Council of Europe for half a century.Several resolutions [2,3] and declarations [4,5,6,7,8] have been adopted in connection with thisissue. Great importance of rehabilitation in integrated conservation and its accompanying social andfinancial effects were emphasized in the Amsterdam declaration which was adopted at the congressof architectural heritage in 1975 [9].The concept of integrated reconstruction andrehabilitation is characterised by multidisciplinary approachof management towards heritage, it considers heritage to bea more dynamic value rather than the impediment formodernization and development and includes physical,sociological, economic, cultural and religious elements.In the process of integrated reconstruction culturalheritage occurs within the framework of sustainabledevelopment and is viewed as one of the concerns ofterritorial planning, urban development and environmentalstudies. This concept is so closely connected with theprinciples of sustainable development that it can bedetermined as the development which meets modernrequirements without taking the opportunities away from future generation to satisfy their demands;however, it is not always easy to predict them.Georgia is distinguished by its complicated and changeable history, huge cultural diversity andincredibly rich cultural heritage. This country is still in the critical stage of political, economic,social and procedural changes and is now developing its political structure and market economy.This region is rich with relics of oldest dwellings that have incessantly existed from Palaeolithicand Neolithic ages through Hellenistic, Roman, Byzantine, Ottoman periods and further on, untilnow.Below is described the methodology of implementation of Signaghi reconstructionrehabilitationproject which consists of four parts and is directed from general to concrete. It givesthe comprehensive evaluation of the heritage identification and management strategy as well as thedetailed overview of the possibilities ofrestoration and rehabilitation of individualbuildings and sites.The first stage is the evaluation of theheritage. This is the initial stage when thespecialists filled in the questionnaire aboutheritage. The account on the state of heritage ismade together with local experts regardinglegislation, mechanisms, management andother aspects.At the II stage the list of intervention75

priorities was determined. Experts came up with the list describing the monuments which, in theiropinion, needed rehabilitation and restoration in the first place.For the reconstruction and renovation of those buildings were prepared apropriate technicaldocumentation. The group of Georgian architects - Giuli Gegelia, Nino Bagrationi, GiorgiGogolashvili and Dato Givishvili, in coordination and leadership of Vajha Orbeladze, has createdduring an unbilivabel short period of time hundreds of architectural scatches,drawings and designs,which became the bases for the rehabilitation of each building of the town (Images 22, 23, 24, 25, 26,27).Buildings and monuments werewidely represented: churches,archaeological sites, houses, urbanand rural buildings, ensembles. Therange of potential levels andrehabilitation expenses of interventionwas also wide – starting from mostexpensive projects to the ones ofrelatively reasonable cost. Thecriterion of assessment was theimportance of the site itself, its present state and the anticipated threat.At the III stage preliminary technical evaluation took place. According to experts’recommendations, preliminary evaluation of necessary works and strategy for the rehabilitation ofbuildings had been made. The expected threats and expenses were estimated and potential functionin the future was proposed.At the IV stage feasibility study was carried out. This implies thorough research which isnecessary to conduct before the restoration and rehabilitation works are carried out on a full scale.This is the final phase of the integrated rehabilitation project. Feasibility study is linked with manydifferent factors – the types of buildings, general situation, condition of the building, accessibility toexpertise means, stages of funding, demands of funding bodies, etc.In the course of the reconstruction –rehabilitation project of Signaghi,harmonization of public, private,municipal and state interests becameapparent. The Fund for the Preservationof Cultural Heritage of Georgia is theauthor of the project concept as well asthe coordinator and supervisor of works.The state and regional authorized bodiestook part in the project at its initialstage; therefore these institutions wereconsidered to be co-participants in thiscommon cause. During the projectimplementation, public-privatepartnership played a serious part as well. For example, the new hotels, representations of the leadingbanks of Georgia, cafes, restaurants and shops that have appeared in Sighnaghi lately well prove theabove. It is noteworthy that the prices on private property have risen dozens of times.The responsibility for national heritage has been shared between the state and privateproperty. Some owners of historic buildings have become donors themselves. However, in thisrespect it is necessary to reconsider the legislative basis which obviously is in need of certain typesof changes, for instance, in tax administration. The proprietors, for example, can be given tax orother kinds of benefits so that they could themselves take care of buildings of historic or cultural76

value. When dealing with archaeological sites, the constructor may become a potential partner, adonor who will cover research expenses as part of the construction cost.It is quite obvious that Sighnaghi reconstruction-rehabilitation project has been very successfuland provided the grounds for applying the achieved results to other cities of Georgia. These resultshave been developed into certain types of recommendations:- The success of preservation and development of heritage as of the most important and cognitivepart of the country’s life depends on one hand on public support who has to be aware and equippedwith sufficient information and on the other, the government, whoneeds to be constantly urged and reminded that heritage and issuesrelated to it have to be on the top in the list of priorities.- The unity of education, public support and political will is thenecessary continuum for the preservation of heritage.- Cultural heritage has to be recognized as the vital state budget fillingphenomenon not only in the context of tourism, but it is alsonecessary to make efficient economic use of the rehabilitated historicbuildings with their new function.- Preservation of cultural heritage and development must be theprimary demand of urban and territorial planning. Controversiesbetween preservation of heritage and essential development have to be reconciled at an early stageso that it does not become an obstacle in the urban development of a bigger area.- Heritage requires the involvement of numeroustrained and constant workers. Attracting youngpeople and their education is the future investment.Training is needed in all spheres but it should benoted that it is especially important to havespecialists in the fields such as new technologies indocument procession, project management,restoration and craftsmanship skills.- The growth of urbanization poses a certain threatto cultural heritage. Casual development threatensurban environment causing depopulation of ruralareas, desertion of buildings, non-use ofremarkable sites, destruction and neglect.To make conclusion, the reconstruction andrehabilitation project of Signaghi, which started in the spring 2007, in reality, constitutes a sociallyimportant large-scale project, the principles and recommendations of which could be useful for thereconstruction of small historical towns not only in Georgia, but in the countries with similarhistorical, cultural and economic prerequisites as well.REFERENCES1. Guidance on Heritage Assessment, 2006.2. Resolution of European Council N (68) 11; On the principles and the practice of the activepreservation and rehabilitations of groups and areas of buildings of historical and artisticinterest.3. Resolution N (68) 16; Organisation of a Conference of Ministers most directly responsible forthe preservation and rehabilitations of groups and areas of buildings of historical and artisticinterest.77

4. Convention on preservation and rehabilitation of cultural heritage of monuments and sites,Brussels, 1969.5. Convention for the protection of the architectural heritage of Europe, Granada, 1985.6. European Convention on the protection of the archeological heritage (Revised), Valletta, 1992.7. The Helsinki Declaration on the Political Dimension of Cultural Heritage,1996.8. Cultural heritage, Portorose declaration, 2001.9. European Charter of the Architectural Heritage, Helsinki,1975.ისტორიულ ქალაქ სიღნაღის ინტეგრირებული რეკონსტრუქცია და რეაბილიტაციარეზიუმეგ. მიქიაშვილინაშრომის მიზანია გააცნოს საერთაშორისო არქიტექტურულ საზოგადოებასსაქართველოს ისტორიულ ქალაქ სიღნაღის რეკონსტრუქციის გამოცდილება.სიღნაღის რეკონსტრუქციის პროგრამა, რომელიც 2007 წლის გაზაფხულზე დაიწყო,რეალურად წარმოადგენს სოციალურად მნიშვნელოვან მსხვილმასშტაბიან პროექტს,რომელიც განხორციელდა სამთავრობო სტრუქტურების და საქართველოსკულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ფონდის მიერ კერძო და საზოგადოებრივსექტორთან თანამშრომლობით.წარმოდგენილი კვლევის მნიშვნელობა განისაზღვრება მასში მოცემული მცირეისტორიული ქალაქების რეკონსტრუქციის პრინციპებით და რეკომენდაციებით, რაცშეიძლება განხილული იქნეს, როგორც მოცემული ნაშრომის ძირითადი შედეგი.Интегрированная реконструкция и реабилитация исторического города СигнагиРезюмеМикиашвили Г.Целью представленной работы является ознакомление международногоархитектурного общества с опытом реконструкции исторического города Сигнагирасположенного в восточной части Грузии, в частности - в Кахетии.Программа реконструкции Сигнаги, которая началась весной 2007-го года, на самомделе представляет важный широкомасштабный социальный проект, который былосуществлен Грузинскими правительственными структурами и Грузинским фондом охраныкультурного наследия в сотрудничестве с частным и общественным сектором.Важность данной работы определяется принципами и рекомендациямиреконструкции малых исторических городов, которые можно рассматривать как главныеитоги статьи.78

Integrated reconstruction and Rehabilitation of historical town SignaghiResumeG. MikiashviliThe aim of the presented theme is to get the international architectural society acquainted withthe experience of reconstruction of the historical town Signaghi in the eastern province of Georgia.The reconstruction program of Signaghi, which started in spring 2007, in reality, constitutes asocially important large-scale project by Governmental structures and the Georgian Fund ofPreservation of Cultural Heritage in collaboration with private and public sectors.The significance of research is determined by the principles and recommendations for thereconstruction of small historical towns, which can be considered as an outcome of enquiry.79