22.08.2015 Views

El Archivo Histórico Municipal de Xixona

El fondo de Protocolos notariales del Archivo Municipal ... - Blogs UA

El fondo de Protocolos notariales del Archivo Municipal ... - Blogs UA

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>El</strong> <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong><strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>Fondo <strong>de</strong> protocolos notariales (sección Ibi).Daniel García GonzálezAsignatura: <strong>Archivo</strong>s y Documentos2º Grado HistoriaProfesora: Merce<strong>de</strong>s Guijarro Antón


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXÍndice1. EL ARCHIVO HISTÓRICO PROVINCIAL DE XIXONA. CONDICIONES DE ACCESO,PERSONAL Y SERVICIOS. .................................................................................................................................................... 32. EL ARCHIVO HISTÓRICO MUNICIPAL DE XIXONA: PROCESO DE FORMACIÓN DE LOSFONDOS EN SU MARCO HISTÓRICO, CARACTERÍSTICAS DE LA INSTITUCIÓN Y GESTIÓNDOCUMENTAL EN LA ACTUALIDAD. ............................................................................................................................. 53. BREVE DESCRIPCIÓN DE LOS FONDOS DOCUMENTALES. ............................................................... 64. EL ÓRGANO PRODUCTOR: NOTARIOS EN EL REINO DE VALENCIA DURANTE LA EDADMODERNA. ...................................................................................................................................................................................... 75. EL FONDO DE PROTOCOLOS NOTARIALES DE XIXONA Y LA SECCIÓN DE IBI.INSTRUMENTOS DE DESCRIPCIÓN Y TRABAJOS PREVIOS. LA UNIDAD PRODUCTORA:LOS NOTARIOS IBENSES. .................................................................................................................................................... 96. INSPECCIÓN DE LA DOCUMENTACIÓN IN SITU. ESTADO MATERIAL,CARACTERÍSTICAS TIPOLÓGICAS Y NEGOCIOS ESCRITURARIOS. ................................................... 117. EL USO DE LOS FONDOS NOTARIALES EN LA INVESTIGACIÓN HISTÓRICA.POSIBILIDADES Y LIMITACIONES. ............................................................................................................................... 138. RECAPITULACIÓN. ....................................................................................................................................................... 15REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS ................................................................................................................................. 17WEB .................................................................................................................................................................................................. 18Página | 2


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMX<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>lA.H.M. <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong> 11. <strong>El</strong> <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong> Provincial <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>. Condiciones <strong>de</strong> acceso, personal yservicios.<strong>El</strong> <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong> <strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong> seencuentra 2en la Plaça <strong>de</strong>l Convent número 3, en laiglesia <strong>de</strong> un antiguo monasterio franciscano, en elcasco antiguo <strong>de</strong> la ciudad. Su número <strong>de</strong> teléfonoes 96 591 05 00, el correo electrónico <strong>de</strong> contactoes archivo@xixona.es y dispone <strong>de</strong> unarchivero/bibliotecario: José Bernabé Ruiz. <strong>El</strong>horario <strong>de</strong> acceso es, sin duda, limitado: <strong>de</strong> 9 a14:30 horas pudiendo acudir lunes, martes o jueves(los dos últimos días ha <strong>de</strong> solicitarse cita previa),sumando en total 16 horas semanales <strong>de</strong> servicio al público. A<strong>de</strong>más, el archivo cierra losmeses <strong>de</strong> Agosto y en Julio sólo se atien<strong>de</strong>n consultas concertadas 3 .En 2012, comenzaron las obras <strong>de</strong> acondicionamiento y a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> los fondos enla capilla <strong>de</strong> la Or<strong>de</strong>n Tercera. Está previsto que las nuevas instalaciones cuenten con unsistema anti-incendios mo<strong>de</strong>rno y seguro 4 así como estanterías móviles y un mobiliariomejor adaptado a las necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l archivero.Ilustración 1 AHMX, situado actualmente en unaiglesia franciscana <strong>de</strong>l siglo XVIII.<strong>El</strong> servicio principal que ofrece consiste en consulta y asesoramiento documental,tanto para investigadores como ciudadanos –con la presentación <strong>de</strong> DNI y lacumplimentación <strong>de</strong> un formulario-. <strong>El</strong> acceso es, por tanto, libre y abierto. La afluencia nosuele ser muy elevada, dado el restringido régimen <strong>de</strong> uso y la falta <strong>de</strong> publicitación, y en1 Quiero agra<strong>de</strong>cer al archivero José Bernabé Ruíz su asesoramiento y atenta disposición durante mis visitas. Tambiéna mi profesora <strong>de</strong> la asignatura <strong>de</strong> <strong>Archivo</strong>s y Documentos, Merce<strong>de</strong>s Guijarro Antón, por la libertad que me dio paraenfocar el trabajo y sus consejos.2 Este trabajo terminó <strong>de</strong> redactarse en Mayo <strong>de</strong> 2012.3 http://censoarchivos.mcu.es/CensoGuia/archivo<strong>de</strong>tail.htm?id=49858 [Consultado; 02/05/2012]4 Se prevé la colocación <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> agua nebulizada similar al que tiene el <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong> Provincial <strong>de</strong>Alicante.Página | 3


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXel último año (2011) la mayor parte <strong>de</strong> las 144 vistas que se realizaron fueron a cargo <strong>de</strong>investigadores <strong>de</strong>l ámbito universitario o local/comarcal 5 . También se han realizadoactivida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> tipo pedagógico con centros docentes <strong>de</strong> la localidad en el pasado, aunquela obra <strong>de</strong> la capilla han obligado a restringir las mismas 6 . En el antiguo coro <strong>de</strong> la iglesiase sitúa la sala <strong>de</strong> investigadores (con una capacidad estimada <strong>de</strong> siete personas). Estacuenta con fotocopiadora y una pequeña biblioteca auxiliar, don<strong>de</strong> hallamos ampliabibliografía jurídica y local. Por último, <strong>de</strong>bemos <strong>de</strong>stacar la labor <strong>de</strong> difusión <strong>de</strong>lpatrimonio histórico que a través <strong>de</strong> la divulgación tradicional (artículos en la revista <strong>de</strong>fiestas y monografías puntuales) realiza el archivero José Bernabé. No existenreproducciones digitales <strong>de</strong> documentos y con la actual crisis económica no resulta viablepara el ayuntamiento la contratación <strong>de</strong> un servicio <strong>de</strong> estas características 7 .Los instrumentos <strong>de</strong> <strong>de</strong>scripción son, habitualmente <strong>de</strong> tipo índice, siendo muy poco elcontenido total catalogado pormenorizadamente. <strong>El</strong> archivo se gestiona a través <strong>de</strong> hoja<strong>de</strong> cálculo –Excel-, con <strong>de</strong>scripciones que siguen la norma ISAD(G) y pertenece a la Red<strong>de</strong> <strong>Archivo</strong>s Valencianos. También cuenta con base <strong>de</strong> datos en formato propio, pero noes la más utilizada. Incluso se conserva el antiguo sistema <strong>de</strong> fichas en papel. Po<strong>de</strong>mosencontrar, en el Censo Guía <strong>de</strong> España e Iberoamérica, un cuadro <strong>de</strong> clasificación básicohasta el nivel <strong>de</strong> serie. La <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l archivero para localizar un documento esgran<strong>de</strong>.5 Entrevista oral con José Bernabé el 20 – 04 – 2012.6 En este sentido, es criticable que el archivo haya permanecido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2005 hasta 2012 en su actual estado transitorioy que las obras <strong>de</strong> a<strong>de</strong>cuación no hayan comenzado hasta ahora.7 <strong>El</strong> archivo solicitó en 2011 un presupuesto a la empresa Imthec, que superaba los 170.000 € e incluía el escaneoaéreo <strong>de</strong> los siguientes documentos: Protocolos forales (1440 – 1707): 730.000 hojas; Actas capitulares (1704 – 1979):34.740 hojas; Privilegios (1708) y Pergaminos (1540 – 1595): 34 piezas. Contemplaba un doble sistema <strong>de</strong> almacenaje:un formato máster en TIFF (24 bits) y un PDF multi-página para formato consulta.Página | 4


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMX2. <strong>El</strong> <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong> <strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>: proceso <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> losfondos en su marco histórico, características <strong>de</strong> la institución y gestióndocumental en la actualidad.La constitución <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong> como municipio, acontecida a mediados <strong>de</strong>l siglo XIII, concriterio estratégico tras la conquista <strong>de</strong> Jaume I, supone también el nacimiento <strong>de</strong>l archivomunicipal. Sin embargo, las primeras referencias <strong>de</strong> su existencia no llegarán hasta el año1563 8 .Dos sucesos acaban con gran parte <strong>de</strong> sudocumentación: primero un expolio durante la guerra <strong>de</strong> lasGermanías (1520 – 1523) y posteriormente un importanteincendio durante la guerra <strong>de</strong> Sucesión –en 1707 losaustracistas <strong>de</strong>struyen gran parte <strong>de</strong> la villa 9 -. Tambiénexpolian la documentación <strong>de</strong> la iglesia parroquial. Felipe Vagra<strong>de</strong>cerá con diez privilegios –entre los que se incluyen eltítulo <strong>de</strong> ciudad- el apoyo <strong>de</strong> sus vecinos a la causaborbónica y el archivo renace «<strong>de</strong> nueva planta».En 1851 comienza la transferencia <strong>de</strong> protocolos,proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> notarios fallecidos <strong>de</strong>l partido judicial (Aguas,Busot, Castalla, Ibi, Onil, Tibi y Torremanzanas), que son elorigen <strong>de</strong>l fondo en que centraré mi trabajo. En 1899 se creauna efímera plaza <strong>de</strong> archivero y se produce la primera or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>pósito. En 1933se traslada a la actual casa consistorial (se<strong>de</strong> <strong>de</strong>l ayuntamiento) y allí permaneceránhasta 2005, fecha <strong>de</strong> su traslado a la iglesia franciscana don<strong>de</strong> se encuentran en laactualidad.Ilustración 2 Portada <strong>de</strong>l título <strong>de</strong>ciudad, otorgado en 1708 a <strong>Xixona</strong>(Bernabé: 2008). Facsimil.Un equipo <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> Alicante inventaría a principios <strong>de</strong> los ochenta (comoluego veremos) los protocolos que permanecían guardados en una habitación <strong>de</strong>lConsistorio. En 1986 se crea la actual plaza <strong>de</strong> archivero y en 1990 se formaliza lapresencia <strong>de</strong> los protocolos notariales en <strong>Xixona</strong> con la creación <strong>de</strong>l <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong><strong>Municipal</strong>. <strong>El</strong> 16 <strong>de</strong> Mayo <strong>de</strong> 1996 se aprueba en pleno un reglamento interno, norma queregula los objetivos, competencias y funcionamiento <strong>de</strong> la institución. Finalmente, la8 En la crónica <strong>de</strong> Martín <strong>de</strong> Viciana (según Bernabé: 1996).9 «150 casas se encontraban en estado ruinoso», según un estudio presentado por el maestro <strong>de</strong> obras <strong>de</strong> la ciudad <strong>de</strong>Alicante Thomas Bernabeu, <strong>de</strong> 1718 (Bernabé, 2008: 20).Página | 5


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXsituación <strong>de</strong> los protocolos <strong>de</strong> ámbito comarcal e histórico parece estabilizarse<strong>de</strong>finitivamente gracias al convenio firmado en 2011 con el Colegio <strong>de</strong> Notarios <strong>de</strong>Valencia, que acuerda la permanencia <strong>de</strong>l fondo histórico así como <strong>de</strong>l archivo intermedio<strong>de</strong> protocolos 10 .3. Breve <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> los fondos documentales.Proce<strong>de</strong>mos a hacer una breve reseña <strong>de</strong> los distintos fondos que componen estearchivo, <strong>de</strong>jando para más a<strong>de</strong>lante el que más nos interesa: el Fondo <strong>de</strong> ProtocolosNotariales 11 .i. Fondo <strong>Municipal</strong> – Ayuntamiento.Se trata <strong>de</strong>l fondo más completo y extenso <strong>de</strong>l archivo, con 500 metros lineales.Reúne la documentación generada y recibida por el ayuntamiento a lo largo <strong>de</strong> suhistoria. Debido a la <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> 1707 faltan importantes series <strong>de</strong> época foralcomo los Manuals <strong>de</strong> Consell, pero se conservan algunos libros importantes comola Pía Almoina (1462 – 1732) y Hospital <strong>de</strong> pobres (1604 – 1939). También<strong>de</strong>stacan los privilegios reales concedidos en 1708 por Felipe V.ii.Fondo Parroquial.Se trata <strong>de</strong>l único testimonio <strong>de</strong> actividad eclesiástica, con una extensióncronológica situada entre el siglo XVI y el XIX. En 1851, la Iglesia transfiere unagran cantidad <strong>de</strong> documentación propia junto con registros notariales queconforman 16 cajas <strong>de</strong> legajos. Destacan 34 pergaminos <strong>de</strong>l siglo XVI, referentes aamortizaciones <strong>de</strong> censos consignados al clero 12 y transferidos por la iglesiaparroquial.10 http://www.cnotarial-valencia.com/<strong>de</strong>scargas/20100616_190606_24156035317314.pdf [Consultado; 02/05/2012]11 Tras divergencias en el criterio <strong>de</strong> <strong>de</strong>nominación <strong>de</strong> las distintas unida<strong>de</strong>s archivísticas entre las fuentes, hemosescogido el cuadro <strong>de</strong> clasificación que aparece en la página web <strong>de</strong>l Censo Guía:http://censoarchivos.mcu.es/CensoGuia/inventariodinamico.htm?archivoId=49858&estado= [Consultado 01 – 05 -2012]12 BERNABÉ RUÍZ, José; Guía <strong>de</strong>l archivo <strong>Histórico</strong> <strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>; Excm. Ajuntament <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong> i CAM, Jijona,1996, p 25.Página | 6


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXiii.Grupo <strong>de</strong> fondos Judiciales.Conserva documentación <strong>de</strong> los juzgados que tuvo la ciudad mientras fuecabeza <strong>de</strong> partido judicial (1834 – 1975), son el <strong>de</strong> Primera Instancia, Instrucción,<strong>de</strong> Paz, <strong>Municipal</strong> y Comarcal. Todos ellos se hallaban en la Casa Consistorial y sumovilidad ha sido menor que en el caso <strong>de</strong> otros fondos. <strong>El</strong> que más lagunas tienees el <strong>de</strong> Primera Instancia mientras que el resto cuentan con series muy completas.Este grupo ocupa 60 metros lineales y está en fase <strong>de</strong> organización / <strong>de</strong>scripción.Tiene gran interés histórico para el estudio <strong>de</strong> la represión franquista en diversaspoblaciones <strong>de</strong>l partido 13 .iv.Fondos bibliográficos y publicaciones periódicas.Se trata <strong>de</strong> una colección <strong>de</strong> fondos bibliográficos <strong>de</strong> temática legal yadministrativa, que ocupa 100 metros lineales y cuyo volumen más antiguo data <strong>de</strong>1745. A<strong>de</strong>más incluye publicaciones periódicas como La Gaceta <strong>de</strong> Madrid (1871 –1933).4. <strong>El</strong> órgano productor: notarios en el Reino <strong>de</strong> Valencia durante la EdadMo<strong>de</strong>rna.«La evolución tipológica <strong>de</strong> los registros en Valencia es similar a la catalana». En elsiglo XIII aún existe un libro único: el liber notularum, que registra el texto <strong>de</strong>lotorgamiento (aún es verbal en este periodo y no requiere la firma <strong>de</strong> los interesados). Enla segunda mitad <strong>de</strong>l siglo XIV aparece un sistema <strong>de</strong> doble registro: los protocols, contamaño <strong>de</strong> cuarto y los notals <strong>de</strong> tamaño folio. En ambos se había establecido (<strong>de</strong>s<strong>de</strong>1363) que los documentos <strong>de</strong>bía copiarse íntegramente, sin etcéteras. Durante el sigloXV, surgirá el libro <strong>de</strong>l rebedor que será un borrador <strong>de</strong> la primera redacción en registro yparalelamente el notal irá perdiendo tradición durante el XVI y XVII. Cuando llegamos al13 Bernabé, 1996: 26.Página | 7


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXsiglo XVIII, «el rebedor y el protocol son los dos registros habituales <strong>de</strong>l notariovalenciano» 14 .Ilustración 3 Detalle <strong>de</strong> índice. Protocolo <strong>de</strong>Luís Servent, no. 227, (1710 – 1712).A.H.M.X.Según la ley orgánica <strong>de</strong>l Notariado <strong>de</strong> 1862 «seentien<strong>de</strong> por protocolo la colección or<strong>de</strong>nada <strong>de</strong> lasescrituras matrices autorizadas durante un año, y seformalizará en uno o más tomos encua<strong>de</strong>rnados,foliados en letra y con los <strong>de</strong>más requisitos que se<strong>de</strong>terminen en las instrucciones <strong>de</strong>l caso» 15 . <strong>El</strong>protocolo mo<strong>de</strong>rno constituye el documento matriz:vale<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> testimonio documental y jurídico a unmismo tiempo. Pero esto no siempre fue así, en elperiodo bajomedieval (siglos XIV y XV), la Corona <strong>de</strong>Aragón empleaba libros <strong>de</strong> registro que contenían lasdistintas notas o asientos, don<strong>de</strong> se resumía el tipo <strong>de</strong>negocio jurídico y se registraban los datos <strong>de</strong> las partesinvolucradas u otorgantes. <strong>El</strong> protocolo en su forma mo<strong>de</strong>rna no se introducirá, en el caso<strong>de</strong> Valencia, hasta el Real Decreto <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1707 que supone la obligación <strong>de</strong>adoptar el formato folio y la prohibición <strong>de</strong> utilizar una misma hoja para dos escrituras. Esemismo año se abandona el estilo <strong>de</strong> datación <strong>de</strong> la Natividad (a nativitate domini). <strong>El</strong> papelsellado y timbrado se introduce el 5 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1707 para evitar falsificaciones, perotambién para ampliar la financiación <strong>de</strong> la corona 16 . Así, se sustituye la tradición medievalque aún imperaba en estas tierras. A<strong>de</strong>más, queda establecida la obligación <strong>de</strong> emplearsiempre el idioma castellano, frente al latín o valenciano anteriores.<strong>El</strong> protocolo se convierte en la agrupación or<strong>de</strong>nada <strong>de</strong> un conjunto <strong>de</strong> notals <strong>de</strong> formaíntegra, «sin etcéteras», y se impone el uso <strong>de</strong> los índices <strong>de</strong> manera regular (antes erabastante variable su presencia y <strong>de</strong>pendía <strong>de</strong>l notario), or<strong>de</strong>nando alfabéticamente a losotorgantes. Destaca, el notal, por lo «farragoso» 17 en la región Valenciana. También se14 PAGAROLAS SABATÉ, Laureà; Los archivos notariales. Qué son y cómo se tratan; Ediciones Trea, Gijón, 2007, p 45.15 Pagarolas Sabaté, 2007: 29.16 Pagarolas Sabaté, 2007: 41.17 BONO, José; Los archivos notariales; Junta <strong>de</strong> Andalucía, Sevilla, 1985, pp 23 – 24.Página | 8


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXhacen regulares las cláusulas <strong>de</strong> apertura y la encua<strong>de</strong>rnación <strong>de</strong> los libros se siguehaciendo a posteriori.5. <strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> protocolos notariales <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong> y la sección <strong>de</strong> Ibi. Instrumentos<strong>de</strong> <strong>de</strong>scripción y trabajos previos. La unidad productora: los notariosibenses.<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> protocolos notariales es el conjunto documental más valioso <strong>de</strong> la ciudad 18y resulta fundamental para conocer la historia <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong> y sus poblaciones vecinas <strong>de</strong> laFoia <strong>de</strong> Castalla durante la Edad Mo<strong>de</strong>rna y Contemporánea. Reúne un total <strong>de</strong> 2.253protocolos, correspondientes a 207 notarios en 135 metros lineales <strong>de</strong> estanterías 19 .Se constituye en 1851 (como <strong>Archivo</strong>Público <strong>de</strong>l Partido) a base <strong>de</strong> sucesivastransferencias, provenientes <strong>de</strong> los familiares<strong>de</strong> los notarios fallecidos en el partido. Lallegada <strong>de</strong> estos documentos es progresiva,durante todo el siglo XIX e incluso buena parte<strong>de</strong>l siglo XX 20 . «En virtud <strong>de</strong> la Ley <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong>mayo <strong>de</strong> 1862 y sobre todo <strong>de</strong>l Reglamentosobre organización y régimen <strong>de</strong>l Notariado <strong>de</strong> 9<strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1874, el fondo pasa a ser<strong>Archivo</strong> <strong>de</strong>l Distrito Notarial <strong>de</strong> Jijona,Ilustración 4 AHMX. Libros <strong>de</strong> protocolos <strong>de</strong> AgustínIbáñez (1750-1753) y Miguel Sirvent (1703 – 1707),respectivamente. Formato castellano (izquierda) yformato foral (<strong>de</strong>recha). La data divisoria establecida porel Real Decreto <strong>de</strong>l 29 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1707 es un criterioarchivístico material, no intelectual.ingresando periódicamente los protocolos con más <strong>de</strong> 30 años (<strong>de</strong>spués se estableceráen 25 años) <strong>de</strong> las poblaciones <strong>de</strong>l Distrito. Hasta 1987, fecha última <strong>de</strong> ingreso <strong>de</strong>protocolos, las notarias <strong>de</strong>l Distrito Notarial remitían al <strong>Archivo</strong> los protocolos conantigüedad superior a los 25 años.» A partir <strong>de</strong> esta fecha ya no ingresan nuevos libros<strong>de</strong>bido a la extinción <strong>de</strong>l Distrito Notarial, que ahora se encuentra en la ciudad <strong>de</strong>Alicante 21 . Tras el nacimiento <strong>de</strong>l <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong> <strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong> en 1990, el grupo<strong>de</strong> protocolos notariales <strong>de</strong> menos <strong>de</strong> 100 años se constituye como sección in<strong>de</strong>pendiente18 Bernabé, 1996: 28.19 http://censoarchivos.mcu.es/CensoGuia/fondoDetailSession.htm?id=588444 [Consultado 02 – 05 - 2012]20 Como dato curioso, Bernabé (1996: 28) recoge la anécdota <strong>de</strong> la familia Aracil, que entregó un total <strong>de</strong> 16protocolos en 1988. La última transferencia.21 http://censoarchivos.mcu.es/CensoGuia/fondoDetailSession.htm?id=588444 [Consultado 02 – 05 - 2012]Página | 9


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXpero, todavía hoy, se conservan en un mismo <strong>de</strong>pósito los protocolos <strong>de</strong> menos <strong>de</strong> 100años (fondo <strong>de</strong> carácter intermedio) con los históricos y está previsto que se habilite unespacio propio, <strong>de</strong> acceso aún más restringido, para estos.Des<strong>de</strong> que en 1550 Onofre Brotóns (vecino <strong>de</strong> Ibi) recibe el privilegio rodado <strong>de</strong> CarlosI, por el cual podrá ejercer en todo el Reino <strong>de</strong> Valencia, se termina la necesidad <strong>de</strong> quelos ibenses se <strong>de</strong>splacen a <strong>Xixona</strong>, Valencia o Castalla para dar fe <strong>de</strong> sus volunta<strong>de</strong>s 22 .Surge en este momento una saga <strong>de</strong> notarios que heredarán en algunos casos <strong>de</strong> padresa hijos, a lo largo <strong>de</strong> varias generaciones, dicho cargo público. Es así que, en casi todaslas ocasiones, los notarios <strong>de</strong> Ibi reciben su legitimación y su po<strong>de</strong>r público a través <strong>de</strong> lafigura regia.Como indicamos en la introducción, un equipo <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> Alicante se <strong>de</strong>dicaen los primeros ochenta a crear un primer instrumento <strong>de</strong> <strong>de</strong>scripción. Rosa BlascoMartínez inventaría en 1979 la parte foral <strong>de</strong> la sección notarial (<strong>de</strong> 1440 hasta 1707) yAntonio Couto <strong>de</strong> Granja y María Jesús Paternina concluyen la tarea en 1983,inventariando la sección hasta 1950 23 . Establecen un criterio <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nación basado en lasdatas extremas <strong>de</strong> actuación <strong>de</strong> los distintos notarios (or<strong>de</strong>n cronológico). La datadivisoria <strong>de</strong> 1707 es un criterio razonable <strong>de</strong> cambio tipológico en la documentación (araíz <strong>de</strong> los <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> nueva planta que castellanizan el formato externo e interno <strong>de</strong>lprotocolo). <strong>El</strong> número <strong>de</strong> protocolos pertenecientes al notariado ibense constituye lasegunda sección en cuanto a volumen (véase la siguiente tabla 24 ).22 CASTELLÓ CANDELA, Antonio; Ibi, <strong>de</strong> lloc a Vila Reial, Ayuntamiento <strong>de</strong> Ibi y <strong>Archivo</strong> <strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> Ibi, 2001, p 517.23 Algunos errores se han ido corrigiendo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> entonces. Antonio Castelló <strong>de</strong>tecta varios en la serie <strong>de</strong> Ibi que nosocupa, entre los siglos XVI y XVII, en su obra (2001).24 Tabla elaborada con datos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> la “Guía <strong>de</strong>l <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong> Provincial <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>” <strong>de</strong> Bernabé, 1996.Las cifras brutas <strong>de</strong> volumen no coinci<strong>de</strong>n con las que publica el Censo Guía y sabemos que Bernabé encontró a finales<strong>de</strong> la década <strong>de</strong> los 90 nuevos protocolos que no habían sido inventariados en el momento <strong>de</strong> la publicación <strong>de</strong> laguía, aún así pensamos que a modo orientativo no varía en lo sustancial.Página | 10


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMX6. Inspección <strong>de</strong> la documentación in situ. Estado material, característicastipológicas y negocios escriturarios.A la hora <strong>de</strong> seleccionar la muestra documental se trató <strong>de</strong> buscar un criteriorelevante, que permitiera un análisis evi<strong>de</strong>nte y claro <strong>de</strong> diferencias tipológicas ynormativas, por ello se optó por la selección <strong>de</strong>l libro inmediatamente anterior al cambiotipológico <strong>de</strong> 1707 y otro inmediatamente posterior a esta fecha. La data divisoria quecitamos fue empleada por Blasco, Paternina y Couto para la realización <strong>de</strong>l índice. Seescogió asimismo otro libro mejor conservado <strong>de</strong> mediados <strong>de</strong>l siglo XVIII, con mejorlegibilidad, para po<strong>de</strong>r trabajar más fácilmente los distintos negocios escriturarioscontenidos y trascribir con facilidad. En la siguiente tabla se muestra la documentaciónexaminada 25 .Número Fecha Notario Observaciones264 1703 – 1707 Miguel Sirvent Sin foliar, con índices y buen estado.227 1710 – 1712 Luís Servent Foliación discontinua, con índice, sin cubierta.Incompleto.228 1722 Luís Servent Sin foliar, sin índice, sin cubierta.229 1733 Luís Servent 44 folios, sin índice, sin cubierta.230 1734 Luís Servent 42 folios, sin índice, sin cubierta.244 1750 - 1753 Agustín Ivañez 33 folios, 60 folios, 44 folios, 55 folios; siníndices. Buen estado.Reseñamos que únicamente el libro <strong>de</strong> MiguelSirvent y el primer legajo <strong>de</strong> Luís Servent (número 228)cuentan con un índice alfabético 26 . <strong>El</strong> libro <strong>de</strong> MiguelSirvent, <strong>de</strong> tamaño cuarto, está perfectamenteencua<strong>de</strong>rnado en pergamino, al igual que el libro <strong>de</strong>Agustín Iváñez. No suce<strong>de</strong> esto con los protocolos <strong>de</strong>Luís Servent que, fragmentarios y sin encua<strong>de</strong>rnación,se conservan unidos por carpetillas (una agrupaciónIlustración 5 AHMX. Protocolo <strong>de</strong> Luís Servent(1722), don<strong>de</strong> advertimos mayor <strong>de</strong>teriorofísico.25 Los datos <strong>de</strong> esta tabla han sido recogidos <strong>de</strong>l inventario <strong>de</strong> Blasco, 1980; así como Paternina y Couto, 1983.26 «Baldufari <strong>de</strong> tots los actes rebuts permí Miguel Sirvent notari en lo any <strong>de</strong> 1703-1704-1705-1706-1707» AHMX.Protocolos <strong>de</strong> Miguel Sirvent, no. 264. Ibi.Página | 11


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXfacticia que no altera el inventario original).<strong>El</strong> estado general <strong>de</strong> conservación es bueno, aunque los protocolos <strong>de</strong> Luís Serventson, sin duda, los más dañados: algunas quemaduras en los bor<strong>de</strong>s, signos <strong>de</strong> humeda<strong>de</strong>n el legajo 228 o papel traspasado por la acción <strong>de</strong> las tintas ferrogálicas. Asimismo,cada uno <strong>de</strong> los protocolos cuenta con variadas caligrafías (todas en letra humanística),correspondientes a los distintos amanuenses con que contaba el notario para el <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> su trabajo. Las escrituras menos legibles correpon<strong>de</strong>n, sin lugar a dudas, a LuísServen; poco claras y muy cursivizadas.Entre los distintos negocios escriturarios hallados,predominan los <strong>de</strong> tipo mercantil-económico, en especialla obligacio y el censal. La procura y la venda suelen estarredactados en latín (en el libro <strong>de</strong> Miguel Sirvent), no asíposteriormente. Otros negocios serían apocha (en losprotocolos <strong>de</strong> Agustín Iváñez se conocen como carta <strong>de</strong>pago), procura, arrendament, cartes, renuncia, donacio,requesta, arrendament, permuta, renunciacio, inventari otestament <strong>de</strong> concordia. Localizamos un interesanteinventario post-mortem en el libro <strong>de</strong> Miguel Sirvent,don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>scribe <strong>de</strong> manera muy <strong>de</strong>tallada el mobiliariocontenido en una casa pudiente <strong>de</strong>l Carrer Major (el 29 <strong>de</strong>Agosto <strong>de</strong> 1705) 27 . Entre los negocios que más llaman laIlustración 6 Signos <strong>de</strong> Miguel Sirvent(arriba) y Luís Servent (abajo).atención en el libro <strong>de</strong> Agustín Iváñez <strong>de</strong>stacamos una fianza carcelera 28 o «la erección<strong>de</strong>la hermita <strong>de</strong> San Miguel» 29 , un dato interesante para la memoria local. Todos estos27 «Die XXIX Mensis Augusti anno a Nativitate Dom(ini) MDCCV. Compravent davant <strong>de</strong>mi lo notary testimony… y <strong>de</strong>Gazpar Brotons ciutada Justicia en lo civil y criminal <strong>de</strong> la present vila <strong>de</strong> Ibi, Donisa Perez viuda <strong>de</strong>l quondam DomingoGuillem en la casa <strong>de</strong>l quondam Mosen Frances Perez son germa en la qual dit mosen (…) Primerament en la entrada<strong>de</strong> la dita casa sestrobaren los bens seguents. Primo tres cadires <strong>de</strong> nogal velles, siguem tres cadires <strong>de</strong> cuyro moltvelles… un quadro <strong>de</strong>l santo christo… una paella <strong>de</strong> aram… sis paelles <strong>de</strong> ferro… una llosa… un morter <strong>de</strong> coure ab sapica ma… un perol <strong>de</strong> coure… dos plats… tres cayxes velles… sis quadros vells… un llansol <strong>de</strong> cambra… guit *ocho+culleretes <strong>de</strong> plata… una tasa dorada… en lo aposento <strong>de</strong> la casa dos cayxes <strong>de</strong> nogal grans… en la sala sestroba unquadro <strong>de</strong> nostra sennora <strong>de</strong>ls <strong>de</strong>samparats, altre <strong>de</strong> santa teresa <strong>de</strong> jesus, altre <strong>de</strong> san Luis Beltra y altre <strong>de</strong>lapurisima tots grans y onze quadros chiquets… » AHMX, Sección notarial, Miguel Sirvent (1703 – 1707), Ibi no. 187,Inventario <strong>de</strong>l Mosen Francés Perez.28 «En la villa <strong>de</strong> Ybi alos catorze días <strong>de</strong>l mes <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> mil setecientos cinquenta y un años ante mi el escribano ytestigo infrascritos pareció Antonio Pina labrador y vezino <strong>de</strong> dicha villa aquien doy fee conozco= e dixo que porquanto se cita procediendo criminalmente (...) contra Bartholome Giner suegro <strong>de</strong> dicho otorgante y preso en lasreales cárceles <strong>de</strong> ella sobre la que Joseph Pasqual preso que estaba tan bien en dichas cárceles y le guardaba…»AHMX. Protocolos <strong>de</strong> Agustín Iváñez 1751. No. 244.Página | 12


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXnegocios aparecen, casi en todos los casos, referidos brevemente con una anotación almargen que los diplomatistas conocen como un epígrafe calificativo 30 . En otras ocasiones,la nota aclara la anulación <strong>de</strong>l negocio posteriormente. También hemos i<strong>de</strong>ntificado lostres signos <strong>de</strong> los respectivos notarios: son sencillos, adoptan forma <strong>de</strong> triánguloexteriormente y dibujan un aspa en la parte inferior <strong>de</strong>l mismo, coronando el triángulo conuna cruz. También hemos localizado gran número <strong>de</strong> fragmentos <strong>de</strong> papel garabateadoso con pequeñas anotaciones que, a modo <strong>de</strong> marca-páginas probablemente servían <strong>de</strong>algún tipo <strong>de</strong> recordatorio al notario.7. <strong>El</strong> uso <strong>de</strong> los fondos notariales en la investigación histórica. Posibilida<strong>de</strong>s ylimitaciones.<strong>El</strong> protocolo notarial es una fuente difícil <strong>de</strong> tratar, como hemos comprobado. Muypocas veces hallaremos una catalogación completa, que incluya un estudio previo <strong>de</strong>lórgano productor (los notarios) con extractos y regestas <strong>de</strong> cada pieza (reseñando losnegocios más significativos <strong>de</strong>l volumen, <strong>de</strong> tal manera que <strong>de</strong> un solo vistazo elhistoriador pueda hacer una composición <strong>de</strong> lugar a<strong>de</strong>cuada y averiguar si le interesa esapieza) 31 . Lamentablemente hemos <strong>de</strong> inspeccionar directamente cada uno <strong>de</strong> los librosporque en muchas ocasiones no cuentan con índice.Pero pese a estas dificulta<strong>de</strong>s, el protocolo notarial resulta ser una <strong>de</strong> las fuentes másrelevantes para cualquier investigador interesado en la historia <strong>de</strong> las mentalida<strong>de</strong>s ehistoria económica (tanto rural como urbana) y social.29 «… sea notario atodos como constituidos nosotros los escribanos infrascritos en la montañuela llamada la serretainmediata a dicha villa distante <strong>de</strong> ella como unos ochocientos … pasos, lucar y citio elegido para la ereccion <strong>de</strong> lanueva hermita o capilla bajo la invocacion <strong>de</strong>l principe y señor san Miguel (…) y haviendose pedido licencia al señorvicario general <strong>de</strong> este arzobispado … don Pedro Albornoz y Tapies (…)… obra <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> <strong>de</strong>smontado y hallanado elterreno peñascoso que no dava bastante lugar ni sitio para la planta y <strong>de</strong>spuesta esta por Joseph Thomas maestroalbañil … y aprobado e <strong>de</strong>liberado el principio <strong>de</strong> dicha obra por los referidos electos (…) y para que conste en todotiempo … <strong>de</strong>los dichos electos recibimos la presente escritura siendo otorgado ello testigos don Luís Semper y DonHayme Bartoldi merca<strong>de</strong>res <strong>de</strong>la ciudad <strong>de</strong> Alicante… ciudadanos y… vecinos <strong>de</strong> dicha villa y dichos electos lo firmaron<strong>de</strong> todo lo qual damos fee= [firmas]» AHMX, Sección notarial, Agustín Iváñez (1750 – 1753), Ibi n.244, folio 35. [10Septiembre, 1753. Fe <strong>de</strong> la Erección <strong>de</strong> la ermita <strong>de</strong> San Miguel].30 Bono, 1985: 26.31 Bono (1985: 47) explica cómo ha <strong>de</strong> hacerse una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> documentos y las normas a seguir, paraelaborar una reseña a<strong>de</strong>cuada.Página | 13


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXUn ejemplo <strong>de</strong> su potencial lo tenemos en los inventarios post-mortem que, a modo <strong>de</strong>«entrada virtual» en los hogares, 32 nos permite –en ocasiones especiales- conoceraspectos <strong>de</strong>l día a día como la alimentación, la vivienda, el mobiliario doméstico o lavestimenta. <strong>El</strong> problema <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> escrituras es que escasean en ciertas regionescomo Galicia 33 , a<strong>de</strong>más nos proporciona una muestra <strong>de</strong> población muy pocorepresentativa (por ejemplo, los más <strong>de</strong>sfavorecidos no podían pagar el coste <strong>de</strong> este tipo<strong>de</strong> escritura), a<strong>de</strong>más está el problema <strong>de</strong> la diferencia temporal entre el óbito y larealización <strong>de</strong>l negocio jurídico (que da tiempo a los familiares para ven<strong>de</strong>r mobiliario y asípagar <strong>de</strong>udas o simplemente el enterramiento, con las habituales donacioneseclesiásticas) o la habitual escasez <strong>de</strong> <strong>de</strong>talle en estas listas (siempre que no se trate <strong>de</strong>objetos valiosos). En el ejemplo citado <strong>de</strong>l Mosén Pérez po<strong>de</strong>mos observar que en loscuadros pequeños y «vells», la <strong>de</strong>scripción es prácticamente nula.También asuntos <strong>de</strong> índole cultural, como el analfabetismo 34 , pue<strong>de</strong>n investigarse apartir <strong>de</strong> un trabajo <strong>de</strong> enfoque cuantitativo (realizando series). En este caso, laposibilidad <strong>de</strong> estudiar el nivel <strong>de</strong> cultura gráfica <strong>de</strong> los signatarios <strong>de</strong> un otorgamiento esmuy elevada, tanto en cartas <strong>de</strong> pago como en testamentos. En la selección realizada,hemos i<strong>de</strong>ntificado otorgantes <strong>de</strong> baja condición social (labradores) que no sabían firmar yasí se indicaba 35 .Las bibliotecas privadas también constituyen un acceso excelente a la historia <strong>de</strong> lacultura, <strong>de</strong> las mentalida<strong>de</strong>s. Creemos que, por poner un ejemplo, el retrato que J. H.<strong>El</strong>liott hacía <strong>de</strong>l Con<strong>de</strong>-Duque <strong>de</strong> Olivares en su famosa obra 36 , <strong>de</strong>bía apoyarse en lareconstrucción <strong>de</strong> su biblioteca privada, a partir <strong>de</strong> diversos inventarios realizados pordistintas casas nobiliarias en los siglos posteriores a su muerte, puesto que es ahí don<strong>de</strong>estaba el sustrato <strong>de</strong> sus posteriores discursos y ten<strong>de</strong>ncias políticas. Lamentablementese trata <strong>de</strong> una labor que únicamente pue<strong>de</strong> hacerse con personajes <strong>de</strong> la talla <strong>de</strong>Olivares, no así con individuos <strong>de</strong> condición mo<strong>de</strong>sta, <strong>de</strong> los que sólo conocemosanotaciones <strong>de</strong> nombres aisladas y fragmentarias.32 SOBRADO CORREA, Hortensio; « Los inventarios port-mortem como fuente privilegiada para el estudio <strong>de</strong> la historia<strong>de</strong> la cultura material <strong>de</strong> la Edad Mo<strong>de</strong>rna »; Hispania: Revista española <strong>de</strong> historia, 2003, Vol. 63, Nº 215, pp. 825-862, ISSN 0018-2141.33 Sobrado Correa, 2003: 831.34 CABALLERO GARCÍA, Antonio, «Protocolos notariales y analfabetismo»; Signo. Revista <strong>de</strong> Historia <strong>de</strong> la CulturaEscrita, 1996, Nº 3, pp. 239 – 243.35 «…y a los otorgantes que no firmaron por que dixeron no savia…» AHMX, protocolos <strong>de</strong> Agustín Iváñez, Ibi, No. 244.Testamento. [20 – 9 - 2012]36 ELLIOTT, J. H.; <strong>El</strong> Con<strong>de</strong>-Duque <strong>de</strong> Olivares, Crítica, Barcelona, 2004. ISBN: 978-84-8432-582-2.Página | 14


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMX<strong>El</strong> género y la situación <strong>de</strong> la mujer 37 en el antiguo régimen también ha sido un temapredilecto <strong>de</strong> los protocolos notariales, a través <strong>de</strong> testamentos (viudas), escrituras <strong>de</strong>compraventa o dotes (hijas huérfanas). Es conocida por todo historiador la invisibilidadtradicional que sufría la mujer en las fuentes. No suce<strong>de</strong> esto tan a menudo en el caso <strong>de</strong>los protocolos, en la mayor parte <strong>de</strong> testamentos inspeccionados encontramos una dote,es una tipología muy prolífica.8. Recapitulación.Hemos explicado hasta aquí cómo los fondos notariales han influido y conformadoparte <strong>de</strong>l archivo <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>, y cómo su riqueza patrimonial se <strong>de</strong>be en buena medida aestos. Por otra parte hemos explicado las dificulta<strong>de</strong>s que en cuanto accesibilidadpresenta esta institución. A partir <strong>de</strong> todos los datos indicados y las visitas realizadas,<strong>de</strong>bemos concluir que predomina todavía el antiguo paradigma <strong>de</strong> la conservación. Apesar <strong>de</strong> la divulgación y las publicaciones, la accesibilidad <strong>de</strong> los ciudadanos queestablece el artículo 105.b <strong>de</strong> nuestra Constitución, conlleva algunas dificulta<strong>de</strong>s por lafalta <strong>de</strong> horarios amplios y una mayor presencia en Internet. En este punto <strong>de</strong>bemos sercríticos, puesto que actualmente la creación <strong>de</strong> un blog y un servicio <strong>de</strong> divulgación einformación mo<strong>de</strong>sto, requiere escasos medios económicos. La visibilidad en la web <strong>de</strong>layuntamiento es precaria y las fichas <strong>de</strong> las secciones publicadas en el Censo Guía norecogen ninguna información. Las circunstancias económicas que vivimos impi<strong>de</strong>n el<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> algunas tareas como la digitalización <strong>de</strong> documentos pero creemos que apesar <strong>de</strong> todo se hace todo lo posible por ofrecer un buen servicio en la medida <strong>de</strong> lasposibilida<strong>de</strong>s.Actualmente el archivo está inmerso en un proceso <strong>de</strong> renovación cuyo final noconocemos, Las obras comenzaron hace muy poco, pero nos parece muy positivo que suubicación haya servido para revalorizar la iglesia franciscana barroca <strong>de</strong>l siglo XVIII. Deeste modo, patrimonio documental y arqueológico se unen y se apoyan <strong>de</strong> forma37 CÓRCOLES JIMÉNEZ, María Pilar; «Aspectos <strong>de</strong> la situación jurídica <strong>de</strong> la mujer en el antiguo régimen a través <strong>de</strong>lestudio <strong>de</strong> los protocolos notariales: algunos ejemplo <strong>de</strong> la Villa <strong>de</strong> Albacete a finales <strong>de</strong>l siglo XVI»; Al-Basit: Revista<strong>de</strong> estudios albacetense, 1999, Nº. 42, pp. 61-101. La autora <strong>de</strong> este artículo emplea los protocolos notariales paradibujar la capacidad <strong>de</strong> mujeres casadas, solteras o viudas para administrar sus bienes y participar en la realización <strong>de</strong>escrituras legales.Página | 15


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXconsecuente. Deseamos que las obras concluyan pronto y que este extraordinario legadoperviva para el estudio y <strong>de</strong>scubrimiento <strong>de</strong> nuevas aproximaciones historiográficas.Página | 16


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXReferencias bibliográficasBERNABÉ RUÍZ, José; Guía <strong>de</strong>l archivo <strong>Histórico</strong> <strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>; Excm. Ajuntament<strong>de</strong> <strong>Xixona</strong> i CAM, Jijona, 1996.BERNABÉ RUÍZ, José; <strong>Xixona</strong>, <strong>de</strong> Villa a ciudad. Los privilegios Reales <strong>de</strong> 1708; Excm.Ajuntament <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>, Alicante, 2008, ISBN 978-84-691-7906-2.BLASCO MARTÍNEZ, ROSA MARÍA et cols.; <strong>El</strong> <strong>Archivo</strong> <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>Jijona. 1440 – 1707, Ayuntamiento <strong>de</strong> Jijona, Alicante, 1980.BONO, José; Los archivos notariales; Junta <strong>de</strong> Andalucía, Sevilla, 1985.CABALLERO GARCÍA, Antonio, «Protocolos notariales y analfabetismo»; Signo. Revista<strong>de</strong> Historia <strong>de</strong> la Cultura Escrita, 1996, Nº 3, pp. 239 – 243.CASTELLÓ CANDELA, Antonio; Ibi, <strong>de</strong> lloc a Vila Reial, Ayuntamiento <strong>de</strong> Ibi y <strong>Archivo</strong><strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> Ibi, 2001, ISBN 84-920078-9-3.CÓRCOLES JIMÉNEZ, María Pilar; «Aspectos <strong>de</strong> la situación jurídica <strong>de</strong> la mujer en elantiguo régimen a través <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong> los protocolos notariales: algunos ejemplo <strong>de</strong> laVilla <strong>de</strong> Albacete a finales <strong>de</strong>l siglo XVI»; Al-Basit: Revista <strong>de</strong> estudios albacetense, 1999,Nº. 42, pp. 61-101, ISSN 0212-8632.ELLIOTT, J. H.; <strong>El</strong> Con<strong>de</strong>-Duque <strong>de</strong> Olivares, Crítica, Barcelona, 2004. ISBN: 978-84-8432-582-2.LAMARCA LANGA, Genaro; « Las bibliotecas privadas en los protocolos notariales:Valencia 1780-1808»; Revista <strong>de</strong> historia mo<strong>de</strong>rna: Anales <strong>de</strong> la Universidad <strong>de</strong> Alicante(Ejemplar <strong>de</strong>dicado a: Libros, libreros y lectores), 1984, Nº 4, pp. 189-209, ISSN 0212-5862.MATEO RIPOLL, VERÓNICA; <strong>El</strong> cuidado <strong>de</strong> la Memoria: archivos <strong>de</strong> la provincia <strong>de</strong>Alicante, Instituto <strong>de</strong> cultura Juan Gil-Albert, Alicante, 2011.PAGAROLAS SABATÉ, Laureà; Los archivos notariales. Qué son y cómo se tratan;Ediciones Trea, Gijón, 2007.PATERNINA BONO, MARIA JESÚS y COUTO DE GRANJA, ANTONIO; <strong>El</strong> <strong>Archivo</strong> <strong>de</strong>Protocolos Notariales <strong>de</strong> Jijona. 1707 – 1950, Ayuntamiento <strong>de</strong> Jijona, Alicante, 1983.SOBRADO CORREA, Hortensio; « Los inventarios port-mortem como fuente privilegiadapara el estudio <strong>de</strong> la historia <strong>de</strong> la cultura material <strong>de</strong> la Edad Mo<strong>de</strong>rna »; Hispania:Revista española <strong>de</strong> historia, 2003, Vol. 63, Nº 215, pp. 825-862, ISSN 0018-2141.Página | 17


DANIEL GARCÍA GONZÁLEZ<strong>El</strong> fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales <strong>de</strong>l AHMXWebwww.xixona.es Página web <strong>de</strong>l ayuntamiento don<strong>de</strong> pue<strong>de</strong> obtenerse datos genéricos <strong>de</strong>contacto e información básica <strong>de</strong>l archivo.http://www.cnotarial-valencia.com/<strong>de</strong>scargas/20100616_190606_24156035317314.pdf[Consultado; 02/05/2012] Nota <strong>de</strong> prensa <strong>de</strong>l Colegio <strong>de</strong> Notarios <strong>de</strong> Valencia que recogeel convenio firmado entre esta institución y el AHMX para el mantenimiento <strong>de</strong> los fondosnotariales en esta ciudad.http://censoarchivos.mcu.es/CensoGuia/archivo<strong>de</strong>tail.htm?id=49858 [Consultado;02/05/2012] Ficha general <strong>de</strong>l <strong>Archivo</strong> <strong>Histórico</strong> <strong>Municipal</strong> <strong>de</strong> <strong>Xixona</strong>. Contiene uninventario dinámico que llega hasta el nivel <strong>de</strong> serie (organizado por localida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>origen) en el Fondo <strong>de</strong> Protocolos Notariales.http://censoarchivos.mcu.es/CensoGuia/fondoDetailSession.htm?id=588444 [Consultado;02/05/2012] Ficha <strong>de</strong>l Censo Guía para el fondo <strong>de</strong> protocolos notariales.Página | 18

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!