dezelfde stroom bij elke stap die ik zet." Alain

"Als ik van de ene bergstroom naar de andere ga, zie ik steeds
dezelfde stroom. Maar als ik van rots naar rots klim, verandert
dezelfde stroom bij elke stap die ik zet."
Alain

Voorwoord
Na de middelbare school ben ik Architectonische Vormgeving gaan studeren aan de Academie voor
Beeldende Kunsten te ’s Gravenhage. Hier ben ik in aanraking gekomen met het programma AutoCAD
(14). Na drie jaar Architectonische Vormgeving ben ik overgestapt naar de richting Grafische en
Typografische Vormgeving. Deze studie heb ik een jaar gevolgd waarna ik ben gestopt met studeren
en ben gaan werken. Ongeveer een jaar geleden heb ik besloten om mijn studie, hetzij op een andere
manier, weer op te pakken en ben begonnen aan deze HBO opleiding. Mijn situatie is dus momenteel
dat ik geen relevante werkervaring heb die zou kunnen dienen om hieruit een afstudeeropdracht af te
leiden.
Gelukkig waren er medestudenten en een docent die hebben geholpen met het aandragen van ideeën
voor een passende en haalbare opdracht. Mede dankzij deze mensen, die mijn programmaontwerp
regelmatig van commentaar voorzagen, is dit geheel (het programma en dit verslag) tot stand
gekomen.
Mijn dank gaat uit naar Ronald Boeklagen en Leonie Bergsma van het TEC CAD College voor hun
ondersteuning en begeleiding. Naar Michael Slavenburg en Eric Boers (medestudenten) voor hun
enthousiasme en commentaar. En naar Paul Arts (tevens van het TEC CAD College) voor het geven
van de laatste tips.
IV 4

Inhoudsopgave
Pagina
Voorwoord
IV
Samenvatting 6
Inleiding 7
Hoofdstuk 1 Het Stroomschema 8
1.1 Inleiding 8
1.2 Definitie van een stroomschema 8
1.3 Het gebruik van een stroomschema 8
1.4 Het verschil tussen een stroomschema en een stroomdiagram 8
1.5 Basissymbolen van een stroomschema en stroomdiagram 10
1.5.1 Basissymbolen van een stroomschema 10
1.5.2 Basissymbolen van een stroomdiagram 11
1.6 Keuze tussen het stroomschema en het stroomdiagram 12
1.6.1 Voordelen en nadelen van een stroomschema 12
1.6.2 Voordelen en nadelen van een stroomdiagram 12
1.7 De opbouw en het structuren van een stroomschema 13
1.8 De opbouw van een stroomschema met een procedure 14
1.9 Het geautomatiseerd tekenen van een stroomschema 14
1.10 Vergelijking van verschillende programma’s 15
1.11 Besluit 18
Hoofdstuk 2 Het Programma 19
2.1 Inleiding 19
2.2 Het stroomschema als probleem 19
2.3 Symbolen, pijlen en tekst 21
2.3.1 Beginfase en eindfase 21
2.4 De Lay-out 22
2.4.1 Het beginontwerp 22
2.4.2 Het tussenontwerp 23
2.4.3 Het eindontwerp 24
2.5 Het resultaat 24
Hoofdstuk 3 De werking van het programma 25
3.1 Inleiding 25
3.2 Werken met het programma 25
3.3 Het stroomschema 29
3.4 Delen van de code 30
3.4.1 Algemene instellingen 30
3.4.2 Symbolen 30
3.4.3 Tekst 32
3.4.4 Pijlen 35
Conclusie 38
Bijlagen
A NEN Norm 3283 XXXIX
B Overige symbolen XL
C Help procedure programma XLII
D Gebruiksaanwijzing installatie XLIV
E Literatuurlijst XLVI
V5

Samenvatting
Dit verslag is nagenoeg een chronologische vertelling van het ontwerpproces.
Hoofdstuk 1 begint met wat een stroomschema is en waarvoor een stroomschema wordt gebruikt. Hier
wordt een verschil gemaakt tussen een Programma Stroom Schema en een Programma Stroom
Diagram. Dit zijn twee verschillende manieren om een grafische beschrijving (schema) van een proces
van een programma weer te geven. Deze twee schema’s verschillen van elkaar in de symbolen en de
opbouw, en worden aan de hand van een voorbeeld uitgelegd. Beide manieren van tekenen hebben
voor- en nadelen. Deze voor- en nadelen van het gebruik van deze schema’s wordt weergegeven in
een tabel waarna er een keuze wordt gemaakt om door te gaan met één van deze twee grafische
beschrijvingen.
Vervolgens wordt er uitgelegd hoe een stroomschema theoretisch wordt opgebouwd tot een
verwoording van een programma. De praktijk wordt uitgelegd aan de hand van een vergelijking van een
aantal programma’s die op de markt zijn waarmee stroomschema’s getekend kunnen worden. Vanuit
deze vergelijking wordt het idee aangedragen voor het nog te ontwikkelen programma.
Hoofdstuk 2 begint met het opsplitsen van het probleem “stroomschema”, zodat elk deelprobleem apart
benaderd en opgelost kan worden. Deze deelproblemen zijn; de algemene instellingen, de symbolen,
de tekst en de pijlen. Vanuit deze deelproblemen wordt er gezocht naar oplossingen om deze om te
zetten in een programma. Het proces om tot deze oplossingen te komen is in twee duidelijke fases
gebeurd. Alle deelproblemen zijn in beide fases beschreven zodat er een duidelijk overzicht ontstaat
over hoe het programma zich ontwikkeld heeft.
Vervolgens wordt het proces beschreven van de lay-out van het programma, welke drie fases heeft
doorgemaakt. Hier worden alle voor- en de nadelen van een lay-out benoemd om zo het goede van
een lay-out te behouden en het minder goede te verbeteren, om tot het uiteindelijke resultaat te komen.
Hoofdstuk 3 begint met het uitleggen aan de hand van een aantal afbeeldingen hoe het programma
werkt en welke instellingen er in het programma zitten.
Vervolgens wordt het stroomschema van het geschreven programma getoond en worden er delen van
de code van het programma beschreven. Deze delen van de code zijn eveneens opgesplitst in de
algemene instellingen, symbolen, tekst en pijlen om het overzicht te behouden.
Tot slot wordt er in de conclusie gekeken naar het geheel van het programma. Welke punten voldoen
aan de door mij gestelde eisen, en welke punten kunnen in de toekomst verbeterd worden.
6

Inleiding
Doordat ik mijn afstudeeropdracht niet vanuit mijn werkzaamheden kon afleiden, heb ik gekeken naar
praktische problemen die naar voren kwamen tijdens deze opleiding om zo, in plaats van een
werkgever, mijn toekomstige medestudenten tegemoet te komen.
Tijdens deze opleiding behoor je een werkend programma te schrijven en een eindverslag met hierin
opgenomen een stroomschema. Mij (en een aantal medestudenten) is al snel duidelijk geworden dat
het lastig is om “even snel” een stroomschema te tekenen. Ten eerste zijn er een aantal verschillende
symbolen met elk een andere betekenis en ten tweede zijn er verschillende programma’s waarmee
stroomschema’s getekend kunnen worden.
Door het bovengenoemde heb ik (niet helemaal alleen) gekozen voor het praktische probleem; het
stroomschema. En doordat een stroomschema bij elke vorm van een programma ontwerpen
duidelijkheid schept, is dit een onderwerp waar zowel beginnende (medestudenten) als gevorderde
programmeurs hun voordeel mee kunnen doen.
Met dit gekozen onderwerp ben ik mij eerst een aantal vragen gaan stellen welke men kan tegenkomen
in de inleiding van de meeste hoofdstukken. Vervolgens ben ik aan de hand van de vragen
verschillende opties gaan uitproberen om tot een gewenst resultaat te komen, namelijk een programma
dat stroomschema’s “tekent”.
Met als uitgangspunt dat mijn programma duidelijker, sneller, meer gestandaardiseerd maar vooral
eenvoudig in gebruik moet zijn, is dit ontwerp tot stand gekomen.
7

Hoofdstuk 1 Het Stroomschema
1.1 Inleiding
Om meer inzicht en duidelijkheid te krijgen wat een stroomschema is, wordt in dit hoofdstuk eerst
dieper op het “probleem” stroomschema ingegaan. Dit is gebeurd aan de hand van de volgende
vragen; Wat is een stroomschema en/of een stroomdiagram? Waarvoor dient een
stroomschema/diagram? Wat doet een stroomschema/diagram? En hoe wordt deze opgebouwd? Wat
betekenen de symbolen? Welke symbolen worden voor welke acties/bewerkingen gebruikt? Wat is het
verschil tussen een stroomschema en een stroomdiagram? Wanneer wordt een stroomschema
gebruikte en wanneer een stroomdiagram?
Vervolgens worden er verschillende manieren vergeleken om een stroomschema te tekenen waaruit
naar voren komt waar de knelpunten zitten, om van hieruit tot een besluit te komen hoe dit beter kan en
hoe verder te gaan met dat gegeven. Hieruit komt de eerste opzet voor een ontwerp.
1.2 Definitie van een stroomschema
Stroomschema – Stroomdiagram – Blokdiagram – Flowchart
Een stroomschema is een hulpmiddel om de structuur en de werking van een computerprogramma
voor te stellen en/of te verduidelijken. Het is een methode om een bepaald proces of beslissing op een
logische beeldende manier in kaart te brengen.
Een stroomschema bestaat uit hokjes met een symbolische vorm die systematisch, verbonden door
een aantal lijnen of pijlen, de volgorde van handelingen en beslissingen een programma doorlopen en
verduidelijken. Een goed stroomschema is onafhankelijk van gebruikte programmeer taal. En om netjes
te programmeren wordt er begonnen met een stroomschema.
1.3 Het gebruik van een stroomschema
Een stroomschema wordt altijd gebruikt voor het beschrijven van een proces. Dit kunnen processen zijn
in de chemie, biologie, farmacie etc. Het proces wat hier beschreven gaat worden, is het
programmeren. Programmeren is door analyseren een probleem oplossen. Het probleem wordt
opgedeeld in zelfstandige deelproblemen. Van elk deelprobleem wordt een omschrijving gemaakt van
de uit te voeren stappen om tot een oplossing te komen. Deze uit te voeren stappen worden in een
grafisch schema omgezet; het Programma Stroom Schema (PSS) en/of het Programma Stroom
Diagram (PSD).
1.4 Het verschil tussen een stroomschema en een stroomdiagram
Een stroomschema en een stroomdiagram hebben beiden dezelfde functie, een grafische beschrijving
(schema) van het proces van een programma. Maar om het verschil te visualiseren zijn op de volgende
pagina in figuur 1A, een stroomschema en een stroomdiagram naast elkaar geplaatst. De procedure
die als voorbeeld is genomen is het tekenen met pen op papier van een stoomschema. Het
stroomschema (links) bevat het symbool subroutine met de tekst ‘Plaats symbolisch blok’. Deze
subroutine is uitgewerkt in een stroomdiagram (rechts).
8

Figuur 1A Het verschil tussen een stroomschema en een stroomdiagram
9

1.5 Basissymbolen van een stroomschema en stroomdiagram
1.5.1 Basissymbolen van een stroomschema
In een stroomschema worden een aantal verschillende standaard symbolen gebruikt. Hierdoor zijn de
verschillende soorten opdrachten eenvoudig te herkennen. Deze symbolen zijn terug te vinden in de
NEN Norm 3283:1967, zie bijlage A. In deze Norm zijn geen bindende aanwijzingen voor de
verhoudingen van de hoogte en de breedte van de symbolen gegeven, de dusdanige verhouding
tussen de hoogte en de breedte dient te worden aangehouden zodat het symbool direct herkenbaar is.
De volgende symbolen worden het meest gebruikt;
Afsluiting, onderbreking (NEN 3283:1967-433), wordt gebruikt als beginpunt, eindpunt, pauze, uitstel of
onderbreking.
Invoer (NEN 3283:1967-313), directe communicatie van mens naar machine. Tijdens de verwerking
wordt er met de hand informatie ingevoerd door middel van het bedienen van schakelaars,
toetsenborden of drukknoppen. Het programma zal verder werken met deze ingevoerde informatie en
op deze manier het resultaat beïnvloeden.
Bewerking, proces, handeling (NEN 3283:1967-310/410), een uniek programma of deel van een
programma. Elke bewerking kan afzonderlijk door het besturingssysteem worden afgehandeld. Het zijn
aaneengeschakelde activiteiten om één of meer doelen te bereiken. Een bewerking omschrijft tevens
de wijze waarop de activiteiten verlopen en hoe ze zich ontwikkelen.
Vooraf ingesteld proces (NEN 3283:1967-412), een programmadeel bestaande uit één of meerdere
bewerkingen die ergens anders wordt beschreven zoals een functie of een subroutine.
Sturing, beslissing (NEN 3283:1967-411), handeling waarmee wordt bepaald welke van een aantal
alternatieve wegen moet worden gevolgd naar een volgende bewerking.
Alle overige symbolen van een stroomschema zijn te vinden op bijlage B
10

1.5.2 Basissymbolen van een stroomdiagram
Een stroomdiagram bevat een klein aantal standaard symbolen. Een aantal van deze symbolen worden
voor verschillende soorten opdrachten en zijn als dusdanig niet herkenbaar. Deze symbolen liggen niet
vast in een Norm.
Bij een stroomdiagram worden de volgende symbolen gebruikt;
Bewerking (Proces). Een uniek programma of deel van een programma. Elke bewerking kan
afzonderlijk door het besturingssysteem worden afgehandeld. Het zijn aaneengeschakelde activiteiten
om één of meer doelen te bereiken. Een bewerking omschrijft tevens de wijze waarop de activiteiten
verlopen en hoe ze zich ontwikkelen.
Vooraf ingesteld proces. Een programmadeel bestaande uit één of meerdere bewerkingen die ergens
anders wordt beschreven zoals een functie of een subroutine.
B
A
C
D
E
A. Voorwaarde of beslissing. Handeling waarmee wordt bepaald welke van een aantal
alternatieve wegen moet worden gevolgd naar een volgende bewerking.
B. – C. Het “waar” en “niet waar” zijn van de voorwaarde of beslissing.
D. – E. Handeling navolgend op “waar” en “niet waar”.
B C D
E F G
A
A. Voorwaarde of beslissing. Handeling waarmee wordt bepaald welke van een aantal
alternatieve wegen moet worden gevolgd naar een volgende bewerking.
B.-C.-D. Waarden, behandel afhankelijk van de gekozen waarde een variabele
E.-F.-G. Variabelen, handelingen navolgend op de waarden
A
B
B
C
C
A. Zolang de voorwaarde “waar” is wordt deze bewerkingen herhaald
B. – C. Bewerkingen
A
11

1.6 Keuze tussen het stroomschema en het stroomdiagram
Het gebruik van een stroomschema of een stroomdiagram is zelf te bepalen. Het door elkaar gebruiken
van een stroomschema en een stroomdiagram heeft geen bezwaar. Maar om fouten te voorkomen is
het beter om één van de twee te gebruiken. Hierdoor zal ik niet beide schema’s uitwerken maar een
keuze maken om verder te gaan met één soort schema. Deze keuze maak ik aan de hand van de
voordelen en nadelen van beide schema’s.
1.6.1 Voordelen en nadelen van een stroomschema
Voordelen
Nadelen
• Als men een grafische beschrijving van een • Een stroomschema neemt meer ruimte in
proces tegenkomt is het meestal omschreven • Handelingen moeten in meer stappen
in een stroomschema.
omschreven worden.
• Nagenoeg alle symbolen staan omschreven
in de normen van het Nederlands
Normalisatie-instituut (NEN) (zie bijlage A)
• Computerprogramma’s zoals het Office
pakket (Word, Excel, PowerPoint), AutoCAD
(Symbolen A) etc. zijn voorzien van deze
symbolen, ondersteunen deze manier van
een schema tekenen.
• Aan de symbolische vorm is te herkennen
welke handeling zal plaatsvinden of verwacht
wordt.
• Een stroomschema is zeer overzichtelijk.
1.6.2 Voordelen en nadelen van een stroomdiagram
Voordelen
Nadelen
• Deze vorm van schema is veel compacter • Een stroomdiagram wordt veel minder
waardoor deze minder ruimte in beslag
gebruikt
neemt.
• De symbolen voldoen niet aan een enkele
• Er zijn minder stappen nodig om een
vorm van een norm, dus iedereen deze naar
handeling te omschrijven.
eigen inzicht gebruiken.
• Deze schemasymbolen staan niet standaard
in software programma’s.
• De symbolen zijn universeel en zal niet als
een bepaalde handeling herkend worden.
• Een stroomdiagram is minder overzichtelijk
Naar aanleiding van de voordelen en nadelen beschreven in deze tabellen heb ik gekozen om het
stroomschema verder uit te werken.
12

1.7 De opbouw en het structuren van een stroomschema
Een stroomschema is de schematische weergave van de stappen die in programma worden doorlopen.
In de volgende figuren wordt een voorbeeld van een stroomschema opgebouwd naar aanleiding van
een simpel programma.
Om de logische werking van het programma te verduidelijken is hier gebruik gemaakt van pijlen. De
pijlen geven de volgorde weer waarin het stroomschema moet worden doorlopen.
Figuur 1B hieronder, is de meest eenvoudige vorm van een programma, een beginblok en een eindblok
welke nagenoeg altijd in een programma zitten. Het programma begint en een stap verder stopt het.
Figuur 1B De meest eenvoudige vorm van een programma
• Het eerste stroomschema hieronder, figuur 1C, is uitgebreid met 2 blokken, bewerkingen of
procedures.
• Het volgende stroomschema hieronder, figuur 1D, is uitgebreid met een nieuwe bewerking. Deze
bevat een variabele en is geplaatst tussen de vorige twee bewerkingen.
• Het derde stroomschema hieronder, figuur 1E, is uitgebreid met een blok voor de invoer van een
waarde. De andere waarden zijn nu afhankelijk van wat de gebruiker invoert.
• Het laatste stroomschema hieronder, figuur 1F, is uitgebreid met een sturingsblok. In dit blok wordt
altijd een waarde vergeleken. In het eerste blok wordt dus een waarde ingegeven, in het tweede
blok wordt deze opgehoogd. In het derde blok wordt de opgetelde waarde vergeleken met de op die
plek ingevoerde waarde. Zolang de waarde niet gelijk is aan de ingevoerde waarde zal het
programma de waarden blijven ophogen.
Figuur 1C Figuur 1D Figuur 1E Figuur 1F
13

1.8 De opbouw van een stroomschema met een procedure
Een procedure is een stukje programma of code dat zo is klaargemaakt dat hij meerdere keren gebruikt
kan worden. Een procedure kan bestaan uit een Function (functie) dit zijn procedures die een resultaat
teruggeven, of uit een Sub (subroutine) dit zijn procedures die geen resultaat teruggeven.
Figuur 1G laat een stroomschema zien met 2 manieren om een function of een sub aan te geven in een
stroomschema.
Figuur 1G 2 Manieren om een function of een sub aan te geven in een stroomschema
1.9 Het geautomatiseerd tekenen van een stroomschema
Tot zover het theoretische gedeelte van het stroomschema. Nu de praktijk.
Het tekenen van een stroomschema kan op 2 verschillende manieren gebeuren; met pen en papier of
met een computerprogramma. Er zijn verschillende computerprogramma’s waar dit mee mogelijk is.
Met de veel gebruikte programma’s zoals Word en Excel komt men al een heel eind, maar er zijn ook
programma’s zoals Visio en Smartdraw die specifiek schema’s (vaak in de breedste zin van het woord)
tekenen. Tekenprogramma’s zoals AutoCAD zijn zeer uitgebreid en hebben de mogelijkheid om
bepaalde tekeningen en handelingen te standaardiseren.
Elk programma heeft zijn voordelen en zijn nadelen en elk persoon die ermee moet tekenen heeft zijn
eigen voorkeuren en vaardigheden.
14

1.10 Vergelijking van verschillende programma’s
In de volgende tabellen worden 4 programma’s op een aantal punten vergeleken op het gemak van
het tekenen van een stroomschema. De eerste 2 programma’s, Word en Excel, zijn in verhouding de
meest gebruikte programma’s. De volgende 2 programma’s, AutoCAD en Smartdraw, zijn meer
geavanceerde programma’s en daardoor bij een minder breed publiek bekend.
Het tekenen van een stroomschema zonder programma is weggelaten, daar dit op nagenoeg alle
punten matig tot slecht scoort.
Het gemak van
het gebruik van: Word (Figuur 1H) Excel (Figuur 1I)
Blokken
Uitlijnen
Verbindingslijnen
(pijlen)
Tekst in blok
Tekst bij pijl
Goed (indien shifttoets voor de
standaard verhoudingen ingedrukt
gehouden wordt)
Goed, ten opzichte van de objecten
onderling
Redelijk, pijlen bestaande uit
meerdere lijnen worden vaak niet
naar de wensen van de gebruiker
getekend
Redelijk, via menu onder rechter
muisknop
Tekst wordt linksboven uitgelijnd
geplaatst binnen het blok en kan
meerdere regels bevatten
Tekst die niet binnen het blok valt
(teveel regels) is niet zichtbaar
Matig, voor elke tekst naast het
schema dient een tekstvalk te worden
aangemaakt
Goed (indien shifttoets voor de
standaard verhoudingen ingedrukt
gehouden wordt)
Goed, ten opzichte van de objecten
onderling
Redelijk, pijlen bestaande uit
meerdere lijnen worden vaak niet
naar de wensen van de gebruiker
getekend
Redelijk, tekst kan direct ingetypt
worden
Tekst wordt linksboven uitgelijnd
geplaatst binnen het blok en kan
meerdere regels bevatten
Tekst die niet binnen het blok valt
(teveel regels) is niet zichtbaar
Goed
F1 Help
Redelijk (beknopt, staat niets over Matig
uitlijning)
A4 formaat Ja Nee
Precisie Niet (op het oog) Nauwelijks (enig houvast aan de
exceltabel op de achtergrond)
Standaardiseren Redelijk Redelijk
Snelheid Redelijk Redelijk
Bijzonderheden Er wordt getekend in een tekenveld
Pijltoetsen werken
Opties van het pulldown menu
Tekenen en AutoVormen kunnen
“losgescheurd” worden
Pijltoetsen werken
Opties van het pulldown menu
Tekenen en AutoVormen kunnen
“losgescheurd” worden
Het printveld kan vergroot of verkleind
worden zodat het schema nagenoeg
altijd op A4 past
15

Het gemak van
het gebruik van: AutoCAD (Figuur 1J) Smartdraw (Figuur 1K)
Blokken
Uitlijnen
Verbindingslijnen
Tekst in blok
Tekst bij pijl
Slecht, alles dient zelf getekend te
worden
Goed, indien er een raster gebruikt
wordt
Redelijk, de lijnen kunnen zoals de
gebruiker wenst neergezet worden
De pijlpunten vergen iets meer
handigheid met het programma
Slecht, elke tekst moet opnieuw
geactiveerd en uitgelijnd worden
Als de tekst te groot is zal deze buiten
het blok vallen
Matig, elke tekst moet opnieuw
geactiveerd en uitgelijnd worden
Redelijk, er zijn geen standaard
verhoudingen voor blokken (shifttoets
werkt niet)
Redelijk, op het oog
Redelijk, pijlen worden bij de meeste
blokken automatisch getekend
Pijlen bestaande uit meerdere lijnen
worden vaak niet naar de wensen van
de gebruiker getekend
Redelijk, tekst kan direct ingetypt
worden
Tekst wordt gecentreerd geplaatst
binnen het blok en kan meerdere
regels bevatten
Het programma past zelf de
letterhoogte aan beschikbare ruimte
binnen het blok
Goed
F1 Help Niet Goed (uitgebreid, alleen in Engelse
taal)
A4 formaat Nee Ja
Precisie Goed Niet (op het oog)
Standaardiseren Ja, kan door middel van blocks Redelijk
Snelheid Slecht Goed
Bijzonderheden
Het programma heeft de
mogelijkheden om stroomschema’s
sneller en beter te kunnen tekenen
Bij het printen kan de schaal vergroot
of verkleind worden zodat het schema
nagenoeg altijd op A4 past
Van tevoren kan de lay-out gekozen
worden
Indien er een achtergrondkleur is
gekozen hebben niet alle blokken
deze kleur
16

Figuur 1H Het tekenen van een stroomschema in Word
Figuur 1I Het tekenen van een stroomschema in Excel
Figuur 1J Het tekenen van een stroomschema in AutoCAD
Figuur 1K Het tekenen van een stroomschema in Smartdraw
17

1.11 Besluit
De symbolen van een stroomschema liggen vast in de NEN norm 3283, maar komen in geen enkel
programma op een dusdanige manier herkenbaar voor. Daarbij voldoet geen enkel programma aan alle
wensen.
Dus als men sporadisch een stroomschema tekent voldoen de programma’s Word en Excel. Als men
presentaties met stroomschema’s maakt is een programma als Smartdraw een optie. Voor alle
anderen, hier uitgaande van AutoCAD/VBA programmeurs (mijn medestudenten), die regelmatig
functionele stroomschema’s volgens de norm willen tekenen is er weinig. En dit betekent dat
AutoCAD/VBA programmeurs naast het programma AutoCAD altijd een ander programma moeten
hebben openstaan om een stroomschema in te tekenen, wat niet wenselijk is.
Naar aanleiding van de resultaten zoals af te lezen is in de tabel van de vorige paragraaf is het idee/de
uitdaging ontstaan om een programma te ontwikkelen waarmee het tekenen van een stroomschema
makkelijker en sneller gaat. Het programma moet duidelijk in gebruik zijn en het moet de symbolen van
het stroomschema standaardiseren op de NEN Norm.
Voor het ontwikkelen van een zoals hierboven beschreven programma is een geavanceerd
tekenprogramma als AutoCAD in combinatie met de programmeermogelijkheden van VBA hier het
meest geschikt voor. Ook omdat AutoCAD/VBA programmeurs hierdoor minder programma’s nodig
hebben om eenvoudig een stroomschema te tekenen.
Doordat er binnen AutoCAD tevens met blocks gewerkt kan worden kunnen de NEN symbolen in de
tekening geladen worden (vanaf Internet of een symbolen CD) waardoor de tekening
gestandaardiseerd zal worden zodat elk symbool een constante is. VBA bij uitstek geschikt voor om de
pijlen te definiëren en alle symbolen op een eenvoudige manier op te roepen via formulier met een
makkelijk werkbare lay-out. Dit formulier moet het programma gaan verwoorden aan alle bovenstaande
ideeën voldoet.
18

Hoofdstuk 2 Het Programma
2.1 Inleiding
Nu bekend is wat het idee voor het te schrijven programma is kwamen de volgende vragen naar voren;
Wat maakt een programma duidelijk en overzichtelijk? Wat maakt een programma gebruiksvriendelijk?
Wat maakt een programma eenvoudig te gebruiken? Hoe wordt het programma verwoordt in de
lay-out? Hoe ontwerp ik een lay-out die aanspreekt? De symbolen zijn bekend maar hoe gaan deze
geplaatst worden? Hoe worden de veel gebruikte en de minder gebruikte symbolen verdeeld? Hoe
worden de pijlen gedefinieerd? Hoe wordt een “Help”gebruikt als men er zelf niet uit komt?
Een heleboel vragen waar in dit hoofdstuk op in gegaan wordt aan de hand van het proces wat mijn
uiteindelijke programma heeft doorgemaakt tijdens het ontwerpen van het programma met
bijbehorende lay-out
2.2 Het stroomschema als probleem
Zoals in het vorige hoofdstuk al geschreven stond; om een probleem op te lossen dient deze verdeeld
te worden in deelproblemen.
Als het probleem “Stroomschema” grof opgesplitst wordt, blijven er 4 deelproblemen over, te weten; de
algemene instellingen, de symbolen, de tekst die hier eventueel in geplaatst gaat worden en de pijlen.
De algemene instellingen zorgen ervoor dat binnen het programma bepaalde instellingen aangepast
worden om het programma te vereenvoudigen en om het resultaat te standaardiseren, denk hierbij aan
tekstfont, tekenlimiet etc. De gebruiker kan eenvoudig alle verdere handelingen verrichten zonder dat
deze merkt dat deze instellingen aangepast zijn of dat de gebruiker deze zelf eerst heeft moeten
aanpassen.
Om een stroomschema logisch te tekenen moet dit overzichtelijk gebeuren. Eerst wordt het grootste
gedeelte van de symbolen geplaatst met daarin direct de tekst, vervolgens de pijlen, waarna het
stroomschema met nog ontbrekende symbolen, teksten en pijlen wordt aangevuld. Dit gegeven is
omgezet in een stroomschema over hoe “het stroomschema” met het programma getekend zou
moeten worden, zie figuur 2A op de volgende pagina.
19

Figuur 2A Het geautomatiseerd tekenen van een stroomschema
20

2.3 Symbolen, pijlen en tekst
Het omzetten van de deelproblemen naar een gebruiksvriendelijk programma is een proces geweest
met 2 duidelijke fases; de beginfase en de eindfase.
2.3.1 Beginfase en eindfase
Beginfase
Algemene De instellingen werden vanuit het
instellingen programma geactiveerd. Raster, grit en
tekstfont werden met VBA aangepast
binnen de actieve tekening zodra het
programma gestart werd of een functie
van het programma werd gebruikt
Resultaat Geen flexibiliteit. Bovenstaande
instellingen waren niet aan te passen
tijdens het tekenen van een
stroomschema doordat tijdens het
gebruik het programma deze instellingen
telkens activeerde
Symbolen
Resultaat
Tekst
Resultaat
Pijlen
Resultaat
Elke lijn van een symbolisch blok werd
los getekend met in een sub
gedefinieerde lijnen in VBA
Door alle losse lijnen werd de code zeer
lang en onoverzichtelijk waardoor de
kans op foutmeldingen toeneemt, en het
blok was lastig te verplaatsen doordat
alle losse lijnen geselecteerd moest
worden
De tekst bevatte 1 regel die op een vast
punt binnen de getekende lijnen stond
De tekst was niet flexibel en net als de
rest een los onderdeel en moest dus ook
geselecteerd worden als het blok
verplaatst werd
Elke pijl werd los gedefinieerd, wat
inhield dat er een behoorlijk aantal
verschillende pijlen was met een vast
aantal bochten en een vaste richting van
de pijlpunt.
Geen flexibiliteit, men moest van te voren
weten welke pijl er nodig was (hoeveel
bochten en de stand van de pijlpunt) en
door alle losse pijlen werd de code zeer
lang en onoverzichtelijk waardoor de
kans op foutmeldingen toeneemt. Pijlen
met meer dan drie bochten moesten
worden aangevuld met de normale lijn
vanuit AutoCAD zelf
Eindfase
De instellingen zijn opgeslagen in een
tekening. Het tekenlimiet staat ingesteld
op formaat A4. Het raster, en het
zichtbare A4 kader zijn blocks die in een
niet te printen laag staan. Het tekstfont is
gewoon onder Format aangepast
Zeer flexibel. De gebruiker heeft alle
vrijheid om de instellingen naar eigen
wens aan te passen zonder dat deze
elke keer opnieuw wordt aangepast door
het programma
De symbolische blokken staan
opgeslagen als blocks (volgens de NEN
norm) binnen de tekening. Het
programma roept de betreffende blocks
op
Doordat er gewerkt wordt met blocks die
opgeroepen worden kunnen de NEN
blocks van internet of de symbolen-CD
gebruikt worden
De tekst kan uit meerdere regels bestaan
die op het block geplaatst wordt
De tekst is flexibeler, maar is nog steeds
een los onderdeel die apart geselecteerd
moet worden om samen met het block te
verplaatsen.
Er zijn 2 pijlen gedefinieerd; de enkele
pijl, waar maar 2 punten voor nodig zijn,
en de oneindige pijl, waar de lijn zoveel
lengtes en bochten kan bevatten tot dat
de gebruiker de lijn afsluit met Enter
Zeer flexibel. Er hoeft alleen een keuze
gemaakt te worden of de pijl uit 1 lijn
bestaat of uit meerdere lijnen. De richting
van de pijlpunt wordt geplaatst in de
laatst gekozen richting
21

2.4 De Lay-out
Ook de lay-out van het programma heeft een proces doorgemaakt. Dit omdat het gebruiksvriendelijke
programma ook een gebruiksvriendelijke lay-out nodig heeft. De lay-out moet voor zichzelf spreken
zodat elke gebruiker zonder enige voorkennis het programma kan gebruiken. De lay-out heeft 3
ontwerpfases doorgemaakt; het beginontwerp, het tussenontwerp en het eindontwerp.
2.4.1 Het beginontwerp
Grootte
Duidelijkheid
Gebruik
Ontwerp 1 (figuur 2B) Ontwerp 2 (figuur 2B)
+ … Het programma neemt in het
tekenveld nauwelijks ruimte in beslag
- Het programma is in verhouding tot …
het tekenscherm erg ruimtevullend
+ Het is duidelijk welke knop voor welk …
symbool of pijl gebruikt moet worden
- Door de hoeveelheid informatie kan de
verkeerde knop ingedrukt worden
+ Het tekenen van een stroomschema
gaat al een stuk eenvoudiger
- Het merendeel van de symbolen staan
er niet op
Doordat er geen illustraties gebruikt
worden moet er vanuit de omschrijving
begrepen worden om welke symbolen
en pijlen het gaat
Als men alle omschrijvingen weet is er
met het programma te werken
Zeer onhandig.
Figuur 2B Het beginontwerp van de lay-out
22

2.4.2 Het tussenontwerp
Grootte
Duidelijkheid
Gebruik
Ontwerp 3 (figuur 2C) Ontwerp 4 (figuur 2C)
+ Doordat het programma uit
tabbladeren bestaat neemt het
programma niet veel ruimte in beslag
Doordat het programma uit
tabbladeren bestaat neemt het
programma niet veel ruimte in beslag,
al wordt het programma breder bij het
tabblad “Blokken” en langer bij het
tabblad “Help”
- … …
+ Het is duidelijk welke knop voor welk
symbool of pijl gebruikt moet worden
- De pijlen moeten nog steeds goed
vooraf geschat worden om de juiste
pijl aan te klikken
Het is duidelijk welke knop voor welk
symbool of pijl gebruikt moet worden
en doordat er nog maar 2 pijlen zijn
hier minder vergissingen in mogelijk
Bij de pijlen komt er na het afsluiten
van de lijn nog een pijlpunt van 5 mm
aan
+ Door de overzichtelijkheid goed Het programma uitgebreid is met een
“Help” en kunnen problemen direct
worden opgelost. De meer specifieke
(minder gebruikte) symbolen staan
onder de uitbreiding van het tabblad
“blokken” en is dus compleet.
- Het merendeel van de symbolen staan
er niet op
…
Figuur 2C Het tussenontwerp van de lay-out
23

2.4.3 Het eindontwerp
Het eindontwerp, figuur 2D, lijkt erg veel op het 4 de ontwerp van de vorige paragraaf, alleen de
volgende onderdelen zijn aangepast/geoptimaliseerd;
• De lay-out is meer met kleur omdat de vormen van de symbolen hierdoor nog beter naar voren
komen en het oogt in zijn totaliteit vriendelijker dan een programma dat bestaat uit een grijze
achtergrond met zwarte lijntjes en letters. Een grafische lay-out voor een grafische beschrijving van
een proces (programma).
• De pijlen zijn geoptimaliseerd zodat waar de lijn wordt afgesloten ook direct de punt van de pijlpunt
daar geplaatst wordt.
• In plaats van dat het tabblad “Help” langer wordt, wordt deze breder net als de verbreding van het
tabblad “Blokken” zodat ook in het formulier een bepaalde standaard ontstaat.
• Het tabblad “Blokken” kan nog verbreed worden maar niet meer versmald, het programma versmald
zichzelf als een ander tabblad of een standaard symbool/blok geactiveerd wordt.
• Het tabblad “Help” verbreed zich automatisch als een van de Help-tabs geactiveerd wordt en het
programma versmald zichzelf als een ander tabblad (Blokken of Pijlen)geactiveerd wordt.
Figuur 2D Het eindontwerp van de lay-out
2.5 Het resultaat
Doordat er in verschillende fases is gewerkt ontstaat er een proces waar het positieve van een ontwerp,
zowel programma als lay-out, wordt behouden of eventueel wordt verbeterd. Het minder goede van het
ontwerp wordt dusdanig verbeterd en aangepast dat hier een duidelijk verschil ontstaat om het
programma en de lay-out te perfectioneren.
Het resultaat is een eenvoudig geschreven programma dat net zo eenvoudig werkt met een
aansprekende lay-out.
24

Hoofdstuk 3 De werking van het programma
3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het programma werkt in combinatie met AutoCAD. Vervolgens
wordt het geschreven programma visueel uitgebeeld in een stroomschema waarna er delen van de
code worden uitgelegd waaruit het programma is opgebouwd.
3.2 Werken met het programma
Het resultaat is een programma naast dat duidelijk en simpel is geschreven, een duidelijke
gebruiksvriendelijke lay-out heeft en voor de gebruiker eenvoudig werkt.
De werking van het programma wordt getoond aan de hand van een aantal figuren;
Figuur 3A
Zodra de template met het programma geopend/gestart wordt zijn de verschillende
instellingen actief welke zijn opgeslagen in de tekening terug te vinden volgens de normale
methode van AutoCAD. Deze instellingen zijn op de blocks na te wijzigen zonder dat dit
nadelig werkt voor het programma. Als de blocks gewijzigd worden kan AutoCAD deze niet
meer oproepen en zal er niets getekend worden of er komen minder fraaie tekeningen te
voorschijn.
De instellingen die zich in de tekening bevinden zijn;
• Het tekstfont is aangepast naar Arial
• Het tekenlimiet heeft het formaat van een A4
• Er zijn een aantal lagen ingesteld waarin zich blocks bevinden;
• Een block van een 5 millimeter raster welke op slot staat en niet wordt geprint
• Een block van een 10 millimeter raster welke op slot staat en niet wordt geprint
• Een block van een kader op het A4 formaat welke op slot staat en niet wordt geprint
• Een lege laag “Blokken” waarin het schema wordt getekend en wel wordt geprint
• De tekening is geladen met alle blocks die worden gebruikt door het programma
• Deze blocks bevatten attributen
• Het programma is embedded in de tekening
25

Figuur 3A De actieve instellingen binnen de template
Figuur 3B
Figuur 3C
Figuur 3D
Figuur 3E
Dit is de template die het hele programma bevat. Het programma is embedded (ingeladen)
in de tekening. Het programma wordt als deze template aangeleverd om vervolgens door
de gebruiker deze ook als template op de harde schijf op te slaan. Dus om het programma
te gebruiken hoeft de gebruiker alleen de opgeslagen template te openen.
De symbolen worden geplaatst door de betreffende knop van het programma te activeren
waarna in de commandoregel gelezen kan worden waar het symbool geplaatst moet
worden. Nadat het symbool geplaatst is wordt er een nieuw programma actief waarmee de
tekst kan worden geplaatst.
Het tekenen van pijlen is een kwestie van de juiste pijl kiezen. De enkele pijl bestaat uit
een enkele lijn met daaraan de pijlpunt. De oneindige pijl bestaat uit meerdere lijnen, de
pijlpunt wordt geplaatst nadat er is afgesloten met Enter of dat er op Escape is gedrukt. De
punt van de pijl wordt geplaatst op de laatste muisklik van de geplaatste lijn. De pijlpunt
heeft dezelfde richting als de laatst getekende lijn.
Mocht men er toch niet uitkomen, graag willen weten wat de betekenis is van bepaalde
symbolen zijn of de NEN norm willen bekijken kan dit op het tabblad Help. De teksten van
dit tabblad zijn terug te vinden op bijlage C
26

Figuur 3B De programma bevattende template
Figuur 3C Het plaatsen van de symbolen en tekst met het programma
27

Figuur 3D Het plaatsen van de pijlen met het programma
Figuur 3E Het gebruik van het tabblad Help van het programma
28

3.3 Het stroomschema
Figuur 3F Het stoomschema van het geschreven programma
29

3.4 Delen van de code
Doordat het programma uit meerdere onderdelen bestaat, wordt de code per onderdeel behandeld;
3.4.1 Algemene instellingen
Instelling voor het tonen/activeren van het programma zodra de template geopend wordt
Private Sub AcadDocument_Activate()
frmStroomschema.Show
End Sub
Instelling voor de breedte van het formulier/lay-out zodra deze gestart wordt
Private Sub UserForm_Activate()
Me.Width = 125
End Sub
Instelling voor de standaard breedte van de tabbladen “Blokken”, “Pijlen” en “Help”
Private Sub MultiPage1_Change()
Me.Width = 125
End Sub
Instelling voor het verbreden van tabblad “Blokken” om de Specifiek Symbolische Blokken te openen
Private Sub ImVerbreden_Click()
Me.Width = 310
End Sub
Instelling voor het verbreden van de tabbladen welke zich bevinden op het tabblad “Help”
Private Sub MultiPage2_Change()
Me.Width = 310
End Sub
3.4.2 Symbolen
De symbolen worden aangemaakt in de module Tekenen. Zodra een functie van het programma
geactiveerd wordt zal de code achter het formulier deze module oproepen
Een block oproepen vanuit module Tekenen
Sub NEN_Blokken(ByVal Naam As String, ByVal x As Double, ByVal y As Double, ByVal h As Double)
Dim punt(0 To 2) As Double
Dim NENBlokObject As AcadBlockReference
punt(0) = x
punt(1) = y
punt(2) = 0
On Error Resume Next
Eerst wordt er gezocht of de op te roepen block in de tekening staat
Set NENBlokObject = ThisDrawing.ModelSpace.InsertBlock(punt, Naam, 1, 1, 1, h)
Als dit niet zo is wordt de harde schijf doorzocht of de blocks zich daar bevinden
If Err Then
Set NENBlokObject = ThisDrawing.ModelSpace.InsertBlock(punt, Naam & ".dwg", 1, 1, 1, h)
Err.Clear
End If
NENBlokObject.Update
End Sub 'Einde NEN_Blokken
30

Achter de knoppen van het programma bevinden zich deze codes. Doordat er voor nagenoeg elk
symbool dezelfde code wordt gebruikt staan hier enkele voorbeelden om een indruk te krijgen.
Het oproepen van block NEN 433; Begin of Einde, vanuit het programma
Private Sub LbBegin_Click()
Definiëren van het punt dat de gebruiker plaatst in het tekenveld
p = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Waar")
x = p(0)
y = p(1)
Het oproepen van het aangemaakte/opgeroepen block vanuit de module Tekenen
Tekenen.NEN_Blokken "NEN 433", x, y, h
Het oproepen van een nieuw formulier/programma om de tekst te plaatsen
frmAttribuutBeginEinde.Show
End Sub
Om aan te tonen dat de code nauwelijks veranderd bij verschillende te plaatsen symbolen volgen hier
de codes van de symbolen NEN 313 Invoer, NEN 310 Bewerking en NEN 411 Sturing
Private Sub LbInvoer_Click()
p = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Waar")
x = p(0)
y = p(1)
Tekenen.NEN_Blokken "NEN 313", x, y, h
frmAttributenAlgemeen.Show
End Sub
Private Sub LbBewerking_Click()
p = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Waar")
x = p(0)
y = p(1)
Tekenen.NEN_Blokken "NEN 310", x, y, h
frmAttributenAlgemeen.Show
End Sub
Private Sub LbSturing_Click()
p = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Waar")
x = p(0)
y = p(1)
Tekenen.NEN_Blokken "NEN 411", x, y, h
frmAttributenSturing.Show
End Sub
31

3.4.3 Tekst
Er worden verschillende tekstsoorten aangemaakt in de module Tekenen. Deze tekstsoorten worden
opgeroepen vanuit de verschillende formulieren die gekoppeld staan aan de symbolen van het
programma. Vanuit deze formulieren kan de gebruiker de gewenste tekst invoeren waarna deze in het
symbool geplaatst wordt.
Het aanmaken van links uitlijnende tekst in de module Tekenen
Sub Tekst(ByVal regel As String, ByVal x As Double, ByVal y As Double, ByVal h As Double)
Dim punt(0 To 2) As Double
Het aanmaken van een tekst in AutoCAD
Dim objTekst As AcadText
punt(0) = x
punt(1) = y
On Error Resume Next
De net aangemaakte tekst toevoegen
Set objTekst = ThisDrawing.ModelSpace.AddText(regel, punt, h)
objTekst.Update
End Sub 'Einde Tekst
Het aanmaken van gecentreerde tekst in de module Tekenen
Sub TekstGecentreerd(ByVal regel As String, ByVal x As Double, ByVal y As Double, ByVal h As Double)
Dim punt(0 To 2) As Double
Dim oorsprong(0 To 2) As Double
Het aanmaken van een tekst in AutoCAD
Dim objTekst As AcadText
punt(0) = x
punt(1) = y
On Error Resume Next
De net aangemaakte tekst toevoegen
Set objTekst = ThisDrawing.ModelSpace.AddText(regel, punt, h)
De tekst centreren op het aangegeven punt
objTekst.Alignment = acAlignmentMiddleCenter
Call objTekst.Move(oorsprong, punt)
objTekst.Update
End Sub 'Einde TekstGecentreerd
Het aanmaken van rechts uitlijnende tekst in de module Tekenen
Sub TekstRechts(ByVal regel As String, ByVal x As Double, ByVal y As Double, ByVal h As Double)
Dim punt(0 To 2) As Double
Dim oorsprong(0 To 2) As Double
Het aanmaken van een tekst in AutoCAD
Dim objTekst As AcadText
punt(0) = x
punt(1) = y
On Error Resume Next
De net aangemaakte tekst toevoegen
Set objTekst = ThisDrawing.ModelSpace.AddText(regel, punt, h)
De tekst rechts uitlijnen vanaf het aangegeven punt
objTekst.Alignment = acAlignmentMiddleRight
Call objTekst.Move(oorsprong, punt)
objTekst.Update
End Sub 'Einde TekstRechts
32

Achter de knoppen van de tekstprogramma’s bevinden zich deze codes. Doordat er voor nagenoeg elk
tekstprogramma dezelfde code wordt gebruikt staan hier enkele voorbeelden om een indruk te krijgen.
Het plaatsen van een tekst door middel van het tekstprogramma “Begin of Einde” figuur 3G
Private Sub ImAttributenStartEinde_Click()
Het formulier van het programma moet verdwijnen zodra de tekst geplaatst is
Me.Hide
p = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Klik het plaatspunt van het blok aan")
x = p(0)
y = p(1)
De tekst die geplaatst moet worden is de tekst uit de tekstbox van het programma
GetoondeTekst = Me.TxtRegel1
Tekenen.TekstGecentreerd GetoondeTekst, x, y - 5, 2.5
End Sub
Het plaatsen van een tekst door middel van het tekstprogramma “Sturing” figuur 3H
Private Sub ImAttributenAlgemeen_Click()
Het formulier van het programma moet verdwijnen zodra de tekst geplaatst is
Me.Hide
p = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Klik het plaatspunt van het blok aan")
x = p(0)
y = p(1)
De gecentreerde tekst die geplaatst moet worden vanuit de tekstbox van het programma
GetoondeTekst = Me.TxtRegel1
Tekenen.TekstGecentreerd GetoondeTekst, x, y - 20 / 4, 2.5
GetoondeTekst = Me.TxtRegel2
Tekenen.TekstGecentreerd GetoondeTekst, x, y - 20 / 2, 2.5
GetoondeTekst = Me.TxtRegel3
Tekenen.TekstGecentreerd GetoondeTekst, x, y - 20 / 4 * 3, 2.5
De links uitlijnende tekst die geplaatst moet worden vanuit de tekstbox van het programma
GetoondeTekst = Me.TxtWaarNietWaar
Tekenen.Tekst GetoondeTekst, x + 16, y - 20 / 4 - 1.25, 2.5
GetoondeTekst = Me.TxtNietWaarWaar
Tekenen.Tekst GetoondeTekst, x + 1, y - 25 - 1.25, 2.5
De rechts uitlijnende tekst die geplaatst moet worden vanuit de tekstbox van het programma
GetoondeTekst = Me.TxtWaarrNietWaar
Tekenen.TekstRechts GetoondeTekst, x - 16, y - 20 / 4, 2.5
GetoondeTekst = Me.TxtNietWaarWaar
Tekenen.TekstRechts GetoondeTekst, x - 1, y - 25, 2.5
End Sub
33

Het plaatsen van een tekst door middel van het tekstprogramma “Blokken algemeen” met 3 links
uitlijnende tekstregels, figuur 3I
Private Sub ImAttributenAlgemeen_Click()
Het formulier van het programma moet verdwijnen zodra de tekst geplaatst is
Me.Hide
p = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Klik het plaatspunt van het blok aan")
x = p(0)
y = p(1)
De links uitlijnende tekst die geplaatst moet worden vanuit de tekstbox van het programma
GetoondeTekst = Me.TxtRegel1
Tekenen.Tekst GetoondeTekst, x - 12.5, y - 20 / 4 - 1.25, 2.5
GetoondeTekst = Me.TxtRegel2
Tekenen.Tekst GetoondeTekst, x - 12.5, y - 20 / 2 - 1.25, 2.5
GetoondeTekst = Me.TxtRegel3
Tekenen.Tekst GetoondeTekst, x - 12.5, y - 20 / 4 * 3 - 1.25, 2.5
End Sub
Het plaatsen van een tekst door middel van het tekstprogramma “Blokken algemeen” met gecentreerde
tekstregels, figuur 3J
Private Sub ImAttributenAlgemeen_Click()
Het formulier van het programma moet verdwijnen zodra de tekst geplaatst is
Me.Hide
p = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Klik het plaatspunt van het blok aan")
x = p(0)
y = p(1)
De gecentreerde tekst die geplaatst moet worden vanuit de tekstbox van het programma
GetoondeTekst = Me.TxtRegel1
Tekenen.TekstGecentreerd GetoondeTekst, x, y - 20 / 4, 2.5
GetoondeTekst = Me.TxtRegel2
Tekenen.TekstGecentreerd GetoondeTekst, x, y - 20 / 2, 2.5
End Sub
Figuur 3G Figuur 3H Figuur 3I Figuur 3J
34

3.4.4 Pijlen
De pijlpunt wordt als block aangemaakt in de module Tekenen. De lijnen worden aangemaakt in de
module Pijlen. De enkele lijn en de laatst getekende lijn van de meervoudige lijn worden 5 mm verkort
waarna de pijlpunt, die 5 mm lang is, wordt opgeroepen uit de module Tekenen en geplaatst in de
zelfde richting als de enkele lijn en de laatst getekende lijn van de meervoudige lijn. Zodra de functie
enkele pijl of oneindige lijn van het programma geactiveerd wordt zal de code achter het formulier de
module Pijlen oproepen.
Het aanmaken van het block pijlpunt in de module Tekenen
Sub Blok_Punt(x, y, h)
De punten definiëren die worden gebruikt om de pijlpunt te tekenen
Dim p0(0 To 2) As Double
Dim p1(0 To 2) As Double
Dim p2(0 To 2) As Double
Dim p3(0 To 2) As Double
Dim oorsprong(0 To 2) As Double
Dim punt(0 To 2) As Double
punt(0) = x
punt(1) = y
On Error Resume Next
Eerst wordt er gezocht of het nog aan te maken block al in de tekening staat
Set BlokPuntObject = ThisDrawing.Blocks.Item("BlokPunt")
If Err Then
Zoniet dan wordt het block aangemaakt
Set BlokPuntObject = ThisDrawing.Blocks.Add(oorsprong, "BlokPunt")
Pijlgrootte = 5
p0(0) = 0: p0(1) = -Pijlgrootte / 4
p1(0) = Pijlgrootte: p1(1) = 0
p2(0) = 0: p2(1) = Pijlgrootte / 4
p3(0) = 0: p3(1) = Pijlgrootte / 4
Van het block een solid maken zodat de punt niet uit losse lijnen bestaat
Dim SolidObj As AcadSolid
Set SolidObj = BlokPuntObject.AddSolid(p0, p1, p2, p3)
SolidObj.Update
End If
Het oproepen van een block referentie (welke of al in de tekening staat of net is aangemaakt)
Dim pijl As AcadBlockReference
Set pijl = ThisDrawing.ModelSpace.InsertBlock(punt, "BlokPunt", 1, 1, 1, h)
pijl.Update
End Sub 'Einde Blok Punt
35

Het aanmaken van een oneindige pijl in de module Pijlen
Sub Oneidige_Pijl()
Definiëren van het beginpunt en het volgende punt dat de gebruiker plaatst in het tekenveld
Dim p(0 To 2) As Double
p0 = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Beginpunt")
x0 = p0(0)
y0 = p0(1)
p1 = ThisDrawing.Utility.GetPoint(p0, "Volgend punt")
x1 = p1(0)
y1 = p1(1)
Het aanmaken van een lijn
Dim LijnObject As AcadLine
Set LijnObject = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(p0, p1)
On Error Resume Next
Het aanmaken vanaf het derde en de daarop volgende punten totdat de lijn wordt afgesloten met Enter
Do
p(0) = p0(0): p(1) = p0(1)
p0(0) = x1: p0(1) = y1
x0 = p0(0): y0 = p0(1)
Call ThisDrawing.Utility.InitializeUserInput(0, "Enter")
p1 = ThisDrawing.Utility.GetPoint(p0, "Volgend punt of [Enter]")
x1 = p1(0)
y1 = p1(1)
If Not (x0 = x1 And y0 = y1) Then
Set LijnObject = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(p0, p1)
Else
Het definiëren van de variabelen hoek en de lengte van de laatst getekende lijn van de pijl
Dim hoek As Variant
hoek = LijnObject.Angle
Dim oude_lengte As Variant
Dim nieuwe_lengte As Variant
oude_lengte = LijnObject.Length
nieuwe_lengte = oude_lengte - 5
Het uitwissen van de laatst getekende lijn, zodat de nieuwe laatste lijn – 5 mm met daaraan direct de
pijlpunt, geplaatst kan worden
LijnObject.Delete
Het tekenen van de nieuwe laatste lijn
Dim punt(0 To 2) As Double
Dim PolarPunt As Variant
PolarPunt = ThisDrawing.Utility.PolarPoint(p, hoek, nieuwe_lengte)
Set LijnObject = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(p, PolarPunt)
x3 = PolarPunt(0)
y3 = PolarPunt(1)
Het plaatsen van het aangemaakte/opgeroepen block vanuit de module Tekenen
Call Tekenen.Blok_Punt(x3, y3, hoek)
GoTo stoppen
End If
Loop
stoppen:
End Sub 'Einde Oneindige Pijl
36

Het aanmaken van een enkele pijl in de module Pijlen
Sub Enkele_Pijl()
Definiëren van het beginpunt en het eindpunt dat de gebruiker plaatst in het tekenveld
p0 = ThisDrawing.Utility.GetPoint(, "Beginpunt")
p1 = ThisDrawing.Utility.GetPoint(p0, "Eindpunt")
Het aanmaken van een lijn
Dim LijnObject As AcadLine
Set LijnObject = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(p0, p1)
Het definiëren van de variabelen hoek en de lengte van de pijl
Dim hoek As Variant
hoek = LijnObject.Angle
Dim oude_lengte As Variant
Dim nieuwe_lengte As Variant
oude_lengte = LijnObject.Length
nieuwe_lengte = oude_lengte - 5
Het uitwissen van de als eerst getekende lijn, zodat de nieuwe lijn – 5 mm met daaraan direct de
pijlpunt, geplaatst kan worden
LijnObject.Delete
Het tekenen van de nieuwe lijn
Dim punt(0 To 2) As Double
Dim PolarPunt As Variant
PolarPunt = ThisDrawing.Utility.PolarPoint(p0, hoek, nieuwe_lengte)
Set LijnObject = ThisDrawing.ModelSpace.AddLine(p0, PolarPunt)
x = PolarPunt(0)
y = PolarPunt(1)
Het plaatsen van het aangemaakte/opgeroepen block vanuit de module Tekenen
Call Tekenen.Blok_Punt(x, y, hoek)
End Sub 'Einde Enkele Pijl
Het oproepen van de enkele pijl, vanuit het programma
Private Sub LbEnkelePijl_Click()
Het oproepen van de aangemaakte pijl vanuit de module Pijlen
Call Pijlen.Enkele_Pijl
End Sub
Het oproepen van de oneindige pijl, vanuit het programma
Private Sub LbOneindigePijl_Click()
Het oproepen van de aangemaakte pijl vanuit de module Pijlen
Call Pijlen.Oneidige_Pijl
End Sub
37

Conclusie
In de opzet om een duidelijker, sneller, meer gestandaardiseerd maar vooral eenvoudig programma te
ontwerpen ben ik naar mijn idee aardig geslaagd. Persoonlijk vind ik het programma prettig werken en
heb het programma veelvuldig gebruikt bij het tekenen van de stroomschema’s in dit verslag.
De personen aan wie dit programma getoond is en de personen die dit programma getest hebben zijn
er al even positief over.
Maar doordat er tot op heden maar een klein aantal personen (die nu ondertussen weten hoe het
programma werkt) het programma hebben getest zullen er ongetwijfeld nog kinderziekten naar boven
komen. Maar problemen zijn er om opgelost te worden en zijn dus een onderdeel van het totale proces
om tot een goed ontwerp/product te komen.
Het plaatsen van de tekst is naar mijn idee een punt wat de toekomst nog te verbeteren is.
En mocht bij de gebruiker het programma desondanks toch niet aan alle wensen voldoen, staan alle
blocks met attributen opgeslagen in de tekening en zijn deze op de manieren binnen AutoCAD te
gebruiken. De blocks kunnen ook makkelijk omgezet worden in een Toolpallete waardoor ze ook simpel
te gebruiken zijn. Alleen op deze manier van werken vergt het tekenen van de pijlen weer enige tijd.
38

Bijlage A NEN Norm 3283
NEN 3283:1967 nl
Documentnummer
NEN 3283:1967 nl
Publicatiedatum 01-12-1967
Registratiedatum 01-01-1980
Taal
Nederlandse titel
Engelse titel
nl
Automatische informatieverwerking - Symbolen voor schema's
Flowchart symbols for information processing
Vervangt
Vervangen door
Wijzigt
Gewijzigd door
ICS code(s) 35.080
Intrekkingdatum
Uitgever
NEN
Aantal pagina's 4
Nationale samenvatting
Deze norm geeft symbolen voor schema's voor automatische informatieverwerking.
Engelse samenvatting
Relaties ISO/DP 1299
Opmerking
Commissienummer 381007
Commissie
Bundels
Vertaling
Commissie Europees
Commissie Internationaal
Richtlijnen
Regelgeving
NEN 3283:1967 nl
39

XXXIX
40

Bijlage B Overige symbolen
Gegevens invoer, uitvoer (NEN 3283:1967-320/420), algemeen
voor het gebruik van invoer/uitvoer handelingen.
Voorbereiding (NEN 3283:1967-413), het klaarmaken van een
instructie of een groep van instructies; het zetten van een
wissel, het initialiseren van een routine etc.
Handmatige bewerking (NEN 3283:1967-312/414), hierbij wordt
geen gebruik gemaakt van mechanische hulpmiddelen.
Document (NEN 3283:1967-323), de overdracht van informatie
waarbij de drager een document is.
Meerdere documenten.
Interne opslag (NEN 3283:1967-329), het vastleggen of
overdragen van informatie waarbij de drager een
kernengeheugen is.
Kaart (NEN 3283:1967-324), de overdracht van informatie
waarbij de drager een kaart (in alle specialistische vormen) is.
Ponsband (NEN 3283:1967-325), de overdracht van informatie
waarbij de drager een ponsband is.
Scheidingslijn
Connector (NEN 3283:1967-333/432), het afbreken van een lijn
die onder verwijzing naar een andere connector met een
corresponderende aanduiding ergens anders wordt voortgezet
Connector naar andere pagina
Samenvoeging
Of
XL 41

Samenvoegen met selectie (NEN 3283:1967-316),
samenvoegen met gelijktijdige uitsplitsing; het vormen van twee
of meer rijen informatie-eenheden uit twee of meer andere rijen.
Sorteren (NEN 3283:1967-317), het ordenen van een serie
informatie-eenheden in een speciale volgorde.
Uitsplitsen - Extract - (NEN 3283:1967-315), het volgens
bepaalde criteria scheiden van een rij informatie-eenheden in
twee of meer rijen.
Samenvoegen - Merge - (NEN 3283:1967-314), het in elkaar
voegen van twee of meerdere rijen in één enkele rij.
Uitstel
Gekoppeld geheugen (NEN 3283:1967-321), algemeen
symbool voor een handeling waarbij gebruikt wordt gemaakt
van een gekoppeld geheugen zoals magneetband,
magneetschijf etc.
Magneetband (NEN 3283:1967-326), de vastlegging of
overdracht van informatie waarbij de drager een magneetband
is.
Magneetschijf (NEN 3283:1967-328), de vastlegging of
overdracht van informatie waarbij de drager een magneetschijf
is.
Magneettrommel (NEN 3283:1967-327), de vastlegging of
overdracht van informatie waarbij de drager een
magneettrommel is.
Weergave (NEN 3283:1967-3210), directe communicatie van
machine naar mens. Overdracht waarbij de informatie
gedurende het proces direct toegankelijk wordt.
XLI 42

Bijlage C Help procedure programma
Algemeen
Zodra de template wordt geopend zijn
de volgende instellingen actief;
De tekenlimiet is ingesteld op A4
formaat. Binnen deze limiet bevinden
zich een zichtbaar raster en kader. Het
raster en het kader zijn blokken en
staan in de betreffende laag op slot.
Deze lagen worden niet geprint.
Alle blokken die gebruikt worden door
het stroomschemaprogramma zijn in
de template ingeladen.
Deze worden geplaatst in de laag
Blokken welke geactiveerd wordt door
het programma.
Deze laag staat niet op slot en zal
worden geprint.
Het tekstfont staat ingesteld op Arial.
Het stroomschemaprogramma start
automatisch zodra de template wordt
geopend. Mocht het programma
afgesloten worden, dan is deze te
herstarten door een nieuwe tekening
te openen en vervolgens op Annuleren
te drukken.
Blokken
Op het direct zichtbare gedeelte op de
tab “Blokken” staan de standaard (veel
gebruikte) stroomschemasymbolen. Dit
gedeelte kan verbreed worden (>)
waardoor de specifiek symbolische
(minder voorkomende) stroom -
schemasymbolen zichtbaar worden.
Het plaatsen van de symbolen;
Activeer na het maken van een keuze
het symbool door er met de linker muis -
knop op te klikken. Op de commando -
regel komt de tekst “Waar?” waarna er
op een willekeurige plek in het tekenveld
geklikt kan worden. Het symbool wordt
geplaatst.
LET OP: Het plaatspunt van alle
stroomschemasymbolen zit bovenin het
midden van het symbool
Tekst
De symbolen welke ingeladen zijn in
de tekening bevatten tekst,
uitgezonderd de symbolen NEN 314
Samenvoegen, NEN 315 Ophalen,
NEN 316 Samenvoeging, NEN 317
Sorteren, Samenvoeging en Of.
Nadat een symbool geplaatst is,
verschijnt er een invulbox waarin de
omschrijving (tekst) ingevoerd kan
worden. Dit kan in 1,2 of 3 regels (naargelang
de grootte van het symbool) zijn
en op elke regel past ongeveer 15
tekens. De grootte van de tekst bepaalt
welke regels nodig zijn om deze goed te
verdelen binnen het symbool. Een tekst
< 15 tekens wordt geplaatst op de
middelste regel. Een tekst < 30 tekens
wordt op de eerste en de derde regel
geplaatst. Met een tekst > 30 tekens
worden alle 3 de regels gebruikt.
Hierdoor zal de tekst op de juiste plaats in
het symbool komen te staan.
LET OP: De tekst wordt los geplaatst en
het plaatspunt van de tekst zit bovenin
het midden van het laatst geplaatste
symbool.
Betekenis symbolen
Gegevens invoer, uitvoer
Voorbereiding
Handmatige bewerking
Document
Meerdere documenten
Interne opslag
Kaart
Ponsband
Scheidingslijn
Connector
Connector naar andere pagina
Samenvoeging
Of
Samenvoegen met selectie
Sorteren
Uitsplitsen
Samenvoegen
Gekoppeld geheugen
Uitstel
Magneetband
Magneetschijf
Magneettrommel
Weergave
XLII 43

Het plaatsen van de pijlen
NEN Norm 3283
Activeer na het maken van een keuze
de pijl door er met de linker muis -
knop op te klikken. Op de commando -
regel komt de tekst “Beginpunt”
waarna er op een willekeurige plek in
het tekenveld geklikt kan worden.
Hierna wordt er afhankelijk van de
gekozen pijl gevraagd om het
“Eindpunt” of om een “Volgend punt of
[Enter]”
LET OP: De pijl wordt geplaatst vanaf
de staart (Xà) en de pijlpunt wordt geplaatst
op het “Eindpunt” of de met
[Enter] afgesloten lijn (àX).
De enkele pijl
Pijl bestaande uit één enkele rechte
lijn. Na het “Beginpunt” wordt er direct
gevraagd om het “Eindpunt”.
De oneindige pijl
Pijl bestaande uit meerdere rechte
lijnen. Na het “Beginpunt” wordt er
gevraagd naar een “Volgend punt of
[Enter]”.De punt wordt dus pas
geplaatst nadat de lijn is afgesloten
met Enter.
Copyright©
Copyright© W.H.C. Oskam 2005.
Alle rechten voorbehouden.
Waarschuwing: dit computerprogramma
is auteursrechtelijk beschermd.
Onrechtmatige verveelvoudiging of
distributie van dit programma, of een
gedeelte ervan is verboden en strafbaar.
XLIII 44

Bijlage D Gebruiksaanwijzing installatie
LET OP: Het programma is een AutoCAD bestand en kan alleen worden gebruikt indien dit programma
reeds is geïnstalleerd op de te gebruiken computer!
De programmahoudende template kan op verschillende manieren aangeleverd worden; via de e-mail,
zie figuur D1 of via een externe opslag (hiermee wordt bedoeld een diskette, CD of via een USB-stick),
zie figuur D2.
Figuur D1 De template aangeleverd via de e-mail
Figuur D2 De template aangeleverd via een externe opslag
Het is de bedoeling dat de template wordt geopend. Als de template via de e-mail aangeleverd wordt
kan deze geopend worden door erop te dubbelklikken. Als de template via een externe opslag wordt
aangeleverd kan deze worden geopend door AutoCAD te activeren, en Bestand – Openen te activeren.
Deze externe bron te dient geselecteerd te worden. Alle bestanden welke zijn opgeslagen op de
externe opslag worden getoond, activeer het juiste bestand door er op de klikken en vervolgens op
openen te klikken.
De template wordt geopend. Het volgende beeld, figuur D3, wordt getoond. Er verschijnt de
achtergrondtekening waarin het stroomschema getekend dient te worden en een melding dat dit
bestand macro’s bevat. Deze macro’s vormen het programma. Klik op “Enable Macros” om het
programma te activeren, figuur D4.
Figuur D3 Macro’s toestaan om het programma te activeren
Figuur D4 Het programma
XLIV 45

Vervolgens wordt de geopende template opgeslagen als template op de harde schijf of een netwerk,
naargelang de wensen van de gebruiker of bedrijf.
Activeer Bestand – Opslaan als … Selecteer bij bestandtype AutoCAD Drawing Template [*dwt], figuur
D5. Sla de template vervolgens op in de map “Template” of een andere map welke snel en eenvoudig
terug te vinden is. De map “Template” heeft een voordeel dat er reeds een snelkoppeling is, waardoor
deze map snel en eenvoudig terug te vinden is.
Figuur D5 Bestandtype aanpassen naar AutoCAD Drawing Template [*dwt]
Figuur D6 Opslaan in een eenvoudig terug te vinden map
Mocht het programma per ongeluk weg gedrukt worden is deze eenvoudig op te roepen door Bestand –
Openen te activeren om vervolgens op annuleren te klikken. Het programma herstart dan automatisch.
Voor alle andere vragen betreffende het gebruik van het programma kan het tabblad Help van het
programma zelf worden geraadpleegd.
Veel plezier met het programma!
XLV 46

Bijlage E Literatuurlijst
Boeken ter ondersteuning van het onderzoek naar stroomschema’s
• Boeklagen, R. AutoCAD 2005 Computer ondersteunend ontwerpen
TEC CAD College B.V. Nijmegen 2004
• Boeklagen, R. BCAD 5
TEC CAD College B.V. Nijmegen 2003
• Albada Jelgersma, H.E. Informatica BBO
Websites ter ondersteuning van het onderzoek naar stroomschema’s
• Microsoft ® Encarta ® Encyclopedie Winkler Prins. ©
1993-2002
• http://www.pzzl.com. Pzzl.com
Amsterdam 2001
• Bos, G. Nederlands Computerwoordenboek
1998
• http://www.vandale.nl. Van Dale Taalweb
NEN Norm ter ondersteuning van het onderzoek naar stroomschema’s
• Nederlands Normalisatie Instituut NEN 3283 Automatische Informatieverwerking
Tweede druk, Delft, 1967
Boeken ter ondersteuning van het schrijven van het verslag
• Taalfonds, Het. Spellingswijzer onze taal
Elfde druk, Amsterdam/Antwerpen 2005
XLVI 47