Voor God

More documents

Recommendations

Info

ik doorzag wat voor verhaal er achter zat. Met een beetje googelen kwam er in eerste instantie niet zoveel informatie naar boven. Toen ik ontdekte dat hun voorvaderen vier eeuwen geleden uit Nederland en Vlaanderen waren weggetrokken, besloot ik te onderzoeken waarom zij ooit weggingen en waarom zij uiteindelijk in Mexico verzeild raakten’. Het gaat om een groep mennonieten (of doopsgezinden) die zichzelf oplegt om, net zoals Christus, een leven te leiden in dienst van <strong>God</strong>. Het zijn nazaten van volgelingen van de Friese kerkhervormer Menno Simons, wier voorouders in de zestiende eeuw als ketters werden vervolgd en waarvan velen Nederland zijn ontvlucht. Wat zij toen niet wisten, was dat hun vertrek het begin zou zijn van een reeks van internationale verhuizingen. Kouwenhoven wilde aan de hand van een familieverhaal laten zien waarom deze mennonieten naar nieuwe landen verhuisden en hoe hun levenswijze door de eeuwen heen veranderde. ‘Mijn belangrijkste drijfveer was toch wel het vinden van een antwoord op de vraag waarom mensen (steeds weer) hun vaderland verlaten. Zelf zou ik nooit weggaan uit Nederland, al houd ik van reizen. Zeker vroeger was emigratie een risicovolle onderneming. Je had kans dat je ziek werd, dat je het economisch niet zou redden of dat je kinderen omkwamen van de honger, wat ook allemaal gebeurde, maar zonder dat je terug kon vallen op de steun van naasten. De keuze was ook definitief. Als je vertrok betekende dat een voorgoed afscheid van ouders en familie. Het religieuze aspect in hun migratieoverweging blijkt belangrijk, anders nam je niet zulke risico’s . Mijn nieuwsgierigheid komt dus niet aderland voort uit mijn eigen familieverhaal, al duikt de naam Kouwenhoven wel eens op in doopsgezinde kringen.’ Op zoek naar Nederlandse wortels Kouwenhovens zoektocht begon met het opsporen van een doopsgezinde familie die in de zestiende eeuw Nederland verliet en waarvan nazaten tegenwoordig op de droge steppen van Mexico leven. ‘Toen ik hiervoor belde naar het Mennonite Heritage Centre (http://www.mennonitechurch.ca/programs/ archives) in Winnipeg, Manitoba, Canada, kreeg ik een van oorsprong Nederlandse aan de lijn. Zij was erg geïnteresseerd en nodigde mij uit om af te reizen naar Winnipeg omdat dat het centrum voor wereldwijde mennonietenstudies is. Toen dacht ik: “Ja, waarom ook niet?’’.’ Manitoba is de staat waar een grote groep mennonieten in 1874 vanuit Zuid-Rusland aankwam en zich als pioniers vestigde. Hierbij zaten ook vele van oorsprong Nederlanders, die via Polen in Rusland waren terechtgekomen. De door het Heritage Centre aangelegde database GRANDMA (Genealogical Registry and Database of Mennonite Ancestry), met meer dan driehonderdduizend familienamen van Mennonieten en Hutterieten en hun nageslacht, bracht uitkomst. ‘Uit ervaring wisten de archivarissen in Winnipeg dat er maar weinig familienamen uit de database waren terug te voeren tot het zestiende-eeuwse Nederland. Dat komt omdat veel archiefmateriaal uit Zuid- Rusland (de huidige Oekraïne) en Polen in de loop der tijd verloren is gegaan. Er is een kleine hoeveelheid Russische archiefstukken bewaard gebleven, maar dit is vanwege de taalbarrière nog grotendeels onontgonnen. In het Heritage Center wisten de archivarissen eigenlijk maar van een naam zeker dat die terug te voeren was tot die tijd. Dat was de naam Fehr.’ Een Amerikaan met de naam Fehr had namelijk zijn stamboom weten terug te voeren op ene Gijsbert Janszoon de Veer (1556-1615) uit Amsterdam. De laatste mennoniet in Polen, mevrouw Christine Weilandt-Wiehler (zittend). Links Arlette Kouwenhoven, auteur van De Fehrs (foto Arlette Kouwenhoven) Grafstenen op een verlaten mennonietenbegraafplaats in Polen. De Stichting Nederland-Polen spant zich in om doopsgezind erfgoed in Polen te behouden Genealogie 18 - 2012 9
‘Mijn verhaal had er ook heel anders uit kunnen zien. Bij elke verhuizing waren er achterblijvers, die moderniseerden.’ ‘Nu was vervolgens de vraag of een familielid van die uitgedijde familie De Veer/Fehr uiteindelijk vanuit Canada in Mexico was terechtgekomen. Bij een verhuizing waren er ook altijd achterblijvers. Die waren zelfs veelal in de meerderheid. Het vinden van een Fehr in het Mexicaanse Sabinal leek mij niet eenvoudig; zij maken geen gebruik van telefoon en televisie, laat staan van computers met email. Het Mennonite Heritage Centre hielp mij aan een contact bij de Mennonite Church Canada (MCC), een vanuit de kerk geleide organisatie van vrijwilligers die zich inzet voor geloofsbroeders wereldwijd. Het MCC had een vrijwilligerspost in Noord-Mexico, waarvandaan men de diverse mennonietenkolonies bediende. Iemand van MCC is toen naar Sabinal toe gereden en heeft voor mij contact gezocht met de leiders van de kolonie. Heel toevallig bleek de religieus leider (de ‘oudste’) van Sabinal zelf een Fehr. Ik had hierbij ontzettend veel geluk, want het is nog maar de vraag of ik entree in deze afgesloten kolonie had gehad als iemand anders dan de oudste met een buitenlandse, vrouwelijke onderzoeker was aangekomen.’ Omdat Kouwenhoven het verhaal van de kolonisten in Mexico wilde vertellen werkte ze genealogisch terug in de tijd. Hiermee koos zij voor een bepaalde lijn in het familieverhaal. ‘Als ik vanuit Gijsbert Jansz de Veer onderzoek had gedaan – zonder per se uit te hoeven komen in Mexico – had mijn verhaal er heel anders uit kunnen zien. Bij elke verhuizing waren er achterblijvers die moderniseerden. Nazaten van achterblijvers in Canada zijn bijvoorbeeld rijke industriëlen geworden.’ Stamvader Gijsbert Jansz de Veer De familie die Kouwenhoven zou beschrijven was gevonden. Er was een Gijsbert Janz de Veer uit Amsterdam. Een van zijn nakomelingen was Jacob Fehr II. Hij emigreerde in 1874 van Zuid-Rusland naar Canada. Zijn verre achterkleinkinderen wonen nu deels in Sabinal. Maar hoe zit nu die migratiegeschiedenis in elkaar? ‘Aanvullende informatie over stamvader Gijsbert de Veer vond ik in Nederlands Patriciaat en enkele andere bronnen bij het Centraal Bureau voor Genealogie. Gijsbert was koopman in granen in het zestiendeeeuwse Amsterdam en Danzig. Het Oostzeegebied diende in die tijd als graanschuur voor Europa en Nederlanders speelden een grote rol in het handelsverkeer tussen Danzig en stapelmarkt Amsterdam. Gijsberts zoon Nicolaas was een rijke koopman, Oostzeevaarder en bovendien leraar (dominee) in de doopsgezinde gemeente van Amsterdam. Ook andere zonen van Gijsbert verdienden goed aan de graanhandel en hadden zich inmiddels in Danzig gevestigd. In 1612 besloot Gijsbert Amsterdam te verlaten en zich definitief bij zijn zoons in Danzig te voegen. Uit het oudste kerkboek van de zogenoemde gemeente der Oude Vlamingen bleek dat hij zich had aangesloten bij een substantiële groep van van oorsprong Nederlandse en Vlaamse geloofsgenoten in de Poolse Wisla-delta. ‘<strong>Voor</strong> mijn onderzoek naar Nederlandse doopsgezinden in de Wisla-delta was de correspondentie tussen hen en hun geloofsbroeders die waren achtergebleven in Amsterdam en Haarlem van belang. Deze raadpleegde ik in het Stadsarchief Amsterdam. Ook de bijzondere collectie Doopsgezinden van de Amsterdamse universiteitsbibliotheek aan de Oude Turfmarkt was een interessante bron voor onderzoek naar doopsgezinde emigranten.’ De gemeente waar Gijsbert zich bij aansloot, was een conservatieve groepering binnen de Men nonietenkolonie in Polen. De conservatieve houding sprak onder andere uit de sobere kledingvoorschriften. Zo mochten broeken geen knopen en knoopsgaten hebben – een wereldse vinding – en dienden kragen en hemden niet gestreken te worden. Ondanks – of misschien wel dankzij – zijn sobere levensstijl was Gijsbert, evenals zijn zonen en kleinzonen en andere leden van de Vlaamse gemeente, uitermate welvarend. Toen de graanhandel echter door verschillende oorlogen tussen landen rond de Oostzee inzakte, liet Gijsberts kleinzoon Gijsbert III (1640- 1693) de graanhandel voor wat die was en koos voor een bestaan in de textielnijverheid. Hij produceerde en verhandelde passementen, goudborduursels voor de kleding van de rijke Poolse adel. Begin van isolatie Mennonieten als Gijsbert III leefden in eigen ‘kolonies’ – gekenmerkt door Nederlands uitziende boerderijen en molens – buiten de stadsmuren. Omdat zij autonomie verkozen boven geregeerd te worden door het stadsbestuur (om zodoende bijvoorbeeld onder de dienstplicht uit te komen die zij als pacifisten verafschuwden) bezaten zij geen burgerrechten en mochten zij niet in de stad wonen. ‘Je kunt stellen dat door de gedwongen huisvesting van bevolkingsgroepen in aparte wijken en de bejegening van de Poolse bestuurders, de al bestaande sterke samenwerking van mennonieten onderling alleen maar werd gestimuleerd,’ stelt Kouwenhoven. ‘In feite zie je hier in Danzig al de eerste stap in de richting van afzondering van de omliggende maatschappij – zoals overduidelijk nu het geval is met de mennonieten in Mexico – zij het niet uit eigen vrije wil, niet om religieuze redenen, maar gedwongen door de Poolse overheid.’ De opgebouwde rijkdom van de mennonieten was rond 1800 veranderd in bittere armoede. De vele oorlogen in de regio en een uitbraak van een pestepidemie eisten hun tol. Naar verwachting werd ongeveer veertig procent van de Vlaamse gemeente slachtoffer van de besmettelijke ziekte. Daaronder waren waarschijnlijk ook diverse leden van de familie De Veer, aangezien de stamboom hier hiaten vertoont. In literatuur over de migratie van Nederlandse mennonieten kwam Kouwenhoven echter een achterkleinzoon van stamvader Gijsbert tegen. Deze Benjamin I zou de familiegeschiedenis verder naar het Poolse platteland en later naar Oekraïne voeren. Benjamin emigreerde in 1789 met zijn gezin van het Poolse Mariënburger Werder naar Zuid-Rusland Genealogie 18 - 2012 10
Page 1: Kinderen uit de familie Fehr in de
Page 5: De Fehrs Arlette Kouwenhovens veelg

Voor God

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?