Voor God

‘Mijn verhaal
had er ook
heel anders
uit kunnen
zien. Bij elke
verhuizing
waren er
achterblijvers,
die moderniseerden.’
‘Nu was vervolgens de vraag of een familielid van
die uitgedijde familie De Veer/Fehr uiteindelijk vanuit
Canada in Mexico was terechtgekomen. Bij een
verhuizing waren er ook altijd achterblijvers. Die
waren zelfs veelal in de meerderheid. Het vinden
van een Fehr in het Mexicaanse Sabinal leek mij niet
eenvoudig; zij maken geen gebruik van telefoon en
televisie, laat staan van computers met email. Het
Mennonite Heritage Centre hielp mij aan een contact
bij de Mennonite Church Canada (MCC), een vanuit
de kerk geleide organisatie van vrijwilligers die zich
inzet voor geloofsbroeders wereldwijd. Het MCC had
een vrijwilligerspost in Noord-Mexico, waarvandaan
men de diverse mennonietenkolonies bediende.
Iemand van MCC is toen naar Sabinal toe gereden
en heeft voor mij contact gezocht met de leiders van
de kolonie. Heel toevallig bleek de religieus leider
(de ‘oudste’) van Sabinal zelf een Fehr. Ik had hierbij
ontzettend veel geluk, want het is nog maar de vraag
of ik entree in deze afgesloten kolonie had gehad als
iemand anders dan de oudste met een buitenlandse,
vrouwelijke onderzoeker was aangekomen.’
Omdat Kouwenhoven het verhaal van de kolonisten
in Mexico wilde vertellen werkte ze genealogisch
terug in de tijd. Hiermee koos zij voor een bepaalde
lijn in het familieverhaal. ‘Als ik vanuit Gijsbert Jansz
de Veer onderzoek had gedaan – zonder per se uit te
hoeven komen in Mexico – had mijn verhaal er heel
anders uit kunnen zien. Bij elke verhuizing waren
er achterblijvers die moderniseerden. Nazaten van
achterblijvers in Canada zijn bijvoorbeeld rijke industriëlen
geworden.’
Stamvader Gijsbert Jansz de Veer
De familie die Kouwenhoven zou beschrijven was
gevonden. Er was een Gijsbert Janz de Veer uit
Amsterdam. Een van zijn nakomelingen was Jacob
Fehr II. Hij emigreerde in 1874 van Zuid-Rusland naar
Canada. Zijn verre achterkleinkinderen wonen nu
deels in Sabinal. Maar hoe zit nu die migratiegeschiedenis
in elkaar?
‘Aanvullende informatie over stamvader Gijsbert de
Veer vond ik in Nederlands Patriciaat en enkele andere
bronnen bij het Centraal Bureau voor Genealogie.
Gijsbert was koopman in granen in het zestiendeeeuwse
Amsterdam en Danzig. Het Oostzeegebied
diende in die tijd als graanschuur voor Europa en
Nederlanders speelden een grote rol in het handelsverkeer
tussen Danzig en stapelmarkt Amsterdam.
Gijsberts zoon Nicolaas was een rijke koopman,
Oostzeevaarder en bovendien leraar (dominee) in
de doopsgezinde gemeente van Amsterdam. Ook
andere zonen van Gijsbert verdienden goed aan de
graanhandel en hadden zich inmiddels in Danzig
gevestigd. In 1612 besloot Gijsbert Amsterdam te
verlaten en zich definitief bij zijn zoons in Danzig te
voegen. Uit het oudste kerkboek van de zogenoemde
gemeente der Oude Vlamingen bleek dat hij zich
had aangesloten bij een substantiële groep van van
oorsprong Nederlandse en Vlaamse geloofsgenoten
in de Poolse Wisla-delta. ‘Voor mijn onderzoek
naar Nederlandse doopsgezinden in de Wisla-delta
was de correspondentie tussen hen en hun geloofsbroeders
die waren achtergebleven in Amsterdam
en Haarlem van belang. Deze raadpleegde ik in het
Stadsarchief Amsterdam. Ook de bijzondere collectie
Doopsgezinden van de Amsterdamse universiteitsbibliotheek
aan de Oude Turfmarkt was een
interessante bron voor onderzoek naar doopsgezinde
emigranten.’
De gemeente waar Gijsbert zich bij aansloot, was
een conservatieve groepering binnen de Men nonietenkolonie
in Polen. De conservatieve houding
sprak onder andere uit de sobere kledingvoorschriften.
Zo mochten broeken geen knopen en knoopsgaten
hebben – een wereldse vinding – en
dienden kragen en hemden niet gestreken
te worden. Ondanks – of misschien
wel dankzij – zijn sobere levensstijl was
Gijsbert, evenals zijn zonen en kleinzonen
en andere leden van de Vlaamse gemeente,
uitermate welvarend. Toen de graanhandel
echter door verschillende oorlogen
tussen landen rond de Oostzee inzakte,
liet Gijsberts kleinzoon Gijsbert III (1640-
1693) de graanhandel voor wat die was en
koos voor een bestaan in de textielnijverheid.
Hij produceerde en verhandelde
passementen, goudborduursels voor de
kleding van de rijke Poolse adel.
Begin van isolatie
Mennonieten als Gijsbert III leefden in
eigen ‘kolonies’ – gekenmerkt door Nederlands uitziende
boerderijen en molens – buiten de stadsmuren.
Omdat zij autonomie verkozen boven geregeerd
te worden door het stadsbestuur (om zodoende
bijvoorbeeld onder de dienstplicht uit te komen die
zij als pacifisten verafschuwden) bezaten zij geen
burgerrechten en mochten zij niet in de stad wonen.
‘Je kunt stellen dat door de gedwongen huisvesting
van bevolkingsgroepen in aparte wijken en de bejegening
van de Poolse bestuurders, de al bestaande
sterke samenwerking van mennonieten onderling
alleen maar werd gestimuleerd,’ stelt Kouwenhoven.
‘In feite zie je hier in Danzig al de eerste stap in de
richting van afzondering van de omliggende maatschappij
– zoals overduidelijk nu het geval is met de
mennonieten in Mexico – zij het niet uit eigen vrije
wil, niet om religieuze redenen, maar gedwongen
door de Poolse overheid.’
De opgebouwde rijkdom van de mennonieten was
rond 1800 veranderd in bittere armoede. De vele oorlogen
in de regio en een uitbraak van een pestepidemie
eisten hun tol. Naar verwachting werd ongeveer
veertig procent van de Vlaamse gemeente slachtoffer
van de besmettelijke ziekte. Daaronder waren waarschijnlijk
ook diverse leden van de familie De Veer,
aangezien de stamboom hier hiaten vertoont. In
literatuur over de migratie van Nederlandse mennonieten
kwam Kouwenhoven echter een achterkleinzoon
van stamvader Gijsbert tegen. Deze Benjamin
I zou de familiegeschiedenis verder naar het Poolse
platteland en later naar Oekraïne voeren.
Benjamin emigreerde in 1789 met zijn gezin van
het Poolse Mariënburger Werder naar Zuid-Rusland
Genealogie 18 - 2012 10