WORLD ENERGY COUNCIL

ISSN : 1301-6318
WORLD ENERGY COUNCIL
DÜNYA ENERJİ KONSEYİ
TÜRK MİLLİ KOMİTESİ

ISSN : 1301-6318
DEK-TMK YAYIN NO : 0021/2012
Baskı : Poyraz Ofset - (0312) 384 19 42
Bu kitap Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi’ne ait olup kitapdan kaynak gösterilmek şartı
ile alıntı yapılabilir. Kitabın tamamı ya da bir kısmı izinsiz yayınlanamaz.
Bu kitapda yer alan görüşler DEK-TMK’nın resmi görüşünü ifade etmesini gerektirmez.
II
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

DÜNYA ENERJ KONSEY TÜRK MLL KOMTES
YÖNETM KURULU
Temsil Ettii Kurulu
Bakan Süreyya Yücel Özden Gerçek Kii
Bakan Yardmcs Prof.Dr.H.Mete en TÜ Rektörlüü
Genel Sekreter Ömer Ünver Gerçek Kii
Sayman Üye Ülker Aydn Gerçek Kii
Üye Dr.Zafer Demircan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
Üye Mustafa Akta TK Genel Müdürlüü
Üye Halil Al EÜA Genel Müdürlüü
Üye Ali Ouz Türkylmaz TMMOB Makine Mühendisleri Odas
Üye Prof.Dr.A.Orhan Yein Gerçek Kii
Üye Gültekin Türkolu Gerçek Kii
Üye Muzaffer Baaran Gerçek Kii
Üye Ayla Tutu Gerçek Kii
DENETM KURULU
Temsil Ettii Kurulu
Bakan M.Tülin Keskin Gerçek Kii
Üye Mehmet Ayerden TETA Genel Müdürlüü
Üye Çetin Koçak Gerçek Kii
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
III

ENERJ RAPORU – 2012 ÇALIMA GRUBU
Konu Balklar
Ad Soyad, Ünvan
1. Genel Enerji Çetin Koçak, DEK-TMK Denetim Kurulu Üyesi
2. Kömür Çetin Koçak, DEK-TMK Denetim Kurulu Üyesi
3. Petrol ve Doal Gaz Bakan Ülker Aydn, DEK-TMK Sayman Üyesi
Üye
Üye
Üye
Üye
Üye
Ümit Bilek, EPDK Grup Bakan
A.Uur Gönülalan, DEK-TMK Üyesi
Hülya Peker, DEK-TMK Üyesi
Ouz Türkylmaz, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi
F. Zuhal Yalçn, DEK-TMK Üyesi
4. Hidrolik Bakan Ayla Tutu, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi
Üye
Nee Leblebici, EPDK Kamulatrma Dairesi
Bakanl Enerji Uzman
5. Rüzgar Dr.Cenk Sevim, DEK-TMK Üyesi
6. Enerji Kayna Olarak
Güne
Prof.Dr.Rait Turan, Güne Enerjisi Aratrma ve
Uygulama Merkezi (GÜNAM) Müdürü
7. Elektrik Bakan Gültekin Türkolu, DEK-TMK Yönetim Kurulu
Üyesi
Üye
Üye
Üye
Üye
Üye
Üye
Teoman Alptürk, DEK-TMK Üyesi
Süleyman Zeki Çeri, DEK-TMK Üyesi
Engin Özkan, Kayseri ve Civar Elektrik T.A..
Selma Öztürk, DEK-TMK Üyesi
Olgun Sakarya, TMMOB-EMO
Yücel Tekin, TMMOB-EMO
8. Nükleer Enerji Muzaffer Baaran, DEK-TMK Yönetim Kurulu
Üyesi
9. Dünya’da ve Türkiye’de
Biyoyakt Sektörü
Dr.Figen Ar, DEK-TMK Üyesi
10. Enerji ve Çevre Selva Tüzüner, DEK-TMK Üyesi
11. Enerji Verimlilii Tülin Keskin, DEK-TMK Denetim Kurulu Bakan
IV
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

İÇİNDEKİLER
SUNUŞ..................................................................................................................... XIII
1. GENEL ENERJİ.........................................................................................................1
1.1. Dünya’da Enerji......................................................................................................1
1.1.1. Dünya Birincil Enerji Arzındaki Gelişmeler ve Senaryolar............................1
1.2. Türkiye’de Enerji.....................................................................................................4
1.2.1. Türkiye Toplam Birincil Enerji Arzı ve 2020-2035 Yılları Talep Tahmini.......4
1.2.2. Türkiye Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre İrdelenmesi........................4
1.2.3. Türkiye Birincil Enerji Üretimi........................................................................7
1.2.4. Türkiye Enerji Ticareti...................................................................................8
1.2.5. Sonuç............................................................................................................9
2. KÖMÜR..................................................................................................................13
2.1. Dünya Kömür Rezervleri.......................................................................................14
2.1.1. Dünya Taş Kömürü Rezervleri....................................................................16
2.1.2. Dünya Alt Bitümlü Kömür Rezervleri...........................................................17
2.1.3. Dünya Linyit Rezervleri...............................................................................17
2.1.4. Türkiye Kömür Rezervlerinin Görünüşü......................................................18
2.1.5. Dünya Kömür Üretim ve Tüketimleri...........................................................18
2.1.6. Dünya Buhar Kömürü Üretim ve Tüketimleri..............................................20
2.1.7. Dünya Koklaşabilir Kömür Üretim ve Tüketimleri.......................................22
2.1.8. Dünya Linyit Üretim ve Tüketimleri.............................................................24
2.1.9. Dünya Kömür Ticareti.................................................................................26
2.1.10. Dünya Kömür Fiyatları..............................................................................28
2.1.11. Dünya Elektrik Üretiminde Kömürün Payı................................................28
2.2. Türkiye Kömür Sektörü.........................................................................................30
2.2.1.Türkiye Kömür Rezervleri.............................................................................30
2.2.2.Taş Kömürü Üretimleri.................................................................................34
2.2.3. Linyit Üretimleri...........................................................................................35
2.2.4. Türkiye Asfaltit Rezervleri, Üretimi ve Tüketimi...........................................36
2.2.5. Kömürlerin Sektörel Tüketimleri.................................................................37
2.2.6. Kömür Teknolojileri ve AR-GE Faaliyetleri..................................................38
2.2.7. Kömür İthalatı..............................................................................................39
2.2.8. Türkiye Üretilebilir Kömür Rezervlerinin Termik Santral Potansiyeli..........39
2.2.9. Ulusal Kömürlerin Kısa Sürede Değerlendirilmesi.....................................45
2.2.10. Kömür Rezervlerine Dayalı Santralların Avantajları..................................45
2.2.11. Sonuç ve Öneriler.....................................................................................49
3. PETROL VE DOĞAL GAZ.......................................................................................53
3.1.Dünya’daki Gelişmeler..........................................................................................53
3.1.1. Petrol Fiyatları.............................................................................................58
3.1.2. Petrol...........................................................................................................60
3.1.2.1 Rezervler.........................................................................................60
3.1.2.2. Petrol Üretim-Tüketimi...................................................................61
3.1.3.Doğal Gaz....................................................................................................62
3.1.3.1. Dünya Konvansiyonel Doğal Gaz Rezervleri.................................62
3.1.3.2. Konvansiyonel Olmayan Gaz Rezervleri........................................63
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
V

3.1.3.3. Dünya Doğal Gaz Üretim ve Tüketimi............................................64
3.1.3.4. Sektörler Bazında Arz ve Talep......................................................65
3.1.3.5. Doğal Gaz Fiyatlarının Seyri ve Etkenler........................................66
3.1.4. Rafinaj.........................................................................................................67
3.2.Türkiye’deki Gelişmeler.........................................................................................68
3.2.1. Petrol ve Doğal Gaz Arama Faaliyetleri......................................................68
3.2.2.Türkiye Ham Petrol ve Doğal Gaz Rezervleri..............................................69
3.2.3.Türkiye’de Arama-Üretim.............................................................................70
3.2.4.Petrol ve Doğal Gaz Tüketimi......................................................................76
3.2.4.1.Petrol Tüketimi................................................................................76
3.2.4.2.Doğal Gaz Tüketimi.........................................................................76
3.2.5. İthalat...........................................................................................................78
3.2.6. İhracat.........................................................................................................80
3.2.7. Doğal Gaz Depolama..................................................................................80
3.2.8. Uluslararası Boru Hattı Projeleri..................................................................83
3.2.9. Petrol Kanunu.............................................................................................87
3.3.Petrol Piyasası.......................................................................................................88
3.4. Rafinaj Sektörü.....................................................................................................89
3.4.1. Rafinerilerde İşlenen Ham Petrol................................................................89
3.5. Doğal Gaz Piyasası...............................................................................................94
3.6. Ülkemizde Petrol ve Doğal Gaz Arama, Üretim ve Piyasa
Sektörleri için Öneriler.........................................................................................94
4. HİDROLİK...............................................................................................................99
4.1. Giriş.......................................................................................................................99
4.2. Dünya Su Kaynakları.............................................................................................99
4.3. Dünya Hidroelektrik Potansiyeli ve Gelişme Durumu........................................101
4.3.1.Dünya HES potansiyeli ve Gelişme Durumunun Kıtalararası Dağılımı......102
4.3.2.2009-2010 Yılında Dünya’da En Yüksek HES
Üretimi Sağlayan İlk 10 Ülke.....................................................................103
4.4. Türkiye’nin Su Potansiyeli...................................................................................104
4.5. Türkiye’nin Elektrik Gelişimi...............................................................................105
4.6. Su Kaynakları HES Potansiyeli ve Gelişme Durumu.........................................106
4.6.1. Türkiye HES Potansiyeli ve Gelişme Durumu..........................................107
4.6.1.1. Türkiye’nin Hidroelektrik Potansiyeli..........................................107
4.6.1.2. 6200, 3096 ve 5436 Sayılı Kanunlar Kapsamında
Geliştirilen HES’ler......................................................................107
4.6.1.3. 4628 ve 5346 Sayılı Kanun Kapsamındaki HES’lerin Durumu...108
4.6.1.4. 4628 Sayılı Kanun Kapsamında Lisans Almış Olan Projeler
ve İlerleme Durumları.................................................................109
4.6.1.5. Katkı Payları.................................................................................111
4.7. Hidroelektrik Santralların Geliştirme Süreçleri ve Yaşanılan Problemler...........113
4.7.1. Fizibilite Aşaması.......................................................................................113
4.7.2. Çevresel Etki Değerlendirme Süreci.........................................................114
4.7.2.1. ÇED’in Kapsamı ve HES Projelerinin Çevre Mevzuatındaki Yeri.114
4.7.2.2. ÇED Sürecinin Aşamaları ve Bu Süreçte Yer Alan Taraflar........114
4.7.2.3. HES’lerin Çevresel Boyutu, En Önemli
Etkiler ve Öngörülen Tedbirler....................................................117
VI
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

4.7.2.4. HES Projeleri İle İlgili, Bölge Halkı ve Sivil Toplum Örgütlerini
İlettiği Sorunlar.............................................................................118
4.7.2.5 Mahkemeler Tarafından ÇED Raporlarında Görülen Eksiklikler..118
4.8. Arazi Temini Süreci ve Prosedürü.....................................................................119
4.8.1. Kamulaştırma............................................................................................119
4.8.2. İrtifak Hakkı, Kullanma İzni ve Kiralama....................................................121
4.8.3. Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Taşınmazların Temini................122
4.9. Pompa Depolamalı HES’ler................................................................................122
5. RÜZGAR ENERJİSİ..............................................................................................127
5.1. Dünya Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler..................................................127
5.2. Afrika ve Ortadoğu Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler..............................129
5.3. Asya Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler....................................................130
5.4. Avrupa Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler.................................................130
5.5. Güney Amerika Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler...................................132
5.6. Kuzey Amerika Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler....................................133
5.7. Türkiye Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler................................................133
5.8. 2012 Yılı İlk Altı Aylık Rüzgar Enerjisi Pazarı Özet Verileri..................................135
5.9. Sonuç ve Değerlendirmeler................................................................................135
6. ENERJİ KAYNAĞI OLARAK GÜNEŞ...................................................................141
6.1. Fovovoltaik Güç Sistemleri (FVGS)....................................................................141
6.2. Odaklayıcılı Güneş Isıl Güç Sistemleri...............................................................142
6.3. Güneş Toplayıcıları.............................................................................................142
6.4. Dünya’da Fotovoltaik Teknoloji..........................................................................142
6.5. Türkiye’de Fotovoltaik Teknoloji.........................................................................145
7. ELEKTRİK ...........................................................................................................151
7.1. Elektrik Sektörünün Dünya’daki Genel Görünümü............................................151
7.1.1. Elektrik Üretiminde Kullanılan Yakıtların Gelişmesi..................................151
7.2. Türkiye Elektrik Sisteminin Gelişmesi.................................................................152
7.2.1.Talep Gelişimi............................................................................................152
7.2.2. Elektrik Sistemi Üretim-Tüketim İncelemesi.............................................155
7.2.2.1. Elektrik Üretim Tesislerinin Kuruluşlara Göre Gelişimi...............155
7.2.2.2. Kurulu Güç İçinde Kamu ve Özel Sektör Paylarının Gelişimi.....157
7.2.2.3. Elektrik Üretim Tesislerinin Birincil Kaynaklara Göre Gelişimi...161
7.3. Elektrik Sektörünün Gelecekteki Durumuna Genel Bir Bakış............................165
7.4. Elektrik Sektörünün Özelleştirmeler...................................................................166
7.4.1. Dağıtım Özelleştirmeleri...........................................................................166
7.4.2. Üretim Özelleştirmeleri.............................................................................169
7.5. Elektrik Tarifeleri..................................................................................................170
7.5.1. Elektrik Fiyatları.........................................................................................170
7.5.2. Elektrik Fiyatlarının Ucuzlamasında Elektrik Tüketiminde
Yapılacak Tasarrufun Önemi....................................................................171
7.5.3. Tarife Yapısında Yapılan Değişiklik...........................................................171
7.6. Elektrik Sistemi Kapasite Projeksiyonu..............................................................172
7.6.1. 2011-2020 Dönemi Kapasite Projeksiyonu Raporu.................................172
7.7. Elektrik Sektörünün Gelecekteki Talep Artışının Karşılanması...........................173
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
VII

7.7.1. Talep Tahminleri.......................................................................................173
7.7.2. Ekonomik Krizin Talebe Etkisi..................................................................174
7.7.3. Talebin Karşılanması.................................................................................174
7.8. Elektrik Üretim Tesislerinin Yapımında Karşılaşılan Sorunlar.............................175
7.8.1. Linyit Santralleri.........................................................................................175
7.8.2. Hidrolik Santraller......................................................................................176
7.8.3. Nükleer Santraller.....................................................................................177
7.8.4. Rüzgar Santralleri......................................................................................177
7.9. Elektrik Sektöründe Verimlilik.............................................................................177
7.10. Sonuç ve Öneriler.............................................................................................178
8. NÜKLEER ENERJİ................................................................................................183
8.1. Giriş.....................................................................................................................183
8.2. Mevcut Durum.....................................................................................................184
8.3. Fukuşima Sonrası Çeşitli Ülkelerin Tavırları.......................................................185
8.3.1. Japonya....................................................................................................185
8.3.2. Almanya....................................................................................................186
8.3.3. İngiltere.....................................................................................................187
8.3.4. Fransa.......................................................................................................187
8.3.5. ABD...........................................................................................................188
8.3.6. Rusya........................................................................................................189
8.3.7. Çin.............................................................................................................189
8.3.8. Diğer Ülkeler.............................................................................................189
8.4.Türkiye.................................................................................................................192
8.5. Sonuç..................................................................................................................196
9. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE BİYOYAKIT (BİYOETANOL,
BİYODİZEL ve BİYOGAZ) SEKTÖRÜ...................................................................201
9.1. Biyoyakıtlar Hakkında Genel Bilgi......................................................................201
9.2. Biyoyakıtların Dünya’da Kullanımı......................................................................201
9.2.1. AB’nin Biyoyakıtlar Konusundaki Tutumu ve Geliştirdiği Yol Haritası......203
9.2.2. Amerika Birleşik Devletlerinde Biyoyakıt Sektörü.....................................205
9.2.3. Brezilya’da Biyoyakıt Sektörü...................................................................206
9.2.4. Hindistan Biyoyakıt Sektörü......................................................................206
9.2.5. Çin Biyoyakıt Sektörü................................................................................206
9.2.6. Güney Afrika Biyoyakıt Sektörü................................................................206
9.3. Ülkemizde Biyoyakıt Sektörü.............................................................................207
9.4. Ülkemizde Biyoyakıt Sektörünün Gelişmesi İçin Öneriler..................................210
10. ENERJİ VE ÇEVRE.............................................................................................215
10.1. Enerji-Çevre Etkileşimi .....................................................................................215
10.1.1. Enerji Alanında Çevrenin Önemi...........................................................215
10.1.2. Enerji Kaynaklarının Çevresel Etkileri...................................................216
10.2. Çevre Mevzuatı.................................................................................................217
10.2.1. Elektrik Üretimi ve Çevre Mevzuatı.......................................................217
10.2.2. Çevre Mevzuatında Yer Alan Uluslararası Anlaşmalar.........................219
10.2.3. AB Çevre Mevzuatına Uyum Çalışmaları..............................................219
10.2.4. Mevcut Termik Santralların Çevre Mevzuatı Karşısındaki Durumu......220
10.3. İklim Değişikliği.................................................................................................221
VIII
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

10.3.1. Küresel Isınma ve İklim Değişikliği....................................................221
10.3.2. İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (İDÇS) ve Kyoto Protokolü....221
10.3.3. Enerji ve İklim Değişikliği Etkileşimi...................................................222
10.3.4. İklim Değişikliğinin Elektrik Sektörüne Etkileri...................................222
10.3.5. Türkiye Sera Gazları Verileri...............................................................223
10.3.6. Enerji Kaynaklı CO 2
Emisyonları Dünya Verileri................................225
10.3.7. Avrupa Birliği (AB) Sera Gazları Emisyonları.....................................226
10.3.8. Sera Gazları Azaltılmasına Yönelik Yöntemler ve Teknolojiler..........227
10.3.8.1. Genel Yöntemlerv e Teknolojiler.........................................227
10.3.8.2. Karbon Tutma ve Depolama (KTD) ...................................228
10.3.9. Dünya’daki Kyoto Protokolü 2012 Sonrası Çalışmaları.....................230
10.3.10. Türkiye’deki Çalışmalar...................................................................231
11. ENERJİ VERİMLİLİĞİ.........................................................................................235
TÜRKİYE 12. ENERJİ KONGRESİ SONUÇ BİLDİRGESİ........................................241
2011 Yılı Genel Enerji Dengesi (Orjinal Birimler)...................................................261
2011 Yılı Genel Enerji Dengesi (BİN TEP)..............................................................262
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
IX

X
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ENERJ BRMLER
kW : kilowatt = 10 3 watt
MW : Megawatt = 10 3 kW
GW : Gigawatt = 10 3 MW
TW : Terawatt = 10 3 GW
kWh : Kilowatt – saat (10 3 watt-saat)
GWh : Gigawatt – saat (10 6 kWh)
TWh : Terawatt – saat (10 9 kWh)
Kep : Kilogram petrol edeeri
TEP : Ton petrol edeeri
MTEP : Milyon ton petrol edeeri
ÇEVRM KATSAYILARI
Enerji Kaynaklarnn TEP’ e Dönütürülmesi
Çevrim Katsays(*) Isl Deer
TEP
(kcal/kg)
1 Ton Takömürü 0,6100 6100
1 Ton Linyit (teshin ve sanayi) 0,3000 3000
1 Ton Linyit (santral) 0,2000 2000
1 Ton Linyit (Elbistan) 0,1100 1100
1 Ton Asfaltit 0,4300 4300
1 Ton Kok 0,7000 7000
1 Ton Briket 0,5000 5000
1 Ton Hampetrol 1,0500 10500
10 3 m 3 Doalgaz 0,9100 9100 (**)
10 3 kwh Elektrik Enerjisi 0,0860 860 (***)
10 3 kwh Jeotermal Enerji (elektrik) 0,8600 8600 (***)
10 3 kwh Nükleer Enerji 0,2606 2606 (***)
1 Ton Odun 0,3000 3000
1 Ton Hayvan ve Bitki Artklar 0,2300 2300
(*) Isl Deer/10000
(**) kcal/10 3 m 3
(***) kcal/kwh
Ham Petrol Dönüüm Katsaylar
HAM PETROL Ton Kilolitre Varil ABD galonu Ton/yl
Ton 1 1.165 7.33 307.86 -
Kilolitre 0.8581 1 6.2898 264.17 -
Varil 0.1364 0.159 1 42 -
ABD galonu 0.00325 0.0038 0.0238 1 -
Varil/gün - - - - 49.8
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
XI

XII
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

SUNUŞ
Ekonomik, sosyal, siyasal, teknik ve diğer birçok özellikleriyle enerji konusu, dünya
üzerindeki olayları etkilemeye, hatta yönlendirmeye devam ediyor. Tüm uğraşılara
rağmen, dünya genelinde, enerji sektöründe, arz güvenliği, insanlığın oldukça eşit
koşullarda yararlanması ve gerek üretirken, gerekse de tüketirken çevreye zarar verilmemesi
gibi esas nitelikli konularda, henüz anlayış veya görüş birliği sağlanamamış
bulunmaktadır.
Petrol, hem fiyatı, hem de geleceğine ilişkin tartışmalarla yerini koruyor, kömür kendisiyle
ilgli çevresel kaygılara rağmen önemli bir yakıt olarak varlığını devam ettiriyor,
doğal gaz her ikisiyle yarışır ve giderek önemini arttırır bir biçimde enerji sahnesinde
yer alıyor, hidrolik kaynaklar sektörün en kıdemli aktörü olarak hizmet vermeyi sürdürüyorlar,
bu arada, güneş, rüzgâr, biyoyakıtlar da kullanılma yarışına her gün artan bir
hızla katılıyorlar... Nükleer ise, Fukushima’da yediği darbenin etkisinden kurtulmaya
çalışır şekilde köşesinde yeni atılımları bekliyor... İklim değişikliği konusu gündemde
yerini koruyor ama, olumsuz gelişmeler hakkında görüş birliği sağlanamadığından,
bu konudaki iyimserlik azalıyor... Uluslararası alanda, ABD, Irak ve Orta Doğu ile Çin
ve Hindistan’daki gelişmeler, genelde enerji arzı ve tüketimine ilişkin politikalara yeni
boyutlar kazandırıyor...
Uluslararası alandaki genel durum, enerji sektörünün niteliği ve %70’leri aşan oranda
dışa bağımlı olmamız nedeniyle, ülkemizi de etkilemektedir. Serbest piyasa sistemine
geçmiş olan enerji sektörümüzle ilgili olarak, toplumumuz gelişmeler hakkında
bilgi edinmek istemektedir. Yatırımcı projesini uygulamaya koyarken önünü görmek,
işletmeci ve dağıtımcı hangi kurallara uyacağını bilmek, evinde ve işyerinde tüketici
konumunda olan vatandaş, hangi koşullarda ve ne fiyata elektriğini, gazını ve benzinini
satın alabileceğini öğrenmek açısından bilgi kaynağına ihtiyaç duymaktadırlar.
Millî Komitemiz sektördeki bilgi edinme gayretlerine katkı sağlamak amacıyla, yapmakta
olduğu diğer çalışmalarla birlikte, yıllık enerji raporlarını hazırlamayı da özel bir
görev olarak dikkate almaktadır. “Enerji Raporu – 2012” bu düşünceyle hazırlanarak
kamuoyuna sunulmuştur.
Sektörümüzde olumlu gelişmelerin sağlanmasında, bir bilgi kaynağı olarak katkı
yapacağına inandığımız Rapor’un hazırlanış amacına hizmet edebilmesi, her yıl olduğu
gibi, bu yıl da en içten dileğimizdir.
Rapor’un hazırlanmasına emek vermiş olan Çalışma Grupları Sayın Başkan ve Değerli
Üyeleri’ne gönülden teşekkürlerimizi sunuyorum.
Saygılarımla,
Süreyya Yücel Özden
Yönetim Kurulu Başkanı
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
XIII

XIV
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

1. GENEL ENERJİ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
XV

XVI
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

1. GENEL ENERJ
Enerji, insan hayatnda giderek önemi artan vazgeçilmez bir olgudur. Dünyada
yaanan ekonomik ve finansal krizlere, Japonya’daki nükleer santral kazasnn
yaratt olumsuzluklara ramen enerjiye talep artmaya devam etmitir. 1990-2010
yllar arasndaki yirmi ylda, Türkiye toplam birincil enerji arz miktar, Dünya toplam
birincil enerji arznn binde altsndan, binde dokuzuna yükselmitir. Türkiye toplam
elektrik üretimi ise 1990 ylnda Dünya elektrik üretiminin %0,5 ini olutururken geçen
yirmi ylda bu oran iki kat artarak 2010 ylnda %1 düzeyine çkmtr. Bu deerler
Türkiye’nin son yirmi ylda dünya ülkelerinin ortalamasna kyasla çok daha fazla
büyüdüünün bir baka göstergesidir.
1.1.Dünya’da Enerji
1.1.1. Dünya Birincil Enerji Arzndaki Gelimeler ve Senaryolar
1990-2010 yllar arasnda geçen yirmi ylda Dünyada birincil enerjinin arznda ve
Dünya elektrik üretimindeki kaynaklarn paylarnda önemli gelimeler ve deiiklikler
olmutur. Bu gelimelere göre, Dünyada enerji alannda gelecekteki talepleri
karlamak için senaryolar yaplmaktadr. Dünyadaki iklim deiiklii, kullanlan
kaynaklarn giderek azalmas, teknoloji ve enerji verimliliindeki gelimeler, ekonomik
ve sosyal artlarn getirecei zorunluluklar düünülerek yaplan Yeni Politikalar ve
450 Senaryolarnda, gelecekte Dünya birincil enerji arz toplamnda ve kaynaklarn
kompozisyonunda mevcut trendin dna çklaca öngörülmektedir. Ancak 450
senaryolarnda hedeflenen deerler, Yeni Politikalar senaryosuna göre, son derece
önemli radikal kararlarn alnmasn gerektiren ulalmas zor hedefler olarak
görüldüü için 450 Senaryolar irdelenmemitir. Mevcut politikalar ise geçen yllarda,
Dünyadaki toplam enerji arz ve enerji kaynaklar arz miktarlarnn oluturduu
mevcut trendin, gelecek yllarda da devam etmesi halinde, ulalacak deerleri ifade
etmektedir. Dünya 2035 yl toplam enerji arznda, mevcut politikalara göre 18676
mtep olmas gerekirken, yeni politikalar senaryosuna göre, %8 azalma ile 17197
mtep olaca tahmin edilmektedir (ekil 1.1).
ekil 1.1. 1990-2010 Yllar Dünya Birincil Enerji Arz ve 2035 Yl Projeksiyonu
Kaynak: World Energy Outlook IEA 2012
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 1

2010YlDünyaBirincilEnerjiArzndaKaynaklarn Pay
Kömür
27%
Doalgaz
22%
BiyoyaktveÇöp
10%
Petrol
32%
Nükleer
6%
Hidrolik
2%
Dier
1%
ekil 1.2. 2010 Yl Dünya Birincil Enerji Arznda Kaynaklarn Pay
Kaynak: World Energy Outlook IEA 2012
2010 ylnda Dünya Birincil Enerji arznda Petrol %32, Kömür %27, Doal gaz % 22
ile toplam arzn % 81’ ini oluturmutur(ekil 2.18). Dünya birincil enerji arz 1990
ylnda 8.779 mtep olan toplam birincil enerji arz geçen 20 yl sonra %45 artarak
2010 ylnda 12.730 mtep olmutur. Mevcut Politikalara göre, 2035 ylnda dünya
birincil enerji arz 2010 ylna göre, %47 artarak 18.676 mtep’e, Yeni Politikalar
Senaryosuna göre ise Dünya toplam birincil enerji arz % 35 artla 17.197 mtep’e
yükselecei tahmin edilmektedir (ekil 1.2, Tablo 1.1).
ekil 1.3. 1990-2010 ve 2035 Talep Senaryolarna göre Dünya Birincil Enerji Arz
çinde Kaynaklarn Miktar
Kaynak: World Energy Outlook IEA 2012
2
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 1.1. Dünya Birincil Enerji Arz ve 2035 Yl Talep Senaryolar çinde
Kaynaklarn Miktar ve Pay
Yllar 1990 2010
Mevcut
Politikalar
2035
Yeni
Politikalar
2035
Kömür
mtep 2.231 3.474 5.523 4.218
% 25 27 30 25
Petrol
mtep 3.230 4.113 5.053 4.656
% 37 32 27 27
Doalgaz
mtep 1.668 2.740 4.380 4.106
% 19 22 23 24
Nükleer
mtep 526 719 1.019 1.138
% 6 6 5 7
Hidrolik
mtep 184 295 460 488
% 2 2 2 3
Odun,çöp,v.b.
mtep 903 1.277 1.741 1.881
% 10 10 9 11
Jeotermal, mtep 36 112 501 710
Güne,Rüzgar % 0 1 3 4
TOPLAM
BRNCL ENERJ
mtep 8.779 12.730 18.676 17.197
% 100 100 100 100
Kaynak: World Energy Outlook IEA 2012
‣ 1990-2010 döneminde Dünya birincil enerjisi arz içinde kömürün miktar % 56
artarak 2.231 mtep den 3.474 mtep’e toplam birincil enerji arz içindeki pay
ise % 25’den %27’e yükselmitir. Mevcut Politikalara göre 2035 ylnda, dünya
birincil enerji arz içindeki kömürün miktar 5.523 mtep’e, pay %30’a, düzeyine
çkarken, yeni politikalar senaryosuna göre ise Kömürün miktar 4.218 mtep’e
yükselirken, pay %25’e gerileyecei öngörülmektedir.
Dier kaynaklarn 1990,2010 yllarnda toplam Dünya birincil enerji arz içindeki
pay ile Mevcut ve Yeni Politikalar senaryolarna göre 2035 ylndaki durumlar;
‣ Petrolün pay, 1990’da %37’den 2010’da %32’ye gerilemi olsa da geçen
yirmi ylda miktar olarak 883 mtep artmtr. Gerek mevcut politikalara gerekse
yeni senaryolara göre 2035 ylnda petrolün paynn %27’ye gerileyecei
tahmin edilmektedir.
‣ Doalgazn pay, 1990’da%19’dan 2010’da %22’ye yükselmi olup 2035
ylnda %24 düzeyine çkaca tahmin edilmektedir.
‣ Nükleerin pay, 1990 ve 2010’da %6 olmu, 2035 ylnda ise mevcut
politikalara göre %5, Yeni Politikalar Senaryosuna göre %7 olaca tahmin
edilmektedir.
‣ Hidroliin pay, 1990 ve 2010’da %2 olmu, 2035 ylnda mevcut politikalara
göre %2 olurken yeni politikalar senaryosuna göre %3 olaca tahmin
edilmektedir.
‣ Odun, çöp, rüzgâr, jeotermal, güne gibi yenilenebilir enerjinin toplam
pay 1990’da %10'dan 2010 ylnda %11’e yükselmi olup 2035 ylnda,
mevcut politikalara göre %12, yeni politikalar senaryolarna göre %15
düzeyine çkaca öngörülmektedir (ekil 1.3, Tablo 1.1).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 3

1.2. Türkiye’de Enerji
1.2.1. Türkiye Toplam Birincil Enerji Arz ve 2020-2035 Yllar Talep Tahmini
Tarafmdan yaplan çalmaya göre; öncelikle Türkiye’nin toplam birincil enerji
arznn; 1990-2011 dönemindeki yllk ortalama art oran belirlenmitir. Toplam
birincil enerji arznn gelecek yllarda da belirlenen bu oranda artaca kabul edilerek,
2011ylnda 115 milyon tep olan enerji arznn 2020 ylnda 157, 2030 ylnda 203,
2035 ylnda ise 236 milyon tep olaca hesaplanmtr (ekil 1.4).
ekil 1.4. Türkiye Toplam Birincil Enerji Arz ve 2020-2035 Yllar Talep Tahmini
Kaynak: Genel Enerji Denge Tablolar
1.2.2.Türkiye Birincil Enerji Arznn Kaynaklara Göre rdelenmesi
Türkiye’nin 2011 ylndaki toplam birincil enerji arz ise 114,5 milyon tep’dir. Bu arzn
kaynaklara dalmnda ilk sray 36,9 milyon tep ve toplam arzn %32 oran ile doal
gaz alrken bunu 33,5 milyon tep ve %29 ile kömür, 30,4 milyon tep ve %27 ile petrol,
4,5 milyon tep ve %4 ile hidrolik, 3,4 milyon tep ve%3 ile odun, hayvan ve bitki
artklar ve 2,9 milyon tep ve% 3 oran ile jeotermal, rüzgâr ve güne gibi yenilenebilir
kaynaklar izlemitir. (ekil1.5, ekil 1.6).
4
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Kömür
29%
Petrol
27%
Doal gaz
32%
Hidrolik
4%
Odun-çöp
3%
jeo.Rüz.Gün.
3%
Dier
2%
ekil.1.5. 2011 Yl Türkiye Birincil Enerji Arznda Kaynaklarn Pay
Kaynak: ETKB 2012
ekil. 1.6. 2011 Yl Türkiye Birincil Enerji Arznda Kaynaklarn Miktar
Kaynak: ETKB 2012
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 5

ekil. 1.7.1990-2011 Yllar Türkiye Birincil Enerji Arznda Kaynaklarn Miktar
Kaynak: ETKB
Tablo 1.2. Türkiye Toplam Birincil Enerji Arz çinde Kaynaklarn Miktar ve Pay
Yllar 1990 2000 2010 2011
Kömür
bintep 16110 22919 31324 33488
% 30 28 29 29
Petrol
bintep 23901 30553 29211 30499
% 45 38 27 27
Doalgaz
bintep 3110 13729 34907 36909
% 6 17 32 32
Hidrolik
bintep 1991 2656 4454 4501
% 4 3 4 4
Odun,çöp,v.b.
mtep 7208 6457 4558 3537
% 14 8 4 3
Jeotermal, bintep 461 978 2649 3096
Güne,Rüzgar % 1 1 2 3
bintep 278 3208 2163 2460
Dier
% 4 2 2
TOPLAM bintep 52987 80500 109266 114490
BRNCL ENERJ % 100 100 100 100
Kaynak: Genel Enerji Denge Tablolar, ETKB
‣ 1990-2011 döneminde Türkiye toplam birincil enerjisi arz içinde kömürün pay
%30’dan %29’a gerilmi olsa da 1990 ylna göre %56 orannda 17.378 bin tep
artarak 2011 ylnda 33.488 bin tep olmutur.
Dier kaynaklarn 1990-2011 yllarnda toplam Türkiye birincil enerji arz
içindeki durumu;
6
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

‣ Petrolün pay, 1990’da %45’den 2011’de, %27’ye gerilemi olsa da geçen
yirmi bir ylda miktar bakmndan 1990 ylna göre, 6598 bintep artarak 2011
ylnda 30499 bintep olmutur.
‣ Doalgazn pay, 1990’da %6’dan 2011’de %32’ye yükselmi olup miktar
olarak 1990 ylna göre 33799 bintep artmtr.
‣ Hidroliin pay, 1990 ve 2011’de % 4 olurken miktar olarak 1990 ylna göre,
2510 bintep artmtr.
‣ Odun, çöp, hayvan at v.b.1990’da %14’den 2011’de %3’e gerilerken
miktar bakmndan da yar yarya azalmtr.
‣ Rüzgâr, jeotermal, güne gibi yenilenebilir enerjinin toplam pay 1990’da
%1’den 2011 ylnda %3’e yükselmi olmasna ramen dünya ortalamasnn
oldukça altnda kalmtr, (ekil 1.7, Tablo 1.2).
1.2.3. Türkiye Birincil Enerji Üretimi
1990-2011 yllar arasndaki yirmi bir ylda toplam birincil enerji üretimi, %26
orannda artarak 25,5 mtep’ten 32,2 mtep düzeyine yükselmitir. Bu
dönemdeki toplam birincil enerji arz ise %115 artmtr. Üretimin toplam
birincil enerji arzn karlama oran ise 1990 ylnda %48 iken geçen yirmi bir
ylda %28 oranna inmitir (ekil 1.8).
1990-2011 YllarndaTürkiye Toplam Birincil Enerji Üretimi ve
Arz (mtep)
109
114
53
25,5 26
81
32,5 32,2
Üretim
Toplam arz
1990 2000 2010 2011
ekil 1.8. 1990-2011 Yllarnda Türkiye Toplam Birincil Enerji Üretimi ve Arz
Kaynak: Genel Enerji Denge Tablolar ETBK
2011 yl toplam Türkiye birincil enerji üretimi 32,2 milyon tep olurken, üretimin 18
milyon tep ve %56 ile yardan fazlasn kömür üretimi oluturmutur. Kömürü,
4,5milyon tep ve %14 oran ile hidrolik, 3,5 mtep ve %11 ile odun, çöp, hayvan
atklar, 3 milyon tep ve %9 pay ile jeotermal, rüzgâr ve güne gibi yenilenebilir enerji
kaynaklar, 2,6 milyon tep ile petrol ve 0,6 milyon tep ile doal gaz izlemitir (ekil
1.9).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 7

ekil 1.9. Türkiye Birincil Enerji Üretiminde Kaynaklarn Pay
Kaynak: ETKB 2012
1.2.4. Türkiye Enerji Ticareti
Türkiye enerji ithalat 1990 ylnda 31 mtep iken 2011 ylnda yaklak üç kat
artarak 90 mtep’e ulamtr. 1990-2011 yllar arasndaki hracat miktar ise
ithalata göre çok düük düzeyde kalmtr. Türkiye enerji ihracat 1990 ylnda
2,1 mtep iken 2010 ylnda 8, 2011 ylnda ise 6,2 milyon tep olmutur (ekil
1.10). Geçen dönemdeki enerji ihracatnda en büyük pay petrolde olmutur. 2011
ylnda da Enerji hracatnda en büyük pay 5,2 mtep ile petrole ait olup bunu 0,6 mtep
ile doalgaz, 0,3 mtep ile elektrik takip etmitir.
ekil 1.10. 1990-2011 yllar arasnda Türkiye Toplam Enerji Ticareti
Kaynak: Genel Enerji Denge Tablolar ETKB
8
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ekil 1.11. 1990-2011 Türkiye Enerji thalatnda Kaynaklarn Miktar
Kaynak: Genel Enerji Denge Tablolar ETKB
1990- 2011 yllar arasnda giderek artan Türkiye enerji ithalatnn, kaynaklar baznda
geliimi incelendiinde; Doalgazn art miktar geçen yirmi bir ylda12 kat artarak
36 mtep’e yükseldii görülür. Petrolün ithalat ise 2011 de 1990 ylna göre %57
orannda artarak 36 mtep olmutur. Takömürü ithalat ise 1990’da 4,2 mtep iken
2011 ylnda 15 mtep düzeyine yükselmitir.
2011 ylnda Türkiye birincil enerji arznn % 72’ si ithal enerjiyle karlanmtr. 90,3
mtep ile yerli üretimin üç katna yakn yaplan ithalatn %80’ini petrol ve doal gaz
oluturmutur. 2011 ylnda ayrca, 15,3 milyon tep takömürü, 2 milyon tep petrokok
ithal edilmitir (ekil 1.11).
1.2.5. Sonuç
Sonuç olarak, 1990-2010 dönemindeki gelimeler dikkate alnarak mevcut
politikalara göre 2035 ylnda 2010 ylna göre; Dünyadaki toplam birincil enerji arz
%47 orannda artaca hesaplanrken Türkiye’de toplam birincil enerji arznn %117
artaca hesaplanmtr. Bu deerleri Dünyann ilk onunda olmay hedefleyen bir ülke
için son derece olumlu deerler olarak görmek gerekir. Ancak 1990-2011 yllar
arasndaki 21 yl incelendiinde enerjide da bamllnn; birincil enerji arznda,
%52’den %72’ye yükselmi olmas önemli bir risk oluturmaktadr. Türkiye’nin son
derece hassas bir corafyada bulunmas enerjide da bamllnn, en ksa sürede
mümkün olduu kadar azaltlmasn gerektirmektedir, Bunu salamak için ulusal
kaynaklara, özellikle kömürlere yönelik yatrmlara hz verilmelidir.
Kaynaklar
1. World Energy Outlook, IEA 2012
2. Genel Enerji Denge Tablolar, ETKB
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 9

10
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2. KÖMÜR
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 11

2. KÖMÜR
Yanabilen sedimanter kaya ve maden olan kömür, kat fosil yakttr. Siyah, koyu gri,
kahverengi-siyah renkli parlak veya mat olabilir. Çounlukla karbon, hidrojen ve
oksijenden oluan az miktarda kükürt ve azot içerir. Dier içerikleri ise inorganik
bileikler ve mineral maddelerdir.
Çounlukla bitkisel maddeler ya da bitki parçalar uygun bataklk ortamlarda birikip,
çökelir ve jeolojik ilevlerle birlikte yer altna gömülürler. Yeraltnda artan s ve
basnca maruz kaldklarnda bünyelerinde fiziksel ve kimyasal deiiklie urayarak
kömüre dönüürler.
Kömürlerin olutuu bataklk ortamlar;
- Deltalar; en kaln kömür damarlarnn olutuu ortamlardr.
- Göller; göl kylar, kaln kömür damarlarnn meydana geldii uygun bataklk
ortamlardr.
- Lagünler; deniz etkisinin olduu ince kömür damarcklarn meydana getirirler.
- Akarsu tama ovalar; nce kömür damarcklarn olutururlar.
Kömürleme süresi, 400 milyon yl ile 15 milyon yl arasnda deiir. Genellikle yal
kömürler daha yüksek kalorili ve kalitelidir.
Kömürleme süreci ve yataklanma, nem içerii, kül ve uçucu madde içerii, sabit
karbon miktar, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yan sra jeolojik, petrografik,
fiziksel, kimyasal ve termik özellikler yönünden kömürler çok çeitlilik gösterirler. Bu
durum birçok ülkede kömürlerin birbirine benzer özellikler ve yakn deerler
temelinde snflandrlmasn zorunlu klmtr. Kömür üretimi, kullanm ve
teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özelliklerine göre bir snflama
yaptklar gibi uluslararas genel bir snflama için ortak standartlar da gelitirmilerdir.
Deiik tipte kömürlerin kullanm amaçlarna göre uluslararas snflandrlmasnda;
ilk olarak 1957 ylnda çeitli ülkelerden üyelerin oluturduu Uluslararas Kömür
Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yaplan çalmalar,
Uluslararas Standartlar Örgütü (ISO) tarafndan da desteklenerek genel bir snflama
yaplmtr. Bu snflamada; kalorifik deer, uçucu madde içerii, sabit karbon miktar,
koklama özellikleri temel alnarak sert ve kahverengi kömürler olarak iki ayr snfa
ayrlmtr:
a) Sert kömürler; slak ve külsüz bazda 5700 kcal/kg`n üzerinde kalorifik
deerdedir. Uçucu madde içerii, kalorifik deer ve koklama özelliklerine
göre alt snflara ayrlrlar.
b) Kahverengi kömürler; slak ve külsüz bazda 5700 kcal/kg'n altnda kalorifik
deerdedir. Toplam nem içerii ve kalorifik deere göre alt snflara ayrlrlar.
Uluslararas Genel Kömür Snflamas Tablo 2.1.’de gösterilmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 13

Tablo 2.1. Uluslararas Genel Kömür Snflamas
TA KÖMÜRÜ(SERT KÖMÜRLER) KAHVERENG KÖMÜRLER
5700 kcal/kg’dan büyük
5700 kcal/kg’dan küçük
1. KOKLAABLR KÖMÜRLER 1. ALT BTÜMLÜ KÖMÜRLER
(Yüksek frnlarda kullanma uygun (4,165 – 5,700 kcal/kg arasnda kalorifik
kok üretimine izin veren kalitede) deerde olup koklama özellii göstermez)
2. KOKLAMAYAN KÖMÜRLER 2. LNYT
a) Bitümlü Kömürler
(4,165 kcal/kg'n altnda kalorifik deerde
b) Antrasit
olup koklama özellii göstermez)
Kaynak: Coal Information Report, OECD/IEA, Paris, 1983
Uluslararas kömür snflamasnda kabul edilen dier bir snflama ilemi ise
Kömürleme Derecesi Snflamasdr. Bu snflandrmada karbon içerii temel
deikendir. Kömürleme derecesi yüksek kömürlerde uçucu madde içerii,
kömürleme derecesi düük kömürlerde ise kalori deeri temel alnarak
snflandrlmtr. Bunun dnda da birçok ülkenin çeitli kömür snflandrmalar
vardr.
Kömür, fosil yaktlar arasnda dünyada en çok ve yaygn olarak bulunan enerji
kaynadr. Bu nedenle kömürün, dier fosil yaktlara göre giderek artan oranda ve
çok daha uzun yllar dünyann enerji gereksinimini karlayacan söyleyebiliriz.
2.1. Dünya Kömür Rezervleri
2009 yl Dünya kömür rezervlerinin; 405 milyar ton ile %47’si antrasit ve takömürü,
261 milyar ton ile %30’u alt bitümlü kömürler ve 195 milyar ton ile %23’ü ise
linyitlerden olumaktadr (ekil 2.1).
2009 Dünya Kömür Rezervinde Kömür Cinslerinin Pay ve
Miktar (Milyar Ton)
Linyit
195
Antrasit ve
%23
Takömürü
405
Toplam Rezerv
861
Alt Bitümlü
261
%30
%47
ekil 2.1. 2009 Yl Dünya Kömür Rezervinde Kömür Cinslerinin Pay
Kaynak: Survey of Energy Resources WEC 2010
14
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Dünya kömür rezervleri be ktaya dalm olmasna karn en büyük pay Asya
ktasndadr. Ülkeler baznda en fazla kömür rezervi 237 milyon tonla ABD’de
bulunmaktadr. ABD’den sonra dier ülkelerin kömür rezervleri Rusya’nn 157, Çin’in
115, Avustralya’nn 76, Hindistan’n 61, Almanya’nn 41, Ukrayna’nn ve
Kazakistan’n 34, G.Afrika’nn 30 milyar ton’dur (ekil 2.2).
250
237
2009 Yl Ülkelerin Kömür Rezervi(milyar ton)
200
150
100
50
157
115
76
61
41
34 34 30
76
0
ekil 2.2. 2009 Yl Ülkelerin Kömür Rezervi
Kaynak: BP 2012, Survey of Energy Resources WEC 2010
2009 yl bilgilerine göre 861 milyar ton olan Dünyada kömür rezervlerinin %91,5’u
dokuz ülkede bulunurken, %80’i ise sadece alt ülkede bulunmaktadr. ekil 2.2’de
görüldüü gibi bu ülkelerin banda 237 milyar ton ve %28 ile ABD gelmektedir. Dier
ülkelerden; Rusya %18,Çin %13,Avustralya %9, Hindistan % 7 ve Almanya %5 paya
sahipken Ukrayna ve Kazakistan’n %4 ve G. Afrika’nn rezerv pay %3,5’dur. Dier
ülkelerin kömür rezervi pay ise 76 milyar ton ile % 9’dur (ekil 2.3).
ekil 2.3. Dünya Kömür Rezervlerinde Ülkelerin Pay
Kaynak: BP 2012, Survey of Energy Resources WEC 2010
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 15

2.1.1. Dünya Takömürü Rezervleri
2009 yl dünya toplam takömürü rezervi 404 milyar tondur. Ülke baznda ABD, 109
milyar ton olan takömürü rezerviyle Dünya takömürü rezervlerinin %27’sine sahip
iken, Çin 62 milyar ton ile %15, Hindistan 56 milyar ton ile %14, Rusya 49 milyar ton
ile %12, Avustralya 37 milyar ton ile %9,2, G. Afrika 30 milyar ton ile %7,4,
Kazakistan 22 milyar ton ile %5,4. Ukrayna 15 milyar tonla %3,7 ve dier ülkeler ise
25 milyar tonla %6,2’sine sahiptirler (ekil 2.4, ekil 2.5).
120 109
2009 Yl Ülkelerin Takömürü Rezervi
(milyar ton)
100
80
60
40
20
62
56
49
37
30
22
15
25
0
ekil 2.4. 2009 Yl Ülkelerin Takömürü Rezervi
Kaynak: Survey of Energy Resources WEC 2010
KAZAKSTAN
6%
G.AFRKA
7%
UKRAYNA
4%
DER
6%
ABD
27%
AVUSTRALYA
9%
RUSYA
12%
ÇN
15%
HNDSTAN
14%
ekil 2.5. Dünya Takömürü Rezervinde Ülkelerin Pay
Kaynak: Survey of Energy Resources WEC 2010
16
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2.1.4. Türkiye Kömür Rezervlerinin Görünüü
Dünya’da genellikle kömür ve dier madenlerde, ekonomik üretilebilir kategorisinde
kantlanm deerler, rezerv deerleri olarak belirtilmektedir. Türkiye’de ise, linyit ve
takömürü rezervleri görünür, muhtemel ve mümkün kategorilerinde hesaplanmakta
olup, bu tür hesaplanma ekli ülkelerin önemli bir bölümünde kaynak niteliinde
görülmektedir.
Dünya Enerji Konseyi’nin raporunda 2009 yl Türkiye’nin Linyit deerleri 9,8 milyar
tonu görünür olmak üzere toplam 11,4 milyar ton kaynak kategorisinde görüldüü
halde rezerv kategorisinde yalnz 1,8 milyar ton görülmektedir. Oysa 2012 yl
itibariyle Türkiye’nin 13,5 milyar tonu bulan toplam linyit rezervinin önemli bir bölümü,
kantlanm ekonomik üretilebilir rezerv niteliindedir.
Ancak ayn raporda, takömürlerinin ise görünür rezerv olarak belirlenen 515 milyon
tondan daha fazlas, 529 milyon tonu ekonomik üretilebilir rezerv kategorisinde
görülmektedir [1]. Bu nedenle, bu raporda, Kömür rezervlerinin büyük bölümünün
ekonomik üretilebilir rezerv deerleri hesaplanmtr.
2.1.5. Dünya Kömür Üretim ve Tüketimleri
Kömür kayda deer anlamda 30’un üzerinde ülkede üretilmekte ve 60’n üzerinde
ülkede tüketilmektedir. Dünya kömür üretiminin %95’i 14 ülkede , %80’i be ülkede
üretilmektedir. Bu bilgilere göre, önemli büyüklüklerde kömür üretimi dünyada petrol
gibi sayl ülkelerde üretildii görülmektedir. 2010 ylnda Dünya kömür üretimi 3.727
milyon tep olurken 2011 ylnda %6 artla 3.955 milyon tep olmutur. Bu art, 2011
ylndan önceki be ylda ortalama %4 olmutur (ekil 2.8).
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2.460
2001
20012011YllarArasndaDünyaKömürÜretimi
(milyontep)
2.480
2002
2.668
2003
2.893
2004
3.069
2005
3.241
2006
3.366
2007
3.481
2008
3.523
2009
3.727
2010
3.955
2011
ekil 2.8. 2001-2011 Yllarnda Dünya Kömür Üretimi
Kaynak BP(2012)
Dünya’da 2001-2011 yllar arasnda geçen on bir ylda, yllk kömür üretimi %61
artmtr. Kömür üretimindeki artn, çok büyük ksm Çin’de olmak üzere Asya
ktasndaki elektrik enerjisi talebinden kaynaklanmaktadr. Geçen yllarda olduu gibi
genel olarak snma, tama ve sanayi sektörlerinin talebi ya duraan ya da
18
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

dümektedir. Kömür tüketiminin, gelimekte olan ülkelerde gelimi ülkelere göre
daha fazla artmakta oluunun nedenleri arasnda; bata Avrupa Birlii olmak üzere
gelimi ülkelerin elektrik üretiminde doal gaz daha fazla tercih etmeleri
gelmektedir.
1.956
2011 Yl Ülkelerin Kömür Üretimi
(milyon tep)
557
231 222 200 157 144 59 57 56 45 45 25 17
185
ekil 2.9. 2011 Yl Ülkelerin Kömür Üretimi
Kaynak: BP 2012
Dier
12%
G.Afrika
4%
Rusya
4%
2011 Yl Ülkelerin Kömür Üretim Paylar
Endonez.
5%
Hindistan
6%
Avustral
6%
ABD
14%
Çin
49%
ekil 2.10. 2011 Yl Ülkelerin Kömür Üretim Paylar
Kaynak: BP 2012
3.955 milyon tep edeeri olan 2011 yl Dünya kömür üretiminin %49,5’unu 1.956
milyon tep ile Çin gerçekletirmitir. Çin’den sonra %14 ve 557 milyon tep ile ABD
gelmektedir. Dier ülkelerin Dünya kömür üretimindeki paylarna bakldnda,
Avustralya 231 milyon tep ile %5,8 orannda, Hindistan 222 milyon tep ile%5,6,
Endonezya 200 milyon tep ile %5, Rusya 157 milyon tep ile %4, G. Afrika144 milyon
tep ile %3,6, Polonya ve Kazakistan %1,4, Almanya %1,1’dir. Türkiye ise 17 milyon
tep üretimi ile 2011 Dünya kömür üretiminin binde dördünü üretmitir. Küresel kömür
üretiminin giderek daha büyük bölümünün daha az sayda ülkenin elinde toplanmaya
balad gözlenmektedir. 1986 ylnda üretimin yaklak %80’i toplam 10 ülke
tarafndan yaplmaktayken, 2011 yl itibariyle %88’i 7 ülke tarafndan yaplmaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 19

Be ülke; Çin, ABD, Avustralya, Hindistan, Endonezya, dünya kömür üretiminin
%80’ini gerçekletirmitir (ekil 2.9 ve 2.10).
Dünya kömür tüketimi, son yirmi ylda %71, son on ylda %56 orannda artarken,
son be yldaki art oran %14 düzeyinde olmutur. 2011 ylndaki tüketim ise 2010
ylna göre %5,4 orannda artarak 3.724 milyon tep olmutur.
1.839
2011 Yl Ülkelerin Kömür Tüketimi
(milyon tep)
Çin
ABD
Hindistan
Japonya
G.Afrika
Rusya
G.Kore
Almanya
Polonya
Avustralya
Ukrayna
Tayvan
Türkiye
ngiltere
Dier
502
296
118
93
91
79
78
60
50
42
42
32
31
372
ekil 2.11. 2011 Yl Ülkelerin Kömür Tüketimi
Kaynak: BP 2012
2011 yl dünya kömür tüketiminin %49,4’ünü oluturan 1.839 milyon tep’i Çin
tarafndan gerçekletirilmitir. Dünya kömür tüketiminin yarsn Çin tüketirken
Çin’den sonra en büyük tüketici ülke olan ABD’nin tüketim oran %13,4 olmutur.
Dier önemli kömür tüketicileri ise; Hindistan, Japonya, Güney Afrika Cumhuriyeti,
Rusya, Güney Kore, Almanya, Polonya ve Avustralya eklinde sralanmtr(ekil
2.11). Bu on ülkenin dünya kömür tüketimindeki toplam pay %86 oranndadr.
Ülkemizin 2011 yl Dünya kömür tüketimindeki pay ise sadece binde 8,7 ile 32,4
milyon tep olmutur (BP, 2012). Bu oran ayn zamanda Dünyada kömürden dolay
oluan CO 2 emisyon miktarna Türkiye’nin katk oran hakknda da bilgi vermektedir.
2.1.6. Dünya Buhar Kömürü Üretim ve Tüketimleri
Dünya buhar kömürü üretimi, 2011 ylnda, 2010 ylna göre %8 artla 5.760 milyon
ton olurken, 1990 ylndan itibaren geçen yirmi bir ylda ise %96 orannda artmtr
(ekil 2.12).
20
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

19902011YllarArasndaDünya
BuharKömürüÜretimi(milyonton)
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
ekil 2.12. 1990-2010 Dünya Buhar Kömürü Üretimi
Kaynak: Coal Information IEA 2012
2011 yl Dünya buhar kömürü üretiminin %90’n yedi ülke gerçekletirmitir. Bu
ülkelerden Çin 2.831 milyon ton ile Dünya buhar kömürü üretiminin %50‘sini
üretirken, ABD 849 milyon ton ile %15’ini, Hindistan 509 milyon ton ile %9’unu,
Endonezya 374 milyon ton ile %6,7, Güney Afrika 250 milyon ton ile %4,4’ ünü sini
Avustralya 199 milyon ton ile %3,5’unu ve Rusya 178 milyon ton ile %3,1’ini
üretmitir (ekil 2.13).
3.000 2831
2.500
2.000
1.500
849
1.000
500
0
2011 Yl Ülkelerin Tahmini Buhar Kömürü Üretimi
(milyon ton)
509 374 250 199 178 98 80 65 45 42 150
ekil 2.13. Ülkelerin Buhar Kömürü Üretimi
Kaynak: Coal Information IEA 2012
Toplam 5.469 milyon ton olduu tahmin edilen 2011 yl Dünya buhar kömürü
tüketimi deerleri incelendiinde üretimde olduu gibi Çin Dünya buhar kömürü
tüketiminin %51’i ile dünya tüketiminin yarsndan fazlasn tüketmitir. ABD 832
milyon ton ile %15, Hindistan 591 milyon ton ile %11’ini tüketirken, kayda deer
miktarda kömür üretmemelerine karn Japonya 122 milyon ton ile %3’ünü G:Kore
ise 98 milyon ton ile %1,9’unu tüketmilerdir (ekil 2.14, ekil 2.15).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 21

3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
2.772
Çin
ABD
Hindistan
2011 Yl Ülkelerin Tahmini Buhar Kömürü Tüketimi
(milyon ton)
832 591
179 122 98 92 72 66 65 63 46 41 38
G.Afrika
Japonya
Kore
Rusya
ekil 2.14. 2011 Yl Ülkelerin Buhar Kömürü Tüketimi
Kaynak: Coal Information IEA 2012
Polonya
Kazaki…
Endon…
Tayvan
Avustra…
Ukranya
Almanya
392
Dier
Kore
1,8%
Japonya
2,2%
Rusya
1,7%
2011 Yl Ülkelerin Buhar Kömürü Tüketim Paylar
Dier
14%
G.Afrika
3,3%
Hindistan
11%
ABD
15%
Çin
51%
ekil 2.15. 2011 Yl Ülkelerin Buhar Kömürü Tüketim Paylar
Kaynak: Coal Information IEA 2012
2011 yl itibariyle, bata Endonezya ve Avustralya olmak üzere baz ülkeler
tüketimlerinden oldukça fazla buhar kömürü ürettikleri görülmektedir. Bu ülkelerden,
Endonezya 309, Avustralya 153, Rusya 89, G. Afrika 71 milyon ton tüketimlerinden
daha fazla buhar kömürü üretmi olup Dünya kömür ticaretinde bata gelen
ülkelerdir.
2.1.7. Dünya Koklaabilir Kömür Üretim ve Tüketimleri
Dünya 2011 yl koklaabilir kömür üretimi, 2010 ylna göre %7 artla 967 milyon ton
olurken, 1990 ylndan itibaren geçen yirmi bir ylda ise %61 orannda artmtr (ekil
2.16).
22
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

1.200
1.000
800
600
400
200
0
19902011YllarArasndaDünya
KoklaabilirKömürÜretimi(milyonton)
ekil 2.16. 1990-2011 Dünya Koklaabilir Kömür Üretimi
Kaynak: Coal Information IEA 2012
2011 yl Dünya kok kömürü üretiminin %90’n alt ülke gerçekletirmitir. Bu
ülkelerden Çin 504 milyon ton ile Dünya kok kömürü üretiminin %52‘sini üretirken,
Avustralya 146 milyon ton ile %15’ini, ABD 82 milyon ton ile %8,5’unu, Rusya 79
milyon ton ile %8,2,Hindistan 36 milyon ton ile %3,7’sini, Kanada ise 30 milyon ton ile
%3,1’ini üretmitir (ekil 2.17).
600
500
400
300
200
100
0
504
146
2011 Yl Ülkelerin Tahmini Koklaabilir Kömür Üretimi
(milyon ton)
82 79
36 30 20 20 13 11 7 5 14
ekil 2.17. Ülkelerin Koklaabilir Kömür Üretimi
Kaynak: Coal Information IEA 2012
Toplam 879 milyon ton olduu tahmin edilen 2011 yl Dünya koklaabilir kömür
tüketiminin %80’ini be ülkenin tükettii görülmektedir. Bu ülkelerin banda yine Çin
gelmektedir. Çin, 500 milyon tonla, Dünya koklaabilir kömür tüketiminin %57’sini
tüketmitir. Rusya 65 milyon ton ile %7,Hindistan 55 milyon ton ile %6’sn tüketirken,
kayda deer miktarda kömür üretmemelerine karn Japonya 54 milyon ton ile
%6’sn G:Kore ise 32 milyon ton ile %4’ünü tüketmilerdir. Türkiye ise 5,6 milyon ton
ile dünya koklaabilir kömür tüketiminin %0,6’sn tüketmitir (ekil 2.18, ekil 2.19).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 23

500 500
400
300
200
100
0
65 55 54
32 27 19 16 12 12 12 5,7 5,6 5,6
%6,5
58
ekil 2.18. 2011 Yl Ülkelerin Koklaabilir Kömür Tüketimi (milyon ton)
Kaynak: Coal Information IEA 2012
Ukranya
3%
Kore
4%
Japonya
6%
Hindistan
6%
ABD
2%
Almanya
2%
Rusya
7%
Dier
13%
Çin
57%
ekil 2.19. 2011 Yl Ülkelerin Koklaabilir Kömür Tüketim Pay
Kaynak: Coal Information IEA 2012
2.1.8. Dünya Linyit Üretim ve Tüketimleri
Dünya linyit üretimi 1995 ylndan itibaren geçen 16 ylda %19,5 orannda, 170
milyon ton artarak 2011 ylnda 1.041 milyon ton olmutur (ekil 2.20). 1990 ylndan
itibaren geçen yirmi bir yldaki Dünya linyit üretimi erisinin yataya yakn olduunu
söyleyebiliriz.
24
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

6000 1500
1140
4000 1000
2000
500
19902011YllarArasnda
20012011YllarArasndaDünyaKömürÜretimi(milyon
DünyaLinyitÜretimleri(milyonton)
tep)
871
954 991 970 983 1041
855
3.955
3.727
3.523
3.481
3.366
3.241
3.069
2.893
2.668
2.480
2.460
0
0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
ekil 2.20. 1990-2011 Dünya Linyit Üretimleri
Kaynak: Coal Information IEA 2012
Dünya linyit üretimi, 2011 ylnda, 2010 ylna göre 58 milyon ton ve %6 artla 1.041
milyon ton olduu tahmin edilmektedir. Dünya linyit üretiminin %75’ini on ülke
gerçekletirmitir. Bu ülkelerden Almanya 177 milyon ton ile %17‘sini ve Çin 136
milyon ton ile dünya üretiminin %13‘ünü üretirken, Rusya 78 milyon ton ile %7,5’ini,
Türkiye 74 milyon ton ile %7,1’ini, ABD 73 milyon ton ile %7’sin Avustralya 70 milyon
ton ile %6,7’sini, Polonya 63 milyon ton ile % 6’sn Yunanistan ise 59 milyon ton ile
%5,7’sini üretmitir (ekil 2.21,ekil 2.22).
ekil 2.21. 2011 Yl Ülkelerin Linyit Üretimleri
Kaynak Coal Information IEA 2012
2011 yl dünya linyit tüketimi, üretim yaplan ülkelerde üretim miktar kadar
tüketilecei tahmin edilmektedir. 1.036 milyon ton olduu tahmin edilen 2011 yl
Dünya linyit tüketiminin büyük oran elektrik üretiminde kullanlrken, baz ülkelerde
endüstride ve ev snmasnda da kullanlmaktadr. Dünya linyit üretim ve tüketim
deerleri yaklak ayn olduu için ayrca ülkelerin tüketim deerleri yazlmamtr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 25

Bulgaristan
4%
Srbistan
4%
Hindistan
4%
ÇekC.
4%
Yunanistan
6%
Tayland
Romanya
2%
3%
Polonya
6%
Dier
9%
Avustralya
7%
ABD
7%
Almanya
17%
Çin
13%
Rusya
7%
Türkiye
7%
ekil 2.22. 2011 Yl Ülkelerin Linyit Üretim ve Tüketim Paylar
Kaynak Coal Information IEA 2012
Çek Cumhuriyeti, Yunanistan, Almanya, Avustralya, Macaristan ve Polonya gibi
ülkelerde ise elektriin önemli bir ksm linyit kömüründen üretilmektedir.
Dünya’da üretilebilir kömür rezervleri 70 ülkede ve her ktada yeterli miktarda
bulunmaktadr. Mevcut tüketim trendi ile mevcut üretilebilir rezerv yaklak 110 ylda
tüketilebilecektir. Ancak kömürde kaynak kategorisindeki kömürlerin bir bölümünün
üretilebilir rezerv niteliine dönüecei nedeniyle kömürün tükeni süresini çok daha
fazla uzatacaktr.
2.1.9. Dünya Kömür Ticareti
Dünya kömür ticaretinin yaklak tamam koklaabilir ta kömürü ile takömürü ve alt
bitümlü kömürden oluan buhar kömürüne ilikindir. Linyit kömürünün ülkeler
arasnda tanmas ya da ticareti yoktur. Küresel ölçekte ticareti yaplan kömürün iki
ana kullanm amac bulunmaktadr. Elektrik üretimi (buhar kömürü) ve demir çelik
endüstrisinin kullanm için koklaabilir kömür ve az miktarda kok kömürü ticareti
yaplmaktadr.
26
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ekil 2.23. 2011 Yl Ülkelerin Kömür Ticareti
Kaynak: Coal Information IEA 2012
2011 yl rakamlarna göre 1142 milyon ton olan Dünya tahmini kömür ihracatnn
yannda 1102 milyon ton dünya tahmini kömür ithalat olmutur. Yaklak olarak,
2011 yl dünya kömür ticareti, %78’i buhar kömürü, %22’si ise koklaabilir kömürden
olumutur. 2011 ylnda, buhar kömürü ticaretinin ihracat ve ithalat deerleri bir
birine çok yakn olup 860 milyon ton civarnda olmutur. 2011 yl tahmini koklaabilir
kömür ticaretinde ise 276 milyon ton ihracat ve 228 milyon ton ithalat görülmektedir.
2011 ylnda en fazla ihracat yapan Endonezya 310 milyon tonla dünya kömür
ihracatnn %27 sini yapm olup bu miktarn hemen hemen tamam buhar
kömüründen olumutur. Dünyada ikinci büyük ihracat yapan Avustralya ise 285
milyon ton ile dünya 2011 yl ihracatnn %25 ini yapmtr. Avustralya ihracatnn
145 milyon tonu buhar kömürü olurken 140 milyon tonu da koklaabilir kömürden
olumutur. Rusya 124 milyon ton ile dünya ihracatnn %11’ini yapm olup ihracat
miktarnn 109 milyon tonunu buhar kömürü oluturmutur. ABD 97 milyon ton ile
dünya ihracatnn %8,5’ unu yapm olup bu miktarn 63 milyon tonu koklaabilir
kömür, 34 milyon tonu ise buhar kömüründen olumutur. Tamamna yakn buhar
kömürü ihracat yapan ülkelerden, Kolombiya, 76 milyon ton ile dünya ihracatnn
%6,7’sini yaparken G. Afrika, 72 milyon ton ile %6,3’ünü yapmtr. Böylece
bahsedilen bu yedi ülke Dünya kömür ihracatnn %85’ini yapt görülmektedir.
2011 Dünya kömür ithalatnn 814 milyon ton ile %74’ünü 10 ülke yapm olup bu
ülkeler, yapt ithalat miktarlar ve dünya ithalatndaki paylar srasyla; Çin,146
milyon tonu buhar kömürü olmak üzere 191 milyon ton ile % 17’sini, Japonya 121
milyon tonu buhar kömürü olmak üzere 175 milyon ton ile %16’sn, Güney Kore 97
milyon tonu buhar kömürü olmak üzere 129 milyon ton ile %12’sini, Hindistan 86
milyon tonu buhar kömürü olmak üzere 106 milyon ton ile %10’unu, Tayvan 63
milyon tonu buhar kömürü olmak üzere 66 milyon ton ile %6’sn,Almanya 33 milyon
tonu buhar kömürü olmak üzere 41 milyon ton ile %4’ünü, ngiltere 27 milyon tonu
buhar kömürü olmak üzere 33 milyon ton ile %3’ünü, Hollanda, Türkiye ve talya ise
25, 24, 24 milyon tonlarla dünya kömür ithalatndaki paylar %2,2’dir. Bu üç ülke
ithalatnn buhar kömürü miktarlar, Hollanda’nn 20, Türkiye’nin 19, talya’nn 17
milyon ton olmutur. Yukarda deinilen 2011 yl ülkelerin tahmini ihracat ve ithalat
miktarlar ile bu miktarlar içinde belirtilen buhar kömür miktar deerleri arasndaki
farklar ise koklaabilir kömür miktar deerleridir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 27

2.1.10. Dünya Kömür Fiyatlar
Son yllarda kömür fiyatlarndaki büyük art, ithal kömüre dayal santrallarn
avantajn oldukça azaltm, demir çelik ürünlerindeki maliyetlerin artmasna neden
olmutur.
Dünya kömür fiyatlar, 2003 ylndan sonra yükselmeye balam özellikle 2007
ylndan sonra kömür fiyatlar daha da artmtr. 2011 ylnda, koklaabilir kömür
fiyatlar ton bana 220 dolarn ve buhar kömürü fiyatlar ise 130 dolarn üzerine
çkmtr. Son sekiz yldaki fiyat art, koklaabilir kömürde %440’n buhar
kömüründe %260’n üzerinde olmutur (ekil 2.24).
USD/ton
61
89
93
88
179
123
168
110
159
105
229
136
42
37
42
35
51
63
63
70
ekil 2.24. Dünya Kömür Fiyatlar
Kaynak: BP 2012
2.1.11. Dünya Elektrik Üretiminde Kömürün Pay
2010 yl itibariyle Dünya elektrik enerjisi üretiminde kömür %40 orannda
kullanlmtr.
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
93
87
81
78
75
68
59
58
54
49
46
44
44
40
37
35
32
29
26
17
16
15
40
G.AfrikaC.
Polonya
Kazakistan
Çin
Avustralya
Hindistan
srail
ÇekCumh.
Yunanistan
Bulgaristan
ABD
Danimarka
Almanya
Endonezya
Ukrayna
Romanya
Slovenya
ngiltere
Türkiye
Macaristan
Rusya
Kanada
Dünya
ekil 2.25. 2010 Yl Ülkelerin Elektrik Üretiminde Kömürün % Pay
Kaynak: Electricity Information IEA 2012
28
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Kömür rezervleri fazla olan ve Dünya’da en çok elektrik üreten büyük ülkelere
bakldnda da, Rusya dnda kömürün elektrik üretimindeki paylarnn çok yüksek
olduu, Rusya’nn ise kömür rezervlerinin dnda büyük doal gaz ve petrol
rezervlerinin olmas nedeniyle bu oran %17 olduu anlalmaktadr.
Dünya kömür rezervlerinin %91’ini bulunduran dokuz ülkeden Rusya dndaki 8
ülkede elektrik üretiminde kömürün pay %44 - %93 arasnda deimektedir. Bu
ülkeler ile birlikte, elektrik üretiminde kömür kullanm paylar önemli miktarda olan
ülkelerden 2010 yl itibariyle, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde %93, Polonya’da %87,
Kazakistan’ da %81,Çin’de %78, Avustralya’da %75, Hindistan’da %68, srail’de %59
ve Çek Cumhuriyeti’nde %58, Yunanistan’da %54,Bulgaristanda %49, ABD’de%46,
Danimarka’da ve Almanya’da %44 olurken Türkiye’de ise %26 eklindedir. (ekil
2.26).
%38
3297
2010 Kömüre Dayal Elektrik Üretiminde
Ülkelerin Miktar(TWh) ve Pay
%23
1994
%7,5
653 %3,5 %3,1 %2,7 %2,5 %2,1 %1,9 %1,6 %1,3
305 274 242 219
%0,6
181 166 139 109 56
%12
1062
ekil 2.26. 2010 Yl Ülkelerin Elektrik Üretiminde Pay
Kaynak: Electricity Information IEA 2012
2010 ylnda Dünya kömüre dayal elektrik üretimi 8.697 TWh olmu olup üretimin
%80’i yedi ülkede gerçeklemitir. Bu ülkelerin banda Çin ve ABD gelmektedir. ki
ülke dünya kömüre dayal elektrik üretiminin %61’ini üretmitir. Çin 3297 TWh/yl ile
2010 yl Dünya kömüre dayal elektrik üretiminin %38’ini gerçekletirirken, ABD
1994TWh/yl ile %23’ünü gerçekletirmitir. Dier be ülkenin, 2010 yl dünya
kömüre dayal elektrik üretim miktar ve paylar; Hindistan 653TWh/yl ile %7,5,
Japonya 305 TWh/yl ile %3,5, Almanya 274TWh/yl ile %3,1 G.Afrika 242 TWh/yl ile
%2,7 ve Kore 219 TWh/yl ile %2,5 olmutur. Türkiye ise Dünya kömüre dayal
elektrik üretiminin, 56TWh/yl ile binde altsn üretmitir (ekil 2.26).
Petrol ve doal gaz rezervlerinin belirli bölgelerde toplanm olmas ve fiyatlarndaki
yüksek deikenlik derecesi, ,Japonya’daki depremin sonunda olan nükleer santral
kazas ve atk sorunu nedeniyle nükleer santrallara kar oluan kamuoyu tepkisi,
yeni-yenilenebilir kaynaklarn yüksek maliyetleri, kömürün, elektrik üretiminde en
avantajl ve yaygn kullanlan yakt konumunu deitirmeyecektir. Bu nedenle bir
ülkede zengin kömür rezervlerinin bulunmas, o ülke için enerji arz güvenliinin
salanmas bakmndan büyük bir avantaj anlamna gelmektedir. Ayrca kömürün
yakn gelecekte temiz enerji olmas için aratrmalar gelierek devam etmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 29

Türkiye’de ise enerjide artan ithal bamll dikkate alndnda ulusal kömür
rezervlerine dayal elektrik üretiminin son derece düük kald görülür.
2.2.Türkiye Kömür Sektörü
2.2.1.Türkiye Kömür Rezervleri
Ülkemizde, çok snrl doal gaz ve petrol rezervlerine karn, 515 milyon tonu
görünür olmak üzere, yaklak 1,3 milyar ton takömürü ve 12,2 milyar tonu
görünür rezerv niteliinde toplam 13,4 milyar ton linyit rezervi bulunmaktadr.
Ülkemizde Zonguldak bölgesinde çkarlan takömürü bitümlü kömür kategorisinde
yer almakta olup sl deeri 6200-7200 kcal/kg arasnda deimektedir. Türkiye’de
bulunan takömürü Türkiye Ta Kömürü Kurumu (TTK) tarafndan iletilmekte olup
2012 yl rezerv miktar Tablo 2.2’de görülmektedir.
Tablo 2.2. 2012 Yl TTK Ruhsatl Kömür Sahalarna Ait Rezervler
. 2012 YILI TTK TAKÖMÜRÜ REZERVLER
YER
REZERVLER ( 1.000 ton)
L Müessese
Kömürlerin
AID
Hazr Görünür Muhtemel Mümkün Toplam
Özellii
kcal/kg
Bartn Amasra Koklamaz 391 170.401 115052 121535 407.379 5450-6050
Armutçuk Yar Koklar 1.654 8.046 15.860 7.883 33.442 6050-7050
Kozlu Koklaabilir 2.557 66.745 40.539 47.975 158.816 6400-6950
Üzülmez Koklaabilir 1.081 135.795 94.342 74.020 305.238 6400-6950
Karadon Koklaabilir 2.452 133.810 159162 117034 412.458 6200-6950
TOPLAM 8.135 514.797 424.955 368.447 1.316.333
Kaynak: TTK 2012
Zonguldak
2011 Yl sonu itibari ile Türkiye takömürü rezervimiz toplam 1 milyar 316 milyon
ton’dur. Bununla beraber, ülkemizin linyit potansiyeli henüz tam olarak ortaya
konmu deildir. Türkiye’de kömür genel olarak linyit ve takömürü balklar altnda
deerlendirilmekte olup takömürü rezervleri TTK tarafndan, linyit rezervlerimiz ise
Elektrik Üretim Anonim irketi (EÜA), Türkiye Kömür letmeleri(TK) ve özel sektör
tarafndan iletilmektedir. Ta kömürlerinin tamam linyitlerin ise %88 ‘i kamuya ait
ruhsat snrlar içinde bulunmaktadr. Özellikle 2005-2008 yllar arasnda EÜA
tarafndan finanse edilen ve Maden Tetkik Arama(MTA) tarafndan uygulanan Afin-
Elbistan Linyit Havzas detayl linyit aramalar ve dier havzalarda TK tarafndan
desteklenen ve MTA tarafndan yaplan arama çalmalar ile Türkiye linyit rezervi
önemli ölçüde artrlmtr. Linyit rezervleri ülke geneline yaylmtr. Hemen hemen
bütün corafi bölgelerde ve krktan fazla ilde linyit rezervlerine rastlanlmaktadr.
Linyit rezervlerinin %20’si TK, %57’si EÜA, %11’i MTA ve %12’si ise özel sektör
elindedir (Tablo 2.3, ekil 2.27).
30
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 2.3. 2012 tibaryla Kurumlara Ait Linyit Rezervleri
2012YILITÜRKYE,KURUMLARAATLNYTREZERVLER(milyonton)
KURUMLAR Görünür Muhtemel Mümkün Toplam Pay(%)
EÜA 7.445 208 3 7.656 57
TK 2.513 179 1,6 2.693 20
MTA 1.200 220 1.420 11
ÖzelSektör 1.094 362 139 1.595 12
TOPLAM 12.252 969 143,6 13.364 100
Kaynak: TK, MTA, EÜA 2012,EGM 2011
2012 Türkiye Linyit Rezervlerinde Kurumlarn pay
MTA %11
Özel Sektör
%12
TK %20
EÜA %57
ekil 2.27. 2012 Yl Linyit Rezervlerinin Kurumlara Dalm
Kaynak: TK, MTA, EÜA 2012,EGM 2011
Linyit rezervlerimizin çounluu 1976–1990 yllar arasnda bulunmutur. Bu
dönemden sonra kapsaml rezerv gelitirme etüt ve sondajlar 2005–2008 yllar
arasndaki linyit arama çalmalardr. Enerjide da bamllmzn giderek artmas
yannda pahal oluu, yerli kaynaklara daha fazla yönelmemizi gerektirmitir. Bu
anlayla “Linyit Rezervlerimizin Gelitirilmesi ve Yeni Sahalarda Linyit Aranmas”
Projesi TK koordinatörlüünde, teknik olarak MTA’nn sorumluluunda, ET Maden,
TPAO, EÜA, TTK ve DS’nin katlm ile 2005 ylnda balatlmtr. Son yllarda
yalnz MTA’nn sorumluluunda olan aramalar devam etmekte olup her yl kömür
rezervleri gelitirilmektedir. Bu çalmalar ile Afin-Elbistan Linyit Havzas dnda
Trakya havzasnda, Manisa-Soma havzasnda, Konya-Karapnar havzasnda, Afyon-
Dinar, Eskiehir Alpu, Krklareli-Vize de yeni kömürler bulunmu, bilinen sahalarda
ise rezerv artlar salanmtr. Yaplan çalmalarda, en büyük rezerv art Elbistan
havzasnda olmutur. Yaplan etüt ve sondajlardan önce 3,3 milyar ton olan rezerv
yaklak 1 milyar ton artarak 4,4 milyar tona çkmtr. Ancak etüt ve sondaj
yaplmayan Elbistan havzasnn ortasndaki Çöllolar ile havza kuzeyinde 2005
ylndan sonra yaplan etütlerle tespit edilen kömür younluuna göre yeniden
deerlendirme yaplmamtr. TK’nin havzann tamamnda 2000 ylnda yapt
deerlendirmelerin bu kesimlerdeki deerleri dikkate alndnda Havzann görünür
rezervinin 5 milyar ton civarnda olduu anlalmakta olup bu deer rezerv tablosuna
yanstlmamtr. Bunun dnda MTA’nn yapt etüt ve sondajlarla Afin –
Elbistan’da büyük havzann dnda 515.000.000 ton, Konya Karapnar’da 1.830.716
ton ile Trakya ve Soma havzalarnda ki artlara ilave olarak rezerv çalmalar
devam eden havzalardan, Afyon Dinar’da 529.000.000 ton, Eskiehir Alpu’da
800.000.000 ton, Krklareli-Vize’de 120.000.000 ton olmak üzere 2012 itibariyle
toplam linyit rezervimiz 13,4 milyar tona ulamtr (Tablo 2.4).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 31

Tablo 2.4. 20012 Yl Türkiye Linyit Rezervleri
2012 YILI TÜRKYE, KAMU SEKTÖRÜ(EÜA,TK, MTA) LNYT REZERVLER
YER REZERVLER(1000 Ton) Alt Isl De.
(AID) kcal/kg
L LÇE Görünür Muhtemel Mümkün Toplam
Adana Tufanbeyli 323.329 323.329 1298
Ankara Beypazar 255.882 105.000 360.882 2399-2839
Afyon Dinar* 423.383 105.629 529.012 1351
Balkesir Balya 967 4.569 5.536 500-3500
Bingöl Karlova 88.662 88.662 1460
Bolu Göynük 37.012 1.000 38.012 2340
Bursa Keles 29.924 29.924 1900
Bursa Keles-Dav. 17.557 19.945 1.560 39.062 2340
Bursa Orhaneli 37.470 37.470 2500
Çanakkale Çan 77.195 77.195 3000
Çorum Alpagut 19.195 4.042 23.237 3150
Çorum Osmanck 6.575 7.430 14.005 1470
Eskiehir Alpu* 700.000 100.000 - 800.000 2100
stanbul Çatalca 228.457 51.772 280.229 1894-2086
Krklareli Vize* 100.000 20.000 - 120.000 1400-2300
K.Mara Elbistan** 4.360.106 4.360.106 1031-1201
K.Mara Elbistan 515.055 515.055 950-1115
Konya Beyehir 81.011 81.011 1110-1150
Konya Ilgn 19.567 974 20.541 2180-2250
Konya Karapnar* 1.832.816 1.832.816 1320
Kütahya Seyitömer 176.058 176.058 1800-2080
Kütahya Tavanl 268.897 268.897 2560
Malatya Yazhan* 2.473 7.476 6.237 16.186 1934
Manisa Soma 741.833 11.000 752.833 2080-3340
Mula Milas 259.400 259.400 1642-2279
Mula Yataan 153.198 153.198 1903-2692
Tekirda Çerkezköy 23.845 106.494 130.339 2060
Tekirda Merkez 160.585 50.933 2.964 214.482 2183-2865
Tekirda Saray 23.581 105.570 129.151 2080
Svas Kangal 93.683 93.683 1207-1494
KAMU TOPLAMI 11.057.716 701.834 10.761 11.770.311
ÖZEL SEKTÖR 1.094.189 362.122 138.617 1.594.928
TÜRKYE TOPLAMI 12.151.905 1.063.956 149.378 13.365.239
Kaynak: MTA 2012, TK 2012,ETKB 2011
*MTA tarafndan rezerv çalmalar devam eden sahalar.
**En büyük rezerv art olarak, EÜA’ a bal Elbistan Linyit havzasnn büyük bölümünde MTA’nn
yapt etüt ve sondajlardan sonra havzann toplam görünür rezervi 4,4 milyar tona yükselmitir.
Havzada, MTA’nn etüt ve deerlendirme yapmad dier bölümlerinde TK’nin yapt
deerlendirmelerle birlikte Havzann görünür rezervi yaklak 5 milyar ton olup bu miktar tabloya
yanstlmamtr.
32
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 2.5. 2011 Yl Türkiye Özel Sektör Linyit Rezervleri
2011 ÖZEL SEKTÖR LNYT REZERVLER
YER REZERVLER (1.000 ton) Alt Isl De.
(AID) kcal/kg
L LÇE Görünür Muhtemel Mümkün Toplam
Adana Tufanbeyli 101.340 101.340 1.250
Adyaman Gölba 51.190 51.190 1.385
Ankara
Gölba/.Koçhisar/
Çubuk/Gölba/ 18.103 2.970 21.073 1600-4800
Beypazar/Aya
Çanakkale
Bayramiç/Çan/
Yenice/Avack
40.808 31.261 2.376 74.445 1335-4000
Çankr
Ilgaz/Yaprakl/
Orta/abanözü
100.653 2.027 7.541 110.221 860-5000
Edirne
psala/Kean/Meriç
Merkez/Sülolu/ 60.902 39.197 6.080 106.179 2000-5400
Uzunköprü
stanbul
Beykoz/Çatalca/
Eyüp/Gazios/Merkez 114.163 15.394 5.639 135.196 1500-5400
/Saryer/Silivri/ile
Karaman Bayayla/Ermenek 47.345 8.250 55.595 4000-4500
Krklareli Pnarhisar 60.480 1.620 62.100 4.000
Konya Beyehir/Ilgn 176.442 20.000 30.700 227.142 1580-4000
Manisa
Akhisar/Gördes/
Krkaaç/Soma/ 72.365 20.554 15.000 107.919 2500-5000
Alaehir/Merkez
Mula
Merkez/Milas/
Yataan
10.367 70.138 1.905 82.410 3000-4000
Tekirda
Hayrabolu/Malkara/
Merkez
48.393 26.102 2.536 77.031 3000-5000
Balca Özel Sek. Toplam 902.551 229.263 80.027 1.211.841
Dier Özel Sektör Toplam 191.638 132.859 58.590 383.087
ÖZEL SEKTÖR TOPLAMI 1.094.189 362.122 138.617 1.594.928
Kaynak: ETKB 2011
Türkiye linyit rezervleri toplamnn yüzde on ikisine sahip olan özel sektörün
uhdesinde 400 adetten fazla linyit rezervleri ruhsat bulunmaktadr. Saha ve il
baznda toplam 20 milyon tonunun üzerinde linyit rezervinin bulunduu il says on
üç tür. Saha baznda ise toplam rezervi 10 milyon tonun üzerindekiler snrl olup
dierleri daha küçük rezervli sahalardan olumaktadr (Tablo 2.5).
Türkiye’deki linyitler standartta belirtilen üst sl deerin oldukça altndadr. Ülkemiz
linyit rezervlerinin kalorifik deeri 1000 kcal/kg ile 4200 kcal /kg arasnda deiiklik
göstermektedir. Örnein, en büyük rezervin bulunduu Afin-Elbistan havzasndaki
linyit kömürünün alt sl deeri(AID) 900-1250 kcal/kg’dr (ekil 2.28).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 33

ekil 2.28. Türkiye Linyit Rezervlerinin Kalorifik Dalm
Kaynak: ETKB 2010
2.2.2.Takömürü Üretimleri
Enerji, demir çelik ve dier sanayi sektörlerine yönelik olan Türkiye takömürü üretimi
2011 ylnda 2,6 milyon ton olmutur. 2010 ylna göre 2011 ylnda ta kömürü
üretiminde ise %1 orannda art olmutur.
Bin Ton 1990-2011 Türkiye Takömürü Üretimleri(1.000 Ton)
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2.745
2.839
2.248
2513
1.990
2.494
1.946
2.879
2.592
2.619
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
ekil 2.29. Yllara Göre Türkiye Takömürü Üretim Miktar Grafii
Kaynak: ETBK ve TTK Takömürü Sektör Raporu 2012
Türkiye takömürü üretiminin 1990–2011 yllar arasndaki üretim deerleri genel
olarak irdelendiinde, 1990 ylnda 2,7 milyon ton olan üretimi geçen 21 yllk süre
içinde 2004 ylnda en düük deerine inmitir. Ta kömürü yllk üretimi 2004 ylnda
1990 ylna göre 799 milyon ton azalarak 1,946 milyon ton olarak % 29 orannda
dümütür. 2011 ylndaki takömürü üretimi ise 1990 ylna göre ise 126 bin ton ile
% 4,6 dümütür. 2004 yl takömürü üretim deerlerine göre 2009 ylnda %48
orannda 933 bin ton üretim art olmasna karn, bu art miktar, 2010 ve 2011
yllarnda devam etmemitir.
34
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2.2.3. Linyit Üretimleri
Ülkemizdeki linyit üretimi; Enerji sektörü (Termik Santral), sanayi ve snma (konut)
sektörü olmak üzere 3 ana sektörün taleplerinin karlanmasna yöneliktir. 2011 yl
itibariyle, 72,6 milyon ton olan linyit üretiminin %43’ü EÜA, %48’si TK ve %9’u ise
Özel sektör tarafndan yaplmtr. Linyit üretiminin tamamna yakn o yl
tüketilmektedir. 2011 ylnda stoklarla birlikte 72,6 milyon ton olan toplam linyit arznn
en büyük tüketim pay ton olarak %82 oran ile termik santrallere aittir. Ancak bu
tüketim oran, ton edeer petrol(tep) olarak %66’dr.
B i n Ton
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
44.407
1990-2011 Türkiye Linyit Üretimleri(1000 Ton)
51.533
65.204
65.019
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
59.572
43.709
ekil 2.30.Yllara göre Türkiye Linyit Üretimi Grafii
Kaynak: ETKB 2011Yl Genel Enerji Dengesi
76.171
75.577
69.698
72.550
1990–2011 yllar arasnda ki 21 ylda Türkiye linyit üretim miktarlar deerlerine göre;
bu sürede yllk 44,4 milyon ton dan 72,6 milyon tona çkarak %64 orannda artm
olduu görülür (ekil 2.30).
Türkiye linyit üretiminde geçen 21 yl irdelendiinde üretimde en fazla düü 1999–
2004 yllar arasndaki be ylda yaanmtr. 1999 ylna göre, 2004 ylnda, Türkiye
Linyit üretimi, %33 orannda ve 21,3 milyon ton azalla 43,7 milyon tona dümütür.
2001 ylnda ki ekonomik küçülmenin ve barajlardaki doluluk oran artnn etkisi olsa
da, bu düüün önemli bir nedeni de, elektrik üretiminde doal gaz paynn %44‘e
çkmas sonucunda linyit santrallarnn kapasitelerinin çok altnda kömür tüketmesi
olmutur. Linyit üretimi ve tüketimindeki bu düü elektriin pahalanmasnn yannda
isizlii artrm ve önemli ekonomik kayplara neden olmutur.
Geçen dönem incelendiinde en büyük üretim art oran 2004-2008 yllar arasndaki
dört ylda olmutur. 2004 ylna göre, 2008 ylndaki linyit üretimi, %74 orannda ve
32,5 milyon ton artla ylda 76 milyon ton olmutur. Dört yldaki üretim artnn
nedeni de enerji ye talebin artmasyla kömür santrallarnn tekrar kapasitelerine yakn
üretim yapmas olmutur.
Halkn refahn ve sanayinin gelimesini olumsuz etkileyen yüksek elektrik fiyatlarnn
düürülmesi gerekir. Bunun için Türkiye elektrik üretiminde 2011 ylnda %44,7 olan
doal gaz santrallarna dayal payn, kömür ve dier ulusal kaynaklara dayal olarak
düürülmesi gerekmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 35

2.2.4. Türkiye Asfaltit Rezervleri, Üretimi ve Tüketimi
Petrolün zamanla oksitlenmesi ve uçucu maddelerini kaybederek katlamas sonucu
oluan asfaltit, sert, siyah renkli bir çeit bitümdür. Kömür olmasa da kömür gibi, kat
yakt olarak kullanlan enerji kaynadr. Türkiye’nin önemli asfaltit sahalar
Güneydou Anadolu bölgesindedir. Filon topluluu eklinde olan önemli iki sahadan
biri rnak’n güneyinde, ikincisi ise Silopi’nin güneydousundadr.
Tablo 2.6. 2012TK Asfaltit Rezervleri
2012 TK ASFALTT REZERVLER
YER REZERVLER(1.000 Ton) AID Ruhsat
L LÇE Görünür Muhtemel Mümkün Toplam kcal/kg Sahibi
IRNAK Silopi 28.846 21.067 49.913 5310 TK
IRNAK Merkez 7.727 8.327 6.579 22.133 5330 TK
TOPLAM 36.073 29.394 6.579 72.046
Kaynak: TK 2012
Türkiye asfaltit rezervlerinin önemli bölümü TK uhdesindedir (Tablo 2.6). TK dnda
özel sektöre ait asfaltit ruhsatlarnn rezervleri hakknda salkl bilgi
bulunmamaktadr. Asfaltit üretimi, 1992 ylna kadar TK tarafndan, 1992-2002 yllar
arasna TK ve rnak valilii, 2002 ylndan sonraki yllardaki üretimi ise rnak
valilii ve özel sektör tarafndan rödövans karl yaplmaktadr. Özel sektör, ürettii
asfaltiti Silopi’de kurduu 135 MW Kurulu gücündeki santralda tüketirken, rnak
valilii bölgenin teshin ve sanayi ihtiyaçlar için üretmektedir. 2011 yl itibariyle, valilik
yaklak 466 bin ton, özel sektör ise 434 bin ton olmak üzere toplam 900 bin ton
üretim yaplmtr (ekil 2.31).
Bin Ton
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
235
2002-20011 Yllar Arasnda Asfaltit Üretimleri (1.000 Ton)
316
722
888
452
782
630
1.058
1.177
1.017
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
ekil 2.31. Yllara Göre Asfaltit Üretimleri
Kaynak: TK, MGEM 2012
Bunlarn dnda 2003 ylndan itibaren özel sektöre ait ruhsatlarda üretimler
yaplmaktadr. 2011 ylnda özel sektör ruhsatl sahalarda üretilen asfaltit 117 bin ton
dur.
36
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2.2.5 Kömürlerin Sektörel Tüketimleri
ETKB tarafndan hazrlanan 2011 Genel Enerji Denge deerlerine göre hazrlanan
Tablo 2.7. incelendiinde;
Takömürünün Sektörel Tüketimleri:
2011 yl itibariyle toplam 26.228 bin ton takömürü arz olmutur. En fazla
takömürü tüketim miktar, 10.150 bin ton veya 6.266 bin tep ile %38 orannda
elektrik santrallarnda olmutur. Dier sektörlerdeki takömürü tüketimi ise snmada
6.773 bin ton veya 4.119 bin tep ile %25, kok fabrikalarna verilen miktar 5.201bin ton
veya 3.791 bin tep ile %23 ve sanayi deki tüketim miktar ise 4.105 bin ton veya
2.490 bin tep ile %15 orannda olmutur.
Sanayideki tüketimler ise çimento fabrikalarnda 2.286 bin ton, demir çelikte 1.468
bin ton geriye kalan 351 bin ton da dier sanayilerde tüketilmitir.
Tablo 2.7. 2011 Yl Kömür Arzlarnn Sektörlerdeki Tüketim Paylar
Elektrik
Kok
SEKTÖRLER
Sanayi Isnma
Toplam arz
Santralleri
Fabrikalar
Takömürü
Linyit
Asfaltit
Petrokok
B. Ton 10.150 4.105 6.773 5.201 26.228
B. Tep 6.266 2.490 4.119 3.791 16.666
B. Tep % 38 15 25 23 100
B. Ton 60.323 6.634 6.976 73.933
B. Tep 10.781 3.044 2.596 16.420
B. Tep % 66 19 16 100
B.Ton 399 217 366 982
B. Tep 217 87 146 404
B.Tep % 48 19 32 100
B. Ton 2.620 2.620
B. Tep 1.963 1.963
Kaynak: 2011 Genel Enerji Dengesi EGM/ ETKB
Linyitin Sektörel Tüketimleri:
2011 ylnda 73.933 bin ton olan linyit kömürleri arznda da en fazla tüketim elektrik
santrallarndadr. Elektrik santrallarndaki linyit tüketim miktar 60.323 bin ton veya
10.781 bin tep ile %66 oranndadr. Sanayideki linyit tüketim miktar 6.634 bin ton
veya 3.044 tep ile %19 olurken snma sektöründeki tüketimi 6.976 bin ton veya
2.596 bin tep ile %16 orannda olmutur.
Sanayideki tüketimlerde ta kömüründe olduu gibi en önemli tüketim 3.145 bin ton
ile çimento fabrikalarnda olurken geriye kalan 3.489 bin ton dier sanayilerde
tüketilmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 37

Asfaltit ve Petrokokun Sektörel Tüketimi:
Asfaltitin 2011 ylndaki toplam arz 865 bin ton olmutur. 2011 de asfaltitin elektrik
santralndaki tüketim miktar 399 bin ton veya 217 bin tep ile %54 orannda olurken
snma sektöründeki tüketimi 366 bin ton veya 146 bin tep ile %36, sanayi
sektöründeki tüketim miktar ise 100 bin ton veya 40 bin tep ile %10 orannda
olmutur.
2011 ylnda petrokokun toplam arz 2620 bin ton olurken %86’s çimento
fabrikalarnda tüketilmitir.
2.2.6. Kömür Teknolojileri ve AR-GE Faaliyetleri
Türkiye Kömür letmeleri Kurumu Genel Müdürlüü(TK) tarafndan, günümüzün
deien ve gelien artlar açsndan linyit üretimi ve sonraki aamalarnda çevre
mevzuatlar ve AB protokolü gibi yeni gelimeleri dikkate alarak ekonomiklik,
verimlilik ve yenilikçilik esaslarna bal olmak kaydyla yeni politikalar ve stratejiler
gelitirilmektedir. Bu kapsamda kömür kalitesinin yükseltilebilmesi ve çevre dostu
olarak kullanlabilmesi yönünde gelimi kömür hazrlama, zenginletirme ve dier
temiz kömür teknolojilerine büyük önem verilmektedir.
Son yllarda birçok üniversite ve aratrmac kurulularla Türkiye linyitlerinin
iyiletirilmesi, ulusal kömür rezervlerinden kimyasal maddeler üretilmesine yönelik
olarak yer alt-yerüstü gazlatrma/svlatrma gibi konularda Ar-Ge projeleri
balatlm veya programlanmtr.
Aada, 2012 ylnda devam eden Ar-Ge faaliyetleri özetle yer almaktadr:
‣ Hümik ve fülvik asit üretim metotlarnn gelitirilmesi ve ürün çeitliliinin
salanmas,
‣ Laboratuvar ölçekte hümik asit esasl adsorban ve dier alternatif maddelerin
gelitirilmesi,
‣ Biyoteknolojik metot ile kömürün gazlatrlmas ve hümik asit üretimi,
‣ Hümik asitlerin yurt çapnda tarmda kullanm ve deerlendirilmesi ile ilgili olarak
muhtelif topraklarda tarmsal deneme yaplmas,
‣ MTA ile birlikte Ekim-2006’da yürürlüe giren 1007-TÜBTAK KAMAG Program
kapsamnda “Linyitlerimizin Sarsntl Masa, Multi-Gravite Separator (MGS) ve
Kolon Flotasyonu Yöntemleri ile Zenginletirilmesi ve Deerlendirilmesi Projesi”
kapsamnda TK’ye bal Kütahya- Tunçbilek Ömerler Lavvarnda ince
malzemelerden kömürü geri kazanmak üzere tesise ilave ekipmanlar kurularak
uygulamaya balanmtr. Uygulamann dier lavvarlara da yaygnlatrlmas
çalmalar devam etmektedir.
‣ Kömür hazrlamada modelleme simülasyon uygulamalar ile maliyetlerinin
incelenmesi ve lavvar verimliliklerinin artrlmas,
‣ lam atklarndaki ince malzemelerden kömürlerin geri kazanlmas ve geriye
kalan artklarn deerlendirilmesi,
‣ TK’ye ait sahalardaki asfaltitlerin deerlendirilmesi ile kömürlerin ykanmasnda
kullanlan magnetitlerin ekonomik ve verimli kullanm, otojen yöntemlerle
kömürlerin ykanabilirliinin aratrlmas,
‣ Türkiye linyitlerinin kuru zenginletirilmesi,
‣ Kömürün briketlenmesi ve kurutulmas,
38
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

‣ Kömürden gaz ve kimyasal madde amaçl 20–250 Kg/Saat kapasiteli kömür
gazlatrma yar pilot ve pilot tesislerinin kurulmas, optimizasyonu ve iletmeye
alnmas,
‣ Ülkemiz ve TK kömürleri için yürütülecek tüm Ar-Ge faaliyetlerinde kullanlmak
üzere Tunçbilek’te Ar-Ge laboratuvar kurulmas,
‣ TK Çevre Durum Raporunun hazrlanmas,
‣ “Türk Kömürlerinin Gazlatrlmas Fizibilite Çalmas”, “Yer alt Kömür
Gazlatrma Projesi”, “Yeralt Kömürünün Laboratuar Ortamnda
Gazlatrlmasnn Aratrlmas” balklarndaki projelerle ilgili ABD’nin çeitli
kurulular ile-TK arasnda yaplan anlamalar ve ibirlii çerçevesinde
aratrmalar yürütülmektedir.
‣ 2008 ylnda 1007-TÜBTAK KAMAG Projeleri çerçevesinde ,“Biyokütle ve Kömür
Karmlarndan Sv Yakt Üretimi” adyla balatlm bulunan proje devam
etmektedir
2.2.7 Kömür thalat
Kömür ithalatnda 2000- 2011 yllar arasndaki son on bir yl incelendiinde; 2001
dnda 2007 ylna kadar 9,4 milyon ton ile % 68 orannda artla kömür ithalat 23,4
milyon ton olmutur. Dünyadaki ekonomik gelimelere uygun olarak kömür ithalat,
2008,2009 yllarnda azalm olsa da 2011 ylnda 24 milyon tonu amtr. Son
yllarda elektrik santrallar nedeniyle buhar kömürünün ithalat miktar giderek
artmaktadr. 2011 ylndaki ithalatn yaklak %60’ Rusya Federasyonu ve
Kolombiya’dan %12’si G.Afrika, %11’i ABD’den geriye kalan dier ülkelerden
yaplmtr (ekil 2.32).
30.000
2000-2011 Türkiye Kömür thalat(1.000 Ton)
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
13.947
6.775
14.436
16.677
16.820
2000
17.438
2001
20.946
2002
23.387
2003
19.705
2004
20.642
2005
22.256
2006
24.022
2007
2008
2009
2010
2011
ekil 2.32.Yllara Göre Türkiye Kömür ithalat
Kaynak: TÜK 2012
2.2.8.Türkiye Üretilebilir Kömür Rezervlerinin Termik Santral Potansiyeli
Türkiye’nin enerjide da bamll, son yirmi ylda %20 daha artmtr. Birincil enerji
arznda da bamllk 1990 da %52 düzeyinde iken, 2000 ylnda %67, 2007 ylnda
%74,5, 2011 ylnda ise %72,4 olmutur.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 39

Bu güne kadar yerli kaynaklara öncelik verilmesi konusunda planlar yaplmsa da,
en iddial hedef 2009 ylnda ortaya konulmutur. Yüksek Planlama Kurulu’nun
18.05.2009 tarih ve 2009/11 sayl karar ile “Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz
Güvenlii Strateji Belgesi” kabul edilmitir. Bu kararla; bilinen linyit ve takömürü
kaynaklarnn 2023’e kadar tamamnn elektrik üretimi amacyla deerlendirilmesi ve
elektrik enerjisi üretiminde ithal doal gaz tüketiminin %30’un altna indirilmesi
öngörülmektedir.
Ancak geçen üç yldaki yaplanlar deerlendirildiinde, Bolu- Göynük’te 135 MW,
Eskiehir – Mihalççk’ta 290 MW santrallar yapm aamasnda, Adana Tufanbeyli’de
600 MW, Manisa-Soma’da 450 MW, Bursa-Keles-Davutlarda 270MW’lk santral
yapm ise ihale edilmi olsa da, bu büyüklüklerle belirlenen hedeflere ulalmas
mümkün görülmemektedir. 2006 ylndan itibaren geçen be ylda linyit ve asfaltit
rezervlerine dayal olarak devreye giren santral kapasitesi 200 MW’ geçmemitir.
2011 yl sonu itibariyle ulusal kömürlerimize dayal mevcut termik santrallarn toplam
kurulu gücü 8.609 MW’tr. Oysa yeni linyit rezervleriyle birlikte mevcut kurulu gücün
iki katndan fazla santral kapasitesi bulunmaktadr.
2011 yl sonunda, Türkiye doal gaz yaktl elektrik santralleri toplam 16.303 MW
Kurulu güce, ithal kömüre dayal santrallarn toplam ise 4035 MW’a ulamtr. Bu
santrallarla yaratlan katma deer, kömür rezervlerine dayal santrallara göre çok
snrl kalmaktadr.
Kömür kaynaklarmza dayal termik santrallara yatrm yapmakla, doal gaz
santrallarna göre en az on kat, ithal kömür santrallarna göre en az dört kat daha
fazla istihdam yaratlacaktr. Ayrca doalgaz santrallarna oranla santral yatrmnn
yüksek olmasna karn, yakt maliyetinin düük olmas nedeniyle de elektrik
fiyatlarnn ucuzlamasna önemli katks olacaktr. Kömür rezervlerine dayal elektrik
üretimi arttkça, Türkiye’nin ithalat-ihracat fark ve da bamll azalacak, yerli
sanayi geliecektir.
Ekonomik Üretilebilir Kömür Rezervleri;
‘2.1.4. Türkiye Kömür Rezervlerinin Görünüü’’ balnda deindiimiz nedenlerle
ulusal kömürlerin, kantlanm ekonomik üretilebilir rezervlerinin belirlenmesi için bu
çalma yaplmtr. Ayrca bir sahann santral potansiyelinin bulunabilmesi, öncelikle
o sahadaki üretilebilir kömür rezervinin bilinmesine baldr. Bu nedenle her sahann
özelliine uygun kstaslara göre üretilebilir kömür rezervleri ve bu rezervlerin santral
potansiyeli ile avantajlar hesaplanmtr.
Üretilebilir rezervlerin hesaplanmasnda dikkate alnan kstaslar belirlerken, mevcut
uygulamalarn yan sra, saha veya iletmede uzun süre deneyimi olan sorumlular
tarafndan yaplan deerlendirmelerden de yararlanlmtr.
‣ Genellikle üretilebilir rezerv miktar hesaplanrken, görünür rezerv deerinden,
açk iletme yöntemiyle üretim yaplacak yerlerde %10, yeralt iletme
yöntemleriyle üretim yaplacak yerlerde %25 rezerv kayb öngörülmektedir. Ancak
aada belirlediimiz sahalara ait özel koullar da dikkate alnmtr.
‣ Sahadaki bir çok sondaj incelendiinde, kömür damar saylar ve kalnlklar farkl
olduundan salkl korelasyon için ilave sondajlarn yaplmas gerekmektedir.
40
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Konya –Karapnar havzas buna örnek olup havzada gerekli sayda sondaj ve ev
durayll çalmas olmamas dikkate alnmtr.
‣ Kömür damar özellikleri bakmndan; says az, kaln, yataya yakn damar yaps
olan, kalnlklar ani deimeyen sürekli bir damar yaplanmas olan Elbistan ve
Seyitömer gibi kömür havzalarnda, açk iletmelerde öngörülen %10 iletme
kaybndan çok daha az kayplarn olduu hatta görünür rezervden fazla üretim
olduu görülmektedir.
‣ Yeralt iletmeleri olan rezervlerin ekonomik üretilebilir deeri hesaplanrken,
damar yapsnn, mekanize ayak sistemiyle üretime uygun olmayan, kömür
damarlarnn sürekliliini oldukça azaltan atml sk krklar ve eimli damar yaps
bulunuyorsa görünür rezerv deerine göre %40 ‘ aan rezerv kaybnn olaca
görülebilmektedir(Zonguldak havzasnn büyük bölümü).
‣ Yeralt iletmelerinde damar yaps sürekli düzgün ve mekanize ayak sistemine
uygun yapda ise, üretilebilir rezerv kaybnn görünür rezervin %25’inin çok daha
altnda olaca, hatta üretim miktar bakmndan hiç kaybn olmad Ankara-
Çayrhan gibi iletmeler bulunmaktadr.
Sonuç olarak, üretim yaplm sahay temsil eden bir birim alan, ya da alanlarda
üretilen kömür miktar ile bu alanlarda üretime balanmadan önce hesaplanan
görünür rezerv deerinin karlatrlmasnn, üretilebilir rezervlerin hesaplanmasnda
en uygun yaklam olaca anlalmaktadr. Kukusuz, bir sahada üretime
balandktan sonra her yl yaplan deerlendirmelerle üretilebilir rezerv deeri de
revize edilmelidir.
Üretilebilir rezervle ilgili olarak kömür havzalarnn önemli bir bölümünde, saha veya
iletme sorumlular tarafndan yaplan deerlendirmeler ve hesaplanan deerler de
dikkate alnarak hesaplanan üretilebilir rezerv deerleri Tablo 2.8’de verilmitir.
Üretilebilir rezervlerin, termik santral potansiyelleri hesaplanrken genellikle,
santrallarn özgül sl deerleri 2200 kcal/kg, kullanm süresi 6500 saat/yl ve
santrallarn ekonomik ömrü veya çalma süresi 30 yl alnmtr.
a) Linyit ve Asfaltit Rezervlerinin Santral Potansiyeli
2011 yl sonu itibariyle, geçen be ylda olduu gibi, Türkiye linyit, asfaltit ve
takömürü rezervlerine dayal mevcut santrallar 8609 MW olup, 53235MW olan
toplamn %16’sn elektrik üretimi bakmndan da %18,2’sini oluturmaktadr. 2006
ylndan itibaren 58 MW linyit ve Silopi’de kurulan 135 MW Kurulu gücündeki asfaltit
termik santral dnda, linyit ve asfaltit rezervlerine dayal santral devreye
girmemitir. Linyit rezervlerimizin santral potansiyeli aada deerlendirilmitir
(Tablo 2.8).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 41

Tablo 2.8. 2012 Yl Türkiye Üretilebilir Kömür Rezervleri ve Santral Potansiyeli
(Ç.Koçak)
Toplam Üretilebilir
naat
Mevcut
Yaplabilir Toplam
Rezerv Rezerv***
Balayan
Saha Ad
K.Güç
K.Güç K.Güç
(milyon (milyon
K.Güç
(MW)
(MW) (MW)
ton) ton)
(MW)
Afin-Elbistan 4.360 4350 2795 7205 10000
Afin-Elbistan 515 490 1250 1250
Adana-Tufanbeyli 423 350 1050 1050
Adyaman-Gölba 51 46 150 150
Ankara-Çayrhan 308 190 620 500 1120
Bingöl- Karlova 89 28 - 100 100
Bolu-Göynük 38 36 135 65 200
Bursa-Orh.,Keles,Dav 116 70 210 270 480
Çanakkale-Çan 77 69 320 320
Çankr-Orta 70 65 135 135
Eskiehir-Mihalççk 55 48 290 290
Konya–Ilgn 143 125 500 500
Konya–Karapnar* 1.833 1275 3900 3900
Kütahya-Tunçbilek** 269 170 365 450 815
Kütahya-Seyitömer 176 172 600 150 750
Manisa-Soma** 752 575 1034 1050 2084
Mula-Milas 259 206 1050 1050
Mula-Yataan 153 43 630 630
Tekirda-Saray 129 40 175 175
Svas-Kangal 94 85 457 457
rnak-Asfaltit 72 65 135 540 675
LNYT, AS. TOPLAMI 9.982 8.498 8.216 425 17.490 26.131
Bartn-Amasra** 407 125 1100 1100
Zonguldak** 909 197 300 300
TAKÖMÜR TOPLAMI 1.316 322 300 1100 1400
GENEL TOPLAM 11.298 8.820 8.516 425 18.590 27.531
Yararlanlan Kaynaklar:[2],[3],[4],[5],[6],[7]
*Üretilebilir rezerv miktar ve santral potansiyeli yaplacak etüt ve sondajlarla deiebilir.
**Santral dnda dier sektörler içinde kömür üretim planlamas bulunmaktadr.
*** Kömür havzalarnn önemli bir bölümünde, saha veya iletme sorumlular tarafndan yaplan
deerlendirmelerden yararlanlmtr.
42
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

1. Kahraman Mara-Elbistan; Ruhsat EÜA’a ait ve 43 yl önce bulunan Afin-
Elbistan Havzasnda, TK’nin yapt çalmalar ve MTA’nn son yllarda yapt
ayrntl inceleme ve sondajlar sonunda havzann toplam üretilebilir rezervinin en
az 4.35 milyar ton olaca anlalmtr. Afin–Elbistan havzasnn mevcut iki
santrala ait rezervler dnda, yaklak 3,3 milyar ton üretilebilir kömür rezervi
bulunmaktadr. Bu rezerv ile en az 7200 MW Kurulu gücünde santral
kurulabilecektir. Ancak havzada bu büyüklükte santrallarn kurulabilmesi için
havzann bir bütün olarak görülüp, en az kömür kayb olacak ekilde üretim
planlamasnn yaplmas gerekmektedir[8],[9]. EÜA’n hesaplamalarnda,
Elbistan havzas rezervlerinin büyük bölümünde yaplacak santrallarn ekonomik
ömrü 40 yl alnd için havzada yaplacak santrallarn toplam potansiyeli daha
düük görülmektedir.
2. Elbistan havzasnn güney dousunda üretilebilir rezervi 490 milyon ton olan
sahada 1250 MW Kurulu gücünde santral yaplabilecektir.
3. Adana-Tufanbeyli sahas, TK ve özel sektöre ait bitiik iki sahada yaklak 1050
MW Kurulu gücünde santral için iki sahada toplam en az 375 milyon ton rezerv
bulunmaktadr. Özel sektör 450 MW’lk santral için ruhsat alm olup, kurulula
ilgili çalmalar devam etmektedir. TK sahasndaki 200 milyon ton üretilebilir
rezerve karlk kurulacak 600MW kurulu gücündeki santral ihale ile baka bir özel
kurulua kWh bana rödövans karl verilmitir.
4. Adyaman – Gölba’nda özel sektöre ait sahann üretilebilir rezervi 46 milyon ton
santral kapasitesi 150 MW olarak hesaplanmtr.
5. Bingöl- Karlova, ruhsat TK’ye ait olan sahada, 28 milyon ton üretilebilir kömür
rezervine karlk 100 MW kurulu gücünde santral kurulabilir.
6. Bolu–Göynük ruhsat TK’ye ait olup, iletmesi özel sektöre verilen sahann
üretilebilir rezervi 36 milyon ton olarak hesaplanmtr. Sahann toplam santral
potansiyeli 200MW olup, 1x135 MW Kurulu gücündeki santraln kurulu
çalmalar devam etmektedir.
7. Çankr-Orta, ruhsatlarn tamam özel sektörde ve sahada toplam üretilebilir
rezerv 65 milyon ton hesaplanm olup, 135 MW kurulu gücündeki santral
kurulabilir.
8. Eskiehir-Mihalççk ’da özel sektör tarafndan bir bölümü EÜA’ a ait olan
yaklak 48 milyon ton üretilebilir linyit rezervine karlk kurulacak olan 2x145 MW
gücündeki santraln kurulu çalmalar devam etmektedir.
9. Konya-Karapnar: Elbistan’dan sonra en büyük kömür rezervi olan bu sahada,
toplam 1,58 milyar ton açk iletmeye uygun görünür rezerv belirlenmitir[7].
Ancak, 500-600m aralklarla yaplm olan bir çok sondajdaki, kömür damar
saylar, damar seviyeleri ve kalnlklar farkl olduundan korelasyon için ilave
sondajlarn yaplmas gerekmektedir. Bu nedenlerle, yaptmz incelemede
sahann ilk aamada 1.58 milyar ton olan açk iletme rezervinde, %10 rezerv
azalmas yannda %10 iletme kayb öngörülerek sahann üretilebilir rezervi 1.275
milyon ton olarak hesaplanmtr. Ayrca 6,5 olarak hesaplanan Havzann
toprak/kömür oran, toplam dekapaja eklenecek ev dekapaj ile 8 düzeyine
çkabilecektir. Bu rezerve karlk en çok toplam 3900 MW Kurulu gücünde
santrallar yaplabilecektir. Dier taraftan hesaplanan santral potansiyelinin
gerçekleebilmesi için saha, havza baznda deerlendirilerek, üretilebilir rezerv
kaybna yol açmayacak ekilde üretim planlamas yaplmas gerekmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 43

10. Özel sektöre ait Konya–Ilgn-Kurugöl sahasnn üretilebilir rezervi 125 milyon ton
olup, kurulabilecek santraln kapasitesi en çok 500 MW’dr. Sahadaki jeolojik
birimlerin yaps ve yer alt suyu koullar iletme srasnda sorun yaratabilir.
11. Tekirda-Saray’da ruhsat TK’ye ait olan sahann üretilebilir rezervi, sonradan
yaplan sondaj bilgileri dorultusunda üretilebilir rezervi 40 milyon ton olarak
hesaplanmtr. Sahann santral kapasitesi 175 MW olup, iletmesi özel sektöre
verilen bu saha, uygun ÇED raporu alnamad için TK’ye iade edilmitir.
12. rnak- Asfaltit sahasnda, özel sektör tarafndan, yaklak 30 milyon ton
üretilebilir asfaltit rezervi karl 2x135 MW lisans alnm olup, hazrlk
çalmalar devam etmektedir. Ayrca Silopi’de mevcut santral ileten irketin
2x135MW kurulu gücünde ilave santral kurmas söz konusu olup, bu santrallar
için yeterli miktarda asfaltit rezervi bulunmaktadr. Böylece toplam en az 65
milyon ton üretilebilir asfaltit rezervlerine karlk mevcut santrala ilave olarak
toplam kurulu gücü 540 MW olan santrallar kurulabilir.
Bunlarn dnda sahadaki mevcut rezervlerle ilave santral kurulabilecek olan
havzalar aada belirtilmitir:
13. Manisa-Soma 1050 MW,
14. Kütahya-Tunçbilek 450 MW,
15. Kütahya- Seyitömer 150 MW,
16. Ankara- Çayrhan 500 MW,
17. Bursa-Keles-Davutlar 270 MW
Böylelikle 2012 yl itibariyle toplam 8.498 milyon ton üretilebilir linyit ve asfaltit
rezervlerine karlk 17.490 MW Kurulu gücünde ilave santrallar yaplabilecektir. Son
yllarda inceleme ve çalmalar devam eden, bulunan ve bulunacak ilave linyit
rezervleriyle ilgili çalmalar tamamlandnda santral potansiyeli artabilecektir.
b) Ta Kömürü Rezervlerinin Santral Potansiyeli
1. Toplam üretilebilir rezervi 197 milyon ton olan Zonguldak havzasnda, 300 MW
gücündeki mevcut santral dnda, özel sektör tarafndan 1360 MW kurulu
gücünde ithal kömüre dayal santral yaplmtr. Santraln lisans
sözlemesinde, yerli üretimle ithal kömürün paçal olarak da yaklabilecei
belirtilmektedir. Ancak havzadaki kömür üretim miktar ve maliyeti göz önüne
alndnda bu günkü koullarda, santraln havzada üretilen kömürlerden
beslenmesi çok mümkün görülmemektedir.
2. 125 milyon ton üretilebilir rezervi olan Bartn-Amasra ta kömürü sahasnda
ise, lisans alnan 1.100 MW üzerinde santraln yapm için çalmalar devam
etmektedir. Ancak santraln kuruluu ve üretilecek kömür miktar konularnda
sorunlar bulunmaktadr(Tablo 2.8).
Dier taraftan, üretilebilir takömürü rezervlerinin snrl oluu ve üretim güçlükleri
dikkate alnrsa, üretimin, öncelikle demir - çelik sektörüne yönelik planlanmasnn
gereklilii ortaya çkmaktadr.
44
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2.2.9. Ulusal Kömürlerin Ksa Sürede Deerlendirilmesi
Enerji tüketimimizde yerli kaynak paynn arttrlmasna yönelik kararlarn
uygulanmasn salayacak düzenlemeler süratle yaplmaldr. Aksi takdirde, Elektrik
Enerjisi Piyasas ve Arz Güvenlii Strateji Belgesindeki hedefler süresinde
gerçekleemeyecektir.
‘’Linyit kömürlerine dayal elektrik üretim santrallerinin çounluu, Kbrs çkarmasnn
getirdii ambargo nedeniyle, demir perde gerisi ülke teknolojileri ile
gerçekletirilmitir. Bu santrallerin sahip olduu düük verimli yakma teknolojilerine,
santral ve kömür sahalar iletmelerinden kaynaklanan sorunlar eklenince, ortaya
düük kapasite kullanm, çevresel olumsuzluklar, yüksek iletme maliyetleri gibi
istenmeyen sonuçlar çkmtr’’[10].
Özel sektör tarafndan ithal kömüre dayal 1.320 MW gücündeki Yap-let santral
dnda, 2365 MW’ serbest üretim irketlerine ait 196 MW’ da otoprodüktör santral
olmak üzere 2011 yl sonu itibariyle ithal kömüre dayal santrallarn toplam kurulu
gücü 4035 MW ‘tr.
thal kömüre dayal santralle, enerji arz güvenirlii açsndan, doalgaz santrallarine
göre daha avantajl olabilir. Ancak son yllarda artan kömür fiyatlar dikkate
alndnda, avantajlar giderek azaltmtr.
Eer yerli enerji kaynaklarnn 2023 ylna kadar deerlendirilmesi hedefleniyorsa,
yukarda deinilen nedenlerle, yaplacak teviklerle birlikte, özellikle Elbistan ve
Karaman gibi büyük rezervli sahalar bata olmak üzere, ulusal kömürlere ve dier
kaynaklarmza yönelik enerji yatrmlarnn kamu tarafndan yaplmasna ya da
organize edilmesine daha fazla gecikilmeden balanmaldr. Bunun için ulusal
kaynaklara dayal elektrik üretiminde kamu yatrmlarnn önünün açlmas için gerekli
yasal düzenlemeler yaplmaldr. Ayrca, birçok gelimi, büyük ülkede, enerjide
önemli kamu pay ve uluslararas ihalelere giren kamuya ait büyük enerji irketleri
bulunmaktadr. Bu ülkelerdekine benzer enerji politikalar benimsenirse, %88’i kamu
kurumlarnn uhdesinde olan linyit rezervlerinin kurumlara dalm oranlar
incelendiinde, kömür havzalarnn üretim planlamas ve kömür iletmeciliinde 55
yl aan tecrübesiyle TK kurumunun sorumluluundaki rezerv pay gözden
geçirilmelidir.
2.2.10.Kömür Rezervlerine Dayal Santrallarn Avantajlar
Kömür rezervlerine dayal yaplacak ilave santrallarn yarataca avantajlar
anlatabilmek için avantaj oluturan konularn analitik boyutlar hesaplanmtr(Tablo
2.9).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 45

Tablo 2.9. 2011Yl Türkiye Kömür Rezervleriyle Yaplabilecek ilave Santrallar,
Yaratlacak stihdam, Net Yakt Maliyeti, Üretilecek Elektrik ve D.Gaz Edeeri
(Ç.Koçak)
Saha Ad
GENEL TOPL. ORT. 18.590 59.951 0,051 120.803 24.169
Yararlanlan Kaynaklar:[2],[3],[4],[5],[6],[7],[11]
Kömür rezervlerine dayal santrallarn avantajlar aada belirtilen balklarda
incelenmitir.
1-Cari Açn Azaltlmas,
2-stihdam Yaratma ve Katma Deer Kazandrmas,
3- Elektrik Fiyatlarnn Ucuzlatlmasna Olacak Katks,
4-Yerli Sanayiinin Gelimesi,
5-Enerji Güvenilirliinin Salanmas
1-Cari Açn Azaltlmas;
Yaplabilir
Kurulu
Güç
(MW)
Yaratlacak
stihdam
Kii
Net yakt
Maliyeti
TL/kWh
Üretilecek
Elektrik
GWh/yl
Doal Gaz
Edeeri
Milyon
m³/yl
Afin-Elbistan 7.205 16.000 0,03 46.800 9.367
Afin-Elbistan 1.250 2.750 0,035 8.125 1.625
Adana-Tufanbeyli 1.050 2.300 0,05 6.825 1.365
Adyaman-Gölba 150 350 0,035 975 195
Ankara-Çayrhan 500 1.250 0,06 3.250 650
Bingöl- Karlova 100 490 0,07 650 130
Bursa-Keles,Davutlar 270 790 0,05 1.755 351
Bolu-Göynük 65 240 0,06 422 85
Çankr-Orta 135 350 0,055 878 176
Konya-Ilgn 500 2.000 0,065 3.250 650
Konya-Karapnar 3.900 17.651 0,07 25.350 5.070
Kütahya-Tunçbilek 450 1.200 0,08 2.925 585
Kütahya-Seyitömer 150 330 0,03 975 195
Manisa-Soma 1.050 6.600 0,07 6.825 1.365
Tekirda-Saray 175 750 0,065 1.138 228
rnak-Asfaltit 540 1.600 0,05 3.510 702
LNYT,ASF.TOPL.OR. 17.490 54.651 0,048 113.653 22.739
Bartn-Amasra 1.100 5300 0,09 7.150 1.430
Zonguldak
TAKÖMÜR TOPL. 1.100 5.300 0,09 7.150 1.430
Toplam üretilebilir kömür rezervlerine dayal kurulabilecek 18.590 MW kurulu
gücündeki santrallarn 6500 saat/yl çalma sürelerine göre yllk üretimi 120,8
milyar kwh olacaktr (Tablo 2). Ancak, Elbistan gibi büyük bir havzada tüm kurulu
gücün ayn zamanda devreye girmesi, hava kalite deerleri açsndan kstlanabilir.
Bu nedenle, toplam üretilebilir kömür rezervlerine dayal santrallarn, ya da toplam
46
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

kapasitelerin %83 ile ylda en az 100 milyar kWh üretim yapabilecei söylenebilir.
Ayrca dier sahalarda devam eden ve yaplacak etütler sonucunda, yaplabilecek
ilave santrallarla yllk elektrik üretim miktar daha da artabilecektir.
Aada, 100 milyar kWh elektriin ithal kaynaklarla üretilmesinin hazineye getirecei
yük, analiz edilerek hesaplanmtr.
100 milyar kwh Elektriin Doal Gaz Santrallaryla Üretilmesi Durumunda;
- ÖTV, KDV’siz doalgaz ithal fiyat 400$/1000 m³
- 1 kWh elektrik için 0,2 m³ doal gaz tüketilecei, kabul edilirse;
Yllk yaklak 20 milyar m³/yl doal gaz ithal edilerek,
400x20.000.000=8 milyar$/yl gibi bir miktarn ödenmesi söz konusudur.
Bugünkü deerlerle 30 ylda toplam 240 milyar dolar daha fazla ödenebilecektir.
100 milyar kwh Elektriin thal Kömür Santrallaryla Üretilmesi Halinde;
• Santrallarn özgül ssnn 2300 kcal/kWh,
• thal kömürün Alt sl Deeri 6150 kcal/kg,
• 2012 yl ithal fiyatnn 130$/ton olduu kabul edilirse;
100 milyar kWh elektrik üretimi için 6150 kcal/kg sl deerli kömürden ylda 37,4
milyon ton kömür ithal edilmesi gerekmektedir (100 milyar kWhx2300/6150=37,4
milyar ton). Her yl, 130x37.400000 = 4,86 milyar dolar/yl daha fazla kömür ithal
edilecei anlamna gelmektedir. Bu günkü deerlerle ithal kömüre, 30 ylda toplam
146 milyar dolar ödenmesi gerekecektir.
Görüldüü gibi kömür rezervlerine dayal santrallarn yaplmas, doal gaz santrallar
ve ithal kömür santrallarna göre ciddi boyutta döviz kazandrc, cari aç azaltc bir
yatrm olacaktr.
2- stihdam Yaratma ve Katma Deer Kazandrma Potansiyeli [3],[5],[6],[7],[11];
1355 MW gücündeki Elbistan A santral ve madenin de yaplan norm kadroda,
santralda 800 kii istihdam etmesi, maden iletmesinde de 2000 kii olmak üzere
toplam 2800 kii dorudan istihdam etmesi gerekmektedir. u andaki fiili durum bu
rakamlardan biraz fazladr. Bu durumda oransal olarak Elbistan havzasnda kurulu
gücü1000MW olan santralda, 590 kii, madende 1476 olmak üzere toplam yaklak
2066 kii istihdam edilmesi gerektii söylenebilir.
Ancak Elbistan linyit iletmesindeki istihdam says, toprak/kömür orannn 3
civarnda olduu duruma göre belirlenmitir. Toprak/kömür orannn 6 olduu kömür
madeni iletmelerinde, 1000MW santraln olduu durumda oransal olarak
hesaplanrsa, maden de iki kat artla 2952 ve santralda 590 kii olmak üzere,
çalacaklarn says yaklak 3542 kii olur.
Yeralt 1000MW kurulu gücündeki santrallarn, yeralt klasik yöntemle çalan ve
2200kcal/kg sl deerinde 6.500.000 ton/yl kömür üretiminin gerektirdii yllk
istihdam santralla birlikte 7000 kii olmaktadr.
Yeralt mekanize ayak sistemiyle çallmas durumundaki kömür üretiminde istihdam
edilecek içi says ise klasik yönteme göre 1/3 - 1/4 orannda azalmaktadr. Bu
artlarda yine 1000 MW’lk santraln tüketecei ayn sl deerdeki kömürden,
6.500.000ton üretilmesi için en az 2500 kii istihdam edilecektir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 47

Yukardaki deerlendirmeler çerçevesinde tüm saha ve santrallarda çaltrlacak
stihdam says bulunmutur. Tüm potansiyelin devreye girmesi durumunda
santrallarn iletme döneminde, 59.951 kii dorudan istihdam edilmi olacaktr
(Tablo2.9). Ayrca bu saynn %80’ini oluturan kömür madencilii i kolundaki
dorudan istihdamla, 12 kat kadar da dolayl istihdam yaratlabilecektir[12].
18.590 MW’lk kurulu gücün doal gaza dayal santrallarn istihdam saylaryla
karlatrlmas;
1000 MW’lk doalgaz santralnda ise, toplam 200-250 kii çaltrlmaktadr.
18.590 MW santrallar için ise sadece 3718-4647 kii dorudan istihdam edilecektir.
Kömür rezervlerine dayal kurulacak santrallarn yarataca 59.951 kiilik istihdamn,
sadece 1/16-1/13’ü kadar istihdam salayacaktr.
18.590 MW’lk kurulu gücün nükleer santrallarn istihdam saylaryla
karlatrlmas;
1000 MW’lk bir nükleer santralnda çalanlarn says 300-400 kii arasnda
olmaktadr[10]. 18.590 MW’lk nükleer santrallarda toplam 5577 ile 7436 arasnda
kii çalabilecektir. Ayn büyüklükte nükleer santrallar yaplmas durumunda, kömür
rezervlerine dayal kurulacak santrallarn yarataca istihdamn 1/11 ile 1/8’i kadar
istihdam salayacaktr.
18.590 MW’lk kurulu gücün ithal kömüre dayal santrallarn istihdam saylaryla
karlatrlmas;
1000 MW kurulu gücündeki ithal kömür santrallarndaki istihdam saysn
hesaplarken skenderun’daki santral örnek alnmtr. 1320 MW kurulu gücündeki
skenderun ithal kömür santralnda yaklak 1000 kii çalmaktadr. Buna göre 1000
MW Kurulu gücündeki ithal kömür santralnda çalacak kii says oransal olarak 757
kii çalaca söylenebilir.
18.590 MW kurulu gücündeki ithal kömür santrallarnn yarataca istihdam yaklak
14073 kii olacaktr. Kömür rezervlerine dayal kurulacak santrallarn yarataca en
çok 1/4’ü kadar istihdam kazandrabilecektir.
3- Elektrik Fiyatlarnn Ucuzlamasna Olacak Katks;
Tarafmdan yaplan incelemelere göre, linyit ve asfaltit rezervlerimize dayal ina
edilebilecek 17.490 MW’lk santrallarn, 1 kWh’nin ortalama net yakt maliyeti 0,048
TL/kWh olduu hesaplanmtr (Tablo2). Bir kWh maliyetinin %60’ net yakt maliyeti
olduu kabul edilirse, bu santrallarn üretecei elektriin 1kWh’n ortalama maliyetinin
en çok 0,08 TL/kWh olur. Takömürü rezervlerimize dayal santrallarn 1kWh
ortalama net yakt maliyeti 0,09TL/kWh, üretecei elektriin maliyet ortalamasnn ise
0,15TL/kWh olaca görülmektedir. 2011 yl sonu itibariyle elektrik fiyatlar, 0,22-
0,26TL/kWh arasndadr.2023 ylnda, Kömür rezervlerine dayal santrallarn %83’ü
bile devreye girdii takdirde, ylda üretilecek 100 milyar kWh elektrikle, talep
senaryolarna göre toplam talebin yaklak %25’i karlanabilecektir. %25 orannda,
mevcut fiyatn üçte biri kadar daha düük fiyatl elektrikle, önemli oranda ucuzluk
salanabilecektir. Ayrca gelecekte doalgaz ve ithal kömür fiyatlarnn daha da
artaca öngörülmektedir.
4-Yerli Sanayinin Gelimesine Olacak Katks
Kömür rezervlerine dayal santrallarn gerçekletirilmesi karar, en küçük
malzemeden santral inasna kadar sanayinin gelimesini salayacaktr. Ayrca bu
48
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

gelimeye devletin ciddi tevikleri de salanrsa, gelimenin boyutu ve nitelii
gelimi ülkeler seviyesine ulaabilir. Ülkemizdeki kömürlerin özelliklerine uygun
termik verimi yüksek santrallarn yaplabilmesi için pilot seviyede yerli teknolojilerin
gelitirilmesi için devlet ve özel sektör tarafndan kurulacak AR-GE bölümlerinde
baarl mühendislerin çalmasn özendirecek ücret ve çalma koullar
salanmaldr. Ülke sanayisinin gelimesini ve katma deerin arttrlmas amacyla
santral ve kömür madenciliinde kullanlan i makinelerinde yerli üretimi özendirici
tevikler verilmelidir. Ayrca bu tür i makinelerine ülkedeki dier sektörlerin de her
zaman gereksinimi olacaktr.
5- Enerji Güvenilirlii ve Doal Gaz Santrallarnn Paynn %30 Düzeyine
ndirilmesi Hedefinin Salanmas
2011 yl sonu itibariyle birincil enerjide %72,4, elektrikte %56,4 da baml
olunmas ve özellikle elektriin %45 orannda doal gaz santrallaryla karland
durumda ciddi boyutta enerji güvenilirliinin risk altnda olabilecei söylenebilir.
Özellikle gelecekte Dünyadaki gelimeler ve yakn corafyamzla ilgili senaryolarn
son derece olumsuzluklara gebe olmas, enerjide da bamllmzn mümkün
olduu kadar çabuk azaltlmasn gerektirmektedir.
Bu anlamda ulusal kömürlerimize dayal üretilebilecek en az 100 milyar kWh
elektriin, 2023 de devreye girmesi halinde, toplam talebin 400 milyar kWh civarnda
olaca öngörüsüne göre %25’ orannda bamllmz azaltacak etkisi olaca
görülür. Böylelikle strateji belgesinde belirtilen elektrik üretiminde doal gaz
santrallar paynn %30 düzeyine indirilmesi hedefinin gerçeklemesi de mümkün
olabilir.
2.2.11. Sonuç ve Öneriler
1) Türkiye’nin enerjideki da bamll, 2011 ylnda, elektrikte %56 olmutur.
Ayrca, toplam enerji ithalat 20011 yl sonu itibariyle 54 milyar dolara ulaarak,
ithalat- ihracat farknn giderek artmasna neden olmutur. Enerji arz güvenilirliinin
salanmas için en önemli seçenek olarak, ulusal kömürlerimizin bir an önce
deerlendirilmesi görülmektedir. Santrallarn iletme döneminde, santral ve kömür
iletmelerinde toplam 59.101 kii dorudan istihdam edilmi olacaktr.
Özellikle kömür madeni iletmelerindeki dorudan istihdamn çeitli ikollarnda
yarataca dolayl istihdamla, toplam 550.000 kiinin istihdam salanabilecektir.
Toplam üretilebilir kömür rezervlerine dayal kurulabilecek 18.590 MW kurulu
gücündeki santrallarn 6500 saat/yl çalma sürelerine göre yllk üretimi 121 milyar
kwh olacaktr. Ancak, barajlardaki doluluk oranlarnn deimesinin kömür
santrallarnda yarataca kapasite düüklüü yannda Elbistan gibi büyük bir havzada
tüm kurulu gücün ayn zamanda devreye girmesi, ya da tam kapasiteyle çalmas
hava kalite deerleri açsndan kstlanabilir. Bu nedenle, toplam üretilebilir kömür
rezervlerine dayal kurulabilecek santrallarn %83 ile ylda en az 100 milyar kWh
üretim yapabilecekleri söylenebilir.
2) Kömür rezervlerine dayal yaplabilecek santral potansiyelinin 2023 ylnda
devreye girmesi durumunda;
a) Kömür rezervlerine dayal elektrik üretimlerinde, ithal kaynaklara dayal
santrallarla karlatrldnda, 4 ile 16 kat kadar daha fazla dorudan istihdam
saland görülür.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 49

) Bugünkü deerlerle, doal gaz santrallarna göre ylda 8 milyar dolar, ithal kömür
santrallarna göre ise ylda 4,9 milyar dolar döviz tasarrufu salanacaktr. Baka
bir deyile, 2023 de devreye girecek santrallarn 30 yllk ekonomik ömrü
boyunca, bugünkü deerlerle, doal gaz santrallarna göre toplam 240 milyar
dolar, ithal kömür santrallarna göre ise 146 milyar dolar daha az ithalat
yaplacaktr.
c) Türkiye, son be ylda elektrik fiyatlar, meskende %125 artarak, en pahal elektrik
kullanan ülkeler listesine girmitir. Kömür rezervlerine dayal santrallar, devreye
girdii takdirde, ylda üretilecek 100 milyar kWh elektrikle, 2020 yl talep
senaryolarna göre toplam talebin yaklak %25’i karlanabilecektir. %25
orannda, mevcut fiyatn üçte biri kadar daha düük fiyatl elektrikle, önemli
oranda ucuzluk salanabilecektir.
d) Elektrikte da bamllk, %25 orannda azalacak olup, strateji belgesinde
belirtilen elektrikte doal gaz santrallar paynn %30 düzeyine indirilmesi hedefi
de büyük ölçüde gerçekleebilecektir.
Yaplacak santrallar, kömür rezervlerinden daha fazla elektrik üretecek yüksek
verimlilikte ve yüksek çevre duyarl olmaldr. Yatrm tutar daha fazla olsa da,
mümkün olduu kadar yüksek teknoloji içeren nitelikli santrallarn yaplmas
salanmaldr.
Yüksek çevre duyarl santrallarn yaplmasn salamakla birlikte dünya iklim
deiiklii ile ilgili kararlarda; Öncelikle Dünya CO 2 salnm deerleri bakmndan, çok
büyük etki yaratan ABD, Çin, Hindistan, Rusya, Almanya, ngiltere, gibi büyük ülkeler
gerekli önlemleri almaldr. Bu ülkeler gerekli önlemleri almadan Türkiye, bu ülkelere
göre çok snrl boyuttaki olumsuz etkisi nedeniyle, kömür rezervlerinin devreye
alnamamasn snrlayabilecek uluslararas kararlara imza atmamaldr. Üstelik bilim
adamlar arasnda Dünya’nn giderek snmasyla ilgili deiik görüler de
bulunmaktadr.
Sonuç olarak, da bamll ve cari aç azaltmak, yüksek elektrik fiyatlarnn
ucuzlatlmas, istihdamn, katma deerin ve çoaltan etki deerinin artrlmas için
kömür rezervlerinin mümkün olan en ksa sürede devreye girmesi gerekmektedir. Bu
düünce içinde olacak yönetimlerin bunu geçekletirmek istedikleri takdirde,
ekonomik sistem, yasa veya finansal yetersizlik gibi nedenler engel
oluturmayacaktr.
Kaynaklar
[1] Survey of Energy Resources WEC 2010
[2] ETKB-MGEM 2011
[3] EÜA Kömür Rezervleri 2012
[4] MTA Kömür Sahas Raporlar, Kömür Rezervleri 2012
[5] TK Saha Raporlar, Kömür ve Asfaltit Rezervleri 2012
[6] www.taskomuru.gov.tr, TTK, Faaliyet ve Sektör Raporlar 2012
[7] Taka M., Gülhan M., Salman M., Çolakolu S. Konya- Karapnar Linyit Sahasnn
Buluculuk Talebine Esas Jeoloji ve Rezerv Raporlar MTA- 2010,2011
[8] Koçak Ç.,Kürkçü S., Ylmaz S. Elbistan Kömür Havzasnn Deerlendirilmesi ve
Dier Linyit Kaynaklar Arasndaki Yeri). Türkiye Enerji Kongresi DEKTMK-2003
[9] Koçak. Ç., Tamzok N.,Ylmaz S. Afin –Elbistan Kömür Havzasnn Elektrik
Potansiyeli TMMOB VII. Enerji Sempozyumu 2009
[10] DEK-TMK 2010Enerji Raporu
[11] TMMOB FMO Nükleer Enerji Raporu- 2006
[12] TBMM Meclis Madencilik Aratrma Komisyonu Raporu Mays 2010
50
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

3. PETROL VE DOĞAL GAZ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 51

52
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

3. PETROL VE DOAL GAZ
3.1. Dünya’daki Gelimeler
Yirmibirinci yüzylda ekonomik ve siyasal güç dengelerinin belirlenmesinde enerji
temel unsur haline gelmitir. Ülkelerin kalknmasnda vazgeçilmez girdi olan petrol ve
doalgaz, ulusal ekonomiler ile d politikalardaki gelimeler açsndan stratejik
öneme sahiptir.
statistikler, insanln son 125 ylda tükettii bir trilyon varil petrolü, mevcut tüketim
alkanlklar devam ettii takdirde sadece önümüzdeki 25 yl içinde tüketeceini
öngörmektedir.
Dünya, bir süredir petrol üretiminde ulalabilecek en yüksek düzeyi ifade eden petrol
tepe noktasnn (Peak Oil) neresinde olduumuzu tartmaktadr. Çok sayda uzman,
petrol üretiminde dünyada en yüksek düzeye ulald ve giderek daha az miktarda
petrol üretimi gerçekletirilecei fikrindedir. Bu, ucuz petrol döneminin artk kapand
ve enerji fiyatlarnda meydana gelecek inanlmaz artlarn tetikleyecei ekonomik
krizlerle karlalmas anlamna gelmektedir.
Uluslararas Enerji Ajans’na (UEA) göre, 2009’dan bugüne daralan petrol arz
2012’de yeniden artmaya balamtr. Ylbandan bu yana global petrol stoklarnn
günde 1.2 milyon varil artt görülmektedir.
UEA’ya göre 2012 ylnn ilk çeyreinde OPEC dnda üyelerin günlük üretimi 500
bin varil kadar azalm, ancak OPEC üyelerinin yatrmlar sayesinde petrol üretimi
yeniden arta geçmitir. Çin ve Suudi Arabistan bata olmak üzere hemen tüm
ülkeler yln ilk çeyreinde ham petrol stoklayarak olas bir ran-ABD-srail
çatmasna kar hazrlk yapmlardr.
Ajansn yapt çalmalara ve yl içinde yaplan yeniden deerlendirmelere göre
2012 yl petrol talebinin günlük 89,9 milyon varil olmas beklenmektedir.
Nükleer çalmalarn durdurmad için ran-ABD arasndaki politik gerginliin yan
sra petrol ihtiyacnn % 20’sini ran’dan karlayan Avrupa Birlii’nin ran’a yaptrm
uygulama karar ve karlnda ran’n Hürmüz Boaz’n kapatma olasl
durumunda 2012 ylnda petrol talebinin karlanmasnda zorluklar yaanmas
beklenmektedir. Halihazrda ran’n petrol arz günde 350-500 bin varil aras
gerilemektedir.
Özellikle ABD tarafndan uygulanan ambargo nedeniyleran’n günlük hampetrol
üretimi 3,6 milyon varilden 2,9 milyon varil’e gerilemitir. Bu gerilemenin daha da
sürecei beklenmekte olup, ran petrolünü satamad için baz üretim kuyularnda
üretimi durdurmak zorunda kalmas beklenmektedir.
Orta vadede, OECD petrol talep artnn sabit kalmas, OECD d ülkelerin talep
artnn ise artmaya devam etmesi beklenmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 53

Öte yandan, Ortadou isyanlarnn bölgedeki petrol ve doalgaz yatrmlarna
olumsuz etkileri nedeniyle önümüzdeki 5 ylda petrol fiyatlarnn artmas
sözkonusudur. Gelecek 10 ylda ham petrol üretimindeki artn yüzde 90’nn
Ortadou ve Kuzey Afrika ülkelerinden salanaca öngörülmektedir.
Uluslararas Enerji Ajans, 2035 ylna kadar geleneksel petrol üretiminin günde 50
milyon varilden fazla azalacan tahmin etmektedir.
UEA’nn 2011 yl son raporuna göre 2011-2035 yllar arasnda dünyada enerji
sektörüne toplam 37,9 trilyon dolar yatrm yaplaca tahmin edilmektedir. Bunun 10
trilyon $’nn petrol sektörüne,9,5 trilyon $’nn ise doalgaz sektörüne yaplmas
planlanmaktadr.
ABD Enerji Enformasyon daresi’nin raporuna göre doalgazn “yeni ça” olarak
adlandrlan svlatrlm doalgaz (LNG) çalmalarna ABD’de hzla devam
edilmektedir. Ayrca, ABD’nin kaya petrolü ve kömür yataklar gazlarndan elde ettii
üretim baz alndnda dünyann en büyük gaz üreticisi konumuna ulat
görülmektedir.
Dünya ABD’deki gelimeleri takip etmektedir. Kanada, ABD ile birlikte Konvansiyonel
olmayan gaz üretiminde öncü durumdadr. ngiltere’de, 2010 ylnda 200 tcf’lik rezerv
bulunmutur. Polonya, doalgaz bamlln azaltmak için potansiyeli olan ruhsatlar
uygun koullarla petrol irketlerine vermektedir. Ukrayna, eyl gaz potansiyeline
sahip iki blok için Mays 2012’de ruhsat ihalesine çkmtr. Avustralya ve Hindistan,
kömür yataklarndan gaz üretmekte olup, üretimi arttrmak için yeni kuyular
açmaktadrlar. Çin’in, özellikle kömür yataklarndan gaz eldesi (coalbed methane-
CBM) konusunda önemli yatrmlar bulunmaktadr. 2012 ylnda 8 bcm CBM
üretilmesi beklenmektedir. eyl Gaz konusunda da yatrmlarn sürmesi
beklenmektedir. Çin yabanc firmalar da teknoloji için çekmeye çalmaktadr.
Ülkemizde de LNG yatrmlar devam etmekte olup, kaya gaz çalmalarna da
balanmtr. 2012 ylnda Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO), Türkiye'de
Diyarbakr, Erzurum ve Trakya'daki üç alanda kaya gaz-petrol baseni olduunu
belirlemitir. Bu bölgelerde 20 trilyon metreküp doalgaz ve 500 milyar varil petrol
rezervi tayabilecek kaya yaplarnn olabilecei tahmin edilmektedir. Türkiyede
Shell ile 23 Kasm 2011 tarihinde yaplan anlamaya göre, bu bölgelerde kaya gaz
çalmalar kapsamnda yaplacak sondajlarn tamamnn masrafn Shell ödeyecek
olup, bulunacak petrol/gazn %70'i TPAO'ya ait olacaktr. Ayrca, Transatlantic
irketide Trakya Bölgesinde kaya gaz ile ilgili olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.
2011 ylnda dünya enerji tüketiminde %2,5’lk bir art kaydedilmistir. Birincil enerji
tüketiminde OECD d ülkelerde %5,3’lük,Rusya’da ise %3’lük bir art olmutur,
OECD ve AB ülkelerinde ise tüketim azal gerçeklemitir. 2011 ylnda Çin 2,6
milyar ton petrol edeeri ile en fazla enerji tüketen ülke olmutur. Çin’de enerji
tüketimindeki artn, ekonominin olgunlamasyla 2020 ylndan sonra önemli ölçüde
yavalamas beklenmektedir.
54
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2011 ylnda dünya enerji kaynaklarndan petrol %33,1’lik bir tüketim oran ile
dünyann lider enerji kaynag olmay sürdürmekle birlikte, tüketim oran son 12 yldr
düü trendi göstermektedir. Dogal gaz ise %23,7’lik bir tüketim oranna sahiptir.
ekil 3.1. Kaynaklar Baznda Birincil Enerji Tüketimi (%)
BP’nin “2030 yl Enerji Görünümü” raporuna göre OECD dndaki ülkelerin hemen
hemen hepsinde dünya enerji talebinin 2030 yl itibariyle %39 orannda artmas, yani
ylda yüzde 1,6 orannda büyümesi muhtemel görünürken, OECD ülkelerindeki
tüketimin bu dönem içerisinde toplamda sadece %4 orannda yükselmesi
beklenmektedir. 2030 ylnda dünya enerji talebinin %81’ini oluturmas beklenen
fosil yaktlarn küresel enerjideki arl devam ederken, BP bu talebin imdiki
seviyeye kyasla %6 orannda düeceini öngörmektedir. Ayrca bu dönemde kömür
ve petrol yerine doalgaz ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn daha fazla
kullanlmasyla yakt türünde deiimin artmas beklenmektedir.
Buna göre en hzl talep artnn görüldüü fosil yakt olan doalgazn tüketim art
istikrarn sürdürerek, 2030 ylna kadar ylda yaklak %2 orannda artmas
öngörülmektedir.
Halihazrda dünyada en çok tüketilen petrolün paynda düüün devam etmesi
beklenmektedir. Ancak yine de petrole yönelik talebin, 2010 ylna göre yüzde 18
artla 2030 ylnda günde 103 milyon varile (varil/gün) ulamas sözkonusudur.
Enerji talebini karlamak amacyla, Orta Dou’daki OPEC ülkelerinden yaplan petrol
ihracat orannn artmas beklenmektedir.
2030 ylnda, günümüzdeki enerji ithalatçlarnn bugünkü rakamlardan yüzde 40
orannda daha fazla enerji ithal etmesi gerekecek olup, Kuzey Amerika’da
önümüzdeki on-yirmi yllk süreçte biyolojik yaktlarn yan sra allmn dndaki
petrol ve gaz kullanmndan kaynaklanan arz artnn desteiyle, enerji açnn
2030 itibariyle küçük bir enerji fazlasna dönmesi beklenmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 55

Öte yandan Avrupa’daki enerji açnn ise petrol ve kömürde mevcut düzeylerde
seyretmesi öngörülmektedir.
Petrol arznn dier kaynaklara gore daha yava artmas yllar içerisinde bu enerji
kaynann toplam arz içerisindeki paynn dümesine neden olacaktr.Bu dümeye
karn petrol, enerji kaynaklar içerisinde önümüzdeki on yllarda da liderliini
sürdürecek olup, tüketimdeki paynn 2030 ylnda %27 civarnda olmas
beklenmektedir. Doal gazn paynn ise giderek artarak 2030 ylnda %25 civarnda
olaca tahmin edilmektedir.
Petrol
Kömür
Gaz
Hidrolik
Nükleer
Yenilenebilir
ekil 3.2. Dünya Birincil Enerji Talebinde Yaktlarn Paylar
Kaynak: BP, Energy Outlook 2030
Yeni enerji kaynaklarnn devreye girmi olmasna ramen petrol, bata ulatrma
olmak üzere birçok sektörün temel enerji girdisidir.Birçok sektörün sahip olduu
üretim teknolojisi, temel enerji ve ara girdi olarak petrol ve petrole dayal ürünleri
kullanmaktadr.
Bugün tüketilen petrolün, %39'u karayolu, %6's havaclk, %4'ü denizcilik ve %2'si
demiryolu ve yurtiçi deniz tamacl olmak üzere toplam %51'i ulam sektöründe
kullanlmaktadr.
56
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ekil 3.3. Sektörel Petrol Tüketimi
Kaynak: OPEC, World Oil Outlook 2010
Dünya petrol üretiminin yaklak yars denizyolu kullanlarak tanmaktadr.
Tablo 3.1.Denizyolu Petrol Tamacl
Geçi Noktas Dünya Petrol Talebindeki
Pay (%)
Hürmüz Boaz 20
Malakka Boaz 18
Süvey Kanal ve SUMED 5
Babül Mendeb 4
Türk Boazlar 3,4
Panama Kanal 0,9
Danimarka Boaz 3,7
Dünya petrol aknn yaklak %55’i bu noktalardan geçmektedir.
Türk Boazlar; Karadeniz limanlar Rusya’nn ve eski Sovyet Cumhuriyetlerinin ana
ihracat rotalarndan birini oluturmaktadr. Hazar bölgesi petrol ihracatnn artmas,
Bat ve Güneydou Avrupa’ya ikmalde kullanlan 17 mil uzunluundaki stanbul (ve
Çanakkale) Boazn dünyann en youn ve tehlikeli geçi noktalarndan biri
yapmtr. stanbul ve Çanakkale Boaz en dar yerinde 0,5 mil geniliinde olup,
corafi özellikleri sebebiyle dünyann en zorlu denizyollarndan biridir. stanbul ve
Çanakkale boazlarndan her gün petrol tayan 150-200 gemi geçmektedir. Bu
gemilerle her gün Boaz yoluyla tanan petrol miktar 3 milyon varil dolayndadr.
Boazlardan geçen tankerler, gemi trafiinin neredeyse yarsn oluturmaktadr.
Ylda yaklak 5500 petrol tankeri geçmektedir. Boazlara alternatif olacak denizyolu
geçii olmadndan Hazar bölgesi petrolünü tamak üzere geriye BTC gibi boru
hatt projeleri temel alternatif olarak görülmektedir.
stanbul ve Çanakkale boazlarnda çevresel tehditler nedeniyle yaanabilecek
kazalara kar yeni düzenlemeler getirilmesi de gündeme gelmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 57

3.1.1. Petrol Fiyatlar
Dünya petrol fiyatlarndaki hareketlilik 2011 ylnda artarak devam etmitir. Brent ham
petrolü uluslararas piyasalarda 2011 ylna varil bana 95 $ civarnda bir fiyat ile
balam, 2011 yl Nisan aynda Arap Baharnn etkisiyle 126 $’a ulaarak yln en
yüksek seviyesine ulamtr. Aralk ay sonu itibar ile Brent ham petrol fiyat 109
$/varil düzeyinde seyretmitir.
Japonya’da yaanan deprem ve Libya’da yaanan olaylar nedeniyle petrol
üretimindeki düü 2011 ylnda fiyatlarn artmasna neden olmutur.
Böylece, 2010 ylnda ortalama 79.5 dolar olan varil fiyat, 2011ylnda bir önceki yla
göre ortalama yüzde 41 artla 111 dolar düzeyinde gerçeklemitir.
Ham petrol fiyatlarndaki bu hareketlilik Akdeniz piyasalarndaki ürün fiyatlarn
etkilemi ve 2011 yl Nisan ay içinde benzin 1.160 $/ ton, motorin ise 1.080 $/ton
olarak bu yln en üst noktasna ulamtr.
Dünya petrol piyasalarnda, özellikle Orta Dou ve Kuzey Afrika ülkelerinde ortaya
çkan siyasi gerilimler nedeni ile artan petrol fiyatlar ülkemizde de 2011 ylnn önemli
bir tartma konusu olmutur.
Küresel ekonomide bozulan büyüme beklentilerine, baka bir deyile dünya
ekonomisindeki daralma eilimine ramen, petrol fiyatlar 2012 ylnda siyasi
gerilimlerin etkisiyle yeniden yükselie geçmitir. ABD ve AB'nin ran'a kademeli
ambargo karar ve ABD'nin ambargoya uymayan ülkelere yaptrma gitmesi, ran'n
da ekonomik ve siyasi yaptrmlara, Avrupa ülkelerine petrol satlarn durdurarak
karlk vermesi, küresel piyasalarda arz yönlü endielerin artmasna yol açmtr.
ran, petrolünün yaklak % 20'sini bata Yunanistan, talya ve spanya olmak üzere
AB ülkelerine satmaktadr. ran'n, dünya petrolünün bete birinin geçtii Hürmüz
Boaz'n kapataca resti, gerilimi iyice artrmtr. Böyle bir durumda, uzmanlarca
petrolün varilinin rahatlkla 200 dolar aacana dikkat çekilmektedir.
Bu gelimeler sonucunda, hampetrol fiyatlar 2012 ylnda da rekor krmaya devam
etmektedir. Brent petrolünün varil fiyat Ocak 2012’de 110 dolar, ubat’ta 115 dolar,
Mart aynda ise 125 dolar görmütür. Böylece ham petrolün varil fiyat Nisan
2011'deki düzeyini yakalamtr. Aralk 2012 aynda Brent petrol fiyat 125$/varil
olmutur. BP CEO’suna göre Brent petrolünün yl sonunda 148$/varil olmas
beklenmektedir.
58
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ekil 3.4. Ham Petrol Fiyatlar
2011 ylnda artan petrol fiyat ile Türkiye'nin ithal enerji faturas paralel bir büyüme
göstermitir. Ülkemizin 2012 yl Program'nda ise Brent petrolü için ortalama 100
dolar, Türkiye'nin ithal ettii petrol için ise 97 dolarlk varil fiyat öngörüsü baz
alnmtr.
Türkiye'nin ithal enerji faturasnn, devam eden gerginliklerin etkisiyle yükseliini
sürdüren petrol fiyatlar nedeniyle 2012 yl Programn'da hedeflendii gibi 49.5 milyar
dolar düzeyinde kalmasnn neredeyse imkansz hale geldii görülmektedir.
Türkiye'nin 2012 ylndaki enerji ithalat faturas için 65-70 milyar dolar aralnda
tahminler yaplmaktadr. IEA Ba ekonomisti Fatih Birol'un, Türkiye için yapt
2012'de 68 milyar dolarlk ithal enerji faturas tahmini, yl ortalamasnda 140
dolar/varil fiyatna denk gelmektedir. Ortalama varil fiyatnn 145 dolara çkmas
senaryosunda ise enerji faturasnn 70 milyar dolar da aaca görülmektedir.
Petrol fiyatlarnda yaanan art, yavalama eilimindeki dünya ekonomik görünümü
üzerinde önemli bir risk ve belirsizlik unsuru olmaya devam ederken, Türkiye
ekonomisinin cari açnn ana kayna olan ithal enerji faturasn yeni bir rekora
tama potansiyeli tamaktadr.
Olaan d küresel konjonktür nedeniyle yukar doru giden petrol fiyatlarnda ksa
vadede düü beklenmemektedir. UEA, varili 130 dolar düzeyine doru giden petrol
fiyatndaki yükseliin devam edeceini tahmin etmektedir. Dier taraftan, IMF de
özellikle ran'n petrol ihracn durdurmasnn, fiyatta yüzde 20-30 ek arta yol
açacan öngörmektedir. Dünya piyasalarndaki bu gelimeler ve artan petrol
fiyatlar birçok ülkede de kamuoyunun tepkisini oluturmutur. Artan petrol fiyatlar
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 59

Uluslararas enerji ajansnn da yakn ilgisi dahilindedir. Geçen yl yaanan artlar
srasnda UEA petrol stoklarndan sat yaplmas yöntemine bavurmu olup, bu yl
da benzer bir uygulamaya bavurulabilecei de seçenekler arasnda
gösterilmektedir.
3.1.2. Petrol
Tüm Dünya’da, birincil enerji kaynaklar arasnda ilk srada yer alan fosil yaktlardan
petrolün, stratejik konumunu uzun yllar sürdürmesi beklenmektedir.
3.1.2.1 Rezervler
Petrolün dünyadaki dalm incelendiinde; özellikle bilinen üretilebilir petrol
rezervlerinin büyük oranda Ortadou(%48,1) bölgesinde, younlat görülmektedir.
Bunu %19,7 ile Güney ve Orta Amerika ülkeleri izlemektedir. OPEC üyesi ülkeler
dünya petrol rezervlerinin %72,4’üne sahiptirler.
Son on ylda petrol rezervleri yaklak %30,4 art göstermitir. 2001 sonu itibariyle
1.267,4 milyar varil olan rezerv miktar 2011 sonunda 1.652,6 milyar varil (234,3
milyar ton) olmutur. En büyük artn 2011 ylnda ran ve Irak’ta gerçekletiini
görmekteyiz. Bunun yansra, son on ylda Brezilya, Rusya Federasyonu’nda ve
özellikle Venezuella’da ar hampetrol rezervlerinde önemli miktarda art olduunu
görmekteyiz.
Kanada Petrollü Kumlar:
27,5
OPEC: 198,6
OECD: 35,7
K. Amerika
33,5
Dünya spatlanm Petrol Rezervleri, 2011 Sonu
(milyar ton)
Avrupa Birlii 0.9
Avrupa & Avrasya 19,0
Eski SSCB
17,2
Asya Pasifik
6,5
G.& O.
Amerika
50,5
Afrika
17,6
Orta Dou
108.2
Dünya Toplam spatlanm Petrol Rezervi:234.3milyar ton
(spatlanm) Rezervin Ömrü: 54.2 yl
(Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, June 2012)
ekil 3.5. Dünya spatlanm Petrol Rezervleri, 2011 sonu
Rezervler ve yeni bulular, üretim ve tüketim ile birlikte deerlendirildiinde, dünyada
54,2 yllk süre için ham petrol arz sorunu görülmemektedir.
60
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

3.1.2.2. Petrol Üretim-Tüketimi
Dünya toplam ham petrol üretimi, 2011 ylnda, 2010‘a göre %1,3 art göstererek 4,0
milyar ton olarak gerçeklemitir. 2011 ylndaki art OPEC üyesi ülkelerden Suudi
Arabistan, Birleik Arap Emirlikleri, Kuveyt ve Irak üretimlerinde gerçekleen büyük
artlardan kaynaklanmtr. Üretim BAE, Suudi Arabistan ve Katar’da rekor seviyeye
ulamtr. ABD, Rusya ve Kolombiya’daki üretim artlar yannda, ngiltere ve
Norveç ‘deki üretim düüleri OPEC d ülkelerin üretimlerinin 2011 ylnda sabit
kalmasna neden olmutur. 2011 ylnda ABD üretimi 1998’den beri en yüksek
seviyesine ulamtr. Üretimde ilk sray %32,6 ile Orta Dou ülkeleri almakta olup,
bunu %16,6 ile Kuzey Amerika ve %12,8 ile de Rusya Federasyonu izlemektedir.
Tablo 3.2. Petrol Üretim-Tüketim (milyon ton)
Bölgeler
Üretim Deiim Tüketim Deiim
2010 2011 (%) pay(%) 2010 2011 (%) pay(%)
Kuzey Amerika 650,6 670,0 3,0 16,6 1041,1 1026,4 -1,4 25,3
Orta ve G.Amerika 375,2 379,9 1,3 9,5 281,0 289,1 2,9 7,1
Avrupa ve Avrasya 854,2 838,8 -1,8 21,0 903,1 898,2 -0,6 22,1
Ortadou 1190,9 1301,4 9,3 32,6 364,3 371,0 1,8 9,1
Afrika 478,5 417,5 -12,8 10,4 160,6 158,3 -1,4 3,9
Asya Pasifik 396,1 388,1 -2,0 10,4 1281,7 1316,1 2,7 32,4
Toplam 3945,5 3995,7 1,3 100,0 4031,8 4059,1 0,7 100,0
OECD 868,1 866,7 -20,0 21,7 2118,0 2092,0 -1,2 51,5
OECD-d 3077,3 3128,9 1,7 78,3 1913,9 1967,0 2,8 48,5
OPEC 1645,9 1695,9 3,0 42,4
OPEC-d 1641,3 1641,3 -0,1 41,0
Avrupa Birlii 92,7 92,7 -12,7 2,0 662,8 645,9 -2,6 15,9
Eski SSCB 658,2 658,2 0,2 16,5 180,4 190,6 5,7 4,7
Kaynak: BP Statistical Review Of World Energy June 2012
2011 ylnda dünya petrol tüketimi 2010 ylna göre %0,7 art göstermi ve yaklak
4,06 milyar ton olmutur. 2009 ylnda krizin etkisiyle bir miktar düen talep 2010
ylndan itibaren artmaya balamtr.
Ham petrol tüketimi bölgelere göre incelendiinde, son yllarda tüketimde liderlii
Asya Pasifik Bölgesi alm olup, 2011 yl toplam tüketimin %32,4'ünün bu bölgede
gerçekletii görülmektedir. Çin ve Hindistan'n hzl ekonomik büyümeye paralel
olarak petrol talebindeki art, Asya bölgesinin tüketimde liderlii almasnn balca
nedenidir. Petrol fiyatlar ve petrol tüketiminin artmasna ramen bölgesel
huzursuzluk nedeniyle üretim bölgesi olan Orta Dou ve Afrika’da tüketim
ortalamann altnda gerçeklemitir.
ABD, Kanada ve Meksika'dan oluan Kuzey Amerika ise 1 milyar ton tüketim ve
%25,3’lük payla dünya petrol tüketiminde Asya'dan sonra gelmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 61

OECD üyesi ülkelerin petrol tüketimi % -1,2 düerken, bata Çin ve Orta Dou
ülkeleri olmak üzere OECD üyesi olmayan ülkelerde ise petrol tüketiminde %2,8’lik
bir art kaydedilmitir.
UEA’nn raporuna göre, 2012 ylnda petrol talebinin özellikle gelimekte olan
ülkelerde hzlanaca belirtilmektedir. Ayrca, bunun da petrol ihraç eden ülkeler
örgütü üyeleri üzerinde üretimi arttrma yönünde bask oluturaca görüüne yer
verilmitir.
2008 ylndan itibaren düü trendinde olan dünya petrol ticaret hacmi 2010 ylndan
itibaren art trendi göstermitir. 2011 ylnda bir önceki yla göre %2 lik bir artla
toplam tüketimin %62’sine karlk gelen 54,6 milyon/varil gün olarak gerçeklemitir.
hracatn en fazla olduu Ortadou Bölgesini eski Sovyetler Birlii corafyas takip
etmektedir. Dünya petrol ticaretinin %70’ini hampetrol, %30’unu ise petrol ürünleri
oluturmaktadr.
3.1.3. Doal Gaz
2011 ylnda doal gaz, dünya enerji tüketiminde %23,7’lik payla; petrol ve kömürün
ardndan, en çok kullanlan üçüncü kaynak konumundadr.
3.1.3.1. Dünya Konvansiyonel Doal Gaz Rezervleri
Dünya toplam konvansiyonel üretilebilir doal gaz rezervleri 2011 yl sonu itibar ile
208,4 trilyon metre küp olarak verilmektedir. Dünyann kantlanm gaz rezervlerinin
yaklak yardan fazlas Rusya ve Orta Douda bulunmaktadr. ABD dünya doalgaz
rezervinin sadece %4'üne sahip olmasna ramen Dünya doalgaz üretiminin
%20'sini gerçekletirmektedir.
Doal gaz rezervlerinin youn olduu bölge, 80,0 trilyon metre küp ile Orta Dou
(%38,4) bölgesidir. Orta Dou bölgesini 74,7 trilyon m 3 (%35,8) rezerviyle eski
Sovyetler Birlii izlemektedir. Ülkeler baznda bakldnda ise, Rusya Federasyonu
44,6 trilyon m 3 rezerviyle (%21,4) ilk srada yer alrken, onu ran (33,1 trilyon m 3 ) ve
Katar (25,0 trilyon m 3 ) izlemektedir. Rusya’nn zengin gaz rezervleri, bir yandan bu
ülkenin ekonomik gücüne büyük katk, dier yandan da birçok ülkeyle d ilikilerinde
ciddi jeopolitik üstünlük salamaktadr.
62
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Dünya spatlanm Doal Gaz Rezervleri, 2011 Sonu
(trilyon m 3 )
OECD: 18,7
%9
Avrupa Birlii
1,8
% 0,9
BDT 74,7
%35,8
K. Amerika 10,8
%5,2
G.& O Amerika 7,6
%3,6
Afrika14,7
%7
Orta Dou 80
% 38,4
Asya Pasifik 16,8
% 8
Dünya Toplam spatlanm Doal Gaz Rezervi:208,4milyar ton
(spatlanm) Rezervin Ömrü: 63,6 yl
(Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, June 2012)
ekil 3.6. Dünya Üretilebilir Gaz Rezervlerinin Corafi Dalm
3.1.3.2. Konvansiyonel Olmayan Gaz Rezervleri
“Konvansiyonel olmayan gaz” tanm, daha ziyade kil gaz (shale gas) ile kömür
yataklarna bitiik metan gaz için kullanlmaktadr. Geçirgenlii az olan kayaçlardaki
gaz da bunlara dahil edildiinde oluan “konvansiyonel olmayan toplam gaz
rezervi”nin, konvansiyonel kaynaklar kadar olduu hesaplanmaktadr.
Konvansiyonel olmayan doal gaz kaynaklarnn üretimi sürecinde ortaya çkan
çevresel sorunlarn çözümlenmesi yada zararlarnn en aza indirgenmesi, teknik
olarak gerçeklese bile, bunun ek bir maliyetinin olmas kaçnlmazdr.
Son yllarda konvansiyonel olmayan gaz üretiminde önemli gelimeler yaanm,
Kuzey Amerika’da artan konvansiyonel olmayan gaz üretimi Dünya’nn dier
bölgelerinde de konu ile ilgili atlmlara neden olmutur. Bu kapsamda, yaplan
çalmalarda Türkiye Avrupa ülkeleri arasnda öncü ülke olarak dikkat çekmektedir.
Gelecekte gerçekletirilecek konvansiyonel olmayan metodlar ile yaplacak üretimle
önemli kaynak salanmas beklenmektedir.
2011 itibariyle dünyada elde edilebilir nitelikteki kaya gaz büyüklüünün 187,4 trilyon
m 3 civarnda olduu tahmin edilmektedir. Bu potansiyelin sadece 24,4 trilyon m 3
ksm ABD’de yer amakta olup, Kanada ve Meksika ile birlikte Kuzey Amerika’da
bulunan kaya gaz rezervinin toplam 54,7 trilyon m 3 ’ü bulmaktadr. Kuzey Amerika’y
yaklak 40 trilyon m 3 rezervi ile Çin, Hindistan ve Pakistan bölgesi takip etmektedir.
Avrupa’nn çeitli bölgelerinde de kaya gazna rastlamak mümkün olup, özellikle
Polonya ve Kuzey Avrupa ülkelerinin dikkat çektii ktada toplamda 17,7 trilyon m 3
kaya gaz rezervi bulunmaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 63

3.1.3.3. Dünya Doal Gaz Üretim ve Tüketimi
Doal gaz talebinin artnda, artan ekonomik faaliyetler, gazn dier enerji kaynaklar
karsndaki rekabet gücü, çevre kirlilii ve küresel snmaya yönelik artan kayglar,
teknolojideki deiim, eriim kolayl ve hükümet politikalar ana etkenler olarak
sralanmaktadr.
Bölgeler
Tablo 3.3. Dünya Doal Gaz Üretim ve Tüketim (Milyar m 3 )
Üretim Deiim Tüketim Deiim
2010 2011 (%) pay(%) 2010 2011 (%) pay(%)
Kuzey Amerika 819,1 864,2 5,5 26,5 836,2 863,8 3,2 26,9
Orta ve G.Amerika 162,8 167,7 3,0 5,1 150,2 154,5 2,9 4,8
Avrupa ve Avrasya 1026,9 1036,4 0,9 31,6 1124,6 1101,1 -2,1 34,1
Ortadou 472,3 526,1 11,4 16,0 377,3 403,1 6,9 12,5
Afrika 213,6 202,7 -5,1 6,2 106,9 109,8 2,7 3,4
Asya Pasifik 483,6 479,1 -0,9 14,6 557,9 590,6 5,9 18,3
Toplam 3178,3 3276,2 3,1 100,0 3153,1 3222,9 2,2 100,0
OECD 1148,2 1168,1 1,7 35,8 1536,2 1534,6 -0,1 47,7
OECD-d 2030,0 2108,1 3,8 64,2 1616,9 1688,4 4,4 52,3
Avrupa Birlii 174,9 155,0 -11,4 4,7 496,9 447,9 -9,9 13,9
Eski SSCB 741,9 776,1 4,6 23,6 580,7 599,5 3,3 18,6
Kaynak: BP Statistical Review Of World Energy June 2012
2011 ylnda Dünya doal gaz tüketiminde %2,2’lik bir art yaanmtr. 2011 ylnda
dünya doal gaz tüketimi yaklak 3.2 trilyon m 3 olarak gerçekleirken, bunun
%52,3’ü OECD d ülkelerin talebinden kaynaklanmtr. Çin (%21,5), Suudi
Arabistan (%13,2) ve Japonya’da (%11,6) önemli miktarda tüketim art
gerçeklemitir. AB ülkelerinde ise; ekonomilerinin zayf olmas, yüksek gaz fiyatlar,
lman hava artlar ve yenilenebilir enerji üetiminde meydana gelen artlar sebebiyle
doalgaz tüketiminin %9,9 azaldn görmekteyiz.
OECD ülkelerinde 2011 yl doal gaz tüketimi 2010 ylna oranla %0,1 azalm ve
1,5 trilyon m 3 olarak gerçeklemitir. Yaanan bu düü, 1982’den itibaren en ciddi
düütür. OECD ülkeleri arasnda doal gaz tüketiminde ilk srada, ABD (%21,5) yer
almaktadr. ABD’yi Rusya Federasyonu (%13) izlemitir.
BP’nin Ocak 2012‘de yaymlanan “2030 Yl Enerji Görünümü” raporuna göre,2030
ylna kadar en hzl tüketim artnn yllk yaklak %2 ile doalgazda olmas
öngörülmektedir.
Ayn parelelde, kombine çevrim santrallarndaki verimli kullanmyla önemi daha da
artan doal gazn, birincil enerji tüketiminde 2008 ylnda %21 olan payn, (UEA’nn
“Doal Gazn Altn Çana m Giriyoruz?” balkl özel raporunun tahminlerine göre)
2035 ylnda %25’e çkarmas beklenmektedir.
64
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Küresel ölçekte bakldnda ise; hzla kentleen Çin, Hindistan ve Orta Dou
bölgesindeki ülkelerin gaz taleplerindeki olaanüstü art beklentisi de doal gazn
paynn artaca yönündeki tahminleri destekler niteliktedir.
2011 ylnda, dünyada yaklak 3,2 trilyon m 3 gaz üretilmitir. Bu miktar, dünya birincil
enerji tüketiminin yaklak % 23,7’ünü karlamtr.
Üretimin %64,2’si OECD d ülkelerden elde edilmektedir. 2011 yl itibar ile en fazla
gaz üreten ülke, 651 milyar m 3 üretimiyle ABD’dir (toplamn %20’si). ABD’yi, 607,0
milyar m 3 üretimiyle Rusya Federasyonu (toplamn %15,5’i) takip etmektedir. Mevcut
veriler itibar ile ABD, tüketiminin bir bölümünü ithalatla karlamaktadr. Ancak son
yllarda özellikle kil gaz (shale gas) üretimindeki önemli art nedeniyle, ABD’nin
yakn gelecekte gaz ihracatçs bir ülke olarak öne çkmas beklenmektedir. Rusya
ise dünyann en önemli gaz ihracatçs konumundadr ve bu konumunu gerek
ekonomik ve gerekse jeopolitik yönlerden son derece etkin kullanmaktadr.
Doal gaz üretiminde önde gelen dier ülkeler ise Kanada, ran, Katar, Norveç, Çin
ve Cezayir olarak sralanabilir.
Konvansiyonel olmayan gaz kaynaklarndan yaplan üretim, özellikle teknolojik
geliime ve daha yüksek maliyete dayal bir üretim gerektirdiinden, dünyann her
bölgesinde yaygnlam deildir. Buna karn ABD’de, konvansiyonel olmayan gaz
satlar, toplam gaz ticaretinin %60’na erimi durumdadr. Kömür yataklarna bitiik
metan gaz (coalbed methane) üretimi, Avustralya’da hzla artarken, Çin, Hindistan
ve Endonezya’da gelime safhasndadr. Kil gaz, konvansiyonel gaza göre daha
fazla sera gaz salm yapmakta, üretimi sürecinde uygulanan hidrolik çatlatma
ilemleri nedeniyle de çevresel anlamda ayr bir kirlenmeye yol açabilmektedir. Bu
sorunlarn en aza indirilebilmesi, teknolojik geliim, zaman ve maliyet etkenlerine
baldr.
3.1.3.4. Sektörler Baznda Arz ve Talep
Elektrik üretiminde doal gazn tercih edilmesinin nedeni dier kaynaklara göre daha
verimli olmas ve düük maliyetli oluudur. Bata ABD olmak üzere, OECD üyesi
dier Kuzey Amerika ülkelerinde doal gaz, artan elektrik enerjisi gereksinimlerini
karlamak için kullanlmaktadr. Avrupa’da da durum pek farkl deildir; elektrik
üretiminde birincil kaynak olarak kullanlan doal gaz, toplam enerji tüketiminin dörtte
birini oluturmaktadr.
UEA’nn Enerji Görünümü 2011 raporuna göre OECD Avrupa ülkelerinde doalgaz
tüketiminin ylda %0,7 art gösterecei varsaymyla 2008 ylndan 2035 ‘e %19 art
göstermesi beklenmektedir. OECD Avrupa ülkelerinde elektrik üretiminde kullanlan
doalgazn pay 2008’de %20 olup, 2035’te ise %22 olmas beklenmektedir.
2011 ylnda LNG ticaret hacmi %10,1 artarak büyümeye devam etmitir. LNG
ithalatndaki büyüme özellikle nükleer krizle birlikte Japonya’nn ve ngiltere’nin,
ithalat artlardan kaynaklanmtr. Avrupa’da LNG talebi yln ilk yarsnda artm,
ancak ikinci yarsnda düü trendine girmitir. Asya pazarlarndaki talep art ise
piyasalardaki fazla LNG miktarn büyük ölçüde azaltmtr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 65

3.1.3.5. Doal Gaz Fiyatlarnn Seyri ve Etkenler
Günümüze kadar petrol ticareti dünya çapnda gerçeklemekte olup, doalgazn ise
yerel kaldn görmekteyiz. Doalgaz tamak zor olup fiyat, verimli kaynaklara ve
iyi boru hatlarna sahip ülkelerce belirlenmektedir. Rusya; Ukrayna gibi
komularndan ve Avrupa’daki ülkelerden, oldukça yüksek bir fiyat talep
edebilmektedir. ABD ise dünyadaki en iyi ve en ucuz svlatrma teknolojisine sahip
olup, oldukça düük maliyetli doalgaz üretebilmektedir. Svlam doalgazn
küresel bir pazar yaratmas beklenmektedir. Rusya’nn Avrupa ile uzun vadeli
anlamalar sona erince, gelirlerinde ciddi bir düü beklenmektedir. Rusya, ran,
Katar ve Suudi Arabistan gibi birkaç ülkenin, doalgaz fiyat ve arzn kontrol ettii bir
dünyadan, enerji kaynann çok daha dank olduu bir dünyaya geçilmesi
sözkonusudur.
Avrupa ve Asya ülkelerinin çounda, petrole veya baz petrol ürünlerine
endekslenmi, uzun vadeli gaz anlamalar geçerlidir.
Alc ve satcnn taleplerine göre biçimlenen, örnein elektrik fiyatlarna endekslenen
gaz fiyat mekanizmalar da mevcuttur.
Bir dier fiyatlandrma mekanizmas, ikili iliki tekeli (bilateral monopoly) diye
adlandrlabilecek ve genelde devlet irketleri arasnda, tek bir satc ile bir ya da
birden fazla alcnn karlkl belirledii mekanizmadr. Fiyatlarn dorudan devlet
tarafndan düzenlendii bu yapda, genel olarak fiyatlar maliyetin altndadr ve
toplumsal/politik temelde belirlenmektedir. Her ne kadar bu sistemde petrol fiyatlarna
bir endeksleme söz konusu deilse de petrol fiyatlarnda oluacak bir art, ister
istemez gaz fiyatlar üzerinde de yukar yönlü bir bask yaratmaktadr. Rusya ve BDT
ülkeleri arasndaki gaz anlamalar, genelde bu kategoriye girmektedir.
2011 ylnda Amerika’da konvansiyonel olmayan metotlar ile üretilen gaz ve gaz
piyasasnn serbest piyasa mekanizmas çerçevesinde hareket etmesi nedeniyle
Henry Hub (ABD) doal gaz fiyatlar düü trendi izlemitir. Ylbanda 161,71 $/m 3
olan doal gaz fiyat ylsonunda 114 $/m 3 olarak gerçeklemitir.
Doal gaz fiyatlarnn petrol fiyatlarna endekslendii Almanya’da ise snr gaz
fiyatlar 2011 yl boyunca yükseli trendi izlemi ve 2011 ylnda ortalama 193,9 $/m 3
olarak gerçeklemitir.
66
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ekil 3.7. Balca Piyasalarda Doal Gaz Fiyatlarnn Geliimi (2007 - 2011)
Kaynak: BP Statistical Review Of World Energy June 2012
3.1.4. Rafinaj
Ksa vadede krizin etkileri rafinajda da kendisini göstermitir. Ancak 2008 yl
sonlarnda balayan ve 2009 ylnda dünya çapndaki ekonomik krizin etkileri 2010
ylnda azalm ve toplam hampetrol ileme kapasitesinde art olmutur.
2011 yl sonu itibaryla dünya genelinde 655 adet rafineri bulunmakta olup, bu
rafinerilerin toplam ham petrol ileme kapasitesi bir önceki yla göre %1,4 art
göstererek 93 milyon varil/gün olarak gerçeklemitir.
Tablo 3.4. Dünya’da 2011 yl Bölgelere göre Rafinaj Kapasiteleri
(milyon varil/gün)
Bölgeler 2008 2009 2010 2011
Kuzey Amerika 21,1 21,1 20,9 21,4
Orta-Güney Amerika 6,7 6,9 6,7 6,6
Avrupa ve Avrasya 24,9 24,8 24,5 24,6
Orta Dou 7,6 7,8 7,9 8,0
Afrika 3,2 3,0 3,3 3,3
Asya Pasifik 26,1 27,6 28,4 29,1
TOPLAM 89,5 91,1 91,7 93,0
Kaynak: BP Statistical Review Of World Energy June 2012
Bu artn gelimi ülkeleri barndran Avrupa ve Kuzey Amerika yerine, hzla
gelimekte olan Çin ve Hindistan gibi ülkelerin yerald Asya bölgesinden
kaynakland görülmektedir. Asya Pasifik’te rafinaj kapasitesi, dünya rafinaj
kapasitesinin %31,3’üne ulamtr. Bunun sebepleri arasnda; gelimi ülkelerde
petrol ürünlerine olan talebin azalma eiliminde olmasn, üretiminde rafinaj
faaliyetlerine gerek olmayan biyoyaktlarn akaryakt olarak daha yüksek oranlarda
devreye girmesini ve azalan rafineri marjlar nedeniyle yatrmlarn azalmasn ve
çevre ve insan sal nedeniyle yürürlüe konan yasal düzenlemeleri sralyabiliriz.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 67

En yüksek rafinaj kapasitesine sahip be ülke ise Amerika Birleik Devletleri, Çin,
Rusya, Japonya ve Güney Kore’dir.
OECD ülkelerinde 2011 ylndaki ham petrol ileme verileri incelendiinde 2010
ylana göre %0,8 düü göstermitir. OECD ülkeleri dndaki ülkelerde ise rafinaj
kapasitesinin bir önceki yla göre %1,8 art göstererek son on ylda en yüksek
seviyeye ulatn görmekteyiz. OECD dndaki gelimekte olan ülkelerde rafinaj
sektöründeki büyüme eilimi bir hayli dikkat çekicidir.
Önümüzdeki dönemde rafineri saysnda azalma beklenirken, özellikle Asya’da
gerçekletirilen rafineri yatrmlar nedeniyle rafinaj kapasitesinde art
beklenmektedir. Avrupa ve Kuzey Amerika’da ise benzine olan talebin dümesi
rafinerilerin kapanmasn gündeme getirebilecektir.
3.2.Türkiye’deki Gelimeler
Türkiye’de, ETKB tarafndan yaplan projeksiyonlara göre 2020 yl için petrol
talebinin, 2000 ylndaki kullanma göre iki kat artmasna karn toplam enerji tüketimi
içindeki paynn %40,6’dan %26’5’e dümesi, doal gazn paynn ise %16’dan
%26,7’ye yükselmesi beklenmektedir.
Tablo 3.5. Türkiye Genel Enerji Tüketiminde Kaynaklarn Paylar
Kaynak Paylar (%)
2000 2010 2020
Petrol 40,6 25,9 26,5
Doal gaz 16,0 34,9 26,7
Kömür 30,4 28,5 42,9
Hidroelektrik 3,0 4,1 4,2
Dier 10,0 6,6 3,9
Kaynak: ETKB
Ülkemizde, 2010 ylnda, birincil enerji tüketiminde petrolün pay %26,7, doal gazn
pay ise %35 olmutur. htiyaç duyulan petrolün %91’i, doal gazn ise %98,2’si ithal
edilmitir.
3.2.1. Petrol ve Doal Gaz Arama Faaliyetleri
1926 ylnda çkartlan 791 Sayl “Petrol ve Altn letme” Yasas’ndan sonra 1935
ylnda petrol arama görevi bu yasa ile Maden Tetkik Arama Enstitüsü’ne (MTA)
verilmitir. letmeye uygun ilk petrol kuyusu, 1948 ylnda MTA tarafndan Batman
yöresinde bulunmutur. Bu yllarda çok uluslu irketler Türkiye’de yatrm yapmak
yerine, ithal ettikleri petrol ürünlerini pazarlayp satmay tercih etmilerdir. Daha
sonralar 791, 2189 ve 2804 sayl petrol yasalarndan ikâyetçi olan yabanc petrol
irketleri, Max W. Ball’n önerileri dorultusunda hazrlanan son derece liberal olan
1954 tarih ve 6326 sayl Petrol Yasas ile Türkiye’de petrol ile ilgili her türlü faaliyeti
yürütme olana bulmulardr.
68
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

1954 ylnda bu yasa ile Türkiye’de petrol ve doal gaz kaynaklarnn aranmas,
üretilmesi, rafinaj, tanmas ve pazarlanmas yoluyla ülke ekonomisine katk
salama görevi Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl’na (TPAO) verilmitir.
TPAO; Dünya’daki tüm petrol irketlerinde olduu gibi, TÜPRA, BOTA, POA,
DTA, GSA ve PRAGAZ ile entegre bir yapda oluturulmutur. Ancak 1983
ylndan sonra özelletirmelere hazrlk amacyla bu zincirleme yap parçalanarak
TPAO, yalnzca hidrokarbon arama ve üretiminden sorumlu petrol irketine
dönütürülmütür. Böylece TPAO petrol ürünlerinin datm ve pazarlanmasndan
salanan kar ilevinden mahrum braklmtr.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Tekilat ve Görevleri Hakknda Kanunda yaplan
deiiklik ile yeniden yaplandrlmtr. Konuya ilikin düzenleme, Resmi Gazete'nin
02 Kasm 2011 mükerrer saysnda yaymlanmtr. Buna göre, Petrol leri Genel
Müdürlüü bal kurulu olarak kapatlm, bakanlk merkez tekilat içinde bir genel
müdürlük haline getirilmitir.
3.2.2. Türkiye Ham Petrol ve Doal Gaz Rezervleri
Türkiye’de 2011 yl sonu itibariyle 45,4 milyon ton kalan üretilebilir ham petrol ve 7,2
milyar m 3 doal gaz rezervi bulunmaktadr.
Tablo 3.6. 2011 Yl Türkiye Ham Petrol Rezervleri
Kaynak: TPAO
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 69

Tablo 3.7. 2011 Yl Türkiye Doal Gaz Rezervleri
3.2.3. Türkiye’de Arama-Üretim
Kaynak: TPAO
Türkiye’de 1934 – 2011 döneminde, toplam 4103 adet kuyu açlm olup yaklak
7,65 milyon metre sondaj yaplmtr.
1651
1934-2011 YILSONU TBARYLE TÜRKYE'DE AÇILAN
PETROL VE DOAL GAZ KUYULARI
1688
ARAMA
TESPT
ÜRETM
764
TOPLAM:4103Adet–7.646.625,68m.
ekil 3.8.Türkiye’de Açlan Petrol ve Doal Gaz Kuyular
1989 – 2011 döneminde yllar itibariyle Türkiye’de üretilen ham petrol ve doal gaz
miktarlar, aadaki grafiklerde görülmektedir.
70
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

1989 – 2011 HAM PETROL ÜRETM
Milyon ton
4,5
4,5
4
3,5
3
2,5
2,4
2
1,5
1
0,5
0
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
ekil 3.9.Türkiye’de Ham Petrol Üretimi
1989 – 2011 DOAL GAZ ÜRETM
Milyon m 3
1200
1000
800
793
600
400
200
0
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
ekil 3.10.Türkiye’de Doal Gaz Üretimi
2011 ylnda toplam 2,4 milyon ton petrol ve 793 milyon m 3 doal gaz üretilmi olup,
günümüze kadar toplam 137,9 milyon ton petrol ve 12,8 milyar m 3 doal gaz üretimi
gerçekletirilmitir.
Son on ylda Türkiye petrol üretiminde %4 orannda düü gözlenmitir. Türkiye’de
yeni petrol sahalarnn kefedilmesi ve ikincil üretim yöntemlerinin gelitirilmesi ile
üretim düü hz ksmen engellenmitir. 2011 ylnda 2010 ylna oranla %5’lik bir
düü kaydedilmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 71

Türkiye’de 2011 ylnda 132 petrol sahasndan 2.367.251 ton (17.309.449 varil) ham
petrol ve 72 doal gaz sahasndan ise; 793.397.572 m 3 doal gaz üretimi
gerçekletirilmitir.
irket Ticari Unvan
Üretim (Ton)
TPAO
% 71
TPAO ve Ort.
% 8
TPAO
NTP
1.681.838
327.453
NTP
% 14
TPAO ve Ort.
(NTP, TWY, AOI,TPIC)
TAT – DMLP
186.423
129.917
TAT-DMLP
% 5
AME ve Ort. + Dier irketler
41.620
AME+ORTAK
% 2
Toplam
2.367.251
ekil 3.11. 2011 Yl Ham Petrol Üretiminin irketler Baznda Dalm
Kaynak: Petrol leri Genel Müdürlüü
2011 ylnda üretilen ham petrolün, %79’unu oluturan 1,9 milyon tonu TPAO,
%21’ini oluturan 0,5 milyon tonunu ise özel irketler üretmitir.
irket Ticari Unvan
TPAO
Üretim
(Milyon m³) m
175
TPAO
% 22
TGT-PIN
% 29
TGT - PIN
232,1
AOI - TPAO
TPAO-TWY-PO-FNV
93,3
188,3
TEM-EEP-PTK
% 6
NTP
AOI-PPG+DER
TEM-EEP-PTK
Toplam
30,7
28
45,7
793,4
TPAO-TWY-
PO-FNV % 24
NTP
% 4
AOI-PPG-
DER
% 4
AOI-TPAO
% 12
ekil 3.12. 2011 Yl Doal Gaz Üretiminin irketler Baznda Dalm
Kaynak: Petrol leri Genel Müdürlüü
72
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2011 ylnda üretilen 793,4 milyon m 3 doal gazn, % 40’n oluturan 317,7 milyon
m3’nü TPAO, % 60’n oluturan 475,7 milyon m 3 ’nü ise özel irketler üretmitir.
Türkiye’de 2011 ylnda “petrol hakk sahibi irketler” tarafndan 81 adet arama
(146.346 m), 26 adet tespit (39.905,50 m) ve 63 adet üretim (111.698 m) kuyusu
sondaj olmak üzere toplam 170 adet sondaj gerçekletirilmi olup, bu kuyularda
toplam 297.949,50 m sondaj yaplmtr.
2011 ylnda Türkiye’de, 47 6/30 ekip/ay jeoloji ve 22.393 adet jeofizik saha
çalmalar (istasyon gravite-manyetik etüt) gerçekletirilmitir. Bu çalmalarda;
karalarda 3.158 km 2 boyutlu ve 1.427 km 2 3 boyutlu sismik profil çalmalar
yaplrken; denizlerde ise 12.300 km 2 boyutlu ve 2.139 km 2 3 boyutlu sismik profil ve
ayrca 16.127 km havadan manyetik veri toplama çalmalar gerçekletirilmitir.
2011 ylnda Türkiye’de açlan toplam 170 adet kuyudan 44 adedi petrollü, 21 adedi
gazl ve 105 adedi kuru kuyu olarak tamamlanm olup, 23 adet kuyudaki çalmalar
ise 2012 ylnda devam etmektedir.
2011 yl sonu itibariyle Türkiye’de 25 adet yerli ve 25 adet yabanc olmak üzere
toplam 50 adet irket arama ve/veya üretim faaliyetinde bulunmutur.
PETROL ARAMA - ÜRETM RKETLER
ekil 3.13. 2011 Yl Petrol Arama - Üretim irketleri
Kaynak: Petrol leri Genel Müdürlüü
Türkiye’de 2011 yl sonu itibariyle, 380 adet arama ruhsat, 81 adet isletme ruhsat
ve 5 adet jeolojik istikaf müsaadesi mevcuttur. 2011 yl içinde toplam 141 adet
arama ruhsat müracaatnda bulunulmu, bunlardan 74’üne ruhsat verilmitir.
Arama ruhsatlarnn 2011 yl sonu itibariyle yerli ve yabanc irketlere göre dalm
aada görülmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 73

2011 YILI SONU TBARYLE YERL VE YABANCI
RKETLERE GÖRE ARAMA RUHSATLARININ DAILIMI
TPAO
%1
3
%25
99
TPAO & ORTAKLARI
YABANCI
YERL
YERL + YABANCI
139
%38
18
%9
121
%27
.
ekil 3.14. Türkiye’de Yerli-Yabanc irketlere göre Arama Ruhsatlar
Kaynak: Petrol leri Genel Müdürlüü
Karadeniz’de Petrol Aramalar
TOPLAM: 380 Adet – 366 521 km²
Karadeniz’de 2004-2011 yllarnda yaplan ve halen sürdürülen youn sismik
program, bu bölgeyi büyük petrol irketlerinin ilgi oda haline getirmitir. Brezilya
millî petrol irketi Petrobras ile 2006 ylnda Sinop ve Krklareli açklarnda ortaklaa
derin deniz aramas yapmak ve ABD petrol irketi Exxon Mobil ile de 2008 ylnda
Karadeniz’in derin alanlarnda arama yaplmas amacyla Arama-Üretim Anlamalar
imzalanmtr. Karadeniz’in orta kesiminin derin alanlarnda petrol aramalarn ilk kez
balatacak olan dünyann 2. en büyük Sondaj Platformu "LeivEiriksson", TPAO-
Petrobras-Exxon Mobil ortaklndaki ruhsatta, Sinop–1 isimli kuyunun sondajna
2200 m. su derinliinde 26 ubat 2010 tarihinde balanm ve 3 Austos 2010
tarihinde 5531 m. son derinlikte bitirilmi ve Hidrokarbon açsndan olumlu bir sonuç
açklanmamtr.
Ayn platform Sinop–1 kuyusunun bitirilmesinden sonra Orta Bat Karadeniz’in derin
alanlarnda TPAO’nun tamam kendisine ait ruhsatnda son derinlii 5.500 m. olarak
planlanan Yasshöyük–1 kuyusunun sondajna 9 Austos 2010 tarihinde balamtr.
Chevron ile ortak Yasshöyük–1 Kuyusu 28 Kasm 2011 tarihinde ’’ Gaz Emareli Kuru
Kuyu ‘’ olarak terk edilmitir. Buradan ayrlan LeivEiriksson tamam TPAO’ya ait
ruhsat alannda 1802 m. su derinliinde Sürmene–1 kuyusunun sondajna 08 Kasm
2011 tarihinde balamtr. Kuyu 4830 m. ye kadar sondaja devam etmi ve baz
teknik sorunlar çkmas üzerine 03 ubat 2011 de “Geçici Terk” edilmitir.
Karadeniz’deki arama faaliyetleri kapsamnda Exxon Mobil Deepwater Champion
isimli platformu getirerek 23 Mays 2011 de Kastamonu-1 kuyusunda sondaja
balamtr. Kuyuda 5272 m. de sondaja son verilerek 15 Eylül 2011 tarihinde terk
edilmitir. Deepwater Champion buradan ayrlarak daha önce TPAO tarafndan
geçici terk edilen Sürmene–1 kuyusuna gelerek eski kuyuya giri yaplm ve yeniden
74
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

sondaj faaliyetlerine balamtr. Sürmene-1/RE kuyusunda sondaj 5648 m. de
tamamlanarak DWC sondaj gemisi 22.12.2011 tarihinde Exxon Mobil’e devredilmitir.
TPAO 23.04.2012 tarihinde B. Karadeniz’de 85 m. su derinliinde masraflarnn
tamam kendisine ait olmak üzere Istranca-1 nolu kuyunun sondajna balam olup
halen sondaj devam etmektedir.
TPAO Karadeniz’deki pahal ve riskli yüksek teknoloji gerektiren yatrmlarn
dünyann dev irketleriyle yapt anlamalarla yerine getirmektedir. Bu anlamalarda
esas olarak Arama Yatrmlarnn yabanc ortaklar tarafndan yaplmasn salamak
hedeflenmektedir.
1970'li yllardan bugüne kadar Karadeniz’de yaplan sismik çalmalar ve açlan
kuyular dikkate alndnda 2012 yl sonuna kadar yaklak olarak toplam 4,6 milyar
dolarlk yatrm yaplmtr. Kuyularn her birisi yaklak 250 milyon dolara mal
olmaktadr. Esas harcama üretim aamasnda olacaktr ve her bir sahada üretim için
8–10 milyar dolar yatrm gerekecektir.
Bat Karadeniz
Karadeniz karasularmz içerisinde 2004 ylnda Akçakoca, Ayazl, Akkaya ve Dou
Ayazl sahalarnda doal gaz kefi gerçekletirilmitir. Ayazl, Akkaya ve Dou Ayazl
sahalar üretime alnmtr. TPAO- Petrol Ofisi-STRATIC ve TIWAY OIL ortaklnda
günde yaklak 160 bin m 3 gaz üretimi devam etmektedir. Arama ve Tespit Kuyular
kapsamnda 2011 ylnda Akçakoca-5 ve G.Akçakoca-1 kuyular açlmtr. Toplam
üretim 780 milyon m 3 olarak gerçeklemitir.
Akdeniz
TPAO ile KKTC Ekonomi ve Enerji Bakanl arasnda 02.11.2011’de KKTC’nin kara
ve deniz alanlarnda sahip olduu ruhsat alanlarn kapsayan bir “Petrol Sahas
Hizmetleri ve Üretim Paylam Sözlemesi” imzalanmtr. Bu kapsamda Kbrs Kara
Alannda Türkyurdu-1 arama Kuyusunun sondaj devam etmektedir.
Ayrca, 23.11.2011 tarihinde TPAO ile Shell Upstream Turkey arasnda Akdeniz
Bölgesi Antalya deniz alanlarndaki arama ruhsatlarnda ortak iletme anlamas
imzalanmtr. Çalmalar devam etmektedir.
Ege
Ege Denizinde Gökçeada’da, Gökçeada-1 nolu Arama Kuyusu açlmtr. Kuyu 2987
m. son derinlikte ekonomik keif yaplmadan terk edilmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 75

3.2.4. Petrol ve Doal Gaz Tüketimi
3.2.4.1. Petrol Tüketimi
ekil 3.15. 2000-2011 Yllar Petrol Tüketimi
Kaynak: TPAO
Türkiye’nin petrol tüketiminde 2000-2008 yllar arasnda çok büyük deiiklikler
olmamtr. Ancak, 2009 ylnda yaanan kriz nedeniyle petrol tüketiminde yaklak
%30 civarnda azalma olmutur. 2000 ylnda toplam enerji tüketimi içinde petrolün
pay %40,6 civarnda iken 2010 ylnda bu oran %29’lara dümütür.
3.2.4.2. Doal Gaz Tüketimi
Türkiye’de doal gaz tüketimi 1987 ylndan bu yana sürekli artan bir eilim içindedir.
Doal gaz tüketimi 2011 yl sonunda 44,1 milyar m 3 ’e ulamtr. Doal gaz tüketim
miktarnn, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yaplan projeksiyona göre,
2015 ylnda 51,4 milyar m 3 ’e, 2020 ylnda 59,3 milyar m 3 ’e çkaca tahmin
edilmektedir.
Türkiye 2011 yl genel enerji tüketimi içinde doal gaz %31 pay ile birinci srada yer
almaktadr. Böylece, Türkiye ‘de doal gaz tüketimi son 10 ylda yaklak 2,3 kat
artmtr. Artan talebin en büyük bölümünü, elektrik enerjisi üretimi için doal gaz
tüketimi oluturmaktadr. 2011 yl ulusal doal gaz tüketiminin sektörel dalm;
elektrik %48, sanayi %26 ve snma %26 (konut, ticarethane, resmi daire, tarmormanclk,
hayvanclk ve benzeri dier sektörler) aadaki Grafik’te görülmektedir.
76
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ekil 3.16. 2011 Yl Doal Gaz Sektörel Tüketim Paylar
Kaynak : EPDK
2011 yl tüketim tahmini 26.01.2011 tarih ve 3055/6 sayl EPDK Kurul Kararyla 39
milyar Sm 3 olarak ilan edilmitir. Ancak 2011 ylnda k artlarnn ar geçmesi
nedeniyle doal gaz tüketiminin, tahmin edilen tüketim miktarn %13,19 aarak 44.1
milyar Sm 3 olarak gerçekletii görülmütür. 2011 yl ulusal doal gaz sektörel
tüketim miktarlar Tablo 3.8’de verilmektedir.
Doal gaz sektörel tüketimlerinin 2010 ve 2011 yllar karlatrlmasna ilikin Tablo
ve Grafikler aada gösterilmektedir.
Tablo 3.8- 2010-2011 Yllar Sektörel Tüketim Verileri Karlatrlmas
Elektrik Üretimi Sanayi Isnma Amaçl Toplam
2010 Yl Sektörel
Tüketim Miktar
(Sm 3 )
2011 Yl Sektörel
Tüketim Miktar
(Sm 3 )
2010 Ylna Göre
Tüketim Miktar
Deiimi
2010 Yl Sektörel
Tüketim Pay
(%)
2011 Yl Sektörel
Tüketim Pay
(%)
2010 Ylna Göre
Tüketim Pay Deiimi
19.697.875.764 10.158.755.939 7.591.114.392 37.447.746.095
21.142.329.336 11.682.473.969 11.320.777.524 44.145.580.829
+ 1.444.453.572 + 1.523.718.030 + 3.729.663.132
52,60 27,13 20,27 % 100
47,89 26,46 25,65 % 100
- 4,71 - 0,67 + 5,38 -
Kaynak : EPDK
+
6.697.834.733
Yukardaki tablodan görüldüü üzere, 37,447 milyar Sm 3 doal gazn tüketildii 2010
ylna göre; snma amaçl kullanmda yaklak 3,73 milyar Sm 3 , sanayi kullanmnda
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 77

1,52 milyar Sm 3 ve elektrik üretiminde ise 1,44 milyar Sm 3 ’lük artlar sonucunda,
2011 ylnda ulusal doal gaz tüketim miktar, toplam 6,69 milyar Sm 3 olmak üzere
%17.88 artla yaklak 44,145 milyar Sm 3 olarak gerçeklemitir.
2011 yl doal gaz sektörel tüketimlerindeki oransal deiimler incelendiinde;
sanayi tüketiminde önemli bir deiimin olmad, ancak snma amaçl tüketimin
%5,38 artt, elektrik üretimindeki orann ise % 4,71 azald tespit edilmitir. Bu
oransal azalmaya ramen elektrik üretiminde tüketilen doal gazn geçmi yllarda
olduu gibi %50’lere varan orann koruduu ve miktar olarak art gösterdii, bu
durumun ise doal gazn elektrik üretiminde tüketilen paynn azaltlmas yönünde
acil önlemler alnmas gerektii gerçeini bir kez daha ortaya koymaktadr. EPDK
tarafndan yaplan tahminlere göre 2012 yl doal gaz tüketiminn 48,5 milyar Sm 3
olmas beklenmektedir.
3.2.5. thalat
Yerli üretimin çok kstl olmas nedeniyle doal gaz tüketiminin tamamna yakn
ithalatla karlanmaktadr. Bu açdan, doal gaz sektöründe; arz güvenliinin
salanmas ve rekabet koullarnn saland bir ortamn oluturulmas
gerekmektedir. Tüketicilere tedarikçilerini serbestçe seçme olana tannarak doal
gazn sürekli ve ekonomik olarak tüketicilerin kullanmna sunulmas sektörün
öngörülen yapya kavuturulmasnda önemli bir rol oynamaktadr.
Tablo 3.9. 2005-2011 Yllar Bota Doal Gaz thalat Miktarlar
(milyon m 3 9155 kcal/m 3 ’e baz)
(*) 1998 ylndan itibaren Turusgaz ve 2003 ylndan itibaren Mavi Akm vastas ile alnan miktarlar da
dahildir.
Kaynak: ETKB
Doal gaz piyasasnn rekabete açlabilmesi ve 4646 Sayl Kanun’un BOTA’n
Pazar payn %20’ye çekmeyi amaçlayan sözlesme devir hedefi kapsamnda; 30
Kasm 2005 tarihinde alm sözlesmelerinin üçüncü taraflara devrine iliskin
gerçeklestirilen doal gaz alm satm sözlesmeleri devir ihalelerinde, 18 Subat 1998
78
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

tarihli sözlesmenin devri için en uygun teklif sralamasnda 1. srada yer alan Shell
Enerji A.S.’nin 250 milyon m 3 /yl miktarna ilikin sözlesme devri 19 Aralk 2007
tarihinde, 2. srada yer alan Bosphorus Gaz Corporation A.S.’nin 750 milyon kontrat
m 3 /yl miktarna iliskin sözlesme devri 3 Ocak 2009 tarihinde, 3. srada yer alan
Enerco Enerji Sanayi ve Ticaret A.S.’nin 2,5 milyar m 3 /yl miktarna ilikin sözleme
devri 1 Nisan 2009 tarihinde ve 4. srada yer alan Avrasya Gaz A..’nin 500 milyon
m 3 /yl miktarna ilikin sözleme devri 1 Nisan 2009 tarihinde yürürlüe girmitir.
Böylece 4 özel tedarikçi irket toplam 4 milyar m 3 ’lük doal gaz ithalat ve toptan
sat faaliyetine balamtr.
Tablo 3.10. Doal Gaz Alm Anlamalar
Kaynak : BOTAŞ
Rusya’yla 1986 ylnda imzalanan yllk 6 milyar m 3 (plato) miktarndaki ilk alm
anlamasnn ardndan, arz kaynaklarnn çeitlendirilerek arz güvenliinin ve
tedarikte esnekliin artrlmas amacyla 1988 ylnda imzalanan alm anlamas
kapsamnda 1994 ylndan itibaren Cezayir’den, 1995 ylnda imzalanan alm
anlamas kapsamnda ise 1999 ylndan itibaren Nijerya’dan LNG almna
balanmtr. Artan tüketim miktarnn karlanabilmesi amacyla imzalanan dier alm
anlamalar kapsamnda srasyla Rusya (lave Bat Hatt), ran ve Rusya (Mavi Akm
Hatt)’dan doal gaz almna devam edilmitir.
12.03.2001 tarihinde imzalanan alm anlamas kapsamnda 2007 ylndan itibaren
Azerbaycan’dan da gaz almna balanmtr. Böylece mevcut durum itibariyle
Türkiye, 1999 ylnda imzalanmakla birlikte henüz devreye girmedii için toplama
dahil edilmeyen Türkmenistan anlamas hariç olmak üzere, 5 farkl ülkeden uzun
dönemli doal gaz alm anlamalar kapsamnda doal gaz ithalat
gerçekletirmektedir.
Rusya'dan alnan ve Trakya'dan gelen ''Bat Hatt'' olarak isimlendirilen 6 milyar
Sm 3 /yl olan kontratn BOTA tarafndan ''istenilen indirim oranlarnn olumamas''
nedeniyle sonlandrlmtr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 79

ekil 3.17. 2011 Yl Ülkelere Göre Doal Gaz thalatnn Yüzde Pay
Kaynak: EPDK
2011 yl ithalat miktar 2010 ylna göre %15 artm olup, ran’dan ve Spot LNG
ithalatnda düü görülürken, Rusya’dan yaplan ithalatta art olmutur. thalatta
Rusya’nn arln koruduu görülmektedir.
3.2.6. hracat
thal edilmi veya yurt içinde üretilmi doal gazn yurt dna ihraç edilebilmesi
faaliyeti, EPDK’dan ihracat lisans alm olan tüzel kiiler tarafndan
gerçekletirilebilmektedir.
2011 ylnda EPDK’ya 2 adet ihracat lisans bavurusu yaplm olup, söz konusu
bavurularn 2012 yl içerisinde sonuçlandrlmas öngörülmektedir.
2009 yl itibariyle sadece BOTA’n ihracat lisans bulunmakta olup, söz konusu
lisans Türkiye-Yunanistan boru hatt vastasyla 06.04.2004 tarihinden itibaren 10 yl
süre ile Yunanistan’a doal gaz ihraç etme yetkisini kapsamaktadr.
Tablo 3.11. Yllar tibaryla Doal Gaz hracat Miktarlar (Milyon Sm³)
YIL
TOPLAM
2007 31
2008 436
2009 709
2010 649
2011 714
Kaynak: EPDK
3.2.7. Doal Gaz Depolama
18.04.2001 tarih ve 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu, doal gaz ithal eden
irketlerden ithal ettikleri doal gazn %10’unu yurtiçinde depolama konusunda,
80
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

depolama irketleriyle anlama yapmas artn aramaktadr. Ayrca, doal gazn
toptan satn yapacak olan irketlerin de gerekli depolama önlemlerini almalar
zorunlu tutulmutur.
TPAO’nun Trakya’daki Kuzey Marmara ve Deirmenköy doal gaz üretim
sahalarndaki mevcut doal gazn tüketilmesi sonras yer alt doal gaz depolama
tesisi olarak kullanlmasna ilikin olarak BOTA ve TPAO arasnda 21 Temmuz
1999’da Doal Gaz Depolama ve Yeniden Üretim Hizmetleri Anlamas
imzalanmtr. Türkiye’nin, ilk yer alt doal gaz depolama tesisleri olan Silivri’deki
Kuzey Marmara ve Deirmenköy yer alt doal gaz depolama tesisleri Nisan 2007’de
iletmeye açlmtr. TPAO’nun sahip olduu 2,661 milyar Sm 3 kapasiteli Silivri-
Deirmenköy Doal Gaz Depolama Tesislerinin depolama ve günlük geri üretim
kapasitesinde art salanmas ve yeni depolama sahalarnn depolama sistemine
dahil edilmesine yönelik proje çalmalar youn bir ekilde sürdürülmektedir.
ki aamal olarak yürütülen depolama kapasite artrm projeleri kapsamnda, ilk
aama olarak 2014 yl sonunda devreye girecek tesis ile depolama kapasitesinin
2,841 Milyar Sm 3 ’e ve günlük geri üretim kapasitesinin günlük 25 Milyon Sm 3 ’e
artrlmas hedeflenmektedir. kinci aamada, 2016 yl sonunda devreye girmesi
hedeflenen tesis ile mevcut depolama kapasitesinde bir deiim olmayacak ancak
her iki sahadan günlük azami 50 Milyon Sm 3 gaz BOTA ana iletim hattna
verilebilecektir.
TPAO’nun 2,661 Milyar Sm 3 ’lük gaz deposunun 2,1 milyar Sm 3 ’ü BOTA’n
kullanmna tahsis edilmitir. Geriye kalan 561 milyon Sm 3 ’lük kapasitenin EPDK’nn
ithalat ve/veya toptan sat lisansna sahip firmalara eit ve tarafsz bir biçimde
kullandrlmas için mevzuat çalmalar yaplm, bu kapsamda Türkiye’nin ilk yeralt
doal gaz deposu olma özellii tayan tesislerin kullanm esaslarn belirleyen
Yönetmelik ve Yönetmelie uygun olarak hazrlanan Kullanm Usul ve Esaslar
hazrlanm ve 06.04.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yaymlanmtr. TPAO’nun 561
Milyon Sm 3 ’lük kapasitesine ithalat ve/veya toptan sat lisansna sahip 7 firmadan
(Enerco Enerji, Shell Enerji, Avrasya Gaz, Enerjisa, OMV, EWE, Aygaz) toplamda
yaklak 75 milyon Sm 3 ’lük kapasite talep bavurusu gelmi, TPAO tüm firmalarn
kapasite talep bavurusunu onaylayarak 1 Haziran 2012 tarihinden itibaren BOTA
dndaki firmalarn gazn depolamaya balamtr.
Bunun yan sra Tuz Gölü Havzas’nda oluturulacak tuz domlarnn doal gaz yer
altnda depolamak amacyla kullanm için gelitirilen Tuz Gölü Doal Gaz Yer Alt
Depolama Projesi’nin mühendislik çalmalarna Temmuz 2000’de balanmtr.
BOTA’n 2010 ylnda çkt yapm ihalesi sonuçlanm olup, ekonomik açdan en
elverili teklifi veren China Tianchen Engineering Corporation firmas ihaleyi
kazanmtr.
BOTA, Tuz Gölü’nde toplam 1,478 milyar m 3 kapasiteli doal gaz yer alt depolama
tesisi kurmak için youn hazrlk çalmalar yapmaktadr. Bölgede ina edilecek
depolardan ilkinin 2015 ylnda, dierinin ise 2018 ylnda iletmeye alnmas
planlanmaktadr. 2015 ylnda tamamlanacak projeyle ilk planda Tuz Gölü’nün altna
1 milyar m 3 doal gaz depolanacak ve ihtiyaç olmas halinde depodan sisteme
günlük 40 milyon m 3 doal gaz verilebilecektir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 81

BOTA tarafndan, Tuz Gölü Doal Gaz Yeralt Depolama Projesi ile doal gaz
sisteminin arz talep dengelenmesi, özellikle Orta Anadolu bölgesinin pik çekilerinin
karlanmas, önümüzdeki yllarda ortaya çkacak olan doal gaz arz açna çözüm
getirilmesi ve doal gaz boru hatlarnn çalma sisteminin optimizasyonunu
hedeflenmektedir
Tablo 3.12. Depolama Faaliyetine likin Veriler
RKET ADI LSANS SÜRES DEPOLAMA
TESSLER
DEPOLAMA
KAPASTES
BOTA
04.04.2003 tarihinden Marmara Erelisi/Tekirda 255.000 m 3 LNG
(LNG)
itibaren 10 yl
(85.000 m 3 x 3)
EGE GAZ A.. 04.04.2003 tarihinden Aliaa/zmir 280.000 m 3 LNG
(LNG)
TPAO
(DOAL GAZ)
BOTA
(DOAL GAZ)
itibaren 30 yl
18.04.2003 tarihinden
itibaren 30 yl
27.06.2007 tarihinden
itibaren 30 yl
Kaynak: EPDK
(140.000 m 3 x 2
Silivri/stanbul 2.661.000.000 m 3
Sultanhan/Aksaray 1.478.000.000 m 3
4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu ile doal gaz piyasasnda serbestleme
hedeflenmitir. 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu hukuki olarak BOTA’n tekel
konumunu ortadan kaldrmtr. Kanunda öngörüldüü üzere ehir içi datm
lisanslar için EPDK tarafndan ihaleler düzenlenmektedir.
2011 ylnda dünyada LNG talebinde art gözlenmitir. Özellikle Japonya’da
meydana gelen deprem ve tsunamiye bal olarak ortaya çkan nükleer enerji
kayplarnn LNG ile karlanmas, ayrca Çin ve Hindistan’daki ekonomik büyümeye
bal olarak LNG taleplerinin artmas gibi nedenler LNG talebinde ve dolaysyla LNG
fiyatlarnda arta neden olmutur. Öte yandan Japonya’daki depremler sonrasnda
meydana gelen nükleer sznt ile özellikle Uzakdou’da denize radyasyonlu su
szmas neticesinde LNG tankerlerinin sigorta primlerinin ve kiralarnn artmas da
LNG maliyetlerini dolaysyla da LNG fiyatlarn artrmtr.
LNG fiyatlarndaki artn, ülkemizde gerçekletirilen LNG ithalatnda düüe sebep
olduu düünülmektedir.
2008 ylnda LNG tüketiminin %14,9’unun BOTA tarafndan karland, 2009
ylnda bu orann %15,8’e yükseldii ve 2010 ile 2011 yllarnda ise %13’lere dütüü
görülmektedir. Ayn ekilde Ege Gaz A..’nin ilk defa 2009 ylnda getirdii LNG ile
ulusal doal gaz tüketiminin %1,5’ini karlad, 2010 ylnda bu orann %8,1’e
çkt, 2011 ylnda ise %2’ye dütüü görülmektedir.
1994 ylnda devreye alnm olan ve halen BOTA mülkiyet ve iletmesinde olan
Marmara Erelisi ve 2001 ylnda zmir Aliaa’da kurulan ve 2006 ylnda
kullanlmaya balanan EGEGAZ irketine ait LNG Terminalleri, ithal edilen LNG’nin
gazlatrlarak sisteme verilmesinde ve doal gazn en fazla tüketildii pik kullanm
dönemlerinde azami çekileri düzenleyerek talep deiimlerinin karlanmasnda
kullanlmak üzere kurulmu olan tesislerdir. Dier taraftan, ina edilecek olan gerek
yeralt doal gaz depolama tesislerinde gerekse LNG tesislerinde depolama
82
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

faaliyetinde bulunmak amacyla 2011 yl içinde de EPDK’ya yaplm lisans
bavurular bulunmaktadr.
3.2.8. Uluslararas Boru Hatt Projeleri
Dünya petrol rezervlerinin yüzde 65’i ve doal gaz rezervlerinin yüzde 71’i Türkiye’yi
çevreleyen Hazar Havzas ve Ortadou ile Rusya Federasyonu’nda bulunmaktadr.
Gelecek 20 yl içerisinde yaklak yüzde 40 orannda artmas beklenen dünya enerji
tüketiminin büyük bir bölümünün içinde bulunduumuz bölgeden karlanmas
öngörülmektedir. Orta Asya’daki rezervler dünya enerji talebini karlamada önemli
bir alternatif kaynak olarak ortaya çkmaktadr. Türkiye, gerek corafi, gerekse
jeopolitik konumu ile Orta Dou ve Orta Asya’nn üretiminin dünya pazarlarna
ulamasnda hem köprü, hem de terminal olma özellii tamaktadr.
Ülkemizin bu konumunu güçlendirme hedefi dorultusunda yürüttüü uluslararas
projeler:
Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Ana hraç Boru Hatt
Dou-Bat Enerji Koridorunun en önemli bileenini oluturan Bakü-Tiflis-Ceyhan
(BTC) Ham Petrol Ana hraç Boru Hatt, 4 Haziran 2006 tarihinde Ceyhan hraç
Terminali’nden yüklenen ilk petrol tankeri ile iler hale gelmi ve bata Azeri petrolü
olmak üzere, Hazar Bölgesi’nde üretilecek petrolün uluslararas pazarlara
tanmasna balanmtr. 2006’dan bugüne kadar, yükleme yaplan petrol miktar
2011 yl Haziran ay itibaryla 1.222 milyar varili am olup yüklenen bu petrol 1572
tankerle tanmtr. Söz konusu hattn kapasitesi Mart 2010 tarihi itibaryla 1,2
milyon varil/güne çkarlm olup, Sangaçhal/Bakü yükleme tesislerinden yaplan
yüklemeye göre ortalama günlük 650-700 bin varil petrol hattan tanmaktadr. 2008
yl Ekim ayndan 2009 yl sonuna kadar Kazak petrolü tanm, 2010 yl Mart
ayndan itibaren ise Türkmen petrolü BTC Ham Petrol Ana hraç Boru Hatt ile dünya
pazarlarna ulatrlmaktadr.
Samsun-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt
Halihazrda yllk yaklak 150 milyon ton tehlikeli yük boazlarmzdan geçmektedir.
Türk Boazlar Karadeniz’e ileride inecek petrolü emniyetli olarak daha fazla
tayamayacak durumdadr. Boazlardaki tehlikeli yük trafiini azaltmay hedefleyen
Samsun-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt, Kuzey-Güney Enerji Koridorunun da ana
öesi olmak üzere tasarlanmtr.
2011 yl Mart aynda Rusya ile gerçekletirilen Karma Ekonomik Komisyonu
toplantlarnda sözkonusu proje ile ilgili müzakerelere devam edilmitir. Projenin
hayata geçirilmesi için Teknik heyetlerin çalmalar sürmektedir.
Yine, 6 Austos 2009 tarihindeki Türkiye ve Rusya protokollerinden doal gaz
protokolü ile 14 ubat 1986 tarihli Alm ve Satm Anlamasnn, anlamann süresinin
taraflar arasnda uzatlmas, Rus doal gaznn Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden dier
hedeflere ulatrlabilmesi amacyla var olan boru hatlarnn geniletilmesine ve yeni
boru hatlarnn ina edilmesine yönelik fizibilite çalmalarnn yaplmas
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 83

hedeflenmektedir. Ayrca Türkiye, Güney Akm Doal gaz Boru Hattnn inasna
yönelik Karadeniz’deki ekonomik bölgesinde keif ve çevresel aratrmalarn
yaplmasna izin vermitir.
Hazar-Türkiye-Avrupa Doal Gaz Boru Hatt (DGBH) Projesi
BTC Hatt’na paralel olarak, Hazar Bölgesi ülkelerinde üretilecek doal gazn
Türkiye’ye, buradan da dier Avrupa ülkelerine tanmasn öngören Hazar-Türkiye-
Avrupa Doal gaz Boru Hatt (DGBH) Projesi de, Dou-Bat Enerji Koridoru
politikamzda önemli bir yere sahiptir. Bu kapsamda, Azerbaycan-Türkiye Doal gaz
Boru Hatt ile (ah Deniz Projesi, Bakü-Tiflis-Erzurum DGBH) 2007 yl Temmuz
ayndan itibaren doal gaz tedarik edilmektedir. BTE Doal gaz Boru Hatt yllk 20
milyar m3 azami tasarm kapasitesi ile sadece Türkiye’nin yurtiçi doal gaz talebinin
karlanmas açsndan deil, ayn zamanda AB’nin hzla artan doal gaz ihtiyacnn
bir ksmnn karlanmas açsndan da önemlidir.
25.10.2011 tarihinde Türkiye ile Azerbaycan arasnda, “ahdeniz 2” projesi
kapsamnda Azerbaycan'dan gaz almn ve iletimini öngören hükümetleraras
anlama imzalanmtr. Bu antlama ile Türkiye'nin hem mevcut ebekeleriyle hem
de yeni müstakil bir hatla ahdeniz 2 gazn Avrupa'ya aktarabilecek iki tane büyük
alternatif ortaya konmutur. Bu proje ile 2018'den sonra Azerbaycan doal gaznn 6
milyar m 3 Türkiye'de, 10 milyar m 3 de batda kullanlacaktr.
Türkiye-Yunanistan Doal Gaz Boru Hatt (ITGI)
2007 ylnda iletmeye alnan Türkiye-Yunanistan Doal gaz Boru Hatt ile Güney
Avrupa Gaz Ringi Projesi’nin ilk halkasn oluturmaktadr. Ülkemiz doal gaz iletim
ebekesinin komu ülkelerin altyapsyla enterkonneksiyonu gerçekletirilmi ve
ülkemiz doal gazda köprü tedarikçi konumuna gelmitir. Güney Avrupa Gaz Ringi
Projesi’nin bir sonraki aamasn ise Türkiye-Yunanistan Doal gaz Boru Hatt’nn,
Adriyatik Denizi’nden geçecek bir hat ile talya’ya uzatlmas oluturmaktadr. talya
balants ile söz konusu hat üzerinden Hazar Bölgesinden salanarak tanacak
toplam doal gaz miktarnn aamalar halinde yaklak 12 milyar m 3 /yl seviyesine
çkarlmas planlanmaktadr. Bu miktarn 3,6 milyar m 3 ’ü Yunanistan’a, 8 milyar m 3 ’ü
ise talya’ya tanacaktr.
Yunanistan-talya balantsn salayacak olan Adriyatik Denizi Geçii, Azerbaycan
ah Deniz Faz-II Aamasnn devreye alnmasyla birlikte ITGI Projesinin (ah Deniz
Faz-II üretimine bal olarak) 2018 ylnda devreye alnmas öngörülmektedir.
Nabucco Doal Gaz Boru Hatt Projesi
Ortadou ve Hazar Bölgesi doal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarna balamay
öngören Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan ve Avusturya güzergahl Doal
Gaz Boru Hatt Projesi’dir.
Yllk maksimum 31 milyar m³ kapasiteye sahip olacak olan boru hatt projesi
Avrupa’nn kaynak ve güzergâh çeitliliine önemli katk salayacaktr. Yaklak
uzunluu 4.000 km, tama kapasitesi 31 milyar m 3 yl ve yaklak yatrm maliyeti 7,9
84
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

milyar euro olan doal gaz boru hattnn 2017 ylnda ilk kapasite ile devreye alnmas
planlanmaktadr.
Nabucco Projesi Hükümetleraras Anlamas, ilgili hükümleri dorultusunda 1
Austos 2010 itibaryla yürürlüe girmi bulunmaktadr. Projenin gerçekletirilmesi
için çalmalar devam etmektedir.
Trans Anadolu Doalgaz Boru Hatt (TANAP) Projesi
ahdeniz 2 havzasndan çkarlan doalgaz Türkiye üzerinden Avrupa'ya ulatracak
Trans Anadolu Doalgaz Boru Hatt (TANAP) Projesi'nin resmi anlamas Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakan Taner Yldz ve Azerbaycan Enerji Bakan Natg Aliyev
tarafndan 25.06.2012 tarihinde imzalanmtr. Babakan Erdoan ve Azerbaycan
Cumhurbakan lham Aliyev de anlamaya ahit olarak imza atmtr.
TANAP Projesi için öngörülen 4 aamann ilki 2018'de, ilk gaz akyla
gerçekleecektir. 2020'de yllk 16 milyar metreküp, 2023'de 23 milyar metreküpe,
2026'da ise 31 milyar metreküp seviyesine ulamas hedeflenmektedir. Proje,
gelecekte Türkmen gaznn Türkiye ve Avrupa'ya iletimi için alternatif bir hat olma
özellii tamaktadr.
TANAP Projesi'nin, 6 ylda 7 milyar dolar yatrmla gerçekletirilmesi öngörülüyor.
TANAP' oluturan konsorsiyum içinde SOCAR, BOTA ve TPAO ilk ortaklar olarak
yer alyor. TANAP projesi kapsamnda Türkiye'nin BOTA ve TPAO ile beraber
hissesi yüzde 20 olacak.
Trans Anadolu Dogalgaz Boru Hatt ile Azerbaycan'dan çkarlacak doalgaz,
Gürcistan'dan geçip Türkiye üzerinden satlacak. ahdeniz 2 Konsorsiyumu'nun 16
milyar metreküplük gaznn, 6 milyar metreküplük ksm Türkiye'ye satlacak.
Projeden elde edilecek 10 milyar metreküplük doalgaz ise TANAP ile Avrupa'ya
Bulgaristan yada Yunanistan snrndan teslim edilecektir.
Trans Adriyatik DGBH Projesi (TAP Projesi)
Avrupa’ya gaz iletimi amacyla sviçre’nin EGL irketi tarafndan gelitirilen bu
projenin balangç noktas Yunanistan’n Selanik ehridir. Bu noktaya kadar Türkiye
ve Yunanistan’n mevcut altyapsnn kullanlmas öngörülmekte, Arnavutluk ve
Adriyatik Denizini geçerek talya’ya ulamas planlanmaktadr.
Projenin Temel Mühendislik çalmas Mart 2007’de tamamlanm olup, detay
mühendislik ve izinlere yönelik çalmalar sürmektedir.
EGL irketi TAP’n yannda IAP (Ionian - Adriatic Pipeline) ile Bat Balkan Koridoruna
açlm da önermekte, TAP Projesinin Türkiye - Yunanistan - talya Doal Gaz Boru
Hatt Projesi (ITGI) ile rekabet eden deil birbirini tamamlayan özellikte olduunu
vurgulamaktadr. irketimiz, TAP/IAP Projelerini, Bat Balkan/Adriyatik ülkelerine ve
özellikle Arnavutluk, Kosova, Makedonya ve Bosna-Hersek Cumhuriyetlerine de gaz
temini için deerlendirmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 85

2009 ylnda TAP kapsamnda Türk ve sviçre Enerji Bakanlklar arasnda gaz
transitinin de dahil olduu geni tabanl bir Enerji birlii Mutabakat Zapt
imzalanmtr.
Proje, ah Deniz Konsorsiyumu tarafndan doal gazn Güney Avrupa’ya
ulatrlmasnda potansiyel güzergah olarak duyurulmutur.
Irak-Türkiye Doal gaz Boru Hatt
Irak doal gaznn ülkemize ve Avrupa ülkelerine doal gaz salayacak projeler için
önemli bir kaynak olma potansiyeli dikkate alnarak 15 Ekim 2009 tarihinde Irak-
Türkiye arasnda doal gaz koridoru oluturulmasna yönelik bir mutabakat zapt
imzalanmtr. Proje ile Irak’taki sahalardan üretilecek doal gazn ilk aamada
ülkemize ve ülkemiz üzerinden Avrupa’ya, dier taraftan Ceyhan’a kurulacak LNG
terminali ile de dünya pazarlarna ulatrlmas hedeflenmektedir.
Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hatt, 27 Austos 1973 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti
ile Irak Cumhuriyeti Hükümetleri arasnda imzalanan Ham Petrol Boru Hatt
Anlamas çerçevesinde Irak’n Kerkük ve dier üretim sahalarnda üretilen ham
petrolün Ceyhan (Yumurtalk) Deniz Terminali’ne ulatrlmas amacyla ina
edilmitir. Irak ile ülkemiz arasnda 2010 yl Mart aynda süresi bitecek olan Kerkük–
Yumurtalk Ham Petrol Boru Hatt Anlamas ve ilgili anlama, protokol ve mutabakat
zabtlarnda deiiklik öngören ve bu anlamalarn süresini 15+5 yl uzatan deiiklik
anlamas 19 Eylül 2010 tarihinde Badat’ta imzalanmtr.
Irak’ta mevcut durum,ihale sürecive saha durumlarnn Türkiye için pozitif gelimesi
halinde ,orta vadede 10-12 milyar m 3 /yl gaz Türkiye’ye ve transit projelerle Avrupa’ya
ulatrlacaktr.
Msr-Türkiye (Arap) Doal Gaz Boru Hatt Projesi
Msr doal gaznn Ürdün ve Suriye üzerinden ülkemize ve ülkemiz üzerinden de
Avrupa’ya ulatrlmasn hedefleyen Arap Doal gaz Boru Hatt Projesi kapsamnda,
Suriye 2008 yl Temmuz ayndan itibaren Msr doal gazn almaya balamtr.
Yllk 10 milyar m 3 doal gaz tanmas söz konusu olan Projede, yllk 3,4 milyar
m 3 ’lük ksmnn plato döneminde Ürdün’e tahsis edilmesi, kalan 6,6 milyar m 3 ’lük
ksmnn ise Suriye üzerinden Türkiye’ye iletilmesi planlanmaktadr. 1.236 km
uzunluundaki Arap Doal Gaz Boru Hatt’nn ilk iki faz tamamen ve üçüncü faz da
yar yarya tamamlanm durumdadr. Türkiye ve Suriye arasnda 2009 ylnda
imzalanan mutabakat zabtlar çerçevesinde iki ülke doal gaz ebekelerinin birbirine
balanmas çalmalar devam etmektedir.
Hazar Geçili Türkmenistan – Türkiye – Avrupa DGBH Projesi
Türkmenistan - Türkiye - Avrupa Doal Gaz Boru Hatt Projesi ile Türkmenistan’n
güneyindeki sahalarda üretilen doal gazn Hazar geçili bir boru hatt ile Türkiye’ye
ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya tanmas amaçlanmaktadr. Bu kapsamda, 1998
ylnda Türkiye ve Türkmenistan Devlet Bakanlar tarafndan bu projenin
gerçekletirilmesine yönelik bir Çerçeve Anlamas imzalanmtr. Anlamaya göre;
86
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

30 milyar m³ Türkmen gaznn 16 milyar m³’ü Türkiye’ye, 14 milyar m³’ü Avrupa’ya
tanacaktr.
1999 ylnda, irketimiz ve “Türkmenistan Hidrokarbon Kaynaklarnn Kullanm çin
Türkmenistan Devlet Bakan Nezdinde Yetkilendirilmi Mercii” arasnda, 16 milyar
m³ doal gaz alm için 30 yl süreli Doal Gaz Alm-Satm Anlamas imzalanmtr.
3.2.9. Petrol Kanunu
Stratejik bir madde olan ve ülkelerin d politikalarnda çok önemli bir yer tutan
petrolün, aranmas, üretimi, iletimi, rafinaj, depolanmas, toptan sat ile ilgili
hususlar kapsayan ve petrol faaliyetleri ile ilgili ilk geni kapsaml kanuni düzenleme
olan ‘6326 sayl Petrol Kanunu’, 1954 ylnda yürürlüe girmitir. Dönemin
ihtiyaçlarna göre çeitli tarihlerde kanun üzerinde baz deiiklikler yaplmtr.
Bilindii üzere, enerji sektörünün yeniden yaplanmas sürecinde, önce 3 Mart 2001
tarihinde ‘Elektrik Piyasas Kanunu’, 2 Mays 2001’de de ‘Doal Gaz Piyasas
Kanunu’ yürürlüe konulmutur. Doal Gaz Piyasas Kanunu ile ‘doal gazn
aranmas ve üretimi’ 6326 sayl Petrol Kanunu kapsamnda braklrken, doal gazn
ithali, ihrac, depolanmas, iletimi ve datm, ticareti Doal Gaz Piyasas Kanunu ile
düzenlenmi ve bu kanunun uygulamas ile Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu
görevlendirilmitir. ‘Petrolün arama ve üretimi’ dndaki, depolama, rafineri, tama,
iletim, datm ve pazarlama faaliyetlerini düzenleyen 5015 sayl ‘Petrol Piyasas
Kanunu’ ise, 20 Aralk 2003 tarihinde yürürlüe girerek, 6326 sayl Petrol
Kanunu’nun ‘baz faaliyetlerini’ kendi kapsamna almtr. Petrol Piyasas Kanunu’nun
hükümlerini uygulamak da yine Enerji Piyasas Düzenleme Kurulu’nun görevleri
arasndadr.
Petrol ile ilgili arama ve üretim faaliyetleri dndaki birçok faaliyetin baka kanunlarn
bünyesine alnm olmas, Petrol Kanununun Avrupa Birlii direktiflerine uygun hale
getirilmesi gerei, arama ve iletme hak ve mükellefiyetlerinin günün koullarna göre
düzenlenmesi ve özellikle yerli ve yabanc sermayeyi sektöre çekebilmek gibi
nedenlerle yeni bir yasal düzenleme yaplmasna ihtiyaç duyulmaktadr. Bu
kapsamda, 17 Ocak 2007 tarihinde TBMM de kabul edilen ancak,
Cumhurbakan’nn baz maddelerinin yeniden görüülmesi için meclise iade ettii
5574 sayl Türk Petrol Kanunu üzerinden 5 yl geçmesine ramen yürürlüe
girmemitir.
27 Nisan 2012 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Taner Yldz, Kbrs'taki sondaj
çalmalarnda olduu gibi hem denizde hem karada petrol faaliyetlerini artrabilmek
amacyla Türk Petrol Kanun Tasars'nda deiiklie gidilerek hazrlanan tasarnn
Bakanlar Kurulu'na sunularak imzaya açldn belirtmitir.
Yeni Petrol Kanunu Tasarsnda yer almasnn uygun olabilecei düünülen
hususlardan bazlar aada belirtilmektedir:
1. Mevcut yasada yer almakta olan ve yeralt kaynaklarnn “milli menfaatlere
uygun olarak” aranmas ve üretilmesi ve deerlendirilmesi hususunun yasa
metni içerisinde yer almas,
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 87

2. Yasa metni içerisinde yer alan teknik tanmlamalarn düzenlenmesi,
3. Mevcut 6326 sayl Kanun metninde yer almakta olan Türkiye Petrolleri A.O.
(TPAO)’nn Devlet adna petrolle ilgili aratrma izni, arama ve iletme ruhsat
alma hakknn korunmas,
4. Ülke arz güvenlii ve memleket ihtiyac açsndan ihtiyaç duyulmas halinde,
yurt içinde üretilen petrolün tümü veya bir ksmnn piyasa fiyatndan yurt içi
rafinerilerce satn alnmas hususunda Bakanlar Kurulu’nun yetkilendirilmesi,
5. Ülkemiz öz kaynaklarnn daha hzl olarak deerlendirilmesi amacyla, yatrm
programndan belirlenecek bir oranda teminat alnmas, faaliyetini aksatan
irketin teminatnn hazineye irat kaydedilmesi ve 2 yl üst üste programn
gerçekletirmeyen irketin ruhsatnn iptal edilmesi,
6. letme ruhsat sürelerinin, 6326 sayl Petrol Kanunu’nda olduu gibi, 20 yl
olmas, iki kez onar yla kadar Bakanlk onay ile uzatlabilmesi,
7. letme ruhsat süresi bitiminde, müzayede öncesinde petrol sahalarnn
öncelikle TPAO’ya sorulmas, iletme haklarn almas halinde TPAO’ca bu
ruhsatlarn iletilmesine devam edilmesi, TPAO’ya ait mevcut sahalarn üretim
yapt sürece TPAO uhdesinde kalmas,
8. Devlet hissesi orannn ülke menfaatleri dikkate alnarak yeniden belirlenmesi,
9. Üretimi güç olan ve rafinerilerce tercih edilmeyen ar petrol üretiminin
tevikine yönelik indirim oranlar belirlenmesi,
10. Mevcut sahalarda üretimin bitmesini takiben depolama amaçl kullanlmas
halinde sahay iletene öncelik verilmesi,
11. Petrol arama ve üretim faaliyetleri esnasnda çevreye verilebilecek zararn
önlenmesine yönelik düzenlemeler ve teminatlarn alnmas,
12. Yerli ve yabanc yatrmc arasnda vergilendirmede öngörülen ve yerli
üreticinin aleyhine olan farklln kaldrlmas
13. Arama faaliyetlerinin tevik edilmesi amacyla, Petrol arama ve üretim
irketlerinin kalknmada öncelikli iller dahilinde yaptklar faaliyetlerde, bu illere
uygulanan teviklerden yararlandrlmalar,
14. Yerli ham petrolün piyasa fiyat tarifinin ve esaslarnn ‘5015 sayl Petrol
Piyasas Kanunu’ndan çkarlarak’, yeni hazrlanacak Petrol Kanunu metni
içine alnmas,
Önerilebilecek hususlardandr.
3.3. Petrol Piyasas
20.12.2003 tarihinde yürürlüe giren 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu ile
ülkemizdeki petrol piyasas yeniden yaplandrlmtr. Kanun, yurtdndan temin
edilen veya yurtiçinde üretilerek teslime hazr hale getirilen ham petrolden balayan
ve ürün halinde kullanclara sunulan petrole ilikin piyasa faaliyetlerini (downstream)
düzenlemektedir. Kanun, piyasasnn yönlendirilmesi, düzenlenmesi, gözetimi ve
denetlenmesine ilikin görev, yetki, sorumluluklar Enerji Piyasas Düzenleme
Kurumu’na (EPDK) vermitir.
Türkiye’de petrol piyasas 9 faaliyet (rafinaj, datm, iletim, depolama, ileme,
madeni ya, ihrakiye teslimi, tama ve bayilik) ve 1 kullanm (serbest kullanc)
alannda, yasal ayrma tabi tutulmutur. Yasal ayrma tabi tutulan faaliyet veya
kullanmlarn yaplmas için lisans alnmas gerekmektedir.
88
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

3.4. Rafinaj Sektörü
Ülkemizde, Türkiye Petrol Rafinerileri A. . (TÜPRA)’ne ait zmit, zmir, Krkkale ve
Batman olmak üzere toplam dört adet rafineri faaliyet göstermektedir. 1962 ylnda
iletmeye alnan ATA Rafinerisi ise Temmuz 2004 tarihinde depolama faaliyetlerine
yönelerek rafineri faaliyetlerine son vermitir. Ata Rafinerisinin faaliyetlerine son
vermesi ile 32 milyon ton/yl olan Türkiye toplam rafineri kapasitesi 28,1 milyon
ton/yl’a dümütür. 2007 ylnda Dou Akdeniz Petrokimya ve Rafineri Sanayi ve
Ticaret Anonim irketi’ne 15 milyon ton/yl kapasiteli Ceyhan/ADANA’da, 2010
ylnda ise Socar & Turcas Rafineri Anonim irketi’ne 10 milyon ton/yl kapasiteli
Aliaa/zmir’de rafineri kurulmas için lisans verilmi olup 5 milyar $ yatrm bedeli
tutarnda Star Rafineris’nin temeli 25 Ekim 2011 tarihinde atlmtr. Rafineride LPG
ve Nafta üretiminin Petkim için; dizel ve jet yakt üretiminin ise yurt içi piyasalar için
hizmete sunulmas planlanmaktadr. 2011 sonu itibaryla; Dou Akdeniz Petrokimya
ve Rafineri Sanayi ve Ticaret Anonim irketinin kamulatrmaya esas proje
calmalar, Socar & Turcas Rafineri Anonim irketinin ise inaat alt yap calmalar
devam etmektedir.
Tablo 3.13. Rafinaj Sektöründe Kurulu Kapasite ve Kapasite Kullanm Oranlar
3.4.1. Rafinerilerde lenen Ham Petrol
Kaynak EPDK
2011 ylnda TÜPRA, 19,2 milyon ton ham petrol ve 2,4 ton yerli hampetrol olmak
üzere toplam 21 milyon ton ham petrol ilenmitir. Yl içinde rafinaj ilemine tabi
tutulan ham petrolden arlkca %33 orannda motorin türleri, %20 orannda benzin
türleri, %12 orannda ise fuel oil türleri üretildii üretilmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 89

Tablo 3.14. 2011 Yl Üretim Miktarlar (ton)
*Dier Ürünler; Beyaz spirto & SBP, Bitümen, Ham Madde Nafta, Nafta, Rafineri Yakt Gaz vb.
ürünleri temsil etmektedir.
** Tabloda üretim miktarnn eksi olmas, stokta bulunan ya da ithal edilen ürünün rafineri
tarafndan yeniden kullanldn ve bu ürünle yeni ürünün ya da ürünlerin üretildiini gösterir.
Kaynak EPDK
Tablo 3.14’de ürün baznda rafinerinin yapm olduu üretim, ürünler aras transferler
ve stok deiimlerinin genel tablosu yer almaktadr. Yukarda verilen tabloya göre,
ithalat yoluyla fuel oil 3, jet yakt, motorin, LPG vb.ürünlerin temin edildii; büyük bir
ksm ithalat yolu ile temin edilen fuel oil 3 ürününün daha kymetli ürünler üretmek
üzere ileme sokulmutur.
Rafinerici lisans sahiplerinin son üç yla ilikin ham petrol ithalat miktarlarnn
ülkelere göre dalm karlatrmal olarak Tablo 3.15’te verilmitir. 2008 ylnda
yaanan küresel kriz nedeniyle ham petrol ithalat 2010 ylnda bir önceki seneye
göre %19 orannda artarken bu art 2011 ylnda %6 olmutur. 2011 ylnda rafinerici
lisans sahipleri tarafndan temin edilen hampetrolun sadece %12’lik ksm yerli
üretimden karlanm geri kalan bölümünün tamamna yakn ran, Rusya
Federasyonu, Suudi Arabistan, Irak ve Kazakistan’dan ithal edilmitir.
90
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 3.15. 2009-2011 Yllar Ham Petrol thalat (1.000 ton)
Tablo 3.16. 2009-2011 Yllar Petrol Ürünleri Üretimi (ton)
*Dier Ürünler: Jet yakt, baz yalar, LPG, gazya, hammadde nafta, rafineri yakt gaz vb.
ürünlerdir.
Kaynak EPDK
Tablo 3.16’de verilen verilere göre 2011 ylna ait benzin ve motorin türleri
üretiminin 2009 ve 2010 yllarna göre artt gözlenmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 91

Tablo 3.17. Petrol Ürünleri thalat Miktarlar (ton)
Tablo 3.17’de ve rafinerici lisans sahiplerinin petrol ürünleri ithalat miktarlar
verilmektedir. 2009-2011 döneminde petrol ürünleri ithalatnda ciddi bir düü
olduu görülmektedir.
Tablo 3.18. Petrol Ürünleri hracat Miktarlar (ton)
* Kükürt oran 10 ppm’den yüksek olan motorin.
Tablo 3.18’de yer alan verilere göre 2010 ylnda toplam petrol ürünleri
ihracatnda 2009 ylna göre %48 orannda art gözlenmi olup, ihracatta en
büyük art yüzdesel olarak jet yaktnda, fuel oil türlerinde ve motorinde
gerçeklemitir. Petrol ürünleri ihracat 2009-2010 döneminde ciddi oranda
artmasna ramen, 2011 ylnda bu art oran daha düük gerçeklemitir. 2011
yllnda petrol ürünleri ithalat bir önceki yla göre toplamda %3’lük art
göstermekte olup, bu art jet yakt ve benzin türleri ihracatndan
kaynaklanmaktadr.
2011 ylnda jet yakt ve benzin türlerinin aksine motorin ihracatnda ciddi
miktarda düü yaanmtr.
92
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Milyar$
25,0
20022010DÖNEMPETROLFATURASI
20,0
15,0
10,0
5,0
5,1
6,0
8,6
11,1
13,4
15,5
19,3
12,6
18,5
0,0
5,0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
10,0
HamPetroleÖdenenDöviz PetrolÜrünlerineÖdenenDöviz ToplamPetrolGeliri
ekil 3.18. 2002-2010 Dönemi Petrol Faturas
Kaynak: PGM
2002-2010 Dönemi Petrol faturlarna baktmzda artan ham petrol fiyatlarna paralel
olarak hampetrole ödenen döviz miktarnn artt görülmektedir. 2010 yl petrol
faturamz 2002 ylna göre yaklak 3 kat artarak 18,5 milyar $’a ulamtr.
Türkiye’de Ulusal Stok
Türkiye, UEA üyelii gerei fiziki olarak 90 günlük petrol stoku tutmak zorundadr.
Ulusal petrol stoklar 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu’nun 16. maddesinde
düzenlenmitir.
Söz konusu 16. maddeye göre; ülkemizde akaryakt ve LPG datm irketleri ikmal
ettikleri günlük ortalama ürün miktarnn minimum 20 katn, bir tüketim tesisinde bir
cins üründen (motorin, fuel oil vb) ylda 20.000 ton ve üzeri akaryakt kullanan
serbest kullanclar ise tüketimlerinin 15 günlük ksmn stok tutmakla yükümlüdür.
Kanuna göre datm irketlerinin ve serbest tüketicilerin tuttuklar bu stoklar “zorunlu
stoklar”dr. Yine söz konusu 16. madde ’de zorunlu stoklar dnda 90 güne
“tamamlayc stoklar”n rafinericiler tarafndan tutulmasna ilikin bir düzenleme
mevcuttur. Bu amaçla EPDK tarafndan ton bana azami 10 USD olacak ekilde
belirlenen gelir pay rafinericiler tarafndan tüketici fiyatlarna (pompa fiyatna)
yanstlmaktadr. Ayn ekilde akaryakt ithal eden irketlerin de TÜPRA’a gelir pay
ödeme zorunluluu bulunmaktadr. Endüstrinin tutaca bu iletme stokunun dnda,
belirlenen 90 günlük ulusal petrol stokunun geri kalann oluturan tamamlayc
ksmnn ise devlet adna rafineriler tarafndan tutulmas ve buna ilikin finansman
giderlerinin Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu tarafndan 10 ABD Dolar/Ton kadar
belirlenecek ve tüketici fiyatlarna yanstlacak gelir pay ile karlanabilmesi
hususunda düzenleme yaplmtr. Tamamlayc petrol stoklarnn Bakanlmz
denetim ve kontrolünde yeniden düzenlenmesini teminen Tamamlayc Petrol Stok
Kanun Tasars Tasla hazrlanmtr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 93

3.5. Doal Gaz Piyasas
2001 ylnda Türkiye’e sadece 6 ilde doal gaz kullanlyor iken, Kanunda ve ikincil
mevzuatta öngörülen mekanizmann iletilmesiyle EPDK tarafndan açlan ehir içi
doal gaz datm ihaleleri sonrasnda, mevcut illerimizdeki datm bölgeleri için
verilen 7 datm lisans ile birlikte lisansl datm irketi says 62’ye, gaz arz
salanan datm bölgesi says ise 59’a ulamtr.
EPDK tarafndan 2003 ylndan itibaren yaplan doal gaz datm lisans ihaleleriyle
birlikte 2011 yl sonu itibariyle toplam 62 ilde konutlarda ve sanayide doal gazn
kullanlmas salanmtr.
Doal Gaz Piyasas Kanununda doal gaz piyasa faaliyetleri thalat, letim,
Depolama, Toptan Sat, Datm, hracat, CNG Datm ve letimi olarak
ayrtrlmtr.Doal Gaz Piyasas Yasasnn baz hükümlerinin yeniden
düzenlenmesi gerekmektedir.
3.6. Ülkemizde Petrol ve Doal Gaz Arama, Üretim ve Piyasa Sektörleri için
Öneriler
Ülkemizin büyük ihtiyaç duyduu önemli enerji kaynaklarndan olan petrol ve doal
gazn öncelikle kendi öz kaynaklarmzdan salanmas ve da bamlln
azaltlmas ancak, yerli üretimin tüketimi karlama orannn arttrlmasyla
mümkündür. Bunun için de kara alanlar yannda derin deniz alanlarnda da petrol
arama faaliyetleri arttrmaldr.
ETKB tarafndan arz güvenlii için gerekli önlemler alnmal ve kriz durumlar için
uygulanabilir acil eylem planlar hazrlanmaldr.
Tüm dünyada petrol ve doal gazn yaps gerei birbirleriyle ayrlmaz bütünlüü;
arama ve üretimden, iletim ve tüketiciye ulamada petrol ve doal gazn deer
zincirindeki halkalarnn ayrlmaz olduu göz önüne alnmal ve dünyann birçok
ülkesinde olduu gibi ülkemizde de, petrol ve doal gaz arama, üretim, rafinaj, iletim,
datm ve sat faaliyetleri dikey bütünlemi bir yapda sürdürülmelidir.
Msr ve srail deniz alanlarnda yer alan doal gaz rezervleri Dou Akdeniz’in
önemini artrmtr. srail-Güney Kbrs-Lübnan ve Msr eksenli paylam
anlamalarnda Türkiye’nin seyirci deil aktör olmas için Kuzey Kbrs Türk
Cumhuriyet Statüsünün uluslararas alanda belirlenmesi ve bu gücün kullanlmas
gerekmektedir. Bu durumda TPAO’nun kamu adna faaliyet etmesi ve stratejik önemi
bir kez daha ortaya çkmtr.
TPAO 1980’li yllardan buyana yurtdnda birçok ülkede yatrm yapmaktadr.
TPAO’nun mevcut yurtd ortak arama ve üretim yatrmlarn arttrmak üzere gerekli
siyasi, ekonomik destek verilmelidir.
Halen yürürlükteki 6326 sayl Petrol Kanununun, günümüz koullarna uygun ve
eksiklikleri giderecek bir ekilde revize edilmesinde veya onun yerine hazrlanacak
yeni bir Petrol Kanununun yürürlüe girmesinde fayda görülmektedir.
94
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Önümüzdeki yllarda daha da artmas beklenen doal gaz tüketimi dikkate
alndnda Türkiye’nin mevcut doal gaz ebeke alt yapsnn gelitirilmesi, bu
amaçla BOTA’n güçlendirilmesi ve yeni doal gaz alm sözlemeleri yapabilmesi
gerekmektedir.
Doal gaz piyasas kanununda BOTA’n ithalattaki paynn %20’ye düürülmesini
öngören hükmünün uygulanamaz olduu ortaya çkm olup, kanunun baz
hükümlerinin yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
Doal gaz piyasasnda arz güvenliinin salanabilmesi amacyla yeni depolama
tesisleri, iletim hatlar gibi altyap yatrmlarnn devamll önem arz etmektedir. Bu
dorultuda TPAO Silivri Doal Gaz Depolama Tesislerinin kapasitesini yllk 3 milyar
m 3 ’e çkarlmas yatrmna ve BOTA’n Tuz Gölü Doal Gaz Depolama Projelerine
arlk verilmesi gerekmektedir.
BOTA’n yürüttüü Hazar ve Ortadou ülkelerinin gaz arzn Yunanistan üzerinden
talya’ya, Bulgaristan, Romanya Macaristan, Avusturya üzerinden Orta Avrupa’ya
ulatrmay öngören projeler, Türkiye’nin basit bir transit ülke olmas anlay bir
kenara itilerek, doal gaz tama ve ticaret merkezi olmasn öngören bir içerie
kavuacak ekilde düzenlenmelidir. Bu kapsamda, doal gazn transit tamalar ve
ticareti ile ilgili yasal düzenlemeler tamamlanmal ve doal gaz ihracat mümkün
olmaldr.
Temel bir ihtiyaç olan doal gaz fiyatlar üzerindeki %18 KDV %1’e düürülmeli, ÖTV
kaldrlmal ve ÖTV’den de KDV alnmas uygulamas son bulmaldr.
Akaryakt ürünlerinin ithalat-ihracat ve üretim oranlarn gözeterek buna göre
ürünlerin kendi aralarnda vergi dengelemesinin yaplmas hem kaçak, hem de vergi
kayb sorununu minimize edebilir.
Perakende fiyatlarn artmasna neden olan maliyet unsurlarnn sektördeki yapsal ve
mevzuattan kaynaklanan bozukluklar giderilmek suretiyle bertaraf edilmesi
gerekmektedir.
Kaynaklar
1. BP Statistical Review Of World Energy, June 2011
2. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
3. Petrol leri Genel Müdürlüü, Faaliyet Raporlar,
4. http://www. pigm. gov. tr,
5. http://www. tpao. gov. tr,
6. World Energy Outlook 2011, International Energy Agency, Special Report: Are
We
7. Entering A Golden Age of Gas, June 2011
8. International Energy Outlook, Energy Information Administration, U.S.
Department of Energy, 41
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 95

96
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

4. HİDROLİK
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 97

98
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

4. HDROLK
4.1. Giri
Geçen üç yüz ylda Dünya nüfusu 8 kat artarken, temiz su kaynaklarndan çekilen su
miktar 35 kat artmtr. Dünyada su tüketimi hzla artmaktadr ve suyun daha verimli
kullanlmas büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle günümüzde su yaplarnn;
havza baznda bütüncül bir çerçevede, iyi bir planlama mant içerisinde gerçekçi ve
ekonomik kriterlere dayal olarak gelitirilmesi ve dier hak sahipleriyle ve toplumla
mümkün olduunca fikir birlii salanarak gerçekletirilmesi gerekmektedir.
nsan ihtiyaçlarn karlamaya yönelik su kaynaklar gelitirme projelerinin be bin
yllk bir geçmii vardr ancak Dünyada, yeni projeler önceye nazaran daha dikkatle
ve hassasiyetle gelitirilmesine ramen, daha çok irdelenmekte, sorgulanmakta,
geciktirilmekte veya baz durumlarda yapm askya alnmakta ya da
vazgeçilmektedir. Önceki yllarda bu itirazlar sadece büyük depolamal baraj ve
hidroelektrik santrallerin yapmna kar olmasna ramen günümüzde çok küçük
ölçekli projelere bile daha fazla kar çklmaktadr.
Enerji, gelimenin ve çada insan yaamnn en önemli unsuru olmakla beraber,
bütünün sadece bir parçasdr. Su ise, yaamsal bir maddedir ve su yaplar projeleri
ile yaamsal ihtiyaçlarn kesintisiz karlanmas salanabilir. Su yaplarnn; içme
kullanma suyu temini, sulama, takn koruma, enerji ve su ürünleri üretimi gibi
ekonomik olarak deerlendirilebilir amaçlarnn yannda, rekreasyon, emisyon
azaltm gibi ekonomik olarak deerlendirilmeyen bir çok amaçlar da bulunmaktadr.
Bütün bunlar, su kaynaklar gelitirme projelerinin önemini ve gereini
vurgulamaktadr.(1)
4.2. Dünya Su Kaynaklar
Dünya’daki toplam su miktar 1 400 milyon km 3 ’tür. Bu suyun %97,5’i denizlerde ve
okyanuslardaki tuzlu sulardan olumaktadr. Geriye kalan %2,5’lik pay, yani 35
milyon km 3 , tatl su kayna olup, çeitli amaçlar için kullanlabilir olduu
belirlenmitir. Ancak tatl su miktarnn %68,7’si kutuplarda (Antarktika ve Greenland)
buzul kütle, %0,8’i yeraltnda fosil, %30,1’i yeralt suyu ve nihayet sadece %0,4’ü
yerüstü suyu ve atmosferik buharlardan olumaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 99

ekil4.1.Dünya’dakiSuPotansiyelininDalm
DÜNYADATOPLAMSUP OTAN SYEL
1400MLYONKm 3
TUZLUSU%97,5
1365MilyonKm 3 (DenizveOkyanuslarda)
TATLISU%2,5
35ML.Km 3
%68,7kutuplarda
(Buzulkütleolarak)
24,05Milyonkm 3
%30,9Yeralt
Suyuolarak10,81
MilyonKm 3
%0,4’ü
Yerüstüsuyu
1,4Mil.Km 3
Şekil 4.1. Dünya’daki Su Potansiyelinin Dağılımı
ekil 4.1’den de görülecei üzere u anda Dünya’daki kullanlabilen yerüstü su
miktar toplam potansiyelin sadece 0,001’idir.
Öte yandan bu kaynaklarn tümüne ulamakta kolay deildir. Nehirler ve göllerdeki
su miktarndan kat kat fazla su potansiyeline sahip yeralt sular çou kez ulalmas
imkansz derinliklerde bulunmakta, yüzey sularnn çou ise, ya insanlarn ihtiyaç
duyduu yerlerden çok uzaklarda bulunmakta, ya da kontrol altna alnamayan
taknlar nedeniyle faydalanmadan denizlere boalmaktadr.
Su, hidrolojik çevrim içerisinde; kta, okyanus ve atmosfer ortamlar arasnda devaml
bir dönüüm halindedir. Dünya yüzeyine yala düen su miktar ylda ortalama 800
mm, ya da yaklak 119 000 km 3 olup, bunun 72 000 km 3 ’ü buharlaarak atmosfere
geri dönmekte ve 47 000 km 3 ’ü aka geçerek nehirler vastasyla denizlere ve kapal
havzalardaki göllere ulamaktadr.
Denizlerden buharlaan 505 000 km 3 suya karn, denizlere ya olarak dönen su
miktar 458 000 km 3 tür. Baka bir deyile her yl 47 000 km 3 lük bir su miktar
denizlerden karalara dönmektedir. Bu miktar su, Dünyann yllk toplam yenilenebilir
tatl su miktardr ve karalarda canllarn kulland tatl su kaynaklarn besler.
Toplam yllk yenilenebilir su miktar deiik kaynaklarda, farkl deerlerde, örnein
40 000 km 3 veya 41 000 km 3 olarak verilmektedir. Karalara düen toplam yllk
yan ancak üçte birlik ksm su kaynaklarn beslemektedir. Bu oran bölgelere göre
deimektedir. Aka geçen miktarn bugün için ancak 9000 km 3 ’ü teknik ve
ekonomik olarak kullanlabilir durumdadr. (1)
100
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Kta
Tablo 4.1. Ktalarda Su Dengesi
Ya Buharlama Fark Ak
(mm) (km 3 ) (mm) (km 3 ) (mm) (km 3 )
Avrupa 790 8290 507 5320 283 2970
Asya 740 32 200 416 18 100 324 14 100
Afrika 740 22 300 587 17 700 153 4600
Kuzey Amerika 756 18 300 418 10 100 339 8180
Güney Amerika 1600 28 400 910 16 200 685 12 200
Okyanusya 791 7080 511 4570 280 2510
Antartika 165 2310 0 0 165 2310
DÜNYA 800 119 485 72 000 315 47 000
Kaynak: Igor A. Shiklomanov “World FreshWaterResources”. 000
K. Pamukçu (Su Politikas, 2000)
Su hidrolojik çevrim içerisinde, bulunduu duruma göre deiik dönüüm hzlarna
sahip olur. Dier bir ifade ile hidrolojik çevrim sisteminin her eleman farkl zaman
dilimlerinde yenilenebilmektedir. Örnein bütün okyanuslarn yeniden dolup
boalmas 2 500 yl, kutuplardaki buz dalarnn yenilenmesi 10 000 ylda, derinlerde
bulunan yeralt suyunun ve dalardaki buzullarn ise 1 500 ylda doal dönüümünü
tamamlad ifade edilmektedir. Dier yandan göllerde bulunan sular 17 ylda ve
nehirlerdeki sular ise sadece 16 günde yenilenebilmektedir.
Hidrolojik çevrim elemanlar içinde dönüümünün hzl olmas nedeniyle, nehirlerdeki
su yaamsal bir önem arz etmektedir. Suyun dönüüm süreci içerisinde, nehir
aklar sadece miktar olarak deil, kalite olarak ta kendini yenileyebilmekte ve
zaman içerisinde kendi doal temizliine dönebilmektedir. Bu nedenle nehir sularnn
zamansal ve uzaysal dalmnn bilinmesi ve deerlendirilmesi günümüzde çok
önem kazanmtr
4.3.Dünya Hidroelektrik Potansiyeli ve Gelime Durumu (2)
2010 World Atlas &Industry Guide (Aqua-Media International Ltd.2010) adl yayna
göre, Dünyann;
• Brüt, teorik hidroelektrik potansiyeli, yaklak
• Teknik yaplabilir hidroelektrik potansiyeli, yaklak
• Ekonomik yaplabilir hidroelektrik potansiyeli, yaklak
dr.
39 894 392 GWh/yl,
14 575 094 GWh/yl
8 710 948 GWh/yl
Bu potansiyelin 2009 yl itibariyle 926 GW (ya da 3 551 000 GWh/yl) kurulu gücü
iletmede, 161 GW’ ina halindedir. Gelecekte yapm için planlanan toplam kapasite
ise 362-602 GW arasndadr.
Bugün için hidroelektrik Dünya’da üretilen toplam elektrik enerjisinin yaklak
%20’sini salamaktadr. Hidroelektrik yaklak 53 ülkenin ulusal elektriinin %50’sini,
21 ülkenin %80’nini ve 17 ülkenin de elektriinin neredeyse tamamn salamaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 101

Çok sayda ülke, hidroelektrii gelecekteki ekonomik gelimelerinin anahtar olarak
görmekte ve bu yönde ulusal bir strateji belirlemektedir.
4.3.1. Dünya HES potansiyeli ve Gelime Durumunun Ktalararas Dalm
Tablodaki verilere göre, iletmede olan hidroelektrik santrallarn (HES) yllk üretim
kapasitesi dikkate alndnda, teknik ve ekonomik yaplabilir hidroelektrik
potansiyelin bugün için srasyla, ancak %24,3’u ve %40,70’i deerlendirilebilmi
bulunmaktadr. Grafiklerden de görülecei üzere kalan potansiyelin büyük bir ksm
Afrika ve Asya’da yer almaktadr.
Tablo 4.2. Dünya Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve 2009 Gelime Durumu
BRÜT
TEORK HES
POTANS.
TEKNK HES
POTANS.
EKONOMK
HES
POTANS.
K.GÜÇ
LETMEDE
ORT.
ÜRETM
NA
HALNDE
PLANLANAN
AFRKA
GWh/yl GWh/yl GWh/yl MW GWh/yl MW MW
~ 2 461 967 ~ 1 173 945 ~ 769 297 ~ 23 482 ~ 97 519 > 5 222 ~27 868-91 723
ASYA
(Rusya ve
Türkiye dahil)
~19 716 941 ~ 7 680 910 ~ 4 475 489 ~ 401 626 ~1 514 198 >125 736 >205156-340 453
AVUSTRALYA/
OKYANUSYA ~657 984 ~185 012 ~ 88 700 ~ 13 370 ~ 37 138 >67 > 420-2 768
AVRUPA
(Rusya& Türkiye
hariç)
> 2 817 477 ~ 1 020 926 ~ 776 656 ~ 179 152 ~ 541 908 > 3 028 >15 793-18 516
KUZEY VE
ORTA AMERKA ~7 600 775 ~ 1 907 776 ~ 1 063 014 ~ 169 105 ~ 689 314 > 7 798 >34 784-52 001
GÜNEY
AMERKA ~ 6 639 000 ~ 2 606 526 ~ 1 536 794 ~ 139 424 ~670 780 > 19 555 >78 445-96 103
DÜNYA
TOPLAMI ~ 39 894 392 ~ 14 575 094 ~ 8 709 948 ~ 926 159 ~3 550 856 > 161 406
~362 466-601
565
TÜRKYE
433 000 216 000 140 000 14 500 35 958 8 600 22 700
TÜRKYE/DÜNYA % 1,08 %1,48 %1,6 %1,56 %1,01 %5,33 % 6,26 - 3,77
Kaynak: 2010 World Atlas &Industry Guide (The International Journal on Hydropower&Dams)
102
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

100
80
60
40
20
0
65
35
72
28
73
27
83
84
17
16
92
8
Gelitirilebilecek
TeknikPotansiyel
GWh/yl
letmedeki
PotansiyelGWh/yl
ekil 4.2. Teknik Potansiyelin Ktalara Göre Kullanm Oranlar
Kaynak: 2010 World Atlas &Industry Guide
4.3.2.
2009-20100 Ylnda Dünya’da En Yüksekk HES Üretiminde lk 10 Ülke
En yüksek hidroelektrik üretimi salayan ilk 10
ülkenin toplam, Dünya hidroelektrik
üretiminde ~%70
paya sahiptir. Dünyada, hidroelektrik
üretimde 1. sray koruyan
Çin’de iletmede yüksekliii 30 m’nin üzerinde olan 5327 büyük baraj bulunmaktadr.
Teknik HES potansiyelinin
% 23’ü kullanlmaktadr. Ancak
kurulu gücünü 2020 ylna
kadar %50 artrarak 300 000MW’a çkaracan açklamtr. 2. Srada yer alan
Brezilya
ise teknik potansiyelinin sadece % 25’ini kullanmasna
ramen elektrik
enerjisinin %83,9’ unu hidroelektrikten karlamaktadr. Buna ramen inaat devam
eden kurulu güçleri toplam 9759MW olan 10 adet büyük HES 2011 ylnda iletmeye
alnacak olup, 29
364 MW kurulu gücünde 10 adet HES ise planlamas tamamlanm
ve 2019
ylna kadar ina edilerek iletmeye alnmas planlanmaktadr.
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Tablo 4.3 Dünya’daa En Yüksek Hidroelektrik Üretim Yapan 10 Ülke
Ülke
2009 Ylnda
Kuruluu Gücü Üretimi
Üretimdeki Pay
(MW)
(GWh/yl)
%
Çin Halk Cum 200 000 860 000
15,5
Brezilya
84 000 391 000
83,9
Kanada
74 433 358 000
59
ABD
78 200 270 000
6
Rusya
49 700 180 000
19
Hindistann
123 570
40 00 00
17,5
Norveç
29 636 122 700
99
Japonya
27 562
94 567
5,2
Venezüella
14 627
86 700
73,4
sveç
16 203
65 300
48,8
TOPLAM
1-10 697 931 2 468 267
Kaynak: 2010 World Atlas &Industry Guide
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 103

4.4. Türkiye’nin Su Potansiyeli
YERÜSTÜ SU
POTANSYEL
158+28+7=193
AKI
milyar m3
158 MLYAR m3
YAS
69 MLYAR m3
YAS
69-28=41 m ilyar m3
KO M UÜLKELERDEN
7 MLYAR m3
YAS
28 MLYAR m3
Türkiye’de yllk ya yükseklii mevsimlere ve bölgelere göre çok farkllk
göstermektedir. Dou Karadeniz bölgesinde 2500-3000 mm iken ç Anadolu’da 250-
300 mm arasndadr. Ortalama ya 643 mm olup, ylda ortalama 501 milyar m 3
suya tekabül etmektedir. Bu suyun 274 milyar m 3 ’ü toprak ve su yüzeyleri ile
bitkilerden olan buharlamalar yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69 milyar m 3 ’lük
ksm yeralt suyunu beslemekte, 158 milyar m 3 ’lük ksm ise aka geçerek çeitli
büyüklükteki akarsular vastasyla denizlere ve kapal havzalardaki göllere
boalmaktadr. Yeralt suyunu besleyen 69 milyar m 3 ’lük suyun 28 milyar m 3 ’ü
pnarlar vastasyla yerüstü suyuna tekrar katlmaktadr. Ayrca, komu ülkelerden
ülkemize gelen ylda ortalama 7 milyar m 3 su ile brüt yerüstü suyu potansiyeli 193
(158+28+7) milyar m 3 ‘e ulamaktadr. Yeralt suyunu besleyen 41 milyar m 3 de
dikkate alndnda, ülkemizin toplam yenilenebilir su potansiyeli brüt 234 milyar m 3
olarak hesaplanmtr. Ancak, teknik ve ekonomik olarak deerlendirilebilecek
potansiyel yurt içindeki akarsulardan 95 milyar m 3 , komu ülkelerden yurdumuza
gelen akarsulardan 3 milyar m 3 olmak üzere ylda ortalama toplam 98 milyar m 3 ,
yeralt suyu potansiyeli ise yaplm olan etütlere göre 12 milyar m 3 olarak
hesaplanmtr. Böylece günümüz koullarnda teknik ve ekonomik artlar
çerçevesinde ülkemizin tüketilebilir yerüstü ve yeralt suyu potansiyeli ylda ortalama
toplam 110 milyar m 3 olmaktadr.
104
ekil 4.3. Türkiye’nin Drenaj Sahalar Bakmnda Hidrolik Havzalar (26 Adet)
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Bu havzalardan 15’i nehir havzas, 7’si irili ufakl nehirlerden oluan müteferrik havza
ve 4’ü ise denize boalm olmayan kapal havzalardan olumaktadr.
No
Tablo 4.4. Tüm Havzalardaki Su Enerji ve Sulama Potansiyeli
ELEKTRK ÜRETM
TARIM
HAVZA ADI
ORT.
AKIM
TEKNK
POTANSYEL
EKONOMK
POTANSYEL.
TARIM ALANI
SULANABLR
ALAN
Milyar
m³/yl
GWh/yl GWh/yl ha ha
1 Frat 31.61 84,112 37,961 4,293,793 4,111,316
2 Dicle 21.33 48,706 16,751 1,148,238 1,137,628
3 D.Karadeniz 14.90 48,478 11,062 712,575 350,717
4 D. Akdeniz 41101 27,445 5,029 438,281 327,79
5 Antalya 41071 23,079 5,163 451,224 448,11
6 B. Karadeniz 34213 17,914 2,176 855,008 640,557
7 B.Akdeniz 34182 13,595 2,534 437,357 406,601
8 Marmara 12267 5,177 …… 865,704 729,957
9 Seyhan 40916 20,875 7,571 764,673 714,014
10 Ceyhan 43282 22,163 4,652 779,792 713,67
11 Kzlrmak 17685 19,552 6,32 4,049,796 3,761,142
12 Sakarya 14763 11,335 2,373 2,814,341 2,681,137
13 Çoruh 11110 22,601 10,54 326,22 303,362
14 Yeilrmak 29342 18,685 5,297 1,617,206 1,401,213
15 Susurluk 15827 10,573 1,602 850,046 755,394
16 Ara 23102 13,114 2,287 642,017 641,137
17 Konya Kapal . 19450 1,218 104 2,182,762 2,134,915
18 B. Menderes 40971 6,263 831 1,044,296 907,383
19 Van Gölü Kapal. 14277 2,593 257 436,485 433,319
20 Kuzey Ege 41154 2,882 42 367,479 316,348
21 Gediz 34700 3,916 243 667,207 623,403
22 Meriç Ergene 12055 1 …… 1,095,320 1,077,992
23 K. Menderes 43466 1,375 143 222,437 194,799
24 Asi 42736 4,897 102 376,24 331,719
25 Burdur Göller B. 0.50 885 …… 251,403 249,484
26 Akarçay 0.49 543 …… 364,411 359,938
Türkiye Toplam 186.06 432,976 126,109 9808,559 9447,702
4.5. Türkiye’nin Elektrik Geliimi
Tablo 4.4’ten de görülecei üzere Türkiye elektrik üretimi içerisinde hidroelektrik
üretimin pay 1980’lerde %60’lar civarnda ve Termik/Hidrolik dengesi 40%60 iken
90’l yllardan itibaren Doal Gazn elektrik üretim amacyla kullanlmaya
balanmasyla birlikte bu oran tersine döndürülmütür. Yanl politikalar sonucunda
herhangi bir planlama olmadan yapmna izin verilen ve tevik edilen Doal gaz
santrallaryla birlikte bu oran %17’lere kadar düürülmütür.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 105

Son yllarda enerjide da bamlln önemli ölçüde artmas ve bu bamlln arz
güvenilirliini tehlikeye sokmas, bunun yannda cari açktaki en büyük payn enerji
için darya aktarlan dövizin olmas nedeniyle yerli kaynaklara bir yönelim
balamtr.
4.6. Su Kaynaklar HES Potansiyeli ve Gelime Durumu (2)
Tablo 4.5. Türkiye Elektrik Enerjisi K.Güç ve Üretiminin (1950-2010 ) Aras
Geliimi
KURULU GÜÇ (MW)
ENERJ (GWh)
Termik Hidrolik Toplam H/E Termik Hidrolik Toplam H/E
Yl T H E % T H E %
1950 390 18 408 4,41 759 30 790 3,8
1955 574 38 612 6,21 1491 89 1580 5,63
1960 861 412 1272 32,39 1814 1001 2815 35,56
1965 985 505 1491 33,87 2774 2179 4953 43,99
1970 1510 725 2235 32,44 5590 3033 8623 35,17
1975 2407 1780 4187 42,51 9719 5904 15623 37,79
1980 2988 2131 5119 41,63 11927 11348 23276 48,75
1981 3181 2356 5538 42,54 12056 12616 24673 51,13
1982 3556 3082 6639 46,42 12385 14167 26552 53,36
1983 3696 3239 6935 46,71 16004 11343 27347 41,48
1984 4584 3875 8459 45,81 17187 13426 30614 43,86
1985 5244 3875 9119 42,49 22174 12045 34219 35,2
1986 6235 3878 10113 38,35 27822 11873 39695 29,91
1987 7489 5003 12493 40,05 25735 18618 44353 41,98
1988 8300 6218 14518 42,83 19099 28949 48049 60,25
1989 9208 6597 15806 41,74 34104 17940 52043 34,47
1990 9551 6764 16315 41,46 34395 23148 57543 40,23
1991 10093 7115 17208 41,35 37563 22683 60246 37,65
1992 10335 8389 18724 44,8 40774 26568 67342 39,45
1993 10653 9774 20427 47,85 39857 33951 73808 46
1994 10993 9933 20926 47,47 47736 30586 78322 39,05
1995 11089 9933 21022 47,25 50706 35541 86247 41,21
1996 11312 9935 21247 46,76 54386 40475 94862 42,67
1997 11787 10102 21889 46,15 63480 39816 103296 38,5
1998 13045 10306 23351 44,1 68793 42229 111022 38
1999 15589 10536 26125 40,34 82585 34629 117214 29,5
2000 16070 11175 27264 40,99 93934 30916 124922 24,75
2001 16640 11673 28332 41,2 98563 24010 122725 19,56
2002 19586 12241 31846 38,44 95563 33684 129400 26,03
2003 22989 12579 35587 35,35 105101 35329 140580 25,13
2004 24160 12645 36824 34,34 104463 46084 150698 30,58
2005 25918 12906 38844 33,22 122242 39561 161956 24,58
2006 27482 13063 40565 32,2 131835 44244 176300 25,09
2007 27349 13395 40836 32,8 155196 35851 191558 18,72
2008 27672 13829 41817 33,07 168748 35531 205383 17,3
2009 29411 14553 44767 32,51 156924 35958 194813 18,46
2010 31176 16773 49092 34,17 155828 51796 211208 24,52
106
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

4.6.1. Türkiye HES Potansiyeli ve Gelime Durumu (3)
4.6.1.1. Türkiye’nin hidroelektrik potansiyeli
Brüt, teorik hidroelektrik enerji potansiyeli
Teknik yaplabilir hidroelektrik enerji potansiyeli
Ekonomik yaplabilir hidroelektrik enerji potansiyeli
433 TWh/yl,
216 TWh/yl,
170 TWh/yl
Buna göre Türkiye’de ekonomik yaplabilir HES potansiyel, teknik yaplabilir HES
potansiyelin %59’u dolayndadr. Bu oran Avrupa’da %76’dr.
4.6.1.2. 6200, 3096 ve 5346 Sayl Kanunlar Kapsamnda Gelitirilen HES’ler
Türkiye’de 1984 ylna kadar su yaplarnn gelitirilmesi 6200 sayl yasa
kapsamnda DS görev ve yetki alannda bulunmaktayd. Sadece enerji amac olan
projelerin etüt ve planlamas EE Genel Müdürlüü tarafndan, çok amaçl projelerin
etüt ve planlamas DS Genel Müdürlüü tarafndan yaplmakta planlamadan sonraki
tüm aamalar ve yatrmlarn gerçekletirilmesi ise DS Genel Müdürlüünün yetki ve
görevleri arasnda yer almakta idi.
Ancak özel sektör yatrmlarn elektrik sektörüne yönlendirebilmek amacyla 1984
ylnda çkartlan ve 14 yl boyunca yürürlükte kalan 3096, 3996 ve 4283 sayl
kanunlar kapsamnda uygulanan YD, Y, HD ve Otoprodüktör modellerinden
beklenen sonuç alnamam, özel sektör ve yabanc sermaye yatrmlar istenilen
düzeyde bu sektöre çekilememitir.
Özellikle YD, Y ve HD modellerinin baarya ulamamas nedeniyle, Dünya
Bankasnn giriimiyle balatlan yeniden yaplanma çalmalar sonucunda; 4628
sayl Elektrik Piyasas Kanunu 3 Mart 2001 de, 4646 sayl Doal Gaz Piyasas
Kanunu ’da 2 Mays 2001’de yürürlüe girmitir. Bu kanunlarn öngördüü unsurlar
arasnda bulunan Düzenleme Kurulu ise, 4628 sayl kanun ile önce Elektrik Piyasas
Düzenleme Kurumu olarak kurulmu, daha sonra 4646 sayl kanun ile de Enerji
Piyasas Düzenleme Kurumu (EPDK) adn almtr. Yeni piyasa modeli 3 Eylül
2002’den itibaren uygulanmaya balamtr. 26 Haziran 2003 tarihinde “Su Kullanm
Anlamas” yönetmeliinin yürürlüe girmesiyle birlikte de hidroelektrik projeler özel
sektöre açlm ve kamu tamamen bu alandan çekilmitir.
2003 ylnda Türkiye ekonomik yaplabilir Hidroelektrik enerji potansiyelinin proje
durumlarna göre dalm Tablo 4.4’te verilmektedir. DS ve EE tarafndan çeitli
kademelerde gelitirilmi olan ve aadaki tabloda verilen projelerden iletmedeki
135 proje ile ikili ibirlii anlamalar kapsamnda yer alan birkaç proje dndaki
projelerin hemen hemen tamam 4628 sayl kanun kapsamnda özel sektör
bavurusuna açlmtr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli
Komitesi • Enerji Raporu 2012 107

Tablo 4.6. 4628 Sayl Kanun Öncesinde DS/EE ve Dier Kurulular Tarafndan
Çeitli Kademelerde Gelitirilmi Olan Projeler
Proje Durumu Adet K.Güç Güvenilir Enerji
Üretimi
Ortalama Enerji
Üretimi
MW GWh/Yl GWh/yl
1- letmede 135 12 619 33 250 45 300
2- na Halinde 41 3219 6356 10 636
3-Projeli 497 20 394 39 948 71 409
Toplam Potansiyel 673 36 232* 79 554 127 345
Hazrlayan: Ayla TUTU
2003 ylnda letmedeki santrallardan 11 203 MW kurulu gücündeki 53 adet proje
DS, 2 415MW kurulu gücündeki 82 adet proje ise dier kurulularca ina edilmitir.
Dier kurulularca ina edilen projelerden 1111MW kurulu gücündeki 31 adet proje
3096 sayl Kanun çerçevesinde YD, HD veya Otoprodüktör modelinde ina edilmi
olup özel sektör tarafndan iletilmektedir. 2012 ylnda 3096 kapsamndaki 2 projenin
iletme süresi dolduu için EUA’a devredilmitir bu kapsamdaki dier projelerde
sözlemelerinde belirtilen iletme sürelerinin sonunda EÜA’a devredilecektir.
Dier kurulularca ina edilmi olan 1305MW kurulu gücünde 51 adet proje
ile(ÇEA ve KEPEZ projeleri dahil) DS tarafndan ina edilmi olan 53 adet proje
EUA tarafndan iletilmekte olup kurulu güçleri toplam 11 508 MW idi.
4.6.1.3. 4628 ve 5346 Sayl Kanun Kapsamndaki HES’lerin Durumu (4)
2001 tarihinde yaymlanarak yürürlüe giren 4628 sayl Kanun kapsamnda
çkartlan “Elektrik Piyasasnda Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su
Kullanm Hakk Anlamas mzalanmasna likin Usul ve Esaslar Hakknda
Yönetmelik” 26 Haziran 2003 tarih ve25150 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak
yürürlüe girmitir.
Austos 2003 tarihinde ise DS tarafndan Hidroelektrik santral projeleri gelitirip
iletilmek amacyla özel sektör bavurularna açlmtr. Bu kapsamda DS Genel
Müdürlüü WEB sayfasnda 7 adet tablo oluturulmutur. Projelerin bulunduklar
konum itibariyle hukuki sorun yaratmamas için aada açklanan farkl tablolarda
bavuruya açlmtr. Bunlar;
• DS/EE Tarafndan Gelitirilerek Bavuruya Açlm Projeler Tablo-2
• Tüzel Kiilerin Gelitirmek üzere Bavuru yapt Projeler Tablo-3
• DS’nin naatn yapmakta olduu ve Bavuruya açlan Projeler Tablo-4
• kili birlii Kapsamndan çkartlarak Bavuruya Açlan Projele Tablo-5
• YD Kapsamndan Çkartlarak Bavuruya Açlan Projeler Tablo-6
• Gruplandrlarak Bavuruya Açlan DS/EE projeleri Tablo-7
DEK-TMK’nn 2011ylnda yaynlam olduu Enerji Raporunda da verilmi olan bu
tabloda çok büyük bir deiiklik olmamtr. Bunun nedeni DS Genel Müdürlüü
15.10.2007 tarihi itibariyle Tablo-3 kapsamnda tüzel kiiler tarafndan gelitirilen yeni
proje bavurularn durdurmutur.)
108
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 4.7.4628 sayl Kanun kapsamnda Austos 2003-Haziran 2012 tarihleri
Arasnda Su Kullanm Anlamas Yapmak Üzere DS’ye Yaplan Bavurular
TABLO ADI
Toplam
HES
Adedi
Toplam
Bavurulan
HES Adedi
Çoklu
Bavuru
Adedi
Toplam K.
Güç
(MW)
Toplam
Bavurulan
K.Güç (MW)
1 TABLO-2 355 343 221 10 032 9 996
2 TABLO-3 1 216 1,145 429 ~12 000 ~12 000
3 TABLO-4 9 9 8 377 377
4 TABLO-5 12 11 11 2 216 1 434
5 TABLO-6 1 1 1 93 93
6 TABLO-7 20 18 16 1057 1020
Bavuruya
açlan Proje
Toplam 1 613 1 527 686 25 775 24 920
7 3096
FERAGAT 14 - - 1 171 1 171
8 KL
ANLAMA 12 - - 3 052 2 844
TOPLAM 1 639 1 527 686 29 998 28 935
Hazrlayan: Ayla Tutu
Tablonun 4.7. srasnda yer alan projeler daha önce 3096 sayl Kanun kapsamnda
hak kazanm olan fakat haklarndan feragat ederek 4628 sayl Kanun kapsamnda
projeyi gelitirmek isteyen firmalarn projeleridir.
Tablonun 8. Srasnda verilmi olan projeler bavuruya açlmam olan daha önce
“Hükümetler aras kili birlii Protokolü” ile gelitirilmek üzere çeitli ülkelerle
anlama yaplm fakat Kanun deiiklii nedeniyle kendilerine 4628 sayl Kanun
kapsamnda projelerini gelitirme hakk verilmi olan projelerdir. Ayn kapsamda yer
alan projelerden 13 adedi ise daha önce protokol yaplm olan ülkelerin haklarndan
feragat etmesi sonucunda Tablo 5. kapsamnda yeniden bavuruya açlmtr.
4.6.1.4.4628 Sayl Kanun Kapsamnda Lisans Alm Olan Projeler ve lerleme
Durumlar (5)
4628 sayl Kanun gereince EÜA’da dahil olmak üzere tüm oyunculara piyasada
faaliyet gösterebilmek için EPDK’dan lisans alma zorunluluu getirilmitir.
DS Genel Müdürlüü tarafndan 4628 sayl Kanun kapsamnda bavuruya açlm
olan 1639 projeden 1527’sine gelitirilmek üzere özel sektör tarafndan bavuru
yaplmtr. Söz konusu projelerden kurulu güçleri toplam 3668 MW olan 165 adet
proje özel sektör tarafndan ina edilerek çeitli tarihlerde iletmeye alnmtr. 23
proje ise 4628 sayl Kanun’dan önce hak kazanlm inaatna balanm ve yeni
Kanun sonrasnda tamamlanarak serbest üretici veya otoprodüktör üreticisi
kapsamnda lisanslandrlmlardr. Haziran 2012 tarihi itibariyle kurulu güçleri
toplam 17 259MW olan 322 adet proje lisansl bir ekilde piyasada faaliyet
göstermektedir.
Türkiye’de 4628 öncesi ve sonrasnda gelitirilerek iletmeye alnm tüm
Hidroelektrik projelerin durumu Tablo 4.8’de verilmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 109

Tablo 4.8. letmedeki HES’ler, Haziran 2012
STATÜSÜ Adet K. Güç (MW)
DS veya dier kurulular tarafndan gelitirilerek
letilmek üzere EÜA’a devredilmi olan HES Projeleri 106 11 679
Yap let Devret (YID) Kapsamndaki HES projeleri 18 970
letme Hakk Devri Kapsamnda Özel Sektöre verilmi
olan Projeler (HD) 10 682
Daha önce balanm ancak 2003’ten sonra lisans
alarak iletmeye alnm projeler ( Serbest Üretici veya
Otoprodüktör ) 23 260
4628 Kapsamnda Özel Sektör Tarafndan Gelitirilerek
letmeye Alnm Projeler 165 3 668
TOPLAM 322 17 259
DS, EGM ve EPDK 2012 verilerinden yararlanlmtr. Hazrlayan: Ayla TUTU
15 066 MW kurulu gücünde 520 adet proje ise lisanslandrlm olup ilerleme
durumlar TABLO 4.9 da verilmitir. lerleme raporlarna göre lisans alan projelerden
225 adedinde ilerleme %10 gösterilmesine ramen henüz hiçbir gelime
bulunmamakta, 160 adedinde %10-%50 arasnda, 47’sinde %50-%80 arasnda
42’sinde ise %80-%100 arasnda ilerleme belirtilmektedir. Lisans alm olan bu
projelerden 18 adedinde hukuki sorunlar olduu belirtilmekte ve bunlardan 5 adedinin
ilerleme oran %10’un üzerindedir. 46 adet proje ile ilgili ise herhangi bir bilgi
bulunmamaktadr.
Tablo 4.9.Lisans Alm Olan Projeler ve lerleme Durumlar Haziran 2012
Toplam Lisansl %10ve alt %10-50 %50-80 aras %80-100 aras
HES adedi
aras
520 225 160 47 42
EPDK Ocak 2012 Proje ilerleme Durumlar esas alnarak hazrlanmtr: Ayla TUTU
imdiye kadar lisans alm iletmede veya incelemesi devam eden projelerin kurulu
güç dalmna baklacak olursa saysal olarak büyük çounluu 10 MW’n altnda yer
alan küçük HES’lerdir. Henüz DS tarafndan EPDK’ya ulatrlamam olan
projelerinde çok büyük bir bölümü 10 MW ve altnda yer almaktadr. Türkiye’de u
anda üretilen hidroelektrik enerjinin %71’i kurulu güçleri 100 MW’n üzerinde olan 30
adet santralden elde edilmektedir. lerleme aamasnda olan santralarda ise üretilen
enerjinin %50’si kurulu güçleri 100 MW’n üzerinde olan 34 adet santralden elde
edilecektir.
110
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 4.10 Tablo 4.11
LETMEDEK SANTRALLARIN K. GÜÇ
DAILIMI
TOPLAM
K.GÜÇ ORAN
EPDK LERLEME RAPORUNDAK LSANS
ALMI DEVAM EDEN PROJELERN K.GÜÇ
DAILIMI
TOPLAM
K.GÜÇ
ORAN
K.GÜÇ
Aral MW ADET MW %
K.GÜÇ Aral
MW ADET MW %
01 41 18 0 01 11 7 0
110 119 614 4 110 240 1.329 9
1020 49 689 4 1020 118 1.659 11
2050 56 1.741 10 2050 91 2.760 18
50100 27 1.891 11 50100 26 1.830 12
100618 30 12.305 71 100618 34 7.481 50
TOPLAM 322 17.258 100 TOPLAM 520 15.066
Hazrlayan: Ayla TUTU
4.6.1.5. Katk Paylar (4)
Katk pay; DS Genel Müdürlüü tarafndan özel sektör bavurusuna açlm olan
projelere birden fazla firmann bavurmas durumunda seçim kriteri olarak belirlenen
yöntemdir. Tablo 4.5’ten görülecei üzere Haziran 2012 tarihine kadar 1 613 adet
proje DS internet sayfasnda bavuruya açlm bunlardan 1527’sine bavuru
yaplmtr. Yaplm olan bu bavurulardan 686 adedine birden fazla firma
bavurmutur. Projeyi gelitirip 49 yl boyunca çaltrmak üzere lisans alma hakk
verilecek olan Firmay belirlemek amacyla DS Genel Müdürlüü tarafndan katk
pay toplants düzenlenmi bu toplantlarda üretecei enerjiden devlete en yüksek
pay vermeyi taahhüt etmi olan 628 firmaya bu hak verilmi. Çoklu bavuru
kategorisindeki projelerden sadece 15’i gelitirilerek iletmeye alnmtr. Bu
kapsamdaki projeler ve bu projelerden elde edilecek gelirler Tablo 4.12.’de özet
olarak verilmitir.
Tablo 4.12. Birden Fazla Firmann Bavurduu Projeler, Gelirler ve Devlet Katk
Paylar
Toplam Gelir
(TL/yl)
Teklifin verildii
yllara göre Devlete
ödenecek tutar
(TL/yl)
2012ylnda
rödövansl
devlete
ödenecek tutar
(TL/yl)
Adet
Toplam Çoklu Bavuru 686
Katk Pay Toplants
3 788 143
Yaplan 628 609 762 909 480 1 308 107 583
letmedekiler 15 268 204 482 23 219 738 31 509 184
Not- Gelirlerin hesabnda Yenilenebilir Enerji Kanunun’ da HES’ler için belirtilen alm garantisi bedeli
olan 7,3 $cent/kWh kabul edilmitir. Hazrlayan:Ayla TUTU
“Elektrik Piyasasnda Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanm Hakk
Anlamas mzalanmasna likin Usul ve Esaslar Hakknda Yönetmelikte
Hidroelektrik Kaynak Katk Paynn esaslar ve hesaplama ekli, aadaki gibi yer
almaktadr:
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 111

112
Ayn kaynak için DS' ye birden fazla bavuru yaplm olmas halinde, fizibilitesi
kabul edilebilir bulunan irketler arasnda Madde-10’ da belirtilen usul ve esaslarla
belirlenen ve EPDK tarafndan Enerji Üretim Lisans verilmesi uygun bulunan irket
tarafndan DS’ ye ödenmesi taahhüt edilen birim elektrik kilowat saat (kWh) bana ..
(rakam ile)........................(yaz ile) kuruun yllk enerji üretimi ile çarplmas sonucu
Hidroelektrik Kaynak Katk Pay tutar belirlenir. Tesisin yllk enerji üretimi bir sonraki
yln 15 Ocak tarihine kadar Türkiye Elektrik letim Anonim irketi (TEA) veya ilgili
datm irketi tarafndan bildirilir. Belirlenen Hidroelektrik Kaynak Katk Pay tutarnn
teklif ylndan ödemeye esas üretim ylna kadar EPDK tarafndan belirlenen Türkiye
Ortalama Elektrik Toptan Sat Fiyatnn art orannda güncelletirilerek EPDK' ca
verilen lisans süresince, takip eden Ocak ay sonuna kadar gelir kaydedilmek üzere
irket tarafndan DS' ye ödenmesi gerekmektedir. Hesap edilen tutarn zamannda
ödenmemesi halinde genel hükümlere göre tahsil edilecektir.
Hidroelektrik Kaynak Katk Pay Tutarnn hesaplanmas için aadaki formül
uygulanr:
Hidroelektrik Kaynak Katk Pay Tutar= YKR*E*K
YKR= irket tarafndan DS'ye birim kilowatt/saat (kW/h) bana ödenmesi taahhüt
edilen Kuru.
E= Yllk Enerji Üretimi (kW/h)
K= Güncelletirme Katsays
K= K1/K2
K1= Ödemeye esas üretim ylndaki EPDK tarafndan belirlenen Türkiye Ortalama
Elektrik Toptan Sat Fiyat.(TORETOSAF)
K2= Teklif ylndaki EPDK tarafndan belirlenen TORETOSAF olarak düzenlenmitir'
Yukardaki esaslar çerçevesinde hesaplanacak olan bedel, lisans alan irket
tarafndan DS’ ye ilk üretim yl sonunda balamak üzere ödenecektir.
Yönetmeliin ilk yaymland günlerde Hidroelektrik Kaynak Katk Pay
uygulanmamakta idi. Daha sonra getirilen bu uygulamada firmalar projeleri alabilmek
için çok yüksek katk paylar teklif etmeye balam taahhüt ettikleri bu fiyatlar
nedeniyle de projelerin gerçekletirilebilmesinin önü tkanmtr.
Tablo 4.12’de verilmi olan katk pay toplants yaplm olan 628 projeden sadece
15’inin inaat tamamlanarak iletmeye açlabilmitir.
Söz konusu tabloda belirtilen tüm projelerin iletmeye alnmas durumunda üretilecek
enerjiden elde edilecek toplam gelir 3 788 143 609 TL/yl, olacaktr (2012 yl için). Bu
gelirden devlete verilecek olan katk pay ise katk pay toplants ylna göre
rödövanssz 762 909 480 TL/yl 2012 ylna güncelletirildiin de ise devlete
ödenecek olan miktar 1 308 107 583 TL/yl olacaktr. (Gelirler 7,3$cent/kWh’e göre
1$=1,8TL kabulüyle hesaplanmtr.)
Tamamlanm olan 15 adet projeden 2012 ylnda lisanslarnda belirtilen üretimlerinin
gerçeklemesi durumunda devlet katk pay olarak 31.509.184 TL/yl ödenmi olmas
gerekmektedir. (Yukarda yaplm olan hesaplar havza hidrolojik gözlem ve
deerlendirme bedelini içermemektedir.)
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Devlet Su ileri Genel Müdürü’nün 2011 ylnda yapm olduu bir sunumda 2010 yl
üretim deerlerine göre iletmeye geçen projelerden katk pay ve havza hidrolojik
gözlem deerlendirme bedeli olarak toplamda 29,5 milyon TL tahsilat yapld 2011
yl için bu rakamn 60 milyon TL olarak öngörüldüü belirtilmitir.
Ancak bu öngörü 2011 yl için (2012’deki ödemeye esas olan deer) TORETOSAF’n
artaca kabulüyle yaplm fakat 2010’a göre dümütür.
(2011=14,07kr, 2012=12 39kr)
4.7. Hidroelektrik Santrallarn Gelitirme Süreçleri ve Yaanlan Problemler
Dier hak sahipleriyle ve toplumla mümkün olduunca fikir birlii oluturarak, enerjiyi
üretirken çevre dengesinin de korunmas gerektiini unutmayarak gerçekçi ve
ekonomik kriterlere dayal projeler gelitirildii müddetçe sürdürülebilir kalknma
salanabilir.
Türkiye’de çounlukla denetimsizlik ve uygulamada yaplan baz yanllklar
nedeniyle günümüzde HES’lere kar ciddi itirazlar balamtr.
4.7.1 Fizibilite Aamas
Projelerin önündeki en önemli teknik engellerin, iyi bir etüt, planlama ve fizibilite
çalmasnn yaplamamas olarak deerlendirilmektedir.
Bunun sebebi çok saydaki projenin, havza planlamas yaplmadan, altyap
oluturulmadan ksa süre içinde özel sektöre açlmas nedeniyle istenilen fizibilite
raporlarn yaptracak yeterince say ve donanmda proje ve müavirlik firmalarnn
olmamasdr. Bu yetersizlik sebebiyle, çok sayda proje firmas kurulmu, ancak bu
firmalarda çalacak yeterli sayda kalifiye eleman bulunamamtr.
Kamu kurumlarndaki yetimi elemanlar ücret politikalarnn da etkisiyle bu
kurumlardan ayrlm ve kamunun denetimi zayflamtr. Kamudaki eleman says
bile, oldukça fazla sayda kurulan bu firmalara yeterli olmayp, tecrübesiz elemanlarla
çalma yoluna gidilmi projelerin en önemli aamas olan planlama ve fizibilite
çalmalar sadece su kullanm anlamas yapabilmek için gerekli olan sradan bir
çalma haline getirilmitir.
Ksacas planlama, proje ve fizibilite kalitesi olumsuz yönde etkilenmitir. Önceden
var olan uzman proje firmalar ise ilerini daha kaliteli yapma yolu yerine, daha fazla
i alma yoluna giderek kalitelerini düürmülerdir. Projelerin düük kaliteli ve eksik
olmas iin inaat kalitesini etkilemi, dolaysyla buda iletme aamasnda çok ciddi
problemler yaanmasna neden olmutur. Salkl planlama, projelendirme ve
fizibilite çalmalarnn olmamasnn yannda Kanun’daki boluk nedeniyle inaatlarn
denetimin olmamas da problemleri artrmtr.
Tüm bu zincirleme olumsuzluklar ve kötü uygulanm projeler çevreyi, ekolojik
dengeyi ve en önemlisi de ülke kaynaklarnn iyi yönetilmesini olumsuz etkilemitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 113

114
4.7.2 Çevresel Etki Deerlendirme Süreci (9)
4.7.2.1. ÇED’in Kapsam ve HES Projelerinin Çevre Mevzuatndaki Yeri
Çevresel Etki Deerlendirmesi (ÇED), kalknma projelerinin çevresel etkilerinin
belirlendii, çevreye olabilecek olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye
zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alnacak önlemlerin, seçilen yer ve
teknoloji alternatiflerinin tespit edilerek deerlendirildii ve bu projelerin inaat,
iletme ve iletme sonras dönemlerinde nasl uygulandnn izlendii ve
denetlendii bir süreçtir. Bu süreç, kendi bana bir karar verme süreci olmayp, karar
verme süreci ile birlikte gelien ve onu destekleyen pek çok aamadan olumaktadr.
ÇED’in temel görevi karar vericilerin daha salkl karar vermelerini salamak için,
onlara, projelerin çevresel etkilerini göstermektir. ÇED’in en önemli özelliklerinden
birisi ilgili taraflar ve halkn görülerinin ve kayglarnn dikkate alnabilmesi için
sürece katlm salanmasdr. Projeler, idealden çok optimal çözüme ulalacak
ekilde, tüm taraflarn geribildirimleriyle birlikte effaf bir biçimde gelimelidir.
yi ileyen bir ÇED sürecinin effaf tabiat ve çok boyutluluu sayesinde projenin
uygulanmas srasnda ortaya çkabilecek olas problemler, tasarm aamalarnda
bertaraf edilebilmektedir. Önerilen projeye getirilen çeitli alternatiflerin incelenmesi,
çevresel faydalar arttrrken, proje sahibinin maliyetlerini azaltabilecek baka
seçenekler de sunabilir. Ayn ekilde, halkn katlm süreci sayesinde, ilgili taraflar ve
ilgili kamu kurumlar arasnda güven duygusu oluturur ve katlmc tabiat sayesinde
de ÇED süreci, ülkenin genel demokratik sürecine katkda bulunur.
Uygulama aamasnda ortaya çkabilecek problemlere kar daha önceden önlemler
üreterek hazrlkl olunmas, proje sahibi için projenin tüm yönlerinin görülebilmesi ve
seçeneklerin deerlendirilebilmesi ve karar verme sürecine yönelik daha güvenilir ve
ibirlikçi bir yaklam salamas, ÇED’in en önemli faydalar arasnda
sralanabilmektedir.
Günümüzde yapm planlanan bir barajl ya da nehir tipi (regülatör) HES projeleri için
fizibilite aamasnda ÇED çalmas yaplmaktadr. Bu çalmada doal ve sosyoekonomik
çevre üzerindeki tahribat en aza indirecek tedbirler alnmaktadr.
Depolamal HES projeleri toplam göl hacmine ya da göl alanna göre ÇED
Yönetmelii kapsamna alnmakta iken, regülatörlü HES projeleri de kurulu güçlerine
baklarak yönetmeliin ilgili ekinde yerini almaktadr.
30 Haziran 2011’de Ek Listelerde yaplan baz deiikliklerle birlikte halen yürürlükte
olan 17.07.2008 tarih ve 26939 sayl ÇED Yönetmelii uyarnca “Kurulu gücü 25
MWm ve üzeri olan nehir tipi hidroelektrik santraller”, Çevresel Etki Deerlendirmesi
Uygulanacak Projeler Listesi (Ek-I) 16. maddede, kurulu gücü 25 MWm’a kadar olan
nehir tipi hidroelektrik santraller ise Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler
Listesi (Ek-II) 32. maddede yer almtr.
4.7.2.2 ÇED Sürecinin Aamalar ve Bu Süreçte Yer Alan Taraflar
ÇED Yönetmeliinin EK-I listesinde yer alan projeler, Seçme Eleme Kriterlerine tabi
olup da "Çevresel Etki Deerlendirmesi Gereklidir" karar verilen projeler ve
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli
Komitesi • Enerji Raporu 2012

Yönetmelik kapsamnda ya da kapsam dnda bulunan projelere ilikin kapasite
artrm ve/veya geniletilmesi halinde, kapasite art toplam Yönetmeliin EK-I’inde
belirtilen eik deer veya üzerindeki projeler ÇED prosedürüne tabidir. Bu projeler
için Çevresel Etki Deerlendirmesi Raporu hazrlanmas zorunludur
Dier taraftan Yönetmeliin EK-II listesinde yer alan projeler, bu Yönetmelik
kapsamnda ya da kapsam dnda bulunan projelere ilikin kapasite artrm ve/veya
geniletilmesi halinde, kapasite art toplam bu Yönetmeliin EK-II’sindeki eik deer
veya üzerindeki projeler ise seçme eleme kriterlerine tabi olduklarndan, bu projeler
için de Proje Tantm Dosyas hazrlanmas zorunludur.
Yukardaki bilgiler nda ÇED Yönetmeliinin Ek-I Listesinde yer alp da ÇED
prosedürüne tabi olan bir HES projesinin ÇED sürecinde hangi aamalara maruz
kaldna baklacak olursa, bu sürecin, yatrmc tarafndan hazrlanan ÇED Bavuru
Dosyasnn Bakanla teslimiyle balad görülecektir. Daha sonraki admlar ise
srasyla, dosyann bakanlkça deerlendirilmesi, halka duyurulmas, inceleme
deerlendirme komisyonunun kurulmasdr.
Proje ile ilgili olarak süreç içerisinde yaplan ilk toplant HES’in kurulaca yöredeki
halk proje hakknda bilgilendirme, görülerini almaya yönelik halkn katlm
toplantsdr. Bunu, bakanlkta yaplan kapsam ve özel format belirleme toplants
izler ki bu toplant sonucunda, HES projesine ait ÇED raporunun hangi kapsamda
hazrlanaca belirlenmektedir. Süreç içerisinde Bakanla sunulan ÇED Raporu da
halkn görüüne açldktan sonra, inceleme deerlendirme komisyonu toplantlar
gerçekletirilmektedir.
Bu toplantlar neticesinde ÇED raporuna son ekli verilerek, komisyon çalmalar
sonlandrlmaktadr. Artk rapor, Nihai ÇED Raporu adn almakta ve son kez halkn
görüüne açlmaktadr. Ask süreci tamamlanp, gelen görüler de deerlendirildikten
sonra HES projesi hakknda ÇED Olumlu ya da ÇED Olumsuz karar verilmektedir.
Bu kararn da halka duyurulmas ile ÇED süreci tamamlanmaktadr.
Bu süreçte yer alan taraflar srasyla, Bakanlk merkez ve tara tekilat, merkezi ve
yerel ilgili kamu kurum ve kurulular, yerel halk ve ilgili halk, sivil toplum kurulular
(üniversiteler, aratrma enstitüleri, dernekler, meslek odalar vb.), ulusal ve yerel
medya, proje sahibi (yatrmc) ve ÇED çalmalarn yürüten müavir firmalar
(yeterlii olan)dr.
Ek-I listesinde yer alan bir HES projesi için, yukarda metinsel olarak anlatm verilen
ÇED sürecinin ematik gösterimi de aadaki gibidir:
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 115

ÇED PROSEDÜRÜ
EK-I Listesindeki Projeler, Elemeden Genel Projeler
Ek-III’deki format Dorultusunda ÇED Bavuru Dosyas ile Bakanla Bavuru, Uygunluk Yönünden nceleme ve
Halka Sürecin Duyurulmas (Madde 8)
Projenin Yeri ve Türü ile ilgili Otoritelerin Temsilcilerinden nceleme Deerlendirme Komisyonunun Tekili,
Halkn Katlm Toplants Yeri ve Tarihinin, Kapsam Belirleme Toplants Tarihinin kararlatrlmas (Madde 8)
Toplantlarn detaylar, duyurular Bakanlk web sitesinde yaynlanr
Halkn Katlm Toplants
Yerel ve ulusal gazetelerde ilan edilmesi, yöre halk ile anket, seminer vb çalmalar yaplmas, toplant için askda ilanlar ve el
broürlerinin hazrlamas (Madde 9)
Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplants (Madde 10)
ÇED Raporuna esas tekil edecek format hazrlanrken, HKT ve Kapsam Belirleme Toplantlarnn çktlarnn kullanlmas
Proje sahibine veya ÇED Danmanna Formatn Verilmesi.
Proje özelinde hazrlanan formatn geçerlilik süresi 1 yldr
ÇED Raporunun Bakanla sunulmas (Madde 11)
ÇED Raporunun Formata Uygunluk Yönünden ncelenmesi
Rapor Uygun Hazrlanmam (danman
firmaya iade)
Rapor Özel Formata Uygun
Hazrlanm
Düzeltmeler Dorultusunda
Hazrlanan Raporun Yeniden
Bakanla Sunulmas
Raporun Üye Says Kadar Çoaltlmas, Komisyonun
Toplantlara Davet Edilmesi (Raporun Bakanlkta ve Valilikte
Halkn Görüüne Açlmas)
nceleme-Deerlendirme Süreci (Madde 12)
ÇED süreci içerisinde her aamada, Halkn
ÇED Raporu/Nihai ÇED Raporu ve projeye
ilikin görü ve önerileri dikkate alnr,
halkn ÇED kararlar ile ilgili yargya
bavurma hakk olduu unutulmamaldr!!!
ÇED Olumsuz Karar
Raporun nihailendirilmesi,Nihai Raporun
Bakanla sunulmas ( halkn görüüne açma)
ÇED Olumlu Karar (7yl)
Karar Valilikçe gerekçeleri ile birlikte
halka duyurulur
ekil 4.4. ÇED Prosedürü
116
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

4.7.2.3 HES’lerin Çevresel Boyutu, En Önemli Etkiler ve Öngörülen Tedbirler
HES projesini geçekletirmeyi planlayan bir yatrmc, ulusal enerji politikalarn ve
yatrm programlarn göz önünde bulundurarak projenin gerekliliini, amaçlarn ve
projenin ulusal, bölgesel ve yerel ekonomiye ve sosyal kalknmaya katklarn açkça
ortaya koyabilmelidir.
Proje, çevresel etki oluturabilecek tüm bileenleri ile birlikte tanmlanmaldr. Bu
balamda, proje uygulamasnn zaman çizelgesi ve kaynak (su, personel, ekipman
v.b.) ihtiyaçlar ile birlikte projenin inaat ve iletme aamalarnda gerçekletirilecek
proje faaliyetlerinin de ortaya konmas gerekmektedir.
ÇED sürecinde, ülkemizde çevre ile ilgili yürürlülükte olan kanunlar ve yönetmeliklerin
yan sra, özellikle hidroelektrik santral projeleri ile ilgili mevcut dier mer’i mevzuat
da dikkate alnmaldr. Sürecin daha salkl ilemesi adna, Mevzuat zaman içinde
deiebildii için ÇED sürecinde yürürlükte olan mevzuat aratrlmal ve göz önünde
bulundurulmaldr.
ÇED çalmas kapsamnda proje kaynakl etkiler proje özelliklerinin yan sra mevcut
çevre özelliklerine bal olarak da ele alnmal ve önlemler bu dorultuda
belirlenmelidir.
Baraj ve HES’lerin yaplmas için en uygun alan belirlemek ve projelendirmek, baraj
ve HES’lerin olumsuz etkilerinden kaçnmakta öncelikli amaç olmaldr. Bu nedenle,
dier projelerde olduu gibi HES projelerinde de yer seçimi çevresel anlamda büyük
önem arz etmektedir. Akarsu az (mansap) ekosistemleri ve topluluklar için
gereksinilen su aktarlmak suretiyle barajn ya da regülatörün yaplaca akarsu az
korunabilmektedir.
Hidroelektrik santrallarn etkileri iki aamada gözlenmektedir:
‣ naat safhasnda özellikle büyük baraj ve rezervuarl projelerde sosyal ve doal
çevre önemli boyutlarda etkilenmektedir.
‣ letme aamasnda ise ak aa braklacak su miktarnn ayarlanmas ve
projede belirtilen seviyede tutulmas ak aa ekolojik denge üzerinde büyük
ölçüde söz sahibi olmaktadr.
HES projelerinin en önemli etkilerinden biri olan, doal hayatn devamll için dere
yatana (mansaba) braklmas gereken “can suyu” miktar, her proje ve akarsu
özelinde deiiklik göstermekte olup, bu miktar; Devlet Su leri Genel
Müdürlüü’nün Su Kullanm Hakk Anlamasnda belirledii miktar (son on yllk
ortalama akmn en az %10 u) ile bu miktar üzerinden projenin gerçekletirilecei
bölge, akarsuyun tad su miktar, debisi, dere tabannn genilii, buharlama,
szma, baraj veya regülatör yapsndan sonra mevcut olan su kullanmlar (içme ve
kullanma suyu, sulama suyu, balkçlk, su deirmeni vb), akarsuda bulunan canl
türleri, bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararas mevzuatla koruma altna
alnan türlerin bulunup bulunmad, bunlarn üreme, beslenme, snma ve yaama
ortamlar, bu ortamlar için belirlenen koruma kararlar, sucul hayatn yan sra dier
canllarn ihtiyac olan su miktarlar da dikkate alnarak belirlenmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 117

118
ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alndnda bu miktarn (son on yllk
ortalama akmn en az %10 u) yeterli olmayacann belirlenmesi durumunda miktar
artrlmaktadr. Belirlenen bu miktara mansaptaki dier teessüs etmi kadim su
haklar ayrca ilave edilmekte ve kesin proje çalmalar ile ÇED çalmalar
belirlenen toplam bu miktar dikkate alnarak yaplmaktadr. Nehirde son on yllk
ortalama akmn %10 undan daha az akm olmas halinde suyun tamamnn doal
hayatn devam için mansaba braklmas salanmaktadr.
Hidroelektrik santral projelerinde flora ve faunann, özellikle akarsuyun regülatör
kurulacak yeri ile HES çk suyunun braklaca nokta arasnda kalan sucul alanda
yaayan canllar açsndan (sudaki azalmadan öncelikli etkilenecek olanlar) hidrolojik
sistemin ihtiyaçlar dorultusunda ekosistemin devamll için mansaba braklmas
gereken optimum suyun bilimsel yaklamlarla deerlendirilmesi esastr.
4.7.2.4 HES Projeleri le lgili, Bölge Halk ve Sivil Toplum Örgütlerini lettii Sorunlar
‣ Yaplan projelerde çevresel boyutun yeterince dikkate alnmamas
‣ Öngörülenden fazla aaç kesilmesi, orman ve mera alanlarnn dikkate
alnmamas
‣ Doal hayat suyuna (can suyu) gereken önemin verilmemesi (miktar, denetim,
vb.)
‣ Havzalar aras su aktarm (sonradan planlama deiiklikleri)
‣ naat atklarnn yaratt sorunlar
‣ Su kirlilii (scaklk, sertlik, oksijen miktar vb. biyolojik, fiziksel, kimyasal etki)
‣ klimsel ve ekolojik dengenin bozulmas (orman yangnlar, scaklk ve rutubet
deiiklii)
‣ Tarm arazilerinin yerleime açlmas
‣ Bölgesel ve havza baznda bütüncül planlama yaplmamas
‣ ÇED projelerinin havza baznda yaplmamas
‣ Su yönetimi planlamas ve havzann hidrolojik özelliklerinin öncelikli olarak
belirlenmemesi
4.7.2.5 Mahkemeler Tarafndan ÇED Raporlarnda Görülen Eksiklikler
‣ Havza baznda bütüncül projelendirme yaplmad,
‣ HES Projesinin Enerji Nakil Hatlarnn güzergâhn ve planlamasn içermedii
‣ Yol yapm srasnda meydana gelen çevre hasarlarnn keif srasnda da
görüldüü, oluan hafriyatn toplanmad ve depolama alanlarna götürülmedii,
bu ilem srasnda yamaçlarda bulunan bitki örtüsünün zarar gördüü
‣ Ayn havzada yaplacak bütün HES Projelerinin birlikte deerlendirilmesi
gerektii, HES çalmalarnn akan suyu alp elektrik üretimi için kullanp sonra
birkaç yüz metre daha düük kotta tekrar dere yatana brakmak eklinde
planland, bir sonraki HES’ in birkaç yüz metre sonra ayn süreci tekrarlad, bu
sürecin suyun potansiyel enerjisi bitene kadar devam ettii, bu süreçten makromikro
canllarn etkilenmeyeceini düünmenin doru olmad,
‣ Sadece inaat sürecinde bile oluacak askda madde tanm ile sucul canllarn
hassas olanlarnn bu ekosistemden yok olaca, hassas türlerin nasl
korunacann ÇED Raporunda yer almad,
‣ Proje alannda yer alan yerleimlerin, su haklarnn ve tarmsal faaliyetlerin tam
bir dökümünün yaplmad,
‣ Kamulatrma sürecinin projede açk olarak yer almad,
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

‣ Su havzasnn balangç noktasnda iletilecek Krma-Eleme Tesisinin, bütün
havza boyunca su kalitesini ve ilgili yaamlar olumsuz etkilemesi anlamna
geldii,
‣ Bütün üstlenici firmalar için bir çevre yönetim ekibinin zorunlu klnmas gerektii,
bütün bunlarn ancak bir havza planlamas ile salanabilecek düzenlemeler
olduu,
‣ Çevresel etkilerin azaltlmas için gerekli tedbirlerin ÇED Raporunda belirtilmedii,
belirtilen tedbirlerin sadece yaz olarak yer ald, kontrol edilebilecek,
denetlenebilecek kurallara dayandrlmad,
‣ Geçici depolama alanlarnn ve kapasitelerinin, çkarlacak hafriyat için yeterli
olmayabilecei, hafriyat hesabnn kontrol edilmesi gerektii,
‣ ÇED çalmasnda tarmsal alan kullanmnda su paylam olarak belirsizliin söz
konusu olduu, yöre halknn tarmsal sulama adna beklentisinin olduu, çok
sayda tarmsal alan olduu ve bu bölgede sulama için maduriyet potansiyeli
olduu,
‣ Halkn su kullanm miktarlarnn yetersiz kalaca, su miktarnn azald
dönemlerde su paylamnn ayrca endie kayna olduu,
‣ Projenin yöre halkna sosyo-ekonomik katksnn snrl olaca, bu nedenle
projenin i potansiyeli olarak deerlendirilmemesi gerektii,
‣ Her havza için can suyu miktarnn özel olarak hesaplanmasnn gerektii, u
anda uygulanan yöntemin ülkemiz artlarna uygun olmad,
‣ Kum-Çakl tesislerinin iletilmesi hususunun baz ÇED raporlarnn
hazrlanmasnda dikkate alnmad, entegre deerlendirilmedii,
hususlarnn ÇED Raporlarnda bulunmas gerektiinin tespiti mahkemelerce
yaplmtr.
4.8.Arazi Temini Süreci ve Prosedürü (10)
Hidroelektrik üretim tesislerinin kurulaca alanda bulunan özel mülkiyetteki
tanmazlarn kamulatrlmas; Maliye Hazinesinin mülkiyetindeki ya da Devletin
hüküm ve tasarrufu altndaki tanmazlarda irtifak hakk tesis edilmesi ve/veya
kiralama yaplmas; dier kamu kurum ve kurulularnn mülkiyetindeki tanmazlarn
temin edilmesi ilemleri tamamlanmadan söz konusu yatrmlarn gerçekletirilmesi
mümkün bulunmamaktadr. Bu süreç uzun, son derece karmak ve zaman alc bir
süreçtir. Küçük ölçekli bir projede bile sahaya girebilmek için en az bir yl gibi bir
zaman harcanmaktadr Konuyu bilen iini ciddiye alan uzman hukukçu ve
haritaclarla çallmamas halinde ise bu süreler çok fazla uzamaktadr.
4.8.1. Kamulatrma
Kamulatrma; kamu yararnn gerektirdii hallerde, Devlet ve kamu tüzel kiileri
tarafndan, özel mülkiyette bulunan bir tanmaza, tanmazn malikinin rzasnn olup
olmadna baklmakszn, kanunda belirtilen usul ve esaslara göre el konularak
tanmazn kamu mülkiyetine geçirilmesi olarak tanmlanabilir.
HES üretim tesislerinin kurulabilmesi için gerekli olan özel mülkiyetteki tanmazlarn
kamulatrma ilemleri EPDK tarafndan yürütülmektedir. 4628 sayl Elektrik
Piyasas Kanununun 15/(c) maddesine göre, elektrik piyasasnda üretim ve/veya
datm faaliyetlerinde bulunan lisans sahibi özel hukuk tüzel kiilerinin kamulatrma
talepleri Kurum tarafndan deerlendirilir ve uygun görülmesi hâlinde 2942 sayl
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 119

120
Kamulatrma Kanununda belirtilen esaslar dahilinde Kurumca kamulatrma yaplr.
Bu konuda Kurulca verilecek olan kamulatrma kararlar kamu yarar karar yerine
geçer. Bu durumda kamulatrma bedelleri ile kamulatrma ilemlerinin gerektirdii
dier giderler kamulatrma talebinde bulunan lisans sahibi tüzel kii tarafndan
ödenir.
Kamulatrlan tanmazn mülkiyeti, üretim veya datm tesislerinin mülkiyetine
sahip olan ilgili kamu kurum veya kuruluuna, bunlarn bulunmamas hâlinde ise
Hazineye ait olur. Hazine adna tescil edilen tanmazlar üzerinde Maliye
Bakanlnca kamulatrma bedelini ödeyen lisans sahibi özel hukuk tüzel kiileri
lehine bedelsiz irtifak hakk tesis edilir. rtifak hakknn geçerlilii lisansn geçerlilik
süresi ile snrldr. Lisansn sona ermesi veya iptali hâlinde, lisans sahibi tüzel kiiler
tarafndan ödenmi bulunan kamulatrma bedelleri iade edilmez.
Kamu tüzel kiiliini haiz lisans sahibi tüzel kiilerce yürütülen üretim, iletim veya
datm faaliyetleri için gerekli olan tanmazlarla ilgili kamulatrma ilemleri, bu tüzel
kiiler tarafndan yaplr ve kamulatrlan tanmazlar üretim, iletim veya datm
tesislerinin mülkiyetine sahip olan ilgili kamu tüzel kiileri adna tescil edilir.
Ülkemiz açsndan büyük önem tayan enerji projelerinin gerçekletirilebilmesi için
30 Eylül 2004 tarihli ve 25599 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan “Enerji Piyasas
Düzenleme Kurumunca Yaplacak Kamulatrmalarda 2942 sayl Kamulatrma
Kanununun 27’nci Maddesinin Uygulanmas Hakknda Bakanlar Kurulu Karar”
çkarlmtr. Söz konusu Bakanlar Kurulu Karar gereince, enerji tesislerinin
kurulabilmesi için gerekli olan tanmazlarn kamulatrlmasnda acele kamulatrma
yöntemi uygulanabilmektedir. Bu çerçevede, ilgili asliye hukuk mahkemesi tarafndan
tanmaza el konulmasna karar verilmesi halinde, HES üretim tesislerinin yapmna
balanabilmektedir.
2942 sayl Kamulatrma Kanununun “Acele Kamulatrma” balkl 27’nci
maddesine göre, 3634 sayl Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasnda
yurt savunmas ihtiyacna veya aceleliine Bakanlar Kurulunca karar alnacak
hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olaanüstü durumlarda gerekli olan
tanmazlarn kamulatrlmasnda kymet takdiri dndaki ilemler sonradan
tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o tanmazn
10’uncu madde esaslar dairesinde ve 15’inci madde uyarnca seçilecek bilirkiilerce
tespit edilecek deeri, idare tarafndan mal sahibi adn 10’ uncu maddeye göre
yaplacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatrlarak o tanmaza el konulabilir.
Satn alma usulü ile kamulatrma yöntemi ise özetle; kamulatrma ilemleri için
yeterli ödenek temin edilmesi, kamu yarar kararnn alnmas ve onaylanmas,
kamulatrma plan ve dier belgelerin hazrlanmas, kamulatrma kararnn alnmas
ve kamulatrma erhi verilmesi, tanmazlarn pazarlkla ve anlaarak satn
alnmasnn denenmesi, satn almann mümkün olmamas halinde kamulatrma
bedelinin mahkemece tespiti ve tanmazn idare adna tescili aamalarndan
olumaktadr.
Satn alma usulü ile kamulatrma yönteminde, tanmaz ilgili idare adna tescil
edilmeden, idare tarafndan tanmaza el konulmas mümkün bulunmamaktadr.
EPDK tarafndan, HES üretim tesislerinin kurulabilmesi için gerekli olan tanmazlar
hakknda satn alma usulü ile kamulatrma yönteminin uygulanmas, ülkemizin artan
elektrik enerjisi talebinin karlanabilmesi için bir an önce yaplmas gereken enerji
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

yatrmlarnn zamannda tamamlanamamasna neden olabilecektir. Bu nedenle,
hidroelektrik üretim tesislerinin kurulabilmesi için ihtiyaç duyulan tanmazlar
hakknda acele kamulatrma yönteminin uygulanmas, söz konusu elektrik üretim
tesislerinin zamannda tamamlanabilmesi açsndan gereklidir.
4.8.2 rtifak Hakk, Kullanma zni ve Kiralama
HES üretim tesislerinin kurulaca alanda bulunan tanmazlarn hukuki nitelikleri,
uygulanacak hukuk kurallar ve tanmaz temini yöntemi açsndan önemlidir. Söz
konusu üretim tesislerinin yerleim yerinde bulunan tanmazlar temel olarak,
kamulatrlmas mümkün olmayan Devlete ait tanmazlar ile kamulatrlmas
mümkün olan özel mülkiyetteki tanmazlar olmak üzere ikiye ayrlmaktadr. Bu
çerçevede, Devlete ait tanmazlar özel mülkiyete konu olamayacaklar için
kamulatrlmalar da mümkün bulunmamaktadr.
HES üretim tesislerinin kurulaca alanda Hazinenin mülkiyetindeki veya Devletin
hüküm ve tasarrufu altndaki tanmazlar bulunmas durumunda; lisans sahibi tüzel
kiilerce irtifak hakk tesisi, kullanma izni veya kiralama yaplabilmesi için EPDK’dan
talepte bulunulmakta, bu talebin Enerji Piyasas Düzenleme Kurulu tarafndan uygun
görülmesi hâlinde, ilgili mevzuat uyarnca Maliye Bakanl ile lisans sahibi özel
hukuk tüzel kiileri arasnda lisans süresi ile snrl olmak üzere irtifak hakk tesisi,
kullanma izni veya kiralama sözlemesi düzenlenmektedir.
rtifak hakk, kullanma izni ve kiralama, 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanununun
15/(d) maddesinde düzenlenmitir. Buna göre, piyasada üretim veya datm
faaliyetinde bulunan lisans sahibi özel hukuk tüzel kiileri, faaliyetleri ile ilgili olarak
Hazinenin mülkiyetindeki veya Devletin hüküm ve tasarrufu altndaki tanmazlar
üzerinde irtifak hakk tesisi, kullanma izni veya kiralama yaplabilmesi için Kurumdan
talepte bulunur. Bu talebin Kurulca uygun görülmesi hâlinde, ilgili mevzuat uyarnca
Maliye Bakanl ile lisans sahibi özel hukuk tüzel kiileri arasnda lisans süresi ile
snrl olmak üzere irtifak hakk tesisi, kullanma izni veya kiralama sözlemesi
düzenlenir. Bu sözlemelerde, sözlemenin geçerliliinin lisansn geçerlilik süresi ile
snrl olaca hükmü yer alr. Bu ekilde tesis edilen irtifak hakk, kullanma izni veya
kiralama bedelini ödeme yükümlülüü, lisans sahibi özel hukuk tüzel kiisine aittir.
Piyasada kamu tüzel kiiliini haiz lisans sahibi tüzel kiilerce yürütülen üretim,
datm veya iletim faaliyetleri için gerekli olan, Hazinenin mülkiyetindeki veya
Devletin hüküm ve tasarrufu altndaki tanmazlarla ilgili olarak irtifak hakk tesisinin
veya kullanma izni verilmesinin talep edilmesi hâlinde, Maliye Bakanl tarafndan
ilgili kamu tüzel kiileri lehine lisans süresince bedelsiz irtifak hakk tesis edilir veya
kullanma izni verilir.
Bununla beraber, 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi
Üretimi Amaçl Kullanmna likin Kanunun “Arazi ihtiyacna ilikin uygulamalar”
balkl 8’inci maddesine göre, bu Kanun kapsamndaki hidroelektrik üretim
tesislerinin rezervuar alannda bulunan Hazinenin özel mülkiyetindeki ve Devletin
hüküm ve tasarrufu altndaki tanmazlar için Maliye Bakanl tarafndan bedelsiz
olarak kullanma izni verilir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 121

4.8.3. Dier Kamu Kurum ve Kurulularna Ait Tanmazlarn Temini
HES üretim tesislerinin kurulaca sahada Hazineye ait tanmazlar dndaki kamu
kurum veya kurulularna ait tanmazlar bulunmas halinde, söz konusu tanmazlar
EPDK tarafndan 2942 sayl Kamulatrma Kanununun 30’uncu maddesi
uygulanarak temin edilmektedir.
4628 sayl Elektrik Piyasas Kanununun 15/c maddesinde, özel hukuk tüzel
kiilerince yürütülen üretim veya datm faaliyetleri için gerekli olan Hazineye ait
tanmazlar dndaki kamu kurum veya kurulularna ait tanmazlarn, Kurumca
2942 sayl Kamulatrma Kanununun 30’uncu maddesi uygulanarak temin edilecei;
bu tanmazlarn üretim veya datm tesislerinin mülkiyetine sahip olan ilgili kamu
kurum veya kuruluuna, bunlarn bulunmamas hâlinde ise Hazineye ait olaca
belirtilmektedir.
2942 sayl Kamulatrma Kanununun 30’uncu maddesinde, kamu tüzelkiilerinin ve
kurumlarnn sahip olduklar tanmaz, kaynak veya irtifak haklarnn dier bir kamu
tüzelkiisi veya kurumu tarafndan kamulatrlamayaca belirtilmi ve kamu tüzel
kiileri arasnda tanmaz devri hakknda özel bir yöntem öngörülmütür. Buna göre,
tanmaz mala; kaynak veya irtifak hakkna ihtiyac olan idare, ayn Kanunun 8’inci
maddesi uyarnca bedeli tespit eder. Bu bedel esas alnarak ödeyecei bedeli de
belirterek mal sahibi idareye yazl olarak bavurur. Mal sahibi idare devire muvafakat
etmez veya altm gün içinde cevap vermez ise anlamazlk, alc idarenin bavurusu
üzerine Dantay ilgili idari dairesince incelenerek iki ay içinde kesin karara balanr.
Taraflar bedelde anlaamadklar takdirde; alc idare, devirde anlama tarihinden
veya Dantay kararnn teblii tarihinden itibaren otuz gün içinde, ayn Kanunun
10’uncu maddesinde belirtilen yazl usule göre mahkemeye bavurarak,
kamulatrma bedelinin tespitini ister.
Mahkemece, 10’uncu maddede öngörülen usule göre kamulatrma bedeli olarak
tespit edilen miktarn, pein ve nakit olarak mal sahibi idareye verilmek üzere
belirleyecei bir bankaya yatrlmas ve yatrldna dair makbuzun ibraz edilmesi için
alc idareye onbe gün süre verilir. Gereken hallerde bu süre bir defaya mahsus
olmak üzere uzatlabilir. Alc idare tarafndan kamulatrma bedelinin mal sahibi
idare adna bankaya yatrldna dair makbuzun ibraz halinde mahkemece,
tanmazn alc idare adna tesciline ve kamulatrma bedelinin mal sahibi idareye
ödenmesine karar verilir ve bu karar, tapu dairesine ve parann yatrld bankaya
bildirilir. Tescil hükmü kesin olup taraflarn bedele ilikin temyiz haklar sakldr.
Bu suretle devir alnan tanmaz, kaynak veya irtifak hakk, sahibinden kamulatrma
yolu ile alnm saylr ve devir amac veya devreden idarenin izni dnda bakaca bir
kamusal amaçla kullanlamaz. Aksi takdirde devreden idare, 23’üncü madde
uyarnca tanmaz geri alabilir. Bu husus tapu kütüünün beyanlar hanesine erh
verilir.
4.9 Pompa Depolamal HES’ler
Günümüzde bütün modern enerji sistemleri arz güvenilirlii, sistem stablitesi, enerji
kaynaklarnn daha verimli kullanlmas iletim/datm problemlerinin ve maliyetlerinin
minimize edilmesi gibi birçok nedenlerle enerjinin depolanmasn zorunlu klar.
122
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Eer bir ülkenin enerji ihtiyac büyük oranda termik ve nükleer gibi baz karakterli
santrallerden karlanyorsa, bunun yannda ülke kesintili karakterde yenilenebilir
enerji kaynaklarna sahip ve bu kaynaklar verimli bir ekilde kullanmak istiyorsa,
sistemde hzla devreye girip çkabilme özelliine sahip santrallere ihtiyaç vardr. Bu
ihtiyaç; ya büyük oranda fosil yakt santrallerini birkaç dakikada devreye girebilmesi
için scak yedekte hazr tutarak ekonomik olmayan bir yöntemle ya da hzla devreye
girip çkma özelliine sahip olan klasik depolamal hidroelektrik santrallar ve/veya
dier enerji depolama sistemleri hayata geçirilerek karlanabilir. Ülkemiz için ksmen
tercih edilmekte olan yöntem bunlardan birincisidir. Bu da zaten %80’lerin üzerinde
olan fosil yakt kullanmnn ve 2008 ylnda genel enerjide %76 elektrik enerjisinde
%60’a ulam olan da bamllmzn ve ayn zamanda fosil yakt kullanmndan
dolay oluacak emisyonlarn artrlmas anlam tamaktadr.
Enerjinin depolanmas, Dünyada son yllarda gelien yeni liberal piyasa modelinde,
elektrik deer zincirinin en kritik bileenlerinden birisidir ve enerji depolama sistemleri
endüstrisi yeni, önemli ve tüm Dünyada hzla gelimekte olan bir endüstri
seçeneidir. Liberal piyasalarda sistem iletmecilerinin büyük ölçekte yenilenebilir
enerji üretimini sisteme entegre edebilmeleri için enerjinin depolanmasna ihtiyaçlar
vardr.
Teknik deerlendirmeler ve fizibilite çalmalar enerji depolamann sadece teknik bir
gereklilik deil ayn zamanda maliyet avantaj saladn da göstermektedir. Türkiye’
de bugüne kadar enerjinin depolanmas konusuna gereken önem verilmemitir.
Ancak ülkemizde kesintili karakterdeki enerji kaynaklarnn ve/veya nükleer
santrallarn enerji planlamas içerisinde yer almas düünülüyorsa verimli ve daha
salkl bir planlama için bunlarn enerji depolama sistemleri ile birlikte planlanmas
gerekmektedir. (6)
Dünya’da bu konuda en gelimi yöntem enerjinin su formunda depoland ve çok
ksa süre içerisinde hzla devreye alnabilme özelliine sahip olan Pompa Depolamal
Hidroelektrik Santrallardr. Ülkemizde de bu anlamda ekonomik olarak birçok proje
gelitirilmesi mümkündür.
TEA tarafndan yaplm olan kapasite üretim projeksiyonlar kapsamnda iyimser
ve kötümser iki senaryo hazrlanmtr. yimser senaryoya göre 2017, kötümser
senaryoya göre 2015 ylndan itibaren iletmede olan, inaa edilen ve lisans alnm
olan santrallerin tümünün puant enerji ihtiyacn karlayamayaca tespit edilmitir. (7)
Puant talebin karlanmasnda barajl hidroelektrik santrallerin yetersiz kalmalar
halinde devreye girmesi hedeflenen pompaj depolamal hidroelektrik santral projeleri
gelitirme çabasnda olan Elektrik leri Etüt daresi (EE), 2009 – 2013 Strateji Plan
kapsamnda belirtilen hedefe göre 2011 yl sonuna kadar tamamlanmas gereken bir
program kapsamnda çalmaktadr. EE, hali hazrda, ilk etüt seviyesinde olmak
üzere, 11 tanesinde mevcut baraj göllerinin dikkate alnd toplam 16 proje
gelitirmitir. Bu projeler hakknda ksa bilgiler aadaki tabloda verilmitir; (8)
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 123

Tablo 4.13. EE Tarafndan Çallm Olan PDHES’ler
Tesis Ad
Kurulu Gücü
Proje Debisi Düü
li
Türü
[MW]
[m3/s] [m]
Gökçekaya PHES 1600
Eskiehi
r
Mevcut baraj gölüne entegre 193 962
znik I PHES 1500 Bursa Tamamen yeni yatrm 687 255
Saryar PHES 1000 Ankara Mevcut baraj gölüne entegre 270 434
Bayramhacl PHES 1000 Kayseri Mevcut baraj gölüne entegre 720 161
Hasan Uurlu
PHES
1000 Samsun Mevcut baraj gölüne entegre 204 570
Adgüzel PHES 1000 Denizli Mevcut baraj gölüne entegre 484 242
Burdur PHES 1000 Burdur Tamamen yeni yatrm 316 370
Eridir PHES 1000 Isparta Tamamen yeni yatrm 175 672
Karg PHES 1000 Ankara Mevcut baraj gölüne entegre 238 496
Karacaören II
PHES
1000 Burdur Mevcut baraj gölüne entegre 190 615
Yalova PHES 500 Yalova Tamamen yeni yatrm 147 400
Yamula PHES 500 Kayseri Mevcut baraj gölüne entegre 228 260
Oymapnar PHES 500 Antalya Mevcut baraj gölüne entegre 156 372
Aslanta PHES 500
Osmani
ye
Mevcut baraj gölüne entegre 379 154
znik II PHES 500 Bursa Tamamen yeni yatrm 221 263
Demirköprü PHES 300 Manisa Mevcut baraj gölüne entegre 166 213
EE tarafndan yaplan pompaj depolamal hidroelektrik santral talep çalmasna
göre ;(11)
‣ Ankara, stanbul, zmir, Bursa, zmir illeri birinci dereceden öncelikli,
‣ Tekirda, Antalya, Konya, Adana, Hatay, Gaziantep ve anlurfa illeri ikinci
dereceden öncelikli,
‣ Krklareli, Çanakkale, Balkesir, Manisa, Denizli, Mula, çel, Eskiehir, Sakarya,
Zonguldak, Samsun, Kayseri, Kahramanmara, Diyarbakr, Mardin üçüncü
dereceden öncelikli,
‣ Edirne, Bilecik, Kütahya, Aydn, Ordu, Sivas, Malatya, Elaz, Adyaman, Batman,
rnak, Van illeri dördüncü dereceden öncelikli illerdir.
Kaynaklar
1. DEK TMK Genel Enerji Kaynaklar Raporu,2004
2. World Atlas&Industry Guide 2010
3. DS Etüd ve Plan Daire Bakanl Çalmalar
4. www.dsi.gov.tr sayfasndan alnan datalar ile yaplan çalmalar
5. www.epdk.org.tr sayfasndan alnan datalar ile yaplan çalmalar
6. “Enerji Depolama Sistemleri” Türkiye 11. Enerji Kongresi 2009-zmir Ayla TUTU
7. Pompaj Depolamal Santrallerin Türkiye’de Gelitirilmesi – Neslihan SALAM
YORGANCILAR EE, Hüseyin KÖKÇÜOLU EE
8. Pompaj Depolamal HES’ler– Maksut SARAÇ EE – Forum 2009 Trabzon
9. Enerji Raporu 2011, DEK-TMK
10. Enerji Raporu 2011, DEK-TMK
11. 2009 – 2013 Stratejik Plan – Elektrik leri Etüt daresi
124
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli
Komitesi • Enerji Raporu 2012

5. RÜZGAR
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 125

126
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

5. RÜZGAR
5.1. Dünya Rüzgar Enerjisi Pazarndaki Gelimeler
1996’dan beri kümülatif rüzgar kurulu gücü logaritmik olarak art göstermektedir.
2011 ylnda 42.175 MW gücünde rüzgâr enerjisi santralnn (RES) devreye
alnmasyla küresel rüzgar enerjisi kurulu gücü 239.000 MW düzeyine ulamtr.
(ekil 5.1. ve ekil 5.2.). 2010 yl sonu itibariyle global rüzgar enerjisi pazarnda
%21’lik büyüme görülmütür (ekil 5.3).
K ur ulu G üç (M W )
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
239.000
194.390
158.738
120.550
6.100 7.600 10.20013.60017.400 23.900 31.100 39.43147.62059.09174.05293.835
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yl
ekil 5.1. Küresel Kümülatif Rüzgar Kurulu Gücü (1996-2011)
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
K ur ulu G üç (M W )
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
42.175
38.610 35.802
26.282
19.865
1.280 1.530 2.520 3.440 3.760 6.500 7.270 8.133 8.207 11.53115.244
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yl
ekil 5.2. Küresel Yllk Kurulan Rüzgâr Kurulu Gücü (1996-2011)
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 127

50
Pazar Geliimi (%)
40
30
20
10
29,2
41,7
31,7
34,8
28,2
26,0
21,3
23,8
25,6 26,7
28,7
31,7
23,6
21,0
0
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Yl
ekil 5.3. Küresel Rüzgâr Enerjisi Pazarnn Yllk Büyüme Oranlar (1998-2011)
2011 ylnda eklenen en büyük kurulu güç 18.000 MW ile Çin’de olmu ve Çin’deki
rüzgâr enerjisi pazar %44 orannda bir büyüme sergilemitir. Çin’i 9.616 MW ile
Avrupa bölgesindeki ve 6.810 MW ile de ABD’deki yatrmlar izlemitir. 2011 yl sonu
itibariyle dünyadaki en büyük rüzgâr kurulu gücü 62.733 MW ile Çin’de bulunmakta
ve onu 46.919 MW ile ABD’de takip etmektedir (Tablo 5.1).
Tablo 5.1. Global Rüzgâr Enerjisi Pazarndaki lk On Ülke (2011)
Ülkeler
Kurulu Güç
(MW)
Küresel Pazar
Pay (%)
2011 kapasite
art
Çin 62.733 26,3 18.000
ABD 46.919 19,7 6.810
Almanya 29.060 12.2 2.086
spanya 21.674 9,1 1.050
Hindistan 16.084 6,7 3.019
talya 6.747 2,8 950
Fransa 6.800 2,9 830
ngiltere 6.540 2,7 1.293
Kanada 5.265 2,2 1.267
Portekiz 4.083 1,7 377
Dier Ülkeler 32.446 13,6 5.168
Toplam 238.351 100 35.802
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
128
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ekil 5.4. Bölgelere göre yllk art (2003-2011)
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
Yaplm olan yeni rüzgar enerjisi yatrmlaryla küresel ölçekte yaklak 310 milyon
ton karbondioksit emisyonu önlenmitir. Dünya’da ki RES yatrmlar Kuzey Amerika,
Avrupa ve Asya’da younlam durumdadr (ekil 5.4).
5.2. Afrika ve Ortadou Rüzgar Enerjisi Pazarndaki Gelimeler
2011 yl sonu itibariyle Afrika ve Ortadou’da bulunan kurulu rüzgar gücü 1093MW’tr
(ekil 5.5). Bu güç global rüzgar gücünün %0,45’ne karlk gelmektedir. Afrika ve
Ortadou’da 2011 ylnda sadece 31 MW gücünde yeni RES devreye alnmtr.
K urulu Güç (M W )
1.200
1.000
800
600
400
200
0
1.065 1.093
866
635
539
378
271
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yl
ekil 5.5. Afrika ve Ortadou Kümülatif Rüzgar Kurulu Gücü (2005-2011)
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 129

Kurulu rüzgar gücü açsndan bu bölgenin en önemli 2 ülkesi 550 MW kurulu gücüyle
Msr ve 291 MW kurulu gücüyle Fas’tr.
5.3. Asya Rüzgar Enerjisi Pazarndaki Gelimeler
2011 yl sonu itibariyle Asya’da bulunan kurulu rüzgar gücü 82.398 MW’ ta ulamtr
(ekil 5.6) ki bu güç global rüzgar gücünün %34’nü temsil etmektedir. Asya’ daki en
büyük ve hzl gelien rüzgar enerjisi pazar Çin’de bulunmaktadr. Çin’ deki kurulu
rüzgar gücü 62.733 MW’tr.
Kurulu Güç (MW)
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
6.990
10.569
15.795
24.188
39.639
61.106
82.398
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
ekil 5.6. Asya Kümülatif Rüzgar Kurulu Gücü (2005-2011)
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
Yl
Asya’da Çin’den sonra gelen ikinci büyük rüzgar enerjisi pazar Hindistan’da
bulunmaktadr. Hindistan’daki Kurulu rüzgar gücü 2011 yl sonu itibariyle 16.084
MW’ ta ulamtr ve Hindistan rüzgar enerjisi pazar bir önceki yla göre %23’lük bir
büyüme göstermitir. Asya’da Çin ve Hindistan’ küçük ölçekli bir rüzgar enerjisi
pazar olarak 2501 MW Kurulu rüzgar gücüyle Japonya izlemektedir.
5.4. Avrupa Rüzgar Enerjisi Pazarndaki Gelimeler
2011 ylnda 9.616 MW gücünde rüzgâr enerjisi santralnn (RES) devreye
alnmasyla Avrupa Birlii (AB) rüzgar enerjisi kurulu gücü 93.957 MW’a yükselmitir
(ekil 5.7). Bu güç global rüzgar gücünün yaklak %40’n temsil etmektedir.
Kurulu Güç (GW)
100
80
60
40
20
0
9,7 12,9 17,3 23,1 28,5 34,4 40,5 48,0 94,0
84,6
75,1
64,7
2,5 3,5 4,8 6,5
56,5
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yl
ekil 5.7. AB Kümülatif Rüzgar Kurulu Gücü (1995-2011)
Kaynak: Wind in Power, 2011 European Statistics 2011, European Wind Energy Association (EWEA)
130
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2011 ylnda eklenen en büyük kurulu güç 2.086 MW ile Almanya’da olmu ve
Almanya’daki rüzgâr enerjisi pazar %7’lik bir büyüme sergilemitir. Almanya’y 1.293
MW ile ngiltere ve 1.050 MW ile de spanya’daki yatrmlar izlemitir (Tablo 5.2.).
Tablo 5.2. Avrupa Bölgesindeki Rüzgâr Enerjisi Pazarndaki lk Be Ülke (2011)
Ülkeler 2010 Yl Eklenen
Güç (MW)
2010 Sonu Kurulu
Güç (MW)
2011 Yl Eklenen
Güç (MW)
2011 Sonu Kurulu
Güç (MW)
Almanya 1.493 27.191 2.086 29.060
spanya 1.463 20.623 1.050 21.674
Fransa 1.396 5.970 830 6.800
talya 948 5.797 950 6.747
ngiltere 1.005 5.204 1.293 6.540
Toplam 6.305 64.785 6.209 70.821
Kaynak: Wind in Power, 2011 European Statistics 2011, European Wind Energy Association (EWEA)
2011 yl sonu itibariyle küresel kurulu rüzgar gücünün yaklak %40’lk bölümü
96.607 MW ile Avrupa bölgesinde bulunmaktadr. Bu kurulu gücün 93.957 MW’lk
bölümü Avrupa Birlii (AB) ülkelerinde kuruludur. AB rüzgar enerji pazarnda
Almanya 29.060 MW ile liderliini korumaktadr. Almanya’y 21.674 MW ile
spanya,6.800 MW ile Fransa, 6.747 MW ile talya ve 6.540 MW ile de ngiltere takip
etmektedir. Söz konusu be ülke kurulu rüzgar gücü açsndan AB rüzgar enerjisi
pazarnn %75’ni oluturmaktadr.
2011 yl süresinde AB’de devreye alnan toplam 45.560 gücündeki elektrik enerjisi
santrallerinin 9.616 MW’lk bölümünü rüzgâr enerjisi santralleri oluturmaktadr. 2011
ylnda AB’deki yllk kurulu güç sralamasnda 21.000 MW’lk yatrmla Güne (PV)
enerji santralleri ilk sray almtr (Tablo 5.3.).
Tablo 5.3. 2011 ylnda AB’de Devreye Alnan ve Devreden Çkarlan Elektrik
Santralleri
Santral Türü
2010 Yl Eklenen
Kurulu Güç (MW)
2010 Yl Devreden
Çkarlan Kurulu Güç (MW)
Güne (PV) 21.000 0
Doal Gaz 9.718 934
RES 9.616 216
Kömür 2.147 840
Fuel-oil 700 1.147
Atk 690 0
Büyük Hidroelektrik 606 22
Konsantre Güne Enerjisi 472 0
Nükleer 331 6.253
Biokütle 234 60
Jeotermal 32 0
Küçük Hidroelektrik 9 0
Okyanus-Dalga 5 0
Toplam 45.560 9.472
Kaynak: Wind in Power, 2011 European Statistics 2011, European Wind Energy Association (EWEA)
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 131

AB enerji kompozisyonunda 2000 ylnda %2 olan rüzgar enerjisinin paynn 2011’dw
5 kat artarak %10’ya ulat görülmektedir.2011 yl sonu itibariyle AB’deki kurulu
rüzgar gücü ile 204 TWh’lik enerji üretimi gerçekletirilmi ve enerji talebinin %6,3’ü
rüzgar enerjisiyle karlanmtr (2010 ylnda bu oran %5,3’tü).
2011 yl boyunca Avrupa’da 10.281 MW’lk rüzgâr gücü devreye alnm olup, bunun
9.616 MW’ t Avrupa Birlii (AB) ülkeleri tarafndan kurulmutur. Ayrca deniz üstü
(offshore) RES kurulu gücü de 3.810 MW olup Avrupa’da ki toplam kurulu güç olan
96.616 MW içerisinde %3’lük orana sahiptir. (Tablo 5.4.)
2011 ylnda onshore rüzgâr enerjisi pazara önceki yla göre %11 büyürken, offshore
rüzgâr enerjisi pazar %29 büyüme göstermitir. Ayrca Avrupa Birlii ülkelerinde
toplam rüzgar enerjisi pazar 2011 ylnda %11’lik büyüme göstermi olup bu deer
küresel rüzgar enerjisi pazarndaki büyüme orann altnda kalmtr.
Tablo 5.4. Avrupa Bölgesi Rüzgar Kurulu Gücü
2010 Yl
Eklenen
Güç (MW)
2010 Sonu
Kurulu Güç
(MW)
2011 Yl
Eklenen Güç
(MW)
2011 Sonu
Kurulu Güç
(MW)
AB Ülkeleri 9.648 84.650 9.616 93.957
AB Aday Ülkeler 589 1.418 512 1.930
EFTA 43 478 87 565
Dier 1 101 66 164
Toplam 10.281 86.647 10.281 96.616
Onshore 9.398 83.703 9.415 92.806
Offshore 883 2.944 866 3.810
Kaynak: Wind in Power, 2011 European Statistics 2011, European Wind Energy Association (EWEA)
2011 ylnda AB’de rüzgâr enerjisi yatrmlar için toplam 12,6 milyar € harcanm
olup bu deer 2010 ylnda ki yatrm tutaryla (2010 yl AB’deki rüzgar enerjisi
yatrm tutar 12,7 milyar €) ayndr.
5.5. Güney Amerika Rüzgar Enerjisi Pazarndaki Gelimeler
2011 ylnda Güney Amerika’da 1.206 MW gücünde RES devreye alnmtr ve
toplam kurulu rüzgar gücü deeri 3.203 MW seviyesine ulamtr (ekil 5.8). Bir
önceki yla göre Güney Amerika rüzgar enerjisi pazar %60 büyüme göstermitir.
K urulu Güç (M W )
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
3.203
1.997
1.306
507 533 653
212
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yl
132
ekil 5.8. Güney Amerika Kümülatif Rüzgar Kurulu Gücü (2005-2011)
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2011 yl içinde devreye alnm olan 1.206 MW gücündeki RES’lerin 937 MW’t
Brezilya (583 MW) ve Meksika’da (354 MW) kurulmutur. Güney Amerika’da ki en
büyük rüzgar enerjisi pazar 1.509 MW kurulu rüzgar gücüyle Brezilya’dr.
5.6. Kuzey Amerika Rüzgar Enerjisi Pazarndaki Gelimeler
2011 yl sonu itibariyle Kuzey Amerika’da bulunan kurulu rüzgar gücü 52.184 MW’ ta
ulamtr (ekil 5.9.). 2011 ylnda ABD’ de rüzgar enerjisi pazarndaki büyüme oran
%18 olarak tespit edilmitir.
Kurulu Güç (MW)
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
9.832
13.035
18.670
27.437
38.405
44.306
52.184
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yl
ekil 5.9. Kuzey Amerika Kümülatif Rüzgar Kurulu Gücü (2005-2011)
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
Kuzey Amerika rüzgar enerjisi pazarnda 2011 yl için 8.077 MW yeni RES devreye
alnmtr. Kuzey Amerika rüzgar enerjisi pazarndaki oyuncular ABD ve Kanada’dr.
ABD’de 2011 ylnda 6.810 MW gücünde yeni RES devreye alnmtr. 2011 yl
içinde ABD rüzgar enerjisi pazar %16 büyüme göstermitir. Kuzey Amerika rüzgar
enerjisi pazarnn ikinci büyük ülkesi Kanada’dr. Kanada rüzgar enerjisi pazar 2011
yl içinde %31’lik bir büyüme göstermi ve 1.267 MW gücünde yeni RES devreye
alnmtr. Böylece toplam rüzgar gücü 5.265 MW’ ta ulamtr.
5.7. Türkiye Rüzgar Enerjisi Pazarndaki Gelimeler
2011 yl sonu itibariyle Türkiye’deki kurulu güç 52.000 MW düzeyindedir. Son
dönemlere ait eilimler incelenerek Türkiye’nin önümüzdeki 10 yllk dönemde
elektrik talebinin yllk ölçekte %6-8 arasnda artaca öngörülmektedir. 2023 ylna
kadar kurulu gücün 100.000 MW civarna çkmas hedeflenmektedir. Gerek elektrik
talep art projeksiyonlar ve gerekse kurulu güç hedefine göre Türkiye’de her yl 8-10
milyar dolar civarnda yeni yatrm gereksinimi bulunmaktadr.
Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Atlasna göre Türkiye’deki teorik rüzgâr enerjisi
potansiyeli yaklak 48.000 MW civarndadr. Söz konusu potansiyelin 38.000 MW’t
karasal bölgelerde ve 10.000 MW’ da deniz üzerinde yer almaktadr.
Mevcut elektrik ebeke alt yaps dikkate alndnda ise elektrik ebekesine
balanabilir rüzgar enerjisi potansiyeli 10.000 MW düzeyinde hesaplanmtr. Ayrca
elektrik ebekesinde yaplabilecek olas revizyon çalmalar sonucu orta vadede
elektrik ebekesine balanabilir rüzgar enerjisi potansiyelinin 20.000 MW seviyesine
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 133

yükselmesi olas gözükmektedir ki 2023 ylna kadar Türkiye’de rüzgar kurulu
gücünde 20.000 MW seviyelerine ulalmas öngörülmektedir.
2011 ylnda 476 MW gücünde rüzgâr enerjisi santralnn (RES) devreye alnmasyla
Türkiye rüzgar enerjisi kurulu gücü 1.805 MW’a yükselmitir (ekil 5.10).
Kurulu Güç (MW)
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
1805
1329
801
333
207
8,7 18,9 18,9 18,9 20,1 20,1 20,1 65
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Yl
ekil 5.10. Türkiye Kümülatif Rüzgar Kurulu Gücü (1999-2011)
2011 yl sonu itibariyle Türkiye rüzgar enerjisi pazarnda %35’lik büyüme
görülmütür (Tablo 5). Türkiye kümülatif rüzgar kurulu güç deerlendirilmesinde
Avrupa’da 9. ve 2011 ylnda devreye alnan rüzgar gücü parametresinde ise
Avrupa’da 7. sraya sahiptir. 2011 yl sonu itibariyle Türkiye’deki enerji
kompozisyonunda kurulu güç açsndan rüzgar enerjisinin pay %3 seviyesindedir.
Tablo 5.5. Yllara Göre Türkiye’deki Rüzgar Kurulu Gücünün Geliimi (1999-
2010)
Yl
Kurulu Güç Yllk Eklenen Yeni Yllk Kurulu Güç
(MW) Kapasite (MW) Art Oran (%)
2000 18,9 10,2 117,2%
2001 18,9 0,0 0,0%
2002 18,9 0,0 0,0%
2003 20,1 1,2 6,3%
2004 20,1 0,0 0,0%
2005 20,1 0,0 0,0%
2006 65,0 44,9 223,4%
2007 207,0 142,0 218,5%
2008 333,0 126,0 60,9%
2009 801,0 468,0 140,5%
2010 1.329,0 528,0 65,9%
2011 1.800 476 35 %
2012 yl itibariyle TEAS tarafndan elektrik ebekesi balant noktalar konusunda
olumlu görü verilen yaklak 10.000 MW’lk RES projeleri dikkate alndnda
Türkiye’de 8-10 milyar Euro arasndaki reel bir rüzgar enerji pazarndan söz etmek
mümkündür. Ayrca rüzgar enerji alanndaki 2023 hedefindeki 20.000 MW dikkate
134
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

alndnda ise Türkiye’deki rüzgar enerjinin pazar deerinin 18-20 milyar Euro
aralna yükselmesi olas gözükmektedir.
5.8. 2012 Yl lk Aylk Türkiye Rüzgar Enerjisi Pazar Özet Verileri
2012’in ilk alt aynda Türkiye’de 236 MW’lk yeni RES yatrm devreye alnm ve
Türkiye’nin rüzgar kurulu gücü 2.041 MW’ta ulamtr. 2012 ylnn ilk alt ay
itibariyle 2.041 MW olan kurulu rüzgar gücünün bölgelere göre dalm %38,51 Ege
Bölgesi, %35,79 Marmara Bölgesi, %18,25 Akdeniz Bölgesi, %3,92 Karadeniz
Bölgesi, %3,53 ç Anadolu Bölgesi eklinde gerçeklemitir. Ayrca 453 MW devam
eden RES projesi ve 6264 MW lisans alm RES projesi bulunmaktadr.
5.9. Sonuç ve Deerlendirmeler
2011 yl sonu itibariyle küresel ölçekteki 239.000 MW kurulu rüzgar gücünün yaklak
94.000 MW’lk bölümü Avrupa’da bulunmaktadr. Ayrca AB’nin 2020 ylna kadar
180.000 MW ve 2030 ylna kadar da 300.000 MW’lk kurulu rüzgar gücü hedefleri
bulunmaktadr. Ancak günümüzde Avrupa yaanlan borç krizi nedeniyle bu hedefler
tartmal hale gelmi durumdadr.
ekil 5.11. 2012-2016 Rüzgar Enerjisi Pazar Geliim Projeksiyonu
Kaynak: Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
Rüzgar enerji yatrmlarnn itici gücü olan AB ülkelerindeki yaanan finansal kriz
rüzgar enerjisi projeksiyonlarnda aa yönde etki oluturmaktadr. Mevcut pazar
geliim eilimleri incelendiinde 2016 ylna kadar küresel rüzgar enerjisi pazarndan
kümülatif bazda%13-%16 arasnda büyüme oranlar öngörülmekte olup mevcut
eilimlere göre 2016 ylnda küresel rüzgar gücünün 493.000 MW mertebesine
ulamas beklenmektedir (ekil 5.11).
2011 ylnda gerçekletirilen 42.00 MW gücündeki yeni RES’in 18.000 MW’lk
bölümü Çin’de gerçekletirilen yatrmlardr. Çin’deki yeni RES yatrmlaryla Çin’in
kurulu rüzgar gücü 62.733 MW’ta ve küresel rüzgar enerjisi pazarndaki pay da
%26,3’e yükselmitir. Çin küresel rüzgar enerji pazarnda önemli bir oyuncu haline
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 135

gelmitir. Çin’de ki rüzgar türbin üreticilerinin yakn gelecekte Çin d pazarlarda
irket satn almalar veya dorudan teknoloji yatrmlaryla etkin bir oyuncu olarak
yer alacaklar öngörülmektedir.
ekil 5.12. Dünya Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlas
Dünya rüzgar enerji potansiyeli atlas (ekil 5.12) incelendiinde Avrupa, Kuzey
Amerika ve Asya’nn dnda, Afrika ve Avustralya’da da rüzgar enerjisi yatrmlar
için ekonomik açdan uygun bölgelerin olduu gözükmektedir. Dünyamzda elektrik
enerjisine eriimi olmayan 1,3 milyar insan olduu ve bu gruptaki insanlarn büyük
bölümünün Afrika’da yaad dikkate alndnda Afrika’da gerçekletirilecek RES
yatrmlarnn ekonomik boyutu kadar insani boyutunun da önemi ortaya çkmaktadr.
2010 ylnda küresel ölçekte yenilenebilir enerji sektörüne çeitli tevik
mekanizmalaryla 66 milyar dolar aktarlmtr. Ayn dönemde fosil enerji
kaynaklarna tevik ve sübvansiyonlarla aktarlan tutar 400 milyar dolar civarndadr.
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn küresel enerji arznda hedeflenen oranda yer
alabilmesi için 2035 ylna kadar yenilebilir enerji yatrmlarna tevik
mekanizmalaryla yllk aktarlan kaynan 250 milyar dolar civarna çkmas
gerekmektedir
Yenilenebilir enerji sektörü son 10 yl içinde küresel ölçekte büyük bir büyüme
göstermitir. Söz konusu büyümeyi oluturan temel dinamiklerin banda yenilenebilir
enerji sektörüne salanan kamu destekleri ve tevik mekanizmalardr ki söz konusu
finansal destein çok büyük bölümü AB ülkeleri tarafndan salanmtr. Avrupa
yaanlan borç krizi nedeniyle devletlerin yenilenebilir enerji sektörüne saladklar
finansal destei ve tevik oranlarn çok hzl bir biçimde düürmesi halinde petrol ve
doal gaz sektörüne göre daha genç bir sektör olan yenilenebilir enerji sektöründe
önemli dalgalanmalar ve problemler yaratabilir. Bu sebeple bölgesel ve küresel
rüzgar enerjisi hedeflerine ulalabilmesi günümüzde teknik bir meseleden ziyade
finansal bir mesele haline gelmi durumdadr.
136
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Kaynakça
1. Global Wind Statistics 2011, Global Wind Energy Council (GWEC)
2. SEVM,C. Rüzgâr Enerji Sektöründeki Tekno-Ekonomik Gelimeler ve Türkiye
Rüzgar Enerjisi Sektörü çin Yol Haritas, Türkiye 12. Enerji Kongresi, Ankara,
Türkiye, Kasm 2012
3. Türkiye Rüzgar Enerjisi Birlii (TÜREB), statistikler
4. Wind in Power, 2011 European Statistics 2011, European Wind Energy
Association (EWEA)
5. World Energy Outlook 2011, IEA
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 137

138
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

6. ENERJİ KAYNAĞI OLARAK GÜNEŞ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 139

140
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

6. ENERJ KAYNAI OLARAK GÜNE
Dünya’daki tüm enerji kaynaklar dorudan veya dolayl olarak güne kaynakldr.
Fosil yaktlarn yaam döngüsü, su ve azot döngüsü, dalga ve rüzgâr enerjisi gibi tüm
enerji kaynaklar günee bamldr. Güne’in çekirdek scakl 15,6 milyon C iken
yüzey scakl 5500 C derece civarndadr. Güne yüzeyinde gerçekleen çekirdek
tepkimeleri sonucu s ve k olarak iki farkl enerji çeidi güneten yaylarak
dünyamza ular. Dünya yüzeyine ulaan enerji potansiyeli dier enerji kaynaklarnn
kat kat fazladr (Bkz. ekil 6.1.).
ekil 6.1. Dünya’daki Enerji Kaynaklar Kapasitelerinin Karlatrmas
Dünya’ya ulaan s ve k biçimindeki enerji, farkl teknolojilerle günlük yaamda
kullanlabilir hale getirilebilmektedir. Güne enerjisinin çevrim teknolojilerini genel
olarak 3 balk altnda toplayabiliriz.
6.1. Fotovoltaik Güç Sistemleri (FVGS)
Güne nn dorudan elektrik enerjisine çevrilmesini salayan yar iletken
tenolojisi tabanl sistemlerdir. Üretimi ileri teknoloji gerektirirken, kurulum sonrasnda
sfra yakn bir iletim maliyeti ile 20-30 yl boyunca elektrik üretebilmektedirler. Çat
veya tarmsal uygulamalar gibi küçük ölçekli sistemlerin yannda ehir ebekesini
besleyen 50-100 MW kapasiteli büyük ölçekli sistemlerde dünyada yaygn olarak
kullanlmaktadr.
ekil 6.2. Fotovoltaik Sistemlerin Çat Uygulamas
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 141

ekil 6.3. Fotovoltaik Sistemlerin Santral Ölçekli Uygulamas, Waldpolenz,
Almanya
6.2. Odaklaycl Güne Isl Güç Sistemleri
Bu teknoloji, güne nn odaklanmas ve elde edilen snn türbinler vastas ile
elektrik enerjisine çevrilmesi temeline dayanr. Daha çok çöl gibi yüksek nm
altndaki corafyalarda kurulan bu sistemler Güney Amerika ve Afrika’da
kullanlmaktadr. Bu sistemler oldukça büyük sistemler olduundan küçük ölçekli
kurulumlar pek mümkün deildir.
6.3. Güne Toplayclar
ekil 6.4. Odaklaycl Güne Isl Güç Sistemleri (CSP)
Bu sistemler Türkiye’de yaygn olarak kullanlan, elektrik üretimine dayal olmayp
scak su eldesi gibi amaçlarla kullanlan sistemlerdir. Bu sistemler snn yüksek
oranda emilmesi ve hareketli akkanlara transfer edilmesi prensibine dayanr ve
çeitli büyüklüklerde kurulabilmektedirler.
6.4. Dünya’da Fotovoltaik Teknoloji
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn önem kazanmas ve bu konuda yaplan aratrma
çalmalarnn sonucu olarak son yllarda fotovoltaik güç sistemlerinin kullanmnda
dünyada büyük bir art gözlenmektedir. Özellikle Almanya, spanya ve Çin uzun
142
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

yllardr bu konuda öncü konumundayken talya, ABD ve Fransa gibi ülkeler de bu
yara katlmlardr.
Tablo 6.1. 2011 Yl FV Kurulu Güç Kapasitesi (EPIA, Ocak 2012)
Ülkeler
2011 yl içinde
balanan kapasite
(MW)
2011 ylsonu
birikmi kurulu güç
(MW)
1 talya 9 000 12 500
2 Almanya 7 500 24 700
3 Çin 2 000 2 900
4 ABD 1 600 4 200
5 Fransa 1 500 2 500
6 Japonya 1 100 4 700
7 Avustralya 700 1 200
8 Birleik Krallk 700 750
9 Belçika 550 1 500
10 spanya 400 4 200
11 Yunanistan 350 550
12 Slovakya 350 500
13 Kanada 300 500
14 Hindistan 300 450
15 Ukrayna 140 140
16 Dier Dünya Ülkeleri 1 160 6 060
TOPLAM 27 650 67 350
ekil 6.5. 2011 Yl FV Kurulu Güç Kapasitesi Dalm (EPIA, Ocak 2012).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 143

ekil 6.6. Küresel Birikmi Kurulu Kapasitenin Geliimi, 2000-2011
(EPIA, Mays 2012)
Almanya, toplam kurulu güç konusundaki liderliini elinde tutarken 2011 yl
içerisinde en yüksek kurulumu talya’nn yapt görülmektedir. Bu iki ülkeyi takip
eden ABD ve Fransa gibi ülkelerin dnda, olduça az günelenme sürelerine sahip
Kuzey Avrupa ülkelerindeki fotovoltaik yatrmlar da ilgi çekmektedir.
Önümüzdeki 5 yllk sürece bakldnda da bu büyümenin devam edecei tahmin
edilmektedir. Avrupada bugün 51 GW seviyelerinde olan kurulu gücün alnan
lisanlara ve balatlan projelere bakldnda 2016 yl sonunda en kötü senaryoya
göre 95 GW, en iyi senaryoya göre ise 155 GW mertebelerinde olmas
beklenmektedir (Bkz. ekil 6.7).
ekil 6.7. 2016 Ylna Kadar Toplam Kurulu Güç Senaryolar; Gri; Gerçek Veri,
Sar; En Kötü Senaryo, Turuncu; En yi Senaryo
Artan kurulu güç sistemlerine bal olarak pazar paynda beklenen büyümenin 2020
ylnda 230 milyar Dolar geçmesi beklenmektedir (Bkz. Tablo 6.2).
144
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 6.2. FV Sektörü Toplam Sat (Ciro) 2010 Gerçeklemesi ve 2020
Öngörüsü (Kaynak. W. Hoffmann, EPIA Bakan Yrd.)
Yl 2010 Yllk büyüme 2020
Yllk pazar büyüklüü 17 GW 25 %/y 160 GW
c-Si/ince film 80/20 60/40
Modül 27,2 milyar € 14 %/y 99,2 milyar €
Evirici 3,7 milyar € 17 %/y 17,6 milyar €
Denge Bileenleri 6,0 milyar € 22 %/y 44,5 milyar €
Kurulum 9,8 milyar € 22 %/y 71,7 milyar €
Toplam 46,7 milyar € 17 %/y 233,0 milyar €
Gelien üretim teknolojilerine ve yllk pazardaki büyümeye paralel olarak toplam
sistem maliyetleri de hergeçen yl dümektedir. 2020 ylna kadar yaplan tahminlerde
yllk %6-7 orannda sistem maliyetlerinin dümesi öngörülmektedir (Bkz. ekil 6.8).
ekil 6.8. Maliyet Deiim Aral Öngörüsü (A.T. Kearney, 2008).
6.5. Türkiye’de Fotovoltaik Teknoloji
Türkiye yllk 2600 saati aan günelenme süresi ile birçok Avrupa ülkesinden daha
fazla güne potansiyeline sahiptir. Güne’i takip etmeyen ve optimum aç ile
yerletirilmi bir fotovoltaik sisteme yllk ortalama 2000 kWh/m 2 nm dümektedir.
Türkiye’de henüz kurulu büyük ölçekli bir güne enerjisi santrali bulunmamakla
beraber, imdiye kadar kurulmu sistemlerin toplam kapasitesinin 6,5-7 MW
civarnda olduu tahmin edilmektedir. Bu sistemlerin %90’ ebeke bamsz
sistemlerdir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 145

ekil 6.9. Küresel Itm Ve Güne Elektrii Potansiyeli, Türkiye
(http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/)
Türkiye, lisansl ve büyük ölçekli FV güç santrallerinin 2013 yl sonuna kadar 600
MW kapasitesine ulaabileceini öngören yasal bir snrlamaya gitmitir. Ayrca 8
Ocak 2011 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanarak yürürlüe giren Yenilenebilir
Enerji Kanunu’nda, Güne Enerjisi ile üretlien elektrie 10 yl süre ile alm garantisi
verilmitir. Birim enerji fiyat olarak 13,3 $cent/kWh belirlenmi olup bu sistemlerin
yerli üretilmesini tevik amac ile sistemin yerlilik oranna göre ek ücretlendirmeler
yaplmtr (Bkz. Tablo 6.3).
Tablo 6.3. Yerli Fotovoltaik Sistemlere Verilen Ek Alm Garantisi Fiyatlar
Yerli olan Ksm
Ek ücret
[$cent/kWh]
Fotovoltaik panel entegrasyonu ve güne
yapsal mekanii imalat
0,8
Fotovoltaik modülleri 1,3
Fotovoltaik modülünü oluturan hücreler 3,5
Evirici 0,6
Fotovoltaik modülü üzerine güne nn
odaklayan malzeme
0,5
Fotovoltaik Sistemlerin Türkiye’de üretilmesi için gerekli yeteneklerin var olup
olmad Ulusal Fotovoltaik Teknoloji Platformu (UFTP) tarafndan aratrlmaktadr
(Bkz. Tablo 6.4.).
146
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 6.4. Türkiye’de FV sektörü deer zincirindeki yetenekler (UFTP Faaliyet
Raporu, Bkz. www.uftp.org.tr).
Deer Zinciri
Laboratuvar
Ölçekli Bilgi
Birikimi
Endüstriyel
Ölçekli Bilgi
Birikimi
Laboratuvar
Ölçekli Üretim
Becerisi
Poli-silikon üretimi Yok Yok Yok
Külçe/dilim üretimi Var Yok Yok
Hücre üretimi (c-Si veya
ince film temelli)
Var Yok Var
Modül üretimi Var Var Var
FV makine üretimi Var Var Var
Denge bileenlerinin üretimi Var Var Var
Sistem montaj Var Var Var
Fotovoltaik Teknoloji Çeitleri
Fotovoltaik modülleri, birçok alternatif teknoloji ile üretilebilmektedir. Birbirlerine göre
fiyat ve performans açsndan avantajlara sahip bu teknolojiler, farkl oranlarda dünya
piyasalarnda kendilerine yer bulabilmektedir. Kristal tabanl FV teknolojisi,
günümüzde hala pazarda en fazla yer alan teknolojidir. nce film FV modülleri daha
düük verimli olmalarna karlk, düük maliyet avantajna sahiptir.
Fotovoltaik Teknoloji çeitleri genel olarak 3 nesilde snflandrlmaktadr:
• Birinci nesil (Dilim tabanl)
Tek kristal dilim teknolojisi (c-Si, Czochralski)
Çoklu kristal dilim teknolojisi (mc-Si, döküm)
• kinci nesil (nce film)
nce film silisyum TFSi (a-Si:H, a-SiGe, -Si)
Kadmiyum Tellür (CdTe)
Bakr-ndiyum/Galyum diSelenid/disülfit I, III, IV bileikleri (CIGSS)
• Üçüncü nesil (Yeni ve gelimekte olan teknolojiler)
Çok kristalli hücreler (pc-Si)
Nanokristal hücreler (nc-Si)
Termofotovoltaik (TPV)
Boya duyarlatrcl hücreler (DSSC)
Farkleklem hücreler (HIT)
Kuantum nokta/kuyu/boru hücreler
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 147

Tablo 6.5. Pazarda Yer Alan Farkl FV Teknolojilerinin Verim Karlatrmas
Teknoloji: Teorik Verim (%) Panel Verimi (%)
Tek-kristal silisyum (c-Si) 24-25 13-20
Çoklu-kristal silisyum (mc-Si) 15-20,3 12-18
Amorf sislisyum (a-Si) 12,1 5-7
Kadmiyum Tellürid (CdTe) 13-18 9-11,1
CIS, CIGS teknolojileri 7-19,9 7-11
ekil 6.10. 1 kW Kurulu Güç çin Farkl FV Teknolojilerinde Gerekli Alan (Erhan
Erdem, Kasm 2011, UFTP Semineri).
148
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

7. ELEKTRİK
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 149

150
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

7. ELEKTRK
7.1. Elektrik Sektörünün Dünya’daki Genel Görünümü
2009 Yl banda dünya elektrik üretimi 20.130 Twh olarak gerçeklemi, bu üretimin
%41’i kömürden,%21,3’ü doalgazdan, %15,9’u hidrolik kaynaklardan salanmtr.
1973-2009 arasndaki dönemde dünyada üretilen elektrik enerjisi yllk ortalama %3,4
artla 6.129 Twh’den 20.130 Twh’a yükselmitir.
Uluslararas Enerji Ajansnn hazrlad IEA/2010 referansl bir senaryoya göre
elektrik üretiminde yllk ortalama %2,3 art salanaca tahmin edilmektedir. Bu
periyotta dünya enerji talebinde elektrik enerjisi artan bir paya sahip olacak, ulatrma
sektörü dnda tüm nihai tüketiciler sv yaktlar, doalgaz ve kömür kullanmnda
hzl bir art yaayacaktr.
Net elektrik üretiminin toplam enerji arz içerisindeki pay 1990 ylnda %1,9 iken
2007 ylnda % 1,3 olmutur. Net elektrik üretiminin rakamsal deeri 2007 ylnda
18,8 trilyon kwh, 2020 ylnda ise 25,0 trilyon kwh, 2030’da 35,2 trilyon kwh olmas
beklenmektedir.
Tablo 7.1. Enerji Kaynaklarnn Net Elektrik Üretimindeki Paylar
2007 2015 2020 2025 2030 2035 deiim
(%)
Sv yakt 0,9 0,9 0,8 0,8 0,8 0,8 -0,4
Doalgaz 3,9 4,2 5,0 5,8 6,4 6,8 2,1
Kömür 7,9 8,8 9,8 11,2 12,9 15,0 2,3
Nükleer 2,6 3,1 3,6 3,9 4,2 4,5 2,0
Yenilenebilir 3,5 5,0 5,8 6,6 7,3 8,0 3,0
Dünya Toplam 18,8 21,9 25,0 28,3 31,6 35,2 2,3
7.1.1. Elektrik Üretiminde Kullanlan Yaktlarn Gelimesi
Kömür
2007’de kömür yaktl dünya elektrik üretimi dünya toplam net elektrik üretiminin
%42’si iken 2035 ylnda %43’ü olaca tahmin edilmektedir. Net elektrik üretim
deerleri ise sras ile 7,9 trilyon kwh’den 15,0 trilyon kwh’e yükselecektir. Bu
yükselite kömür kullanmnn petrol ve doalgaza göre daha ekonomik oluu etkin
rol oynayacaktr.
Doalgaz
2007-2035 periyodunda doalgazdan elektrik üretimi yllk %2,1 artla, sras ile
2007’de 3,9 trilyon kwh’den 2035’te 6,8 trilyon kwh’e yükselecektir. Bu artta
doalgaz yaktl kombine çevrim teknolojilerinin sunduu cazip çözümler rol
oynayacaktr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 151

Sv yaktlar
2008’de varili 133 dolar olan petrol fiyatlarnn 2035 tarihinde gerileyecei
beklenmektedir. Elektrik üretimi için petrol kullanmnda herhangi bir art
beklenmemektedir. Sv yaktlardan elektrik üretimi her yl %0,4 orannda azalarak
2007’de 0,9 trilyon kwh’den 2035’te 0,8 trilyon kwh’e düecektir.
Nükleer
Nükleer enerjiden elektrik üretimi 2007’de 2,6 trilyon kwh iken 2035 ylnda 4,6 trilyon
kwh’a yükselmesi beklenmektedir. Bu artta, nükleer enerjinin arz güvenlii ve
salnan emisyon azl etkili olacaktr.
Hidroelektrik, Rüzgar, Jeotermal ve Dier Enerji Kaynaklar
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik üretimindeki paylar 2007 ylnda %18’den,
2035 ylnda %23’e yükselecei tahmin edilmektedir.
Tablo 7.2. Kaynaklarn Elektrik Üretimindeki Paylar, (milyar kwh)
2007 2015 2020 2025 2030 2035 Yllkdeiim
(%)
Hidroelektrik 2,999 3,689 4,166 4,591 5,034 5,418 2,1
Rüzgar 165 682 902 1,115 1,234 1,355 7,8
Jeotermal 57 98 108 119 142 160 3,7
Güne 6 95 126 140 153 165 12,7
Dierleri 235 394 515 653 773 874 4,8
Dünya
Toplam
3,462 4,958 5,817 6,618 7,336 7,972 3,0
Kaynak: 2011 Energy Outlook
7.2. Türkiye Elektrik Sisteminin Gelimesi
7.2.1. Talep Geliimi
Türkiye elektrik enerjisi brüt tüketimi (Türkiye brüt üretimi + d alm–d satm) 2010
ylnda %8,4 art ile 210,4 Milyar kWh, 2011 ylnda ise %9 art ile 229,3 Milyar
kWh olarak gerçeklemitir. Türkiye net tüketimi 2010 ylnda 172 Milyar kWh, 2011
ylnda ise 187,6 Milyar kWh, olmutur.
2010 yl için hazrlanan üretim programnda, bir önceki yl yaanan ekonomik krizin
etkisi dikkate alnarak belirlenen 202,7 Milyar kWh’lik Türkiye toplam elektrik tüketimi,
krizin etkilerinin azalmasyla bir önceki yla göre %8,4 artla 210,4 Milyar kWh olarak
gerçeklemitir. 2011 ylnda ise, belirlenen 227 Milyar kWh’lik Türkiye toplam elektrik
tüketimi önceki yla göre %9 artla 229,3 Milyar kWh olarak gerçeklemitir.
152
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 7.3. Talep Geliimi
PUANT GÜÇ
TALEB (MW) ARTI (%)
ENERJ TALEB
(GWh) ARTI (%)
1998 17799 5,2 114023 8,1
1999 18938 6,4 118485 3,9
2000 19390 2,4 128276 8,3
2001 19612 1,1 126871 -1,1
2002 21006 7,1 132553 4,5
2003 21729 3,4 141151 6,5
2004 23485 8,1 150018 6,3
2005 25174 7,2 160794 7,2
2006 27594 9,6 174637 8,6
2007 29249 6,0 190000 8,8
2008 30517 4,3 198085 4,3
2009 29870 -2,1 194079 -2,0
2010 33392 11,8 210434 8,4
2011 36122 8,2 229319 9,0
40000
250000
35000
30000
200000
25000
150000
MW
20000
GWh
15000
100000
10000
5000
50000
0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
EnerjiTalebi
PuantTalep
ekil 7.1. Talep Geliimi
Kaynak: TEA
0
Türkiye enterkonnekte sisteminde yllar itibariyle puant talebin de enerji talebine
benzer oranda gelitii gözlemlenmektedir. Puant talep 2010 ylnda yazn yaanan
ar scaklarn elektrik tüketimine etkisiyle bir önceki yla oranla %11,8 art yaparak
33392 MW olarak gerçeklemi olup, 2011 ylnda ise puant talep bir önceki yla göre
%8,2 lik bir artla 36122 MW olarak yine yaz aylarnda gerçeklemitir. Elektrik
sisteminde anlk en düük tüketim olan minimum yük deerlerinin geliimi puant talep
geliiminden daha farkl seyretmektedir. Minimum Yük 2010 ylnda 13513 MW iken
2011 ylnda 14822 MW olarak gerçeklemitir.
Genellikle, Türkiye’de yllk puant k döneminde görülmekte iken son yllarda yaz
dönemlerinde de anlk tüketim deerleri belirgin bir ekilde artmaya balamtr. 2008
– 2011 yllarnda yllk puant Temmuz – Austos aylarnda gerçeklemitir. Puant
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 153

talep yllara göre sürekli bir art gösterirken minimum yükteki yllk deiim oldukça
düzensizdir.
Elektrik sisteminde puant talep ile minimum yük seviyesinin ilikisi elektrik enerjisinin
tüketiminde verimlilik açsndan önemli bir göstergedir. Minimum Yük deerinin Puant
Talebe oran toplam elektrik tüketiminde yük faktörünün de bir göstergesi olup bu
orann yüksek olmas elektrik enerjisinin daha verimli kullanld anlamna
gelmektedir.
Tablo 7.4. Yllk Minimum Yükün Puant Yüke Oran
MNMUM
YÜK
(MW)
PUANT YÜK
(MW)
ARTI
(%)
ARTI
(%)
2000 19390 - 9369 - 48,3
2001 19612 1,1 8336 -11 42,5
2002 21006 7,1 9127 9,5 43,5
2003 21729 3,4 9270 1,6 42,7
2004 23485 8,1 8888 -4,1 37,8
2005 25174 7,2 10120 13,9 40,2
2006 27594 9,6 10545 4,2 38,2
2007 29249 6,0 10965 4,0 37,5
2008 30517 4,3 10409 -5,1 34,1
2009 29870 -2,1 11123 6,9 37,2
2010 33392 11,8 13513 21,5 40,5
2011 36122 8,2 14822 9,7 41,0
MNMUM YÜKÜN PUANT
YÜKE ORANI (%)
60
50
48,3
40
42,5
43,5 42,7
37,8
40,2
38,2 37,5
34,1
37,2
40,5 41,0
%
30
20
10
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
ekil 7.2. Yllk Minimum Yükün Puant Yüke Oran
Kaynak: TEA
154
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo ve Grafik’ten de açkça görülecei üzere son yllarda minimum yükün puant
yüke oran zaman içinde belirgin bir ekilde dümekte, ülkemizde elektrik enerjisinin
verimli olarak kullanlmadn göstermektedir. Ancak, 2010 ylndan itibaren bu
orann tekrar %40’larn üzerinde gerçeklemi olduu yani tekrar art yönünde
olduu görülmütür.
7.2.2. Elektrik Sistemi Üretim-Tüketim ncelemesi
7.2.2.1 Elektrik Üretim Tesislerinin Kurululara Göre Geliimi
Türkiye elektrik enerjisi üretiminde kamu kurumlarnn yan sra özel sektör kurulular
da yer almtr. Her ne kadar Türkiye’de özelletirme kavram 1984 ylnda 3096
sayl yasann yürürlüe girmesi ile güncel hale geldiyse de bu tarihin daha
öncesinde elektrik üretiminde ÇEA ve KEPEZ gibi imtiyazl özel irketler yer
almtr. 1984 ylndan 2011 yl sonuna kadar kurulu güç ve elektrik üretim
miktarlarnn yllara göre geliimi aadaki tablolarda ayr ayr gösterilmektedir.
Tablo 7.5. Türkiye Kurulu Gücünün Kamu ve Özel Sektör Olarak Geliimi
KURULU GÜÇ (MW)
KAMU SANTRALLARI ÖZEL SANTRALLARI TÜRKYE TOPLAMI
TERMK HDROLK
TOPLAM
PAY
(%) TERMK HDROLK TOPLAM
PAY
(%) TERMK HDROLK TOPLAM
1984 3545,4 3644,2 7189,6 85,0% 1041,4 230,6 1272,0 15,0% 4586,8 3874,8 8461,6
1990 8264,2 6465,1 14729,3 90,3% 1289,1 299,2 1588,3 9,7% 9553,3 6764,3 16317,6
1995 9650,6 9207,6 18858,2 90,0% 1440,9 655,2 2096,1 10,0% 11091,5 9862,8 20954,3
2000 11274,6 9977,3 21251,9 77,9% 4795,4 1216,8 6012,2 22,1% 16070,0 11194,1 27264,1
2001 10954,6 10108,7 21063,3 74,3% 5686,0 1583,1 7269,1 25,7% 16640,6 11691,8 28332,4
2002 10949,6 10108,7 21058,3 66,1% 8636,4 2151,1 10787,5 33,9% 19586,0 12259,8 31845,8
2003 10803,1 10990,2 21793,3 61,2% 12186,3 1607,4 13793,7 38,8% 22989,4 12597,6 35587,0
2004 10794,9 10994,7 21789,6 59,2% 13364,8 1669,6 15034,4 40,8% 24159,7 12664,3 36824,0
2005 11474,9 11109,7 22584,6 58,1% 14442,4 1816,5 16258,9 41,9% 25917,3 12926,2 38843,5
2006 12554,9 11161,0 23715,9 58,5% 14880,3 1968,6 16848,9 41,5% 27435,2 13129,6 40564,8
2007 12524,9 11350,3 23875,2 58,6% 14710,5 2191,6 16902,1 41,4% 27235,4 13541,9 40777,3
2008 12524,9 11455,9 23980,8 57,3% 15070,1 2766,3 17836,4 42,7% 27595,0 14222,2 41817,2
2009 12524,9 11677,9 24202,8 54,1% 16814,2 3744,3 20558,5 45,9% 29339,1 15422,2 44761,3
2010 12524,9 11677,9 24202,8 48,9% 19753,6 5567,7 25321,3 51,1% 32278,5 17245,6 49524,1
2011 12560,9 11589,5 24150,4 45,4% 21670,2 7390,5 29060,7 54,6% 34231,1 18980,0 53211,1
Not: Rüzgar ve Jeotermal Hidrolik içinde gösterilmitir.
Kaynak: TEA
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 155

Tablo 7.6. Türkiye Üretiminin Kamu ve Özel Sektör Olarak Geliimi
ÜRETM (GWh)
KAMU SANTRALLARI ÖZEL SANTRALLARI TÜRKYE TOPLAMI
TERMK HDROLK TOPLAM
PAY
(%) TERMK HDROLK TOPLAM
PAY
(%) TERMK HDROLK TOPLAM
1984 14426 12260 26686 87,2% 2761 1167 3928 12,8% 17187,2 13426,3 30613,5
1990 30698 22156 52854 91,9% 3697 992 4689 8,1% 34395,4 23147,6 57543,0
1995 45090 33105 78195 90,7% 5617 2436 8053 9,3% 50706,5 35540,9 86247,4
2000 65462 27772 93234 74,6% 28547 3140 31688 25,4% 94009,7 30911,9 124921,6
2001 65954 20409 86362 70,4% 32699 3664 36362 29,6% 98652,4 24072,3 122724,7
2002 51028 26304 77332 59,8% 44640 7428 52067 40,2% 95667,7 33731,8 129399,5
2003 33070 30027 63097 44,9% 72120 5364 77484 55,1% 105189,6 35390,9 140580,5
2004 27349 40669 68017 45,1% 77208 5473 82681 54,9% 104556,9 46141,4 150698,3
2005 38416 35046 73462 45,4% 83921 4574 88494 54,6% 122336,7 39619,5 161956,2
2006 46037 38679 84716 48,1% 85892 5691 91584 51,9% 131929,1 44370,8 176299,8
2007 61345 30979 92324 48,2% 93961 5270 99231 51,8% 155306,0 36248,7 191554,7
2008 69297 28419 97717 49,2% 94842 5859 100701 50,8% 164139,2 34278,8 198418,0
2009 61115 28338 89454 45,9% 95808 9551 105359 54,1% 156923,4 37889,4 194812,8
2010 54155 41377 95533 45,2% 101673 14003 115675 54,8% 155827,6 55380,1 211207,7
2011 55487 36864 92351 40,4% 115427 20628 136055 59,6% 170913,7 57491,8 228405,5
Not: Rüzgar ve Jeotermal Hidrolik içinde gösterilmitir.
Kaynak: TEA
1984 ylnda kurulu güç toplamnda %85 olan kamu pay 2011 ylnda %45
seviyesine, 1984 ylnda Türkiye toplam elektrik üretiminde %87 olan kamu pay 2010
ylnda %40 seviyesine gerilerken buna paralel olarak da hem kurulu güç hem de
toplam üretimde özel sektör pay artmtr. 1995 ylndan sonra sektörde kamu pay
sürekli olarak azalrken özel sektör pay artmtr. Kurulu güç ve toplam elektrik
üretiminde kamu-özel sektör paylarnn yllara göre geliimi aadaki grafiklerde
görülebilmektedir.
156
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

7.2.2.2. Kurulu Güç çinde Kamu ve Özel Sektör Paylarnn Geliimi
100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
KAMU
ÖZEL
ekil 7.3. Kurulu Güç çinde Kamu ve Özel Sektör Paylarnn Geliimi
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1984198519861987198819891990199119921993199419951996199719981999200020012002200320042005200620072008200920102011
KAMU
ekil 7.4. Türkiye Toplam Elektrik Üretiminde Kamu ve Özel Sektör Paylarnn
Geliimi
Yukardaki grafikler incelendiinde özel sektöre ait olan üretim tesislerinin toplam
elektrik üretimi içindeki paynn kurulu güç içindeki payna göre daha hzl artt ve
2011 ylnda daha yüksek seviyeye ulat açkça görülmektedir. Özellikle 1998
ylndan 2003 ylna kadar toplam üretim içinde özel sektör pay oldukça hzl bir
ekilde artmtr. Bu dönem YD, HD ve Y modeli kapsamnda özel sektörün elektrik
üretmeye balad dönemdir. Y modeli kapsamndaki kapasitenin tamam ile YD ve
HD kapsamndaki kapasitenin büyük bir çounluu termik kapasite olduu ve bu
modeller kapsamnda üretimlerine satn alma garantisi verildii için toplam Türkiye
elektrik üretimi içindeki özel sektör pay hzl bir ekilde artmtr. 2004 yl ve
sonrasnda ise özel sektör pay toplam kurulu güç ve toplam üretim içinde önemli bir
ÖZEL
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 157

deiiklik göstermemi, ancak 2010 yl sonuna göre kamu santrallarnn toplam
kurulu güçteki pay %50’nin altna dümeye balam ve 2011 ylnda %45 seviyesine
gerilemitir. Enerji üretiminde ise kamunun pay yllar içerisinde sürekli azalarak %40
seviyesine inmitir.
Kamu ve özel sektör kurulu güç ve toplam elektrik üretiminin 1984 ylndaki deerine
göre yllk olarak 2011 ylna kadar büyüme oranlar aadaki grafiklerde
gösterilmitir.
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
KURULU GÜÇ
ÜRETM
ekil 7.5. Kamu Santrallarnn Toplam Kurulu Güç ve Toplam Elektrik Üretimi
Deerlerinin 1984 Ylna Göre Geliimi
41,0
36,0
31,0
26,0
21,0
16,0
11,0
6,0
1,0
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
KURULU GÜÇ
ÜRETM
ekil 7.6. Özel Sektör Santrallarnn Toplam Kurulu Güç ve Toplam Elektrik
Üretimi Deerlerinin 1984 Ylna Göre Geliimi
Kaynak: TEA
158
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Kamu santrallarnn kurulu güç ve üretim miktarlar 1984 ylna göre 2011 ylnda
yaklak 3,5 kat büyümütür. Buna karlk özel sektör santrallarnn toplam kurulu
gücü ayn dönemde yaklak 23 kat, toplam üretim miktar ise yaklak 35 kat
büyümütür. Yukarda da belirtildii üzere özellikle 1998 ylndan sonra YD, Y ve
HD modeli kapsamnda özel sektörün elektrik üretiminde arlkl olarak termik
kapasite ile yer almas ve bu kapasitelerin üretimlerine satn alma garantisi verilmesi
büyümedeki farklln birincil nedenidir. Bunun yan sra, 2001 ylnda 4628 sayl
yasann yürürlüe girmesiyle elektrik sektöründe serbest piyasa modeli uygulanmaya
balam ve bu dönemde yatrmlarn hz almas ile toplam kurulu güç içinde özel
sektör paynn hzla artt ve 2011 ylna bakldnda özel sektörün paynn %60’lara
ulat görülmektedir.
Bilindii üzere elektrik enerjisi tüketilecei anda üretilmesi gerekir. Bu nedenle
elektrik enerjisi üretimi için asl belirleyici unsur talep miktardr. Kurulu gücün enerjiye
dönütürülebilir ksmnn ancak talep kadar olan miktar üretilecei için kapasitenin bir
ksm üretime hazr ama üretim yapmadan yedek olarak bekleyecektir. Talebi
karlamak üzere sistemdeki santrallar emre amadelik durumlarna göre
çaltrlmakta ve elektrik üretilmektedir. Emre amadelik durumu hidrolik santrallarda
hidrolojik koullara göre deikenlik göstermekte, termik santrallarda ise çaltrlma
koullarnn hazr bulundurulmasna göre belirlenmektedir. Emre amade olma
durumunu etkileyen unsurlardan önemli olanlar arza olaslklar, bakm ihtiyaçlar ve
yakt temini ve kalitesidir. Santrallarn çalma durumunu etkileyen bütün unsurlar göz
önüne alnarak emre amade olma durumu belirlenmektedir. Bir grup kapasite emre
amade olsa bile talep durumuna göre ihtiyaç duyulmadndan çaltrlmayan bir
ksm kapasite bulunacaktr.
Yllk üretim miktar ile toplam kurulu güç ilikisi mevcut kapasitenin kullanm
hakknda bir fikir vermektedir. Kurulu kapasiteden yararlanma orann
deerlendirmenin deiik ölçütleri bulunmaktadr. Bu ölçütler bir anlamda kurulu
kapasitenin kullanlmasnda verimliliin de bir göstergesidir. Bu ölçütlerden en önemli
olanlar tam kapasite edeeri çalma süresi ve kapasite faktörü’dür.
Tam kapasite edeeri çalma süresi ve kapasite faktörü deerlendirilirken
gerçekleen üretim deerinin talep deerine bal olduu dolaysyla kullanlabilir
kapasite olduu halde talepten fazla üretim yaplamayaca için kurulu gücün bir
ksmnn kullanlamad göz önünde bulundurulmaldr.
Kurulu gücün verimli kullanlmasnn ölçütlerinden bir dieri de santrallarn kapasite
faktörüdür. Bir santral emre amade olsa bile talep durumuna göre baz zamanlarda
çaltrlmayabilecektir.
Talebin güvenilir bir ekilde karlanmas için sistemde bulunan santrallar belirlenen
politikalar çerçevesindeki ilkelere göre sralanarak çaltrlmaktadr. Bu ilkeler en
düük maliyetle üretim yapan santraldan balanarak pahalya doru sra ile
çaltrlabilecei gibi özel baz koullara öncelik de verilebilir. Örnein Türkiye
elektrik sisteminde üretimlerine satn alma garantisi verilmi olan santrallar maliyet
göz önüne alnmadan öncelikli olarak çaltrlmaktadr.
Benzer ekilde kamu ve özel sektör termik santrallarnn yllk kapasite faktörleri
incelendiinde 1999 ylna kadar kamu santrallarnn kapasite faktörleri yüksek iken
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 159

1999 ylndan sonra özel sektör santrallarnn kapasite faktörlerinin daha büyük
olduu ve artarak devam ettii görülmektedir. Buna karlk kamu termik
santrallarnn kapasite faktöründe 2001-2004 döneminde çok hzl bir düü olduu
görülmektedir. Bu dönem bata Y modeli kapsamndaki santrallar olmak üzere
oldukça büyük miktarda özel sektör termik santrallarnn iletmeye girdii dönemdir.
2004 ylndan sonra ise yeni ilave kapasite art talep artna göre daha düük
olduundan kamu santrallarnn çaltrlma süreleri dolaysyla kapasite faktörleri
artmtr.
2001 ylndan itibaren büyük miktarda özel sektör termik kurulu gücün sisteme dahil
olmas ve bu kapasitelerin büyük miktarda satn alma garantisi kapsamnda olmas
nedeniyle toplam üretim kapasitelerinin büyük miktar kullanlmtr. Özel sektör
termik santrallarndaki bu yüksek kullanma oranna karlk kamu termik santrallarnn
üretim kapasitelerindeki kullanma oran hzl bir ekilde dümütür. Özellikle 2002-
2005 döneminde sistem kapasite yedeinin %35 seviyelerinde yüksek olmas kamu
termik santrallarnn üretim kapasitelerinin kullanlma oranndaki düüü
hzlandrmtr. Daha sonraki yllarda sisteme yeni eklenen kapasite miktarnn talep
art miktarna göre daha az olmasndan dolay sistem yedei azald için kamu
termik santrallarnn üretim kapasitesinin kullanlma oran yeniden art eilimine
geçmitir.
Kurulu güç yedekleri hesaplanrken yllk toplam kurulu güç ile ayn yln puant talep
deerleri kullanlmtr. 1984 ylndan bu yana bütün yllarda puant talep artarken
sisteme eklenen yeni kapasite miktar ayn oranda olmamtr. Bundan dolay da
kurulu güç yedei yllara göre deikenlik göstermitir. Aadaki grafikten de
görülecei üzere sisteme eklenen yeni kapasite miktarnn fazla olduu yllarda
kurulu güç yedei yükselmitir. 1999 ylndan 2003 ylna kadar olan dönemde kurulu
güç içinde özel sektör pay daha fazla olmak üzere sisteme büyük miktarda yeni
kapasite eklenmi ve buna bal olarak da yedek oran yükselmitir. Yukarda da
belirtildii üzere 1999 ylndan itibaren özel sektöre ait olan kurulu güç büyük oranda
kullanlrken yedek kapasite için kamu santrallar bekletilmitir.
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
ekil 7.7. Türkiye Elektrik Sisteminde Kurulu Güç Yedeinin Yllara Göre
Geliimi
160
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

7.2.2.3. Elektrik Üretim Tesislerinin Birincil Kaynaklara Göre Geliimi
Türkiye elektrik sisteminde kurulu güç geliimi incelendiinde doal gaz yaktl kurulu
gücün dier kaynaklara göre daha büyük miktarda ve oranda artt gözlenmektedir.
Ülkemizde son yllarda yaplmaya balanlan rüzgar enerjisine dayal santrallarn
kurulu gücünde de önemli bir art görülmektedir.
Tablo 7.7. Kurulu Gücün Yakt Kaynaklarna Göre Geliimi (MW)
TA
KÖMÜRÜ+
ASFALTT
THAL
KÖMÜR
LNYT
FUELOIL
MOTORN
DOALGAZ
DER+ATIK
TERMK
TOPLAM
HDROLK
JEOTERMAL
RÜZGAR
TOPLAM
1984 219,9 0,0 2359,3 1362,8 627,3 0,0 0,0 4569,3 3874,8 17,5 0,0 8461,6
1985 219,9 0,0 2864,3 1417,8 627,3 100,0 0,0 5229,3 3874,8 17,5 0,0 9121,6
1990 331,6 0,0 4874,1 1574,5 545,6 2210,0 0,0 9535,8 6764,3 17,5 0,0 16317,6
1995 326,4 0,0 6047,9 1557,2 204,2 2924,5 13,8 11074,0 9862,8 17,5 0,0 20954,3
2000 335,0 145,0 6508,9 1671,0 229,5 7044,0 119,1 16052,5 11175,2 17,5 18,9 27264,1
2001 335,0 145,0 6510,7 2064,1 235,5 7153,5 179,3 16623,1 11672,9 17,5 18,9 28332,4
2002 335,0 145,0 6502,9 2464,7 235,5 9702,1 183,3 19568,5 12240,9 17,5 18,9 31845,8
2003 335,0 1465,0 6438,9 2796,2 235,5 11509,6 194,2 22974,4 12578,7 15,0 18,9 35587,0
2004 335,0 1510,0 6450,8 2761,3 214,4 12798,4 74,8 24144,7 12645,4 15,0 18,9 36824,0
2005 335,0 1651,0 7130,8 2708,3 215,9 13789,5 71,8 25902,3 12906,1 15,0 20,1 38843,5
2006 335,0 1651,0 8210,8 2594,2 251,9 14314,6 62,7 27420,2 13062,7 61,8 20,1 40564,8
2007 335,0 1651,0 8211,4 2243,4 206,4 14560,4 64,1 27271,7 13394,9 77,2 92,0 40835,8
2008 335,0 1651,0 8205,0 2241,8 26,4 15054,8 81,1 27595,0 13828,7 77,2 316,3 41817,2
2009 470,0 1921,0 8199,3 2066,9 26,4 16547,5 107,9 29339,0 14553,4 77,2 791,6 44761,2
2010 470,0 3281,0 8199,3 2002,0 27,1 18175,0 124,1 32278,5 15831,2 94,2 1320,2 49524,1
2011 470,0 3881,0 8139,7 1752,6 26,5 19839,3 122,1 34231,2 17137,1 114,2 1728,7 53211,2
Kaynak: TEA
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 161

Tablo 7.8. Toplam Kurulu Gücün Termik ve HES-Yenilenebilir Kaynaklara Göre Art (%)
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
TOPLAM 3,2 5,5 8,8 8,7 2,6 0,5 1,4 3,0 6,6 11,8 4,3 3,9 12,4 11,8 3,5 5,5 4,3 0,8 2,4 7,1 10,6 7,4
TERMK 3,7 5,7 2,4 3,1 3,2 0,9 2,0 4,2 10,6 19,5 3,2 3,6 17,7 17,4 5,1 7,3 5,6 0,3 1,2 6,3 10,0 6,0
HES+
YENLENEBLR
2,5 5,2 17,7 15,5 1,9 0,0 0,7 1,7 2,1 2,2 6,1 4,4 4,9 2,7 0,5 2,1 1,6 3,2 4,9 8,4 11,8 10,1
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
5,0
TOPLAM TERMK HES+YENLENEBLR
ekil 7.8. Toplam Kurulu Gücün Termik ve HES-Yenilenebilir Kaynaklara Göre Art
Kaynak: TEA
162
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ncelenen ncelenen dönem dönem içinde içinde hzl hzl bir bir art gösteren doal gaz gaz kaynakl kurulu kurulu kapasite kapasite
1984 1984 ylnda ylnda sistemde sistemde bulunmaz iken 2011 ylna kadar hzl hzl bir bir gelime gelime göstererek göstererek
toplam toplam kurulu kurulu gücün gücün %37’si %37’si seviyesine ulamtr.
1984 1984 ylndan ylndan 2011 2011 ylna ylna kadar olan dönemde elektrik enerjisi üretiminin kaynaklara kaynaklara
göre göre geliimi geliimi aada aada tabloda gösterilmektedir.
Tablo Tablo 7.9. 7.9. Elektrik Elektrik Enerjisi Üretiminin Kaynaklara Göre Geliimi (GWh) (GWh)
TA
KÖMÜRÜ+
ASFALTT
TA
KÖMÜRÜ+
ASFALTT
THAL
KÖMÜR
THAL
KÖMÜR
LNYT
LNYT
FUELOIL
FUELOIL
MOTORN
MOTORN
LPG+
LPG+
NAFTA
DOALGAZ
ATIK
ATIK
TERMK
TOPLAM TERMK
TOPLAM
HDROLK
HDROLK
JEOTERMAL
JEOTERMAL
RÜZGAR
RÜZGAR
TOPLAM
TOPLAM
1984 1984 705,6 705,6 9412,7 9412,7 6710,6 6710,6 336,2 17165,1 13426,3 13426,322,122,1 0,0 0,0 30613,5 30613,5
1985 1985 710,3 710,3 14317,5 14317,5 7028,6 7028,6 53,4 53,4 58,2 22168,0 12044,9 12044,9 6,0 6,0 0,0 0,0 34218,9 34218,9
1990 1990 620,8 620,8 19560,5 19560,5 3920,9 3920,9 20,8 20,8 10192,3 34315,3 23147,6 23147,680,180,1 0,0 0,0 57543,0 57543,0
1995 1995 2232,1 2232,1 25814,8 25814,8 5498,2 5498,2 273,8 16579,3 222,3 50620,5 35540,9 35540,986,086,0 0,0 0,0 86247,4 86247,4
2000 2000 3175,9 3175,9643,1643,1 34367,3 34367,3 7459,1 980,6 871,1 46216,9 220,2 93934,2 30878,5 75,5 75,533,4 33,4 124921,6 124921,6
2001 2001 2705,7 2705,7 1340,3 1340,3 34371,5 34371,5 8816,6 904,0 645,6 49549,2 229,9 98562,8 24009,9 89,6 89,662,4 62,4 122724,7 122724,7
2002 2002 2646,1 2646,1 1447,0 1447,0 28056,0 28056,0 9505,0 270,9 967,9 52496,5 173,7 95563,1 33683,8 104,6 104,648,0 48,0 129399,5 129399,5
2003 2003 2693,6 2693,6 5969,4 5969,4 23589,9 23589,9 8152,7 4,4 4,4 1039,1 63536,0 115,9 105101,0 35329,5 88,6 88,661,4 61,4 140580,5 140580,5
2004 2004 2478,0 2478,0 9520,1 9520,1 22449,5 22449,5 6689,9 7,3 7,3 973,1 62241,8 104,0 104463,7 46083,7 93,2 93,257,7 57,7 150698,3 150698,3
2005 2005 2965,1 2965,1 10281,1 10281,1 29946,3 29946,3 5120,7 2,5 2,5 359,3 73444,9 122,4 122242,3 39560,5 94,4 94,459,0 59,0 161956,2 161956,2
2006 2006 3073,6 3073,6 11143,0 11143,0 32432,9 32432,9 4232,4 57,7 50,3 80691,2 154,0 131835,1 44244,2 94,0 94,0 126,5 126,5 176299,8 176299,8
2007 2007 3289,7 3289,7 11846,7 11846,7 38294,7 38294,7 6469,5 13,2 43,9 95024,8 213,7 155196,2 35850,8 156,0 156,0 355,1 355,1 191558,1 191558,1
2008 2008 3290,8 3290,8 12566,8 12566,8 41858,1 41858,1 7208,6 266,2 43,6 98685,4 219,8 164139,3 33269,8 162,4 162,4 846,5 846,5 198418,0 198418,0
2009 2009 3334,8 3334,8 12813,2 12813,2 39537,1 39537,1 4439,8 4439,8 345,8 18,0 96094,7 340,1 156923,5 35958,4 35958,435,7 435,7 1495,4 1495,4 194813,0 194813,0
2010 2010 4572,6 4572,6 14531,7 14531,7 35942,1 35942,1 2143,8 2143,8 4,2 4,2 31,9 98143,7 457,5 155827,5 51795,5 51795,5 668,2 668,2 2916,5 2916,5 211207,7 211207,7
2011 2011 3053,4 3053,4 22872,7 22872,7 38608,0 38608,0 3462,9 3462,9 0,0 0,0 339,5 102127,9 449,3 170913,7 52067,2 52067,2 698,8 698,8 4725,8 4725,8 228405,5 228405,5
Kaynak: TEA
1984 1984 ylndan ylndan 2011 2011 ylna ylna kadar elektrik üretiminde yllara göre göre önemli önemli miktarda miktarda art art
gözlenirken dönem dönem içinde termik santrallardan elde edilen üretimin daha daha hzl hzl
büyüdüü, büyüdüü, hidrolik hidrolik ve ve yenilenebilir kaynaklardan olan üretimin ise ise ya ya koullarna koullarna
bal bal olarak olarak yllara yllara göre göre büyük deikenlik gösterdii ve ve toplamda daha daha yava yava
büyüdüü büyüdüü görülmektedir. 2011 ylnn yal bir bir yl yl olmas nedeniyle hidrolik hidrolik
santrallarn santrallarn üretiminde 2007-2009 yllarna oranla %48 gibi gibi oldukça yüksek yüksek bir art bir art
gözlenmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 163

164
Tablo 7.10. Toplam Elektrik Üretiminin Termik ve HES-Yenilenebilir Kaynaklara Göre Art (%)
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
TOPLAM 10,6 4,7 11,8 9,6 6,1 10,1 10,0 8,9 7,5 4,9 7,3 -1,8 5,4 8,6 7,2 7,5 8,9 8,7 3,6 -1,8 8,4 8,1
TERMK 0,8 9,2 8,6 -2,3 19,8 6,2 7,3 16,7 8,4 18,9 15,0 4,9 -3,0 10,0 -0,6 17,0 7,8 17,7 5,8 -4,4 -1,0 9,7
29,0 -2,0 17,0 27,7 -9,9 16,2 13,8 -1,6 6,1 -17,8 -10,9 -22,0 40,0 4,9 30,3 -14,1 12,0 -18,2 -5,7 10,5 46,1 3,8
HES +
YENLENEBLR
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
10,0
20,0
30,0
TOPLAM TERMK HES+YENLENEBLR
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
ekil 7.9. Toplam Elektrik Üretiminin Termik ve HES-Yenilenebilir Kaynaklara Göre Art
Kaynak: TEA

Elektrik enerjisinin üretim, iletim, datm faaliyetleri dikey olarak bir bütündür. Bu
bütünlük elektrik ebekesi olarak adlandrlr. Türkiye elektrik ebekesi tüm ülkeyi
kapsayan tümleik bir sistemdir. Fiziki yap olarak bakldnda bu ebekenin tek
elden yönetilmesinin saysz yararlar salayaca açk olarak görülmektedir. Rekabet
ortamnn yaratlaca varsaym ile faaliyet aamalarna göre ayr kurulularn
yaratlmas, öngörülen rekabet ortamn imdiye kadar yaratamad gibi üstelik
verimsizlii de artrmtr.
7.3. Elektrik Sektörünün Gelecekteki Durumuna Genel Bir Bak
Bilindii gibi elektrik sektörünün en önemli sorunu üretim ile tüketim arasndaki
dengeyi zamannda salayabilmektir.
Global ekonomik krizden önce TEA tarafndan hazrlanan “Üretim Projeksiyonu
2008” raporuna göre elektrik arznn mevcut ve inas devam eden tesisler dikkate
alndnda, yani ilave yeni yatrm yaplmamas durumunda 2010 ylndan sonra
talebi karlayamayaca sonucuna varlmtr.
Ancak, yaanan ekonomik krizin etkisi ile enerji talebinin dümesi ve bu dönemde
yeni üretim tesislerinin iletmeye girmeleriyle talebi karlayamama olaslnn daha
ileri tarihe kayd görülmektedir. 2011 ylnda hazrlanan “Üretim Kapasite
Projeksiyonu 2011-2020” raporunda belirtilen kabuller dikkate alndnda, yine bu
raporda belirtilen santrallarn öngörülen tarihlerde iletmeye alnmalaryla elektrik
enerjisi talebinin karlanmasnda 2016 ylna kadar bir sknt yaanmayaca
görülmektedir.
2010 ylnda ekonomik krizin elektrik tüketimine etkisi dikkate alnarak tüketiminin 203
Milyar kWh olarak gerçekleecei tahmin edilmi ancak, 2010 yl sonu itibariyle
elektrik tüketimi bir önceki yla oranla %8,4 artarak 210,4 Milyar kWh, 2011 ylnda
ise, elektrik enerjisi tüketimi bir önceki yla oranla %9 artarak 229,3 Milyar kWh olarak
gerçeklemitir.
TEA tarafndan yaplan “Üretim Projeksiyonu 2011” raporuna göre on yllk elektrik
enerjisi talep tahmini ve Güvenilir Enerjiye göre Arz-Talep Dengesi aada
verilmitir.
Tablo 7.11. Arz – Talep Dengesi (GWh)
2011 2015 2020
Üretim 253 817 324 866 325 696
Talep 227 000 303 140 433 900
Yedek –Açk (%) 11,8 7,2 -24,9
Sözkonusu rapora göre; mevcut sisteme ilave olarak ina halindeki kamu ve özel
sektör santrallarnn öngörüldükleri tarihlerde iletmeye alnmalar durumunda
güvenilir enerji kapasitelerine göre üretim tüketim dengesi yukarda verildii gibi
hesaplanm olup, bu çalmada ina halindekilerin dnda ilave yeni santrallar
dikkate alnmamtr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 165

Bu tablo incelendiinde; ileriki yllarda elektrik enerjisi aç ile karlalmamas için
2015 ylndan itibaren sisteme ilave edilecek ekilde yeni üretim tesislerinin
planlanmas ve yatrmlarnn yaplmasnn gerektii görülmektedir.
7.4. Elektrik Sektöründe Özelletirmeler
7.4.1. Datm Özelletirmeleri
Ülkemizdeki elektrik datm özelletirmeleri, Yüksek Planlama Kurulunun 17.03.2004
tarih ve 2004/3 sayl Kararnda yer alan “Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve
Özelletirme Strateji Belgesi” ile hz kazanmaya balamtr. Strateji belgesinde de
yer ald üzere datm sistemi 21 adet elektrik datm bölgesine ayrlmtr. Strateji
belgesinin yaynland tarih itibaryla; bu bölgelerden sadece bir tanesi (Kayseri ve
Civar Elektrik T.A..) özel sektör eliyle iletilmekte dierleri ise kamu datm irketi
olan Türkiye Elektrik Datm irketi (TEDA) bünyesinde faaliyet göstermekteydi.
2004/3 sayl strateji belgesine göre tüm datm bölgelerinin/irketlerinin 31 Aralk
2006 tarihine kadar özelletirilmesi hedeflenmekteydi. Bu dorultuda, 31 Austos
2006 tarihi itibaryla üç bölgenin (Bakent, Sakarya ve stanbul Anadolu Yakas
EDA) özelletirme ilanna çklm, 19 Ocak 2007 tarihinde teklif alnma aamasna
gelinmesine karn 09 Ocak 2007 tarihinde yaplan bir açklama ile ihale belirsiz bir
tarihe ötelenmitir. Kamu elindeki datm bölgeleri için oluturulan kamu irketlerinin
kurulularnn uzamas, bunlarn yapsal sorunlarnn giderilmesinin zaman almas,
araya genel seçimlerin girmesi ve sürecin strateji belgesinde öngörülen takvime
uygun ilememesi nedeniyle 2006 yl sonuna kadar özelletirme ilemlerinde
herhangi bir ilerleme salanamamtr.
Elektrik datm bölgelerinin/irketlerinin özelletirilmesi ilemleri 2008 ylnda tekrar
balam ve ilk teklifler 10 Haziran 2008 tarihinde Bakent EDA ile Sakarya EDA
için, ardndan da 15 Eylül 2008 tarihinde Meram EDA ile Aras EDA için alnmtr.
2004/3 sayl strateji belgesinde öngörülen takvime uyulamamas sonucu, 18.05.2009
tarih ve 2009/11 sayl Yüksek Planlama Kurulu Karar ile yaynlanan “Elektrik Enerjisi
Piyasas ve Arz Güvenlii Strateji Belgesi”ne göre söz konusu bölgelerin 2010 yl
sonuna kadar büyük oranda tamamlanmas hedeflenmitir.
Yukarda belirtilen strateji belgeleri çerçevesinde, 20 Ekim 2009 tarihinde Osmangazi
EDA, Çoruh EDA ve Yeilrmak EDA için alnan teklifleri, 12 ubat 2010
tarihinde Uluda EDA, Çamlbel EDA, Frat EDA ve Vangölü EDA bölgeleri için
alnan teklifler izlemitir.
22.07.2010 tarihinde de Trakya EDA, Gediz EDA, Boaziçi EDA ve Dicle EDA
için teklifler alnm, 24.11.2010 tarihinde AYEDA, Toroslar EDA ve Akdeniz
EDA için alnan teklifler sonunda özelletirme ilemleri için teklif alma aamasndaki
ilk basamak böylelikle almtr.
4046 sayl Yasa kapsamnda yaplan özelletirme ihaleleri yannda, 3096 sayl Yasa
kapsamnda da özelletirme ilemlerine hz verilmi ve 15 Austos 2008 tarihinde 19
nolu görev bölgesi Aydem A.’ye devredilmitir. 3096 ve 4046 sayl Yasa
166
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

kapsamnda yaplan özelletirmeler sonunda halen 13 datm bölgesi özel sektör
tarafndan iletilmektedir. 4046 sayl Yasa kapsamnda yaplan özelletirme
ihalelerinden biri (Aras EDA) için Dantay tarafndan yürütmeyi durdurma karar
alnm, yarg süreci halen devam etmektedir.
hale süreci tamamlanan ve Özelletirme Yüksek Kurulu Karar ile teklif sahibi özel
irketlere devir aamasna gelen dier bölgelerden üçünde teklif sahiplerinin srasyla
teminatlarn yakmalar sonucu bu bölgelerin (Akdeniz, Gediz ve Boaziçi EDA)
ihaleleri iptal edilmitir. Bunlarn dnda kalan dört datm bölgesi (Vangölü, Dicle,
stanbul Anadolu Yakas ve Toroslar EDA) için süreç devem etmektedir. Bu
bölgelerden Toroslar ve stanbul Anadolu Yakas EDA’n özel sektöre devri için son
teklif sahipleri devir protokolünü imzalanmak üzere davet edilmilerdir.
Tablo 7.12. Elektrik Datm Bölgelerinin 03.05.2012 Tarihi tibaryla Devir
Tarihleri ve letme Durumlar
03.05.2012 TARH TBARIYLA ELEKTRK DAITIM ÖZELLETRMELE R
(BÖ LGE) D AITIM RKET
Devir Tarihi
hale Edilen Firma
Bedel
(M ilyon $)
19 Ayde m EDA 15/08/2008 Aydem Güneybat And. Ener.A 110,00
9 Bakent EDA 28/01/2009 HÖSabanc +Verbund+Enerjisa OGG 1.225,00
15 Sakarya EDA 11/02/2009 Akcez OGG (Akenerji+CEZ) 600,00
18 Kayseri ve Civ. Elektrik TA 15/07/2009 Kayseri ve Civar Elk. TA 0,0 0
8 Me ra m E DA 30/10/2009 Alsim Alarko A. ( Alarko +Ce ng iz) 440,00
16 Osmanga zi EDA 02/06/2010 Eti Gümü A. 485,00
12 Uluda EDA 03/09/2010 Limak n.A. (Limak+Kolin+Cengiz) 940,00
6 Çamlbel EDA 03/09/2010 Kolin n.A (Kolin+Limak+Cengiz) 258,50
4 Çoruh EDA 01/10/2010 Aksa Elk.Perakende Sat A 227,00
21 Yeilrmak EDA 30/12/2010 Çalk Ene rji San.Tic.A.. 441,50
20 G öksu EDA 31/12/2010 AKEDA Elk.Da.A 60,00
5 Frat EDA 06/01/2011 Aksa Elk.Perakende Sat A 230,25
13 Trakya EDA 03/01/2012 IC çta n.Sa n.Tic. A.. 575,00
2 Vangölü EDA Aksa Elk.Perakende Sat A. 100,10
1 Dicle EDA Karavil Ltd.ti+Ceylan n.A OGG 228,00
7 Toroslar EDA EMKAT OG G 1.851,00
14 AYEDA ( stanbul And.Yak.) Cengiz-Kolin-Limgaz OGG 1.321,00
17 Boaziçi EDA (stanb ul Avr. Ya k.) HALE PTAL 0,0 0
10 Akde niz EDA HALE PTAL 0,0 0
11 G ediz EDA HALE PTAL 0,0 0
3 Aras EDA Kile r Al Veri Hizme t. .Gda A 128,50
TOPLAM
9.220,85
Özel Sektörde Kamu'da-Devir Aamasnda Kamu'da-hale Edilecek Kamu'da-Yarg Aamasnda
Elektrik datm bölgelerinin özelletirilmesine yönelik olarak yaplan ihalelerin 2010
ylnn sonuna kadar tamamlanmas, datm bölgelerinin özel sektöre devir ileminin
son aamas olan Özelletirme Yüksek Kurulu Kararlarnn çkmas ile 2011 ylnda
tüm datm bölgelerinin özel sektöre devir edilebilecei düünülürken, teklif
sahiplerinin üç bölgede teminatlarn yakarak devir ileminden vazgeçmesi siyasal
iktidar için özelletirmeden beklenen gelirlerde önemli bir kayp oluturmutur.
Özelletirme daresi Bakanl bu bölgelerden Akdeniz EDA için 6.11.2012
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 167

tarihinde, Boaziçi EDA için 13.11.2012 tarihinde ve Gediz için 20.11.2012 tarihinde
teklifler almak üzere tekrar ihale ilanna çkmtr. Bu datm bölgeleri içinde yer alan
Akdeniz EDA için dokuz firma öne yeterlilik bavurusunda bulunmu olup dier iki
bölge için de ön yeterlilik bavuru süreci devam etmektedir. Ancak özelletirme süreci
devam eden (Vangölü, Dicle, AYEDA ve Toroslar EDA) dört bölge için de ayn
sonuçla karlalmas sürpriz olmayacaktr.
Son yllarda Türk lirasnn döviz kuru karsnda 2008-2009-2010 yllarna göre deer
kaybetmesi, özelletirilen bölgeler için hazrlanan fizibilite raporlarnn yetersizlii,
datm iletmesinden elde edilecek ekonomik kazanmn özel sektörü tatmin
etmemesi ve uluslar aras boyutta finansman temininde yaanan güçlükler gibi
nedenler özel sektörün datm özelletirmelerine olan ilgisini azaltmtr.
Elektrik datm bölgelerinin özelletirilmesi sürecinde teklif veren firmalarn baz
bölgelerde teminatlarn yakma pahasna ihaleden çekilmeleri ve ihalede teklif veren
bir sonraki firmann davet edilmesine karn Vangölü ve Dicle EDA ihalelerinde bu
süreç iletilmemitir. Vangölü EDA için 03 Kasm 2010 tarihinde, Dicle EDA için 12
Nisan 2012 tarihinde Özelletirme Yüksek Kurulu Kararlar çkm olmasna karn bu
bölgeler halen ilgili irketlere devir edil(e)memilerdir.
Gerek bu bölgelerde gerekse tekrar ihale edilmesi beklenen dier bölgelerde
yaanan bu tür belirsizlikler, özellikle çalanlar üzerinde olumsuz etki yaratmakta ve
gelecei belirsiz bu personel elinden yeterli hizmeti alamayan abonelerin de tepkisine
neden olmaktadr.
2010 yl verilerine göre ülke genelindeki elektrik abonelerinin yaklak yüzde 53’ü
özel sektör kontrolündeki datm bölgelerinden hizmet almaktadrlar.
168
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 7.13. Elektrik Datm irketlerinin 2010 Yl Verilerine Göre Bölgesel
Bazda Enerji Deerleri ve Abone Saylar
DAITIM RKETLERNN 2010 YILI DEERLE R
(BÖLGE) DAITIM RKETLER
Toplam
Abone Says
(adet)
Toplam
Abone
ç inde
Pay (%)
Alnan
Elektrik
(MWh )
Satlan Elektrik
(MW h)
Kayp ve
Kaç ak (M Wh)
Kayp ve
Kaçak (%)
Alnan
Elektrikteki
Pay (%)
Satlan
Elektrikteki
Pay (%)
19 Ayde m ED A - (3 l) 1.515.469 4,56 5.606.696 5.121.932 484.764 8,65 3,58 3,88
9 Bakent EDA - (7 l) 3.292.151 9,90 11.885.140 10.907.773 977.367 8,22 7,60 8,27
15 Sakarya EDA - (4 l) 1.408.167 4,24 8.027.531 7.480.464 547.067 6,81 5,13 5,67
18 Kayseri ve Civ. Elektrik TA 562.263 1,69 2.220.328 2.064.076 156.252 7,04 1,42 1,56
8 Me ra m E DA - (6 l) 1.633.271 4,91 6.404.670 5.795.968 608.702 9,50 4,09 4,39
16 Osmanga zi EDA - (5 l) 1.347.805 4,05 5.181.620 4.823.257 358.363 6,92 3,31 3,66
12 Uluda EDA - (4 l) 2.437.588 7,33 9.907.710 9.274.994 632.716 6,39 6,33 7,03
6 Çamlbel EDA - (3 l) 739.617 2,22 2.317.174 2.154.835 162.339 7,01 1,48 1,63
4 Çoruh EDA - (5 l) 1.058.794 3,18 2.755.433 2.426.012 329.421 11,96 1,76 1,84
21 Yeilrmak EDA - (5 l) 1.564.004 4,70 4.677.498 4.044.123 633.375 13,54 2,99 3,07
20 AKEDA ( Göksu EDA) - ( 2 l) 538.876 1,62 4.084.608 3.786.202 298.406 7,31 2,61 2,87
5 Frat EDA - (4 l) 699.135 2,10 2.492.937 2.179.433 313.504 12,58 1,59 1,65
13 Trakya EDA - (3 l) 822.023 2,47 5.329.066 4.964.202 364.864 6,85 3,41 3,76
2 Vangölü EDA - ( 4 l) 445.684 1,34 2.992.384 1.282.232 1.710.152 57,15 1,91 0,97
1 Dicle EDA - (6 l) 1.165.924 3,51 16.453.666 5.717.503 10.736.163 65,25 10,52 4,33
7 Toroslar EDA - (6 l) 2.815.351 8,47 16.045.042 14.777.241 1.267.801 7,90 10,25 11,20
14 sta nbul And. Yakas EDA 2.309.764 6,95 8.611.700 8.016.173 595.527 6,92 5,50 6,08
17 Boaziçi EDA - (Avrupa Yakas) 4.072.336 12,25 19.400.963 17.287.997 2.112.966 10,89 12,40 13,10
10 Akde niz EDA - (3 l) 1.611.100 4,85 5.944.517 5.353.837 590.680 9,94 3,80 4,06
11 Gediz EDA - ( 2 l) 2.438.851 7,34 13.696.600 12.670.926 1.025.674 7,49 8,75 9,60
3 Aras EDA - ( 7 l) 770.015 2,32 2.440.036 1.814.888 625.148 25,62 1,56 1,38
TOPLAM
33.248.188 100,00 156.475.319 131.944.068 24.531.251 15,68 100,00 100,00
7.4.2. Üretim Özelletirmeleri
Üretim özelletirmelerine 2008 ylnda Elektrik Üretim A.. (EÜA) elindeki yedisi
HES biri jeotermal ve biri de fuel-oil santral olmak üzere dokuz santraln ihalesi ile
balanmtr.
24 Ekim 2009 tarih 27386 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 2009/59 Nolu
Özelletirme Yüksek Kurulu Karar ile “letme Hakknn Devri” yöntemiyle 56 adet
HES 31 Aralk 2010 tarihine kadar özelletirilmek üzere özelletirme programna
alnmtr. Bu çerçevede kurulu güçleri toplam 141,1 MW olan 52 adet HES'in 19
grup olarak ihale edilmesiyle üretim özelletirmelerine devam edilmitir. Söz konusu
19 grup içinden 10 grup HES özel sektöre devir edilmi ve geriye kalan 9 grup içinde
yer alan HES’lerin bir bölümü de 10 grup olarak Özelletirme daresi Bakanlnca
05.10.2012 tarihinde teklifleri alnmak üzere ihale ilanna çklmtr.
Üretim özelletirmeleri balamnda ihale ilanna çkld halde teklif alnamadan
ihalesi iptal edilen iki uygulama söz konusu olmutur. Bunlardan biri 1120 MW kurulu
gücündeki Hamitabat doalgaz termik santrali ihalesidir. Özelletirme daresi
Bakanl Hamitabat doalgaz termik santralini özelletirmek üzere yeni bir ihale
ilanna çkm olup ön yeterlilik bavurusunda bulunan dört firma içinden yeterlilik
alacak olan firmalardan 19.10.2012 tarihinde teklifleri almay planlamaktadr.
Daha önce ihale ilanna çkld halde ihalesi yaplamayan Ksk, Bozkr, Göksu,
Durucasu ve Ladik HES’ler den Ksk ve Durucasu HES’ler için de yeniden
özelletirme ilanna çklm ve 05.10.2012 tarihinde tekliflerin alnmas
planlanmaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 169

Üretim özelletirmelerine yönelik olarak bir baka uygulama ise 10 MW kurulu gücü
olan Berdan ve 9,6 MW kurulu gücü olan Hasanlar HES’in 30 Nisan 2012 tarih ve
2012/60 nolu Özelletirme Yüksek Kurulu Karar ile özelletirme kapsam ve
programna alnarak, “letme Hakknn Verilmesi” yöntemiyle özelletirilmesidir.
Özelletirme daresi Bakanl bu HES’leri de, 05.10.2012 tarihinde teklifleri alnmak
üzere özelletirme ilanna çkarmtr.
7.5. Elektrik Tarifeleri
7.5.1. Elektrik Fiyatlar
TETA’n 1 Ekim 2008’de 14,39 kuru olan elektrik sat fiyat 1 Ocak 2009’dan
itibaren 12,62 kuru olarak uygulanmaya balanm, 1 Eylül 2009 tarihine kadar bu
sat fiyat sabit kalmtr. Ancak TETA’n elektrik fiyatlarnda yapt bu indirim
tüketici fiyatlarna yanstlmamtr. TETA’n Eylül 2009’da yapt %21,08
oranndaki zamla fiyatlarn 15,28 kurua yükseltilmesinin ardndan Ekim 2009’da
tüketici fiyatlarna %9,8 orannda zam uygulanmaya balanmtr. Ocak 2011
tarihinden itibaren ise meskenlerde 21,66 kr/kwh (fonsuz tarife) olarak uygulanan
sat fiyat Ekim 2011’dan itibaren yaklak %10 zamlanarak 23,73 kurua
çkartlmtr. Nisan 2012 tarihinde yaplan %9’luk artla meskenlerdeki elektrik fiyat
25,89 kr/kwh (fonsuz tarife) olarak uygulanmaya devam etmektedir.
Oysa; 4628 sayl Elektrik Piyasas Yasasnda da belirtildii gibi elektrik fiyatlarnn
ucuzlatlmas ana hedef olarak kabul edilmi olmasna karn elektrik fiyatlar
ucuzlatlamamtr. Elektrik fiyatlarnn yükseklii, Türk sanayinin rekabetçi gücünü
azaltmakta ve toplumun yaam standardn da düürmektedir.
Sanayide ve meskenlerde kullanlan (vergiler dahil) elektrik fiyatlarnn dünya ülkeleri
ve Türkiye arasndaki farkn ve Türkiye deerlerinin yüksekliini gösteren
karlatrma aadaki tablo’da verilmektedir.
170
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Tablo 7.14. Elektrik Fiyatlar (2010)
SANAYDE KULLANILAN
ELEKTRK FYATLARI
MESKENLERDE KULLANILAN
ELEKTRK FYATLARI
ÜLKE ADI
2010 FYATI
2010 FYATI
ÜLKE ADI
(cent/kWh)
(cent/kWh)
FNLANDYA 7,8 FNLANDYA 14,4
YUNANSTAN 11,8 YUNANSTAN 16,5
FRANSA 9,2 FRANSA 13,7
NORVEÇ 4,9 NORVEÇ 11,6
MEKSKA 16,6 MEKSKA 14,1
SVÇRE 7,0 SVÇRE 12,4
PORTEKZ 14,3 PORTEKZ 25,7
TÜRKYE 22,9 TÜRKYE 27,9
ABD (*) 6,8 ABD (*) 11,6
NGLTERE 11,9 NGLTERE 19,6
SVEÇ 7,8 SVEÇ 17,5
G. KORE 9,2 G. KORE 11,7
OECD ORTALAMASI : 10,8 OECD ORTALAMASI : 15,1
Kaynak : IEA Energy Prices and Taxes 2011 (3 rd Quarter)
(*)ABD için vergi hariç fiyatlardr.
7.5.2. Elektrik Fiyatlarnn Ucuzlamasnda Elektrik Tüketiminde Yaplacak
Tasarrufun Önemi
Ülkemizdeki elektrik fiyatlarnn bu kadar yüksek oluunun balca nedenleri elektrik
üretimindeki ithal doal gazn paynn yükseklii ile elektrik üretimindeki verimsizlik ve
tüketimdeki tasarruf önemlerinin yetersiz oluudur.
Bu güne kadar yaplan çalmalarla ortaya konulan sonuçlara göre; %15 elektrik
tasarrufu yaplabildiinde doal gaz ithal giderlerinde 3.0 Milyar USD tutarnda bir
azalma salanabildii gibi elektrik tüketimimizin %3’lük ksmna karlk gelen ehir
aydnlatmasnda da verimli ampüller kullanldnda ylda yaklak 5 Milyar kWh’lik bir
tasarruf salanabilmektedir.
7.5.3. Tarife Yapsnda Yaplan Deiiklik
4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu çerçevesinde yaplan düzenlemeler ile sektör
içinde yürütülen tüm faaliyetler ayrtrlm ve maliyet bazl fiyatlandrma yoluna
gidilmitir.
Halen yürürlükte olan tarife yapsnn bileenlerine bakldnda;
Perakende Net Enerji Bedeli,
Kayp/kaçak bedeli,
Datm Sistemi Kullanm Bedeli,
letim Sistemi Kullanm Bedeli,
Perakende Sat Hizmeti Bedeli (Sayaç Okuma Dnda) ve
Sayaç Okuma Bedeli (Alçak ve Orta Gerilim aboneleri için ayr ayr ve abone
bana sabit bedel) olmak üzere sralanmaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 171

2010 yl sonuna kadar abonelere gönderilen tüketim faturalarnda; sayaç okuma
bedeli Perakende Sat Hizmeti bedelinin içinde, kayp/kaçak bedeli de Perakende
Net Enerji bedeli içinde yer almakta ve tüketim faturalar da bu kapsamda
düzenlenmekteydi. 2011 yl bandan itibaren uygulamaya konan yeni düzenleme ile
tüketim faturalarnda daha önce görünmeyen sayaç okuma ve özellikle kayp/kaçak
bedeli de tüketicilerin dikkatini çekmi ve kamuoyunda bu konuda yarg yolunun
seçilmesine yönelik youn tepkiler olumutur. 2006 ylndan bu yana var olan ancak
faturalara yansmad için tüketicinin göremedii özellikle kayp/kaçak bedelinin
ödenmesine yönelik tüketici tepkileriyle karlalmas nedeniyle 2012 ylndan
itibaren bu bedel tekrar gizlemeye alnmtr.
Gerek elektrik datm gerekse elektrik üretim özelletirmeleri ve serbestletirme
doal olarak tüketici tarifelerine de yansmtr. Tüketim faturalarna yansyan
dönemlik zamlar son be ylda yüzde yüz seviyesini amtr. Daha önce sosyal
devlet ilkesi çerçevesinde baz abone (Türkiye Kzlay Dernei, Sosyal Hizmetler
Çocuk Esirgeme Kurumu, Türk Hava Kurumu, Darülaceze, Darüafaka, Müzeler,
Resmi Okullar, Resmi Yurtlar, Resmi Salk Kurulular, çme-Kullanma Suyu ve
Kalknmada Öncelikli llerdeki Mesken aboneleri) gruplarna salanan teviklerindirimler
kaldrlm, bu tür abone tarifeleri de gruplarndaki dier abonelerin
tarifelerine tabi tutulmutur.
Özellikle datm özelletirmelerinin hz kazanmasyla birlikte datm irketlerinin
tüketicilere sunduklar baz hizmet bedellerinde akl almaz fiyat artlar yaanmtr.
Elektrik kesme ve balama bedeli, sayaç sökme ve takma bedeli, balant bedeli ve
güvence bedeli fiyat artlarndan önemli derecede etkilenen hizmetlerdir.
4628 sayl Yasa ile getirilen yapsal deiikliklerin sonucu elektrik üretiminde serbest
üretim irketlerinin arl artmtr. 2012 ylnn k aylarnda doal gaz arznda
yaanan skntlar elektrik üretimine de yansmtr. Serbest üretim irketleri de
yaanan sknty frsata dönütürme çabasna girmilerdir. Örnein Elektrik borsas
ad verilen Piyasa Mali Uzlatrma Merkezinde ilem gören elektrik enerjisinin kilovat
saat bedeli baz günlerin baz zaman aralklarnda iki lirann üzerine çkmtr. Tüm
bu maliyetlerin tarifeler yoluyla tüketicilere yansmas da kaçnlmaz olmaktadr.
7.6. Elektrik Sistemi Kapasite Projeksiyonu
7.6.1. 2011-2020 dönemi Kapasite Projeksiyonu Raporu
Türkiye Elektrik letim A (TEA) tarafndan hazrlanan 2011-2020 dönemi Kapasite
Projeksiyonu Raporu:
‣ Her yl ortalama % 7,3 orannda artaca öngörülen elektrik talebinin sistemde
kurulu elektrik santrallerinin proje üretim deerlerine göre üretim yapmalar
halinde 2018 ylndan sonra, güvenilir enerji deerlerine göre üretim
yapmalar halinde ise 2016 ylndan sonra,
‣ Her yl ortalama % 6,5 orannda artaca öngörülen elektrik talebinin sistemde
kurulu elektrik santrallerinin proje üretim deerlerine göre üretim yapmalar
halinde 2019 ylndan sonra, güvenilir enerji deerlerine göre üretim
yapmalar halinde ise 2017 ylndan sonra,
172
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

yedeksiz olarak karlanamayacan göstermektedir.
Her iki durumda da 2016 ve 2017 elektrik talebinin karlanmasnda kritik yllar olarak
görünmektedir.
Önümüzdeki yakn gelecekte oluacak elektrik darboazn önlemek için elektrik
üretim tesisi yatrmlarnn hzlandrlmas ve ilerde de bu gibi darboazlarla
karlamamak için üretim yatrmlarnn yaplmas düünülen 20 yllk uzun erimli
elektrik planlamasna uygun olarak gerçekletirilmesi gereklidir. EPDK’nn 2010 yl
Piyasa Raporunda açklandna göre imdiye kadar üretim lisans alan 70.000 MW
‘lk kapasitenin ancak 16797,4 MW’lk ksm devreye alnabilmitir. Üretim
tesislerinde gerçekleme oran son yllarda %7 dolayndadr. Bu durumda lisans alan
üretim tesislerinin büyük çounluu zamannda iletmeye giremeyecektir.
Bu durumda yaklak 12 milyar kwh ek üretim salayacak EÜA’nin mevcut termik ve
hidrolik santral rehabilitasyon çalmalarnn bir an önce bitirilmesi, yapmna DS
tarafndan devam edilen 5000 MW kurulu gücünde yaklak 18000 Gwh elektrik
üretecek hidroelektrik santrallerin inaatnn 2016 ylna kadar tamamlanmas (ETKB
Stratejik Plan), bu arada lisans alm ve inaatlarnn ilerleme oranlar %70 ve
üzerindeki özel irket üretim tesislerinin inaatlarnn hzlandrlmas bir zorunluluk
olarak görülmektedir.
Aksi durumda 2016 ylndan önce muhtemelen 2014 ylnda elektrik krizi ile
karlamak kaçnlmaz olacaktr.
7.7. Elektrik Sektörünün Gelecekteki Talep Artnn Karlanmas
7.7.1. Talep Tahminleri
2004 ylnda yaynlanan ‘Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelletirme Strateji
Belgesi’nde yer alan talep tahminlerinin dayand ana unsurlar:
2000 ylnda 67,461 milyon olan nüfusun 2005 ylnda yllk %1,6 artla
73,100 milyona, 2005-2010 döneminde %1,4 artla 2010 ylnda 78,460
milyona, 2010-2020 döneminde ise %1,1 artla 2020 ylnda 87,760 milyona
ulaaca
Ekonomik büyümenin (GSYH) 2005-2010 döneminde %5,5, 2010-2015 ve
2015-2020 döneminde ise %6,4 olaca kabulüne dayandrlmtr.
Bu kabullere göre elektrik talep art ile ekonomik büyüme arasndaki ilikinin
(esneklik katsays) 2004 ylndaki 1,6 deerinden dönem sonu olan 2020
ylnda 1,0 deerine gerileyecei öngörülmütür.
Bu kabullere göre elektrik enerjisi talep tahminleri baz ve düük hzl senaryo olmak
üzere iki ayr alternatif halinde hesaplanmtr.
Baz senaryoya göre elektrik enerjisi talebi 2010 ylnda 38785 MW puant güce,
242021 Gwh enerji üretimine, 2020 ylnda 79350 MW puant güce, 499489 Gwh
enerji üretimine,
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 173

Düük hzl senaryoya göre 2010 ylnda 35232 MW puant güce, 216747 Gwh enerji
üretimine, 2020 ylnda ise 66611 MW puant güce, 406533 Gwh enerji üretim
deerine ulaaca öngörülmütür.
2004 ylnda yaplan bu öngörüler ekonomi dünyasnn yaad ve ülkemizi de
etkileyen küresel ekonomik kriz sonrasnda gerçeklememi, özellikle 2009 ve 2010
yllarnda elektrik talebinde azalmalar yaanmtr. Bu durum sonras TEA’n revize
ettii
2011-2020 yllarn kapsayan arz projeksiyonu raporunda yüksek hzl senaryodaki
2020 yl enerji talebi 433900 Gwh deerine, düük hzl senaryoda ise 398160 Gwh
deerine düürülmütür.
7.7.2. Ekonomik Krizin Talebe Etkisi
2008 ylnda ba gösteren ekonomik krizin yaratt sorunlar tüm ülkelerin büyüme
hedeflerini de etkilemitir. Global ekonomik krizin ülkemizi de etkiledii
düünüldüünde ekonomik büyüme hedeflerinin öngörülen deerlere ulaamayaca
beklenmelidir.
Bu durum karsnda elektrik talep tahminlerini yeniden deerlendirmek zorunluluu
bulunmaktadr.
Cumhuriyetin kuruluundan 2000 ylna kadar elektrik talep artlarnn yllk ortalama
%5, 2001-2010 döneminde ise %4,8 orannda gerçekletii göz önüne alndnda
önümüzdeki dönemde ylk ortalama elektrik talep art hznn %5,0 ile %5,5
arasnda geliecei kabul edilebilir.
Tablo 7.15. Elektrik Enerjisi Talep Artnn Yllara Göre Dalm (%)
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
4,2 4,5 5,0 5,5 5,5 6,0 6,0 6,0 6,0
Tablo 7.16. Art Hzna Göre Talep Geliimi (kwh)
Yl Puan Talep (WV) Enerji Talebi (Gwh)
2010 35000 (fiili) 209000
2011 36000 (fiili) 229319
2012 37800 244025
2013 39880 255445
2014 42270 272890
2015 45060 290905
2016 48035 310100
2017 51400 331810
2018 55000 355035
2019 58445 379890
2020 62965 406480
7.7.3. Talebin Karlanmas
EPDK‘dan lisans alm özel üretim irketlerinin imdiye kadar gerçekletirdikleri
üretim tesisleri kurulu gücü 16797,4 MW olduu göz önünde bulundurulursa (bu
174
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

akamn içinde lisans verilmeye balad ilk yllarda kamunun ina halindeki
santralleri de bulunmaktadr) ekonomik durumun son derece olumlu olduu son 10 yl
içerisinde özel kesimin ylda ancak 1400 ile 1500 MW gücünde santral kurabildii
görülmektedir. Oysa Türkiye’nin ylda en az 3500 ile 4000 MW kurulu güçte santral
kurmas gerekmektedir. Bu bakmdan kamunun süratle devreye girerek bu eksii
gidermesi kaçnlmazdr.
Kurulacak yeni santrallar arasnda Afin-Elbistan termik santral (C,D,E,F) projeleri
öncelikli konumdadrlar. Elbistan kömür havzasnda son aramalar sonucu toplam
10000 MW kurulu gücündeki elektrik santrallarn besleyecek miktarda linyit rezervi
tespit edilmitir. Mevcutlara ek olarak kurulacak C, D, E, F santralarndan, 55 milyar
kwh elektrik enerjisi yaklak 3,5-4,0 cent/kwh civarnda bir fiyattan üretilebilecektir.
Adana-Tufanbeyli, Konya-Kurugöl, Bolu-Göynük, Tekirda-Saray, Çankr-Orta,
Eskiehir-Mihalççk, Adyaman-Gölba ile rnak asfaltit yaktl santralarnn toplam
kurulu gücü 10150 MW olup 66 milyar kwh üretim kapasitesine sahiptirler. Bunlarn
dnda Soma, Tunçbilek, Çayrhan santralarna yaplacak ek üniteler ile 7 milyar 800
milyon kwh deerinde elektrik üretimi elde edilebilecektir.
Hidroelektrik projelerde ise halen 8600 MW kurulu gücünde ve 20 milyar kwh üretim
kapasitesinde santral ina halindedir. 22 milyar 700 milyon kwh üretim
kapasitesindeki hidroelektrik santral projesine ise henüz balanmamtr. Bunlarn
dnda halen 57 milyar kwh elektik üretebilecek hidroelektrik potansiyel
bulunmaktadr.
2023 ylna kadar 10000 MW kurulu gücünde yaklak 30 milyar kwh üretim
kapasitesinde rüzgar ve 500 MW gücünde yaklak 4 milyar kwh üretim
kapasitesinde jeotermal elektrik santralnn kurulaca ETKB tarafnca ifade
edilmektedir. Buraya kadar belirtilen projelerden elde edilecek 165000 Gwh’e mevcut
sistemin 265000 Gwh’lk üretim potansiyeli eklendiinde üretim potansiyelimiz
430000 Gwh deerine ulaacaktr., Dolaysyla 2020 ylna kadar oluacak elektrik
talebinin karlanabilmesi gerekli finansmann zamannda salanmas durumunda
mümkün olacaktr.
7.8. Elektrik Üretim Tesislerinin Yapmnda Karlalan Sorunlar
7.8.1 Linyit Santralleri
Türkiye’de gerek birincil enerji kaynaklarnda gerekse elektrik üretiminde da
bamlln büyük boyutlara ulamas, enerji maliyetlerinin ve d açn giderek
artmasna, arz güvenilirlii açsndan bir risk oluturmasna neden olmaktadr.
Birincil enerji kaynaklarndan olan linyit kullanmnda iletmede bulunan linyit
santrallerinin yal olmas nedeniyle kapasite kullanm oranlarnn dümesi, sistemde
termik kapasite ihtiyacnn artmasna sebep olmaktadr.
Türkiye’nin linyit rezervleri açsndan zengin bir ülke olmas nedeniyle, bu rezervlerin
deerlendirilmesinin, bölgesel kalknma, d açn azaltlmas, arz güvenlii, elektrik
maliyetlerinin düürülmesi, istihdam, katma deerin yurt içinde kalmas, rekabetçi bir
sanayi yaratlmas gibi kalknma amacna uygun birçok olumlu etkisi bulunmaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 175

Kald ki linyit rezervlerinin elektrik üretimi dnda kullanlmasnn ekonomik yönden
bir katks da bulunmamaktadr.
Ocak 2012 ba itibar ile lisans alm ve yapm devam eden linyit santrallerin kurulu
gücü 1395,60 MW olup, bu projelerin gerçekleme oranlarnn oldukça düük olduu,
lisans verildii tarihten bu yana normal yapm sürelerini aan zamanlamalarn
bulunduu söz konusudur.(Türkiye’nin Enerji Görünümü-MMO)
Enerji Tabii Kaynaklar Bakanl Müstear Metin Kilci’de 28 Aralk 2011 tarihinde
yapm olduu bir konumasnda Türkiye’nin kömür potansiyelinin mutlaka iletmeye
alnmas gerektiini savunarak kömür iletmesi ve kömüre dayal termik santral
kurulmas konusunda 2012 ylnda çalmalara balanacan belirtmitir.
Bütün bu gerçeklere karn kamuoyunda kömür kullanlmas konusunda var olan
itirazlar gidermek için kömüre dayal santral kurarken kömürü çevreye zarar
vermeden yakmann tedbirinin alnmas bunu temin etmek için de kazan tasarmnda
kömür ykama, gazlatrma, akkan yatak teknolojilerinin kullanmas zorunlu
klnmas gerekecektir.
7.8.2. Hidrolik Santraller
DS Genel Müdürlüü, yakn geçmite yaplan yasal düzenlemeler ile hidroelektrik
enerji amaçl baraj ve hidroelektrik tesislerin yapmndan hzla uzaklatrlm, bunun
sonucu olarak özel kesimin hidroelektrik tesis kurarken yapt yanl uygulamalar
nedeniyle günümüzde hidroelektrik santrallere kar kamuoyunda ciddi itirazlar
olumutur.
Hidroelektrik projelere kar oluan bu itirazlarn ana nedeni, proje uygulamasna
balamadan önce iyi bir etüt, planlama ve fizibilite çalmas yaplmamasdr. Havza
planlamas yaplmadan ve alt yap oluturulmadan ksa sürede çok sayda proje özel
sektöre açlmsa da proje müavirlik firmalar bu hizmetlerin yaplmasnda yetersiz
kalmtr. Kamu kurumlarndaki konusunda yetimi elemanlar deiik nedenlerle
kurumlarndan ayrlm, böylece projelerin yapm sürecinde kamu denetimi de
zayflamtr. Bunlarn sonucu olarak planlama, proje ve fizibilite kalitesi olumsuz
yönde etkilenmitir. Konusunda uzman ve deneyimli mevcut proje firmalar da daha
fazla i alma yoluna gittiklerinden giderek kalitelerini düürmülerdir. Projelerin düük
kaliteli ve eksik olmas inaat kalitesini de etkilemi, sonuç olarak gerek inaat
gerekse iletme sürecinde maalesef ölümle sonuçlanan kazalar skça yaanr
olmutur. naatlarn yapm sürecinde ciddi bir kamu denetimini olmay bu sorunlar
artrmtr. (Türkiye Enerji Raporu-2011)
Özet olarak hidroelektrik projeleri, su yaplar ile birlikte havzann bütünlüü içinde
deerlendirilmek durumundadr. Hidroelektrik projelerin havzann bütünlüünde,
bilimin, tekniin altnda yaplan bir planlama ve yöre halknn onay ile
gerçekletirilmi projeler olmas gerekir. Oysa toplumsal sorumluluk ve planlamadan
uzak, sadece irketlerin karll temelinde gelitirilen projeler, doal ve tarihi
güzellikler, insan yaam ve kültürel yap için olumsuz etkiler barndrmaya devam
edecektir. (EMO – HES Dou Karadeniz Teknik Gezi Raporu)
176
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

7.8.3. Nükleer Santraller
Fukuima’da meydana gelen nükleer santral kazas sonucu ortaya çkan felaket
dünya ekonomilerini ve kurumsal yaplarn temelden sarsan uzun dönemli bir krize
neden olabilecek niteliktedir.
Dünyann en büyük üçüncü ve dördüncü ekonomilerine sahip Japonya ve
Almanya’nn nükleer enerjiyi elektrik enerjisi üretimi için kullanmaktan vazgeçmeye
karar vermeleri karsnda dier ülkelerin de bu konuda yeni kararlar oluturma
durumunda kalacaklar bir gerçektir.
Nükleer santral kurma kararmz dünya kamuoyunda oluacak yeni gelimeler ve
stratejiye göre yeniden gözden geçirmek yararl olacaktr.
7.8.4. Rüzgar Santralleri
9000 MW güçte rüzgar santral lisans almasna ramen iletmede olan santrallerin
ancak 1906 MW’a ulaabilmesi sektörde rüzgar santralleri yönünden baz sorunlarn
olduunu göstermektedir.
Bu sorunlar;
‣ ebekeye balantlardaki snrlamalar,
‣ Projelerde yeterli ve shhatli ölçüm verilerinin bulunmay,
‣ Yatrmclarn sermaye yetersizlii ve ekonomik kriz nedeniyle finansman
bulmann zorlamas,
‣ ebeke balants için getirilmesi düünülen katk pay,
olarak sralanabilir.
7.9. Elektrik Sektöründe Verimlilik
Çamzda enerjiye ulamak insanlarn en doal hakk olarak kabul edilmektedir.
Ekonomik kalknma ve insanca bir yaam için ucuz, temiz ve güvenilir enerji arz
günümüzün en önemli sorunlarnn banda gelmektedir. Dünyada halen 1,3 milyar
insan enerjiden yararlanamamaktadr. Bu gerçek, enerjiye sahip ülkelerin enerjiyi
daha verimli kullanmalarn zorunlu klmaktadr.
Ülkemizde enerji tüketiminin art hz AB ve OECD ülkelerinin enerji tüketimi art
hznn iki kat, elektrik enerjisinde ise dier ülkeler ortalamasnn dört kat olduu
düünüldüünde özellikle elektrik enerjisinin verimli kullanlmasnn önemi daha iyi
anlalacaktr.
Türkiye’de kömür santralleri kurulu gücünün %92’ni ileten EÜA santrallerinin
ortalama yalar 30’un üzerindedir. Bu santrallerin yalanmalar nedeniyle düen
verimlerini yükseltmek için yaplan rehabilitasyon çalmalar sonunda beklenen
üretim art aadaki tablodan görülecei üzere 11,4 milyar kwh olacaktr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 177

Tablo 7.17. Rehabilitasyon Çalmalar Sonunda Beklenen Üretim Artlar
Santral Kurulu Gücü (MW) Beklenen Üretim Art (Gwh)
Afin Elbistan (A) 1355 4856
Çatalaz 300 201
Kangal 457 810
Orhaneli 210 321
Seyitömer 600 815
Tunçbilek 365 1083
Soma (B) 990 2756
Yeniköy 420 529
TOPLAM 4697 11371
Günümüzde hidrolik santrallerdeki verimlilik %94’e kadar çkmakta iken ülkemizdeki
hidrolik santrallerin verimlilii %80 dolaylarndadr.
Yaplmakta olan rehabilitasyon çalmalar sonucunda bu santrallerden 615 milyon
kwh bir ek kazanm beklenmektedir.
Ülkemiz iletim ve datm sistemindeki kayplar iletimde %2-3 arasnda, datmda
2009 deerlerine göre %15,6’dr. Tüketime sunulan elektrik enerjisi içinde toplam
iletim ve datm kayplar oran %14,5’dur. Bu oran Almanya ve Japonya’da yaklak
%5, Güney Kore’de %4, ABD’de %7’dir.
Ülkemizde kii bana tüketilen enerji OECD ülkeleri ortalamasnn dörtte biri
olmasna karn enerji younluu OECD ortalamasnn çok üstündedir. Bunun nedeni
enerji yatrmlarndaki teknoloji seçiminde enerji verimliliinin aranmamasdr.
Gelimi ülkelerin verimsizlik ve çevre sorunlar yüzünden terk ettikleri çimento, demir
çelik gibi endüstriyel tesislerin Türkiye’ye tanp kullanlmas sonucunda enerji
younluu artmaktadr.
Haziran 2012 de Rio de Janairo’da yaplan Birlemi Milletler Sürdürülebilir Kalknma
Konferans nedeniyle Birlemi Milletler Genel Sekreteri Ban K-MUN Cumhuriyet
gazetesine verdii demeçte konferansn ana konularndan birinin enerji younluu
olacan belirtmekte ve “Enerji, kalknma, sosyal içerme ve iklim deiiklii dahil
çevrenin korunmasnda ana unsuru tekil ediyor, bu nedenle herkes için sürdürülebilir
enerji giriimini balattk, bu giriimle, dünya üzerinde enerji hizmetlerinden
yararlanamayan ve küresel nüfusun bete birini tekil eden kesime bu hizmetlerin
ulamasn salamay ve enerji verimliliini ikiye katlayarak enerji kaybnn
azaltlmasn hedeflediklerini” ifade ettikten sonra “herkes için sürdürülebilir enerji
gelecein ortak modelidir.’’ diyerek konunun önemine iaret etmektedir.
7.10. Sonuç ve Öneriler
2001 ylnda yürürlüe giren Elektrik Piyasas yasas, isminden de anlalaca gibi
elektriin bir meta gibi serbestçe alnp satlabileceinin öngörüldüü bir piyasa
modelini içermektedir.
Buna uygun olarak elektrik enerjisi ile ilgili merkezi planlama anlay terk edilmi,
kamu elektrik yatrmlarndan vazgeçmi, kamunun elindeki üretim ve datm
178
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

tesisleri özelletirilme yolu ile özel sektöre devredilmi, elektrik sektöründe
yaanacak sorunlarn piyasa tarafndan çözülecei varsaylmtr.
Elektrik Piyasas Yasasnda da belirtildii gibi bu modelin ileyii için elektrik
piyasasndaki irketlerin mali yönden güçlü olmalar gerekmektedir.
Uygulamada görüldüü gibi piyasada faaliyet gösteren irketlerimiz, büyük finans
ihtiyac gerektiren elektrik yatrmlarn gerçekletirecek büyüklükte mali güce sahip
olmadklarndan yatrm için d kaynaa ihtiyaç duymaktadrlar. Balangçta
ekonomik ortamn uygun olmas nedeni ile temin edilen d kaynak, 2008 sonras
dünya genelinde yaanan ekonomik kriz nedeni ile yeterince salanamam,
yatrmlarda duraklama yaanmtr. 4628 sayl kanun hükümlerine göre lisans alm
üretim yatrmclarnn yapmay taahhüt ettikleri kapasite 70 000 MW olmasna karn
2011 sonuna kadar devreye giren üretim tesisi kurulu gücü ancak 16797,4 MW
olmutur.( Türkiye Enerji görünümü-MMO).
Lisans alm üretim yatrmlarndan sadece %8’nin inaat ilerleme oranlar %70
üzerinde, kalan %13’ünün ilerleme oranlar %35-70 arasnda bulunmaktadr. Özetle,
lisansl santrallerin geriye kalan %80 gibi büyük bir bölümünün gerçekleme anslar
yok denecek kadar azdr. Bu tablo da göstermektedir ki piyasa modeline uygun
olarak yaplan elektik yatrmlar ile talebi karlayacak elektrik üretimini
gerçekletirmek mümkün deildir.
2011-2021 yllar arasn kapsayan TEA’ nin hazrlad elektrik arz projeksiyonu da
bu durumu dorulamaktadr.
Bütün bu gerçekler karsnda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl 4628 sayl Elektrik
Piyasas Yasas’n iptal ederek yerine 4628 sayl yasann dourduu olumsuzluklar
önleyecek hükümleri içeren yeni bir yasa hazrlama karar almtr. Yeni yasa
deiiklii tasarsndan da görülecei gibi, elektriin bir kamu hizmeti olduu, elektrik
sektöründe 10 ve 20 yllk planlama yaplmas ile arz güvenilirliini salamak için
kamunun yatrm yapmas kabul edilmektedir. Özetle daha lml, piyasay denetleyen
plana dayanan bir piyasa modeli benimsenmi gibi görülmektedir.
Bundan böyle, EPDK üretim lisans vermeden önce müracaat sahiplerine ön lisans
verecek, ön lisans süresinde santral kurmak için gerekli izin ve ruhsatlar
alamayanlarn ön lisanslar iptal edilerek kendilerine üretim lisans verilmeyecektir.
Datm lisans almak isteyenlerin ise datm tesislerinin iletme hakkn aldklarn
tevsik etmeleri gerekecektir. Ancak bu olumlu yönlerine karn yeni yasa tasarsnda
aada belirtilen olumsuzluklar da bulunmaktadr.
‣ Rüzgar ve güne enerjisine dayal üretim tesislerinin yapm için ayn sahaya
veya trafo merkezine birden fazla müracaat edenler arasnda, üretecekleri
birim MW bana en fazla katk pay taahhüt edenler arasnda yarma
düzenlenmesi ve kazanana balant müsaadesi verilmesi rüzgar ve güne gibi
temiz ve gelecein en çok kullanlmas beklenen enerji projelerinin gelimesini
önleyecek niteliktedir.
TEA iletimde hizmet yapan tek kurulu olmas ve üstelik elektrikte planlama
yapmakla görevlendirilmesi nedeniyle bu plana uygun olarak gerçekletirilen üretim
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 179

tesislerini iletim sistemine balamakla yükümlü olmaldr. Yarma ve katk pay
uygulamas bu yatrmlar geciktirebilecei gibi maliyetlerini de artracaktr.
‣ Datm irketlerine piyasada faaliyet gösteren tüzel kiilerin dolayl ya da
dorudan ortak olmalarna müsaade edilmesi piyasada bir tekelleme
douracaktr.
‣ Datm irketleri sadece iletme hakkna sahip olduklar, tesislerin mülkiyet
haklar TEDA’da kaldna göre, projelendirme, yatrm ve iletme
süreçlerinde TEDA’n denetim ve söz hakknn bulunmas gerekir.
Yatrmlarn denetlenmesi, projelerin onaylanmas ve kabullerinin yaplmas
gibi hizmetler mülk sahibinin izni olmadan özel denetim irketlerine
verilmemelidir.
‣ 01/01/2013 tarihinden itibaren ilgili toptan ve perakende sat irketleri
ortaklarnca ayn kontrol yaps ile kurulacak tedarik irketlerinin faaliyete
geçmesi ile datm irketleri, TETA ve dier tedarik irketlerinin
mevcudiyetine scak bakmayacaklar ve aralarnda görev bölüümü yönünden
ihtilaflar doacaktr.
Bu husus piyasadaki tedarik konusunda rekabeti önleyecei gibi elektrik fiyatlarnn
artmasna da neden olacaktr.
‣ Elektrik sektöründe kamulatrmann sadece lisans sahiplerinin talebine
balanmas yerine Anayasa gerei kamunun lüzum görmesi halinde
yaplabilecei eklinde deitirilmelidir.
‣ Büyük güçlü linyit santralleri kamu eliyle gerçekletirilmelidir. Yeni kurulacak
linyit santralleri temiz kömür yakma teknolojilerine sahip olmaldr.
‣ Elektrik enerjisinde da bamllmz azaltmak için elektrik üretiminde
%45’leri bulan doalgaz kullanm %25’lere düürülmeli, yerli ve yenilenebilir
kaynaklarn kullanlmas artrlmaldr.
‣ Elektrik enerjisi kullanmnn insanca yaamann bir gerei olmas nedeni ile
elektrik fiyatlar tüketicilerin satn alabilecekleri düzeyde olmaldr. Fiyatlarn bu
düzeyin üzerinde olmas halinde gelirleri belli bir miktarn altnda olan
tüketicilerin faturalarnn karl devletçe ödenmelidir. Elektik tüketiminde
tasarrufu salayabilmek için kademeli tarife uygulamas düünülmelidir.
Bu yeni yasa ile birlikte elektrik enerjisi sektöründe kamunun görev ve yükümlülükleri
artacandan kamu kurulularnn bu görevi daha hzl ve egüdüm içerisinde
yapabilmeleri için bugün içinde olduklar parçal yapdan kurtarlmal TEA, EÜA ve
TEDA tek bir çat altnda birletirilmeli, böylece bu kurulularn giderlerinde tasarruf
salanmaldr.
180
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

8. NÜKLEER ENERJİ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 181

182
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

8. NÜKLEER ENERJ
8.1. Giri
Nükleer Enerjinin elektrik üretimi için ABD’de ilk kullanmn takiben 1953’de
ngiltere’de, 1954’de Rusya’da, 1956’da Fransa’da ve 1961’de Almanya’da elektrik
üretiminde ticari olarak kullanlmaya balanmtr.
Yllk inaatna balanan nükleer reaktörlerin tarihsel geliimini gösteren ekil 1’den
görülecei üzere 1970’lerde kurulmaya balanan nükleer santral saysnda hzl bir
art olmutur. Bu hzl artn 1979’da ABD’de olan Three Miles Island ve 1986’da
Ukrayna’da olan Chernobyl kazalar sonras bir yavalama sürecine girmitir.
naata balanan reaktör
ekil 8.1. Yllk naata Balanan Nükleer Reaktör Saylar
Yllar
Bu arada nükleer teknolojide de gelimeler gerçeklemi, 1950’lerde kurulmaya
balanan I. Nesil reaktörler ekil 8.2’de görülecei gibi yerini, 1970 balarnda II.
nesil reaktörlere brakmtr. Dizayn çalmalar 1990’larda balayan III. Nesil
reaktörlerde 2000’li yllarda kurulmaya balamtr. u anda AR-GE çalmalar
yürütülen IV. Nesil reaktörlerinde ancak 2030 sonras ticari iletmeye geçmeleri
beklenmektedir.
ekil 8.2. Nükleer Reaktörlerin Geliimi
Kaynak: J.C. Cole, NPP Updated, 2011
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 183

8.2. Mevcut Durum
Tüm bu gelimelerden sonra Nükleer Enerjinin elektrik üretiminde kullanmyla ilgili
son durum Tablo 8.1’de gösterilmektedir.
Tablo 8.1. 1 Ekim 2012 tibariyle letmede, na Halinde ve Planlanan Nükleer
Santrallar
1 Ekim 2012 itibariyle Nükleer Elektrik
Üretimi (2011)
letmedeki
Santrallar
na Edilen
Santrallar
Planlanan
Santrallar
Önerilen
Santrallar
Ülke 10 9 kWh % Adet MW e Adet MW e Adet MW e Adet MW e
ABD 790,4 19,2 104 102.195 1 1.218 13 15.660 13 21.600
Almanya 102,3 17,8 9 12.003 0 0 0 0 0 0
Arjantin 5,9 5,0 2 935 1 745 1 33 2 1400
BAE 0 0 0 0 1 1.400 3 4.200 10 14.400
Banglade 0 0 0 0 0 0 2 2.000 0 0
Belçika 45,9 54,0 7 5.943 0 0 0 0 0 0
Beyaz Rusya 0 0 0 0 0 0 2 2.400 2 2.400
Brezilya 14,8 3,2 2 1.901 1 1.405 0 0 4 4.000
Bulgaristan 15,3 32,6 2 1.906 0 0 1 950 0 0
Çek Cum. 26,7 33,0 6 3.764 0 0 2 2.400 1 1.200
Çin 82,6 1,8 15 11,881 26 27.640 51 57.480 120 123.000
Endonezya 0 0 0 0 0 0 2 2.000 4 4.000
Ermenistan 2,4 33,2 1 376 0 0 1 1.060
Finlandiya 22,3 31,6 4 2.741 1 1.700 0 0 2 3.000
Fransa 423,5 77,7 58 63.130 1 1.720 1 1.720 1 1.100
G. Afrika 12,9 5,2 2 1.800 0 0 0 0 6 9.600
Hindistan 28,9 3,7 20 4.385 7 5.300 18 15.100 39 45.000
Hollanda 3,9 3,6 1 485 0 0 0 0 1 1.000
ngiltere 62,7 17,8 16 10.038 0 0 4 6.680 9 12.000
ran 0 0 1 915 0 0 2 2.000 1 300
spanya 55,1 19,5 8 7.448 0 0 0 0 0 0
srael 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1.200
sveç 58,1 39,6 10 9.399 0 0 0 0 0 0
sviçre 25,7 40,8 5 3.252 0 0 0 0 3 4.000
talya 0 0 0 0 0 0 0 0 10 17.000
Japonya 156,2 18,1 50 44.396 3 3.036 10 13.772 5 6.760
Kanada 88,3 15,3 18 12.794 2 1.385 2 1.500 3 3.800
Kazakistan 0 0 0 0 0 0 2 600 2 600
Kore (Güney) 147,8 34,6 23 20.787 4 5.205 5 7.000 0 0
Kore (Kuzey) 0 0 0 0 0 0 0 0 1 950
Litvanya 0 0 0 0 0 0 1 1.350 0 0
Macaristan 14,7 43,2 4 1.880 0 0 0 0 2 2.200
Malezya 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2.000
Meksika 9,3 3,6 2 1.600 0 0 0 0 2 2.000
Msr 0 0 0 0 0 0 1 1.000 1 1.000
Pakistan 3,8 3,8 3 725 2 680 0 0 2 2.000
Polonya 0 0 0 0 0 0 6 6.000 0 0
Romanya 10,8 19,0 2 1.310 0 0 2 1.310 1 655
Rusya 162,0 17,6 33 24.164 10 9.160 17 20.000 24 24.000
Slovakya 14,3 54,0 4 1.816 2 880 0 0 1 1.200
Slovenya 5,9 41,7 1 696 0 0 0 0 1 1.000
S. Arabistan 0 0 0 0 0 0 0 0 16 17.000
ili 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4.400
Tayland 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5.000
Tayvan (Çin) 40,4 19,0 6 4.927 2 2.700 0 0 1 1.350
Türkiye 0 0 0 0 0 0 4 4.800 4 5.600
Ukrayna 84,9 47,2 15 13.168 0 0 2 1.900 11 12.000
Ürdün 0 0 0 0 0 0 1 1.000
Vietnam 0 0 0 0 0 0 4 4.000 6 6.700
Dünya 2.518 13,5 434 372.760 64 64.174 160 177.915 323 366.415
Kaynak: World Nuclear Association www.world-nuclear.org
184
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

8.3. Fukuima Sonras Çeitli Ülkelerin Tavarlar
Japonya’da 11 Mart 2011 ylnda meydana gelen 9 iddetindeki depremden sonra
oluan Tsunami sonucu hasar gören Fukuima Daiiçi Nükleer Santralnda yaanan
hadiseler ülkelerin çounda nükleer planlarn yeniden gözden geçirme gereini
duymalarna yol açmtr. Japonya, Almanya gibi ülkeler son derece radikal kararlar
alarak nükleer santrallar kapatma karar alrken, Çin, Rusya ve Hindistan gibi baz
ülkelerde nükleer programlarna devam karar vermilerdir. Çok sayda ülke ise
“bekle ve gör” tavr içine girmi ve dier ülkelerin alaca kararlar izlemeye
almlardr. Burada baz ülkelerin tavrlar daha yakndan incelenecektir.
8.3.1. Japonya
Japonya primer enerji ihtiyacnn %84’ünü ithal etmektedir. Japonya’da ilk ticari
Nükleer santral iletmesi 160 MW’lk Magnox tipi Tokai-1 santralyla Temmuz
1966’da balamtr ve 1973’teki petrol okundan sonra nükleer enerji Japonya’nn
milli stratejik öncelii olmutur. Japonya’da 2010 yl sonunda toplam güçleri 48,9
GW olan 50 adet nükleer santral ünitesi vard ve 2010 ylndaki yllk 1.080 TWh’lik
elektrik üretiminin %27’sini nükleer enerjiden karlamtr. Dier kaynaklar %27
kömür, %27 gaz, %9 petrol ve %7 hidroelektriktir.
Japonya sera gazlar emisyonlarn kstlamak için nükleere büyük ölçüde arlk
vermeyi planlyordu. Japonya 2000 seviyesine göre emisyonlar 2050’de %54 ve
2100 ylnda %90 azaltma hedefini koymutu. Bunun anlam u anda primer enerji
ihtiyacnn %10’unu karlayan nükleerin paynn %60 çkmas anlamna geliyordu.
Bu plann içinde nükleer enerjiden Hidrojen’de elde ederek ulatrmada kullanlmas
da vard.
Japonya’da uranyumun yakt üretimi için zenginletirilmesinden balayarak kullanlan
yaktn yeniden ilenerek zenginletirilmesi de olmak üzere tüm sistemler
bulunmaktadr.
Bununla beraber Fukuima kazas sonras Ekim 2011’de Hükümet bir “Beyaz Rapor”
hazrlayarak orta ve uzun vadede Japonya’nn Nükleer enerjiye olan bamllnn
azaltlmasn öngörmektedir.
Fukuima kazas sonras Japonya’nn 50 reaktöründen 17’si devredeydi, ancak
kazadan sonra hem stres testleri, hemde ilave koruma tedbirleri için reaktörler
tamamen durdurulmutur. Deniz kenarndaki Nükleer santrallarda Tsunamiye kar
alnan önlemler artrlmaktadr. Örnein Chubu Elektrik Firmasna ait Hamoaka
Nükleer santralnda sahile 10-15 metre yüksekliindeki kum torbalarnn arkasna 1,6
km uzunluunda 18 m yüksekliinde tsunami duvar yaplmaktadr. Deniz suyu
pompalar su geçirmeyen odalara yerletirilmekte, yedek dizel generatör ve pompa
gruplar denizden 25 m yükseklie yerletirilmektedir. Nisan 2012 ortasnda çok
sayda üst seviye toplants sonras, Japon Hükümeti testleri ve tedbirleri tamamlam
olan Kansai Elektrik Firmasnn Ohi Nükleer Santralnn 3. ve 4. ünitelerinin yeniden
devreye alnmalarn onaylad ve bu üniteler Temmuz aynda tekrar devreye alnd.
Her biri 1.180 MW olan bu nükleer ünitelerin devreye girmemesi durumunda 2012
yaznda büyük ölçüde elektrik kesintileri yaanacakt. Nükleer Santrallarn
kapatlmas sonras CO 2 emisyonlar 1.210 milyar m 3 /yla, yani 1990 seviyesinin %14
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 185

üstüne çkmtr. Nükleer santrallarn devre d olmalarnn devam durumunda ilave
yakt ithalatna 40 milyar $ ödenecektir.
8.3.2. Almanya
Almanya 2011 Mart ayna kadar, kurulu güçleri 20.339 MW olan 17 nükleer
Reaktöründen elektrik ihtiyacnn yaklak dörtte birini karlyordu. 2010 ylnda
üretilen 621 TWh’lik elektriin %43,5’i kömürden, %22,5 nükleerden, %13,5 gazdan,
%6 bioyakt ve atktan, %6 rüzgardan, %4 hidroelektrikten ve %2 güne enerjisinden
saland.
1974’deki petrol okundan sonra 1970’lerde Almanya’da nükleere destek çok
kuvvetliydi, ancak 1986’da Chernobyl sonras bu deiti. Ekim 1998’de kurulan SPD
(Sosyal Demokrat Parti) ve Yeiller Partisi Koalisyon Hükümeti Nükleer Santrallarn
bir program çerçevesinde tamamen kapatlmas (Phase out) kararn verdi.
2009’daki CDU (Hristiyan Demokrat Partisi) ve FDP (Liberal Demokrat Parti)
koalisyonu olan Hükümet, Nükleer santral ileten irketlerle yaplan müzakereler
sonucunda “Kapatma Karar” ertelendi. Eylül 2010’da varlan mutabakatla daha önce
mutabk kalnan tarihlere göre 1980’den önce ina edilen Nükleer santrallarn
lisanslar 8 yl ve dierleri 14 yl uzatld.
Ancak Mart 2011’deki Fukuima sonras Babakan Merkel, 1980 öncesi yaplan 7
Nükleer santralla, uzun süredir bakmda Kruemmel Santralnn tamamen
kapatlmasn, dierlerininde stres testleri yaplmas ve nükleer politikalarn gözden
geçirilmesi için geçici olarak kapatlmas kararn verdi. Mays 2011’de RSK (Reaktör
Güvenlik Komisyonu) tüm reaktörlerin salam ve güvenli olduuna dair rapor verse
de Alman Hükümeti daha önce yürürlüe konmu olan “Kapatma Karar”n tekrar
gündeme getirerek zaten kapatlm olan 8 nükleer santraln dndaki 9 Santralnda
2022’ye kadar kapatlmas için kanun hazrlad ve kanun Parlamento’da onayland.
Almanya, kömür, gaz ve rüzgar santrallar yapmna hz verse de CO 2 emisyon
hedeflerinin içinde kalmak amacyla Fransa, Hollanda, Danimarka, Polonya, Çek
Cumhuriyeti, sviçre ve Rusya’dan elektrik ithal etme durumunda ve 2020’de 25.000
MW civarnda ithalat tahmin ediliyor. Rusya, Almanya’ya ihracat yapmak amacyla
Baltk’da Kaliningrad’a 2.400 MW’lk bir nükleer santral yapmaya balad.
Almanya’nn nükleer santrallar kapatarak fosil kaynaklara dayal yeni santrallar
kurmas, ilave fosil yakt kullanm nedeniyle CO 2 emisyonunu 300 milyon ton
artracaktr, bu da AB’nin 2011’de çkard Enerji Verimlilii Direktifi’nin salayaca
335 milyon tonluk CO 2 azalmasn ortadan kaldracaktr.
8 nükleer santraln kapatlmas sonucu fosil yaktlara ödenen ilave para, rüzgar ve
günee salanan subvansiyonlar Almanya’da elektrik fiyatlarnn artmasna yol
açm, 20 GWh’in üzerinde tüketim yapanlarn elektrik kWh al fiyatlar Kasm
2011’de Fransa’da 6,9 € cent’ken Almanya’da 11,95 € cent olmutur. UEA verilerine
göre Almanya’da ihracat %0,9 dümü, ithalat %7,7 artmtr. Almanya’nn üçüncü
büyük Aluminyum üreticisi olan Voerde Aluminyum, düen aluminyum fiyatlar ve
artan girdi fiyatlar dolaysyla iflasn istemitir. Yüksek elektrik fiyatlar nedeniyle
Almanya’da metal endüstrisi risk altndadr.
186
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

8.3.3. ngiltere
2010’da üretilen 378 TWh elektriin %16,4’ü nükleerden, %46,3’ü doal gazdan,
%28,5’i kömürden, %2,7’si rüzgardan, %0,95’i hidro’dan, %3,4 dier yenilenebilir
enerjiden, %1,7’si petrol ve dier kaynaklardan salanmtr. Ancak ngiltere’de 17
nükleer ünitenin biri dnda hepsi 2023’e kadar emekliye ayrlacaktr. Bu sebeple
ngiltere’de yeni nükleer santral yerleri ve dizaynlar üzerine son yllarda kapsaml
çalmalar yürütülmütür.
Fukuima sonras Nükleer Tesisler Ba Denetçisi bir rapor hazrlayarak çalan
santrallar ve yeni yaplacak santrallar konusunda bir plan deiikliine gerek
olmadna karar verdi. Haziran 2011’de Hükümet, 2025’den önce tamamlanmas
planlanan santrallar için sekiz sahann listesini açklad. Yeni Hükümet Elektrik
Piyasas Reformu Belgesinde CO 2 fiyatlarn açklad. Buna göre CO 2 fiyat 2013’de
16 £, 2020’de 30 £ ve 2030’da 70 £ olarak belirlenmi olup bu da nükleer santrallarn
ekonomikliine katkda bulunmaktadr. Bu arada Nükleer Düzenleyici Kurul,
ngiltere’nin nükleer program için EPR ve AP1000 dizaynlarn onaylayarak
kurulmalarna izin vermitir. Hükümet 2025 ylna kadar 60 GW’lk yeni kapasitenin
gerekli olduunu, bunun 35 GW’nn yenilenebilir enerjiden karlanacan, geri
kalan 25 GW’n çounun nükleer enerji olacan düünmektedir. ngiltere’deki
nükleer santrallarn sahibi British Energy, Fransz EdF tarafndan Ocak 2009’da satn
alnm ve ayn yl Centrica, British Energy’nin %20 hissesini satn almtr. EdF,
Sizewell ve Hinkley Point sahalarnda 4 tane EPR (4x1.630 MW) kurmay
planlamtr. Oldbury sahas için açlan ihaleyi kazanan berdrola ve Suez’in ortak
irketi NuGeneration, oraya 3.600 MW’lk bir Nükleer Santral kurmak istediini
açklamtr.
Temmuz 2012’de yürütülen bir kamu oyu yoklamasnda halkn %63’ünün nükleer
enerji kullanmn destekledii ve sadece %22’sinin kar olduu ortaya çkmtr.
8.3.4. Fransa
Fransa elektriinin %78’ini nükleer enerjiden salamaktadr. Toplam gücü 63.130
MW olan 58 adet nükleer santral ünitesi vardr. Fransa’da elektrik fiyatlar düük
olduundan, ylda ortalama 70 milyar kWh’in üzerinde ihracatyla Dünya’nn en büyük
elektrik ihracatçsdr ve ylda elektrik ihracatndan 3 milyar € kazanmaktadr. Ylda
65-80 TWh civarndaki ihracat talya, sviçre, Almanya, Belçika, spanya ve
ngiltere’ye yaplmaktadr.
Fransa’da petrol krizi sonras 1974’de nükleer enerjiye arlk verme karar verilirken,
enerjide arz güvenlii, enerjide da bamll azaltma, elektrik fiyatlarn ucuz ve
stabil tutma hedefleri güdülmütür. 1999’da Parlamento’da Fransa’nn enerji
politikasndaki üç önemli unsur teyit edilmitir. Bunlar arz güvenlii, çevreye sayg ve
nükleer atklara yeterli dikkatin gösterilmesidir. Yenilenebilir enerjinin nükleer
enerjinin yerine görünür bir gelecekte geçmesi mümkün görülmemitir.
2005’de çkarlan bir kanun enerji politikalar ve arz güvenliinin ana hatlarn
oluturdu. Bu politikada nükleer önemli bir yer tutuyordu ve EPR (European
Pressurised Water Reactor)’nin gelitirilmesi, dolaysyla CO 2 emisyonlarnn
azaltlmas hususlar vurguland.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 187

2008’de oluturulan Nükleer Politika Konseyi (Conseil Politique Nucleaire, CPN)
nükleer enerjinin Fransa için önemini vurguladktan sonra, baz konularda çekitikleri
görülen Dünyann en büyük elektrik irketi EdF ve Dünya’nn en büyük nükleer irketi
Areva’nn ibirlii yapmalarnn önemi üzerine durdu ve iki irket Temmuz 2011’de
Stratejik birlii Protokolu imzalad. Bu protokol sonras inaat süren 1.650 MW’lk
Flamanville 3’de optimizasyon çalmalar balatld.
Bu arada Fransz Nükleer Endüstrisi, Çin Guandong Nuclear Power Grubuyla
(CGNPC) nükleer enerjinin sivil amaçla kullanm konusunda stratejik ortaklk
anlamas imzalam ve baarl bir ekilde CPR-1000 gelitirilmitir.
Fukuima sonras IRSN(Radyolojik Koruma ve Nükleer Güvenlik Enstitüsü), 6 ay
süren reaktör güvenlii çalmasna balad ve baz güvenlik tedbirlerinin alnmasn
önerdi. Sonuçta reaktörlerde ilave güvenlik tedbirleri alnmas, stres testlerinin
yaplmas, Mart 2012’de tamamlanma yüzdesi %59 olan Flamanville 3’ün
tamamlanma tarihinin 2016’ya ötelenmesi, elektrik üretiminde yenilenebilir enerjinin
paynda art yaplmas kararlatrlmasna ramen nükleer programn devam
edecei görülmektedir.
8.3.5. ABD
ABD 2010 ylnda 4.361 TWh elektrik üretmitir. Bunun %46’s kömürden, %23’ü
gazdan, %19’u nükleer’den, %6,5’i hidro’dan ve %5,5’i dier kaynaklardan
üretilmitir.
ABD Dünya’nn en büyük Nükleer elektrik üreticisidir. 2010’da ABD’nin 101.607 MW
gücündeki toplam 104 nükleer reaktöründe üretilen 807 TWh, ABD elektrik üretiminin
%20’si ve Dünya Nükleer elektrik üretiminin %30’udur.
Son yllarda çok sayda nükleer santral yaplmasa da nükleer santrallarda baz
dizayn deiiklikleriyle gücün artrlmas, kapasite faktörünün %90’larn üzerine
çkmas, reaktörlerin 73’ünün (yaklak üçte ikisi) çalma sürelerinin 20 yl daha
uzatlmas, nükleer santrallardan elektrik üretimini artrmtr.
Yaklak 30 yldr yeni santral yaplmasa da 2007 ortasndan bu yana NRC’ye
(Nükleer Düzenleyici Kurul) yeni santral kurulmas amacyla lisans verilmesi için 26
yeni reaktör kurulmas için 16 bavuru yaplm ve bunun 4-6’snn 2020’den önce
devreye girmesi planlanmtr. Ancak 2009’dan beri görülen düük doal gaz fiyatlar
bu projelerin ekonomikliini üpheli hale getirmitir.
Fukuima sonras NRC ABD’deki nükleer santrallarn Fukuima’dan alnan dersler
dorultusunda güvenlik açsndan gözden geçirilmesini istedi. Haziran 2011’de
tamamlanan raporun ilk bölümünde santrallarn deprem, hortum gibi doal afetlerde
alnmas gereken tedbirleri ve ikinci bölümde de gerekli olabilecek dier deiiklikleri
içeriyordu. Fukuima’dan 3 ay sonra NRC ülkedeki 104 nükleer ünitede güvenlik
açsndan bir sorun olmadn açklad ve 2011 Eylül’e kadar 73 reaktörün iletme
lisanslarn 60 yla uzatt. 11 santraln lisans da uzatma talebi üzerine
incelenmektedir. Bununla beraber NRC, 9.02.2012’de 2 adet AP1000 inaat için
Vogtle Nükleer Santralna ve yine ayn tip iki reaktörün South Carolina’da inaat için
Mart 2012’de inaat ve iletme lisansn vermitir. Bu dört ünitede reaktör adasnda
188
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

eton dökülmeye balanmasa da inaatta saha düzenleme çalmalar balamtr.
Balangçtaki maliyet tahminleri de u anda aa inmitir.
8.3.6. Rusya
Rusya’nn 2009’da ürettii 1.013 TWh’lik elektriin %16’s nükleer, %47’si doal gaz,
%18’si kömür, %17’si hidroelektrikten karlanmtr. Gaz ihracatyla, gazn elektrik
üretiminde kullanmna göre 5 misli daha fazla gelir elde ettiinden Rusya Nükleer
kapasiteyi geniletme planlarn sürdürmektedir ve 33 reaktörüyle toplam 24.164 MW
gücündeki nükleer kapasiteyi 2020’ye kadar ikiye katlamay planlamaktadr. Zaten u
anda da 10 reaktörün inaat sürmektedir. Bu arada mevcut reaktörlerde
rehabilitasyonlar yaplarak üretim kapasiteleri artrlmaktadr.
Fukuima sonras Haziran 2011’de Rusya tüm nükleer santrallarnda güvenlik
kontrollar yapm, arkasndan da reaktör ömürlerini 15 yl daha uzatmak için bir
program yürütmütür. Baltk kysna kurmaya balad 2x1.200 MW’lk Kaliningrad
Santralnn 1. Ünitesinin 2017’de tamamlanmas öngörülmü olup santraln üretiminin
üçte ikisinin Almanya, Polonya ve Baltk ülkelerine ihracat hedeflenmektedir.
Rusya kuzeyindeki denizlerde kullanmak üzere buz krc gemilerde ve ticari
gemilerde de nükleer enerjiyi youn bir ekilde kullanmaktadr.
8.3.7. Çin
Çin’in 2009 ylndaki 3.643 TWh’lik elektrik üretiminin %79’u kömür, %15’i hidro,
%2’si gaz, %2 nükleer, %2’de dier kaynaklardandr. Çin’in devrede olan 15 nükleer
ünitesinin kapasitesi 11.881 MW’dr. Ancak inaat süren 26 nükleer ünitenin
kapasitesi 27.640 MW’dr. Ancak Çin’in çok iddial bir nükleer program vardr,
2020’ye kadar 60 GW, 2030’a kadar 200 GW ve 2050’ye kadar 400 GW yapmay
planlamaktadr.
Çin, nükleer teknolojiyi Fransa, Rusya ve Kanada’dan ald, ancak yerli nükleer
santral imalat daha çok Fransz teknolojisine dayanmaktadr. En son teknoloji
transferi ABD’den olmu, Japon Toshiba’nn satn ald ABD’li Westinghouse’un AP
1000 reaktörü Çin’in gelecekteki teknoloji geliiminin ana unsuru olacaktr.
Fukuima kazas sonras Çin Devlet Konseyi, 16 Mart 2011 tarihinde yeni santrallarn
onayn askya alacan duyurdu ve iletmede olan ve inaat süren santrallarda
güvenlik kontrollar istedi. Haziran 2011’de Çin’in mevcut santrallarnn güvenlik
denetiminden geçtikleri duyuruldu. Aralk 2011’de Milli Enerji daresi (NEA, National
Energy Administration) gelecek 10-20 ylda nükleer enerjinin Çin Elektrik Üretim
Sisteminin temeli olacan açklad.
8.3.8. Dier Ülkeler
Dünya Enerji Konseyi Tarafndan Hazrlanan “Fukuima’dan bir yl sonra Nükleer
Enerji” balkl raporda ülkelerin Fukuima sonras Mart 2011’den itibaren ilan ettikleri
politikalar ve Nükleer Enerjiye yönelik faaliyetleri özetlenmitir. Yukarda daha detayl
durumlar özetlenen ülkeler dndaki ülkelerin durumu aada özetlenmitir. Ülke
ismi yanndaki rakamlar Ocak 2012’deki çalabilir nükleer kapasiteyi göstermektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 189

Avrupa Birlii (122.411 MW): Tüm üye ülkelerde stres testi yaplmasn istemitir.
Ancak bu testlerin detaylarn ve programn üye ülkelerin takdirine brakmtr.
Güney Kore (20.787 MW): Nükleer sanayinin genilemeye devam edecei, ancak
mevcutlarda güvenlik kontrollar yapacan açklamtr.
Ukrayna (13.168 MW): Elektrik üretiminde nükleer enerjinin paynn muhafaza
edileceini açklamtr, bu yeni santrallar yapm anlamna da gelmektedir.
Kanada (12.794 MW): Yeni nükleer santrallar da kurarak önümüzdeki yirmi ylda
nükleer kapasitesini geniletmeyi planlamaktadr.
sveç (9.399 MW) : Barsebeck 1 ve 2 santrallarnn kapatlmas sonucu ortaya çkan
1.200 MW’lk aç kapatmak için nükleer kapasitenin artrlmas için Hükümet,
Elektrik Üretim irketleriyle çalmaktadr.
spanya (7.448 MW): Hükümetin nükleer enerjiye bak belirsiz görünüyor.
Belçika (5.943 MW): Hükümetin nükleer enerjiye destei zayf, ancak nükleer
santrallar kapatma programnn olabilirlii konusunda endielerini belirtiyor.
Tayvan (4.927 MW): u anda iki reaktörün inaat sürüyor ve nükleer kapasiteyi
artrma planlar var.
Hindistan (4.385 MW): Nükleer kapasitenin 2032’ye kadar 63 GW’a çkarlaca
planlarn teyit ettiler ve mevcutlarda güvenlik kontrolu yapyorlar.
Çek Cumhuriyeti (3.764 MW): Temelin Nükleer Santralna 2 ünite daha ilave etme
planlarn teyit ettiler.
sviçre (3.252 MW): 5 Nükleer reaktörlerini 2034’e kadar kapatma planlarn
açkladlar.
Finlandiya (2.741 MW): Pyajoki’ye yeni bir nükleer santral kurma planlarn teyit
ettiler.
Bulgaristan (1.906 MW): Belene’ye iki nükleer santral ünitesi (2 x 1.000 MW) yapma
planlarn teyit ettiler.
Brezilya (1.901 MW): Kuzey douya iki nükleer santral ve Güney doudaki mevcut
Angra Santralnn yanna da iki ünite planlyor.
Macaristan (1.880 MW): ki yeni nükleer santral kurulmasna Parlamento ezici bir
çounlukla destek verdi.
Slovakya (1.816 MW): Nükleer enerjinin geleceine Hükümetin güçlü destei var.
Güney Afrika (1.800 MW): 2030’a kadar 9,6 GW’a çkma planlarn teyit ettiler.
Meksika (1.600 MW): Doal gaza olan bamll azaltmak için Hükümet nükleere
destek veriyordu, ancak doal gazdaki ucuzlama bunu deitirebilir.
190
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Romanya (1.310 MW): Cernavada 3 ve 4’ü (2x720 MW) kurma planlarnda deiiklik
olmadn teyit ettiler.
Arjantin (935 MW): Nükleer enerjinin geleceine Hükümetin güçlü destei var.
ran (915 MW): Nükleer enerjiye olan balln Bushehri Santraln Mays 2011’de
devreye alarak teyit etti.
Pakistan (725 MW): Nükleer enerjinin geleceine Hükümetin güçlü destei var.
Slovenya (696 MW): 1983’de devreye alnan Krsko Santralnn design ömrü 40 yldr.
imdi bunun 20 yl uzatlmasna çallyor.
Hollanda (485 MW): Nükleer enerjinin gelitirilmesine halkn ve siyasilerin destei
artyor.
Ermenistan (935 MW): Bir reaktör iletmede ve Hükümet 2018’den önce bir
Konsorsiyum tarafndan bir tane daha kurulmasn onaylad.
Suudi Arabistan (17.000 MW öngörüyor) Nükleer enerjinin deerlendirildiini teyit etti.
Polonya (6.000 MW planlyor): lk reaktörünü 2025’den önce devreye alma plann
teyid etti.
BAE (1.400 ina halinde, 4.200 MW planlyor, 14.400 MW öngörüyor): lk nükleer
santrallarn kurma konusundaki planlarnda deiiklik olmadn teyit etti.
Vietnam (4.000 MW planlyor, 6.700 MW öngörüyor): lk nükleer santrallarn kurma
konusundaki planlarnda deiiklik olmadn teyit etti.
Beyaz Rusya (2.400 MW planlyor, 2.400 MW öngörüyor): lk nükleer santrallarn
kurma konusundaki planlarnda deiiklik olmadn teyit etti.
Bangladesh (2.000 MW planlyor): Nükleer enerjinin geleceine Hükümetin güçlü
destei var.
Endonezya (2.000 MW planlyor, 4.000 MW öngörüyor): Gecikti. lk nükleer santral
projesi program 2020’ye kadard. Hükümet nükleer santral kurma konusundaki
kararn henüz almad.
Litvanya (1.350 MW planlyor): Nükleer enerjinin geleceine Hükümetin güçlü destei
var.
Msr (1.000 MW planlyor, 1.000 MW öngörüyor): Yeni Hükümet El Dabaa Santral
konusunda ki planlaryla ilgili bir açklama yapmad.
Ürdün (1.000 MW planlyor): Nükleer enerjinin geleceine Hükümetin güçlü destei
var.
Kazakistan (600 MW planlyor, 600 MW öngörüyor): Nükleer enerji için gelecekteki
opsiyonlar dikkate alyor.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 191

talya (17.000 MW öngörüyor): Haziran 2011’deki refarandum, nükleer enerji
programna kalc bir yasak uygulanacan açklad.
Tayland (5.000 MW öngörüyor): lk nükleer santral projesi 2020 sonrasna kadar
ertelendi.
ili (4.400 MW öngörüyor): 21 Mart 2011’de ABD ile Nükleer Enerji birlii
Anlamas imzalad.
Malezya (2.000 MW öngörüyor): Nükleer enerji için gelecekteki opsiyonlar dikkate
alyor.
srael (1.200 MW öngörüyor): Ürdün’le ortak Nükleer santral yapma plan büyük
ihtimalle yürümeyecek.
Kuzey Kore (950 MW öngörüyor): Nükleer enerji kullanm konusunda ciddi planlar
olduu düünülmüyor.
8.4. Türkiye
Türkiye’de nükleer enerji ile ilgili çalmalarn düzenlenmesi ve denetlenmesi 1956
ylnda Babakanla bal Türkiye Atom Enerjisi Komisyonu Genel Sekreterlii’nin
kurulmas ile balamtr. Türkiye 1957 ylnda Uluslararas Atom Enerjisi Ajans’nn
kurucu üyeleri arasnda yer almtr.
Atom Enerjisi Komisyonu, 1982 ylnda 2690 sayl Kanun’la Türkiye Atom Enerjisi
Kurumu‘na (TAEK) dönütürülmütür. 1983'de 7405 sayl "Nükleer Tesislere Lisans
Verilmesine Dair Tüzük" yürürlüe girmitir.
Türkiye’nin yaklak 50 yllk nükleer reaktör iletme deneyimi vardr. TAEK -
Çekmece Nükleer Aratrma ve Eitim Merkezi’nde kurulan ve 1962 ylnda iletmeye
alnan 1 MW th sl gücünde havuz tipi aratrma reaktörü (TR-1), daha sonra 5 MW th
sl gücüne çkartlarak (TR-2) 1980’de yeniden iletmeye alnmtr. TR-2 nükleer
aratrma reaktöründe kullanlmakta olan yüksek zenginlikteki uranyumlu yaktlar,
ABD tarafndan salanan düük zenginlikteki uranyum kullanlarak Fransa’da imal
ettirilen yeni yaktlarla deitirilmitir.
TÜ Nükleer Enerji Enstitüsü’nde (imdiki Enerji Enstitüsü) kurulan 250 kW th sl
gücündeki TRIGA MARK II aratrma reaktörü ise yurdumuzdaki ilk ve tek üniversite
reaktörüdür. Bu reaktörler TAEK tarafndan lisanslanmtr.
Türkiye’nin nükleer santral kurulmas ile ilgili politikas, uzun yllara yaylm, sürekli
ve sebatl bir politikadr. lk giriim 1960’l yllarda yurdumuzun elektrik etüdü
ilerinden sorumlu olan Elektrik leri Etüd daresi bünyesinde balatlan bir nükleer
santral projesidir. ABD, spanya ve sviçreli danman kurululara yaptrlan bir
inceleme sonucunda 400 MW elektrik gücünde doal Uranyum yaktl ve basnçl ar
su moderatörlü bir reaktör kurulmas öngörülmütür. Ancak ekonomik ve politik
sebeplerle bu projeye devam edilmemitir.
1970 ylnda TEK Türkiye Elektrik Kurumu’nun kurulmasndan sonra bünyesinde
1972 ylnda Nükleer Santrallar Dairesi kurulmutur. lk aamada nükleer santrallar
192
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

için yer seçimi yaplm, Akdeniz kysnda Mersin- Silifke civarndaki Akkuyu ile
Karadeniz kysnda Sinop uygun görülmütür. 1976 ylnda Atom Enerjisi
Komisyonu’ndan Akkuyu için yer lisans alnmtr. 1977 ylnda ihaleye çklm,
artname hazrlklar ve tekliflerin deerlendirilmesi sürecinde sviçreli ve Fransz
firmalardan oluan bir konsorsiyumun teknik danmanlndan yararlanlmtr. Bu
dönemde sveç’ten ASEA-ATOM ve STAL-LAVAL ile Fransa’dan Spie Batignolles
firmalarndan oluan konsorsiyum nükleer santral ihalesini kazanm ve kontrat
görümeleri 1979-1980 yllarnda TEK tarafndan yürütülmütür. Fakat 12 Eylül 1980
sonras, ASEA-ATOM 'un %51 hissesine sahip olan sveç Hükümeti'nin politik
kararyla ve ekonomik nedenlerle ihale iptal edilmitir.
1983 ylnda üçüncü nükleer santral kurma giriiminde , Akkuyu’da 665 MW e ve 990
MW e ’lk iki, Sinop’ta 1185 MW e ’lk bir santral kurulmas amaçlanmtr. hale
açlmadan Kanada’dan AECL (CANDU), Almanya’dan Siemens-KWU (PWR) ve
ABD’den GE General Electric (BWR) firmalarndan teklif istenilmi ve görümelere
balanlmtr. GE, kendisine santral sahas olarak Akkuyu yerine Sinop
gösterildiinden ve o tarihlerde Sinop’da gerekli yer lisans çalmalar
yaplmadndan, görümelerden çekilmitir. AECL ve Siemens-KWU ile pazarlk
görümelerinde olumlu bir sonuca yaklalrken, zamann hükümeti, anahtar teslimi
esasna göre alnan tekliflerin, yap-ilet-devret (BOT) esasna dönütürülmesini art
komutur. Dünyada nükleer santral yapmnda hiçbir örnei bulunmayan bu modeli
kabul eden Siemens-KWU ortakl, gerekli krediyi de salam, ancak talep ettii
hazine garantisinin hükümet tarafndan kabul görmemesi nedeniyle 1984 ylnda
görümelerden çekilmitir. Geriye kalan AECL firmas ile görümelere devam
edilmitir. Bir yandan hükümetin kömür santrallarna arlk vermeye balamas, dier
yandan da AECL'in %51 hissesine sahip Kanada hükümetinin yap-ilet-devret
yöntemini önce benimsememesi, sonra uygun görmesi, bulduu ksmi krediye hazine
garantisi istemesi ve hükümetin buna scak bakmamas nedeniyle AECL ile yaplan
görümeler 1986 ylnda sonlandrlmtr.
1986 ylnda Ukrayna- Kiew yaknlarndaki Çernobil nükleer santralnda meydana
gelen kaza sonucunda 1988 ylnda TEK Nükleer Santrallar Dairesi kapatlmtr.
1988-1990 yllar arasnda bir Arjantin firmas, bir Özel Türk irketi ve TAEK birlikte
düük güçteki CAREM reaktörü tasarm ve inas konusunda çalmalara balam
ancak proje gerçekleememitir.
1993 ylnda yaplan bir deiiklikle TEK, TEA (Türkiye Elektrik Üretim ve letim
A..) ve TEDA (Türkiye Elektrik Datm A.) eklinde ikiye bölünmütür. TEA
bünyesinde Nükleer Santrallar Dairesi yeniden kurulmutur. Nükleer santral ihale
artnamesinin hazrlanmas ve tekliflerin deerlendirilmesi aamalarnda Türk ve
yabanc danmanlarn da desteinin alnmasna karar verilmitir. Yabanc danman
firma için 1995 ylnda açlan ihaleyi Güney Kore’li KAER firmas kazanmtr.
Dördüncü nükleer santral kurma giriimi çerçevesinde, firmalardan iki seçenekli
olarak teklif vermesi istenilen Akkuyu Nükleer Santral ihalesi 17 Ekim 1996’da Resmi
Gazete’de yaymlanarak açlmtr. Bu ihaleye “AECL (Kanada), J.Brown (ngiltere),
Hitachi (Japonya), Gama, Güri, Bayndr (Türkiye) Konsorsiyumu”, “NPI-Siemens,
Hochtief (Almanya), Framatom (Fransa), Garanti Koza, Simko, STFA, Tekfen
(Türkiye) Konsorsiyumu” ve “Westinghouse, Raytheon (ABD), Mitsubishi (Japonya),
Enka (Türkiye) Konsorsiyumu teklif vermilerdir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 193

Bu ihalede kurulu gücün en az 800 MW e ve her bir ünitenin de en az 600 MW e
büyüklükte olmas, yaplacak santral için bir referans santral gösterilmesi ve % 100
d kredi getirilmesi istenmitir. Firmalardan alnan teklifler; iki ya da dört adet 670
MW, bir veya iki adet 1482 MW ve bir adet 1218 MW ’lk projelere aittir. Tekliflerin
deerlendirilmesi tamamlanm olmasna ramen, bu ihale 25.07.2000 tarihinde
hükümet tarafndan iptal edilerek nükleer santral projesinin ertelendii kamuoyuna
bildirilmitir.
TEA 2001 ylnda üç ayr kurulua, EÜA (Elektrik Üretim A.), TEA (Türkiye
Elektrik letim A..), ve TETA ‘a (Türkiye Elektrik Ticaret A.) ayrlmtr.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl 13.04.2006 tarihinde özel sektörün ileri gelen
firmalarnn katlm ile bir “Nükleer Zirve“ düzenleyerek, hükümetin nükleer santral
kurma hususundaki görülerini açklamtr. Buna göre, kamu kurulularnn
yükümlülüünde yaplan önceki giriimlerden farkl olarak, nükleer santrallarn özel
sektör tarafndan kurulmas öngörülmektedir.
Beinci nükleer santral kurma giriimi, öncelikle gerekli yasal altyapnn hazrlanmas
amacna yönelik olarak “Nükleer Güç Santrallarnn Kurulmas ve letilmesi ile Enerji
Satna ilikin” 5710 sayl Kanunun 21.11.2007 tarihli Resmi Gazetede
yaymlanarak yürürlüe girmesi ile balamtr. Bu kanunda enerji plan ve
politikalarna uygun biçimde, elektrik enerjisi üretimi gerçekletirecek nükleer güç
santrallarnn kurulmas, iletilmesi ve enerji satna ilikin usul ve esaslar
belirlenmitir. 19.3.2008 de yürürlüe giren “Nükleer Güç Santrallarnn Kurulmas ve
letilmesi ile Enerji Satna likin Kanun Kapsamnda Yaplacak Yarma ve
Sözlemeye likin Usul ve Esaslar ile Tevikler Hakknda Yönetmelik”in amac; 5710
sayl Nükleer Güç Santrallarnn Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satna likin
Kanuna göre yaplacak nükleer santrallar için yarmaya katlacaklarda aranacak
artlar, irketin seçimi, yer tahsisi, lisans bedeli, altyapya yönelik tevikler, seçim
süreci, yakt temini, üretim kapasitesi, alnacak enerjinin miktar, süresi, enerji birim
fiyatn oluturma ve yaplacak yarma ile sözlemeye ilikin usul ve esaslar
belirlemektir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu da nükleer santrallar kuracak ve
iletecek olan firmalarn salamas gereken teknik ölçütleri belirlemitir.
Kanun ve Yönetmelik uyarnca, TETA, Mersin Akkuyu'da kurulmas planlanan
nükleer santraln inaat ve iletimi için açlan yarma sürecini 24.03.2008 tarihi
itibariyle balatm, 24.09.2008 son teklif tarihi olarak belirlenmitir. TETA en geç
2020 ylna kadar iletmeye alnacak 3000-5000 MW e kapasitedeki santrallarda
üretilecek elektrii 2030 ylna kadar satn almay taahhüt etmitir.
Yerli ve yabanc 13 yatrmc firmann yarma artnamesini almasna ramen,
24.09.2008 tarihinde açlan 6 firmaya ait zarflardan sadece JSC Atomstroyexport
(Rusya)-JSC nter Rao Ues(Rusya)-Ciner Holding’e bal Park Teknik Elektrik
Madencilik Turz. San.ve Tic.A. (Türkiye) Ortaklnn teklif verdii, dier firmalarn
yarmaya katlmad anlalmtr. TAEK ölçütleri yönünden de uygun bulunan tek
teklifin, fiyat içeren zarf 19.01.2009 tarihinde kamuoyunun huzurunda yaplan
toplantda açlmtr. Yarma Komisyonunun, 5710 Sayl Nükleer Güç Santrallarnn
Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satna likin Kanun ve ilgili Yönetmelie
dayanarak hazrlanan Yarma dokümanlar çerçevesinde sürdürülen deerlendirme
çalmalar Dantay’n yönetmeliin baz maddeleri için verdii yürütmeyi durdurma
194
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

kararnn ardndan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl temyize gitmeyerek, ihale
sonucuna ilikin raporu TETA’a iade etmitir.
Nükleer Santral kurup iletecek ve TETA'a elektrik enerjisi satacak irketin
belirlenmesine ilikin 24.09.2008 tarihinde yaplan "yarma", ilgili artnamenin 31.
maddesi dorultusunda iptal edilmitir.
12.05.2010 tarihinde “Akkuyu Sahasnda Bir Nükleer Güç Santralnn Tesisine ve
letimine Dair birlii Anlamas” TC Hükümeti ile Rusya Hükümeti arasnda
imzalanmtr. Bu anlamann uygun bulunduuna dair 6007 sayl kanun TBMM’de
15.07.2010 tarihinde kabul edilmi ve 06.10.2010 tarih ve 27721 sayl Resmi
Gazetede yaynlanmtr. 24.11.2010 tarihinde de anlama Rusya Federasyonu
Konseyi tarafndan onaylanmtr.
Bu anlamaya göre Akkuyu’da kurulmas tasarlanan nükleer santral, 4x1200 MW,
toplam 4.800 MW gücünde VVER 1200 (AES 2006) tipinde olacak ve üretilecek
elektriin 1. ve 2. üniteleri için %70, 3. ve 4. üniteleri için %30 oranna tekabül eden
sabit miktarlar, her güç ünitesinin ticari iletmeye alnma tarihinden itibaren 15 yl
boyunca 12,35 ABD senti/kWh arlkl ortalama fiyattan (KDV dahil deil) satn
alnmas garanti edilmitir. Rus tarafnn kuraca proje irketi santraln sahibi olacak
ve proje irketinde Rus tarafnn hissesi %51’den az olmayacaktr. 1. ünite tüm
Santraln yapmyla ilgili tüm izinler alndktan sonraki 7 yl içinde tamamlanacak,
dier ünitelerde birer yl arayla devreye girecektir.
Rus taraf 13.12.2010 tarihinde reaktörleri ina etmek, iletmek ve iletmeden
çkarmak için “Akkuyu NGS Elektrik Üretim A. .”ni (APC) kurmu, APC irketi
Nükleer Tesislere Lisans verilmesine ilikin Tüzük’ün 6. maddesi uyarnca “Kurucu”
sfatyla tannmak için TAEK’e bavurmu ve TAEK 28.02.2011 tarihinde APC’yi
kurucu olarak tandn bildirmitir. irket, Akkuyu sahasn EÜA’dan devir alarak
Mart 2011’de saha etüdlerine balamtr.
APC, ÇED bavuru dosyasn hazrlamak üzere Bulgaristan’dan Worley Parsons ve
Türkiye’den Dokay irketlerini görevlendirmi, onlarda hazrladklar raporu
02.12.2011 tarihinde Çevre ve ehircilik Bakanl, Çevresel Etki Deerlendirmesi,
zin ve Denetim Genel Müdürlüüne sunmulardr. Rapor 23.02.2012 tarihinden
itibaren halkn görüüne açlm ve ÇED Yönetmelii gerei, 29.03.2012 tarihinde
Mersin li, Gülnar lçesi, Büyükeceli Beldesinde Çevre ve ehircilik Bakanl, Enerji
ve Tabii Kaynaklar Bakanl, dier Özel ve Resmi Kurum ve Kurulular ve halkn
katlmyla Halkn Bilgilendirme Toplants yaplmtr. Çevre ve ehircilik Bakanl,
Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantsnn birinci toplantsn da Ankara’da
gerçekletirmitir. Büyükeceli Beldesinde kurulan, Büyükeceli Toplum Bilgilendirme
Merkezi ziyaretçileri yaplacak santral konusunda bilgilendirmektedir. Santraln inaat
lisansnn 2014 ylnda alnmas, inaatn 2015 ylnda balamas ve birinci ünitenin
2020’de devreye girmesi beklenmektedir.
kinci nükleer santral yeri olarak Sinop’ta 2008 ylndan beri çalmalar sürmektedir.
Buraya 1,7 milyar $’lk Nükleer Teknoloji Merkezi kurulmas projesine paralel olarak
Hükümet Akkuyu Nükleer Santralndan baka, Sinop’ta da bir nükleer santral için de
çeitli ülkelerle görümeler balatmtr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 195

Güney Kore Hükümeti ile yaplan görümeler sonucunda Mart 2010’da ikili ibirliini
gelitirmeye yönelik mutabakat zapt imzaland. Ancak Korelilerin, Akkuyu’da
Ruslarn yapt gibi “Yap let” modeline benzer bir modele scak bakmamaktadr.
Japon Hükümeti yetkilileri, baz yapmc firmalar ve Nükleer Santral ileticisi olan
Tepko’yla Sinop Nükleer Santral konusunda 2010 yl ve 2011 balarnda
görümeler yaplmtr. Ancak Fukuima sonras Tepco görümelerden çekilmitir.
Ancak Japonya henüz müzakere sürecinden tamamen çekilmemitir. Nitekim Japon
Dileri Bakan Mart 2012’de Türkiye’yle bir Nükleer birlii Anlamas
imzalanmasyla ilgili gelimeler olduunu açklad. Mays 2012’de Japonya’y ziyaret
eden Sanayi ve Teknoloji Bakan, Toshiba’nn Sinop’a ilgisinin devam ettiini
açklamtr.
Babakan’n Çin Halk Cumhuriyetini Nisan 2012’de ziyareti srasnda 09.04.2012
tarihinde iki ülke arasnda “Nükleer Enerjinin Barçl Amaçlarla Kullanmna likin
birlii Anlamas” imzaland. Çin ziyaretine katlan Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakannn, Çin Milli Enerji daresi Bakan ile yapt görümelerde Çin’in Türkiye’de
yapaca bir santral için Türk Hükümetinden garanti istemeyecei ve kendi
finansmann da salayaca gündeme geldi.
Sinop Nükleer Santral için G. Kore, Japonya ve Çin’den sonra Ruslarda ilgi
duyduklarn Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna ilettiler.
DEK TMK’nn 19-20 Nisan 2012 tarihinde stanbul’da organize ettii Dünya Enerji
Liderleri Zirvesi srasnda EÜA Genel Müdürü ve Kanada’nn AECL Firmas
arasnda Sinop Nükleer santral için müzakerelerin balatlmas konusunda bir
protokol imzaland. AECL’nin Sinop Nükleer Santralyla ilgili bir fizibilite raporu
hazrlamaya balayaca açkland.
Bu arada üçüncü santral yeriyle ilgili görüler ifade edilmeye balamtr. u anda
daha çok Bulgaristan snrna yakn neada’nn ad geçmektedir.
8.5. Sonuç
Fukuima’nn uzun dönemdeki etkileri u anda tam belirgin deildir. Kazann olduu
Japonya hemen santrallar kapatp güvenlik kontrolunu balatmtr. Ancak baz
santrallar yeniden balatma yönünde hazrlklar sürerken Ohi Nükleer Santralnn 3.
ve 4. üniteleri Temmuz 2012’de yeniden devreye girmitir. Almanya 8 santral hemen
kapatp, dierlerini de 2022’ye kadar kapatma karar almtr. sviçre santrallarn
2034’e kadar kapatma karar almtr. talya’da yeniden nükleere dönme hazrlklar
yaplrken Haziran 2011’de yaplan Referandum’la yeniden yasaklama karar
verilmitir.
Buna karlk Çin, Rusya ve Hindistan gibi ülkeler, Nükleer Santrallarnda Güvenlik
Kontrollar ve testler yapsalarda ksa süre sonra mevcut santrallarn iletmeye alm
ve yeni santral inaatlarn sürdürmülerdir. Zaten UAEA’na göre Fukuima, Avrupa
dnda nükleer santral programlarnda bir vazgeçme eilimine sebep olmamtr.
Ksa bir süre duraksamaya neden olsa da nükleer enerjiye yönelik plan ve
programlar devam etmektedir.
196
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Türkiye’de de Hükümetin nükleer santrallara olan güveninde bir sarslma olmamtr.
Akkuyu Santralyla ilgili yapm süreci ilerlerken, ikinci santral yeri olan Sinop
konusunda görümeler sürdürülmektedir.
Kaynaklar
1. World Nuclear Power Reactors and Uranium Requirements, WNA web sitesi,
Ekim 2012
2. Günümüzde Nükleer Enerjiye Genel Bak, Austos 2010, TAEK web sitesi
3. Prof. Dr. Beril Turul, Türkiye için Nükleer Enerji Santrallar ve Teknoloji
Transferi Deerlendirmesi, TASAM Türkiye 2023, Uluslararas Nükleer
Teknoloji Transferi Kongresi, Princess Hotel, Ortaköy, stanbul, 21-22. 09.2012
4. Nuclear Power in Japan, 30 Eylül 2012, WNA web sitesi
5. Nuclear Power in Germany, Nisan 2012, WNA web sitesi
6. Nuclear Renaissance, Public Perception and Design Criteria: An Exploratory
Review, Martin J. Goodfellow, Hugo R. Williams, Adisa Azapagic, Energy Policy
39 (2011).
7. Nuclear Power in France, Eylül 2012, WNA web sitesi
8. World Energy Perspective: Nuclear Energy One Year After Fukushima, WEC,
Londra 2012
9. Nuclear Power in USA, Eylül 2012, WNA web sitesi
10. Nuclear Power in China, Temmuz 2012, WNA web sitesi
11. Nuclear Power in United Kingdom, Eylül 2012, WNA web sitesi
12. Nuclear Power in Russia, Eylül 2012, WNA web sitesi
13. Nuclear Power in Turkey, Temmuz 2012, WNA web sitesi
14. Nükleer Santrallar, DEK TMK Yayn No: 0018/2010, Ankara, 2010.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 197

198
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

9. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE
BİYOYAKIT (BİYOETANOL,
BİYODİZEL ve BİYOGAZ) SEKTÖRÜ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 199

200
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

9. DÜNYA’DA VE TÜRKYE’DE BYOYAKIT (BYOETANOL, BYODZEL ve
BYOGAZ) SEKTÖRÜ
9.1. Biyoyaktlar Hakknda Genel Bilgi
Deien dünyada ülke politikalarndaki deimeyen konu enerjiye olan ilgi ve enerji
talebindeki arttr. Ülkeler her türlü enerji kaynan portföylerine katmak ve enerji
arz güvenliini salamak üzere politikalar gelitirmektedir.
Yakn bir geçmie kadar az gelimi ülkelerin enerji tüketiminde büyük paya sahip
olan ve genellikle direk yakma sonucu elde edilen biyokütle enerjisi, günümüzde
modern teknoloji kullanlarak üretilen, gelimi ülkelerin enerji portföyünde yer bulan
ve ciddi politikalarla yaygnlatrlmaya çallan, sosyo-ekonomik gelime salayan,
çevre dostu, stratejik bir enerji kaynadr. Dier yenilenebilir enerji kaynaklarndan
farkl olarak biyokütle hem yakt, hem elektrik elde edilebilen, sürekli üretim
yaplabilen ve krsal kesimin ekonomisini gelitiren tek kaynaktr. Modern tekniklerle
elde edilen biyokütle enerjisi yaygn olarak biyoyakt ad ile anlmaktadr.
Biyoyaktlar gaz, sv ve kat olarak snflandrlabilir. Otomobillerde, ar vastalarda,
uçaklarda, trenlerde, gemilerde ulatrma yakt olarak kullanlmasnn yan sra
doalgazn kullanld her alanda (elektrik, snma, piirme, soutma)
kullanlabilmektedir.
Sv biyoyaktlardan biri olan biyoetanol, benzin ve son yllarda motorinle de
harmanlanarak kullanlabilen, biyodizel ise motorinle harmanlanarak kullanlabilen
veya dorudan motorin yerine kullanlabilen bir biyoyakttr.
Biyogaz ise elektrik üretiminde kullanlmakla birlikte zenginletirilerek doal gazn
kullanld her alanda kullanlmaktadr. Otomobillerde, trenlerde de kullanm
mümkündür.
Kat biyokütle örnekleri biyobriketler, biyopelletler kömür ve odunun kullanld her
alanda kullanlabilmektedir. Ayrca biyokütleden gazlatrma, piroliz, plazma teknii
vb termokimyasal yöntemlerle gaz ve sv biyoyaktlara eriilmesi, elektrik üretilmesi
ve pek çok kimyasal ürün elde edilmesi mümkündür.
9.2. Biyoyaktlarn Dünya’da Kullanm
Dünyada en çok üretilen sv biyoyakt biyoetanoldür. Üretilen her 6 birim sv
biyoyakttan 5 birimi biyoetanoldür. 2010 ylnda dünyada 101,4 milyar lt biyoetanol,
21 milyar lt biyodizel üretilmitir. Biyodizel üretimi 2011 ylnda 22,1 milyar lt olarak
kaydedilmitir. En fazla etanol üreten ülke ABD, en fazla biyodizel üreten ülke AB
ülkeleridir. Almanya, spanya, Fransa ve talya en büyük üretiici ülkelerdir. Dünyada
biyodizel pazarnn büyüklüü 82,7 milyar dolardr. 38 ülkede biyodizel üretimine
destek verilmektedir. Biyoetanol üretimi ise 52 ülkede destek görmektedir.
Dünyada üretilen biyoetanolün ülkelere göre dalm ekil 9.1’de, kullanm ve
zorunluluklar ile Tablo 9.1’de verilmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 201

ekil 9.1. Ülkeler Baznda Dünya Biyoetanol Üretimi
Tablo 9.1. Biyoetanol Kullanm ve Zorunluluklar
• ARJANTN E5ZORUNLU
• AVUSTRALYA E10
• BREZLYA E20E25ZORUNLU
• BREZLYA E85
• KANADA E5ZORUNLU
• ÇN E10(9BÖLGEDE)
• KOLOMBYA E10ZORUNLU
• KOSTARKA E7ZORUNLU
• HNDSTAN E5ZORUNLU
• JAMEYKA E10ZORUNLU
• YENZELANDA E10
• PAKSTAN E10
• PARAGUAY E18E24ZORUNLU
• PERU E8ZORUNLU
• FLPNLER E10ZORUNLU
• TAYLAND E10E20ZORUNLU
AMERKABRLEKDEVLETLER
E10E85
FLORDA E10ZORUNLU
HAVAY E10ZORUNLU
IOVA E10ZORUNLU
KANSAS E10ZORUNLU
LUISIANA E10ZORUNLU
MINNESOTA E10ZORUNLU
MISSURI E10ZORUNLU
MONTANA E10ZORUNLU
OREGON E10ZORUNLU
WASINGTIN E10ZORUNLU
ABÜLKELER
• AVUSTURYA 10
• DANMARKA E5
• FNLANDYA E5E10ZORUNLU
• FRANSA E5E10
• ALMANYA E5E10
• RLANDA E4ZORUNLU
• ROMANYA E4ZORUNLU
• SVEÇ E5ZORUNLU
• SVEÇ E85E95
202
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Biyogaz yllardr gelimekte olan ülkelerin snma ve piirme yakt olarak
kullanlmasnn yan sra son yllarda modern teknikler kullanlarak gelimi ülkelerin
de enerji portföyünde geni yer edinmitir. Çin ve Hindistan’da bulunan binlerce ilkel
biyogaz tesisinin tersine AB ülkeleri, ABD gibi gelimi ve ülkemiz gibi gelimekte
olan pek çok ülkede modern tekniklerle biyogaz üretimi ve biyogazn doal gaz
niteliinde zenginletirilerek kullanm gün geçtikçe yaygnlamaktadr.
9.2.1. AB’nin Biyoyaktlar Konusundaki Tutumu Ve Gelitirdii Yol Haritas
AB yaktta %98 orannda petrole baml olan bir ulam sistemine sahiptir. thal
edilen petrolün önemli bir ksmn oluturan %80’lik dilim Rusya, Suudi Arabistan,
Libya, ran ve Norveç’ten gelmektedir. Hem politik ve hem de ekonomik açdan bu
durum Avrupa için istenmeyen bir durumdur. Dier yandan AB’nde iklim deiikliine
neden olan sera gazlar emisyonlarnn %20’den fazla ksmnn sorumlusu ulam
sektörüdür. AB ülkelerinde biyoyaktlar daha çok kullanmak atmosfere verilen zarar
kontrol altna almann yan sra yakt kaynaklarnn çeitlendirilmesi olarak da
deerlendirilmektedir.
Biyodizel üretiminde en büyük üretici AB üyesi ülkelerdir. 2010 ylnda 9,1 milyar lt
olan biyodizel üretimi 2011 ylnda 9,5 milyar lt olarak gerçeklemitir. Ana
hammadde kanoladr. Ancak, 2016’dan sonra AB’de biyodizel soya ve palm
yandan üretilecektir. Kanoladan vazgeçilecektir.
Biyoetanol üretiminde son yllarda söz sahibi olmaya balayan AB’de üretim eker
pancar ve tahllardan yaplmaktadr.
Biyogaz pek çok AB ülkesinin önemli enerji kayna haline gelmitir. Almanya’da
7000’i akn biyogaz tesisi bulunmaktadr. Biyogaz sadece elektrik üretimi ve snma
amaçl kullanlmamakta, ayn zamanda doal gaz niteliinde zenginletirilerek doal
gaz hattna da beslenmektedir. sveç 2020 ylnda doal gaz ihtiyacnn tümünü
biyogazdan karlamay planlamaktadr. Ülkede kullanlan araçlarn 1/3’ü 10 yl akn
süredir biyogazla çalmaktadr. Trenlerde 2005 ylndan bu yana biyogaz
kullanlmaktadr.
AB “Ortak Piyasa Düzeni Çerçeve Kanunu” kapsamnda, Enerji tarmn
destekleyerek ve atl arazileri enerji tarmna yönlendirerek biyoyaktlara verdii
önemi ortaya koymaktadr.
AB’nin biyoyaktlarla ilgili çalmalar 1990’l yllara kadar uzanmaktadr. 2005 ve
2010 yllar için konulan kullanm hedefleri uygulanan teviklerle tutturulmaya
çallmtr. 7 Aralk 2005 tarihinde Biyokütle Hareket Plann (COM (2005)628), 8
ubat 2006’da Biyoyakt Strateji Raporu yürürlüe koymutur. AB’nin 2020 yl
biyoyakt kullanm hedefi %10’dur. Hedefler 2008 ylnn Aralk aynda yaymlanan
Yenilenebilir Enerji Direktifinde de yer almakla birlikte biyoyaktlarn sürdürülebilirlik
kriterleri çerçevesinde üretilmesini ve/veya ithal edilmesini art komaktadr. Bu
kouldan hareketle AB Komisyonunda, 2008 ylndan bu yana biyoyaktlarn
sertifikalandrlmas üzerine yaplan çalmalar tamamlanm ve Avrupa Birliine üye
ülkelerde biyoyaktlarn çevreye zarar vermeden üretilmesi ve ithal edilmesini
salayacak olan “Sürdürülebilirlik Kriter Paketi” 10 Haziran 2010 tarihinde Komisyon
tarafndan kabul edilmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 203

Sürdürülebilirlik Kriter Paketine göre, fosil yaktlara nazaran %35 sera gaz tasarrufu
salayan biyoyaktlar sertifikalandrlacaklardr. Bu deer 2017 ylnda %50, 2018
ylnda %60 olarak uygulanacaktr. Bununla birlikte gda güvenliinin ve
biyoçeitliliin korunmas için enerji bitkilerinin yetitirildii alanlarn da kontrol altnda
tutulmas ve sertifikalandrlmas salanacaktr. Biyoçeitlilii yüksek olan alanlarda
yetitirilen ürünlerden elde edilen biyoyaktlar, biyoyakt snfnda
deerlendirilmeyecektir.
Dier yandan ikinci kuak biyoykat yani gda d ürünlerden üretilen biyoyaktlarn
üretimlerinin ve kullanm paylarnn artrlmas için projeler yürütülmektedir. Strateji
belgesinde ikinci kuak biyoyakt üretimine yönelik Ar-Ge çalmalarnn
desteklenmesi ve biyorafineri hedefleri de yer almaktadr.
Ayrca çevresel yaptrmlar nedeniyle benzinin oktan saysn artrmak için ETBE (etil
tersiyer butil eter) yerine biyoetanol kullanmna geçilmektedir. Bu da AB’de biyoyakt
kullanmn artrmaktadr.
Bütün bu çalmalarn yan sra AB’de biyoyakt kullanmn etkileyen en önemli faktör
16 ubat 2005’te yürürlüe giren Kyoto Protokolü’dür. Dier yandan AB, biyoyakt
üretimini biyorafineri kavramyla kimya sanayi ile entegre etme giriimindedir 2006
ylnda yaymlanan Vizyon 2030 belgesinde AB’de biyoyakt kullanm ve üretiminin
artrlmas, pazar paynn yükseltilmesi, aratrma gelitirme çalmalarna önem
verilmesi, vizyon ve strateji çerçevesi oluturulmas konularnda hükümler
bulunmaktadr. 2011 ylnda yaymlanan “2050 Ylnn Yaktlar” raporunda kara,
deniz ve hava ulamnda biyoyaktlara geni yer verilmitir. Vizyon 2030
dokümannda, 2030 ylnda %25 biyoyakt kullanm öngörülmektedir. Ayrca yine
ayn dokümanda 2010’dan itibaren ikinci kuak biyoyakt üretiminin ticarilemesi ve
bu sürecin 2020’de tamamlanarak biyorafinerilere geçilmesi, 2030–2050 döneminde
de entegre biyorafinerilerin yaygnlatrlmas hedeflenmektedir.
AB gelitirdii çeitli tevik mekanizmalarnn (vergi muafiyeti, vergi indirimi, kullanm
zorunluluu) yan sra orta ve uzun vadede koyduu hedefler ve bu hedeflere
ulamak için oluturduu yol haritalar ile sektördeki geliimi salamaktadr. Ayrca
belirlenen hedeflerin tutturulmas için AB’de uygulanmakta olan en önemli tevik,
kullanm zorunluluudur.
AB’de Biyoyakt Sektöründe Uygulanan Destekler
‣ Enerji bitkilerinin yetitirilmesi için sübvansiyonlar;
‣ Yatrm destei;
‣ Avrupa Bölgesel Geliim Fonu ve Krsal Geliim Programndan salanan
destekler ile üretim tesislerinin sermaye maliyetine katklar;
‣ Dolum istasyonlar ve biyolojik yakt üretim tesisleri için sübvansiyonlar;
‣ Biyoyaktlarn yaktlarn datm için standartlar;
‣ Genellikle mevcut bulunan vergi indirimleri veya muafiyetleri;
‣ Kota sistemleri kapsamndaki vergi indirimleri veya muafiyetleri (seçilen sirketlerin
indirilmis vergi kapsamnda belirli bir miktar biyoyakt piyasaya sürmelerine izin
veren);
‣ Biyoyakt zorunluluklar (milli piyasaya soktuklar toplam yakt miktarnda
biyoyaktlarn belirli bir yüzdesini dahil etmeleri)
204
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

‣ Biyoloyaktlar satmak için dolum istasyonlar gerekleri (yüksek harmanlarda veya
saf);
‣ Yüksek harmanl veya saf biyoyaktlarla çalabilen araçlarn yeil kamu tahsisat;
‣ Projelerin sunumu ve pazarlama;
9.2.2. Amerika Birleik Devletlerinde Biyoyakt Sektörü
Dünyadaki bütün otomobillerin sayca üçte biri Amerika’dadr ve küresel yakt
üretiminin yaklak %25’i Amerika’da tüketilmektedir. Amerika’da petrol ürünlerine
alternatif bulunamazsa, 2030 yl itibariyle d kaynaklara olan bamllk %30 ve sera
gaz salnm da %40 orannda artaca öngörülmektedir. 2007 ylnda Bakan Bush
tarafndan açklanan hedef, 10 yl içinde benzin üretimini %20 orannda azaltmak,
yenilenebilir yakt iç üretimini 35 Milyar galon/yl (132 milyar lt/yl)’a yükseltmek olarak
belirlenmitir. Dolaysyla "Enerji Arznda Güvenlii Ulusal Güvenliin Unsuru" olarak
gören ve "25x25" sloganyla 2025 ylnda toplam enerji tüketiminin % 25’ini yenilebilir
enerjilerden karlamay hedefleyen ve bu yönde projeler gelitiren ABD, biyoyakt
konusunda da kendi ulusal sistemini kurmutur. Bununla birlikte 2000 ylnda kurulan
ABD Biyokütle Ar–Ge Yönetimi tarafndan 2000-2012 döneminde Sürdürülebilirlik,
Hammadde Üretimi, Hammadde Lojistii, Dönüüm Bilimleri ve Teknolojisi, Datm
Altyaps, Karm Oluturma, Çevre, Salk ve Güvenlik balklarndan oluan
Biyoyakt Program uygulanmtr.
Ülkede en çok üretilen biyoyakt biyoetanol olmasna ramen öncelikle, ülkede en
çok yetien soya yana uygun, ASTM-6751 biyodizel standard belirlenmitir. %5
biyodizel harmanlanm benzin (B5) ülke genelinde kullanlmakla birlikte, çiftçilere
vergiden muaf, saf biyodizel boyanarak verilmektedir. B20 ve daha fazla karm
orannda motorin satan istasyonlarn says Austos 2012 tarihi itibar ile 285’dir.
Amerika’da en çok üretilen ve tüketilen biyoyakt daha önce de belirtildii gibi
biyoetanoldür. 2011 ylnda 29 eyalette faaliyet gösteren 209 tesiste 52,54 milyar lt
biyoetanol üretilmi olmasna ramen ülke genelinde üretim kapasitesi 56,3 milyar lt
olarak kaydedilmitir. Nisan 2012 itibar ile ülkede 2.931 adet E85 yakt istasyonu
bulunmaktadr.
ABD’de 2012 yl ba itibar ile galon bana uygulanan destekler kalkm ve
zorunluluklar balamtr. Pek çok eyalette (Florida, Havayi, Iova, Kansas, Lusana,
Mnnesota, Mssur, Montana, Oregon, Wasngton) benzine %10 biyoetanol katma
zorunluluu 2012 ylnn 2. Yarsndan itibaren %15 olarak uygulanmaktadr. Hatta
baz eyaletlerde bu deerin %20’ye çkartlmas gündemdedir. Bu kararlarda EPA
(ABD Çevre Koruma Ajans) çok etkin rol oynamaktadr.
ABD’de ileri kuak biyoyaktlar daha fazla kullanm konusunda çalmalar youn
olarak sürmektedir. 2020’de selülozik etanol üretim deerinin, etanol üretiminin 1/3’ü
olmas hedeflenmektedir.
Bugüne kadar etanol üretiminde msr kullanan ABD, etanol üretiminde eker
pancarna yönelmektedir. Çünkü ABD’de msr üretim alanlar eker pancaryla
rekabet edebilecek yeterlilikte deildir.
Dier yandan ABD’de biyoyakt ticareti için youn politikalar oluturulmaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 205

2011 ylnda biyoetanol endüstrisinin ABD ekonomisine katks aadaki ekilde
sralanabilir:
1. Etanol tesislerinin iletilmesinden, etanolün tanmasndan ve ina halindeki
yeni biyorafinerilerden kaynaklanan 42,4 milyar $ katma deer oluturulmutur,
2. 90.000’i dorudan olmak üzere 401.500 kiilik istihdam oluturulmutur,
3. Hane halk gelirinde 29,9 milyar $ art salanmtr.
4. Federal Hükümet için 4,3 milyar $, eyalet ve ehir yönetimlerine de 3,9 milyar $
yeni vergi haslat salanmtr,
5. ABD’de etanolün üretimi ve kullanm 2006’da petrol ithalatn 170 milyon varil
azaltmtr. (Türkiyenin petrol ithalat ylda yaklak 170 milyon varildir),
6. Ham petrol ithalatnn kabaca %13’üne edeer olan etanol kullanmyla 49,7
milyar dolarlk tasarruf salanmtr.
9.2.3. Brezilya’da Biyoyakt Sektörü
Biyoetanol sektöründeki en büyük aktör ABD olmakla birlikte, Brezilya’da 1930’lu
yllardan bu yana biyoetanolü otomobil yakt olarak kullanmaktadr. Brezilya ürettii
biyoetanolün yaklak 1/3’ünü ABD’ye itraç etmektedir. Japonya ve AB ülkeleri de
Brezilya’dan biyoetanol ithal eden ülkeler arasndadr. Brezilya’da yaklak 35 bin
E85 yakt istasyonu bulunmaktadr.
9.2.4. Hindistan Biyoyakt Sektörü
Asya-Pasifik ülkelerinde oldukça yaygn etanol programlar uygulanmaktadr.
Hindistan’da etanol üretimi eker kamndan yaplmaktadr. 2001 ylndan beri % 5
etanol kullanlan Hindistan’da 2008 Kasm ayndan beri %10 biyoetanol kullanm
zorunluluu uygulanmaktadr. Ekolojisine uygun Jatropha bitkisine younlam olan
Hindistan mevzuatn ve aratrmalarn bu kapsamda sürdürmektedir. Ülkede 2011
ylnda 2,4 milyar lt etanol üretilmitir. Hükümet 2017 ylnda %20 biyoetanol kullanm
zorunluluunun getirileceini açklamtr.
Etanol fiyatlar, benzinin enerji içeriinden daha düük seviyede enerji içermesi
nedeniyle benzine göre en az % 30 daha az olmaldr. Hindistan’da bu konuyu takip
eden bir kurul mevcuttur.
Bölgedeki dier ülkeler daha az kullanm oran dahilinde daha yumuak politikalar
izlemektedirler.
9.2.5. Çin Biyoyakt Sektörü
Kendi kaynaklarna yönelik milli biyoyakt politikasn kararllkla uygulamaktadr.
Yllardr biyogaz da önemli bir enerji kayna olarak deerlendirilmekle birlikte son
yllarda biyodizel ve biyoetanol üretimleri de kayda deer ekilde artmaktadr.
9.2.6. Güney Afrika Biyoyakt Sktörü
Güney Afrika’da %2 biyoetanol (250 milyon lt), %5 biyodizel harmanlama zorunluluu
bulunmaktadr.
206
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Güney Afrika’da hükümet etanol üretiminde eker yerine tatl sorgum kullanlmasn
istemektedir. Ancak tatl sorgum ve msrn gda güvenliine zarar verecei
düünülmektedir. ekerde böyle bir risk bulunmad ülke yetkilileri tarafndan
açklanmaktadr.
9.3. Ülkemizde Biyoyakt Sektörü
Ülkemizde 2000’li yllarn balarndan beri biyodizel ve biyoetanol sektörleri geliim
göstermekle birlikte son birkaç yldr biyogaz sektöründe de çalmalar hzlanmtr.
Biyodizel sektörü ülkemizde 2000’li yllarn balarnda olumaya balamasna
ramen hala skntl bir sektördür. Geçtiimiz yllarda Türkiye’de 56’s lisansl olmak
üzere 200’den fazla biyodizel tesisi kurulmutur. Kurulan biyodizel tesislerinin toplam
kapasiteleri 1,5 milyon ton civarnda olmakla birlikte yerli hammadde bulunmamas
nedeniyle pek çok tesisin kapand bilinmektedir. 14 Eylül 2011 verilerine göre
EPDK’da kaytl 23 firma biyodizel üretim lisansna sahiptir. Ancak yerli tarm
ürünlerinden aktif biyodizel üretimi yapan sadece bir firma (DB Tarmsal Enerji
Sanayi Ve Ticaret A.) bulunmaktadr. zmir’de faaliyet gösteren firma Eskiehir’den
Turhal’a, Uak’tan Siirt’e kadar verimsiz tarm arazilerinde yetitirilen aspir bitkisi ile
biyodizel üretimini gerçekletirmektedir. 20 bin ton/yl olan tesis kapasitesi, 2013
ylnda 80 bin ton/yl’a çkartmay planlanmaktadr. 2010 ylnda söz konusu ileme
lisans sahibi tarafndan 7.460 ton biyodizel üretimi yaplm, datc lisans
sahiplerine 5.774 ton satlm ve 3.011 ton ihraç edilmitir. 2011 ylnda yine ayn
firma tarafndan 11.646 ton biyodizel üretimi yaplm ve datc lisans sahiplerine
10.136 ton satlmtr.
Çevre Bakanl verilerine göre 6 adet tesis atk bitkisel yalardan biyodizel üretimi
için izinlidir. Ancak biyodizel üretiminin yaplabilmesi için EPDK’dan da ileme lisans
alnmas gereklidir. Bu tesislerin EPDK’dan aldklar ileme lisanslarnn süresi 2011
yl sonu itibaryla sona ermitir.
Ülkemizde yerli hammadde ile üretilen biyodizelin motorinle harmanlanan %2’lik
dilimi ÖTV’den muaftr. 27.09.2011 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yürürlüe
giren EPDK Karar gereince piyasaya akaryakt olarak arz edilen motorin türlerinin,
yerli tarm ürünlerinden üretilmi biyodizel (ya asidi metil esteri-YAME) içeriinin 1
Ocak 2014 tarihi itibariyle en az yüzde 1, 1 Ocak 2015 tarihi itibariyle en az yüzde 2,
1 Ocak 2016 tarihi itibariyle en az yüzde 3 olmas zorunluluu getirilmitir. 2011 yl
motorin tüketimimizin yaklak 14,7 milyon ton olduu ve her yl artrtt dikkate
alndnda 2014 ylnda yaklak 160-170 bin ton biyodizele ihtiyaç duyulacaktr.
Ancak ülkemizde üretilen bitkisel yalar tüketimi karlamad için bitkisel yalardan
üretilen biyodizel kullanm zorunluluu kamuoyunda tepki ile karlanmaktadr.
Bununla birlikte gda ve gda d yal tohumlu bitkilerin planl ekimiyle hem ya
açmz kapatlacak hem de biyodizel üretimi salanacaktr. TÜBTAK tarafndan, 15
Haziran-7 Eylül 2012 tarihleri arasnda açlan “Enerji Bitkileri” proje çarsna
istinaden yaplacak çalmalar farkl türlerin bu alanda deerlendirilmesini de
beraberinde getirecektir.
Biyoetanol sektöründe ülkemizdeki daha istikrarl bir süreç ilemitir. Biyodizele
benzer ekilde 2000’li yllarn banda balayan biyoetanol akm, yaplanma ile
günümüze kadar gelse de bugüne kadar kullanm zorunluluu olmamas nedeniyle
sektörde bir canllk salanamamtr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 207

Ülkemizde, biyoetanol sektöründe mevcut durumda 3 üretim tesisi bulunmaktadr.
Bununla birlikte Eskiehir eker Fabrikas Alkol Üretim Tesisinde yakt alkolü
üretimine dönük yatrm yaplmtr. Yasal düzenlemeleri Tütün ve Alkol Piyasas
Düzenleme Kurumu tarafndan yaplmaktadr. Türkiye’de kurulu biyoetanol üretim
kapasitesi 149,5 milyon litredir. Bunun %56’lk ksm, 84 milyon litre ile bir çiftçi
kuruluu olan Pankobirlik çats altnda yer alan Konya eker Tic. ve San. A..’ye
aittir. Hammadde olarak eker pancar ve eker prosesinin art olan melas
kullanlmaktadr. Dier 2 tesis Bursa (Kemalpaa) ve Adana’da kurulu olup msr ve
budaydan üretim yaplmaktadr. Ülkemizin biyoetanol kurulu kapasitesi benzin
tüketimimizin yaklak %7’sini karlar durumdadr. Ancak pazarda yer alan
biyoetanol benzin tüketimimizin %1’inin çok altndadr.
Bununla birlikte 27.09.2011 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yürürlüe EPDK
kararna göre piyasaya akaryakt olarak arz edilen benzin türlerine, 1 Ocak 2013
tarihinden itibaren yüzde 2, 1 Ocak 2014 tarihi itibariyle de en az yüzde 3 orannda
yerli tarm ürünlerinden üretilmi yakt etanolü (biyoetanol) ilave edilmesi zorunluluu
girmitir. Ülkemizde biyodizelde olduu gibi biyoetanolde de yerli hammadde ile
üretilen biyoetanolün %2’lik ksm ÖTV’den muaftr.
2013 ylnda ülkemizde benzine harmanlanmas zorunlu biyoetanol miktar yaklak
54 milyon lt olacaktr. Ülkemizde kurulu biyoetanol kapasite portföyü dikkate
alndnda; 54 milyon lt biyoetanolün
‣ 34 milyon lt’si eker pancarndan
‣ 10 milyon lt’si msrdan
‣ 10 milyon lt’si budaydan
elde edilecei düünülebilir. Bu varsaymla 54 milyon lt biyoetanol kullanmnn
ülkemiz ekonomisine katks aadaki ekilde hesaplanmtr (Kaynak: AR, F.F.-
Özgün Çalma).
‣ 13.355 ha alanda yaplacak enerji tarm ile, 2.850’si tarmda, 35’i sanayide,
olmak üzere 2.885 kiiye dorudan, 350 kiiye dolayl olmak üzere toplam 3.235
kiiye istihdam salanacaktr.
‣ Yaratlan istihdamn ülke ekonomisine katks 387,4 Milyon $ (697.310.535
TL)’dr.
‣ 42,8 Milyon $ (77.040.000 TL)’lk hammadde talebi yaratlacaktr.
‣ 54 milyon lt biyoetanolün benzinle harmanlanmas ile, 330 bin m 3 (2,1 milyon
varil) ham petrol ikamesi salanacak, böylece 203,4 milyon $’lk ham petrol
ithalat yaplmayacaktr.
‣ Elde edilen biyoetanolün tanmas ile 1,4 milyon $ (2.500.000 TL)’lk katma
deer yaratlacaktr.
‣ 54 Milyon lt biyoetanol üretiminin yan sra, ekonomik deeri 30,7 Milyon $
(55.227.452 TL) olan 106.080 ton yüksek proteinli yem elde edilecektir.
‣ Sadece yem piyasasndan 2 milyon 456 bin $ (4.418.196 TL) yeni vergi imkan
doacaktr. Ayrca yemin nakliyesinden 2,06 Milyon $ (3.712.800 TL) katma deer
salanacaktr.
‣ Biyoetanol tesislerinin art olarak elde edilen 106.080 ton yem olmasayd, bu
miktardaki yemin üretilmesi için 10.000 ha alana ihtiyaç duyulacaktr.
‣ Hizmet sektöründe 2,8 milyon $ (5.000.000 TL)’lk i hacmi yaratlacaktr.
‣ 119.500 ton CO 2 tasarrufu salanacaktr.
208
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Ayrca bugünün teknolojisi ile üretilen biyoyaktlarn ülkemizde kullanm yolunun
açlmas, gda d hammaddelerin kullanld ileri kuak biyoyakt teknolojilerinin
geliimine de katk salayacaktr.
Ülkemizde sadece eker pancarna dayal biyoetanol üretim potansiyeli 2–2,5 milyon
ton civarndadr. Bu deer 2011 yl benzin tüketimimizin tümünü karlamaktadr.
30.12. 2011 tarihinde, Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlna bal olan Karadeniz
Aratrma Merkezi bünyesinde kurulan Enerji Tarm Aratrma Merkezi hizmete
girmitir. Merkez, enerji bitkilerinin yan sra ileri kuak biyoyakt teknolojileri
konusunda da çalo dorultusunda olaca bildirilmektedir.
Biyogaz konusunda ülkemizdeki profesyonel çalmalar 1980 ylnda Tarm
Bakanl bünyesinde balam olmasna ramen, sürdürülememitir. Vizyon 2023’e
göre, modern biyokütle alannda 2005 itibaryla balamas planlanan çalmalar
çerçevesinde, 2010 Yl’na kadar biyokütle gazlatrma aratrmalarnn yaplmas ve
pilot tesislerin kurulmas, 2018 Yl’nda küçük (1-3 MW) ve orta (5-10 MW) ölçekli
biyokütle gazlatran kojenerasyon tesislerinin kurulmas öngörülmütür.
Yine Vizyon 2023’e göre, 2009 Yl’nda organik atklarn bertaraf edilmesi amacyla
evler için 20 m3 metan/ton organik madde kapasiteli anaerobik çürütme reaktörlerinin
tasarlanmas, 2012’de, gaz s enerjisine dönütüren reaktörlerin tasarlanmas,
2014’te ise elde edilen gaz elektrik enerjisine dönütüren reaktörlerin tasarlanmas
öngörülmektedir. 2016 Yl’nda ise gazn temizlenerek hidrojen gaz elde edilmesi ve
2018 Yl’ndan sonra biyokütleden de elde edilebilen hidrojen teknolojisinin tatlarda
uygulanmas beklenmektedir.
Her ne kadar öngörüler ve hedefler konulsa da bir strateji çizilmedii ve eylem
planlar hazrlanmad için 2012’nin son aylarna rastlayan u günlerde beklenen
gelimeler kaydedilememitir. Bununla birlikte, geçtiimiz birkaç ylda biyogaz
sektörünün dünyadaki geliimine paralel olarak ülkemizde de çalmalar yeniden
balamtr. Bu süre zarfnda gündemde olan “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn
Elektrik Üretimi Amaçl Kullanmna likin Yasa 2011 ylnn Ocak aynda yürürlüe
girmitir. Yasaya göre biyokütleden elde edilen elektrik 10 yl süre ile 13,3 dolar
cent’ten alm garantisine sahiptir. Bu deer yatrmcnn beklentisinden az olduu için
aslnda patlama noktasnda olan sektörde beklenen büyüme ne yazk ki
gerçekleememektedir. Bununla birlikte Haziran 2011 tarihinde resmileen
“Yenilenebilir Enerji Kaynaklarndan Elektrik Enerjisi Üreten Tesislerde Kullanlan
Aksamn Yurt çinde malat Hakknda Yönetmelik” gereince yerli kaynaklarla
kurulan tesisler için 5 yllna verilen tevikler bir nebze olsun kurtarc olmutur.
Ülkemizde biyogaz sektörü bata Ankara, stanbul, Bursa, Kayseri, Gaziantep,
Samsun vb baz ehirlerimiz olmak üzere çöpten biyogaz üretimi, baz sanayi
tesisleri ve belediyelerin atk su ve öaurlarndan biyogaz üretimi, Orman Bakanl
tarafndan Anadolu’nun farkl yörelerinde yürütülen gazifikasyon demonstrasyon
projeleri ve özel sektörde yürütülmekte olan saylar az da olsa nitelikli biyogaz
projelerinden olumaktadr. 22,6 MW’lk elektrik üretim kapasitesine sahip olan
Ankara-Mamak çöplüünden elde edilen elektriin yan sra oluan atk s çöplük
arazisinde kurulan seralarda kullanlmaktadr. Ayrca toplamda 2.000 m2’ye
tamamlanacak havuzlarda verimli bir biyoyakt hammaddesi olan algler (su yosunu)
yetitirilmektedir. TÜBTAK-MAM tarafndan zmit Belediyesi ortakl ile kurulan,
küçük ve büyük ba hayvan atklar ile park ve bahçe atklarndan üretim yapan 330
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 209

kW’lk biyogaz tesisi 2011 ylnda hizmete alnmtr. Almanya Federal Çevre, Doa
Koruma ve Reaktör Güvenlii Bakanl (BMU), Alman birlii Kurumu (GIZ) ve T.C.
Çevre ve ehircilik Bakanl ibirlii ile oluturulan Türk-Alman Biyogaz Projesi
Amasya’nn Suluova ilçesinde yürütülmektedir.
Ülkemizde 19 Eylül 2012 tarihi itibar ile EPDK’dan iletme lisans alan 64 adet
biyokütle santral bulunmaktadr. 113,3 MW’nn iletmede olduu bu santrallarn
toplam elektrik üretim kapasitesi 165,9 MW’tr. Bunlara ilaveten toplam 8,32 MW
kapasiteli 3 tesise de lisans verilmesi uygun görülmütür.
Dier yandan hayvan varlmz sürekli azalmasna ramen TUK, FAO ve Tarm
Bakanl verilerine göre 2010 ylnda 11,4 milyon büyükba, 29,2 milyon küçükba
(1984 de 64 milyondu) ve 238 milyon kümes hayvan varlmz bulunmaktadr.
Literatür verilerine göre 1 büyükba hayvan ylda 3,6 ton, bir küçük ba hayvan 0,7
ton, 1 kümes hayvan 0,022 ton ya gübre üretmekte ve 1 ton sr gübresi 33 m 3 , 1
ton koyun gübresi 58 m 3 , 1 ton kümes hayvan gübresi 78 m 3 biyogaz
oluturmaktadr. Basit hesapla ülkemiz yllk hayvan dks biyogaz teorik
potansiyelinin büyüklüü tahmin edilebilir. ( kümes hayvanlar: 401,5 milyon m 3 ,
Küçükba hayvanlar: 852,6 milyon m 3 , büyükba hayvanlar 1354,2 milyon m 3 2608
milyon m 3 gaz üretilebilir.
Ülkemizde krsal kesimde ilkel beslenen küçükba ve büyükba hayvan says yldan
yla azalrken çiftliklerde çok hayvanl besi hayvancl hzl bir art göstermektedir.
Ayn ekilde çok sayl kümes hayvannn bir arada beslendii tavuk çiftlikleri de hzla
artmaktadr. Bu durum ise hayvan atklarndan daha büyük tesislerde biyogaz
üretimini daha ekonomik hale getirecektir. Resmi çevreler tarafndan yaplan
açklamalara göre Türkiye’nin biyogaz potansiyeli 1400-2000 Btep/yl kadardr.
9.4. Ülkemizde Biyoyakt Sektörünün Gelimesi çin Öneriler
Biyokütle, dier yenilenebilir enerji kaynaklarndan farkl olarak, hem elektrik hem
yakt üreten ve krsal kesimde ciddi anlamda sosyo ekonomik katk yaratan bir
kaynaktr. Pek çok gelimi ve gelimekte olan ülkenin enerji politikalarnda geni yer
edinmitir.
Ülkemiz zengin biyokütle kaynaklarna sahiptir. Biyokütleden enerji üretimi enerji
portföyümüzü zenginletirecek kymetli bir seçenektir.
Bununla birlikte büyük potansiyeline ramen ülkemizde biyokütle enerjisine gereken
önem henüz verilmemektedir. 2010 ylnda hazrlanan Türkiye’nin Enerji Strateji
Raporunda biyokütle enerjisi terim olarak bile yer almamaktadr. Bununla birlikte son
günlerde yaplan düzenlemeler sektörde memnuniyetle karlanmtr.
Gaz, sv ve kat olmak üzere snflandrlabilen biyoyaktlar, otomobillerde, ar
vastalarda, uçaklarda, trenlerde, gemilerde ulatrma yakt olarak kullanlmasnn
yan sra doalgazn kullanld her alanda (elektrik, snma, piirme, soutma)
kullanlabilmektedir.
Sv biyoyaktlardan biri olan biyoetanol, benzinle ve son yllarda motorinle de
harmanlanarak kullanlabilen, biyodizel ise motorinle harmanlanarak kullanlabilen
veya dorudan motorin yerine kullanlabilen bir biyoyakttr.
210
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Gaz yaktlar biyogaz, sentez gaz olarak adlandrlmaktadr. % 50-70 metan içeren
biyogaz temizlenerek doal gaz niteliinde kaynak elde edilmektedir. Dolaysyla
biyogaz elektrik üretiminde kullanlmakla birlikte zenginletirilerek doal gazn
kullanld her alanda (elektrik, s, yakt) kullanlmaktadr.
Bu amaçla;
‣ Planl bir enerji tarmn da içeren biyoyakt program ile istikrarl admlarla yol
alnmal, hedeflere uygun stratejiler, eylem planlar gelitirilmelidir.
‣ Gda ürünlerini biyoyakt üretimine kaydrmadan ve zarar verici bir arazi
dönüümüne neden olmadan, biyoçeitliliimize dokunmadan, tarmsal
potansiyelimiz aktifletirilerek biyoyakt üretimi önemsenmelidir.
‣ Biyogazn temizlenmesine (biyogazdan doal gaz elde etmeye) yönelik yatrmlar
teviklerle desteklenmelidir.
‣ Biyogaz ile çalan araçlarn kullanm tevik edilmelidir.
‣ Hammadde üreticisinden, biyoyakt kullancsna kadar sektördeki aktörler için
uygun destekleme politikalar belirlenmeli ve sektör için bir izleme mekanizmas
oluturulmaldr. zleme çalmalarnn sonuçlarna göre strateji ve eylem planlar
belli aralklarla revize edilmelidir.
‣ lgili tüm taraflarn temsil edildii “Biyoyakt Teknoloji Platformu” kurulmal,
üniversite-sanayi ibirlii ile yerli teknolojilerin geliimi ve sürdürülebilirlii
salanmaldr.
‣ Gda d hammaddelerden biyoyakt üretimi yani ileri kuak biyoyakt üretimleri
için Ar-Ge bütçeleri oluturulmal, bu alandaki faaliyetler desteklenmelidir.
‣ Ülkemizde emisyon emen alanlar olan ormanlarn artrlmas çalmalarnn
sistematik bir ekilde balatlmas ile CO 2 emisyonunun azaltlmas
hedeflenmelidir. Odun ile snmann yaygn olduu ülkemizde ormanlarn
kurtarlmas için enerji ormanlar uygulamas gündeme getirilmelidir. Orman
alanlarndaki köy ve kasaba evlerinin daha az yaktla snacak ekilde
rehabilitasyonunun yaplmas için teknik ve mali destek salanmal; yakt
verimlilii yüksek, çok amaçl sobalarn gelitirilmesi ve kullanmnn
yaygnlatrlmas çalmalar yaplmaldr.
‣ Havaclk sektörü ve savunma sanayinde ulatrma yakt olarak biyoyaktlarn
kullanm konusunda ülke projeleri oluturulmaldr.
‣ Biyoyaktlar pek çok bakanln da içerisinde olmasn gerektiren bir konudur.
Bakanlklarn ilgili kurum ve kurulularnn, belirli bir koordinasyon içerisinde
çalmalar sektörün salkl gelimesi için arttr. Bu konuda koordinasyonu
salayacak yasal bir düzenleme yaplmaldr.
‣ Biyoyakt çalmalar krsal kalknma çalmalar ile entegre edilmelidir.
‣ Piyasadaki biyoyaktlarn yerli tarm ürünlerinden üretildiinin tescil edilmesi için
mekanizmalar gelitirilmeli, izleme sistemi kurulmaldr.
‣ thal hammadde ile üretilen biyoyaktlarn ülkeye hiçbir katma deeri yoktur. thal
hammadde ile üretilen biyoyaktlar sadece ithalat yaplan ülkelerin çiftçilerini ve
ekonomilerini destekler. Farkl isimlerle anlan biyoyakt ve hammaddelerin
(örnein; ya asidi metil etil esteri, ya asidi etil esteri, kanola, kolza, palm ya,
palmiye ya, jatropa, castor bean, hint ya, etanol, etil alkol v.b.) ithali
konusunda duyarl olunmal, kullanm amaçlar sorgulanmal ve izlenmelidir. Bu
tür hammaddelerin biyoyakt üretmek için ithal edilmesinin önüne geçilecek
düzenlemeler yaplmaldr.
‣ Bütün bunlarn temelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan dier
bakanlklarn, kurum ve kurulularn da ibirlii ile Biyokütle Enerjisi Strateji
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 211

Belgesi oluturulmal, orta ve uzun vade için biyoyakt üretim ve kullanm hedefleri
belirlenmeli, hedeflere ulalmas için eylem planlar hazrlanmal, teknoloji
platformlar kurulmal, hammadde üreticisinden, biyoyakt kullancsna kadar
sektördeki aktörler için uygun destekleme politikalar belirlenmeli ve sektör için bir
izleme mekanizmas oluturulmaldr. zleme çalmalarnn sonuçlarna göre
strateji ve eylem planlar belli aralklarla revize edilmelidir.
Biyokütleden elde edilen biyoyaktlar bata tarm olmak üzere enerjiden çevreye,
ulatrmadan ekonomiye kadar pek çok sektörün kesien konusudur. Yerli tarm
ürünlerinden ve atklardan üretilen biyoyaktlarn ülke ekonomisine inanlmaz katklar
(pek çok sektörde istihdam ve i hacminde genileme, yeni vergi imkanlar, vb)
bulunmaktadr.
Türkiye sahibi olduu zengin biyokütle kaynaklarn, “enerji arz güvenliinin sigortas,
krsal kesimin refah” vizyonu ile deerlendirmelidir.
212
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

10. ENERJİ VE ÇEVRE
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 213

214
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

10. ENERJ VE ÇEVRE
10.1. Enerji-Çevre Etkileimi
10.1.1.Enerji Alannda Çevrenin Önemi
Ülkelerin kalknmasnda önemli bir faktör olan enerji çevresel riskleri ve sorunlar da
birlikte getirmektedir. Enerji faaliyetlerinde enerji kaynaklarnn aranmas, çkarlmas,
enerjinin üretilmesi, tanmas, iletimi, tüketilmesi, (baz kaynaklarda aratrlmas,
çkarlmas ve hazrlanmas da dahil) gibi tüm aamalarda çevre olumsuz yönde
etkilenmektedir.
Bu nedenle, enerjiye yönelik faaliyetlerde enerji-çevre etkileimi dikkate alnmas
gereken önemli bir husus olarak karmza çkmakta ve çevrenin korunmasna
yönelik önlemlerin alnmasn ve yatrmlarn yaplmasn zorunlu hale getirmektedir.
Dier taraftan, çevre “sürdürülebilir kalknma” kavramnda enerji ve ekonominin yan
sra dier bir önemli unsurdur. Gerçek anlamda sürdürülebilir bir kalknma
salanmas da, birbiri ile sk bir etkileim halinde olan enerji-ekonomi-çevre
unsurlarnn dengede olmasna baldr. Günümüzde daha da önem kazanmaya
balayan “sürdürülebilir kalknma” ile kaynaklar tüketilmeden, çevreye zarar
vermeden, toplumlarn, ülkelerin kalknma ve sanayileme süreçlerinin devamnn
salanmas ve gelecek nesillere yaanabilir bir dünyann miras olarak braklmas
hedeflenmektedir.
Dünyada çevre konularna önem verilmesinde geç kalnm ve çevrenin öneminin
anlalmas oldukça uzun bir süreç almtr. 20. yüzyln sonlarna doru çevre
bilincinin olumas ile baz çalmalara balanm ve ilk admlar atlmtr. Bu ilk
çalmalar daha çok yerel ve bölgesel seviyede kalmtr. Çevre konusunda daha
kapsaml çalmalar, 1970’li yllarda Birlemi Milletler(BM)’in öncülüünde hzlanm
ve uluslararas nitelie kavumutur.
lk önemli zirve olan “Dünya nsan Çevresi Konferans” BM tarafndan 1972 ylnda,
Stockholm’de düzenlenmi olup, Konferansta, çevre sorunlar tanmlanm, çevre
yönetimi için ilkeler getirilmi, çevre ile uyumlu ekonomik kalknma konusu
tartlmtr. Böylece, çevre konusunda ilk somut adm atlm ve çevre konusu
dünya gündemine girmitir.
1979 ylnda ise, çevre konusunda ilk kapsaml uluslararas sözleme olan “Uzun
Menzilli Hava Kirliliinin Snrlar Ötesine Tanmas” BM tarafndan hazrlanmtr.
Söz konusu Sözleme, Türkiye dahil olmak üzere, birçok ülke tarafndan
imzalanmtr. Daha sonra, bu Sözleme çerçevesinde protokoller oluturulmu
kapsam geniletilmi daha sk önlemler kstlar getirilmitir. Ayrca, bu Sözleme
ülkelerin çevre politikalarnn gelitirilmesinde, kurumsal yaplanmalarnda ve çevre
mevzuatnn oluturulmasnda itici bir güç olmutur.
Dünyadaki bu gelimeler nda, Türkiye de sürece dahil olarak çevre konularnda
ilk admlar atmtr. Bu çerçevede, 1980’li yllarda çevre mevzuatn oluturmaya ve
idari yaplanmaya balamtr. 1984 ylnda Devlet Bakanl’na bal Çevre Genel
Müdürlüü kurulmu, daha sonra, 1989 ylnda Çevre Müstearl, 1991 ylnda ise
Çevre Bakanl oluturulmutur. Çevre Bakanl günümüze kadar çeitli yapsal
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 215

deiikliklere uramtr. Orman Bakanl ile birletirilerek Çevre ve orman Bakanl
olmu, daha sonra bu Bakanla Devlet Su leri (DS) balanmtr. Ancak,
faaliyetler ile çevresel izinlerin ve denetlemelerin ayn çat altnda olmas pek de
doru deildir. Mevcut durumda ise Orman Bakanl ayrlm olup, ad Çevre ve
ehircilik Bakanl’dr. DS’nin Bakanla balanmasnda olduu gibi faaliyetler ile
izin ve denetleme unsurlar gene ayn çat altnda yer almaktadr. Ayrca, Bakanln
Görev ve Yetkileri konusundaki yasal düzenleme incelendiinde baz hususlarda
çevrenin öneminin azald görülmektedir. Bu nedenle, son zamanlarda çevre
izinlerinde ve denetlemelerinde gerekli hassasiyetin gösterilip gösterilmedii ve
çevresel konularn ne kadar dikkate alnd tartma konusudur.
10.1.2. Enerji Kaynaklarnn Çevresel Etkileri
Bölüm 9.1.1’de de belirtildii gibi tüm enerji kaynaklar az veya çok çevreyi olumsuz
yönde etkilemekte olup, kaynan cinsine, faaliyetin türüne göre ve gerekli çevresel
önlemin uygulanp uygulanmamasna bal olarak etkilerin boyutu deimektedir.
Fosil yaktlar (Kömür, linyit, doal gaz, sv yaktlar vb.) çevre açsndan oldukça
önemli sorunlar yaratan kaynaklardr. Bu kaynaklarn kimyasal ve fiziksel yaplar
nedeniyle, kat, sv ve gaz atklaryla hava, su ve toprak kirlilii oluturabilmektedir.
Ayrca, bu kaynaklarn aratrlmas, sondaj çalmalar, çkarlmas ve hazrlanmas
srasnda da önemli ölçüde çevre sorunlar ile karlalmaktadr. Bir yandan çevresel
kirlilik yaanrken, dier taraftan bulunduu arazide büyük çapta tahribatlar
olumakta ve arazi yapsnda geri dönüü pek de olmayan olumsuz yönde
deiiklikler olmaktadr.
Fosil yaktlar, çamzn büyük çevre sorunu olarak nitelendirilen iklim deiiklii
sorununda da ilk srada yer almaktadr. Sera gazlar arasnda en önemli sorumluluk
payna sahip olan karbon dioksit (CO 2 ) miktarnn çok büyük bir bölümü fosil
yaktlarn yanmasndan kaynaklanmaktadr. Fosil yaktlarn türüne göre çevresel
etkileri aada verilmektedir.
‣ Kömür, linyit vb. kat yaktlar, yaktn kalitesine, kükürt ve kül içeriine, sl
deerine bal olarak yanma sonras oluan baca gazlar ile atmosfere verilen
kükürt dioksit (SO 2 ), azot oksitler (NO X ) ve toz emisyonlar ile hava kirliliine
neden olmaktadr. Küller ise kat atk oluturmakta, eer önlem alnmaz ise,
depoland yerde atmosferik olaylarla tozumaya neden olmakta ve ayrca,
içeriindeki ar metaller yer alt sularna karabilmektedir. Ayrca, kat yaktlarda
üretilen birim enerji bana düen CO 2 miktar da, dier fosil yaktlara göre,
oldukça yüksektir.
‣ Sv yaktlar kat yaktlara göre daha az sorunlu olmakla birlikte kükürt içeriine ve
kalitesine bal olarak çevresel etkiler deiebilmektedir. Oluan CO 2 miktar kat
yaktlara göre daha düüktür.
‣ Doal gaz ise temiz yakt olarak bilinmektedir. Toz ve kül içeriinin çok düük
olmas nedeniyle baca gaznda (SO 2 ) ve toz emisyonlar sorun yaratmamaktadr.
Ancak, doal gaz kullanmnda, yanma scaklnn yüksek olmas nedeniyle, NO X
oluumu yüksek olmaktadr. Doal gaz CO 2 miktar en düük seviyede olan bir
fosil yakttr.
Hidrolik enerji gerek çevre kirlilii gerekse iklim deiiklii sorunu açsndan temiz bir
enerji kayna olarak kabul edilmekle birlikte, az da olsa çevre üzerinde baz etkileri
216
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ulunmaktadr. Baraj gölünün olumas bitkilerin, kaçamayan baz hayvanlarn,
tarlalarn, tarihi eserlerin, yerleim yerlerinin su altnda kalmasna ve çevresel,
sosyal, iklimsel etkilere neden olmaktadr. Su altnda kalan bitki ve hayvanlardan
dolay üreyen baz organizmalar su kalitesinin deimesine neden olabilmektedir. Bu
etkilerden dolay dünyada büyük baraj gölü oluturan hidrolik santrallardan artk
kaçnlmaktadr. Nehir tipi santrallarn çevresel sorunlar ise minimum seviyededir.
Ancak, ayn kaynak üzerinde kaynan kaldrmayaca sayda santral
kurulmamaldr.
Yenilenebilir enerji kaynaklar, sera gazlar açsndan ve kirletici emisyonlar
açsndan bakldnda temiz enerji olarak nitelendirilmektedir. Ancak, bu kaynaklar
da gerekli önlemler alnmazsa çevreyi etkileyebilmektedir. Bu kaynaklar arasnda
rüzgar enerjisi önemli bir yer tutmaktadr. Rüzgar enerjisi temiz enerji olarak
düünülmekle birlikte, arazi kullanm sorun yaratabilmekte, kular için ölümcül
olabilmektedir. Ayrca, görüntü kirlilii ve gürültü kirlilii de yaratmaktadr. Dier
taraftan yenilenebilir enerji kayna olan ve ülkemizde bol bulunan jeotermal enerji
de, gerekli önlem alnmad, örnein geri enjeksiyon yaplmad taktirde veya büyük
bir arza olmas durumunda oldukça önemli çevresel etkilere neden olmaktadr.
çinde bulunan ar metaller ve bor yer alt sularna karabilmektedir. Özellikle kaza
olmas durumunda ve kaynan kontroldan çkmas durumunda ar metalleri ve bor
içeren çok yüksek scaklktaki akkan çevreye yaylarak önemli ölçüde risk
oluturmaktadr. 2012 yl baharnda Manisa ilinde böyle bir kaza yaanm ve çok
büyük bir alan bu jeotermal akkan ile kaplanmtr.
Nükleer enerji ise bir baka göre çevresel açdan temiz enerji saylmaktadr. klim
deiiklii sorununa yönelik sera gaz emisyonu vermemektedir. Çevreye herhangi
bir radyoaktif maddenin szmamas için gerekli önlemler alnmaktadr. Ancak, nükleer
enerjinin en önemli sorunu yüksek radyoaktiviteye sahip kat atklardr. Dier taraftan,
normal koullarda çok temiz bir ekilde çalan bir nükleer santral herhangi bir kaza
olmas durumunda etkisi yllar boyu sürecek ve geni bir alana yaylabilecek bir
felakete neden olabilmektedir. Nükleer enerjinin hata affetmeyen ve eitimli, ehil
ellerde olmas gereken bir enerji kayna olduu gerçei akllarda tutulmal ve gerekli
hassasiyet gösterilmelidir.
10.2. Çevre Mevzuat
Dünyada çevre bilincinin gelimesine ve çevresel konularn öneminin artmasna
paralel olarak çevre mevzuat da olumaya balamtr. Türkiye’de Çevre
Mevzuatnda ilk adm 1983 ylnda Çevre Kanunu’nun yaymlanmas ile atlmtr.
Daha sonra Çevre Kanunu çerçevesinde ilgili Yönetmelikler birbiri ardna yürürlüe
girmitir. Günümüze kadar kanun ve yönetmeliklerde gerekli deiiklikler ve ilaveler
yaplm, yeni yasal düzenlemeler yaymlanm, yeni düzenlemelerin yürürlüe
girmesi ile bazlar yürürlükten kaldrlm ve böylece halen yürürlükte olan Türkiye
Çevre Mevzuat olumutur.
10.2.1. Elektrik Üretimi ve Çevre Mevzuat
Çevre Mevzuat enerji alannda birçok faaliyeti ilgilendirmektedir. Enerji faaliyetlerini
kapsayan çok sayda yasal düzenleme bulunmaktadr. Termik Santrallar için önemli
olan ve yürürlükteki Kanun ve Yönetmelikler aada verilmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 217

‣ Çevre Kanunu
‣ Çevre Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun
‣ Sanayi Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrolü Yönetmelii ve revizyonlar
‣ Çevresel Etki Deerlendirmesi (ÇED) Yönetmelii ve revizyonlar
‣ Su Kirliliinin Kontrolü Yönetmelii ve revizyonlar
‣ Kat Atklarn Kontrolü Yönetmelii ve revizyonlar
‣ Tehlikeli Atklarn Kontrolü Yönetmelii ve revizyonu
‣ Çevre Kanununca Alnmas Gereken zin ve Lisanslar Hakknda Yönetmelik
‣ Büyük Yakma Tesisleri Yönetmelii
‣ Sera Gaz Emisyonlarnn Takibi Hakknda Yönetmelik
Termik Santrallar açsndan en önemli yönetmelikler “Sanayi Kaynakl Hava
Kirliliinin Kontrolü” ve “Büyük Yakma Tesisleri” Yönetmelikleridir. “Sanayi Kaynakl
Hava Kirliliinin Kontrolü Yönetmelii”dir. Yönetmelie göre Termik Santrallar Kirletici
Vasf Yüksek Tesisler olarak nitelendirilmekte olup, emisyon izni almak durumunda
olan tesislerdir (Yönetmelik Ek-8 zne tabii tesisler, Liste A). Yönetmelik emisyon izni
bavurusu için esaslar ve yaplmas gerekli ilemleri belirlemitir. Bata SO 2 , NO X ,
toz, CO olmak üzere, baca gaz emisyonlar limit deerleri farkl yaktlar ve farkl sl
kapasiteler için Yönetmeliin Ek-5’inde (Kirletici Vasf Yüksek Tesisler için Özel
Emisyon Snrlar) verilmektedir. Hava kalitesi deerleri için de limit deerler
belirlenmitir. Ayrca, Yönetmelik’te mevcut eski termik santrallar için önemli olan bir
Geçici madde (Geçici 3. Madde)yer almakta olup, çevresel açdan iyi durumda
olmayan ve çevresel izinleri bulunmayan santrallara, gerekli çevre yatrmlarnn
yaplmas için, 31.12.2011 tarihine kadar bir geçi süreci tannm ve bu süre içinde
de emisyon limit deerlerine uyum zorunluluundan muaf tutulmutur.
Dier taraftan, Babakanlk Özelletirme daresi Bakanl tarafndan mevcut termik
santrallarn özelletirilmesi konusunda çalmalar balatlm, Ancak, bu arada
muafiyet süresi de gerekli yatrmlarn yaplmasn olanaksz hale getirecek ekilde
ksalmtr. Bu arada, bu sürenin uzatlmas için giriimlerde bulunulmutur. Söz
konusu eski termik santrallarn mevcut haliyle özelletirilmesinin
gerçekletirilmesinde zorluklar yaratabilecek olmas nedenleriyle, 10.10.2010
tarihinde Yönetmelikte deiiklik yaplarak Geçici 3. Maddeye fkra (2) eklenmi ve
bu muafiyet süresi 31.12.2017’ye kadar uzatlmtr. Eklenen ad geçen fkra aada
verilmektedir.
“Özelletirme sürecindeki termik santrallerden 31/12/2011 tarihine kadar birinci fkra
hükümlerinin gereklerine uygun hâle getirilmemi olanlarn özelletirme sürecine
ilikin planlamann Babakanlk Özelletirme daresi Bakanlnca Bakanla
bildirilmesi ve özelletirilmesi öncesinde, iletmelerin bu Yönetmelik hükümlerine
uygunluunun salanmas ve iletmecilerinin bu çerçevede alacaklar tedbirlere
ilikin planlamalarn Bakanla sunmalar gerekir. Bu fkra kapsamndaki tesislerin
iletmecileri, özelletirme sürecinin tamamland tarihten itibaren üç ay içerisinde i
termin planlarn sunmak ve en geç iki yl içerisinde çevre izni almak zorundadrlar.
Özelletirme sürecinin tamamlanp tamamlanmadna baklmakszn, bu tesisler için
çevre iznini alma süresi 31/12/2017 tarihini geçemez.”
Mevcut özelletirme kapsamnda olan eski mevcut termik santrallara çevresel
yatrmlarn yaplabilmesi için yukarda belirtilen muafiyet süresi yürürlükte olan 4628
sayl Elektrik Piyasas Kanunu’nun yerine geçmek üzere hazrlanan taslakta da yer
almaktadr.
218
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Dier taraftan, daha çok yeni yaplan ve yaplacak olan termik santrallar yakndan
ilgilendiren ve Avrupa Birlii (AB) LCP (Large Combustion Plants) Direktifi olarak
anlan Direktifin uyumlatrlarak hazrlanan Büyük Yakma Tesisleri (BYT)
Yönetmelii 8 Haziran 2010 tarihinde yaymlanmtr. BYT Yönetmelii mevcut
santrallar için bir uyum süreci tanmakla birlikte, yeni projeler için çok daha sk
emisyon limitleri getirmektedir. Mevcut termik santrallar için ise bir muafiyet süreci
tannmaktadr.
Sera Gaz Emisyonlarnn Takibi Hakknda Yönetmelik ise iklim deiikliine ilikin
olarak yaymlanan ilk yönetmeliktir.
10.2.2. Çevre Mevzuatnda Yer Alan Uluslararas Anlamalar
Türkiye çevre konusunda baz uluslararas anlamalar imzalayarak taraf olmutur.
Enerji alann ilgilendiren baz önemli anlamalar aada yer almaktadr.
‣ Uzun Menzilli Hava Kirliliinin Snrlar Ötesine Tanmas Sözlemesi
‣ Akdeniz’in Kirlilie Kar Korunmas (Barselona) Sözlemesi
‣ Karadeniz’in Kirlilie Kar Korunmas (Bükre) Sözlemesi
‣ Tehlikeli Atklarn Snr Ötesi Tanmnn ve Bertarafnn Kontrolüne likin Basel
Sözlemesi
‣ Ozon Tabakasnn Korunmasna likin Sözleme (Viyana Sözlemesi)
‣ BM klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi
‣ Kyoto Protokolü
10.2.3. AB Çevre Mevzuatna Uyum Çalmalar
Avrupa Birlii (AB) üyelik süreci çerçevesinde, çevre mevzuatnn uyumlatrlmas ve
uygulanmas çalmalar devam etmektedir. AB çevre mevzuat oldukça kapsaml bir
mevzuat olup, Türk çevre mevzuatna göreceli olarak çok daha sk standartlar ve
kriterler içermektedir. Söz konusu bu standart ve kriterlere uyulmas için ise yüksek
maliyetli yatrmlar gerektirmektedir.
Çevre Fasl (27 No’lu Fasl) AB adaylk süreci içinde önemli fasllardan biridir. Çevre
Fasl tarama toplantlar 2006 ylnda tamamlanm olup, üye ülkelerin görüü alnm
ve 03.10.2007 tarihinde nihai eklini almtr.
Mevzuat tarama toplantlarnn tamamlanmasndan sonra müzakerelerin açlmas
süreci balamtr. 21 Aralk 2009 tarihinde açlan Çevre Fasl Müzakereleri’nin,
Çevre ve ehircilik Bakanl’nn öngörülerine göre, 2019 ylnda tamamlanmas
beklenmektedir.
Mevzuat uyum çalmalar çerçevesinde uyumlatrlan ve termik santrallar
ilgilendiren ilk önemli direktif, Bölüm 9.2.1.’de de belirtilen LCP Direktifi olup,
08.06.2010 tarihinde Büyük Yakma Tesisleri ad altnda yürürlüe girmitir. BYT
Yönetmelii AB LCP Direktifi ile uyumlatrma çalmalar çerçevesinde
hazrlanmasna karlk, Direktif ile önemli farkllklar göstermekte olup, kapsam
daha genitir. Örnein, LCP direktifinde sadece SO 2 , NO X ve toz parametreleri için
limit deerler verilirken, BYT Yönetmeliinde CO, islilik gibi parametreler için de limit
deerler belirlenmitir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 219

Ayrca, Direktifte kapsam dnda tutulan baz eski tesisler Yönetmelikte kapsam
içine alnmtr. LCP direktifi eski mevcut doal gaz santrallarn kapsam dnda
brakrken yeni Yönetmelikte bu tür santrallar için de NO X limit deeri getirilmektedir.
Günümüzün yeni gaz türbinleri NOX emisyonlarn çok düük seviyelere indirecek
ekilde tasarmlanmaktadr. Ancak, eski gaz türbinlerinde (eski teknolojiye sahip) bu
limit deerin salanmasnn teknolojik olarak mümkün olup olmad, olsa bile
maliyetinin çok yüksek olduu tartma konusudur. Buna en iyi örnek olarak
Hamitabat Doal Gaz Kombine Çevrim Santral verilebilir.
Uyumlatrma çalmalar çerçevesinde bir dier önemli AB Direktifi “Kirliliin Entegre
olarak Önlenmesi ve Kontrolü (Integrated Pollution Prevention and Control – IPPC)”
direktifidir. Söz konusu direktifte tesislere izinlerin verilmesinde dikkate alnacak
emisyon limit deerleri yer almakta olup, kirliliin entegre bir ekilde ele alnmas ve
mevcut en iyi tekniklerin (Best Available Techniques-BAT) uygulanmas
öngörülmektedir.
Dier taraftan, AB’de geçtiimiz yl bu iki önemli direktif birletirilmi ve 24.11.2010
tarihli olarak endüstriyel emisyonlar (Industrial Emissions – 2010/75/EU) ad altnda
yeniden yaymlanmtr. Böylece söz konusu yeni direktifle kapsam genilemi ve
daha sk hükümler getirilmitir.
10.2.4. Mevcut Termik Santrallarn Çevre Mevzuat Karsndaki Durumu
Mevcut eski termik santrallarn çou çevre mevzuatnn olumas öncesinde
planlanm veya kurulmutur. Bu nedenle, bu tür eski santrallar çevre mevzuatna
uyum açsndan sorunlu olup, yüksek maliyetli çevre yatrmlarnn yaplmas
gereklidir.
Yerli linyitler düük kalorifik deere sahip, kül ve kükürt içerikleri yüksek düük kaliteli
kömürler olup, linyite dayal santrallarda kükürt dioksit (SO 2 ) emisyonlarnn yüksek
olmas en önemli sorunlardan biri olarak karmza çkmaktadr. SO 2 emisyonlarnn
limit deerlerin altna düürülmesi için, çevre mevzuatnda da öngörüldüü gibi, baca
gaz desülfürizasyon (BGD) tesislerinin kurulmas gerekmektedir. Linyite dayal baz
eski santrallara (Çayrhan 1,2, Orhaneli, Yataan, Kemerköy, Yeniköy termik
santrallar) retrofit olarak BGD retrofit olarak BGD tesisi kurulmutur. Buna karlk,
dier baz santrallarn (Soma Seyitömer, Tunçbilek, Afin Elbistan-A, Kangal 1,2
santrallar) BGD tesisi hala bulunmamaktadr. Bunun nedeni BGD maliyetlerinin
yüksek olmas ve zamann Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan yeterli ödenek
ayrlmamasdr. Mevzuat sonras planlanan santrallar ise BGD tesisi dahil olarak
planlanmakta ve kurulmaktadr (Çayrhan 3,4, Kangal 3, Afin Elbistan B Santrallar).
18 Mart Çan T.S (2x160 MW) Akkan Yatakta Yakma Teknolojisine sahip olup, SO 2
yanma srasnda azaltlmaktadr.
Yerli linyite dayal mevcut eski termik santrallarda yanma scaklnn yüksek
olmamas ve teetsel yakma yöntemi kullanlmas nedeniyle, NO X emisyonlarnn
emisyon limitlerine uyulmas açsndan sorun bulunmamaktadr. Dier taraftan, son
yllarda, eski santrallarda yürütülen elektrofiltre verimliliinin artrlmas çalmalar
sonucunda hemen hepsinde toz emisyonu limit deerlerine uyum açsndan önemli
bir sorun bulunmamaktadr.
220
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

10.3. klim Deiiklii
10.3.1. Küresel Isnma ve klim Deiiklii
Dünyann oluum süreci içinde iklimsel deiiklikler olumu, snma ve souma
dönemleri birbirini takip etmitir. Ancak, son on yllarda atmosferde hzl bir snma
gözlenmekte ve bu küresel snma (global warming) doal iklim süreci çerçevesinde
olmaktan çok insan faaliyetlerinden kaynaklanmaktadr. Yerküremize ulaan güne
nlarnn bir ksm tekrar geri yansmakta olup, kalan yer yüzeyi ve atmosfer
tarafndan sourulur ve bu sera etkisi ile dünya yaanabilir hale gelmektedir. Ancak,
sera gazlarnn (karbondioksit (CO 2 ), metan (CH 4 ), diazot monoksit (N 2 O), kükürt
hekzaflorür (SF 6 ), florokarbonlar v.b.) atmosferdeki birikimlerinin çok hzl bir ekilde
artmas nedeniyle bu doal olan sera etkisi normal düzeyin üstünde artmakta
(kuvvetlendirilmi sera etkisi-enhanced greenhouse effect) ve atmosferin ortalama
scaklnn da artmasna neden olmaktadr.
“klim Deiiklii Hükümetleraras Paneli (Intergovernmental Panel on Climate
Change-IPCC)” birçok bilim adam ile iklim deiiklii konusunda çok önemli
çalmalar yapmaktadr. IPCC verileri ve deerlendirmeleri son yllarda küresel
snma trendinin önemli ölçüde arttna, iklim sistemindeki snmann kuvvetlendiine
iaret etmektedir. Son yüzylda küresel scaklk art 0,74 °C’a ulamtr. Ayrca,
sera gazlarnn atmosferdeki konsantrasyonu 400 ppm’e yaklamtr. IPCC
tarafndan, atmosferdeki kritik sera gaz konsantrasyonu 450 ppm olarak, kritik
scaklk art ise 2 °C olarak kabul edilmektedir. Scakln 2 °C’nin üzerinde artmas
durumunda ise iklim deiikliinin hzlanaca ve çok büyük sorunlar yarataca
endiesi de dile getirilmektedir.
10.3.2. klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesi (DÇS) ve Kyoto Protokolü (KP)
Birlemi Milletler tarafndan, küresel bir sorun olan iklim deiiklii sorununa
uluslararas platformlarda çözüm bulmak amacyla, klim Deiiklii Çerçeve
Sözlemesi hazrlanm olup, 1992 ylnda Rio’da düzenlenen “Çevre ve Kalknma
Konferans”nda tüm dünya ülkelerinin imzasna açlmtr. Sözleme kapsamnda
hazrlanan ekli listeler ile ülkelerin yükümlülükleri gelimiliklerine göre 3 grupta
toplanmtr. Ek-I ülkeleri gelimi ülkeleri kapsamakta olup, emisyon azaltma
yükümlülükleri vardr. EK-II ülkelerinin ise bu yükümlülüklere ilaveten gelimekte olan
ülkelere finansal ve teknolojik yardm yapma yükümlülüü de bulunmaktadr. Ekler
d ülkeler ise emisyon azaltmnda çaba sarf edeceklerdir. Bu hükümlere karlk
Sözlemenin hukuki balaycl ve herhangi bir yaptrm bulunmamaktadr.
Kyoto Protokolü (KP) ise, Sözlemeyi temel alan ve tamamlayan nitelikte hazrlanm
olup, 1997 ylnda imzaya açlmtr. Sözlemenin aksine hukuki balaycl olan
hükümler içermektedir. 2008-2012 yllar arasndaki ilk uygulama dönemi için
gelimi ülkelere 1990 ylna göre en az %5 emisyon azaltm yükümlülüü
getirmektedir. Ayrca, baz esneklik mekanizmalar da getirmitir. Bu mekanizmalar
aada verilmektedir.
‣ Emisyon ticareti – Emission Trading (ET)
‣ Ortak Yürütme - Joint Implementation (JI)
‣ Temiz Kalknma Mekanizmas – Clean Development Mechanism (CDM)
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 221

Protokolün ilk uygulama dönemi sona ermek üzeredir. Halen 2012 sonras için
çalmalar sürdürülmekle birlikte yeterli düzeye ulamamtr. Bu çalmalar Bölüm
10.3.9’da yer almaktadr.
10.3.3. Enerji ve klim Deiiklii Etkileimi
Sera gazlar; enerji, ulam, sanayi, snma, tarm, hayvanclk, atklar v.b. çeitli
sektörlerden kaynaklanmakla birlikte, en önemli yeri fosil yaktlarn yanmas ile
oluan ve büyük miktarlarda atmosfere verilen karbondioksit (CO 2 ) almaktadr. Bu
nedenle, enerjiye ilikin faaliyetler ön plana çkmaktadr. Enerji üreten/tüketen
enerjiye ilikin sektörler ve faaliyetler, küresel snma ve iklim deiiklii sorunu
açsndan, en yüksek sorumlulua sahip insan kaynakl ekonomik faaliyetlerdir.
Elektrik enerjisi sektörü ise, bata CO 2 olmak üzere, en yüksek sera gaz emisyonlar
deerlerine sahip bir sektör olarak ön plana çkmakta ve birinci srada yer almaktadr.
10.3.4. klim Deiikliinin Elektrik Sektörüne Etkileri
Dünyada yaplan çalmalara göre, Türkiye, kuraklk açsndan duyarl ülkeler
arasnda yer almakta olup, Ege kylar, Dou Akdeniz ve ç Anadolu Bölgelerinde
kurakln youn bir ekilde yaanaca tahmin edilmektedir. Ancak, dier taraftan
ar yalarn ve dolaysyla sel oluumlarnda artlarn görülme olasl yüksektir.
Son birkaç ylda, özellikle Karadeniz bölgesinde, sel felaketleri yaanmaktadr.
Ayrca, son yllarda ortalama scaklklarda da artlar gözlenebilmektedir. Bu yl
içinde Türkiye’de imdiye kadar pek görülmeyen scak bir yaz yaanmtr. Bu tür
iklimsel deiikler bir çok sektörü etkilemektedir.
Elektrik sektörünün yüksek CO 2 emisyonlar ile küresel snmadaki sorumluluunun
fazla olmasna karlk, bu sektör ayn zamanda iklim deiikliinden de önemli
ölçüde etkilenebilecek bir sektördür. klim deiiklii sonuçlarnn enerji arzn ve
talebini etkilemesi söz konusu olabilecektir. klim Deiikliinin elektrik sektörüne
yapabilecei olas etkiler ekil 10.1’de özetlenmektedir.
222
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Termik santrallarda
soutma suyunda
scaklk art
Üretim kayb
Kuraklk ve
buharlama
Su kaynaklarnda azalma
Küresel snma
iklim deiiklii
Rüzgar hznda
deiiklikler
Üretim kayb
Klima ve soutma
sistemleri
kullanmnn
Artmas
Enerji talebinde
art
Enerji arznda
sorunlar
Ar youn yalarla büyük
su taknlarnn olumas
Hidrolik üretimde ve potansiyelde
azalma
Hidrolik santrallarda risk
oluturmas
ekil 10.1. klim Deiikliinin Enerji Sektörüne Etkisi
Kaynak: Enerji ve Çevre, A.Selva Tüzüner, 11.03.2008, ODTÜ
Bu çerçevede, iklim Deiikliinin söz konusu olas etkileri dikkate alnarak, klim
senaryolarna paralel olarak etkilenme olaslklarna dayanan senaryolarn
oluturulmas ve bu etkileri en aza indirebilecek gerekli önlemlerin alnmas önem arz
etmektedir.
10.3.5. Türkiye Sera Gazlar Verileri
Türkiye sera gazlar envanteri Türkiye statistik Kurumu (TÜK) tarafndan
hazrlanmaktadr. Sera gaz emisyonlar“CO 2 Edeeri” olarak CO 2 cinsinden ifade
edilmektedir. Emisyonlarnn hesaplanmasnda sera gazlarnn küresel snma
potansiyelleri (küresel snmaya yaptklar katklar) baz alnmaktadr. CO 2 ’in küresel
snma potansiyeli 1 kabul edildiinde CH 4 için bu deer 21 N 2 O için ise 310’dur.
Türkiye statistik Kurumu’nun (TÜK) 2012 ylnda yaynlanan verilerine göre, Tablo
10.1’de ve ekil 10.2’de verilen grafikte Türkiye sera gazlarnn 1990-2010 yllar
arasndaki geliimi verilmektedir.
Tablo 10.1.Türkiye’nin Toplam Sera Gaz Emisyonlar (Milyon Ton CO 2 Edeeri)
1990 1995 2000 2005 2010
CO 2 141,36 173,90 225,43 259,61 326,47
CH 4 33,50 46,87 53,30 52,38 57,54
N 2 O 11,57 16,22 16,62 14,18 13,03
F-Gazlar 0,60 0,52 1,66 3,73 4,89
Toplam 187,03 237,51 297,01 329,90 401,93
Kaynak:Sera Gaz Emisyon Envanteri-2012, TÜK
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 223

MtCO2Edeeri
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
1990 1995 2000 2005 2010
Yllar
ekil 10.2. 1990-2010 Aras Türkiye Toplam Sera Gaz Emisyonlar
Kaynak: Sera Gaz Emisyon Envanteri-2012, TÜK verilerinden yararlanlmtr.
Yukardaki Tablo ve ekilden de görüldüü gibi, sera gaz toplam emisyonlar 2010
ylna kadar 20 yl içinde %115 art göstererek 401,93 Mt CO2 Edeerine
ulamtr. Sera gazlar arasnda CO 2 emisyonlarnn toplam sera gaz emisyonlarna
oran çok yüksek olup, 1990 ylnda %75.58 olan bu oran 2010 ylnda %81.22’ye
ulamtr.
2010 ylnda toplam CO 2 emisyonlarnn yaklak %85’i enerji, %15’i ise endüstriyel
ilemlerden kaynaklanmaktadr. CH 4 emisyonlarnn %59’unun atklardan, %30’unun
tarmsal faaliyetlerden, %10’unun enerjiden, N 2 O emisyonlarnn ise %74’ünün
tarmsal faaliyetlerden, %14’ünün atklardan ve %12’sinin enerjiden kaynakland
tespit edilmitir.
Tablo 10.2. Sektörlere Göre Toplam Sera Gaz Emisyonlar (Milyon Ton CO 2 Edeeri)
1990 1995 2000 2005 2010
Enerji 132,13 160,79 212,55 241,75 285,07
Endüstriyel lemler 15,44 24,21 24,37 28,78 53,90
Tarmsal Faaliyetler 29,78 28,68 27,37 25,84 27,13
Atk 9,68 23,83 32,72 33,52 35,83
Toplam 187,03 237,51 297,01 329,90 401,93
Kaynak:Sera Gaz Emisyon Envanteri-2012 TÜK
Tablo 10.2’de görüldüü üzere, CO 2 edeeri olarak 2010 yl seragaz
emisyonlarnda en büyük pay %71 ile enerji kaynakl emisyonlar olutururken, ikinci
sray %13 ile endüstriyel ilemler almaktadr. Atk %9, tarmsal faaliyetler ise %7
paya sahiptir. Sera gazlarnn 2010 yl için sektörlere göre dalm ekil 10.3’de
verilmektedir. Ancak, baz yanl anlalmalar önlemek için, burada dikkat edilmesi
gereken bir husus bulunmaktadr. Enerji sektörü denildiinde tüm sektörlerdeki enerji
ilikin (üretim/tüketim/çkarma/iletim/çevrim vb) faaliyetler kastedilmektedir.
224
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

7%
9%
9%
75%
Enerji Endüstriyellemler TarmsalFaaliyetler Atk
ekil 10.3. 2010 Yl Toplam Sera Gazlarnn Sektörlere Göre Dalm
Kaynak: Sera Gaz Emisyon Envanteri, 2012 TÜK
Dier taraftan TÜK verilerine göre, 2010 ylnda kii ba CO 2 edeer emisyonu
5.51 ton/kii olarak hesaplanm olup, bu deer 1990 ylnda 3.39 ton/kii’dir.
10.3.6. Enerji Kaynakl CO 2 Emisyonlar Dünya Verileri
Tablo 10.3‘de enerjiden kaynaklanan CO 2 emisyonlarna ilikin olarak 2010 yl dünya
verileri yer almaktadr. Verilerden de görüldüü üzere, Çin dünyann toplam CO 2
emisyonlarnn yaklak ¼’ünü (%24,1) oluturmakta olup, yüksek emisyona sahip
ülkeler arasnda birinci sray almaktadr. CO 2 emisyonlar açsndan Amerika Birleik
Devletleri Çin’in arkasndan ikinci sradadr. Buna karlk, Türkiye’nin CO 2
emisyonlarna bakldnda ise, toplam 266 Milyon Ton ile, dünya toplamnn
%0,87’si, OECD toplamnn %2,14‘üdür. Bu karlatrmalar nda, Kyoto 2012
sonras sürecinde Türkiye’nin önemli yükümlülükler almas bir yandan ülkemize
yüksek bir mali yük getirirken dier yandan dünyann toplam CO 2 emisyonlarnn
azaltlmasna yapaca katk ihmal edilebilir düzeydedir
Tablo 10.3.2010 Yl Enerji Kaynakl CO 2 likin Deerler, Dünya ve Türkiye
CO 2 /Toplam
CO 2
(Milyon Ton)
CO 2 /Nüfus
(Ton/Kii)
Birincil Enerji arz
(Ton/TEP)
Dünya 30 326 4,44 2,38
OECD 12 440 10,10 2,30
Orta Dou 1 547 7,56 2,55
OECD D-Avrupa ve
2 606 7,71 2,30
Avrasya
Çin 7 311 5,43 3,01
Asya 3 331 1,49 2,19
OECD D-Amerika ülkeleri 1 065 2,34 1,83
Afrika 930 0,91 1,36
ABD 5 369 17,31 2,42
TÜRKYE 266 3,65 2,53
Kaynak: IEA Key World Energy Statistics, 2012
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 225

CO 2 emisyonlar son birkaç yl içinde ekonomik kriz ile paralel bir geliim
göstermektedir. Bu çerçevede, 2008 ylnda dünya toplam 29 381 Milyon Ton olan
enerji kaynakl CO 2 emisyonlar, 2009 ylnda 28 999 Milyon Ton’a dümü ve 2010
ylnda ise tekrar yükselerek 30 326 Milyon Ton’a ulamtr. OECD toplam CO 2
deerleri de ayn ekilde, 2009 ylnda düü göstermi, ancak 2010 ylnda
yükselmitir. Türkiye verilerinde de benzer bir durum görülmekte olup, 2008 ylnda
264 Milyon Ton olan enerji kaynakl CO 2 2009 ylnda 256 Milyon Ton olmu ve 2010
ylnda da 266 Milyon Ton’a yükselmitir.
10.3.7. Avrupa Birlii (AB) Sera Gazlar Emisyonlar
27 AB ülkesinin toplam sera gaz emisyonlarnn 1990-2010 yllar arasndaki geliimi
ekil 10.4’de verilmektedir. AB-27 sera gaz emisyonlar 1990-2010 arasnda %15,4
(862 Milyon Ton CO 2 -edeer) azalmtr. Bu emisyon deeri 1990 yl emisyon
deerinin oldukça altndadr. Buna karlk 2009-2010 arasnda ise sera gazlar %2,4
(111 Milyon Ton CO 2 -edeer) artmtr.
Emisyon deerlerinde arazi kullanm, arazi kullanm deiiklii ve ormanlar
(LULUCF) hariçtir.
ndeks (baz yl = 100 olarak kabul edilmektedir.)
ekil 10.4.1990-2010 Yllar Arasnda AB-27 Sera Gaz Emisyonlar (Arazi
Kullanm, Arazi Kullanm Deiiklii ve Ormanclk (LULUCF) Hariç)
Kaynak: Annual European Union Greenhouse Gas Inventory 1990-2010 and Inventory Report 2012,
Submission to the UNFCCC Secretariat-European Environment Agency
ekil 10.5’de de görüldüü gibi, 2010 yl AB-15 ülkelerinin emisyonlar (arazi
kullanm, arazi kullanm deiiklii ve ormanlar (LULUCF)) 1990 ylna göre %10,6
düü göstermitir. Bu azal 452 Mt CO 2 -edeerine karlk gelmektedir. Ancak,
buna karlk, emisyonlar 2009-2010 arasnda, bir yl içinde %2,1 (78,5 CO 2 -
226
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

edeeri) artmtr. Ayrca, AB-27 ülkelerinin emisyonlarndaki toplam emisyon
azal %15,4 ile AB-15 ülkelerinin emisyon azalndan yüksek olmas da dikkat
çeken bir husustur.
Bilindii üzere, AB-15 ülkelerinin Kyoto Protokolü çerçevesinde birinci dönem (2008-
2012) için emisyon azaltma hedefi %8’dir. Emisyonlar, 2009-2010 aras arta
ramen, daha imdiden, 2009 ylndan beri hedefin altndadr.
ndeks (baz yl = 100 olarak kabul edilmektedir.)
Sera Gaz Emisyonlar Kyoto Hedefi, 2008-2012
ekil 10.5. AB-15, 1990-2010 Sera Gazlarnn 2008-2012 Hedefi ile
Karlatrlmas (Arazi Kullanm, Arazi Kullanm Deiiklii ve Ormanclk
(LULUCF) Hariç)
Kaynak: Annual European Union Greenhouse Gas Inventory 1990-2010 and Inventory Report 2012,
Submission to the UNFCCC Secretariat-European Environment Agency
Yukarda da belirtildii gibi, hem AB-27 hem de AB-15 üyelerinin emisyonlarnda
2008-2009 aras bir azalma, buna karlk 2009-2010 arasnda bir art görülmesinin
nedeni ekonomik krizden dolay, 2008 ylnda yaanan resesyon, daha sonra 2009-
2010 aras ekonominin biraz toparlamas olarak gösterilebilir (GHG Inventory
Analysis, Why did Greenhouse Gas Emissions Increase in the EU in 2010? EEA
Analysis in Brief, EU 2012).
10.3.8. Sera Gazlar Azaltlmasna Yönelik Yöntemler ve Teknolojiler
10.3.8.1 Genel Yöntemler ve Teknolojiler
Sera gazlarnn çok büyük bir bölümünün enerji kaynakl olmas nedeniyle enerjiye
yönelik alanlarda alnacak önlemler önem arz etmektedir. Enerji alannda sera
gazlarnn azaltlmas için enerji politikalarnda baz deiikliklerin yaplmas,
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 227

teknolojik gelimelerin takip edilmesi ve uygulanabilmesi amacyla gerekli admlarn
atlmas gerekmektedir.
Enerji kaynakl sera gazlarnn, özellikle CO 2 emisyonlarnn azaltlmasnda en önemli
ve en etkin yöntem enerji üreten ve tüketen sektörlerde enerji verimliliinin
artrlmasdr. Özellikle, enerji tüketiminde talep tarafl enerji verimliliinin artrlmas
en maliyet-etkin (cost-effective) yöntemdir. Verimliliin artrlmas kazan-kazan
yöntemi olup, dünyada da sera gazlar azatlm yöntemleri içinde birinci sray
almaktadr (IEA Energy Technology Perspectives, IEA-2010).
Sera gazlarnn arasnda en yüksek deerlere sahip olmas nedeniyle, CO 2
emisyonlarnn azaltlmas toplam sera gaz emisyonlarnn azaltlmasnda önemli bir
rol oynamaktadr. Bata CO 2 olmak üzere, sera gazlarnn azaltlmas için fosil
yaktlarn kullanmnn azaltlmas, buna karlk, rüzgar, güne, jeotermal,
biyokütle/biyoyakt vb. yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn artrlmas dier
bir yöntemdir. Termik elektrik üretiminde, özellikle kömüre dayal santrallarda, yüksek
verimli ve gelimi teknolojilerin uygulanmas elektrik sektöründen kaynaklanan CO 2
emisyonlarnn azaltlmasna önemli katk yapabilmektedir. Son yllarda gelitirilen
karbon tutma ve depolama gelecein teknolojisi olarak düünülmektedir. Bu teknoloji
bir sonraki bölümde (9.3.8.2) ele alnmaktadr.
10.3.8.2. Karbon Tutma ve Depolama (KTD) (Carbon Capture and Storage-CCS)
Fosil yaktlara dayal termik santralarda, gelimi ve yüksek verimli teknolojilerin
uygulanmas ile, santral verimliliine bal olarak, emisyon azaltm
salanabilmektedir. Ancak bu azaltma snrl düzeyde kalmaktadr. CO 2 ’in
atmosferdeki birikiminin stabilize edilebilmesi için mevcut CO 2 azaltma yöntemlerinin
yeterli olmad ve daha etkin teknolojilerin gelitirilmesi gerekli olmutur.
Bu çerçevede, son on yllarda karbon tutma ve depolama (KTD) teknolojisi üzerinde
çalmalar yaplmaktadr. Bu yöntem, fosil yaktlara dayal termik santrallarda oluan
CO 2 gaznn ayrlarak, depolama yerine kadar iletilmesi ve uygun bir jeolojik
formasyona depolanmasdr.
KTD teknolojisi; balca üç bileenden oluan bir teknolojiler bütünüdür. Her bileen
de kendi içinde baz prosesleri, ilemleri, teknik hususlar kapsamaktadr. Bu
nedenle, KTD teknolojisi oldukça karmak bir yapya sahiptir. Söz konusu üç önemli
teknolojik bileen aada yer almaktadr.
‣ Tesiste oluan CO 2 ’in tutulmas (karbon tutma),
‣ CO 2 ’in depolanacak alana tanmas (tama),
‣ CO 2 ’in güvenli bir ekilde depolanmas (depolama),
KARBON TUTMA:
Karbonun tutulmas baca gazndan CO 2 ’in ayrlmas, sktrlmas, kurutulmas,
tanmaya ve depolanmaya hazr hale getirilmesi ilemlerini kapsar. Elektrik
sektöründe, karbon tutuma için aadaki yöntemler gelitirilmitir.
228
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

‣ Yanma sonras (Post-combustion)
Santralda (konvansiyonel, süperkritik, v.b. santrallar) baca gaznda kirletici
emisyonlar (SO 2 , NO X , PM) en aza indirildikten sonra CO 2 tutma prosesine geçilir.
Tutma prosesi solvent ile, sorbent ile veya membran ile yaplmaktadr.
‣ Yanma öncesi (Pre-combustion)
Söz konusu bu proses entegre gazlatrma kombine çevrim (Integrated gasification
combined cycle-IGCC) santrallarnda kullanlmaya uygundur. Birinci aamada
kömürün gazlatrlmas ile sentez gaz (synthesis gas- CO + H 2 ) oluur. Sentez gaz
içindeki kirletici emisyonlardan temizlenir. Temizlenen sentez gaz çevrim
reaktöründe, CO 2 + H 2 karmna dönütürülür. Oluan CO 2 sktrlr, kurutulur ve
tanmaya depolanmaya hazr hale getirilir. H 2 ise elektrik üretmek üzere kombine
çevrime gönderilir. Bu yöntemde SO 2 , NO X , PM gibi kirletici emisyonlarn yanma
öncesinde temizlenmesi nedeniyle, baca gaz artma için ilave önlem/tesis gerekmez.
‣ Oksi-yakt yakma (Oxy-fuel combustion)
Yaktn yaklmasnda hava yerine oksijen kullanlr. Bu nedenle, hava ayrtrma
ünitesi bulunmaktadr. Baca gazndan su buhar ve kirletici emisyonlarayrlr. Geride
kalan CO 2 sktrlarak depolanmaya hazr hale getirilir.
KARBONUN TAINMASI:
Sktrlm ve nemi alnm CO 2 iki türlü tanmaktadr.
‣ Borularla tama (tercih edilen yöntem)
‣ Tankerler ile tama (LNG tamas gibi)
Tanacak mesafe, miktar, tama yöntemi maliyeti etkileyen hususlardr.
KARBONUN DEPOLANMASI:
Depolama yöntemleri aada verilmektedir.
‣ Petrol kuyularnda üretim verimini artrma (Enhanced oil recovery-EOR)
(Bu yöntem uzun yllardr Türkiye dahil tüm dünyada petrol üretiminde
uygulanmaktadr.)
‣ Doalgaz kuyularnda üretim verimini artrma (Enhanced gas recovery-EGR)
‣ Tükenmi petrol ve doalgaz kuyular
‣ Tuz oluumlarna depolama
‣ Kömür yataklarnda metan çknn artrlmas (Enhanced Coal Bed Methane
Recovery – ECBM)
‣ Okyanuslara depolama
KTD aamalarna ilikin olarak iletmede olan baz projeler bulunmakla birlikte bunlar
hem saysal olarak azdr, hem de küçük ölçeklidir. Bu çerçevede, elektrik üretiminde
henüz büyük ölçekli (1 Mt’dan fazla CO 2 azaltm salayan) KTD teknolojisine sahip
bir tesis bulunmamaktadr. Küresel snmann snrlandrlmas için gerekli olan
emisyon azaltmnn yaklak 1/5’ini salamak üzere, IEA analistlerince 2050’lerde
KTD teknolojisinin önemli bir rol oynayaca belirtilerek, 2020’ye kadar 100, 2050’ye
kadar ise 3000 KTD projesinin uygulanmas önerilmektedir (Technology Road Maps:
Caron Capture and Storage, IEA, 2009).
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 229

KTD CO 2 azaltmada yüksek maliyetli bir seçenek olup, ksa dönemde de öyle olmaya
devam edecektir. Bu yöntem, özellikle karbon tutma, tama ve depolama
aamalarn birletiren tam ölçekli bir proje açsndan, olgunlamam bir teknolojidir.
Karbon fiyatlar KTD maliyetlerinin oldukça altndadr ( www.iea.org ).
KTD günümüzde olgunlam bir teknoloji deildir ve hala çözümlenmesi gereken
baz sorunlar vardr. Bu sorunlardan bazlar aada yer almaktadr.
‣ ç elektrik tüketiminin artmas ile santral verimlilii düer.
‣ KTD’nin her aamasndan gelen maliyet santral maliyetine eklenmektedir. Bu
nedenle maliyet ar yüksek olup, maliyetlerin dümesi uzun zaman alacaktr.
‣ Depolama konusunda szdrmazlk, ölçüm ve izleme önemlidir. Henüz uzun yllar
güvenli bir ekilde depolanabilecei konusu risk tamaktadr.
‣ Karbon tutma, tama, depolama yerlerinin farkl olmas mülkiyet haklar
açsndan sorun yaratr.
‣ KTD’nin farkl aamalarndaki yetki ve sorumluluklar arasndaki snrlarn iyi
çizilmesi ve bu konuda hukuki düzenlemelerin yaplmas gerekir. Aksi takdirde
anlamazlklarn yaanmas söz konusudur.
10.3.9. Dünya’daki Kyoto Protokolü 2012 Sonras Çalmalar
Kyoto Protokolü’nün ilk uygulama dönemi 2008 - 2012 yllarn kapsamakta olup, bu
yl sonunda bu dönem bitecektir. Daha ilk dönem balamadan 2012 sonrasnn
ekillenmesi için çalmalara balanm olmakla birlikte, 2006 ylnda Nairobi’de
gerçekletirilen 12. Taraflar Konferans (COP-12) ve Kyoto Protokolü 2. Taraflar
Bulumas (COP/MOP2) srasnda Protokol’ün 2012 sonrasnda nasl ilerleyeceine
dair tartmalar resmen balamtr. Daha sonraki Taraflar Konferanslar aada yer
almaktadr.
‣ COP-13+ COP/MOP3, Endonezya-Bali, 12-14 Aralk 2007
Beklenildii kadar önemli ve somut kararlar alnamamtr. Müzakerelerin ana
temasn 2012 sonras önlemleri oluturmutur. Müzakerelerin ana temasn 2012
sonras önlemleri oluturmutur. “Bali Eylem Plan” (Bali Action Plan) bu konferansta
ortaya çkan önemli bir belgedir.
‣ COP-14+ COP/MOP4, Polonya-Poznan, 1 –12 Aralk, 2008
Konferans çok sönük geçmi olup, 2012 sonrasnn ekillenmesinin 2009 yl sonuna
kadar tamamlanmas hedeflenmi ve kararlar Kopenhag’a (COP-15) braklmtr.
‣ COP-15+ COP/MOP5, Danimarka-Kopenhag, 7 –18 Aralk, 2009
COP-15 de hayal krkl yaratm ve konferanstan beklenen sonuçlar çkmamtr.
ki hafta boyunca süren youn toplantlar ve müzakereler sonucunda, 2012
sonrasnn ekillenmesine, saysal hedeflerin belirlenmesine ve ilgili bir anlama
metninin ortaya çkmasna yönelik beklentiler sonuçsuz kalmtr. Görümeler daha
çok siyasi zeminde yürümü olup, sonunda 19 Aralk’a kalan Genel Kurul
Oturumunda Kopenhag Mutabakat (Kopenhagen Accord) altnda siyasi bir niyet
niteliindeki hukuki balaycl olmayan bir belge ortaya çkmtr.
230
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

‣ COP-16+ COP/MOP6, Meksika-Cancun, 29 Kasm –10 Aralk, 2010
Daha önceki konferanslarda yaanan anlamazlklara ve ABD, Çin, Japonya
arasndaki fikir ayrlklarna karlk, birçok ülkenin katld bir mutabakat metni
ortaya çkm ve 193 ülke tarafndan bu metin imzalanmtr. Ayrca, gelimekte olan
ve az gelimi ülkelerin sera gazlarnn azaltlmas ve iklim deiikliine adaptasyonu
için desteklenmesi amacyla “Yeil klim Fonu”nun çerçevesi oluturulmutur. Fonun
ilk üç ylnn Dünya Bankas denetiminde çalmas planlanmaktadr.
‣ COP-17+ COP/MOP7, Güney Afrika-Durban, 28 Kasm –9 Aralk, 2011
COP-17’de, 2012 sonrasnda gelimi ülkelerin sera gazlarn azaltma ve teknolojikmali
yükümlülüklerini belirlemek ve Yeil klim Fonu’nun uygulanmasnn salanmas
Konferansn önemli amac olmutur. Konferans boyunca, hatta konferansn biti tarihi
olan 9 Aralk gece yarsna kadar ülkeler uzlamaya varamamlar, Ancak, bir sonraki
gün Birlemi Milletler yetkililerince belirli konularda uzlamaya varlabildii ve baz
kararlar alnd açklanmtr. Gelimi ülkelerce Kyoto Protokolünün 01.01.2013
tarihinde balamas konusunda uzlamaya varld.
COP-17’nin balca çkts “Gelitirilmi Eylem için Durban Platformu (Durban for
Enhanced Action) olup. Bu çerçevede 2015’e kadar yeni yasal ve evrensel bir
anlamann görüülmesi ve bu anlamann 2020 ylna kadar yürürlükte olmas
öngörülmektedir. Bu ilerin yürütülmesi için bir Ad-hoc çalma grubu kurulmutur.
Durban’da hükümetler tarafndan Kyoto Protokolünün 2013 ylna, ikinci taahhüt
dönemine aktarlmas karar alnmtr.
Konferansn baarl olmamasna karlk, Yeil klim Fonu’na sürekli bir mali kaynak
salanmas için özel bir çalma program üzerinde uzlalmtr. Ayrca, Temiz
Kalknma Mekanizmas projeleri için ilemler ve klavuzlar kabul edilmitir. Düük
karbon teknolojilerine geçilerini destekleyecek Teknoloji Mekanizmasnn
oluturulmas, Uyum (Adaptasyon) Komitesinin kurulmas, hedef ve yükümlülüklerin
yerine getirilmesine yardmc olmak üzere Piyasa temelli bir mekanizmann
oluturulmas üzerine uzlalan dier baz önemli konulardr.
Bir sonraki taraflar konferans (COP-18) 28 Kasm - 9 Aralk 2012 tarihinde Katar’da
yaplacaktr.
10.3.10. Türkiye’deki Çalmalar
Türkiye iklim deiiklii ile ilgili olarak yaklak 1990 ylndan bu yana çalmalar
yapmaktadr. Ancak, Türkiye’nin klim Deiiklii Çerçeve Sözlemesine taraf
olmasndan bu yana çalmalar hzlanm ve uluslararas platformlarda daha etkin
olmaya balamtr. Özellikle, Çevre ve ehircilik Bakanl (Eski adyla Çevre ve
Orman Bakanl) koordinasyonunda ve Birlemi Milletler Kalknma Program
(UNDP) destei ile önemli çalmalar yürütülmektedir. Bu çalmalardan bazlar
tamamlanm, bazlar ise devam etmektedir. Bu çalmalardan önemli olan bazlar
aada verilmektedir.
‣ Ulusal klim Deiiklii Stratejisi (Mays 2010 tarihinde tamamlanmtr.)
‣ Ulusal klim Deiiklii Eylem Plan (Mays 2011 tarihinde tamamlanmtr.)
‣ klim Deiiklii ile Mücadele için Kapasitelerin Artrlmas Projesi (Aralk 2010
tarihinde tamamlanmtr.)
‣ Türkiye’nin klim Deiikliine Uyum Kapasitesinin Artrlmas Projesi
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 231

‣ “kinci Ulusal Bildirim”in hazrlanmas (klim Deiiklii Çerçeve Sözlemei gerei
Birlemi Milletlere sunulmak üzere)
Ayrca, Sözleme gerei her yl Ulusal Emisyon Envanteri hazrlanarak Birlemi
Milletlere sunulmaktadr.
klim deiiklii ülkemizin çevre mevzuatnda pek yer almamakla birlikte, Sözlemeye
taraf olunmasndan sonra baz admlar atlmaya balanmtr. Bu çerçevede, Sera
gaz azaltan projelerin ve gönüllü emisyon ticaretine katlan projelere yönelik olarak
hazrlanan “Sera Gaz Emisyon Azaltm Salayan Projelere likin Sicil lemleri
Teblii” 07.08. 2010 tarih ve 27665 sayl Resmi Gazete’de yaymlanarak yürürlüe
girmi olup, daha sonra, Tebli’de 22.10.2011 tarihinde deiiklik yaplm ve 28092
sayl Resmi Gazete’de yaymlanmtr. Ayrca, bu konudaki ilk yönetmelik olan Sera
Gaz Emisyonlarnn Takibi Hakknda Yönetmelik 25.04.2012 tarihinde ve 28274
No’lu resmi gazetede yaymlanmtr.
Kaynaklar
1. www.cevresehircilik.gov.tr
2. DEK-TMK Temiz Kömür Teknolojileri Çalma Grubu Raporu,2009
3. www.unfccc.int
4. Caring for Climate-A Guide to the Climate Change Convention and Kyoto
Protocol, UNFCCC, 2006
5. DEK-TMK klim Deiiklii ve Enerji Sektörü Raporu, 2008
6. A Policy Strategy for Carbon Capture and Storage, IEA Information paper, 2012,
7. Sera Gaz Emisyon Envanteri, 2012, TÜK
8. www.iea.org
9. IEA, Key World Energy Statistics 2012
10. IEA Presentation in Workshop on Carbon Capture and Storage, Oslo-Norway,
21-22/06/2007
11. klim Deiiklii Sorununda Teknolojik Araylar, Karbon Tutma ve Depolama
(Carbon Capture and Storage-CCS), S.TÜZÜNER, DEK-TMK 11. Enerji Kongresi
21-23 Ekim 2009, zmir
12. Durban klim Deiiklii Konferans’nn Sonuçlar, Prof. Dr. Murat TÜRKE,
EKOHABER klim Deiiklii
232
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

11. ENERJİ VERİMLİLİĞİ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 233

234
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

11. ENERJ VERMLL
Türkiye enerji konusunda gittikçe artan ve önem arz eden bir taleple kar karyadr.
Son 20 ylda enerji tüketimi ylda ortalama %4 civarnda bir oranla ile sürekli olarak
artmtr. 2008 ylnn son çeyrei ve 2009 yl boyunca süren ekonomik kriz, mevcut
talebin azalmasna neden olmutur. Bununla birlikte 2010 ile birlikte birincil enerji
tüketimi artmaya devam etmi ve 2011ylnda birincil enerji tüketimi 114 milyon TEP
olarak gerçeklemi olup, bu rakam Türkiye’yi dünyada en fazla enerji tüketen 25
ülkeden biri haline getirmitir.
Türkiye’de hzl ekonomik büyüme, sanayileme ve sabit nüfus artyla ülkenin fosil
yakta bal olarak artan enerji ihtiyac nedeniyle, emisyon art oranlarnn yükselmesi
kaçnlmazdr. 1990-2010 yllarnda CO 2 edeeri toplam sera gaz emisyonu 187.03
milyon tondan 2010 ylnda 401.9 milyon tona yükselmitir. CO 2 edeeri olarak 2010
yl seragaz emisyonlarnda en büyük pay %71 ile enerji kaynakl emisyonlar
oluturmutur.
Enerji verimlilii gerek enerji tüketimindeki artan talebin karlanmas ve gerekse
seragaz emisyonlarnn azaltlmasndaki en önemli ve maliyet etkin önlem ve giriimdir.
Enerji verimlilii ile enerji tüketimi azalmaktadr, ancak bunun enerji fiyatlarndaki yüksek
art nedeniyle veya kriz nedeniyle enerji tüketimdeki azalma ile ayr tutulmas gereklidir.
Çünki bu sürdürülebilir deildir. artlar deitiinde tekrar eski durumuna gelecektir ve
ekonominin verimlilii üzerinde etkisi yoktur ve hatta olumsuzdur. 2008 de balayan
ekonomik kriz bunu göstermitir. Sanayi üretimi dütüü için enerji tüketimimizde bir
düü olmu ancak 2010 ile birlikte enerji talebi tekrar ayn hzla arta devam etmitir.
Ekonomistler için enerji verimlilii; bir birim katma deer yaratmak için harcanan enerji
anlamna gelmektedir ve “Enerji Younluu” olarak adlandrlmaktadr. Genel olarak
bakldnda enerji younluu, güvenilir bir gösterge olarak deerlendirilmekle birlikte,
kayt d ekonomi orannn yüksek olduu ve yakt tüketimlerinin izlenmesinde güçlükler
bulunan ülkelerde kyaslamalar yaplrken deerlendirmelere ihtiyatl yaklalmaldr.
Enerji Younluu, ekonomi ve sanayideki yapsal deiiklikler, enerji tüketim yapsndaki
deiimler, nihai kullanclarn kullandklar ekipman ile sanayi ve bina sektöründe
uygulanan verimlilik önlemlerinden etkilenmektedir. Birincil enerji tüketiminin GSYH’ya
oranlanmas sonucu hesaplanan younluk, birincil enerji younluu, nihai enerji
tüketiminin GSYH’ya oranlanmas sonucu hesaplanan younluk ise nihai enerji
younluu olarak adlandrlmaktadr. Nihai sektörlerin verimlilik kyaslanmasnn nihai
enerji younluu ile yaplmas gereklidir. Enerji younluu en yaygn kullanlan enerji
verimlilii kyaslama göstergesi olarak gerek teknolojik deiimlerle ve gerekse yönetim
ve davran deiiklii ile olsun tüm faaliyetlerin etkisini içerisinde barndrmaktadr. Bu
nedenle enerji younluunu düürmek için etkin enerji verimlilii politikalar sadece
teknolojiye veya davran deiikliine deil, bunlarn kombinasyonunu öngörmelidir.
Geçtiimiz dönemde gelimi ülke ekonomilerinin enerji younluklar bütün sektörlerin
ortak çabalaryla azaltlmtr. Örnein 1990-2004 yllar arasnda, bütün AB alannda
enerji verimlilii endeksi dümü olup, bu durum %14 orannda artan enerji verimliliini
göstermektedir. Bütün sektörler deien enerji younluklaryla bu sonuca katkda
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 235

ulunmutur; söz konusu iyiletirmeye sunulan katklarda konutlarn pay %10, ulamn
pay %11 ve sanayinin pay ise %20 düzeyindedir. 1
Dünyada tüm ülkelerde ayn dönemde ayn düzeyde birincil enerji younluu iyilemesi
salanamamtr.Ülkelerin ekonomilerindeki gelimelere ve uygulanan politikalara
paralel olarak farkl gelimeler kaydedilmitir. Önemli bir enerji üreticisi olan Suudi
Arabistan dnda ülkelerin tamam, baz dönemlerde art gösterse de, 1990-2008
döneminde genellikle birincil enerji younluunda azalan bir trend izlemitir. ekil
11.1’de de görülecei üzere; Türkiye bu dönemde ortalama olarak birincil enerji
younluunda küçük de olsa bir azalma salamakla birlikte en önemli baar 2001- 2004
arasnda % 3’e yakn bir azalma ile, Dünyada Rusya’dan sonra en iyi performans
gösteren ülkelerden birisi olmutur. Bu dönemde sanayi kurulularnda yürütülen yaygn
etüt ve eitim çalmalar ile binalarda s yaltm için çkarlan yeni yönetmeliin bu
sonuçta etkili olduu düünülmektedir.
ekil 11.1. Baz Ülkelerde 1990-2008 Yllar Arasndaki Dönemlerde Birincil Enerji
Younluu Deiimi
Kaynak: World Energy Council 2010-Energy Efficiency: A Recipe for Success
Türkiye, birincil enerji younluu açsndan, gelimi ülkelerle kyaslamasnda; “enerji
youn” ekonomilerden birisi olarak deerlendirilebilir. 2009 yl OECD ortalamas olan
0.18 TEP/1000 dolar Gayrisafi Yurtiçi Hâsla ile karlatrldnda, Türkiye’de 0.27
deeriyle, 1000 dolar GSYH üretmek için daha fazla enerji harcanmaktadr (2000 yl
ABD dolar sabit deeri ile). Birincil enerji younluu AB’nin ortalama deerleriyle de
mukayese edildiinde oldukça yüksektir; 2007 ylnda Türkiye’nin enerji younluu Euro
baznda 250 KEP/1000 € iken, AB (27)’nin ortalama deeri 169’dur.
Dier taraftan, nihai kullanm enerji verimliliinin daha net olarak karlatrlabilmesi
için, mukayesenin GSYH Satn Alma Gücü Paritesi (SAGP) baz ile nihai enerji tüketim
rakamlar arasnda yaplmas gerekmektedir. ekil 11.2.’de gösterildii üzere, 2008 yl
için Türkiye enerji tüketiminin enerji younluu, 3 misli kii ba milli gelire sahip gelimi
ülkelerden, SAGP kyaslamas ile hâlâ %30 daha yüksektir.
1 ODYSSEE veri taban.
236
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

ekil 11.2. Satn Alma Gücü Paritesine (€ baznda) göre Nihai Enerji Tüketim
Younluu Kyaslamas
Kaynak: World Energy Council 2010-Energy Efficiency: A Recipe for Success
Aslnda Türkiye’nin hem milli gelirinde hem de nihai enerji younluunda 1990-2008
arasnda bir iyileme görülmütür, ancak dier birçok ülke ile kyaslandnda gösterilen
gelime enerji younluu açsndan çok kayda deer deildir (ekil 11.2). Bu durum,
milli geliri attrrken enerji verimlilii iyiletirmeleri için önemli bir potansiyelin varln
göstermektedir.
Sonuç olarak yukardaki grafiklerlerden yaplabilecek yorumlar özetle aadaki gibidir;
‣ Enerji younluunda geçtiimiz yllarda dier gelimi ülkelere kyasla önemli bir
düme trendi yakalanamtr.
‣ Türkiye nin mevcut enerji younluunu düürmek için önemli bir potansiyel
mevcuttur.
‣ GSYH ve kii bana enerji tüketiminin büyüme potansiyeli vardr ve kaçnlmazdr.
Bunun düen enerji younluu ile birlikte salanmas gerekmektedir.
Türkiye’deki enerji politikasna yönelik olarak son yllarda çeitli politika dokümanlar
yaynlanmtr. Bu belgelerde, enerji sorunun çözümü için; özelletirmenin
tamamlanmas, piyasa ileyiinin iyiletirilmesi, nükleer güç santral yapmna
balanmas, doal gaza ar bamll azaltmak üzere yerli ve yenilenebilir kaynaklara
hz verilmesi, Türkiye’nin petrol, doal gaz, elektrik kaynaklarnn uluslararas pazarlara
ulatrlmasnda transit güzergah ve terminal ülke olmas hedefleri arlkl olarak yer
almaktadr.
2007 ylnda yürürlüe giren Enerji Verimlilii Kanunu ve ardndan yaynlanan
yönetmelikler ile, enerji verimlilii hizmetlerinin yaygnlatrlmas için yetkilendirmeler,
eitim ve bilinçlendirme faaliyetleri, KOB’ler ve sanayi kurulular ile snrl bir hibe
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 237

program gibi konularda baar elde edilmi olmasna ramen, hâlâ enerji verimlilii
üzerinde daha etkili stratejiler gelitirmeye ve admlar atmaya ihtiyaç duyulmaktadr.
Kurumsal tarafta, EV , RE ile ilgili faaliyetleri yerine getirmekte olan farkl kurumlar ve
ilgili mevzuat arasnda ulusal düzeydeki koordinasyon yetersizdir.
Enerji sektörü politika belgelerinde oldukça tali bir ekilde yer alan enerji verimlilii
hedeflerini detaylandrmak üzere Enerji Verimlilii Stratejisi, yeniden ele alnarak
hazrlanm ve 25 ubat 2012 tarihinde YPK tarafndan onaylanm ve yürürlüe
girmitir
Bu belge EV stratejisi ile 2012-2023 döneminde enerji verimliliinin etkinletirilmesi için,
hedeflerle desteklenmi bir politika setinin ortaya konmas, belirlenen hedeflere ulamak
için yaplmas zorunlu eylemlerin ve bu eylemlerin yerine getirilmesinden sorumlu
kurulularn tanmlanmas yoluyla; kamu kesimi, özel sektör ve sivil toplum kurulularnn
katlmc bir yaklamla ve ibirlii çerçevesinde hareket etmesinin salanmas aada
belirtilen stratejik amaçlarla ortaya konmutur.
‣ Sanayi ve hizmetler sektörlerinde enerji younluunu ve enerji kayplarn azaltmak
‣ Binalarn enerji taleplerini ve karbon emisyonlarn azaltmak; yenilenebilir enerji
kaynaklar kullanan sürdürülebilir çevre dostu binalar yaygnlatrmak
‣ Enerji verimli ürünlerin piyasa dönüümünü salamak
‣ Elektrik üretim, iletim ve datmnda verimlilii artrmak; enerji kayplarn ve zararl
çevre emisyonlarn azaltmak
‣ Motorlu tatlarn birim fosil yakt tüketimini azaltmak, yük ve yolcu tamaclnda
demiryollarnn ve ehir içinde toplu tamann payn artrmak ve ehir içi ulamda
gereksiz yakt sarfiyatn önlemek ve çevreye zararl emisyonlar düürmek
‣ Kamu kurulularnda enerjiyi etkin ve verimli kullanmak
‣ Kurumsal yaplar, kapasiteleri ve ibirliklerini güçlendirmek, ileri teknoloji kullanmn
ve bilinçlendirme etkinliklerini artrmak ve kamu dnda finansman ortamlar
oluturmak
Önümüzdeki dönemde bu amaçlar dorultusunda uygulanacak onlarca eylemler
sonucunda Türkiye’nin enerji younluunda azalma ile görülebilecek enerji verimlilii
artnn yaanmas beklenmektedir.
238
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

TÜRKİYE 12. ENERJİ KONGRESİ
SONUÇ BİLDİRGESİ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 239

240
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

WORLD ENERGY COUNCIL
DÜNYA ENERJİ KONSEYİ
TÜRK MİLLİ KOMİTESİ
TÜRKYE 12. ENERJ KONGRES SONUÇ BLDRGES
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi tarafndan düzenlenen Türkiye 12. Enerji
Kongresi ve Enerji Sergisi 14-16 Kasm 2012 tarihleri arasnda ODTÜ Kültür ve
Kongre Merkezi’nde gerçekletirilmitir. Kongre’ye 620 kii katlmtr.
Ana Temas “Türkiye’nin Artan Enerji htiyacnda Seçenekler ve Yatrmlar” olan
Kongre'de 56 bildiri sunulmu ,“Bölgemizde Meydana Gelen Ekonomik, Sosyal ve
Siyasi Gelimelerin Doal Gaz ve Petrol Arz Güvenliine Etkileri” ve “Gelecein
Enerji Liderlerinin Görüleri” balkl iki panel yaplmtr.
EÜA Genel Müdürü sayn Halil Al “Türkiye Elektrik Sektörünün Bugünü ve
Gelecei” konusunda bir çarl konuma yapmtr.
Kongre katlmclar bu etkinliklere paralel olarak düzenlenen “Enerji Sergisi”nde
çeitli enerji üreticisi, imalatçs ve mühendislik kuruluunu tanma ve müzakere
imkann bulmulardr.
Kongre'nin kapan oturumunda , önce delegelereden sayn Çetin Gül bir balama
dinletisi sunmu, daha sonra Kongre Sonuç Bildirgesi okunmutur.
Kongre oturumlarnda sunulan bildirilerden çkartlabilecek sonuçlar öyle
özetlenebilir:
ELEKTRK SEKTÖRÜ
2006 ylndan itibaren Türkiye’de uygulanmakta olan DUY mekanizmalar, hedef
piyasa yaps ve PMUM’nin bir piyasa iletmecisi olarak gelimesi konular
dorultusunda bamsz bir Elektrik Borsas kurulmas gereklilii ortaya çkmtr.
Etkin enerji ticareti ortamn oluturma ve buna bal olarak elektrik üretimi yatrm
karar verilmesini etkilemede elektrik borsasnda referans elektrik fiyat salanmas
önemli bir konudur.
Elektrik enerjisinde tüketilen güçlerin hzla artmas, kullanm güç talebini
büyütmütür. Artan güç deerlerini karlamak için nominal gerilim seviyeleri
yukarlara çekilmitir. Yllardr kullanlan elektrik yaltm malzemeleri, isteklere ve
deien çevre anlaylarna, insan emniyeti ihtiyaçlarna cevap vermemeye
balamtr. Silikon Kauçuk ve Kompozit Malzemelerin bir araya getirilmesi ile elde
edilebilen ve son 30 yldr iletmede denenen yeni nesil "Silikon Kompozit zolatörler"
(polimer izolatör), teknik, ekonomik, tedarik, salk ve çevre korunmas yönünden
porselene rakip olacak özelliklere sahiptir. Ülkemizde de polimer izolatörler üzerinde
ARGE çalmalar yürütülmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 241 1

Türkiye’de yaanan elektrik sektörü reformu, rekabetin esas olduu serbestlemi bir
piyasa yaps öngörmektedir. Elektrik piyasasnn manipülasyona açk olmas
reformdan beklenen faydalar snrlandrabilir. Rekabetçi bir yap hedefiyle reform
süreci içerisinde olan Türkiye elektrik üretim ve toptan sat piyasalar bakmndan
ortaya çkmas muhtemel pazar gücü temelli manipülatif hareketler ve
manipülasyona müdahale hususuna ilikin bir öngörü yaplmas yararl
olacaktr.Türkiye enerji piyasalar için bu hususta Rekabet Kurumunun rolü
irdelenmelidir.
Türkiye’de uygulanan Serbest Piyasa Modelinde elektrik tarifelerinin 31.12.2012
tarihinden itibaren maliyet esasl olmas prensip olarak kabul edilmitir. Ancak üretim
ve datm sistemimizde halen kamu arlnn devam etmesi nedeni ile tam
rekabetin salanamamas yüzünden sistemin maliyet esasl tarife uygulamasna
hazr olmad görülmektedir. Maliyet esasl tarife uygulamasndan doacak arz
güvenilirliinin salanamamas nedeniyle ve pahallaacak elektrik fiyatlarnn
ekonomiye olumsuz etkisini önlemek için ulusal tarife ile elektrik satn öngören bir
geçi dönemi yararl olacaktr.
Son yllarda elektrik enerjisi üretim, iletim ve datm yatrm ve hizmetlerinin
özellemesi, enerji alm ve satmlarnn gerçek zamanl olmas zorunluluunu
getirmitir. Akll elektrik ebekelerinin yaratlmas, Ölçü Transformatörleri gibi akll
teçhizat üretimini de zorunlu klmtr. Ölçü transformatörleri enerji satan ve alan için
terazi görevini yapmaktadr. En aklc cihaz tasarm ve imalat, kullanc ve
imalatçlarn egüdümlü davranmalar sonunda elde edilir. Enerji sektörüne
yaplacak her türlü yatrm, gelien teknolojilere ayak uydurabilmek, dünya
piyasasnda söz sahibi olabilmek ve kesintisiz, kaliteli enerjiye en uygun fiyatla
ulaabilmek için son derece önemlidir.
Enerji sektöründe datm hizmeti ile itigal eden özel sektör yatrmclar, yasa
gerei elektrii sürekli, kaliteli ve ucuz olarak son müteriye ulatrmak amacyla
yatrm yapmakla yükümlüdürler. Yatrmlar gelecekte olmas muhtemel veya mevcut
risklerin azaltlmas/giderilmesi amacyla da yaplmaktadr. Fayda-maliyet analizine
dayanan risklerin yönetilmesi datm irketlerinin yapacaklar yatrmlarda karar
destek mekanizmas içerisinde olmaldr.
Snr ötesi elektrik enerjisi ticareti, dolaysyla uluslararas elektrik entegrasyonlar
enerji güvenlii olgusu kapsamnda dikkate alndnda, oldukça farkl, karmak ve
disiplinler aras niteliklerdeki sorunlarla karlalmakta, net üretici, geçi ülkesi ve net
tüketici kimliiyle üstlenilmesi öngörülen role bal olarak enerji güvenliinin, enerji
arz güvenlii, ekonomik, teknolojik, çevresel, sosyal, kültürel ve askeri olarak
sralanabilecek temel boyutlarnn bütünlük içinde deerlendirilmesini zorunlu
klmaktadr.
Türkiye elektrik piyasas, gerek arz ve talepteki art, gerekse serbestleme ve toptan
sat piyasalarnn geliimi açsndan en hzl büyüyen ve dinamik piyasalardan bir
tanesidir. Gün içi piyasalar, türev piyasalar ve tezgah üstü piyasalar gibi yeni ticaret
imkanlarnn katlmclara sunulmasnn elektrik piyasasna olan ilgiyi daha da
artraca düünülmektedir. Tüm bu piyasalarn salayaca avantajlarn
gerçeklemesi için elektrik piyasasnda etkin bir izleme mekanizmas oluturulmaldr.
Güvenilir ve gelimi bir Enerji Piyasa yapsna sahip olabilmek için piyasann
liberalletirilmesi ve likiditenin artmas gerekir. Likidite artn salamak için
yaplmas gereken ilk çalma, enerji deer zincirini oluturan üretim, iletim ve talep
bilgilerinin effaf bir ekilde paylalmasdr. Enerji piyasasnn effaflamas, tüm
242
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
2

piyasa katlmclarnn yönetmelikler çerçevesinde veya gönüllü olarak piyasaya ait
istatistiki bilgileri paylamas ile mümkün olmaktadr. Bu verilerin paylalmas
sayesinde piyasada oluan arz-talep dengesi , fiyatlar ve dengesizlikler artk tahmin
edilebilir olmakta ve bu sayede, bata yatrmclar olmak üzere tüm piyasa
katlmclar uzun vadeli stratejiler oluturabilmektedirler.
TÜRKYE’DE ENERJ SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI
Enerji sektörünün serbestletirme ve özelletirme ile amaçlanan sonuçlara
ulaabilmek için, piyasalarn daha en batan rekabetçi bir biçimde oluturulmas
öngörülmektedir. Enerji sektöründe rekabetin salanmasnn önündeki yapsal
engellerin banda, sektördeki doal tekel niteliindeki faaliyetlerin, rekabete açk
faaliyetlerle bir arada yürütülmesi gelmektedir. Örnein, elektrik ve doal gaz
piyasalarnda, doal tekel niteliindeki iletim ve datm faaliyetlerinin, rekabete açk
üretim, ithalat, toptan sat ve perakende sat faaliyetlerinden ayrtrlmas
gerekmektedir. Rekabetçi biçimde ileyen bir enerji sektörünün oluturulmasnda
optimal ayrtrma yönteminin hangisi olduu ve nasl uygulanmas gerektii konusu
irdelenmelidir.
Enerji sektöründe risk yönetimi petrol, doal gaz, kömür ve elektrik gibi tüm
emtialarn ticaretinde kritik öneme sahiptir. Enerji piyasas oyuncular özellikle ticaret
sürecinde çok farkl yöntemlerle ele alnmas gereken risklere maruz kalmaktadr.
Enerji ticareti yapan irketler için risklerin yönetimi tüm riskleri ele alan bütünleik bir
yaklamla gerçekletirilmelidir. Bu riskler yönetilirken riske maruz deer, riske maruz
kâr, beklenen zarar, müteri kredibilitesi gibi farkl ölçütler kullanlarak risklerin
ölçülmesi salanmaktadr. Birbiriyle balantl bu yöntem ve kontrol mekanizmalar
Enerji Ticareti ve Risk Yönetimi Sistemi olarak adlandrlan bir bilgi sistemleri
altyapsyla tek elden yönetilmektedir.
Türkiye Enerji Sektörü’nde, uzun yllardan beri ortaya konan politikalar, yabanc
kaynaklardan dorudan/dolayl olarak etkilenerek ortaya konulmutur. Enerji
politikalar üretimden tüketime bir bütündür. Ülke gerçekleri de göz önüne alnmak
artyla, enerji sektörünün gerek stratejik önemi, gerekse kaynaklarn rasyonel
kullanm ve düzenleme, planlama, egüdüm ve denetleme faaliyetlerinin
koordinasyonu açsndan “ Ulusal Enerji Strateji Merkezi” gibi bir yapya ihtiyaç vardr.
Yabanc ülkelerde “Enerji Ataelikleri” tesis edilerek, bu ülkelerde enerji alanndaki
her türlü gelime, yanl bilgilendirmelerden arndrlm bir ekilde, ETKB ve dier
ilgili birimlere dorudan aktarlmaldr. Kamu enerji kurulular özerkletirilerek özel
enerji kurulular ile ayn artlarda, faaliyet göstermeleri salanmaldr. Gelecekte
elektrik üretimi alannda arz açklarndan kaynaklanan krizlere sebebiyet vermemek
amacyla; toplam kurulu güç kapasitesinin, önceden belirlenmi bir yüzdesine denk
gelecek bir seviyede kurulu güce sahip olacak kamu irket(ler)inin faaliyetlerini
sürdürmeleri ve yenilerinin oluturulmas/kurulmas gerekli görülmektedir. Elektrik
iletim ve datm ebekeleri, piyasalarda kontrol edilmesi zor tekeller olumamas için
kamu elinde tutulmaldr.
Devlet adna petrol arama ve üretimi yapan ulusal kurulu olan TPAO'nun stratejik
önemi Dou Akdeniz’deki sularn snmas ile bir kez daha ortaya çkmtr. TPAO'nun
özelletirilmesi halinde ulusal irketimizin yerini alabilecek baka bir irket maalesef
yoktur. 1983 ylna kadar entegre bir petrol irketi olarak faaliyette bulunan TPAO,
halen yurtiçinde ve yurtdnda sadece arama, sondaj ve üretim faaliyetlerini
gerçekletiren bir petrol irketi statüsündedir. TPAO'nun özelletirilmesi durumunda
yüksek risk içeren arama faaliyetlerinin dier irketlerce hemen hemen hiç
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 243
3

yaplmayacak, sadece üretim sahalar iletilecektir. Türkiye gibi gelimekte olan bir
ülkede stratejik madde petrol ile ilgili olarak her türlü bilgi birikimine ve en son
teknolojiye haiz bir kurulua devlet mutlaka sahip olmaldr.
Ülke ekonomisine her yl kar salayarak olumlu katklar en üst düzeyde olan bir
kuruluun özelletirilmesi anlay yerine, TPAO'nun rehabilite edilerek, yurtd
faaliyetlerinin de büyük boyutlara ulamas göz önünde tutularak bilhassa geni
yetkilerle donatlm entegre bir yapya kavuturulmasnn daha doru olacaktr.
TPAO'nun devlet adna petrol faaliyetlerini yürütmesi hususu ve mevcut baz
ayrcalklar içeren konularnn mutlak suretle Yeni Petrol Kanunu Taslana konmas
ve TPAO'nun bir devlet irketi olarak statüsünü korumas art gözükmektedir.
Türkiye’de özellikle snma sektöründe kullanlmak üzere yurt dndan yüksek sl
deerli takömürü ithal edilmektedir. Deiik amaçlar için temsili olarak alnan kömür
numunelerinin, gelecekte herhangi bir itilafa kar ahit olarak saklanmas bir yasa
gereidir. Kömürün kimyasal yaps bakmndan baz d parametrelerden (scaklk,
nem, bakteri etkileri vs.) etkilendii bir gerçektir. Kömürün özellikle açk havada
bekletilmesi oksidasyonun gerçeklemesini kolaylatrmaktadr. thal takömürünün
saklama koullarna bal olarak özelliklerindeki deiimin incelenmesi bu kömürleri
ithal eden firmalar ile Çevre Bakanl arasnda, ahit kömürlerinin saklanmasndan
kaynaklanan baz sorunlara çözüm getirecektir.
HES YATIRIMLARININ SORUNLARI
Türkiye’nin genel enerjisinin yaklak %72’si, elektrik enerjisinin ise %53’ü ithal
kaynaklara dayal olarak elde edilmitir. Son yllarda enerjide da bamlln önemli
ölçüde artmas ve bu bamlln arz güvenilirliini tehlikeye sokmas, bunun
yannda cari açktaki en büyük payn enerji için darya aktarlan dövizin olmas
nedeniyle yerli kaynaklarn kullanlmas daha da önemli hale gelmitir. Ayrca birincil
enerji tüketiminde tüketimin yaklak %90’ fosil yaktlardan karlanmaktadr ve
emisyon azaltc özelliklerinden dolay da HES potansiyelinin tamamnn hayata
geçirilmesi için çalmalara hz verilmesi gerekmektedir.
Elektrik üretiminde hidroelektrik projeler eer dier hak sahipleriyle ve toplumla
mümkün olduunca fikir birlii oluturarak, enerjiyi üretirken çevre dengesinin de
korunmas gerektiini unutmayarak gerçekçi ve ekonomik kriterlere dayal gelitirildii
müddetçe sürdürülebilir kalknma salanabilir. Ekolojik, ekonomik ve sosyal
sorunlarn göz ard edilmemesi, kültürel ve tarihi deerlerin korunmasna dikkat
edilmesi, çevrede yaam dengesinin korunmas önemlidir. Her projede olduu gibi
HES projelerinde de sosyal, kültürel ve özellikle çevresel deerler olumsuz
etkilenebilmektedir. Bu nedenle HES projelerinin salad teknik ve ekonomik
faydalar ile yaratt çevresel sorunlarn “enerji-ekonomi ve ekoloji” üçgeninde
belirlenerek deerlendirilmesi uluslararas arenada kabul gören bir yaklam
olmasna ramen Türkiye’de HES projelerinde baz hatal uygulama ve yaklamlar
toplumsal tepkilere yol açarak söz konusu projelerinin gelitirilmesi önünde engel
tekil etmektedir.
Suyun daha verimli kullanlabilmesi için havza optimizasyonu mutlaka yaplmaldr.
Aksi takdirde havza su potansiyeli büyük oranda enerjisi alnamadan mansaba
aktarlacak ve projelerde öngörülen üretimler gerçekletirilemeyecektir.
letmede olan santralardan yaklak %80’inde hiçbir standard ve denetimi olmayan
kalitesiz elektromekanik ekipmanlar kullanlmtr. Bu nedenle sk sk arzalar
244
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
4

yaanmakta ve düzenli üretim yaplamamaktadr. Bu konuya acilen çözüm
getirilmelidir.
Su yaplar oldukça riskli yaplardr. Bu nedenle söz konusu yaplar oluturan tesis
elemanlarnn (gövde, dolusavak, dipsavak vs.) her birinin hayati önemi vardr ve bir
bütünlük içerisinde dikkatle bilim ve mühendislik kurallarndan ödün vermeden
projelendirilerek büyük bir özenle ina edilmeleri ve dikkatle iletilmeleri
gerekmektedir, Genellikle boyutlarnn büyük olmas ve olabilecek bir yklma annda
verecei hasarn çok büyük olmas nedeniyle su yaplar güvenlii “Baraj güvenlii”
olarak isimlendirilmektedir. Dünyada baraj yaplarnn çok olduu ülkelerde baraj
güvenlii en önemli konulardan birisidir. Doal afetlerden veya insan kusurlarndan
kaynaklanan kazalarda umulmadk ölçüde tahrip gücü ortaya çkmaktadr. Bu
nedenle geçmi tecrübeler incelenerek çeitli ülkelerde bu konuda düzenlemeler
yaplmtr.
Ülkemizde de denetimsizlik nedeniyle birçok problem yaanmaktadr. Bu sorunlarn
giderilmesi amacyla su yaplar denetim firmalar (SYDF) oluturulmutur. Su
yaplarnn proje onay, inaat ve dier tamamlayc tesislerin yapm ve montajnn
denetim hizmetleri için yasal olarak DS tarafndan yetkilendirilen özel kurululardr.
Ancak hangi kurallara göre nasl çalaca konusunda herhangi bir düzenleme
bulunmamaktadr. Ayrca yatrmcnn kendini denetleyecei denetim firmasn seçiyor
olmas bu iin ciddiyetine gölge düürmekte ve sadece yasak savmak anlamna
gelecek uygulamalar yaplmaktadr. Oysa her bir proje için denetimi yapacak olan
SYDF, DS Genel Müdürlüü tarafndan projeye uygunluuna ve yeterliliine
baklarak ihale veya benzer bir yöntemle belirlenmelidir. SYDF, yatrmc veya
müteahhitle herhangi bir pazarla veya akçeli ilikilere girmemelidir.
Ülke kaynaklarnn daha fazla heba olmamas ve can kayplarnn önlenmesi için su
yaplar denetleme yasas ve su yaplar güvenlik yönetmelii acilen çkartlarak
uygulama balatlmal, ayrntl ulusal baraj emniyeti ve güvenlii program
oluturulmaldr. Güvenlik kontrolleri ve ileyileri için rehberler ve artnameler
oluturulmaldr, Bu rehberdeki talimatlara ve artnamelere uyulmas taahhüt altna
alnmaldr.
Birçok proje 2003 ylndan beri ya hala inceleme aamasnda bulunmakta bir türlü
lisans seviyesine getirilememekte, ya da EPDK tarafndan lisans verilmi fakat yapm
aamasna bir türlü getirilememektedir. Bunun nedeni birçounda yüksek katk
paylar ile projelerin alnarak yatrmn yaplma olaslnn ortadan kaldrlm
olmasna ramen bu projelerin bloke edilmi olmas veya çevresel, sosyal ve
ekonomik faktörler nedeniyle yapmlarnn mümkün olmamasdr. Bu durumdaki
projelerin ciddiyetle incelenerek lisans iptallerine gidilmeli ve yaplabilir olan projelerin
önü bir an önce açlmaldr.
4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu gereince elektrik piyasasnda hidroelektrik
enerji santrallar ile üretim faaliyeti göstermek üzere lisans verilen özel hukuk tüzel
kiilerinin söz konusu tesisleri kurabilmeleri için gerekli olan tanmazlarn özel
mülkiyete ait olmas, Hazinenin mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufu
altnda bulunmas, dier kamu kurum ve kurulularna ait olmas, mera veya orman
arazisi nitelii tamas durumlarna göre deien ilem aamalar ve yasal
düzenlemeler söz konusu olmakta, uygulamada karlalan sorunlar sosyal,
ekonomik, hukuksal ve yönetsel boyutlarda çeitlenmektedir
Hidroelektrik santrallarn kurulabilmesi için büyük alanlara gereksinim duyulmaktadr.
na edilmeleri için snrl sürelere tabi olmalar, arazi temini maliyetlerinin toplam
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 245 5

yatrm maliyetleri içerisindeki paynn azaltlmasnn hedeflenmesi, bölge halknn
projeden olumsuz etkilenebilme durumu, tesislerin inaat ve iletme dönemlerinde
çevreye zarar verebilme olasl gibi faktörler göz önünde tutularak, süreç amacna
uygun olarak yürütülmelidir.
Enerjinin depolanmas, Dünyada son yllarda gelien yeni liberal piyasa modelinde,
elektrik deer zincirinin en kritik bileenlerinden birisidir ve enerji depolama sistemleri
endüstrisi yeni, önemli ve tüm Dünyada hzla gelimekte olan bir endüstri seçeneidir.
Liberal piyasalarda sistem iletmecilerinin büyük ölçekte yenilenebilir enerji üretimini
sisteme entegre edebilmeleri için enerjinin depolanmasna ihtiyaçlar vardr. Daha da
önemlisi elektrik talebinin düük olduu saatlerde nükleer santrallarda yük atma
sözkonusu olamayaca için ucuz olan bu elektriin kullanarak pompa depolamal
HES’lerde suyun üst rezervuarda depolanarak puant ihtiyacn artt ve enerjinin
pahal olduu saatlerde elektrik üretimi yaparak santrallarn daha verimli çaltrlmas
salanabilir. Türkiye’de de hem kesintili enerji kaynaklarndan elektrik üreten
santrallarda verimlilii artrmak hem de yaplmas planlanan nükleer santrallarda
daha verimli üretim yaplabilmesi için Pompa Depolamal Santrallar planlanmal.
Teknik deerlendirmeler ve fizibilite çalmalar enerji depolamann sadece teknik bir
gereklilik deil ayn zamanda maliyet avantaj saladn da göstermektedir. Türkiye’
de bugüne kadar enerjinin depolanmas konusuna gereken önem verilmemitir.
Ancak ülkemizde kesintili karakterdeki enerji kaynaklarnn ve/veya nükleer
santrallarn enerji planlamas içerisinde yer almas düünülüyorsa verimli ve daha
salkl bir planlama için bunlarn enerji depolama sistemleri ile birlikte planlanmas
gerekmektedir.
Dünya’da bu konuda en gelimi yöntem enerjinin su formunda depoland ve çok
ksa süre içerisinde hzla devreye alnabilme özelliine sahip olan Pompa Depolamal
Hidroelektrik Santrallardr. Ülkemizde de bu anlamda ekonomik olarak birçok proje
gelitirilmesi mümkündür.
YENLENEBLR ENERJNN DÜNYA’DA VE TÜRKYE’DE BUGÜNÜ VE YARINI
Avrupa Birlii’nin, güvenli, rekabetçi ve sürdürülebilir enerji geleceinin garanti altna
alnabilmesi amacyla, birincil enerji arznn çeitlendirilmesine, fosil yakt dalm
bamllnn azaltlmasna, enerji arz güvenliinin yükseltilmesine, enerji
verimliliinin artrlmasna, sera gaz salmlarnn düürülmesine dorudan ve/veya
dolayl katklar bulunan yenilenebilir enerji Avrupa ortak enerji politikas ekseninde
stratejik bir önem kazanmtr.
Avrupa Birlii, çevrenin korunmas ve sürdürülebilir enerjiye katklar nedeniyle
yenilenebilir enerji kaynaklarnn öncelikli olarak gelitirilmesini gerekli görmektedir.
En son yaymlanan 2009/28/EC Direktifinde ,her bir üye ülkenin 2020 ylnda brüt
nihai enerji tüketimindeki yenilenebilir enerji paynnn AB’nin 2020 ylndaki ortak
hedefi olan 20-20-20 hedefi ile uyumlu olaca, ayrca ulam sektöründeki
yenilenebilir enerji kaynaklar paynn sektördeki nihai enerji tüketiminin en az % 10’u
olmas gerektii belirtilmektedir. Enerjide ithalat bamllnn azaltlmas ve arz
güvenliinin salanmas amacyla Yenilenebilir Enerji Kaynaklar kullanmnn
artrlmas Türkiye enerji politikasnn da önemli bir unsuru haline gelmitir. Türkiye’de
özellikle elektrik enerjisi konusundaki mevzuat AB Direktifinin hükümleri ile uyum
göstermektedir. Ancak Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn stma, soutma, ulam
alannda kullanmnn tevik edilmesi konusu ülkemizde henüz üzerinde durulmam
bir konudur.
246
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
6

Son yllarda dünyada yenilenebilir kaynaklardan enerji üretim yüzdesi art
göstermektedir. Bu kapsamda, AB ülkelerinde uygulanan yenilebilir enerji
kaynaklarn tevik yöntemlerinin özendirici olduu bilinmektedir. Bu sayede AB
ülkeleri güne enerjisinin dünya pazarnda oldukça önemli bir yer sahibi olmulardr.
Türkiye’de ise sahip olunan zengin yenilenebilir enerji potansiyeline ramen
mevzuatlarn yeni yürürlüe girmesi ve altyap çalmalarnn henüz yeterince
gelitirilememesi, özellikle güne enerjisi yatrmlarn istenilen seviyeye
ulatramamtr. Uzun vadeli süreçte, Türkiye’de güne enerjisinin elektrik üretimi
için kullanlmasnn yaygnlatrlmas, ülke potansiyelinin azami ölçüde
deerlendirilmesinin salanmas, yatrmclara daha cazip frsat ve teviklerin
sunulmas beklenmektedir.
2011 yl sonu itibariyle küresel rüzgar kurulu gücü 239.000 MW olurken, Türkiye’de ki
rüzgar kurulu gücü 1.729MW, toplam kurulu güç ise 52.000 MW düzeyine ulamtr.
Hzl iklim deiiklii sorunu ve CO2 salm azaltma politikalar,yakn gelecekte rüzgar
enerjisi teknolojisindeki ve enerji depolama teknolojilerindeki yenilikler ve gelimekte
olan ülkelerin artan enerji talepleri dorultusunda rüzgar enerjisine uluslararas
alanda politik destein artmas beklenmektedir. Günümüzde Rüzgar Enerji Santral
yatrmlarnda en çok tercih edilen rüzgar türbinleri 2-3 MW aralnda yer almakla
birlikte daha büyük nominal güce sahip rüzgar türbinlerinin üretimine yönelik
malzeme teknolojisinde önemli gelimeler beklenmektedir.
Parabolik güne kolektörleri kullanlarak güne enerjisi ile ekonomik olarak proses
buhar elde edilmekte, elektrik üretilmekte ve soutma yaplabilmektedir. Bu amaçla
endüstriyel çapta gelitirilen sistemlerde yaklak 180 °C scaklklarda yüksek verim
ile çalan iki kademeli absorbsiyonlu soutma makineleri kullanlarak soutma,
dorudan veya endirekt buhar kazanlar kullanlarak buhar üretimi ve Organik Rankin
Çevrimi kullanlarak elektrik üretimi yaplmaktadr.
MW kapasiteli rüzgar ve güne enerjisi santrallerinde kesintisiz elektrik enerjisi
üretimi için büyük ölçekli enerji depolama tesislerine ihtiyaç duyulmaktadr.
Dünyada uygulanmakta olan büyük ölçekli enerji depolama tesisleri arlkl olarak
pompaj depolamal hidroelektrik santrallerden olumaktadr. Dier yöntemler ise,
yeraltnda jeolojik kaya tuzu yataklarnda çözelti madencilii yöntemiyle oluturulan
yeralt boluklarna sktrlms doal gaz, hava veya hidrojen gaz depolama
teknolojilerinden olumaktadr. Ülkemizde yenilenebilir enerji kaynaklar potansiyeli
ile ilikili olarak büyük ölçekli enerji depolama ihtiyac ve olanaklar aratrlmaldr.
Ormanlarn en önemli ürünlerinden biri olan odundan, snma ve piirme amaçl
kullanm dnda elektrik üretimi de yaplmaktadr. Ülkemiz açsndan yeni
saylabilecek olan elektrik enerjisi üretim amaçl odun kullanmna ilikin yasal
boyutta ilk adm 5346 sayl “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi
Üretimi Amaçl Kullanmna likin Kanun”dur. Odundan enerji üretilmesi, biyokütle
enerjileri içerisinde yer almaktadr. Türkiye’nin odundan elektrik enerjisi üretme
potansiyeli ve bu potansiyelin hangi yörelerde bulunduu Orman Genel
Müdürlüü’nün verilerine dayanlarak deerlendirilmelidir. Yaplan birçok tahmin
göstermektedir ki; odun kökenli enerji istasyonlar Türkiye’nin elektrik enerjisi
talebinin yaklak %3-5’ini karlayacak potansiyele sahiptir. Bu kullanmn
sürdürülebilirlik ve çevre ile uyumlu olmas ülkemizin gelecei için bir art deer
katacaktr.
Ana hammaddesi ekerli ve niastal bitkiler olan Biyoetanol, genellikle benzinle %2-
%85 aralndaki oranlarda harmanlanarak ve son yllarda motorinle de
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 247 7

harmanlanarak kullanlabilen bir sv biyoyakttr. Biyoetanol kullanm, ilgili tarmsal
ürünlerin üretiminden nihai ürünün tüketimine kadar her alanda ülkede katma deer
yaratan bir yenilenebilir enerji seçeneidir. Bununla birlikte mutlaka gda-yem ve
biyoyakt hammadde dengesinin gözetilmesine önem verilmelidir. Ülkemizde 1 Ocak
2013 tarihinden itibaren yasal olarak uygulanmaya balanacak olan benzine %2
orannda biyoetanol harmanlanma zorunluluu ülke ekonomisine katk salayacaktr.
Dünyadaki ve Türkiye’deki yeri ve önemi yadsnmaz olan güne enerjisi dünyada var
olan tüm enerji kaynaklarnn toplamndan çok daha fazla olduundan enerji ihtiyacn
tümüyle karlama potansiyeline sahiptir. Ancak maliyetinin yüksek olmas ve kesintili
bir kaynak olmas nedeniyle hala snrl ölçüde kullanlmaktadr. Son yllarda hem
fotovoltaik hem de termal güne enerjisi teknolojilerinde kaydedilen yeniliklerle üretim
maliyetlerinde meydana gelen düüler, ve akll ebeke uygulamalarnn
gelitirilmesi sonucunda dier enerji kaynaklar ile rekabet edebilir hale gelmitir.
ENERJ VERMLL
Enerji arz güvenliinin salanmas, da bamllk risklerinin azaltlmas, çevrenin
korunmas ve iklim deiikliine kar mücadele etkinliinin arttrlmas gibi ulusal
strateji hedefleri ülkemiz açsndan önem tamaktadr. Bu açdan bakldnda Enerji
Verimlilii Türkiye için önemli frsatlar sunmaktadr. Bu ekilde ayn zamanda
sanayinin rekabet gücü arttrlacak ve ekonominin uzun vadeli sürdürülebilir
büyümesi salanabilecektir. ubat 2012’de YPK tarafndan onaylanarak yürürlüe
giren Enerji Verimlilii Stratejisi, 2011-2023 yllar arasnda Türkiye'de enerji
younluunun 2011 yl deerlerine kyasla 2023’te en az %20 azaltlmasn
öngörmektedir. Kamu Sektörü için ise, yllk enerji tüketiminin 2015’e kadar %10 ve
2023’e kadar da %20 azaltlmasn gerektiren açk hedefler ortaya konulmu
bulunmaktadr. Bu hedeflerin salanp salanmad çok sk bir ekilde izlenmeli ve
gerekli önlemler alnmal ve kaynaklar tahsis edilmelidir.
Enerji verimlilii, enerji, çevre, ekonomi, teknoloji vb. dier alanlardaki politikalarn
kurgulanmasn ve sürdürülebilirliini önemli ölçüde belirleyen bir olgu olup, tüketilen
enerji miktarnn azaltlmasn amaçlayan tüm deiiklikleri kapsamakta, dolaysyla
enerji verimlilii artrlarak ürün veya hizmetin kalitesini ve bireysel tüketicilerin konfor
düzeyini etkilemeden, enerji younluunun düürülmesi hedeflenmektedir. Ülkemizde
enerji younluunun planl olarak kararl bir ekilde düürülmesi ekonomik gelime
salanrken enerji tüketimimizin art hznn düürülmesine ve hatta azalmasna
katk salayabilecek en önemli unsurdur.
Ülkelerin ekonomik, sosyal, sanayi, teknoloji vb. dier alanlarda sahip olduklar
imkanlar ile nihai enerji tüketim sektörlerinin yapsal özellikleri, enerjinin etkin ve
verimli kullanmna yönelik çabalarn basarm, süreklilii ve elde edilen kazanmlarn
boyutu üzerinde etkili olmaktadr. Türkiye’de enerji verimliliinin arttrlmas için
yaygn eitim çalmalar, bir çok yasal düzenleme, kamu ve finans sektörünün enerji
verimlilii projelerinin finansman salamas gibi konularda son yllarda önemli
gelimeler salanm olmakla birlikte halihazrda bu imkanlarn birlikte etkin kullanm
tam olarak gerçekletirilememi ve politikalarn sonuçlar henüz yeterince görülür
hale gelememitir. Bu nedenle enerji verimlilii politika ve çalmalarnn daha etkin
olarak yönetilmesine ve toplumun her kesiminin bu çalmalara daha fazla katlmc
olmasnn salanmasna ihtiyaç vardr.
Bileik s-güç üretimi ya da kojenerasyon enerjinin verimli ve etkin kullanlmasnn
yollarndan biridir. Bileik s-güç üretimi uygulamasn özendiren birinci etken yakt
enerjisinden ve buna bal olarak yakt giderlerinden tasarruftur. Yaktn daha etkin
248
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
8

kullanm, atmosfere salnan bata karbon dioksit olmak üzere sera etkisi yaratan
gazlarn azaltlmasn salar.
1 ile 5 kW arasnda elektrik üretebilen küçük ölçekli bileik s-güç üretim sistemi
konutlarda, bürolarda ve endüstri kurulularnda kullanlmaktadr. Ülkemizde genel
yerleim düzeni apartman düzenidir. Bu nedenle mikro bileik s-güç üretiminin tüm
apartman ya da siteyi kapsayacak biçimde (30-100kW) uygulanmas daha uygundur.
30 kW gücünde küçük ölçekli bir bileik s-güç üretim sisteminde, ayn elektrik ve s
gereksiniminin allagelmi yöntemlerle elde edilmesine göre bir ylda yaklak 50
ton daha az karbondioksit salm yapld kabul edilebilir.
letmede olan termik santrallar zamanla dizayn edildikleri performansn gerisine
dümeye balarlar. Emre amadelikleri, güvenilirlikleri, verimleri düer. Santrallarn
performans düüklüünün nedeni, sünme, yorulma, korozyon ,anma gibi dört temel
mekanizmann birisi veya birkaçnn olumasdr. Yalanan santrallarda yürütülen
rehabilitasyonlarla santraln ömrünü uzatmak, düen performans parametrelerini
yükseltmek en fizibl yatrmdr.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nn “2010-2014 Stratejik Plan”na göre mevcut 10
kamu termik santralnda yeni teknolojiler kullanlarak verimi yükseltmek ve üretim
kapasitesini artrmak için yaplan bakm, rehabilitasyon ve modernizasyon çalmalar
2014 yl sonuna kadar tamamlanacaktr.
Kangal termik santralnda yaplan rehabilitasyonlar sonucunda ,üretim kapasitesi
120-125 MW iken 145-150 MW’a , termik verim % 28-30 civarnda iken % 33-34’e
yükseltilmi, 1 kWh elektrik enerjisi üretmek için tüketilen kömür miktar 2,4-2,9
kg/kWh’den 2,1-2,17 kg/kWh’e düürülmütür.
Yeniköy termik santralnn rehabilitasyonu sonucunda, kazan cüruflanma problemi
giderilmi, yl içerisinde hiçbir temizlik ihtiyac kalmamtr.Kzdrclardaki boru
patlaklar durmutur, kül kaymasndan dolay trip yaanmamtr.Santraln üretim
kapasitesi 172 MW iken 203 MW’a , termik verim % 35 iken % 36’ya yükseltilmitir.
Dünyada ve ülkemizde, sanayileme neticesinde ve teknolojik gelimelere paralel
olarak enerjinin etkin olarak yönetilmesi önem kazanmtr. Ülkemizin savunma
sanayi alannda faaliyet gösteren bir kuruluu olan ASELSAN’da Enerji Yönetimine
gereken önem verilmektedir. Merkezi stma, soutma ve havalandrma sistemlerinin
kontrolünde bina otomasyonu kullanlarak gereksiz snma ve soumalar
önlenmektedir.Basnçl hava üretiminde kullanlan kompresörlerden kazanlan s; k
aylarnda binalarda stma, yaz aylarnda scak su elde etmek için kullanlmaktadr.
Özel alanlarda daha önce uygulanm olan yüksek elektrik enerjisi tüketen halojen
lambalar; led’li armatürler ile deitirilerek yaklak %90 orannda elektrik tasarrufu
salanmtr. Güne enerjisi sistemi kurulduunda ; yazn scak su için harcanan
doalgazdan %70, kn ise %30 orannda tasarruf salanaca öngörülmektedir.
ENERJ HUKUKU
Kamu hukuku, devlet organlarnn oluumunu, yetki ve görevlerini, kiilerin bu
organlar karsndaki hak ve yükümlülüklerini düzenleyen kurallardan, özel hukuk ise
kiiler arasndaki hak ve yükümlülük ilikilerini düzenleyen kurallardan olumaktadr.
Kamu hizmeti ise, devlet veya dier kamu tüzel kiileri tarafndan ya da bunlarn
gözetim ve denetimleri altnda, genel ve ortak gereksinimleri karlamak, kamu yarar
ya da çkarn salamak için yaplan ve topluma sunulmu bulunan sürekli etkinlikler
olarak tanmlanmaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 249 9

Ülkemizdeki elektrik üretim ve datmnda, özel hukuk ve kamu hukukunun ayrm
noktalar irdelendiinde, baz sorunlar bulunduuna ilikin görü ve yaklamlar
belirtilmekte ise de; kamu yarar gözetilerek ve denetimle, özel sektörün, sektör
hizmetlerine katlmna yol verilmesinin de bir gereksinim olduu ve sektöre olumlu
katklarnn bulunduu bir gerçektir.
Enerji sektörümüzle ilgili önemli üç enerji piyasas kanunu olan 4628 sayl Elektrik
Piyasas Kanunu, 4646 sayl Doalgaz Piyasas Kanunu ve 5015 sayl Petrol
Piyasas Kanunu yaymlandklar günden bu yana ülkemizde rekabete dayal serbest
piyasalarn oluumuna kanuni dayanak olmulardr. Zamanla doan ihtiyac
karlamak üzere anlan kanunlarn bütünü üzerinde deiiklik yaplmas 2009 – 2012
yllar arasnda gündeme gelmitir.
Enerji Hukuku alannda önemli deiikliklere sebep olacak bu yasa deiikliklerinin
uygulamadaki hukuki ihtilaflar en aza indirmesi öngörülmektedir. Kanun taslaklarnn
geneline bakldnda; devletin enerji piyasasndaki oyuncu rolden çkp düzenleyici
role büründüü anlalabilir. Gelimi ülkelerin enerji piyasalar ile uyumlu olan bu
hukuk normlarnn rekabetçi bir piyasa oluturulmasna yönelik serbestleme
sürecinin baarl bir ekilde hayata geçirilmesini salamas beklenmektedir.
FUKUMA’DAN SONRA NÜKLEER SANTRALLARIN GELECE VE ENERJ
SEKTÖRÜNE ETKLER
Fukuima kazas sonras Almanya, nükleer santrallarnn sekizini hemen, geriye
kalan dokuzunu da 2023’e kadar devreden çkarma karar alrken, Türkiye, Birleik
Arap Emirlikleri, Fransa, Rusya, Çin, Hindistan ve Finlandiya gibi baz ülkeler ise bu
kazaya ramen nükleer santral projelerini sürdürüyorlar ya da yapm devam edenleri
biran önce bitirip iletmeye alma niyetlerinden vazgeçmi deiller.
1970’li yllarn eskimi teknolojisiyle kurulup çaltrlan Fukuima reaktörlerinde Mart
2011’deki kazalara yol açan nükleer ve radyasyon güvenliiyle ilgili teknik donanm
ve dier eksiklikler, yeni nükleer santral yapmnda göz önüne alnp giderildiinde,
benzer büyük kazalar önlenebilir. Ayrca yüksek güvenlikli 3.nesil bir nükleer santraln
Finlandiya’da yapm srasnda halen karlalan baz güçlüklerden alnacak
derslerin, Akkuyu’daki nükleer santral projesine aktarlmas da güvenli bir santraln
kurulabilmesine büyük katk salayacaktr
Akkuyu Nükleer Güç Santralnn yapmnda üçüncü nesil VVER-1200 modeli basnçl
su güç reaktörü (hafif su moderatörlü ve soutuculu) kullanlacaktr. Rusya
Federasyonu, Ukrayna, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Ermenistan,
Hindistan, Finlandiya ve Çin gibi ülkelerde 50'den fazla nükleer güç santralnda
iletilen ya da yapm süren VVER tipi reaktörler dünyann en güvenli reaktörlerinden
biri olarak kabul edilmektedir.
“Yap –let” modeliyle kurulacak olan Akkuyu nükleer santralnn gerek proje ve
gerekse yapm süresince tüm malzeme, teçhizat ve sistemlerinin batdaki 3.nesil bir
nükleer santralnda bulunmas gereken en üst düzeydeki “nükleer ve radyasyon
güvenlik sistemlerini” referans alan uluslararas standartlara uygunluunun, Türkiye
Atom Enerjisi Kurumu tarafndan görevlendirilecek deneyimli danmanlk
kurumlarnca denetlemesi ve bunlarn verecei teknik raporlara göre standartlardan
olas sapmalarn giderilmesi salanmaldr.
Akkuyu santralnda kullanlm nükleer yakt elemanlarnn bekletilecei havuzlarn
güvenli çalmas ve çeitli radyoaktivite düzeyindeki dier kat ve sv atklarn
250
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
10

depolanacaklar güvenli yerler ve bunlarn nasl denetlenecei konular somut bir
ekilde belirlenmelidir.
Akkuyu anlamas ‘yasa’ olarak yürürlüe girdiine ve taraflarca kabul edildiine göre,
artk bu anlamada herhangi bir deiiklik yaplamayacaktr. Ancak , anlama
hükümlerine göre “ Nükleer Güç Santral , nükleer güvenlik ve radyasyon korumas
kapsamnda Türkiye Cumhuriyeti kanun ve düzenlemeleriyle uyumlu olarak
lisanslanr ve denetlenir”. Bunun salanmas, yetkili Türkiye Atom Enerjisi
Kurumu’nun nükleer santrallarla ilgili yasal görevlerine dayandrlabilir. Türkiye’nin
nükleer santral yapmnda, uluslar aras standartlar uygulayaca göz önüne alnarak
düzenlenecek bir TAEK yönetmelii hükümlerinin, kurucu firma tarafndan lisanslama
süresince aynen yerine getirmesi istenebilir.
Fukuima sonras, dünya nükleer enerji politikalarnda deiimler, baz ülkelerde yeni
nükleer santralleri erteleme, iptaller, moratoryum senaryolar olarak görünse de, çou
ülkede nükleere devam kararllyla mevcut santrallerin güvenliini güçlendirme
yönünde geni çapta çalmalar balatlmtr. Nükleer güç endüstrisinin
Fukuima’dan alnan dersleri hzla deerlendirme çalmalar, yasal mevzuatlarn
gözden geçirilmesi, Avrupa Birlii'nin stres testleri, Uluslararas Atom Enerjisi
Ajans'nn nükleer güvenlik eylem plan uygulamalar konusunda kaydedilen
gelimeler bu kapsamdadr.
Nükleer güç seçeneinin Türkiye’nin enerji-çevre-ekonomi üçgeni içindeki önemi
vurgulanarak, Fukuima’dan bu yana dünyadaki eilimlerin ve nükleer güvenlik
konusundaki iyiletirme çalmalarnn Türkiye’nin nükleer güç programnn
balangcnda olumlu yansmalar olaca deerlendirilmektedir.
Fukushima kazasndan alnan dersler; tüm dünyada nükleer güvenliin en üst
düzeyde uygulanmasnn vazgeçilmez ön koul olduunu, nükleer güvenlik
konusunda en büyük sorumluluun ülkelere ve iletenlere ait olduunu hatrlatm,
nükleer güç endüstrisine güvenlik konusunda yeni bir bak açs getirmi, acil durum
hazrl ve yönetimi dahil, her türlü ihtimali göz önüne alan nükleer güvenlik
deerlendirmesi çalmalarnn hzlandrlmas ve sistemlerin güçlendirilmesi için bir
frsat yaratmtr.
Fukuima, nükleer düzenleyiciler açsndan pek çok dersin alnmas gereini ortaya
çkartm, nükleer düzenleyicilere yeniden yaplanmann ve tam bamszln
mutlaka gerekli olduunun göstergesi olmutur. Nükleer düzenleyicilerin
hükümetlerden ve iletenlerden tamamen bamsz olmas, çok daha sk kurallar
koymas ve inisiyatifi ele almas gerei ortaya çkmtr. Nükleer santral ileten
operatörler ve düzenleyiciler arasnda hem ulusal hem de uluslararas kapsamda
ibirlii ve iletiim güçlenmi, “effaflk” prensibi öne çkmtr.
Bir Nükleer Güç Santral ile elektrik ebekesi arasnda güvenlik sorunu yaratabilecek
yük talepleri ve ebeke voltaj ile frekans deiimlerinden kaynaklanan sorunlar vardr.
Nükleer Güç Santrallar içerisinde en yaygn tip %60'lk oranla Basnçl Su
Reaktörüdür. Akkuyu'da kurulacak olan nükleer santral de bu tiptedir. Basnçl Su
Reaktörleri ebekedeki günlük yük takibi programlarna katlabilecek esnekliktedirler.
Yük takibi bakmndan, özellikle yüksek zenginlikte yakt kullanan ve yüksek güç
younluklu modern güç santralleri kontrol açsndan geçici dalgalanmalar
önleyebilecek kontrol cihazlar ile de donatlmlardr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 251 11

Nükleer güç santrallerinin güç manevralar ve iletim hatlarndaki voltaj ve frekans
dalgalanmalar ile ani yük kayb, yüksek standartlar takip edilse de fiyat kontrolüne
tabi olmayan, serbest rekabete dayal elektrik piyasalarnda ilginç bir durum
yaratmtr: ebekedeki rahatszlklar azalmakta ama buna karn ,olutuunda daha
uzun süreler almaktadr. Nükleer santrallar serbest rekabete dayal elektrik
piyasalarnda çökülere sebep olabilir.
Her ne kadar Türkiye, güç iletim hatlarnn iyiletirilmesi yönünde mesafe alm ve
Avrupa Birlii ebekesine balanabilir hale gelmi ise de, datm hatlarnda sorunlar
devam etmektedir. lave olarak yenilenebilir enerji kaynaklarnn, özellikle rüzgar
santrallerinin de sisteme dahil olmaya balamas, frekans sapmalarn belli bir
aralkta tutabilmek açsndan akll ebeke uygulamalarn da gündeme tamtr.
Ancak akll ebekelerin maliyetleri yakn gelecekte gerçeklemeyecek kadar yüksek
olduundan, artan rüzgar santrallerinin sisteme tayabilecei freakans kararszllar,
nükleer santrallerin güvenli çalmasna bir tehdit oluturabilecektir.
Türkiye’de ilk nükleer santral yapm çalmalarnn balamasyla uranyum cevheri
aramalarna tekrardan önem verildii izlenmektedir. Türkiye’de uranyum arayc ve
deerlendirici tek kurulu Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüüdür.
Bir uranyum cevher yatandan üretimin salanmas için dört etkenin; rezerve, tenör,
madencilik ve teknolojik girdilerinin bir uyum içinde olmas gerekmektedir.Arama
ruhsat alnm, potansiyeli bilinmeyen sahalar için havadan radyometrik ölçüm ve
jeokimyasal çalma kesinlikle yaplmaldr.
YERL ENERJ KAYNAKLARININ DEERLENDRLMES
Ülkemiz linyit kaynaklar açsndan küçümsenemeyecek bir potansiyele sahiptir ve
bugün ulatmz 14.1 milyar tonluk görünür+muhtemel+mümkün linyit rezervi ile
dünyada ilk on içerisinde yer almaktadr. Her ne kadar düük ve orta sl deere sahip
kömürler olsa da, yerli kaynamz olmas açsndan çok önemlidir.
Yaplan çalmalar sonucunda Trakya (Tekirda-Merkez ve stanbul-Çatalca), Soma
(Manisa), Karapnar (Konya), Dinar (Afyonkarahisar), Alpu (Eskiehir) ve Afin-
Elbistan (Kahramanmara) havzalarnda yeni kömürler bulunmu, bilinen sahalarda
ise rezerv artlar salanmtr.
AB üyesi ülkelerde elektrik üretiminde bizde olduundan daha fazla kömür
kullanlmasna ramen ülkemizde çevre faktörü ön plana çkarlarak doalgaz
özendirilmi ve enerjide büyük bir da bamllk oluturulmutur. Elektrik enerjisi
üretiminde doal gazn youn kullanm nedeniyle ülkemizde enerji güvenlii
tehlikeye girmitir. Bu nedenle linyitlerimizin gelien yakma teknolojileri ile elektrik
enerjisine dönütürülmesi her zamankinden daha önemli hale gelmitir.
Termik santrallarn iletme döneminde santrala verilen kömürün özelliklerinin, santral
dizayn için esas alnan kömür özelliklerinden farkl olmas; santraln düük yükte
çalmasna, elektro filtrelerin kül yükünün artmasna, baca gaz kükürt oksit
konsantrasyonlarnn artmasna vb. gibi istenmeyen olumsuzluklara yol açmaktadr.
Kömür havzalarndaki gerek kömürleme süreçleri gerekse damar kalnlklar dikkate
alnarak ekonomik kömür üretimine yönelik iletme planlar titizlikle hazrlanmaldr.
Termik santral potansiyeli hesaplanrken üretilebilir/iletilebilir rezerv belirlenmelidir.
252
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
12

Türkiye’nin enerjideki artan da bamll, 2011 ylnda, birincil enerjide %72,4
olurken elektrikte %56 olmutur. Üretilebilir kömür rezervlerimize dayal elektrik
üretiminin arttrlmas durumunda, ithalat-ihracat fark ve da bamllmz azalacak,
elektrik üretimindeki doalgaza dayal üretim paynn %30’ a indirilmesi hedefine de
ulalabilecektir.
Kömür kaynaklarmza dayal termik santrallara yatrm yapmakla, doal gaz
santrallarna göre en az on kat, ithal kömür santrallarna göre en az dört kat daha
fazla istihdam yaratlacaktr.
Yerli kömür yaktl santral yatrm, doalgaz santralna oranla yüksek olmasna
karn, yakt maliyetinin düük olmas nedeniyle elektrik fiyatlarnn ucuzlamasna
önemli katk yapacaktr.
Dünyada genellikle, kömür ve dier madenlerde, ekonomik üretilebilir kategorisinde
kantlanm deerler, rezerv deerleri olarak belirtilmektedir. Türkiye’de ise, linyit ve
takömürü rezervleri görünür, muhtemel ve mümkün kategorisinde hesaplanmaktadr.
Ülkemizde her sahann özelliine uygun kstaslara göre üretilebilir kömür rezervleri
ve bu rezervlerin santral potansiyeli ile avantajlar hesaplanmaldr. Termik santrallara
üretilebilir kömür kaynaklarmza dayal olarak yatrm yaplmas, dier santral
yatrmlarna oranla oldukça fazla istihdam yaratacak ve elektrik fiyatlarnn
ucuzlamasna önemli katks olacaktr.
Elbistan ve Karaman gibi büyük rezervli sahalar bata olmak üzere, ulusal kömürlere
yönelik enerji yatrmlarnn kamu tarafndan yaplmasna ya da organize edilmesine
daha fazla gecikilmeden balanmaldr. Bunun için ulusal kaynaklara dayal elektrik
üretiminde kamu yatrmlarnn önünün açlmas için gerekli yasal düzenlemeler
yaplmaldr.
Türkiye’nin enerji ve çevre politikalar belirlenirken artan enerji talebinin daha çok
yerli kaynaklardan elde edilmesi, ayn zamanda üretilen enerjinin temiz enerji olmas
büyük önem tamaktadr.
Ülkemizin düük sl deerli linyit kömürlerini biyokütle ile beraber yakarak ksa ve
orta vadede bu kaynaklardan temiz enerji üretiminin artmasn salamak amacyla
Dolaml Akkan Yatak teknolojisi üzerinde aratrma ve gelitirme çalmalarnn
yaplmas yararl olacaktr. Örnein, Orhaneli linyit kömürü ile atk odun parçalarnn
Dolaml Akkan Yatak 'ta yaklma deneyleri yaplarak, yanma verimleri ve emisyon
ölçümleri rapor edilmitir. Elde edilen sonuçlar, Dolaml Akkan Yatak sisteminin
linyit kömürleri ve biyokütle için uygun sistemler olduunu göstermitir.
Aratrma ve gelitirme çalmalarndan elde edilecek deneyim ile Dolaml Akkan
Yatak sisteminin Türkiye’de enerji üretiminde yaygnlamas, tasarm ve imalatnn
ülkemizde gerçeklemesi hedeflenmelidir.
Türkiye linyitlerinin termik santrallerde elektrik üretimi amacyla dorudan yaklmas
çevresel problemler dourmaktadr. Gazlatrma yoluyla linyitlerin güç ve sya
çevrilmesi sayesinde yerli kaynaklarn çevreye uyumlu bir ekilde deerlendirilmesi
salanabilir. Ayrca, gaz türbinli kombine çevrimlerin verimlilii buhar türbinlerinden
üstün olduundan, linyitlerin gazlatrlmas sonucunda ayn gücün üretilmesi için
daha az kömür kullanlacaktr. laveten, gazlatrma sürecinin ilerki yllarda zorunlu
olmas beklenen karbonik gazn tutulmasn çok kolaylatrd da bilinmektedir.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 253
13

Yurdumuzun yüksek kül oran içeren linyitlerinin elektrik üretimi amaçl olarak
gazlatrlmasnn optimizasyonu üzerinde aratrma ve gelitirme çalmalar da
yaplmaktadr. Bu çalmalar sayesinde Türkiye linyitlerine özgün gazlatrma
teknolojileri gelitirilecektir.
Türkiye, bitümlü eyller, yer altnda gazlatrlan kömür ve gaz hidratlar gibi
hidrokarbon kökenli alternatif enerji kaynaklar bakmndan zengin konumdadr.
Yurdumuzda mevcut bitümlü seyllerin toplam rezervi linyit rezervlerinden sonra ikinci
sray almaktadr. Hidrokarbon kökenli alternatif enerji kaynaklarmz, özellikleri,
rezervleri, üretim teknolojileri ve olas potansiyelleri bakmndan incelenmesi gerekir.
Ülkemizdeki bitümlü eyl yataklar çounlukla Bat ve Orta Anadolu`da yer almakta
olup, kül oranlar oldukça yüksek ve ortalama sl deeri 1000 kcal/kg dolayndadr.
Günümüzde petrol ve doal gaz gibi enerji hammaddelerinde önümüzdeki yllar
içerisinde beklenen yüksek fiyat artlar nedeniyle bitümlü eyllerden yararlanma
yöntemlerinin incelenmesinde yarar görülmektedir.
Yer altnda kömür gazlatrma yöntemi, kalorifik deeri düük veya çkarlamayan
kömür yataklarndaki kömürün oksijen ve buhar karm ile yanc gaz haline
dönütürülmesidir. Elde edilen yanc gaz kombine çevrim santrallarnda elektrik
üretiminde kullanlabildii gibi özel yöntemle sv yakt eldesinde ve kimyasallar
üretiminde de kullanlmaktadr. Sit alan olarak korumaya alnan Trakya‘daki linyit
yataklarnn yer alt gazlatrma teknolojisi ile üretime alnabilme olasl
tartlmaldr.
Gaz hidrat, yüksek basnç ve düük scaklk altnda bir araya gelerek kafes yaps
oluturan su moleküllerinin, ortamda serbest halde bulunan gaz moleküllerini
kapanlanmas sonucu oluan kristal yapl oluumlardr. Gaz hidrat oluumlar,
yaplarnn geçirgen olmamas nedeniyle daha derinlerde bulunabilecek olas serbest
doal gaz yataklar için de çok uygun bir örtü kaya oluturmaktadr. Dolaysyla
sadece gaz hidrat deil, altnda olabilecek potansiyel serbest doal gaz rezervleri de
hedef alnmaldr.
Ülkemizde Karadeniz ve Akdeniz karasularnda ve Marmara denizinde gelecein
enerji kayna olarak görülen gaz hidrat ve s gaz potansiyelleri mevcuttur.
Karadeniz, Türkiye açsndan aramalarda öncelikli bir alan olmaldr.
Osmanl’dan kayda deer bir jeoloji veya petrol miras almayan Cumhuriyet
döneminde, petrol aramas ile ilgilenen yerli özel sektör bir türlü olumamtr. Son
yllarda petrol fiyatlarndaki art ile yerli irketler de petrol arama sektörüne
yönelmilerdir. Türkiye’nin petrol potansiyeli kara alanlarnda snrldr. Bakir olan açk
deniz alanlarnn potansiyelinin yüksek olduuna inanlmaktadr.
Devlet adna petrol faaliyetinde bulunan TPAO vazgeçilmezdir. Petrol aramaclnda
tecrübe ve bilgi birikiminin önemi yadsnamaz. 1954 ylndan beri önemli faaliyetlerde
bulunan yabanc irketler, yeni teknik ve yeni bak açs getirmitir. Petrol
faaliyetlerinin TPAO ile birlikte yerli ve yabanc özel irketler tarafndan yürütülmesi,
sektörün dengeli bir ekilde olumasn ve gelimesini salayacaktr.
ENERJ VE ÇEVRE ETKLEM VE KLM DEKL
Enerjinin sürdürülebilirlii analizlerinde kullanlan Eko-etkinlik, ekonomik faaliyetlerin
doal çevre üzerindeki etkilerini gösteren bir ölçüm aracdr. Veri Zarflama Analizi
254
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
14

kullanlarak yaplan bir çalmada, ekonomik faaliyeti temsil etmek üzere gayri safi
katma deer seçilmi, çevresel bask ise asit yamurlarna, küresel snmaya,
troposferik ozon ve partikül madde oluumuna yol açan gazlar ile atk su ve kat
atklar üzerinden deerlendirmeye alnmtr. Sonuçlar, Türkiye'nin batsnda yer alan
stanbul, Bursa - Eskiehir - Bilecik ve Ankara gibi yüksek gayri safi katma deere
sahip gelimi bölgelerdeki eko-etkinlik düzeyinin, douda yer alan Kahramanmara -
Osmaniye; anlurfa - Diyarbakr; Gaziantep - Adyaman - Kilis gibi düük gayri safi
katma deere sahip bölgelere göre daha yüksek olduunu göstermitir.
Linyit ile çalan termik santrallar, çevreye yaylan partikül madde, azot oksitler, sülfür
dioksit gibi konvansiyonel kirleticiler ve potasyum, radyum, toryum, uranyum
izotoplar gibi radyoaktif maddelerin salm nedeniyle çevresel sorunlara sebep
olabilmekte ve özellikle santrala yakn bölgelerde yaayan insanlarn yaamn
önemli ölçüde etkilemektedir. Bu olumsuz dsal etkilerin termik santrallerde üretilen
elektrik enerjisinin maliyet hesabna katlmas kavram giderek önem kazanmaktadr.
Bu balamda, dsal etkilerin maliyetlerini ortaya koymak için ölçümlerle belirlenen
çevresel etkilerin parasallatrmas gerekmektedir.
Mula bölgesinde bulunan Yeniköy ve Kemerköy termik santrallarna ait
konvansiyonel ve radyoaktif kirleticilerden kaynaklanan salk etkilerinin ve bu
etkilerin parasal deerlerinin aratrld bir çalmada, bu santrallarn salk
etkilerinin toplam parasal deerleri srasyla sabit fiyatlarla yllk $3,601,000 ve
$1,553,000’dr. Bu maliyetlerin, Yeniköy termik santrali için %63’ü, Kemerköy termik
santrali için ise %48’i sülfat ve azot aerosollerinden kaynaklanmakta olup, her iki
santral için de radyasyon kaynakl maliyetlerin, konvansiyonel kaynakl maliyetlerin
yannda ihmal edilebilir düzeyde olduu belirlenmitir.
Salk açsndan olumsuz dsallklarn parasal deerlerinin enerji ve çevre
politikalarna dahil edilmesi, gelecekte kurulacak termik santrallarn düük nüfus
younluklu bölgelerde ina edilmesini, mevcut güç santrallarnda ise baca gaz
artma gibi emisyon önleyici sistemlerinin yüksek verimde çalmas için gerekli
önlemlerin alnmasn ve emisyon önleyici teknolojiye sahip olmayan santrallarda söz
konusu sistemlerin kurulmasn tevik edecektir.
klim deiiklii yaratan gazlarn salmn azaltmak ve enerji arz güvenliini
güçlendirmek amacyla uygulanan yenilenebilir enerji tevik mekanizmalar, tarife
garantisi, vergi indirimleri ve yenilenebilir enerji sertifikalarnn ticaretinden
olumaktadr.
Henüz gelimekte olan Türkiye yenilenebilir enerji piyasasnn tevik mekanizmas
olarak, farkl yenilenebilir enerji türleri için farkl fiyat garantileri uygulanmas
öngörülmü, yerli üretim teknolojilerini gelitirmek üzere yerli katk ilavesi ad altnda
sabit fiyat üzerine eklenecek pirimler tasarlanmtr.
Yenilenebilir Enerji Sertifikalar, yenilenebilir enerjinin fiziksel enerjiden farkl olarak
tad ekonomik deerin, çevresel ve dier pozitif niteliklerinin alnp satlabilir hale
dönümesini mümkün klan sertifikalardr. Ülkemizde yenilenebilir kaynaklara dayal
üretim yapan tesisler için üretim lisans sahibi tüzel kiiye Enerji Piyasas Düzenleme
Kurumu tarafndan “Yenilenebilir Enerji Kaynak Belgesi” verilmektedir.
“Yenilenebilir Enerji Kaynak Belgesi” Avrupa Birlii standartlarna uygun bir ekilde
yeniden tanmlanmaldr. Böylece Yenilenebilir Enerji Sertifikalar Türkiye piyasas için
yeni bir ticaret yöntemi olacak, üretici irketlere ürettikleri yenilenebilir enerjiyi ulusal
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 255 15

ve uluslararas pazarda sat imkan verecek ve tüketicilere kullandklar enerjinin
yenilenebilir kaynaklardan üretildiini kantlama imkan sunacaktr.
2012 yl ve sonras Dünya’da iklim deiiklii ile mücadelede çevreye duyarl üretim
ve tüketim anlay paralelinde düük karbon ekonomilerine geçiin hzland,
yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn yan sra atklarn da enerji olarak
deerlendirildii bir dönem olacaktr.
statistiklere göre u an dünya üzerinde var olan kirlenmenin %70’i üretim
endüstrileri kaynakldr. Çevreye duyarl üretim kavram, gerek kamu gerekse özel
sektörün sürekliliinde giderek daha fazla yer almaktadr.
Çevreye duyarl üretim kavram ve pazarlama, ücret, ürün, datm, promosyon,
finans, üretim, yönetim, demografik özellikler, politik ve yasal konular, sosyal ve
kültürel konular, rekabet, çevre ve teknoloji ve d çevre ana balklar kapsamnda
SWOT analizi ele alnmtr.
Geri dönütürülebilir ve yeniden kullanlabilir malzeme kullanmn arttrmak, zararl
hammadde kullanmn sfr düzeyine indirmek, ürünün üretim ve kullanm sürecinde
maksimum enerji verimliliine sahip olmasn salamak, kullanm ömrünü mümkün
olduu kadar uzatmak ve ömrünü tamamlayan ürünlerin ise hammadde olarak geri
dönüümünü salayabilmek, çevreye duyarl bir üretim yapmak için gerekli
faktörlerdir.
20. yüzyln ikinci yarsndan itibaren ekonomik, sosyal vb. dier alanlarda
kaydedilen köklü gelimeler, insan kaynakl sera gazlarnn atmosferdeki birikimlerini
hzlandrm, doal sera etkisini güçlendirerek, zaman içinde yerkürenin ortalama
yüzey scaklklarnda yükselme eilimi gözlenmesine yol açmtr. Halen, kömür,
petrol ve doalgazn küresel toplam birincil enerji arzndaki pay %80 olup, enerji
sektörünün küresel toplam sera gaz salmlarndaki pay %70’e yaklarken,
karbondioksit salmndaki pay ise %85 düzeyine ulamaktadr.
Dier sera gazlar ile karlatrldnda karbondioksit, küresel snmada daha düük
potansiyele sahip olmakla birlikte, üretimden tüketime kadar enerji zinciri
kapsamndaki tüm halkalarda, fosil yaktlarn yanmas ile çok büyük miktarlarda
atmosfere salm ve birikimi dierlerine göre çok daha fazla olduundan, öncelikle
önem tamaktadr.
Küresel nüfusun %20’sini barndran Çin Halk Cumhuriyeti, fosil yaktlarn
tüketiminden kaynaklanan toplam karbondioksit salmlarnn %22’sine yol açmakta,
küresel katma deerin ise yaklak %17’sini gerçekletirmektedir. Amerika Birleik
Devletleri ise küresel nüfusun sadece %5’ini barndrmasna karn, enerji ilikili
küresel toplam karbondioksit salmlarndan ve küresel katma deerden benzer paylar
üstlenmektedir. Türkiye'nin küresel nüfus oran %1.06, küresel karbondioksit
salmlarna katks %0.9, küresel katma deeri ise %1.3’dür.
nsan kaynakl sera gaz salmlarnn belirli düzeyde tutulmasna ve zaman içinde
azaltlmasna yönelik ulusal, uluslararas ve bölgesel giriimler younlamakta,
enerji-çevre etkileimi ekseninde sera gaz salmlar ile küresel snma ve iklim
deiiklii arasndaki ilikiler giderek daha fazla önem kazanmaktadr.
256
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
16

DÜNYA’DA VE TÜRKYE’DE PETROL VE DOAL GAZ PYASASININ
DEERLENDRLMES
Petrol rezervlerinin tepe noktasna ulamas, bata Çin ve Hindistan olmak üzere
gelimekte olan ülkelerden gelen yüksek petrol talebi ve son yllarda Ortadou’da
yaanan jeopolitik gelimeler sonucunda dünyada enerji arz güvenlii riskli hale
gelmitir.
Kaya gaznn devreye girmesiyle küresel ölçekte doal gaz üretiminde art meydana
gelmitir. Kaya gaz günümüzde enerji sektöründe bir oyun deitirici olarak
görülmektedir.
Kaya gaznn devreye girmesinden önce ortalama 60-80 yl arasnda öngörülen doal
gaz rezervlerinin kullanm süresinin kaya gazyla birlikte 160-200 yl aralna
yükselecei öngörülmektedir. Bu sebeple orta vadede doal gaz arz ve talebinin üst
seviyelerde olmas beklenmektedir.
ABD’de kaya gaz üretimi 2000 ylnda sfra yakn bir deerdeyken 2011 ylnda
ülkedeki doal gaz tüketiminin % 30’una ulamtr. Yakn gelecekte bu deerin %50
seviyesine ulamas beklenmektedir.
Önümüzdeki on yllarda petrol ve doal gaz tüketiminde meydana gelecek artta en
büyük pay OECD üyesi olmayan ülkelere aittir. 2030 ylna kadar petrol talebinin her
yl ortalama %1 büyüyecei öngörülmektedir. Bu varsayma göre 2030 ylna
gelindiinde günlük petrol talebinin 105 milyon varile yükselmesi beklenmektedir.
Küresel ölçekte petrole olan talebin artmas, snrl kaynak olan petrolün fiyatnn
artmasna sebep olacaktr. Petrol fiyatnn önümüzdeki 20 sene içerisinde 200
$/varil’e ulaaca tahmin edilmektedir. Petrol tüketiminin sektörel dalmna
bakldnda ulam sektörünün yaklak %60 ile ba çektii görülmektedir.
Teknolojinin hzla geliimi ile birlikte günümüzde konvansiyonel araçlarn yannda
elektrikli ya da hibrit araçlarn da otomotiv piyasasna girdii görülmektedir. Özellikle
büyük miktarda petrol tüketen ülkelerin getirecei yasal zorunluklar yoluyla elektrikli
ve hibrit araç satlar, 2035 ylna gelindiinde toplam yeni araç satnn %15 ila
%20’ine ulaaca tahmin edilmektedir.
Otomotiv sektöründe sklkla tartlan dier bir teknoloji ise hidrojen yakt hücreleridir.
Bu teknolojiye sahip araçlarn yollarda görülebilmesi için büyük bir teknolojik geliim
ve maliyetin düürülmesi gerekmektedir.
Petrol fiyatlarnda yaanan ani ve ar deiimler, küresel ve bölgesel ekonomik kriz
vb. dier öngörülemeyen etkiler, toplam birincil enerji arz ve gayri safi yurtiçi hasla
bata olmak üzere tüm makroekonomik büyüklükler üzerinde farkl etkiler
yaratmaktadr.
Petrol fiyatlarnda yaanan güçlü deiimler gelimi veya gelimekte olan ülkelerin
enerji-ekonomi büyüklüklerinde, geçici, sürekli veya dengesiz biçimde farkl etkiler
yaratrken, ülkelerin ksa, orta ve/veya uzun vadeli iktisadi büyüme ve enerji yatrm
planlar üzerinde aksaklklara da yol açmaktadr.
Öngörülemeyen etmenler nedeniyle petrol fiyatlarnda yaanan deiim, ülkelerin
gelimilik düzeyine göre belirgin farkllklar göstermektedir. Petrol fiyatlarndaki ani
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 257
17

ve ar deiimlere bal olarak enerji-ekonomi büyüklüklerinin birbirleri ile ilikisi,
gelimi ülkelerde daha zayf iken, gelimekte olan ülkelerde daha belirgindir.
Petrol krizlerinin gayri safi yurtiçi haslada oluturduu bask Türkiye’de, gelimi
ülkelere göre daha fazla gerçekleirken, ani etkiler görülmektedir. Gayri safi yurtiçi
hasladaki deiim, bata Almanya, Fransa, ngiltere olmak üzere Avrupa’nn gelimi
ülkelerinde ise yava ve geç olumaktadr.
ENERJ TEKNOLOJS
Su buharl plazma yöntemiyle kömür gazlatrma prosesinde 1000-1100oC gibi
yüksek scakla ulalmas sonucunda yüksek verimli ve temiz gaz elde
edilebilmektedir. Gaz ürünler yüksek konsantrasyonda hidrojen, karbondioksit ve az
miktarda karbonmonoksitdir. Gazlatrma sonucu oluan cüruf miktar da azdr.
Ülkemizde soma linyitlerinin plazma ile gazlatrlmas üzerinde teknolojik çalmalar
yaplmaktadr.
Ülkemizde enerji sektörünün ihtiyac olan her çeit türbin, buhar kazan, çeitli
kazanlar, su ve gaz tanklar, çelik konstrüksiyon elemanlar, alternatörler, jeneratörler,
transformatörler, elektrik nakil hatt ve emsali teçhizat, kablo, alt cihaz, elektrik
motorlar, pompalar, kompresörler, kaynak makinalar, elektrik enerji üretim, iletim ve
datm ile ilgili tüm teçhizat yerli elektromekanik sanayii kurulular tarafndan imal
edilmektedir.
Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Güvenlii Stratejisi Belgesi’ne göre Ülkemizin temel
hedefi, yenilenebilir kaynaklarn elektrik enerjisi üretimi içindeki paynn 2023 ylnda
en az %30 düzeyinde olmasnn salanmas ve 2023 ylna kadar teknik ve ekonomik
olarak deerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelimizin tamamnn elektrik enerjisi
üretiminde kullanlmasdr. Bu hedefe ulamakta en önemli unsurun güçlü bir
elektromekanik sanayii olduu kukusuzdur.
258
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012
18

2011 YILI GENEL ENERJİ DENGESİ
TABLOLARI
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 259

260
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

2011 YILI GENEL ENERJ DENGES (Orjinal Birimler)
Hay. ve Bit.
Artık
Linyit Asfaltit Kok Petrokok Odun
Petrol Doalgaz Hidrolik Jeotermal Bioyakıt Rüzgar Elektrik
Güne
Ta Kömürü
(Bin Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (Bin Ton) (10 6 Sm 3 ) (GWh) (GWh) (Bin Ton) (GWh) (GWh) (Bin TEP) (Bin TEP)
Jeo.Isı ve
Dier Isı
Yerli Üretim (+) 2 528,4 72 549,8 900,1 ,0 ,0 8 154,0 4 745,0 2 433,4 790,3 52 339,0 694,0 20,0 4 724,0 ,0 1 463,0 630,0
thalat (+) 23 679,5 ,0 ,0 309,7 2 683,0 ,0 ,0 34 492,1 43 874,5 ,0 ,0 ,0 ,0 4 555,8 ,0 ,0
hracat (-) 5,9 ,0 ,0 1,2 ,0 ,0 ,0 5 178,7 714,1 ,0 ,0 ,0 ,0 3 644,6 ,0 ,0
hrakiye (-) ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 2 783,6 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0
Stok Deiimi (+/-) 26,2 1 382,7 - 35,5 260,4 - 56,0 ,0 ,0 67,9 759,5 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0
statistik Hata (+/-) ,0 ,0 ,0 ,0 - 7,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0
Birincil Enerji Arzı 26 228,2 73 932,6 864,6 568,9 2 620,0 8 154,0 4 745,0 29 031,0 44 710,1 52 339,0 694,0 20,0 4 724,0 911,2 1 463,0 630,0
Çevrim ve Enerji Sektörü - 15 350,4 - 60 322,9 - 398,8 3 902,7 ,0 - 13,0 - 153,0 - 1 848,2 - 22 471,4 - 52 339,0 - 694,0 ,0 - 4 724,0 185 188,3 1 216,0 ,0
Elektrik Santralları - 10 116,0 - 60 270,8 - 398,8 ,0 ,0 - 13,0 - 153,0 - 251,9 - 22 266,4 - 52 339,0 - 694,0 ,0 - 4 724,0 229 395,1 1 216,0 ,0
Kok Fabrikaları - 5 200,8 ,0 ,0 3 902,7 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0
Petrokimya Feedstock ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 - 1 417,1 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0
ç Tüketim ve Kayıp - 33,6 - 52,1 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 - 179,1 - 204,9 ,0 ,0 ,0 ,0 - 44 206,8 ,0 ,0
Toplam Nihai Enerji Tüketimi 10 877,8 13 609,7 465,8 4 471,6 2 620,0 8 141,0 4 592,0 27 182,9 22 238,8 ,0 ,0 20,0 ,0 186 099,5 2 679,0 630,0
Sektörler Toplamı 10 877,8 13 609,7 465,8 4 471,6 2 620,0 8 141,0 4 592,0 27 182,9 22 238,8 ,0 ,0 20,0 ,0 186 099,5 2 679,0 630,0
Sanayi Tüketimi 4 104,8 6 634,1 100,0 4 471,6 2 620,0 2,0 130,8 2 075,8 10 522,7 ,0 ,0 ,0 ,0 93 151,6 1 216,0 189,0
Gıda 74,0 45,4 ,0 3,0 ,0 ,0 ,0 51,7 45,1 ,0 ,0 ,0 ,0 5 100,0 143,0 ,0
eker 22,4 786,2 ,0 42,0 ,0 ,0 ,5 49,3 231,6 ,0 ,0 ,0 ,0 544,3 ,0 ,0
Tekstil ,0 287,2 ,0 3,7 ,0 ,0 ,0 28,5 620,5 ,0 ,0 ,0 ,0 15 024,7 ,0 ,0
Kaıt 2,1 151,4 ,0 ,0 ,0 ,0 130,3 26,8 373,5 ,0 ,0 ,0 ,0 1 960,0 ,0 ,0
Seramik 73,9 338,8 ,0 ,0 33,5 ,2 ,0 76,8 752,3 ,0 ,0 ,0 ,0 998,9 ,0 ,0
Cam ve Cam Ürünleri ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 16,2 685,9 ,0 ,0 ,0 ,0 965,4 ,0 ,0
Kimya-Petrokimya 127,1 359,5 ,0 58,2 ,0 ,0 ,0 635,0 1 734,2 ,0 ,0 ,0 ,0 6 080,5 ,0 ,0
Gübre ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 5,9 749,5 ,0 ,0 ,0 ,0 309,6 ,0 ,0
Çimento 2 285,8 3 145,1 ,0 ,0 2 248,4 ,0 ,0 35,6 101,0 ,0 ,0 ,0 ,0 7 257,0 ,0 ,0
Demir Çelik 1 468,0 101,8 ,0 4 364,7 2,7 ,0 ,0 25,7 2 248,2 ,0 ,0 ,0 ,0 20 166,0 ,0 ,0
Demirdıı Metaller 17,9 430,5 ,0 ,0 ,0 1,8 ,0 21,0 207,5 ,0 ,0 ,0 ,0 2 495,5 ,0 ,0
Motorlu Kara Taıtı Sanayi ,0 20,4 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 40,6 173,9 ,0 ,0 ,0 ,0 1 279,4 ,0 ,0
Dier 33,6 967,8 100,0 ,0 335,4 ,0 ,0 1 062,8 2 599,5 ,0 ,0 ,0 ,0 30 970,3 1 073,0 189,0
Ulatırma ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 14 862,1 487,3 ,0 ,0 20,0 ,0 531,2 ,0 ,0
Demiryolları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 149,7 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 214,2 ,0 ,0
Denizyolları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 694,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0
Havayolları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 1 059,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0
Boru Hatları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 190,3 ,0 ,0 ,0 ,0 200,0 ,0 ,0
Karayolları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 12 959,4 297,0 ,0 ,0 20,0 ,0 117,0 ,0 ,0
Dier Sektörler 6 773,0 6 975,6 365,8 ,0 ,0 8 139,0 4 461,2 5 994,0 11 228,7 ,0 ,0 ,0 ,0 92 417 1 463,0 441,0
Konut ve Hizmetler 6 773,0 6 975,6 365,8 ,0 ,0 8 139,0 4 461,2 1 185,0 11 204,3 ,0 ,0 ,0 ,0 88 056 1 081,0 441,0
Tarım ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 4 809,0 24,4 ,0 ,0 ,0 ,0 4 360 382,0 ,0
Enerji Dıı ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 4 251,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 261

2011 YILI GENEL ENERJ DENGES (Ton Edeer Petrol)
Ta
Kömürü
Linyit Asfaltit Kok Petrokok Odun
Hay. ve
Bit. Artık
Katı Yakıt
TOPLAMI
(Bin TEP)
Yerli Üretim (+) 1 307,8 16 138,4 422,8 ,0 ,0 2 446,2 1 091,4 21 406,5 2 555,1 652,4 4 501,2 596,8 17,7 406,3 ,0 1 463,0 630,0 32 228,9
thalat (+) 15 351,4 ,0 ,0 214,8 2 015,5 ,0 ,0 17 581,7 36 099,4 36 219,2 ,0 ,0 ,0 ,0 391,8 ,0 ,0 90 292,0
hracat (-) 3,0 ,0 ,0 ,8 ,0 ,0 ,0 3,8 5 298,4 589,5 ,0 ,0 ,0 ,0 313,4 ,0 ,0 6 205,1
hrakiye (-) ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 2 945,6 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 2 945,6
Stok Deiimi (+/-) 9,7 281,7 - 19,3 175,4 - 47,3 ,0 ,0 400,1 88,3 627,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 1 115,4
statistik Hata (+/-) ,0 ,0 ,0 ,0 - 5,5 ,0 ,0 - 5,5 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 - 5,5
Birincil Enerji Arzı 16 665,9 16 420,0 403,5 389,4 1 962,6 2 446,2 1 091,4 39 379,0 30 498,8 36 909,1 4 501,2 596,8 17,7 406,3 78,4 1 463,0 630,0 114 480,2
Petrol
Doalgaz Hidrolik Jeotermal Bioyakıt Rüzgar Elektrik
Jeo.Isı ve
Dier Isı
Güne
TOPLAM
Çevrim ve Enerji Sektörü - 10 056,7 - 10 780,5 - 217,2 2 621,5 ,0 - 3,9 - 35,2 - 18 472,0 - 2 143,5 - 18 550,5 - 4 501,2 - 596,8 ,0 - 406,3 15 926,2 1 216,0 ,0 - 27 528,0
Elektrik Santralları - 6 243,8 - 10 765,3 - 217,2 ,0 ,0 - 3,9 - 35,2 - 17 265,3 - 264,5 - 18 381,3 - 4 501,2 - 596,8 ,0 - 406,3 19 728,0 1 216,0 ,0 - 20 471,4
Kok Fabrikaları - 3 791,1 ,0 ,0 2 621,5 ,0 ,0 ,0 - 1 169,6 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 - 1 169,6
Petrokimya Feedstock ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 - 1 690,9 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 - 1 690,9
ç Tüketim ve Kayıp - 21,8 - 15,2 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 - 37,1 - 188,1 - 169,2 ,0 ,0 ,0 ,0 - 3 801,8 ,0 ,0 - 4 196,1
Toplam Nihai Enerji Tüketimi 6 609,2 5 639,5 186,3 3 010,9 1 962,6 2 442,3 1 056,2 20 907,1 28 355,4 18 358,5 ,0 ,0 17,7 ,0 16 004,6 2 679,0 630,0 86 952,2
Sektörler Toplamı 6 609,2 5 639,5 186,3 3 010,9 1 962,6 2 442,3 1 056,2 20 907,0 28 355,4 18 358,5 ,0 ,0 17,7 ,0 16 004,6 2 679,0 630,0 86 952,1
Sanayi Tüketimi 2 490,0 3 044,0 40,0 3 010,9 1 962,6 ,6 30,1 10 578,2 2 149,3 8 686,7 ,0 ,0 ,0 ,0 8 011,0 1 216,0 189,0 30 830,2
Gıda 48,5 26,5 ,0 2,2 ,0 ,0 ,0 77,1 50,6 37,2 ,0 ,0 ,0 ,0 438,6 143,0 ,0 746,5
eker 13,7 290,9 ,0 28,8 ,0 ,0 ,1 333,5 47,5 191,1 ,0 ,0 ,0 ,0 46,8 ,0 ,0 618,8
Tekstil ,0 93,0 ,0 2,7 ,0 ,0 ,0 95,6 29,2 511,9 ,0 ,0 ,0 ,0 1 292,1 ,0 ,0 1 928,8
Kaıt 1,3 67,0 ,0 ,0 ,0 ,0 30,0 98,3 26,2 308,2 ,0 ,0 ,0 ,0 168,6 ,0 ,0 601,2
Seramik 43,7 115,2 ,0 ,0 24,7 ,1 ,0 183,6 78,1 620,7 ,0 ,0 ,0 ,0 85,9 ,0 ,0 968,3
Cam ve Cam Ürünleri ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 16,6 565,9 ,0 ,0 ,0 ,0 83,0 ,0 ,0 665,5
Kimya-Petrokimya 86,3 95,9 ,0 57,1 ,0 ,0 ,0 239,3 660,4 1 430,7 ,0 ,0 ,0 ,0 522,9 ,0 ,0 2 853,3
Gübre ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 5,5 618,3 ,0 ,0 ,0 ,0 26,6 ,0 ,0 650,5
Çimento 1 330,7 1 622,8 ,0 ,0 1 689,4 ,0 ,0 4 643,0 34,9 83,3 ,0 ,0 ,0 ,0 624,1 ,0 ,0 5 385,4
Demir Çelik 932,4 30,9 ,0 2 920,2 2,0 ,0 ,0 3 885,5 27,0 1 854,7 ,0 ,0 ,0 ,0 1 734,3 ,0 ,0 7 501,4
Demirdıı Metaller 12,5 130,6 ,0 ,0 ,0 ,5 ,0 143,6 18,9 171,3 ,0 ,0 ,0 ,0 214,6 ,0 ,0 548,4
Motorlu Kara Taıtı Sanayi ,0 10,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 10,0 43,8 143,5 ,0 ,0 ,0 ,0 110,0 ,0 ,0 307,3
Dier 20,9 561,3 40,0 ,0 246,5 ,0 ,0 868,8 1 110,6 2 150,0 ,0 ,0 ,0 ,0 2 663,4 1 073,0 189,0 8 054,8
Ulatırma ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 15 484,5 402,3 ,0 ,0 17,7 ,0 45,7 ,0 ,0 15 950,2
Demiryolları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 154,9 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 18,4 ,0 ,0 173,3
Denizyolları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 718,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 718,0
Havayolları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 1 127,3 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 1 127,3
Boru Hatları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 157,1 ,0 ,0 ,0 ,0 17,2 ,0 ,0 174,3
Karayolları ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 13 484,3 245,2 ,0 ,0 17,7 ,0 10,1 ,0 ,0 13 757,2
Dier Sektörler 4 119,2 2 595,5 146,3 ,0 ,0 2 441,7 1 026,1 10 328,8 6 279,2 9 269,5 ,0 ,0 ,0 ,0 7 947,8 1 463,0 441,0 35 729,4
Konut ve Hizmetler 4 119,2 2 595,5 146,3 ,0 ,0 2 441,7 1 026,1 10 328,8 1 300,9 9 249,3 ,0 ,0 ,0 ,0 7 572,8 1 081,0 441,0 29 973,9
Tarım ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 4 978,3 20,2 ,0 ,0 ,0 ,0 375,0 382,0 ,0 5 755,5
Enerji Dıı ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 4 442,3 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 ,0 4 442,3
Elektrik Enerjisi Üretimi (GWh) 26530,6 38 870,4 816,9 469,2 66 687,1 903,6 104 047,6 52 338,6 694,0 4 724,0 229 395
Kurulu Güç Kapasitesi (MW) 4 216 8199,3 135 126 12 676 1 778 19 477 17 137 114 1 729 52 911
Nüfus (Milyon Kii) (Yıl Ortası): 73,95 Fert Baına Brüt Elektrik Tüketimi (kWh/Nüfus) : 3.070 Fert Baına Net Elektrik Tüketimi (kWh/Nüfus) : 2.490 Fert Baına Enerji Tüketimi (kep/Nüfus) : 1.548
262
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 263

264
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

SLOP ELEKTRK ÜRETM A..
TESS : SLOP TERMK SANTRAL
YER : SLOP / IRNAK
KAPASTE : 1 x 135 MWe FAAL, 2 x 135 MWe TESS AAMASINDA
TEKNOLOJ : DOLAIMLI AKIKAN YATAK
VERM : % 39
ANA YAKIT : ASFALTT
ELEKTRK ÜRETM : FAAL ÜNTE ÇN 972.000.000 kwh / yl
CNER GRUBU KURULUUDUR
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 265

266
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

BYOYAKITLAR
YaynNo:0016/2009
ISBNNo:9786058954854
ÇalmaGrubuÜyeleri:Dr.F.FigenAr,BerrakD.S.
Tademir,Prof.Dr.FilizKaraosmanolu,
Prof.Dr.A.AliKoç,Prof.Dr.MustafaAcarolu,
Yrd.Doç.Dr.S.FerdaMutlu,Dr.FatmaSarsu,
YurdanurÖzsöyler,GülenBölük,Asller,Ömer
FarukAygün
YaynYeriveTarihi:Ankara,Mart2010
SayfaSays:180
TEMZKÖMÜRTEKNOLOJLER
YaynNo:0015/2009
ISBNNo:9786058954847
ÇalmaGrubuÜyeleri:ÖmerÜnver,Muzaffer
Baaran,MücellaErsoy,NilgünErcan,Metin
Gürkan,SevilGürkan,SelvaTüzüner
YaynYeriveTarihi:Ankara,Mart2010
SayfaSays:160
NÜKLEERSANTRALLAR
YaynNo:0019/2010
ISBNNo:9786058954861
ÇalmaGrubuÜyeleri:ÖmerÜnver,Muzaffer
Baaran,BenanBaolu,B.NazmBayraktar,
Dr.UtkuSadk,GültekinTürkolu,
Prof.Dr.A.OrhanYein
YaynYeriveTarihi:Ankara,Aralk2010
SayfaSays:103
GELENEKSELELEKTRKSANTRALLARIÇN
TEKNKTERMLERSÖZLÜÜ
YaynNo:0020/2012
ISBNNo:9786058954878
Yazar:YaverHeper
YaynYeriveTarihi:Ankara,2012
SayfaSays:438
YukardakikitaplarDünyaEnerjiKonseyiTürkMilliKomitesi’ndenteminedilebilir.
Adres:CinnahCad.No:67/1506680ÇankayaAnkara
Tel:(312)4428278–79 Dünya Enerji Konseyi Türk Faks:(312)4419610 Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012 Email:wectnc@tr.net267

268
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2012

DÜNYA ENERJİ KONSEYİ
TÜRK MİLLİ KOMİTESİ
Cinnah Cad. No. 67/15
06680 Çankaya/ANKARA
Tel : (0312) 442 82 78 (pbx)
Fax : (0312) 441 96 10
e-mail: dektmk@dektmk.org.tr
web-site: www.dektmk.org.tr