PETROL VE DOĞAL GAZ ÇALIŞMA GRUBU PETROL ALT ÇALIŞMA GRUBU RAPORU

World Energy Council 

CONSEIL MONDIAL DE L’ENERGIE 

— 

Turkish National Committee 

COMITE NATIONAL TURC 

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi 

PETROL VE DOĞAL GAZ ÇALIŞMA GRUBU 

PETROL ALT ÇALIŞMA GRUBU 

RAPORU 

Aralık 2007 

Ankara

PETROL VE DOĞAL GAZ ÇALIŞMA GRUBU 

PETROL ALT ÇALIŞMA GRUBU 

Başkan 

Raportör 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

Üye 

: Hülya PEKER (DEK-TMK) 

: İsmail BAHTİYAR (TPAO Gn. Md.lüğü) 

: Uğur GÖNÜLALAN (TMMOB Jeofizik Müh. Odası) 

: Ceren KARTARİ (Çakmak Ortak Avukatlık Bürosu) 

: Ahmet DOĞAN (Çakmak Ortak Avukatlık Bürosu) 

: Doç. Dr. Serhat AKIN (ODTÜ) 

: Prof. Dr. Mustafa PARLAKTUNA (ODTÜ) 

: Feridun ULUGANER (Petrol İşleri Gn. Müdürlüğü) 

: Muzaffer DALAY (BOTAŞ) 

: Zuhal ARGUN (DEK-TMK)

İÇİNDEKİLER 

Yönetici Özeti...................................................................................................... 2-1-1 

1. Giriş................................................................................................................ 2-1-3 

2. Mevcut Durum ve Sorunlar........................................................................... 2-1-5 

2.1. Dünyada Petrol ve Doğal Gaz Rezervleri ................................................. 2-1-5 

2.2. Dünyada Petrol ve Doğal Gaz Üretimleri ................................................. 2-1-7 

2.3. Türkiye’nin Hidrokarbon Potansiyeli........................................................ 2-1-10 

2.4. Petrol ve Doğal Gaz Arama ve Üretim Faaliyetleri.................................. 2-1-12 

2.4.1.Arama ............................................................................................. 2-1-12 

2.4.1.1.Kara Arama ............................................................................ 2-1-12 

2.4.1.2.Deniz Arama........................................................................... 2-1-13 

2.4.2.Üretim ............................................................................................. 2-1-14 

2.4.2.1.Üretim Yöntemleri ve Teknoloji............................................... 2-1-15 

2.4.3. Kuruluş Sayısı............................................................................... 2-1-18 

2.5. Yurtdışı arama-üretim faaliyetleri .......................................................... 2-1-20 

2.6. Petrolün Standartları ve Sınıflandırılması.............................................. 2-1-21 

2.7. Üretim Miktarı ve Değeri........................................................................ 2-1-22 

2.8. Taşıma .................................................................................................. 2-1-25 

2.8.1 Mevcut Ham Petrol Boru Hatları.................................................... 2-1-25 

2.8.1.1 Yurt Dışı ................................................................................ 2-1-25 

2.8.1.1.1 Irak Türkiye Ham Petrol Boru Hattı ............................... 2-1-25 

2.8.1.1.2 Bakü Tiflis Ceyhan ( BTC ) Hampetrol Boru Hattı ......... 2-1-26 

2.8.1.2 Yurt İçi................................................................................... 2-1-26 

2.8.1.2.1 Batman Dörtyol Hampetrol Boru Hattı........................... 2-1-26 

2.8.1.2.2 Ceyhan Kırıkkale Hampetrol Boru Hattı ........................ 2-1-27 

2.9 Maliyetler .............................................................................................. 2-1-28 

2.10 Fiyatlara etki eden nedenler .................................................................. 2-1-28 

2.11 İstihdam................................................................................................. 2-1-29 

2.12 Mevcut Teşvik Tedbirlerinin Değerlendirilmesi ...................................... 2-1-30 

2.12.1. Petrol Kanunlarının Tarihsel Gelişimi ........................................... 2-1-30 

2.12.2. Neden Yeni Bir Kanuna İhtiyaç Var?............................................ 2-1-31 

2.12.3 Yeni Petrol Kanunu Hazırlanırken Dikkate Alınması Gereken 

Hususlar:...................................................................................... 2-1-32 

2.13 Sektörün Rekabet Gücü ........................................................................ 2-1-33 

2.14 Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkiler.............................................. 2-1-33 

2.15 Üniversite Petrol Sektörü İlişkileri .......................................................... 2-1-36 

3 Mevcut Durumun Değerlendirilmesi ....................................................... 2-1-37 

4 Sektörün Dünyada (OECD, DTÖ, Ülkeler) ve AB 

Ülkelerindeki Durumu............................................................................... 2-1-39 

5 Dünya Petrol ve Doğal Gaz Arz – Talep Projeksiyonları ....................... 2-1-40 

5.1. Petrol................................................................................................ 2-1-40 

5.2. Doğal Gaz......................................................................................... 2-1-42

Yönetici Özeti 

Tarih boyunca kullanılan enerji kaynakları düşünüldüğünde petrol ve doğal gazın 

tüketiminin artık bağımlılığa dönüştüğü ortaya çıkmaktadır. Fiyatları konusunda 

belirsizlikler olmasına rağmen, bugün yaşanan bu bağımlılık beraberinde birçok siyasi, 

ekonomik ve hatta yaşamsal riski de beraberinde getirmektedir. Arzda yaşanan 

sıkıntılar, tüketimin frenlenememesi, çoğu zaman ikamenin mümkün olmayışı; üretimin 

tüketimi karşılama oranını gün geçtikçe düşürmektedir. 

Dünya piyasalarındaki çalkantılar da düşünüldüğünde, Türkiye gibi yoğun ithalat yapan 

bir ülkenin de konumu gün geçtikçe kritikleşmektedir. Arama ve üretim çalışmalarında 

geri kalınmış olması, ithalatın artmasına neden olurken bunların sonucunda kuşkusuz ki 

ekonomi olumsuz bir biçimde etkilenmektedir. Bu durumun giderilmesi için arama ve 

üretim çalışmalarına acil olarak hız kazandırması gereken Türkiye, yoğun tartışmalara 

neden olan Petrol Kanunu ile yeni bir dönemin başına gelmiştir. Kanunda tartışmalara 

neden olan hususlar ortadadır, en kısa sürede bu tartışmalara neden olan sorunların 

giderilmesi, arama ve üretim çalışmalarına süratle devam edilmesi gerekmektedir. 

TPAO, hem yurtiçi hem de yurt dışında arama ve üretim çalışmalarını arttırmalıdır. 

TPAO’nun yurt dışında gerçekleştireceği başarılı arama ve üretim çalışmaları kuşkusuz 

ki Türkiye’nin ilgili bölgedeki stratejik üstünlüğünü arttıracaktır. Bunun yanısıra ekonomik 

anlamda da birçok avantaj sağlayacaktır. 

Türkiye, petrol ve doğal gazın yoğun bir biçimde üreticisi olan ülkelere komşuluğuyla 

zaten stratejik bir önem kazanmıştır. Boru hatlarının yapımında, mevcut üretimlerin 

iletiminde yer aldıkça bu önemini de arttırarak korumaya devam edecektir. Zira petrol ya 

da doğal gaz rezervine sahip olmak kadar, bunlar için güvenli bir iletim hattı oluşturmak 

da önemlidir. Hele ki arama- üretim tesislerine, boru hatlarına yapılan saldırılar da 

düşünüldüğünde bunun Türkiye’ye nasıl bir önem kazandıracağı da ortadadır. Hiç 

kuşkusuz ki stratejik bir öneme sahip olmak kadar bunun nasıl kullanılacağı da çok 

önemlidir. Türkiye, zaman kaybetmeden, konumunu ve konjonktürü değerlendirmeli, 

harekete geçmelidir. 

Arama ve üretim sırasında aslında pek de kalifiye eleman problemiyle karşılaşılmasa da 

ilgili sektörler içerisinde yoğun bir beyin göçü olduğu ortadadır. Aslında çok iyi petrol ve 

doğal gaz mühendisleri yetiştiren üniversitelerimizden mezun olan mühendisler, 

piyasadaki ücretlerle ilgili yoğun sorunlar yaşamakta ve bunun sonucunda da yurt dışı 

seçeneğini kullanmaktadır. Bu problemi ortadan kaldırabilecek çalışma şartları ve ücret 

düzeyleri oluşturulmalıdır. Beyin göçünün artması durumunda, sektör kalifiye eleman 

bulmakta problem yaşayacaktır. 

Petrol ve doğal gaz piyasaları aslında hem Dünya’da hem de Türkiye’de yoğun 

sorunların yaşandığı birer piyasadır. Fiyatlardaki belirsizlik, arz güvenliğindeki 

problemler, OPEC’in tutumu, ABD Dolarındaki değişimler, yeni rezerv bulmada yaşanan 

güçlükler her iki piyasaya da gün geçtikçe daha zor günler yaşatacaktır. Petrol ve doğal 

gazın birçok sektörün üretiminde hammadde olarak kullanıldığı da düşünülürse; ilerideki 

günlerin, sadece petrol ve doğal gaz piyasaları için değil, birçok sektör için sıkıntı 

getireceği ortadadır. Üstelik bundan en fazla zarar görecek ülkeler arasında gelişmekte 

olan ülkeler gelmektedir. Türkiye, üretiminde girdi olarak kullandığı petrol ve doğal gazı 

daha verimli bir biçimde kullanmayı öğrenmeli ve ikame etmeye de gitmelidir. Türkiye 

PETROL VE DOĞAL GAZ ÇALIŞMA GRUBU PETROL ALT ÇALIŞMA GRUBU RAPORU 2-1-1

için petrol ve doğal gaz gibi tamamına yakını ithal edilen kaynaklara olan bağımlılık, 

hem ekonomik hem politik hem de hayati bir bağımlılıktır. 

Türkiye, dinamik yapısıyla ve gün geçtikçe artan üretimiyle büyümeye devam edecektir. 

Ancak bu büyümenin sorunsuz ve devamlı olarak yaşanabilmesi için petrol ve doğal 

gazda arz güvenliğinin sağlanması şarttır. Petrol ve doğal gaz üreticisi olan ülkelere 

komşu durumda olan Türkiye sahip olduğu bu stratejik konumu çok iyi 

değerlendirmelidir. Boru hatlarının yapımıyla artan bu stratejik önem, diplomatik 

ilişkilerle sürdürülmeye devam edilmelidir. Arzda yaşanacak problemin ekonomide 

bırakacağı etki ortadadır. Arz güvenliğinin sağlanması kesinlikle şarttır. Mevcut ve yeni 

yapılacak anlaşmalar da sağlam, güvenilir projeksiyonlarla yapılmalıdır. Re-export hakkı 

olmayan ve doğru planlanmamış bir anlaşmanın Türkiye’nin lehine olmayacağı 

ortadadır. 

Türkiye, petrolü ve doğal gazı kullanmaya devam edecektir. Bu kaynakların 

kullanımında verimliliğin, arz güvenliğinin, sağlanması; güçlü ve dinamik bir Türkiye’nin 

de önünü açacaktır. 

2-1-2 

PETROL VE DOĞAL GAZ ÇALIŞMA GRUBU PETROL ALT ÇALIŞMA GRUBU RAPORU

1. Giriş 

Dünyanın en önemli enerji ve sanayi ham maddelerinden biri olan petrolün oluşumu 

konusunda çeşitli varsayımlar ileri sürülmüş ve değişik tarifleri yapılmıştır. Genel olarak 

petrol, milyonlarca yıl önce yaşamış bitki ve hayvan kalıntılarının denizlerde biriken 

çökel katmanlar içerisinde, oksijensiz bir ortamda çürüyerek, belirli bir basınç ve sıcaklık 

altında ayrışmasından oluşmuştur. 

Doğal olarak oluşan hidrokarbonlar (hidrojen ve karbondan oluşan bileşikler) karışımı 

olarak tanımlanan petrol çoğu zaman nitrojen, oksijen ve sülfür bileşenlerini de içerir. 

Rafine edilmiş petrolden ayırt etmek için ham petrol olarak adlandırılmıştır. Ham petrol 

başlıca sıvı hidrokarbonlarla, değişen oranlarda çözünmüş gazlardan ve katranlardan 

oluşur. Büyük oranda metan gazı içeren hafif hidrokarbonlardan oluşan petrol gazını 

imal edilmiş gazdan ayırt edebilmek için genelde doğal gaz olarak adlandırılır. Yarı katı 

ve katı haldeki petrol ise ağır hidrokarbon ve katrandan oluşur. Bu türden petrole, özel 

karakterlerine ve yöresel kullanımlarına bağlı olarak asfalt, zift, katran gibi isimler 

verilmiştir. Ham petrolün fiziksel özellikleri büyük farklılıklar göstermektedir. Çoğunlukla 

hafif (yüksek graviteli) petroller açık kahverengi, sarı veya yeşil renkli, ağır (düşük 

graviteli) petroller ise koyu kahverengi veya siyah renklidirler. Yüksek graviteli petrolün 

rafine edilmesinden (damıtılmasından) çoğunlukla benzin, gazyağı ve motorin gibi hafif 

beyaz ürünler, düşük graviteli petrolün rafine edilmesinden ise daha ziyade fueloil ve 

asfalt gibi ağır siyah ürünler elde edilir. İçerisinde petrol oluşan çökel kayalar ana kaya 

olarak adlandırılır. Ana kaya içerisinde oluşan petrolün, basınç ve sıcaklık altında 

kalmasıyla sıkışan çökellerden küçücük damlacıklar halinde sızarak, içerisine yerleştiği 

gözenekli ve geçirgen çökellere hazne kaya denir. Petrolün kaynak kayayı terk edip 

hazne kayada birikirken geçirdiği sürece ise petrolün göçü denmektedir. Hazne 

kayanın üzerinde yer alan ve petrolün kaçmasını engelleyen geçirimsiz kaya ise örtü 

kaya olarak isimlendirilir. Petrolün kaçmasını engelleyip, birikimini sağlayan şartların 

bulunduğu yerlere kapan denir. Kapanın petrol ve gaz içeren kısmına rezervuar denir. 

Eğer birçok petrol ve/veya gaz rezervuarı bir tek jeolojik yapı içerisinde bulunuyor veya 

yakın ilişkili durumda bulunuyor ise, bu rezervuarlar gurubuna saha denir. 

Petrol ve gaz sahalarının bulunması için öncelikle uzun jeolojik etütler, bunların olumlu 

çıkması sonucunda da jeofizik etütler yapılır. Ancak yeraltındaki bir petrol veya gaz 

rezervuarının varlığı ve büyüklüğü yalnızca kuyular açılarak ve üretim yapılarak 

belirlenebilir. Yeni bir rezervuar bulmak amacıyla açılan kuyulara arama kuyusu denir. 

Açılan bu kuyuda petrol ve/veya gaz rezervuarı bulunursa kuyuya keşif kuyusu adı 

verilir. Açılan kuyudan petrol ve/veya gaz ekonomik olarak üretilemez ise, durumlarına 

göre bu kuyulara petrol emareli, gaz emareli, petrol ve gaz emareli, sulu veya kuru 

kuyu gibi isimler verilir. Keşif kuyusundan sonra, aynı rezervuar üzerinde keşfi bir kere 

daha doğrulamak ve sahanın büyüklüğünü belirlemek amacıyla açılan kuyu veya 

kuyulara tespit kuyusu ve geliştirme kuyusu adı verilir. Tespit ve geliştirme 

kuyularından sonra artık tamamen belirlenmiş saha üzerinde üretim yapmak amacıyla 

açılan bütün kuyulara üretim kuyusu adı verilir. Açılan tespit, geliştirme ve üretim 

kuyuları ile tamamen belirlenen rezervuardaki petrol ve gaz miktarına yerinde rezerv 

denir. Ancak keşfedilen rezervuardaki miktarın büyük çoğunluğunu yeraltı koşulları ve 

bugünün teknolojik koşulları nedeniyle üretmek mümkün değildir. Rezervuardan 

sağılabilecek petrol ve doğalgaz miktarına ise üretilebilir rezerv adı verilir. 

Dünyada olduğu kadar ülkemizde de kalkınmanın temelini oluşturan enerjiye, 

teknolojinin gelişmesi ve nüfusun artması nedeniyle giderek daha fazla ihtiyaç 

duyulmaktadır. Bu nedenle ülkeler gelecekle ilgili planlarını yaparken enerji tasarrufunu 


ve enerji üretimini birincil öncelik olarak görmektedirler. BP istatistiklerine (BP 

Statistical Review of World Energy, Haziran 2007) göre, 2006 yılında dünyada üç 

fosil yakıtı oluşturan, petrol, doğal gaz ve kömür enerji tüketiminde % 87,84’lük bir 

paya sahip olup, sadece petrolün enerji tüketimindeki payı ise % 35,76’dir. Tüketim 

sıralamasında petrolden sonra, % 28,41’lik oranla kömür, % 23,67’lik oranla doğal gaz, 

% 6,33’lik oranla hidroelektrik ve % 5,84’lük oranla nükleer enerji gelmektedir (Şekil 1). 

Şekil 1. Dünya Enerji Tüketimi 

2005 2006 

6.27% 

6.33% 

27.83% 

5.90% 

36.34% 

Petrol 

Doğal Gaz 

Kömür 

Nükleer 

Hidroelektrik 

28.41% 

5.84% 

35.76% 

23.65% 

23.67% 

Kaynak: BP Statistical Review of World Energy Haziran 2007 

Önümüzdeki yıllarda da ülkelerin kalkınmasında ekonomik ve siyasal politikaları 

yönlendirmesi açısından, petrol ve doğal gazın önemini sürdürmesi beklenmektedir. Her 

ne kadar hidrokarbon olarak adlandırılan petrol ve doğal gazın tüketiminin gittikçe 

artacağı varsayımı ile dünya rezervlerinin kısa sürede tükeneceği düşünülmekte ise de, 

arama teknolojilerindeki yeni gelişmelerle bu rezervlere yenilerinin katılacağı 

kuşkusuzdur. Bu nedenle petrol ve doğal gazın daha uzun yıllar başlıca birincil enerji 

kaynakları olarak dünya ülkelerinin gündeminde kalacağı yadsınamaz bir gerçektir. 

Petrol ve doğal gaz, kullanım alanının yaygın olması nedeniyle, dünya ekonomi 

politikalarında her zaman stratejik önemini korumuştur. Bu stratejik önemi kavrayabilen 

ülkeler, 20 inci yüzyılın başlarından itibaren petrole dayalı politikalar geliştirmiştir. 

Son yıllarda yaşanan petrol fiyatındaki artışlar, özellikle petrol ithal eden ve ekonomileri 

büyük oranda petrol ve doğal gaza bağlı olan ülkeler ve tüketiciler açısından haklı 

kaygılara neden olmaktadır. Bu nedenle, petrol fiyatlarının bundan sonraki seyri ile ilgili 

çok çeşitli analizler yapılmakta ve senaryolar üretilmektedir. Enerji güvenliğinin, 

ekonomik güvenliğin ve giderek ulusal güvenliğin ayrılmaz bir unsuru haline 

gelmesinden dolayı, petrol fiyatlarının geleceğe yönelik seyri herkesi çok yakından 

ilgilendirmektedir. 2006 sonu itibariyle tükettiği enerjinin yaklaşık % 35,62’sini petrol ile 

karşılayan ve tükettiği petrolünde yaklaşık % 93’ünü ithal eden ülkemiz için ise bu 

durum, daha da ciddi boyuttadır (Şekil 2). 

2-1-4 


Şekil 2. Türkiye Enerji Tüketimi 

2005 2006 

26,69 

3,76 

7,44 

34,44 

Petrol 

Doğal Gaz 

Kömür 

Hidroelektrik 

25,62 

4,05 

7,15 

35,62 

Yenilenebilir ve Diğer 

27,67 

27,55 

Kaynak: ETKB/EIGM – 2006 değerleri geçici/ tahminidir. 

Ülkemizi petrol ve doğal gaz arama ve üretimi açısından değerlendirdiğimizde, 

Arap plakasının Anadolu plakasının altına doğru dalması, ülkemizde var olan petrol 

kapanlarının kırılarak dağılmasına veya son derece küçük hale gelmesine neden 

olmaktadır. Ülkemiz petrol aramacılığı açısından jeolojik olarak riski yüksek bir bölge de 

yer almaktadır (Güney Doğu Anadolu ve Trakya basenleri hariç). Ayrıca, aramacılık 

açısından son derece uygun şatlara sahip Orta Doğu ve Orta Asya ülkelerini de 

eklediğimizde ülkemiz, petrol ve doğal gaz aramacılığı açısından yatırımcıların daha az 

ilgisini çekmektedir. 

Ancak, Ülkemiz, dünya hidrokarbon rezervlerinin %70’inden fazlasını elinde bulunduran 

Orta Doğu ile eski Sovyetler Birliği ülkelerinin komşusu konumundadır. Doğal gaz 

kaynağı olarak büyük oranda Rusya’ya bağlı olan Avrupa Birliği ülkelerinin, Rusya- 

Ukrayna çekişmesi ve/veya doğrudan kendilerinin Rusya ile olan ilişkilerinde yaşadıkları 

sorunlar nedeniyle yeni bir alternatif transit kaynağı aradıkları açıktır. Ülkemizin, bu 

durumu bir fırsat olarak değerlendirmesi ve uzun vadeli petrol ve doğal gaz 

politikalarının oluşturulması çalışmalarını arttırması gerekmektedir. 

2. Mevcut Durum ve Sorunlar 

2.1 Dünyada Petrol ve Doğal Gaz Rezervleri 

2005 yılında 1200,7 milyar varil olan ham petrol rezervi çok az bir artış göstererek 2006 

yılı sonu itibariyle 1208,2 milyar varil olmuştur. OPEC, 914,6 milyar varillik rezervle 

dünya petrol rezervlerinin %75,7’sine sahiptir. Çoğunluğunun OPEC bünyesinde 

toplandığı Orta Doğu Ülkeleri dünyanın toplam rezervinin % 61,5’ine sahiptir (Şekil 3). 

Eski SSCB % 10,6, OPEC’e ve eski Sovyetlere dâhil olmayan ülkeler ise % 14,4’lük 

paylara sahiptir. OECD ülkelerinin toplam içindeki payı 79,8 milyar varil petrolle % 

6,6’dır. Avrupa Birliğinde çok küçük petrol rezervine sahip diğer ülkeler sayılmazsa 

İngiltere, Danimarka, İtalya ve Romanya’nın toplam 6,2 milyar varil rezervi olup, 

bunların toplamdaki payı % 0,51’dir. (Kaynak: BP Statictical Review of World 

Energy, Haziran 2007) 


Şekil 3. 

2006 Yılı Ispatlanmış Dünya Petrol Rezervleri milyar varil 

Orta Doğu; 

742,7 

Asya - Pasifik; 

40,5 

Kuzey Amerika; 

59,9 

Orta ve Güney 

Amerika; 

103,5 

Afrika; 

117,2 

Avrupa - Asya; 

144,4 

Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, Haziran 2007 

Coğrafik bölgelere göre ispatlanmış petrol rezervlerinin miktarı (milyar varil) ve yüzdesel 

dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 

Tablo-1 

İspatlanmış Petrol Rezervleri (Milyar Varil) 

1985 % 1995 % 2005 % 2006 % 

Kuzey Amerika 101.5 13,17 89,0 8,66 59,5 4,95 59,9 4,93 

Orta ve Güney Amerika 62.9 8,16 83,8 8,16 103,5 8,62 103,5 8,56 

Avrupa – Asya 78.6 10,20 81,5 7,94 140,5 11,70 144,4 11,95 

Orta Doğu 431.3 55,98 661,5 64,41 742,7 61,86 742,7 61,84 

Afrika 57.0 7,40 72,0 7,01 114,3 9,52 117,2 9,70 

Asya – Pasifik 39.1 5,09 39,2 3,82 40,2 3,35 40,5 3,02 

Dünya Toplamı 770.5 100,00 1027,0 100,00 1200,7 100,00 1208,2 100,00 


Dünya petrol rezervleri 2006 yılı üretimleri ile 40,5 yıllık ihtiyacı karşılayacak düzeydedir. 

2005 yılı üretim düzeyi ile Orta Doğu’daki rezervler 79,5 yıl, Kuzey Amerikadaki 

rezervler 11,9 yıl, Orta ve Güney Amerikadakiler 40,7 yıl, ve OECD ülkelerindekiler 12 

yıl ömre sahiptir. 

2005 yılında 179,83 trilyon m 3 olan doğal gaz rezervi bir miktar artarak, 2006 yılında 

181,46 trilyon m 3 ’e yükselmiştir. Rusya dünya doğal gaz rezervinin 47,65 Trilyon m 3 ile 

%26,3’üne, İran 28,13 trilyon m 3 ile % 15,5’na, Katar 25,36 trilyon m 3 ile % 14,0’üne, 

ABD ise 5,93 trilyon m 3 ile %3,3’üne sahiptir. Eski Sovyetler Birliği Ülkeleri’nin toplam 

rezervi 58,11 trilyon m 3 ile % 32,0, OECD ülkeleri 15,90 trilyon m 3 ile %8,8, Avrupa 

Birliği’ne bağlı ülkeler 2,43 trilyon m 3 ile % 1,3 lük oranlara sahiptir. 

2-1-6 


2.2 Dünyada Petrol ve Doğal Gaz Üretimleri 

Dünyada 2006 yılı petrol üretimi 81.663 bin varil/gün olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı ile 

karşılaştırıldığında üretim %0,4 artmıştır (Tablo 2). 2006 yılında Orta Doğu ülkeleri 

%0,7’lik bir artışla dünya üretimindeki paylarını %31,2’ye çıkartmıştır. Ülke bazında en 

yüksek üretim miktarına sahip 5 ülke Suudi Arabistan (%13,1), Rusya (%12,3), Amerika 

Birleşik Devletleri (%8,0), İran (%5,4) ve Meksika (%4,7) olarak sıralanmaktadır. 

OPEC’e bağlı ülkeler üretimlerini %0,2 arttırarak üretimlerini toplamın %41,7’sine, 

OECD ülkeleri ise %2,2 düşüş göstererek %23,3’e indirmiştir. Son 5 yıllık dönem 

incelendiğinde Orta Doğu ve eski Sovyetler Birliği ülkeleri ve en büyük üreticilerden 

olan Kanada ve Meksika’nın petrol üretimlerini arttırdıkları, Amerika’nın ise azaltmakta 

olduğu görülmektedir. 

2005 yılında 2763,0 milyar m 3 olan doğal gaz üretimi %2,5 artarak, 2006 yılında 2865,3 

milyar m 3 ’e yükselmiştir (Tablo-3). Rusya dünya doğal gaz üretiminin %21,6’sını, ABD 

%18,5’ini, Kanada %6,5’ini, İran %3,7’sini ve Norveç ise %3,0’ını karşılamaktadır. 

OECD ülkeleri toplam doğal gaz üretiminin %37,8’ini, eski Sovyetler Birliği Ülkeleri ise 

%27,1’ini karşılamaktadır. Avrupa Birliği’ne bağlı ülkeler ise % 7,1’lik üretim payına 

sahiptir. 

Tablo-2. Dünya Petrol Üretimi 

Petrol Üretimi Değişim 2006 

Bin varil gün 2002 2003 2004 2005 2006 

2005’e 

Oranla 

Toplama 

Oran 

Amerika Birleşik Devletleri 7626 7400 7228 6830 6871 -0.5% 8.0% 

Kanada 2858 3004 3085 3047 3147 4.4% 3.9% 

Meksika 3585 3789 3824 3759 3683 -2.1% 4.7% 

Kuzey Amerika Toplam 14069 14193 14137 13636 13700 0.1% 16.5% 

Arjantin 818 806 754 725 716 -1.3% 0.9% 

Brezilya 1499 1555 1542 1718 1809 5.5% 2.3% 

Kolombiya 601 564 551 549 558 0.7% 0.7% 

Ekvator 401 427 535 541 545 0.7% 0.7% 

Peru 98 92 94 111 116 3.5% 0.1% 

Trinidad ve Tobago 155 164 152 171 174 1.5% 0.2% 

Venezuella 2916 2607 2972 3007 2824 -3.9% 3.7% 

Diğer Güney ve Orta Amerika 152 153 144 142 140 -1.7% 0.2% 

Güney ve Orta Amerika 

Toplam 6640 6367 6745 6964 6881 -0.4% 8.8% 

Azerbaycan 311 313 317 452 654 44.9% 0.8% 

Danimarka 371 368 390 377 342 -9.3% 0.4% 

İtalya 106 107 105 118 111 -5.6% 0.1% 

Kazakistan 1018 1111 1297 1364 1426 5.6% 1.7% 

Norveç 3333 3264 3188 2969 2778 -6.9% 3.3% 

Romanya 127 123 119 114 105 -8.0% 0.1% 

Rusya 7698 8544 9287 9551 9769 2.2% 12.3% 

Türkmenistan 182 202 193 192 163 -15.2% 0.2% 

İngiltere (Birleşik Krallık) 2463 2257 2028 1808 1636 -9.6% 2.0% 

Özbekistan 171 166 152 126 125 -0.7% 0.1% 

Diğer Avrupa ve Euroasya 501 509 496 463 454 -2.9% 0.5% 

Toplam Avrupa ve Euroasya 16281 16965 17572 17534 17563 0.2% 21.6% 


İran 3414 3999 4081 4049 4343 1.2% 5.4% 

Irak 2035 1339 2010 1820 1999 9.0% 2.5% 

Kuveyt 1995 2329 2481 2643 2704 2.4% 3.4% 

Oman 900 823 785 780 743 -4.6% 0.9% 

Katar 783 917 990 1097 1133 8.1% 1.3% 

Suudi Arabistan 8970 10222 10588 11035 10859 -2.3% 13.1% 

Suriye 545 562 529 469 417 -8.9% 0.5% 

Birleşik Arap Emirlikleri 2324 2611 2656 2751 2969 7.3% 3.5% 

Yemen 457 448 420 426 390 -8.7% 0.5% 

Diğer Orta Doğu 48 48 48 48 32 -7.7% 

Toplam Orta Doğu 21471 23296 24588 25119 25589 0.7% 31.2% 

Cezayir 1680 1852 1946 2015 2005 -0.3% 2.2% 

Angola 905 885 986 1242 1409 14.3% 1.8% 

Kamerun 75 68 62 58 63 8.6% 0.1% 

Çad - 24 168 173 153 -11.7% 0.2% 

Kongo (Brazzaville) 258 243 240 253 262 6.7% 0.3% 

Mısır 751 749 721 696 678 -2.5% 0.8% 

Guinea 210 234 329 355 358 0.6% 0.5% 

Gabon 295 240 235 234 232 -0.9% 0.3% 

Libya 1374 1486 1607 1702 1835 4.2% 2.2% 

Nijerya 2103 2263 2502 2580 2460 -4.9% 3.0% 

Sudan 233 255 325 379 397 11.8% 0.5% 

Tunus 75 68 72 74 69 -7.1% 0.1% 

Diğer Afrika 63 71 75 72 68 -5.3% 0.1% 

Toplam Afrika 8022 8438 9266 9835 9990 1.4% 12.1% 

Avustralya 731 624 541 554 544 -2.1% 0.6% 

Brunei 210 214 211 206 221 7.1% 0.3% 

Çin 3346 3401 3481 3627 3684 1.6% 4.7% 

Hindistan 801 798 816 784 807 3.1% 1.0% 

Endonezya 1288 1183 1152 1136 1071 -5.3% 1.3% 

Malezya 785 831 857 827 747 -3.1% 0.9% 

Tayland 191 223 220 276 286 8.7% 0.3% 

Vietnam 354 364 427 392 367 -8.0% 0.5% 

Diğer Asya Pasifik 193 195 186 199 215 8.0% 0.3% 

Toplam Asya Pasifik 7899 7832 7890 8000 7941 0.1% 9.7% 

TOPLAM DÜNYA 74382 77091 80198 81088 81663 0.4% 100.0% 

OECD 21422 21156 20716 19763 19398 -2.2% 23.3% 

OPEC 28882 30806 32985 33836 34202 0.2% 41.7% 

OPEC harici 35933 35673 35661 35343 35162 -0.5% 43.0% 

Eski Sovyetler Birliği 9533 10499 11407 11840 12299 3.9% 15.3% 


2-1-8 


Tablo-3. Dünya Doğal Gaz Üretimi 

Doğal Gaz Üretimi Değişim 2006 

Milyar metreküp 2002 2003 2004 2005 2006 

2005’e 

oranla 

Toplama 

Oran 

Amerika Birleşik Devletleri 544.3 551.4 539.4 525.7 524.1 2.3% 18.5% 

Kanada 187.8 182.7 183.6 185.5 187.0 0.6% 6.5% 

Meksika 35.3 36.4 37.4 39.5 43.4 10.6% 1.5% 

Kuzey Amerika Toplam 767.4 770.5 760.4 750.6 754.4 2.3% 26.5% 

Arjantin 36.1 41.0 44.9 45.6 46.1 1.0% 1.6% 

Bolivya 4.9 6.4 8.5 10.4 11.2 7.2% 0.4% 

Brezilya 9.2 10.0 11.0 11.4 11.5 1.3% 0.4% 

Kolombiya 6.2 6.1 6.4 6.8 7.3 7.6% 0.3% 

Trinidad ve Tobago 17.3 24.7 28.1 29.0 35.0 15.6% 1.2% 

Venezuella 28.4 25.2 28.1 28.9 28.7 -1.0% 1.0% 

Diğer Güney ve Orta 

Amerika 2.3 2.2 2.8 3.5 4.8 5.0% 0.2% 

Güney ve Orta Amerika 

Toplam 104.4 115.7 129.7 135.6 144.5 4.7% 5.0% 

Azerbaycan 4.8 4.8 4.7 5.3 6.3 18.0% 0.2% 

Danimarka 8.4 8.0 9.4 10.4 10.4 -0.3% 0.4% 

Almanya 17.0 17.7 16.4 15.8 15.6 -1.2% 0.5% 

İtalya 14.6 13.7 13.0 12.0 11.0 -9.0% 0.4% 

Kazakistan 10.6 12.9 20.6 23.5 23.9 2.7% 0.8% 

Hollanda 59.9 58.4 68.8 62.9 61.9 -1.6% 2.2% 

Norveç 65.5 73.1 78.5 85.0 87.6 3.1% 3.0% 

Polonya 4.0 4.0 4.4 4.3 4.3 -1.3% 0.1% 

Romanya 13.2 13.0 12.8 12.9 12.1 0.2% 0.4% 

Rusya 555.4 578.6 591.0 598.0 612.1 2.4% 21.3% 

Türkmenistan 49.9 55.1 54.6 58.8 62.2 5.9% 2.2% 

Ukrayna 17.4 17.7 19.1 18.8 19.1 -1.7% 0.7% 

Birleşik Krallık 103.6 102.9 96.0 88.0 80.0 -8.6% 2.8% 

Özbekistan 53.8 53.6 55.8 55.7 55.4 0.8% 1.9% 

Diğer Avrupa ve Euroasya 11.3 10.7 11.0 9.8 10.9 7.8% 0.4% 

Toplam Avrupa ve 

Euroasya 989.4 1024.4 1055.9 1061.1 1072.9 1.2% 37.3% 

Bahreyn 9.5 9.6 9.8 9.9 11.1 3.2% 0.4% 

İran 75.0 81.5 84.9 87.0 105.0 4.1% 3.7% 

Kuveyt 8.0 9.1 9.7 9.7 12.9 4.9% 0.4% 

Umman 15.0 16.5 17.2 17.5 25.1 27.0% 0.9% 

Katar 29.5 31.4 39.2 43.5 49.5 8.1% 1.7% 

Suudi Arabistan 56.7 60.1 65.7 69.5 73.7 3.5% 2.6% 

Suriye 5.0 5.2 5.3 5.4 5.5 3.3% 0.2% 

Birleşik Arap Emirlikleri 43.4 44.8 46.3 46.6 47.4 0.9% 1.6% 

Diğer Orta Doğu 2.6 1.8 2.5 3.4 5.6 28.1% 0.2% 

Toplam Orta Doğu 244.7 259.9 280.4 292.5 335.9 5.8% 11.7% 

Cezayir 80.4 82.8 82.0 87.8 84.5 -4.3% 2.9% 

Mısır 22.7 25.0 26.9 34.7 44.8 29.3% 1.6% 

Libya 5.6 5.8 6.5 11.7 14.8 31.0% 0.5% 

Nijerya 14.2 19.2 21.8 21.8 28.2 25.9% 1.0% 

Diğer Afrika 6.8 6.9 7.0 7.0 8.2 - 0.3% 

Toplam Afrika 129.6 139.7 144.3 163.0 180.5 9.5% 6.3% 


Tablo-3. Dünya Doğal Gaz Üretimi (devam) 

Avustralya 32.6 33.2 35.3 37.1 38.9 4.7% 1.4% 

Bangladeş 11.4 12.3 13.3 14.2 15.2 7.1% 0.5% 

Brunei 11.5 12.4 12.2 12.0 12.3 6.5% 0.4% 

Çin 32.7 35.0 41.0 50.0 58.6 17.2% 2.0% 

Hindistan 28.7 29.9 30.1 30.4 31.8 -1.0% 1.1% 

Endonezya 70.4 72.8 75.4 76.0 74.0 0.3% 2.6% 

Malezya 48.3 51.8 53.9 59.9 60.2 0.4% 2.1% 

Myanmar 8.4 9.6 10.2 13.0 13.4 3.1% 0.5% 

Yeni Zelanda 5.6 4.3 3.8 3.7 3.9 2.2% 0.1% 

Pakistan 20.6 23.2 26.9 29.9 30.7 4.8% 1.1% 

Tayland 18.9 19.6 20.3 21.4 24.3 2.8% 0.8% 

Vietnam 2.4 2.4 4.2 5.2 7.0 1.6% 0.2% 

Diğer Asya Pasifik 5.5 6.7 6.5 7.3 6.9 -5.4% 0.2% 

Toplam Asya Pasifik 297.0 313.1 333.0 360.1 377.1 4.0% 13.1% 

TOPLAM DÜNYA 2532.6 2623.3 2703.8 2763.0 2865.3 3.0% 100.0% 

Avrupa Birliği 228.6 225.0 228.5 212.4 202.7 -4.6% 7.1% 

OECD 1081.2 1085.9 1083.6 1065.9 1078.5 1.1% 37.8% 

Eski Sovyetler Birliği 691.9 723.5 745.8 760.0 779.3 2.5% 27.1% 

Diğer 751.6 804.9 873.7 953.9 1007.5 5.6% 35.1% 


2.3 Türkiye’nin Hidrokarbon Potansiyeli 

Türkiye jeolojik olarak oldukça yoğun tektonik yapıya sahiptir. Jeolojik devirler içerisinde 

sürekli devam eden ve halen devam etmekte olan bu tektonik hareketler, mevcut petrol 

sahalarını oldukça parçalı hale getirmiş, kısıtlı alanlarda depolanmış petrolün kırıklar 

boyunca kaçmasına sebebiyet vermiştir. Petrol havzaları dünya genelinde coğrafi 

sınırlarla birebir örtüşmemektedir. 

Bir bölgede petrolün oluşabilmesi ve korunabilmesi için bir çok parametrenin bir araya 

gelmesi gerekmektedir. Bunların en önemlileri; petrol türetecek yeterli miktarda ve 

kalitede organik maddeye sahip kaynak kaya, bu kaynak kayanın gömülmesini 

sağlayacak jeolojik koşullar, türeyen petrolü bünyesinde barındıracak hazne kayalar, 

petrolün dört yönlü olarak kapanlanmasını sağlayacak örtü kayanın varlığı gereklidir. 

Ancak bunların mevcudiyeti yeterli değildir, bunların yanı sıra biriken petrolün 

üretilebilirliliğini etkileyen petrolün kalitesi, kayacın gözenekliliği, geçirgenliği ve 

ekonomik miktarın varlığıdır. Maalesef, kara alanlarında Türkiye’nin mevcut tektonik 

yapısı (Şekil-4) bu parametrelerin belirlenmesine imkan vermediği gibi karmaşık jeolojik 

yapısı nedeniyle yer altı yapılarının belirlenmesinde kullanılan sismik veriyi de olumsuz 

etkilemektedir. Doğal olarak bunca güçlük, Türkiye’de petrol aramacılığını riskli veya 

pahalı hale getirmektedir. Bu nedenledir ki, ülkemize gelen yabancı sermaye kısa 

sürede çoğunlukla olumlu sonuca ulaşamamakta, yerli sermaye ise riski yüksek olan bu 

sektöre yeterince ilgi duymamaktadır. 

2-1-10 


Şekil 4. Türkiye’nin mevcut tektonik yapısı (Okan ve Tüysüz, 1999) 

Çoğu zaman bulunan petrol ekonomik olamayabilir, yani yapılacak masraflar üretilecek 

petrole göre çok yüklü meblağlar tutabilir. Bu gibi durumlarda petrol emaresine 

rastlanan fakat ekonomik miktara sahip olmayan kuyular geçici olarak terk edilmektedir. 

Bu terk esnasında mevcut petrol kanununa göre açılan kuyuya ait tüm dökümanlar 

Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne (PİGM) teslim edilmektedir. Kuyunun açılışı esnasında 

da bu kurum sürekli denetim yapmaktadır. Üretime konulmayan bütün kuyuların nasıl 

terk edilmesi gerektiği PİGM tarafından hazırlanan yönetmelikle belirlenmiş olup hem 

kuyuya hemde çevreye kuyudan doğabilecek zararların önlenmesi için kuyu emniyetli 

bir şekilde kapatılır. Dünyanın her yerindeki uygulama bu şekilde yapılmaktadır. Bu 

durumu gözlemleyen halk “kuyuda petrol çıktı fakat kapattılar” yorumunu yapmaktadır. 

Arap plakasının Anadolu plakasının altına dalması nedeniyle, jeolojik olarak son derece 

karmaşık, kıvrımlı ve kırıklı bir yapıya sahip olan ülkemizin bu durumu petrol 

potansiyelimizi olumsuz yönde etkilemekte, Azerbaycan, İran ve Irak gibi komşu 

ülkelere göre büyük rezervlere sahip olamamamıza neden olmaktadır. 

Sonuç olarak, ülkemizin karmaşık jeolojik durumu, aramacılığın riskli ve maaliyetli 

olmasına rağmen petrol ihtiva edebilecek sedimanter basenlerin çokluğu göz önüne 

alındığında, bugüne kadar yapılmış arama faaliyetlerinin çok düşük düzeyde kaldığı 

görülmektedir. Bugüne kadar yapılan faaliyetlerin çok büyük bir kısmı Güneydoğu 

Anadolu ve Trakya bölgesinde yoğunlaşmıştır (Şekil 5). Özellikle derin deniz bölgesi 

olması ve arama çalışmalarının son derece pahalı olması nedeniyle denizlerimiz ile iç 

bölgelerde yapılan çalışmaların da yetersizliği bu bölgelerin hidrokarbon 

potansiyellerinin kesin olarak ortaya çıkarılmasına yetmemiştir. 


Şekil 5. Türkiye’de bulunan basenler ve bugüne değin açılan arama kuyu 

lokasyonları. 

2.4 Petrol ve Doğal Gaz Arama ve Üretim Faaliyetleri 

2.4.1 Arama 

Ülkemizde 1934 yılından 2006 yılı sonuna kadar 1290 adet arama kuyusu, 533 adet 

tespit kuyusu, 1392 adet üretim kuyusu 30 adet enjeksiyon kuyusu ve 81 adet istikşaf 

kuyusu olmak üzere toplam 3326 adet kuyu açılmış olup 6.386.980 metre sondaj 

yapılmıştır. Açılan 1187 adet arama kuyusu sonucunda ise, ancak 103 petrol sahası ile 

4 adedi karbondioksit olmak üzere 35 doğal gaz sahası keşfi yapılmıştır. 

2.4.1.1 Kara Arama 

Ülkemiz kara alanlarındaki aramacılığın büyük çoğunluğu Güneydoğu Anadolu ve 

Trakya bölgelerinde yapılmaktadır. 1934 - 2006 yılları arasında açılan 1290 adet arama 

kuyusunun % 26.9 si (347 adet) Marmara Bölgesinde, % 56.9’ü (734 adeti) Güneydoğu 

Anadolu Bölgesinde, % 9.3’ü (120 adet) Akdeniz bölgesinde açılmışken diğer kara 

alanlarında açılan kuyu sayısı sadece 89 adettir(% 6.9). (Şekil 5) Bu durum, özellikle 

sondaj öncesi arama yatırımları olarak nitelendirilen jeolojik ve jeofizik çalışmalarda da 

kendini göstermektedir. 

Bu istatistiki bilgi şu gerçeği ortaya koymaktadır ki, ülkemizin özellikle jeolojik olarak 

riskinin fazla olduğu alanlarda aramacılık faaliyetleri maalesef geçtiğimiz 72 yılda 

yeterince yapılamamıştır. Yapılan faaliyetlerin büyük çoğunluğu TPAO tarafından 

gerçekleştirilmiştir. 

2-1-12 


Son yıllarda arama öncesi çalışmalarda teknolojik gelişmelere bağlı olarak, ülkemizin 

daha az aranmış olan jeolojik riski yüksek kara alanlarında şirketlere sağlanabilecek ek 

teşviklerle faaliyetlerin artması beklenilmelidir. 

2.4.1.2 Deniz Arama 

Deniz aramacılığının son derece pahalı olmasına rağmen son yıllarda Doğu ve Batı 

Karadeniz’de aramalara ivme kazandırılmış, bunun sonucunda ülkemizde ilk defa Doğu 

Karadeniz’in açıklarında 1500 m. su derinliğindeki yapılar Hopa-1 kuyusu ile test 

edilmiştir. Hopa–1 kuyusu ekonomik olarak petrol ve doğal gaz üretemese de, ”petrol 

ve gaz emareli” kuyu olarak bitirilmiştir. Hopa–1 kuyusunun petrol ve gaz emareli kuyu 

olarak tamamlanması nedeniyle, ileride burada yapılacak arama çalışmaları açısından, 

bölgenin halen potansiyelini koruduğu için umut vaat etmektedir. 

İkinci ve son derece önemli olan bir diğer gelişme ise, doğal gaz tüketimimizle 

kıyasladığımızda çok büyük olmamasına rağmen, Batı Karadeniz projesinin olumlu 

sonuç vermesidir. 2004 yılında Türkiye Petrolleri A.O., eski adı Madison Oil Turkey Inc. 

olan Toreador Resources. ve Stratic Energy. şirketlerinin Ayazlı–1 arama kuyusunu 

delmesi ile ilk defa Batı Karadeniz’de ekonomik olarak doğal gaz keşfi yapılmıştır. 2004 

yılından 2006 yılı sonuna kadar açılan 16 kuyunun 14’ünün gazlı kuyu olarak bitirilmesi 

sonucunda üretim aşamasına gelinmiş, kuyuların üretim bağlantıları yapılarak gazın 

karada toplanabilecek hale gelmesi sağlanmış AKSA Enerji’nin ana gaz iletim hattına 

verilmek üzere de karada gaz proses tesisleri kurulmuştur. Keşfedilen sahadan ilk 

üretim 2007 yılı içerisinde gerçekleşmiştir. Üretim gerçekleştiğinde, ilk belirlemelere 

göre halen Türkiye’nin yıllık doğal gaz üretiminin % 50 sinin, sadece bu sahadan 

üretilebileceği düşünülmektedir. Bu gelişmeye paralel olarak dünya petrol ve doğal gaz 

arama sektörünün Batı Karadeniz’e olan ilgisinin arttığı görülmektedir. Buna örnek 

olarak Brezilya milli şirketi Petrobras Oil and Gas B.V. şirketinin Milli şirketimiz olan 

Türkiye Petrolleri A.O. ile Orta Karadeniz’de ortak arama çalışmalarına başlamasını 

gösterebiliriz. Dünyadaki deniz aramacılığının yıl bazında sondaj sayılarıyla (Şekil 6) 

karşılaştırıldığında ülkemizde yapılan arama sondajlarının arttırılması gerekliliği 

aşikardır. 


Şekil 6. Dünyada 1982 yılından günümüze deniz sondaj sayı toplamı (Baker 

Hughes, 2007). 

450 

400 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

1982 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2.4.2 Üretim 

Yeraltında hazne kaya içerisinde bulunan hidrokarbonun rezervuardan kuyuya akışını 

sağlayan temel mekanizmaları beş maddede özetleyebiliriz. Bunlar; 

etkisidir. 

1- Üretimle oluşacak basınç düşüşü ile kaya ve mayi genleşmesi, 

2- Petrolün içinde erimiş halde bulunan gazın basınç düşüşü ile serbest hale 

gelerek genleşmesi, 

3- Rezervuarın keşfi sırasında rezervuarda serbest gaz olması durumunda bu 

gaz kütlesinin genleşmesi, 

4- Su itimi 

5- Gravite 

Rezervuardaki hidrokarbonların bu mekanizmaların yardımı ile kuyu içine akmasıyla 

gerçekleştirilen üretime birincil üretim denir. Rezervuardaki hidrokarbonların doğal 

mekanizmalar yardımı ile kuyu içerisine akmasının sağlanamadığı durumlarda üretimi 

arttırma amaçlı kuyuya su, karbondioksit, çeşitli kimyevi maddeler, buhar, 

hidrokarbonlar v.b. maddeler basılmasına ise ikincil üretim denir. Hidrokarbon 

yeraltında yüksek basınca sahip ise açılan kuyudan kendi enerjisi ile yüzeye gelir. 

Türkiye’de bulunan petrol sahalarının basınçları, ekonomik miktarlardaki mayii artezyen 

olarak üretebilecek düzeyde değildir. Bu nedenle üretim çeşitli pompaların kullanımı ile 

gerçekleşmektedir. Türkiye’de kullanılan pompalar dünya’da da en fazla kullanıma sahip 

2-1-14 


olan at başı şeklindeki pompalardır. Ayrıca kuyunun potansiyeli ve üretilen akışkan 

özellikleri dikkate alınarak, elektrikli dalgıç pompa, hidrolik pompalar, burgu pompalarda 

(genellikle günlük 200 varilin altında üretim yapan kuyularda) kullanılmaktadır. 

2.4.2.1 Üretim Yöntemleri ve Teknoloji 

Güney Doğu Anadolu Bölgesinde petrol ve doğal gaz üretim derinlikleri genellikle 2500 

– 3500 metre, Trakya Bölgesinde üretilen petrol ve doğal gaz üretimlerinin derinlikleri 

ise genellikle 250 – 1000 metre aralığındadır. Türkiye’deki petrol rezervlerinin büyük 

çoğunluğu aktif taban suyuna sahiptir. 

Aktif taban suyu nedeni ile Türkiye’deki sahaların büyük bir çoğunluğu su enjeksiyon 

uygulamasına gerek duyulmadan birincil üretim yöntemleri ile üretilmektedir. 

Rezervuara basınç desteği sağlanması açısından olumlu katkı sağlayan aktif taban 

suyu, aynı zamanda üretim kuyularından giderek artan oranlarda su üretilmesine ve 

zamanla devre dışı kalmalarına da neden olmaktadır. Aynı zamanda üretilen formasyon 

sularından kurtulmak da giderek büyük bir çevre sorunu haline gelmektedir. 

Bu nedenle, 1996 yılından bu yana petrolle birlikte üretilen formasyon sularının, Petrol 

İşleri Genel Müdürlüğü’nden alınan enjeksiyon izinleri ile yer altı sularını kirletmeyecek 

şekilde tamamen geçirimsiz ortamlara geri basılması sağlanarak büyük bir çevre 

felaketinin önüne geçilmesi sağlanmıştır. 

Bazı sahalarda taban suyu bulunmamakta veya bulunsa bile aktif durumda değildir. Bu 

nedenle üretim esnasında rezervuarda hızlı bir basınç düşüşü gözlenmektedir. Bu tür 

sahalarda ikincil petrol üretim yöntemlerinin ilk uygulanması, Türkiye Petrolleri A.O. 

tarafından 1960 yılında Garzan sahasında başlatılan çevresel su enjeksiyonu projesi ile 

gerçekleşmiş olup, uygulamaya halen devam edilmektedir. 

Yine Türkiye Petrolleri A.O. tarafından rezervi büyük ancak gravitesi oldukça düşük olan 

Batı Raman sahasında çeşitli dönemlerde su enjeksiyonu kullanılmıştır. Sahada üretimi 

sağlamak için ikincil yöntem uygulaması (karbondioksit enjeksiyonu) yapılmaktadır. 

Türkiye’de ikincil üretim yöntemi ile petrol üreten diğer bir şirket ise N.V.Turkse 

Perenco şirketidir. Şirketin Kayaköy sahasında 1962–1967 yılları arasında 

gerçekleştirilen su enjeksiyonuna 1986 yılında tekrar başlanılmış olup uygulamaya 

halen devam edilmektedir. 

Öte yandan dünya genelinde özellikle ağır petrol içeren, düşük kurtarım oranına sahip 

karmaşık jeolojik yapılı olan petrol sahalarında daha önce uygulama maaliyetlerinin 

yüksek olması nedeniyle çoğu kez düşünülmeyen buhar enjeksiyonu, karbon dioksit 

enjeksiyonu, polimer enjeksiyonu gibi gelişmiş üretim teknikleri dünyada sıklıkla 

uygulanmaya başlanmıştır. Uygulama yöntemine göre değişmekle birlikte petrol 

kurtarımının ciddi miktarda artışı söz konusu olmaktadır. Ülkemizde bu yöntemlerden 

sadece karbon dioksit enjeksiyonu şu an için Batı Raman ve Batı Kozluca sahalarında 

uygulanılmaktadır. Özellikle A.B.D.’de ve Avrupa Birliği ülkelerinde karbon dioksit 

enjeksiyonu proje sayılarında ciddi bir artış görülmektedir. Ağır petrol içeren, düşük 

kurtarım oranına sahip karmaşık jeolojik yapılı olan sahalar ülkemizde de 

bulunmaktadır. Özellikle buhar enjeksiyonu gibi ısısal uygulamalarda ve marjinal petrol 

sahalarında başarı, kalan petrolün nerede olduğunun bilinmesiyle gelmektedir. Batı 

Raman da 1985 yılında başlayan ve geliştirilerek günümüze kadar sürdürülen 


karbondioksit uygulaması, dünyadaki en büyük karbondioksit uygulamaları arasındadır. 

Çamurlu sahasında da 1986 yılından itibaren dört yıl süre ile karbondioksit enjeksiyonu 

uygulaması yapılmıştır. İkiztepe sahasında ise, pilot uygulama olarak karbondioksit ve 

buhar enjeksiyonu denenmiştir. 

Üretimi arttırmak için kullanılan bir diğer yöntem ise yatay kuyu teknolojisidir. Tarihsel 

geçmişi çok daha eskiye uzanmasına karşın, yatay kuyu teknolojisi özellikle 1980’li 

yıllarda (ilki 1939 yılında ABD’nin Ohio eyaleti Morgan şehrinde) ABD Texas’da yaygın 

olarak uygulanmaya başlanmış ve 1987–1997 yılları arasında sadece Texas’da sayıları 

2500’ü geçmiştir. 2000’li yıllara gelindiğinde ise ABD’de açılan yatay kuyu sayısı 

17000’i, Kanada’da 12000’i, diğer ülkelerde ise toplam 5000’i geçmiştir. 

Yatay kuyuların tercih edilmesinin nedeni, üretim yapılacak seviye ile kuyunun temas 

yüzeyinin dikey kuyulara kıyasla daha fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Diğer bir 

deyişle petrolün daha fazla bir alandan daha kısa sürede üretilmesinin mümkün hale 

gelmesidir. Yatay kuyuların tercih edilmesinin bir başka nedeni de sığ ve çatlaklı 

rezervuarlardaki petrolün kısa sürede üretiminin sağlanmasıdır. 

Yatay kuyular doğal çatlaklı, çok tabakalı, ağır petrollü, su ve gaz konileşme problemi 

olan rezervuarlarda başarılı olabileceği gibi, tabii doğal gaz depolama alanlarının 

sağlanmasında, su enjeksiyonu veya diğer ikincil yöntemlerin uygulanmasında da 

kullanılabilmektedir. Ayrıca düşük geçirgenlikli ve yüksek akmazlıklı rezervuarlarda da 

bu yöntem uygulanabilmektedir. 

2001 yılında ABD’de yapılan bir istatistiksel çalışmada 12000 yatay kuyu, 138000 dikey 

kuyu ile karşılaştırılmış ve performansları açısından ilginç sonuçlar elde edilmiştir. 

Bunlar; 

• Yatay kuyuların dikey kuyulara göre 4 kata kadar daha fazla verimli olduğu, 

• Yatay kuyulardaki 5 yıllık toplam üretimin, düşey kuyulara göre 2 kat daha fazla 

olduğu, 

• Yatay kuyu açılmasındaki başarı oranının % 66 olduğu, (yani açılan her 3 kuyudan 2 

sinin olumlu sonuç verdiği), 

• Yatay kuyuların, aynı yerde açılacak olan dikey kuyulardan 2-3 kat daha fazla 

maliyet getirdiği ve yüksek ekonomik risk taşıdıkları, 

• Yatay kuyuların, birincil üretim yapılırken tabii çatlakların dikine, ikincil üretim 

yapılırken ise tabii çatlaklara paralel olarak delinmesinin kuyulardaki verim artışını 

belirgin hale getirdiği 

görülmüştür. 

Gelişen yatay sondaj teknolojisi sayesinde karadan denize sondaj yapma olanağı 

doğmuş, buna iyi bir örnek olarak, İngiltere’de 35000 feet’lik ( 10668 m.) rekor yatay 

sondaj kara tipi bir kule ile karadan denizdeki “Wytch Farm” sahasında kazılmıştır. 

Teknolojik gelişmeler artık bir noktadan çoklu yatay (multi lateral) kuyular kazılmasını 

mümkün hale getirmiştir. Çoklu yatay kuyular bir rezervuarın değişik tabakalarından 

aynı anda üretim yapma olanağı vermekte, özellikle deniz sondajlarında maliyet 

düşürücü önemli bir etken olmaktadır. Ülkemizden de buna iyi bir örnek olarak Batı 

Karadeniz’de keşfedilen Ayazlı, Doğu Ayazlı ve Akkaya sahalarını verebiliriz. 

2-1-16 


Karadaki duruma baktığımızda ise, ülkemizde yatay kuyu tekniğini ilk olarak Türkiye 

Petrolleri A.O. kullanmıştır. Bu teknikle TPAO 8’i Raman ve 7’si Batı Raman 

sahalarında olmak üzere toplam 15 yatay kuyu açmıştır. Raman sahasında yapılan 

yatay kuyu teknolojisi çalışmalarından sonra aynı teknoloji bu kez Batı Raman 

sahasında; ilki 1994 yılında, ikincisi 1997, üçüncü ve dördüncü kuyular ise 1998 yılında 

sahanın doğusunda üretimi arttırmak amacıyla kullanılmıştır. Gelecekte büyük bir 

bölümü karbonatlı rezervuarlara sahip olan ülkemizde bu teknolojinin uygulanmasına 

devam edilmelidir. 

Aramacılıkta yüksek çözünürlüklü 3 boyutlu sismik çalışmaları ve özellikle Mini Sosie 

yöntemiyle sığ sismik çalışmaları yaparak daha önceden tespit edilemeyen karmaşık 

jeolojik yapıya sahip kalınlıkları az formasyonlarda petrol ve doğal gaz keşiflerini 

mümkün kılmıştır. Mini Sosie yöntemiyle Trakya bölgesinde doğal gaz keşifleri 

yapılmıştır. Yüksek çözünürlüklü sismik yöntemlerle özellikle karada ve denizde daha 

önceden arama yapılmamış bölgelerde ve Karadeniz ile Akdeniz’de arama çalışmaları 

yapılmalıdır. Yüzeyde yapılan jeokimyasal çalışmalar ile birleştirildiğinde sismik ve 

gravimetrik çalışmaları başarı oranını daha da arttırmıştır. 

Bir diğer üretimi arttırma teknolojisi de üretim sahalarında 4 boyutlu (4B) sismik 

kullanılmasıdır. Ülkemizde henüz uygulanılmayan 4B sismiğin öncelikli amacı; üretim 

sürecinin zamana karşı izlenmesi ve elde edilen veriler ışığında üretim strateji ve 

teknolojilerinin geliştirilmesi ve uygulanması ile hidrokarbon üretiminin arttırılmasıdır. 

Yöntemin kullanılmasının bir diğer iyi sonucu ise, üretilen ve kalan üretilebilir rezerv 

miktarı ile ilgili bilgi edinilmesine olanak tanımasıdır. Yöntem kullanıldığında saha 

ve/veya kuyuların verimliliği ile rezervin tükeneceği zaman hakkında öngörü ve 

yaklaşımlar yapılabilmektedir. 4B sismik çalışmalar temelde, sismik dalgaların alıcıları 

olarak nitelendirebileceğimiz jeofonların veri alınması istenilen alana serilmesi ve 

sabitlenmesi ile gerçekleştirilmektedir. Bu şekilde, istenilen zamanlarda, jeofizik alet 

düzeneği ve sismik parametrelerin kullanılması ile veri toplanmaktadır. Değişik 

zamanlarda aynı yöntemle toplanan sismik veriler karşılaştırıldıklarında, üretim yapılan 

kuyu ve/veya kuyular ile saha hakkında, üretimin rezervuara olan etkisinin ne kadar 

olduğuna dair bilgiler ve farklılıklar gözlemlenebilmektedir. Böylece, su-petrol 

dokanağının yer değiştirme miktarının hesaplanması ile farklı zamanlarda yapılmış olan 

iki sismik çalışma arasında üretilmiş olan rezervin miktarı belirlenebilmekte ve üretim 

performansı hakkında bilgi sahibi olunmaktadır. Bu teknik Türkiye’de henüz 

kullanılmamasına rağmen, en yaygın olarak kullanıldığı alanlar arasında Kuzey Denizi 

gelmektedir. Yöntem; Kuzey Denizinde birçok yapı üzerinde deniz tabanına sabitlenmiş 

jeofonlar yardımı ile uygulanmaktadır. 

Günümüzde derin sondajlar, “extended reach” sondajlar ve deniz sondajlarının maaliyeti 

azalmış, “top drive” ve “casing drilling” gibi yeni sondaj hızlandıran ekipmanlar ve 

yöntemler bulunmuştur. Özellikle “top drive” sondaj yöntemleri klasik dönen tabla 

sondaj tekniklerine oranla şu an için bir miktar pahalı olmasına rağmen daha güvenli 

olması, sondaj problemlerinin daha az görülmesi ve belki hepsinden önemli olarak 

sondaj süresini kısaltması nedeniyle gelecekte standart sondaj yöntemi olmasına kesin 

gözüyle bakılmaktadır. Bu yöntemlerin ülkemizde sıklıkla görülen marjinal petrol ve 

doğal gaz sahalarına ve deniz sondajlarına uygulanmasıyla daha önceden erişilmesi ve 

sondajı zor bölgelerde uygulanmasıyla başarı kazanılması beklenmelidir. 

Ülkemizde bulunan petrol ve doğal gaz sahalarından 2006 yılı sonuna kadar toplam 

126,4 milyon ton ham petrol ve 8,7 milyar m 3 doğal gaz üretimi gerçekleştirilmiştir. Yıllar 


oyunca petrol tüketimimiz hızla artarken yerli üretimimiz de buna paralel olarak bir artış 

sağlanamamıştır. 1967 yılında en yüksek seviyesi olan üretimin tüketimi karşılama oranı 

% 57 iken, 2006 yılına gelindiğinde bu rakam % 7 seviyelerine kadar gerilemiştir. 

2006 yılı itibariyle kalan üretilebilir petrol rezervimiz 41,5 milyon ton olup, yeni keşifler 

yapılmadığı takdirde, bugünkü üretim seviyesi ile ham petrol rezervlerimizin ancak 19 

yıllık bir ömrü bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle kalan üretilebilir ham petrol 

rezervlerimizi yıllık tüketimimizle kıyasladığımızda yaklaşık 1,5 yıllık bir rezervimizin 

kaldığını söyleyebiliriz. 

2006 yılı itibariyle kalan üretilebilir doğal gaz rezervlerimize baktığımızda ise, 7,7 milyar 

m 3 lük kalan üretilebilir doğal gaz rezervimizin, 30 milyar m 3 olan 2006 yılı tüketimimizin 

ancak 4 aylık bir kısmını karşılayabildiğini söyleyebiliriz. 

1954 yılından 2006 yılı sonuna kadar ülkemize 184 adet yabancı şirket gelerek arama 

faaliyetinde bulunmuş olup, bu şirketlerden 20 adedi ikinci defa arama faaliyetlerine 

katılmışlardır. 2006 yılı sonu itibariyle yerli-yabancı toplam 40 şirket arama faaliyetlerini 

sürdürmektedir. 

Şekil 7: Ülkemizde 1954-2006 arası faaliyet yapan Yerli ve Yabancı Şirket Sayısı 

200 

150 

Yerli 

Yabancı 

100 

50 

0 

34 

Yerli 

184 

Yabancı 

16.12.2003 tarih 25318 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel 

Etki Değerlendirme (ÇED) Raporunda, petrol veya doğalgaz arama amaçlı yapılan 

jeolojik ve jeofizik faaliyetler için herhangi bir kısıtlama getirilmemekle birlikte üretim 

faaliyetleri için bu yönetmeliğin 29 uncu maddesi uygulanmaktadır. 

Ülkemiz, ihtiyacı olan petrol ve petrol ürünlerini büyük ölçüde ithalatla karşılamak 

zorundadır. Bu ithalat için ödediğimiz döviz uluslararası petrol piyasalarındaki fiyat 

hareketlerine bağlı olarak önemli rakamlara ulaşmaktadır. Özellikle 2004 – 2006 

döneminde uluslararası konjonktüre bağlı olarak petrol fiyatlarında önemli artışlar 

yaşanmıştır. Bunun sonucu olarak 2006 yılındaki petrol faturamız bir önceki yıla göre % 

43 artışla 13,1 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 

2.4.3 Kuruluş Sayısı 

2006 yılında Türkiye’de tek başlarına ve/veya ortaklıklar halinde 19’u yerli, 25’i yabancı 

olmak üzere toplam 44 şirket ham petrol ve doğal gaz arama ve üretim faaliyetinde 

bulunmuştur. (Tablo–4) 

2-1-18 


Tablo–4 2006 Yılında Arama ve Üretim Sektöründe Faaliyet Gösteren Kuruluşlar 

S. 

No 

Kamu Kuruluşu 

Şirketin Adı 

Faaliyete 

Başlama Tarihi 

Faaliyet şekli 

1 Türkiye Petrolleri A.O. 15.04.1955 Arama & İşletme 

Diğer Yerli Özel Kuruluşlar 

1 Arar Petrol Gaz Ar. Ür. Paz. Şti. 27.09.2003 Arama 

2 Aypet, Ayhanlar Petrol Ürünleri Madencilik ve Tic. A.Ş: 18.10.2005 Arama 

3 BM Mühendislik ve İnşaat A.Ş. 19.08.2005 Arama 

4 Çalık Enerji San. ve Tic. A.Ş. 26.02.2006 Arama 

5 Edirne Enerji Petrol Arama Üretim ve Tic. Ltd. Şti. 25.01.2006 Arama 

6 Ersan Petrol San. A.Ş. 18.03.1963 Arama & İşletme 

7 Güney Yıldızı Petrol Üretim Sondaj Müt. Ve Tic. A.Ş. 09.03.2000 Arama 

8 Hema Enerji A.Ş. 19.08.2005 Arama 

9 Krystal Petrol Gaz ve Madencilik Ür. Sondaj San.ve Tic. A.Ş. 02.02.2005 Arama 

10 Lotus Petrol Doğal Gaz İnş.Tur.Nak.Gıda İth.İhr.San.Tic.Ltd.Şti. 14.05.2003 Arama 

11 Maya Petrol Gaz San. ve Tic. Ltd. Şti. 08.04.2004 Arama 

12 Merty Enerji Petrol Ar. Eğitim ve Servis Hiz. Ltd. Şti. 31.10.2003 Arama 

13 Park Teknik Elektrik Madencilik Turizm San. ve Tic. A.Ş. 09.11.2006 Arama 

14 Petoil Petrol ve Petrol Ür. Uluslararası Ar. ve İşl. Şti. 30.07.2004 Arama 

15 Petrako Petrol Doğal Gaz İnş. Taah. İşl. Gıda Tarım Cam 31.10.2003 Arama 

16 Polmak Sondaj San. A.Ş. (*) 10.01.1989 Arama 

17 Yerbil Jeolojik Hizmetler Madencilik İnşaat San. ve Tic. Ltd. Şti. 12.09.2003 Arama 

18 Zorlu Petrogas, Petrol Gaz ve Petrokimya Ür. 23.09.2004 Arama 

Yabancı Özel Kuruluşlar 

1 Alaaddin Middle East Ltd. 26.12.1999 Arama & İşletme 

2 Amity Oil Iinternational Pty Ltd. 26.12.1999 Arama 

3 Avenue Energy Inc. 01.07.2003 Arama 

4 BP Exploration Türkiye B.V. 17.03.2002 Arama 

5 Chevron Exploration Turkey B.V. 12.03.2006 Arama 

6 Chevron Texaco International Ltd. (*) 05.11.1989 Arama 

7 Chevron Turkey B.V. (**) 19.09.2006 Arama 

8 Dorchester Master Ltd. Partnership 13.08.1985 Arama & İşletme 

9 Enron Thrace Exp. and Production B.V. (*) 02.05.2001 Arama & İşletme 

10 JKX Turkey Ltd. 25.01.2006 Arama 

11 Madison Turkey Inc. 22.05.2001 İşletme 

12 N.V.Turkse Perenco 20.02.1997 Arama & İşletme 

13 Omax International Ltd. (*) 16.10.2003 Arama 

14 Tethys Oil Turkey AB 09.09.2006 Arama 

15 Petrobras Oil and Gas B.V. 28.12.2006 Arama 

16 Petroleum Exploration Mediterranean Inc. 22.11.2001 Arama & İşletme 

17 Pinnacle Turkey Inc. 15.06.2001 Arama & İşletme 

18 Thrace Basin Natural Gas Türkiye Corp. 26.06.1986 Arama & İşletme 

19 TransAtlantic Turkey Ltd. 26.06.2006 Arama 

20 Southwind Energy LLC. (*) 16.05.2002 Arama 

21 Stratic Energy Turkey Inc. 04.01.2005 Arama 

22 Trans Mediterranean Oil Company Ltd. 03.05.1981 Arama & İşletme 

23 Toreador Turkey Ltd. 05.04.2001 Arama & İşletme 

24 Turkish Petroleum International Company Ltd. 07.06.2004 Arama 

25 Zeta Petroleum Ltd. 18.09.2006 Arama 

(*) Yıl içinde Faaliyetlerine son vermişlerdir. 

Kaynak: PİGM (Petrol İşleri Genel Müdürlüğü) 


2.5 Yurtdışı arama-üretim faaliyetleri 

Ülkemiz, dünya petrol rezervinin üçte ikisine sahip bir coğrafyanın ortasında yer 

almaktadır. Bu coğrafyanın büyük bir kısmı tarihi bağımızın da olduğu ülkelerden 

oluşmaktadır. Ancak, esas olan karşılıklı güvenlik ve ekonomik fayda ilişkileri 

geliştirmektir. Bu amaçla, üretici konumundaki ülkelerin arama-üretim sektörlerine milli 

petrol şirketimiz TPAO’yu kullanarak yatırım yapmak ve rezerve yerinde sahip olup, 

ihtiyaç duyduğumuz arz güvenliğini tesis etmek gerekmektedir.. Dünya’nın en büyük 

tüketici ve ithalatcısı konumundaki Japonya, Kore, Çin, Hindistan gibi ülkeler milli petrol 

şirketlerini bu amaçla çok uzun bir süredir ve etkin bir şekilde kullanmaktadırlar. 

Türkiye’nin doğal gaz ve petrol ihtiyacının TPAO vasıtası ile karşılanan kısmının 

artırılması amacı ile 1985 yılında başlatılan uluslararası faaliyetler, özellikle 1993 

yılından sonra Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Kuzey Afrika ülkelerine 

yaygınlaştırılmıştır. Halen, Azerbaycan, Kazakistan ve Libya’da yatırım yükümlülüğü 

olan petrol ve doğal gaz arama/üretim faaliyetleri sürdürülmekte ve bu ülkelerin yanı 

sıra Irak, Türkmenistan ve Suriye’de yeni yatırım imkanlarının araştırılmasına dönük 

faaliyetlere devam edilmektedir. 

TPAO’nun mevcut yurt dışı yatırımlarını arttırmaya yönelik faaliyetler Azerbaycan’da 

yoğunlaşmakla birlikte, Irak ve Hazar Denizi’nin Kazakistan sektörü öncelikli hedef 

bölgelerdir. Libya’da mevcut yatırımlar haricinde doğabilecek yeni yatırım imkanları da 

takip edilmektedir. TPAO’nun Kazakistan’daki faaliyetleri %49 hisse ile ortak olduğu , 

Kazaktürkmunay Ltd. Şirketi (KTM) tarafından yürütülmekte ve KTM projesi kapsamında 

üretim faaliyetlerine devam edilmektedir. 

Diğer taraftan, TPAO'nun yurtdışı faaliyetleri kapsamında, zengin hidrokarbon rezervleri 

ve yatırım fırsatlarıyla büyük ilgi toplayan Hazar Bölgesi'nde, Azerbaycan sektöründe, 

uluslararası büyük petrol şirketleri ile konsorsiyumlara katılarak, Azeri-Çıralı-Güneşli 

(%6,75), Şah Deniz (%9) ve Alov (%10) Projeleri olmak üzere 3 büyük projede arama 

ve üretim faaliyetlerinde bulunmaktadır.2010’da Azeri-Çıralı-Güneşli Projesi üretiminin 

1,1 milyon varil/gün’e ulaşması beklenmektedir. 

Hazar Bölgesindeki büyük enerji kaynaklarının uygun taşıma güzergahları ve sistemleri 

ile dünya pazarlarına iletilmesi hem üretici ülkeler, hem tüketici ülkeler açısından önem 

taşımaktadır. TPAO, Hazar Denizi’nde ve Avrasya’da üretilecek petrolün Batı 

pazarlarına ulaştırılmasında en uygun yol olan; 

•Bakü-Tiflis-Ceyhan Ana İhraç Ham Petrol Boru Hattı Projesi -BTC Co. (%6,53) 

•Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (%9) ‘ne ortak ‘tır. 

Yurtdışında petrol arama üretim faaliyetlerinde bulunan bazı Türk şirketlerini 

Azerbaycan; TPAO (Petrol arama ve üretimi), ve Atilla Doğan (Petrol üretimi), 

Kazakistan; TPAO (Petrol arama ve üretimi), Irak; Pet Holding ve Genel Enerji, 

Türkmenistan; Çalık Enerji olarak sıralayabiliriz. 

Yurt dışında, özellikle Asya Türk Cumhuriyetleri'ndeki petrol ve doğal gaz arama ve 

üretim çalışmaları bir devlet politikası olarak ele alınmalı ve ilgili kuruluşlar arasında 

gerekli koordinasyonlar sağlanarak çalışmalar planlı şekilde yürütülmelidir. 

2-1-20 


Öte yandan, yurt dışında en büyük arama ve üretim yatırımlarını planlayan kuruluş olan 

TPAO, bu piyasadaki uluslararası kuruluşlarla rekabet edebilecek şekilde dinamik bir 

yapıya kavuşturulmalıdır. 

1983-1984 yıllarında yapısal değişime uğrayan ve sadece arama ve üretimden sorumlu 

hale gelen TPAO’nun dünyada ki diğer petrol ve enerji şirketlerinde olduğu gibi dikey 

entegre yapısına yeniden kavuşturulması önem arzetmektedir. 

Yurt içinde yürütülen faaliyetlerin yanısıra yurt dışında da petrol ve doğal gaz arama ve 

üretim faaliyetleri ülkemizin jeopolitik konumuna uygun olarak artan bir ivme ile 

sürdürülmelidir. Böylelikle Hazar bölgesi ve komşu ülkelerin petrol ve gaz potansiyelinin 

dünya pazarlarına açılmasında da ülkemizin etkin rol alması ile, ülkemiz enerji 

politikalarının belirleyici olması sağlanacak ve enerjide bölgesel güç haline gelinecektir. 

2.6 Petrolün Standartları ve Sınıflandırılması 

Dünyada üretilen petrolün sınıflandırılmasında dikkate alınan en önemli faktörler 

petrolün özgül ağırlığı, akmazlığı ve içerdiği kükürt miktarıdır. Amerikan Petrol 

Enstitüsü (American Petroleum Institute - API) tarafından çıkarılan ve özgül ağırlığa 

bağlı API Gravite tanımı, bütün dünyada petrolün sınıflandırılması için genel kabul 

görmüştür. Bu tanıma göre düşük özgül ağırlıklı petrolün gravitesi yüksek, yüksek özgül 

ağırlıklı petrolün gravitesi düşük olarak değerlendirilmiştir. 

Bu tanıma göre petrolün sınıflandırılması Tablo-5’deki gibi yapılmaktadır. 

Tablo–5 Petrolün Sınıflandırılması 

Rezervuar Sıcaklık ve Basıncında 

API 

Akışkanlık (mPaS) 

Hafif >31,1 - 

Orta 

20– 

31,1 

Ham petrolün üretilmesinde ve işletilmesinde önemli bir diğer faktörde akmaya karşı 

direnç olarak tanımlanan akmazlıktır. Düşük akmazlıklı petrollerin üretimi, taşınması, 

işlenmesi daha kolay ve ekonomik olduğundan dünya ticaretinde tercih edilmektedir. 

Petrol içerdiği kükürt miktarı açısından da sınıflandırılır. Bu konuda belirlenmiş kesin 

sınırlar yoktur. Bununla birlikte genelde kükürt yüzdesinin 0,5’in altında olması 

durumunda petrol kükürtsüz kabul edilir. Türkiye’deki petrol sahalarının büyük kısmı ağır 

petrol içermekte olup, üretilen petroldeki kükürt miktarı % 0,0 ile 5,7 arasında 

değişmektedir. 

Doğal gazda ise ürün standardı, gazın ısıl değerine bağlı olarak belirlenmektedir. Halen 

Türkiye’de üretilen doğal gazın ısıl değeri 9155–10100 kcal/sm 3 arasında değişim 

göstermektedir. 

2.7 Üretim Miktarı ve Değeri 

2006 yılı itibarı ile Türkiye’de 11 şirket ham petrol üretimi yapmaktadır. Son on yıl 

içerisinde petrol üretiminde önemli ölçüde düşüş görülmektedir. Türkiye’nin 2000–2006 

yıllarına ait ham petrol ve doğal gaz üretim miktarları ve değerleri Tablo–6 ve Tablo– 

7’de verilmiştir. Şekil 7 ve Şekil 8’de ise petrol ve doğal gaz üretim grafikleri verilmiştir. 

verilmiştir. 

Tablo–6 Petrol ve Doğalgaz Üretimleri 

( Petrol: Milyon Ton, Doğal Gaz: Milyon m 3 ) 

Sıra 

No 

Ana Mallar 

Yıllar 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

1 

2 

Petrol 2,749 2,551 2,441 2,375 2,275 2,281 2,175 

% Artış -6,38 -7,20 -4,31 -2,70 -4,21 0,02 -4,64 

Doğal Gaz 639,22 315,56 378,40 560,63 707,01 896,42 906,59 

% Artış -12,67 -50,63 19,91 48,15 26,11 26,79 1,13 

Kaynak: PİGM 

Sıra 

No 

Ana Mallar 

Tablo–7 Petrol ve Doğal gaz Üretim Değerleri 

( Cari Fiyatlarla Milyon $ ) 

Yıllar 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

1 

2 

Petrol 487,06 374,84 375,76 426,88 488,68 625,64 823.3 

% Artış 47,45 -23,04 0,25 13,60 14,88 28,03 31.59 

Doğal Gaz 102,27 55,34 59,10 79,31 101,30 146,15 242.6 

% Artış -7,46 -45,89 6,79 34,20 27,73 44,27 65.99 

Kaynak: PİGM 

2-1-22 


Şekil 8: Türkiye Petrol Üretimi (1963-2006) 

1963 - 2006 

Türkiye Petrol Üretimi 

5 

4,5 

4 

TPAO 

Aladdin +Ortakları 

Amity Oil Int. + TPAO 

Toreador Turkey Ltd. + TPAO 

Perenco + TPAO 

Perenco 

Petroleum + Dorchester 

3,5 

3 

2,5 

2 

1,5 

1 

0,5 

0 

1963 

1965 

1967 

1969 

1971 

1973 

1975 

1977 

1979 

1981 

1983 

1985 

1987 

1989 

1991 

1993 

1995 

1997 

1999 

2001 

2003 

2005 

Milyon Ton 


Şekil 9: Türkiye Doğal Gaz Üretimi (1976-2006) 

1976 - 2006 

Türkiye Doğal Gaz Üretimleri 

1000 

900 

TPAO 

Thrace Basin + Ortakları 

N.V.Turkse Perenco 

Amity Oil Int. + TPAO 

800 

700 

600 

Milyon m3 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

1976 

1978 

1980 

1982 

1984 

1986 

1988 

1990 

1992 

1994 

1996 

1998 

2000 

2002 

2004 

2006 

Kaynak:PİGM 

2006 yılı sonu itibariyle halen Doğal gaz üretimimiz Türkiye Petrolleri A.O., Thrace 

Basin Turkey Inc., Pinnacle Turkey Inc., N.V.Turkse Perenco, Amity Oil Turkey Inc. 

Tarafından yapılmaktadır. Toplam doğal gaz üretiminde TPAO’nun payı 2006 yılında 

%61,2 olmuştur. Petrol /Doğal gaz üretim değerleri Tablo-5, Şekil 9 ve Şekil 10’da 

verilmiştir. 

2-1-24 


Şekil 9’da 2003, 2004 ve 2005 yıllarında Doğal gaz üretiminde görülen artışların nedeni, 

bu yıllarda TPAO tarafından Trakya’da yapılan yeni doğal gaz keşifleri ve eski doğal gaz 

sahalarında açılan yeni üretim kuyularının devreye girmesidir. 

900 

800 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

Petrol Üretim Değeri (Milyon $) 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

Doğalgaz Üretim Değeri (Milyon $) 

Şekil 10: Petrol Üretim Değeri (2000-2006). Şekil 11: Doğalgaz Üretim Değeri (2000- 

2006) 

Kaynak: PİGM 

2.8 Taşıma 

Petrol ve doğal gazın tüketiciye ulaştırılması için kara taşımacılığı, deniz taşımacılığı ve 

boru hatları ile iletim yöntemleri kullanılır. Batman Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı ile 

taşınan farklı firmalara ait ham petroller Dörtyol terminalinde depolandıktan sonra 

buradan da deniz tankerleri ile İzmir-Aliağa , İzmit – T.Çiftlik , ve Ceyhan BOTAŞ limanı 

vasıtası ile Yumurtalık Kırıkkale Boru Hattı kullanılarak Kırıkkale – Orta Anadolu 

rafinerilerine gönderilmektedir. 

2.8.1 Mevcut Ham Petrol Boru Hatları 

2.8.1.1 Yurt Dışı 

2.8.1.1.1 Irak Türkiye Ham Petrol Boru Hattı 

Irak Türkiye Ham Petrol Boru Hattı Irak’ ın Kerkük ve diğer üretim sahalarında üretilen 

hampetrolün Ceyhan ( Yumurtalık ) Deniz Terminaline ulaştırılması amacıyla inşa 

edilmiştir. Boru Hattı 27 Ağustos 1973 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Hükümeti 

arasında imzalanan anlaşmayı müteakip inşası tamamlanarak 1976 yılında işletmeye 

alınmış ve ilk gemi yüklemesi 25 Mayıs 1977 tarihinde gerçekleşmiştir. Birinci Tevsii 

Projesi çerçevesinde 1984 yılında tamamlanan çalışmalarla birlikte boru hattı kapasitesi 

yılda 35 milyon tondan 46.5 milyon ton’ a yükseltilmiştir. İkinci Tevsii Projesi ile de 

Birinci boru hattına paralel kapasite yılda 70.9 milyon ton’ a yükseltilmiştir. 

Boru Hattı kapasitesi 70.9 milyon ton/ yıl olup Birinci Boru Hattı 40 “ , İkinci Boru Hattı 

ise 46 “ çapındadır. Birinci Boru Hattı 986 km.olup 641 km.si , İkinci Boru Hattı ise 890 

km. uzunluğunda olup 656 km. si Türkiye sınırları içerisindedir. BOTAŞ hattın Türkiye 

sınırları içerisindeki kısmının mülkiyetine sahip olup , bu kısmın işletilmesi, kontrolü, 

bakım ve onarımını da üstlenmiştir. Boru Hattının Türkiye sınırları içerisindeki kısmında 

6 adet pompa istasyonu ( Silopi, İdil, Midyat, Viranşehir, Araban ve Pazarcık ) , 1 adet 

pik istasyonu vardır. Ceyhan Terminalinde her biri 135 000 m-3 olan 12 adet depolama 

tankı ile 3 adet 95 000 m-3 lük balast tankı vardır. Ceyhan Terminalindeki iskele 1950 

metre uzunluğunda olup, 15 000-300 000 DWT’luk gemilerin yanaşıp yükleme 


yapabileceği 4 adet platform bulunmaktadır. Ayrıca terminalde iskeleye yanaşan 

tankerlere hizmet verebilmek amacı ile romorkörler, palamar ve pilot botları mevcuttur. 

2.8.1.1.2 Bakü Tiflis Ceyhan ( BTC ) Hampetrol Boru Hattı 

Bakü Tiflis Ceyhan Hampetrol Boru Hattı Azerbaycan’ da üretilen hampetrolün boru 

hattı ile Gürcistan üzerinden Ceyhandaki Deniz terminaline, buradan da tankerlerle 

dünya pazarlarına ulaştırma amacıyla inşa edilmiştir. Bakü yakınlarındaki Sangachai 

tesislerinden başlayarak , Gürcistan üzerinden Türkiye’ ye gelerek Akdeniz kıyısında 

Ceyhan tesislerine ulaşan Bakü Tiflis Ceyhan Hampetrol Boru Hattı’ nın yıllık kapasitesi 

, 50 milyon ton/ yıl ( 1 milyon varil/ gün )’ dır. Boru Hattı’ nın toplam uzunluğu 1 776 km. 

olup, Türkiye bölümü 1 076 km.’ dir. Mevcut BOTAŞ sahası içerisinde yaklaşık 70 

dekarlık bir alan içerisinde yapılan tesislerde her biri 150 000 m-3’lük 7 adet tanktan 

oluşan bir tank sahası, yaklaşık 2 612 metre uzunluğunda bir yükleme iskelesi 

mevcuttur. 

2.8.1.2 Yurt İçi 

2.8.1.2.1 Batman Dörtyol Hampetrol Boru Hattı 

1961 yılına kadar Güneydoğu’ da üretilen hampetrolün tamamı Batman rafinerisinde 

işlenmiştir.Süratle artan üretim Batman rafinerisinin işleme kapasitesinin üzerine 

çıktığından üretilen hampetrolün bir kısmı demiryolu tankerleri ile İskenderun limanına , 

oradan da rafinerilere taşınmıştır. 1961 yılından sonra Diyarbakır bölgesinde N.V 

Turkse Shell şirketi tarafından hampetrol üretim sahasının geliştirilmesi üzerine bu 

bölgede üretilen hampetrolün Akdeniz’ e ulaştırılması problemi ortaya çıkmıştır. Sonuçta 

, TPAO tarafından Batman ile İskenderun Körfezi arasında bir boru hattının yapımına 

karar verilmiş ve 1964 yılında başlayan Batman Dörtyol Boru Hattı inşaatı 1966 yılı 

Aralık ayında tamamlanmış ve hampetrol pompajı başlamış, ilk gemi 4 Ocak 1967 

tarihinde yüklenmiştir. Batman Dörtyol Boru Hattı 13.01.1984 yılında yapılan bir 

protokolle TPAO’ dan BOTAŞ’ a devredilmiştir. Genel olarak Batman Dörtyol Boru 

Hattındaki işletme faaliyetleri, üretim şirketlerinin boru hattında taşınmak üzere teslim 

ettikleri hampetrolü istasyonlarda depolamak , belirlenen program dahilinde Batman 

TÜPRAŞ rafinerisinin ihtiyacı olan hampetrol ihtiyacını teslim ettikten sonra Batman 

terminalinde artan hampetrolle birlikte Diyarbakır ve Sarıl istasyonlarında teslim alınan 

hampetrolleri şirketlere göre karıştırmadan ( pik ve tapa vasıtasıyla ) Dörtyol terminaline 

getirmek ve burada depolayarak yine belirlenmiş çekiş programları dahilinde rafinerilere 

göndermek olarak özetlenebilir. 

Batman Dörtyol Hampetrol Boru Hattı Batman terminalinde başlamakta, Bismil, 

Diyarbakır Pirinçlik istasyonu, Siverek, Hilvan Bozova, Araban Sarıl istasyon; Pazarcık, 

İslahiye, Bahçe ve Osmaniye içerisinden geçerek Dörtyol’un yaklaşık 7 km. 

kuzeybatısında kurulmuş bulunan Dörtyol terminalinde sona ermektedir. Boru Hattı 18” 

çapında ve 511 km.uzunluğunda olup yıllık 4. 5 milyon ton taşıma kapasitesindedir. 

Yükleme iskelesi T şeklinde ve boyu 1320 metre uzunluğunda olup, maksimum 60 000 

DWT’ luk tankerler yanaşabilmektedir. Batman terminalinde 7 adet tank ( toplam 1 050 

000 varil) , D.Bakır istasyonunda 4 adet tank ( toplam 235 000 varil ) , Sarıl 

istasyonunda 4 adet tank ( toplam 203 000 varil ) ve Dörtyol terminalinde 7 adet tank ( 1 

050 000 varil ) bulunur. 

2-1-26 


2.8.1.2.2 Ceyhan Kırıkkale Hampetrol Boru Hattı 

Kırıkkale ilinde tesis edilmiş bulunan TÜPRAŞ’ ın Orta Anadolu Rafinerisinin ihtiyacını 

karşılamak üzere TÜPRAŞ tarafından temin edilen hampetrolü Ceyhan Yumurtalık 

terminalinden Kırıkkale’ ye kadar iletmek amacı ile kurulmuştur. Proje, boru hattının 

1983 yılında TPAO tarafından BOTAŞ’ a devredilmesinden sonra inşaat çalışmalarına 

hız verilmiş ve 1985 yılında inşaatı tamamlanarak ilk hampetrol 12 Ekim 1985 tarihinde 

Orta Anadolu Rafinerisi tanklarına dolmaya başlamıştır. Bu hat ile mevcut durumda 

TÜPRAŞ’ ın Ceyhan terminaline getirdiği hampetrol taşınmaktadır. TÜPRAŞ 

hampetrolün bir kısmını Irak Türkiye Hampetrol ( ITHP ) Boru Hattından karşıladığı gibi 

diğer kısmını da deniz yolu ile getirebilmektedir. Deniz yolu ile getirilen hampetrolün bir 

bölümü de Batman Dörtyol Hampetrol Boru Hattı ile taşınıp Dörtyol’ a getirilen 

hampetroldür. Bu petrol de Dörtyol’ dan deniz yolu ile getirilmektedir. 

Zaman zaman Yumurtalık – Kırıkkale olarak da bahsedilen Boru Hattı 24 “ çapında olup 

yaklaşık 447 km. uzunluğundadır. Sistem Ceyhan’ da bir tank çiftliği, iki adet pompa 

istasyonu ve iki adet terminalden oluşmaktadır. Hattın kapasitesi yıllık 7.2 milyon ton’ 

dur. Tank çiftliği, Irak Türkiye Hampetrol Boru Hattının Ceyhan’ daki mevcut tank çiftliği 

yanında bulunmakta ve her biri 50 000 m-3 lük 3 adet yüzer tavanlı tanktan 

oluşmaktadır. Ceyhan’ daki mevcut terminal tesis edilmiş olup , yeni terminal ( extension 

of marine terminal – EMT ) Yumurtalık hattına hizmet etmektedir. Ayrıca Kırıkkale’ de 

Orta Anadolu Rafinerisinin yanında bir teslim terminali ( Delivery Terminal – DT ) 

bulunmaktadır. 

2.9 Maliyetler 

Petrol ve doğal gazın aranmasından üretilmesine kadar yapılan işlemler açısından 

maaliyetler üç bölümde incelenebilir. 

Bunlar; 

Arama Harcamaları: Petrol ve doğal gaz arama faaliyetleri kapsamında açılan kuyular 

ve bu kuyuların açılması öncesinde gerçekleşen tüm Jeolojik ve Jeofizik çalışmalara ait 

harcamalar ile ruhsat giderlerinin dâhil edildiği harcamaları kapsamaktadır. 

Geliştirme Harcamaları: Tespit edilen ham petrol ve doğal gazın üretilebilmesi, 

ayrıştırılması, toplanması ve depolanması için yapılan tesisler ile açılan üretim ve 

geliştirme kuyularına ait harcamalar bu kapsama girmektedir. 

Üretim Harcamaları: Petrol ve doğal gazı kuyudan çıkartmak için yapılan 

harcamalardır. Üretim kuyularının ve yüzey tesislerinin bakımı, onarım harcamaları ile 

personel ve işletme giderleri de bu kapsamda değerlendirilmektedir. 

Türkiye’de üretilen ham petrol ve doğal gazın maliyetleri, üretilebilen mayinin özellikleri, 

gerekli üretim ekipmanları, işçilik, üretilen petrol ve doğal gazın nakli gibi sorunların her 

saha için ayrı olması nedeni ile sahadan sahaya büyük farklılıklar göstermektedir. 

Dünyada petrol üretim maliyeti ortalaması karalarda 5,62 ABD dolar/varil, denizlerde ise 

7,55 ABD dolar/varil iken, ülkemiz için ortalama ham petrol üretim maliyeti olarak 8 ABD 

doları alınabilir. 


2.10 Fiyatlara etki eden nedenler 

Son yıllarda giderek artan petrol fiyatları, özellikle petrol ithal eden ülkeler ve tüketiciler 

açısından, haklı kaygılara neden olmaktadır. Petrol fiyatlarının bundan sonraki seyri ile 

ilgili çok çeşitli analizler yapılmakta ve fiyatların daha da yükselip yükselmeyeceği başta 

olmak üzere değişik senaryolar üretilmektedir. Enerji güvenliğinin, ekonomik ve giderek 

ulusal güvenliğin de ayrılmaz bir unsuru haline gelmesinden dolayı, petrol fiyatlarının 

geleceğe yönelik seyri herkesi çok yakından ilgilendirmektedir. Bu durum tükettiği 

enerjinin yaklaşık % 40’ını petrol ile karşılayan ve petrolün de yaklaşık % 93’ünü ithal 

eden Türkiye için daha da yaşamsal boyuttadır. 

Petrol fiyatları, çok sayıda ve çeşitlilikteki etkenler tarafından belirlenmektedir. Bunların 

belli başlılarını bazı temel alt başlıklarla birlikte şöyle sıralayabiliriz. 

1- Ekonomik Etkenler 

- Rezervlerin durumu 

- Üretim-Tüketim dengesi (arz-talep) 

- Taşıma maliyetleri 

- Diğer yatırım maliyetleri 

2- Politik Etkenler 

- Piyasa düzenlemeleri (Yasal düzenlemeler, Yönetmelikler) 

- Ambargolar, siyasi riskler 

- Karteller (OPEC, şirketler, v.b.) 

- Vergiler 

- Çevre kirliliği düzenlemeleri 

3- Coğrafi Etkenler 

- Rezervlerin homojen olmayan dağılımı 

- Tanker (yada ihraç yolu) sağlayabilme olanağı 

- Hava durumu, mevsimsel etkenler 

4- Diğer Etkenler 

- Ürünlerin kalitesi 

- Piyasanın tercihleri 

- Alternatif ürünlerin varlığı/yokluğu 

- Rafinaj-taşıma kısıtlamaları 

- Borsa spekülatörleri (şirketler, alım-satım kuruluşları, v.b.) 

- Üretici ülkelerdeki etnik kökenli hareketler 

- Sabotajlar 

Yukarıda sayılan etkenlerden dönemsel olarak bir ya da bir kaçının ağır bastığı 

süreçlerde, fiyatların oluşumuna etki etmektedirler. Ancak bu etkenlerin bazıları, doğal 

olarak diğerlerinin ağırlıkları ile kıyaslanmayacak oranlarda belirleyici olabilmektedirler. 

Petrol piyasasının oyuncuları OPEC, OPEC dışı üreticiler ((Rusya Federasyonu, 

Meksika, Norveç, v.b.), Uluslarası Enerji Ajansı (IEA), A.B.D., büyük petrol şirketleri, 

uluslarası borsalar (NYMEX, IPE), uluslararası yayınlar (Platts, Bloomberg, WTRG, v.b.) 

ve petrol alım-satım şirketleri olarak sıralanabilir. 

2-1-28 


Sıra 

No 

Ana 

Mallar 

Tablo–8 

Ortalama Kuyu Başı Fiyatları 

( Petrol: $/Varil – Doğal gaz: $/1000 Sm 3 ) 

Yıllar 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

1 

2 

Petrol 26,53 22,48 23,21 26,57 31,75 41.79 52.15 

% Artış 57,64 -15,27 3,25 14,48 19,50 31.62 24.79 

Doğal Gaz 156,38 178,77 171,98 163,53 160,97 180 220 

% Artış 14,32 -3,80 -4,91 -1,57 18,78 11.82 22.22 

Kaynak: PİGM 

2.11 İstihdam 

Dünyada petrol ve doğal gaz sektöründeki istihdam, petrol sektöründeki gelişmelere ve 

petrol fiyatlarındaki dalgalanmalara bağlı paralellik arz edecek bir şekilde gelişim 

göstermektedir. Petrol ve doğal gaz fiyatlarının artması, arama ve üretim yatırımlarının 

artmasına, dolaylı olarak da sektörde istihdam eden Jeoloji, Jeofizik ve Petrol 

Mühendislerine olan talebin artmasına neden olmaktadır. Öte yandan fiyatlarının 

düşmesi, arama ve üretim yatırımlarını düşürmekte dolayısı ile personel talebini de 

düşürmektedir. 1997–98 döneminde petrol fiyatlarının önemli miktarda düşmesi sonucu 

dünya genelinde sektörden çok miktarda kalifiye elemanın ayrılarak sektörün büyük bir 

yara almasına neden olmuştur. (Petroleum Economist, Mart 2006) 

Dünyada yaşanan bu döngüsel istihdam durumundan Türkiye’de doğal olarak 

etkilenmektedir. Son dönemde petrol fiyatlarında meydana gelen artışlar sektörde 

arama ve üretim yatırımlarını hızlandırmıştır. Fiyatların artmasına Çin ve Hindistan 

sanayisinde yaşanan üretim artışına paralel olarak ham petrole olan talebin artmasının 

da etkisi olmuştur. Fiyatların artması, Kazakistan ve Azerbaycan gibi Orta Asya Türk 

Cumhuriyetleri ile Orta Doğu ve Afrika’da bulunan petrol zengini bazı ülkelerde arama 

ve üretim çalışmalarının artmasına dolayısıyla tecrübeli mühendis talebinin de 

artmasına neden olmuş, çoğu tecrübeli önemli miktarda mühendis Türkiye’den 

ayrılmıştır. Bu durumu tetikleyen nedenlerin başında sektördeki en büyük ve en önemli 

işveren olan TPAO’nun kuruluş yapısının da katkısı olmuştur. TPAO yapısı itibariyle 

teknik personelinin maaşlarını dünyadaki düzeye yakın bir seviyede tutamamış, çoğu 

tecrübeli mühendisini kaybetmek zorunda kalmıştır. 

Türkiye’de yaşanan istihdam sıkıntısının diğer bir nedeni ise, Petrol Kanunu’nun 

yürürlüğe girdiği 1954 yılından günümüze kadar geçen 50 küsur yıllık süre içerisinde 

önemli petrol veya doğal gaz keşifinin yapılamamış olmasıdır. En büyük rezerve sahip 

Batı Raman Sahası 1961 yılında keşfedilmiştir. Sahanın yerinde rezervi 2006 sonu 

rakamlarına göre 288 milyon ton civarında olmasına rağmen, bunun yalnızca 28,8 

milyon tonu üretilebilmektedir. Sahada yaşanan bir başka büyük problem ise API 

gravitesinin düşük olması, bir başka deyişle akışkanlığı olmayan ağır petrol olmasıdır. 

Sahadaki üretimin tamamı ikincil yöntem kullanılarak yapılmakta dolayısıyla üretim 

masraflarının da yukarı yönde arttırmasına ve yatırım maliyetlerinin artmasına neden 

olmaktadır. 


Ülkemizde yaşanan bir başka problem ise bugüne kadar keşif yapılan 103 petrol 

sahasından elde edilen üretimin %90’ının su ile beraber yapılıyor olmasıdır. Üretim 

sonucunda elde edilen üretim suyunun tekrar herhangi bir tatlı su akiferinden uzak 

tamamen geçirimsiz formasyona geri basılması gerekmekte, maliyetlerin yukarı yönde 

arttırmasına neden olmaktadır. Yeni bir büyük keşif yapılamaması ve maaliyetlerin bu 

düzeyde kalması durumunda istihdamın artması beklenmemektedir. 

Sektördeki kalifiye eleman sıkıntısını tetikleyen bir başka nedende yeni mezun 

mühendislerin yurt dışındaki üniversitelerde bulunan yüksek lisans ve doktora 

programlarına girmeleridir. 2001 – 2006 döneminde Orta Doğu Teknik Üniversitesi 

(ODTÜ), Petrol ve Doğal Gaz Mühendisliği bölümünden mezun olanların % 28’i, 

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Petrol ve Doğal Gaz Mühendisliği bölümünden mezun 

olanların %31’i yurt dışına yüksek lisans öğrenimi yapmak üzere Türkiye’den ayrılmıştır. 

Yurt dışında yüksek lisans ve/veya doktora eğitimi alan kaliteli mühendislerin tamamına 

yakın bir bölümü yine yurt dışında iş bulmakta ve geri dönmemektedir. Benzer bir durum 

petrol sektöründe çalışabilecek yeni mezun Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri için de söz 

konusudur. 

Sonuç olarak, petrol ve doğal gaz fiyatlarının önümüzdeki yıllarda da bu seviyelerde 

sürmesi ile birlikte daha fazla yetişmiş kalifiye eleman Türkiye’den ayrılacaktır. 

Ülkemizde petrol sektöründe faaliyet gösteren özel ve kamu şirketlerinde uygulanan 

maaş politikalarının değişmemesi durumunda beyin göçü engellenemeyecek ve 

Türkiye’de petrol sektöründe kalifiye eleman sıkıntısının önüne geçmek mümkün 

olmayacaktır. 

2.12 Mevcut Teşvik Tedbirlerinin Değerlendirilmesi 

Türkiye Cumhuriyetinin ilanından bu yana, 1926 yılında kabul edilip 1954 yılında 6326 

sayılı kanunla iptal edilen 792 sayılı 1. Kanun; 1954 yılında kabul edilen ve yapılan 6 

değişikliğe rağmen iptal edilmeyen 6326 sayılı 2. Kanun ve yürülüğe girmeyen 17 Ocak 

2007 tarihinde TBMM’de kabul edilen tasarı 3. Kanunumuz olacaktır. 

2.12.1. Petrol Kanunlarının Tarihsel Gelişimi 

1924 tarihli Romanya Petrol Kanunundan alınan ve ülke şartlarına göre hazırlanan 

Cumhuriyetimizin ilk Kanunu olan 24 Mart 1926 yılında 22 maddelik 792 sayılı Yasanın 

1. maddesinde “T.C. sınırları içinde bütün petrol dahil tüm madenlerin işletilmesi devlete 

aitdir” diyerek, Kanun koyucu petrol arama ve üretim faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere 

ilk teşkilatlanmayı; 20 Mayıs 1933’de kabul edilen 2189 sayılı “Altın ve Petrol İşletme 

İdaresi Teşkiline” dair kanunla gerçekleştirmiştir. 1935 yılında kurulan Maden Tetkik ve 

Arama Enstitüsü bünyesine alınarak 2189 sayılı kanun iptal edilmiştir. 

20 Haziran 1935 yılında 2804 sayılı kanunla M.T.A Enstitüsünün kurularak Petrol Arama 

ve İşletme İdaresi Enstitüye bağlanır. 12 Kasım 1952’de hükümet her türlü petrol 

faaliyetini yabancı şirketlerin yatırımlarına açar. 6326 sayılı Cumhuriyetin ikinci Petrol 

Kanunu ve 6327 sayılı TPAO’nun Kuruluş Kanunu 07.03.1954 tarihinde kabul edilmiş, 

16.03.1954 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiş, 792 sayılı kanun 

iptal edilmiştir. 10 Aralık 1954 tarihinde ise TPAO teşkilatlandırılmıştır. 6326 kanun ile 

”İZİN, DENETLEME VE YÖNLENDİRME YETKİSİNE” sahip önemli kuruluş “Petrol 

Dairesi Reisliği” kurulur. Yasada ilk değişiklik 13 Mayıs 1955 tarihinde 6558 sayılı yasa 

2-1-30 


ile olur, iki sene sonra uygulamalardaki eksiklikler nedeni ile 6 Haziran 1957 tarihinde 

6987 sayılı kanunla yeni eklemeler yapılır. Kanunla; petrol arama ve üretim 

faaliyetlerinde yabancı şirketlere elverişli yatırım imkanları getirilmiştir. 

Liberal olan Petrol Kanunu’ndaki değişiklik 05.04.1973 tarihinde kabul edilen 1702 sayılı 

Kanun ile yapılmıştır. Türkiye’de Petrol ve Doğal gaz amaçlı yapılan Arama ve Üretim 

faaliyetlerinin takibi çerçevesinde; Petrol İşleri Genel Müdürlüğü yapılandırılmıştır. Diğer 

taraftan 1979’da 2217 sayılı ek yasa ile fiyatlandırmada düzenleme yapılmıştır. 

1702 sayılı yasa ile; 8 olan ruhsat sayısı TPAO lehine 16’ya çıkarılmış, petrol 

şirketlerine uygulanan özel vergilendirme hükümleri kaldırılmıştır. Tüm gelir ve 

kazançlar kurumlar vergisi, V.U.K. ile ilgili mevzuata tabi olmuştur. Şirketlerin hak ve 

mükellefiyet süreleri % 50 azaltılmıştır. 

Petrol üretimindeki düşüşü önlemek üzere, yabancı şirketlerin çekilmemesi için cazip 

koşulların ilave edilmesi savları ile yerli ve yabancı yatırımların artırılması için 1983 

yılında Petrol Kanunu’nda 28.3.1983 tarihli, 2808 sayılı Kanun ile düzenleme 

yapılmıştır. “İhraç (karada % 35, denizde % 45) hakkı, fiyatlandırma, petrolden sağlanan 

dövizi yurtdışında tutma, TPAO ile ortaklık, ruhsat sayısı (TPAO 12’ye diğerlerinin 8 

olacak şekilde) v.b. uygun düzenlemeler yapılmıştır. 

20.05.1983 tarihli (RG) 60 sayılı KHK ile 22.10.1983 tarihinde yürürlüğe giren 2929 

sayılı kanun ve 98 sayılı KHK gereğince TPAO, TPAŞ olarak değiştirilmiş, faaliyetleri 

arama, üretim, sondaj ve bunlara bağlı petrol ameliyeleri ile sınırlandırılmış, rafinaj, 

pazarlama ve boru hatları ile taşımacılık faaliyet konusu olmaktan çıkarılmış, Ortaklık, 

TÜPRAŞ, BOTAŞ, POAŞ ve DİTAŞ ile birlikte Türkiye Petrol Kurumu’nun (PETKUR) 

bağlı Ortaklığı haline getirilmiştir. Böylece TPAO parçalara ayrılmıştır. 16 Kasım 

1983’ten itibaren İPRAŞ’ta yapılan değişiklikle TÜPRAŞ’a dönüştürülür ve TPAO’nun 

elindeki rafineler alınarak TÜPRAŞ’a devredilmiştir. Sonuçda da TÜPRAŞ 

özelleştirilmiştir.. 18.6.1984 tarihinde yürürlüğe giren 233 sayılı KHK ile Türkiye Petrol 

Kurumu (PETKUR) lağvedilip, TPAŞ tekrar TPAO olarak değiştirilmiştir. Bağlı Ortaklıklar 

TPAO iştiraki olarak kalmıştır.. Daha sonra İPRAGAZ, İGSAŞ, TÜPRAŞ, 

POAŞ,DİTAŞ,TÜMAŞ özelleştirme kapsamına alındı. 1995 BOTAŞ ayrı bir teşekkül 

halinde yapılandırıldı. 

04.12.2003 tarihinde çıkarılan 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanununa ve 18.2.2001 

tarihinde kabul edilen 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanununa halen yürürlükte olan 

6326’nın içindek bazı bölümler dahil edilmiştir. Fiyatlandırma ile ilgili tanımlamalar 5015 

sayılı yasanın içine alınmıştır. 

2.12.2. Neden Yeni Bir Kanuna İhtiyaç Var? 

Türkiye’deki petrol arama ve üretim faaliyetleri, 1926 yılında kabul edilerek yürürlüğe 

giren 792 sayılı kanun ve onun devamı olan 1954 yılında yayınlanarak yürürlüğe giren 

6326 sayılı Petrol Kanunu ile sürdürülmektedir. Ancak mevcut kanun yayınlandığı 

tarihten itibaren birkaç kez değişikliğe uğramıştır. Ayrıca bu değişikliklerin yanında bir 

çok kez çıkarılan tebliğler ile de mevzuat kirliliği yaratılmıştır. Petrol sektöründe yenidan 

yapılanma sürecine girildiği 2000 li yıllara gelindiğinde ise 2001 yılında önce 4646 sayılı 

Doğalgaz Piyasası Kanunu daha sonra 2003 yılında 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu 

çıkarılarak 6326’nın içindeki bazı bölümler de bu kanunlara içerisine dahil edilmesi 

nedeniyle de mevcut kanun daha da karmaşık bir hale gelmiştir. 


Yukarıda da ifade edilen petrol piyasasının yeniden düzenlenmesi ile ülke ihtiyaçları da 

göz önünde bulundurularak 6326 sayılı Petrol Kanunu’nun aksayan maddeleri ile arama 

ve üretim sektöründeki yaşanan teknik gelişmelere ivme kazandıracağı düşünülen yeni 

maddelerin yanında mevzuat kirliliğini de ortadan kaldıracak olan yeni petrol kanununu 

düzenleme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. 

Hazırlanacak yeni yasa da; 

1. Ruhsat sayılarındaki kısıtlamalar, 

2. Bölgesel Sondaj Mükellefiyetleri 

3. Ruhsat bazında faaliyetlerin yürütülmesinin bir program ve teminat karşılığında 

yapılabilmesine olanak sağlayan düzenlemeler 

4. Süresi sona eren bir sahaya aynı şirketin bir yıl müracaat edememesi, 

5. Deniz ve kara sınırlarının kıyı çizgisiyle ayrılmaması, 

6. Devlet hissesi, 

7. Mevzuat kirlenmesinin ortadan kaldırılması, 

8. Ekonomik stabilizasyon, 

gibi konularda mevcut kanunun yeniden düzenlenme gerekliliği ortaya çıkmıştır. 

2.12.3 Yeni Petrol Kanunu Hazırlanırken Dikkate Alınması Gereken Hususlar: 

• Petrol arama ve üretim faaliyetinde bulunmak için yapılan başvurunun 

değerlendirilmesinde 6326 sayılı mevcut yasanın ilk kriteri olan “talebin milli 

menfaatlere uygun olması” hususu mutlaka korunmalıdır. Ruhsat tahsisinde firmalarda 

aranan koşullar çok iyi belirlenmelidir. 

• 6326 sayılı yasada yer alan “Milli Menfaatin Korunması” başlığı altındaki hükümlerin 

tamamı yeni hazırlanacak yasada da korunmalıdır. 

• Bölge düzenlemesinde kara ve deniz alanlarının ayrı ayrı tanımlanması her iki alanda 

da arama ve üretim çalışmalarının mali ve teknik yönden farklı olması nedeniyle 

uygun olacaktır. 

• Arama ruhsat müracaat süresinin uzatılması rekabetin önünü açacaktır. Ruhsat 

sayısına kısıtlama getirilmemesi durumunda, özellikle güçlü tüzel kişilerce ruhsat 

tekelleşmesi gibi olumsuz durumların ortaya çıkmaması için bu hususun 

yönetmeliklerle detaylı olarak düzenlenmesi gerekmektedir. 

• Arama ruhsat alanları büyüklükleri konusunda, kara alanları için mevcut kanundaki 

büyüklük korunmalı, denizlerde ise aşırı büyük tutulmasının önüne geçilmelidir. 

Ayrıca, ruhsat sürelerinin uzatılması sondaj açma şartına bağlanmalı ve bu husus 

yönetmelikle açık bir şekilde düzenlenmelidir. 

• İşletme ruhsatında yapılacak faaliyetler ile ilgili düzenlemeler sahalar bazında mevcut 

üretimin daha da altında üretim yapılmasını teşvik edici nitelikte olmamalı, aksine bir 

an önce daha çok üretim yapılması yönünde tedbirleri içermelidir. İşletme lisansı 

tahsisi ve süresinin uzatılmasının bağımsız kuruluşlarca hazırlanan raporlara 

dayanarak gerçekleştirilmesi yönünde yeni ve net bir uygulama kanun ve yönetmelikle 

getirilmelidir. 

2-1-32 


• Arama ruhsatlarında çok cüzi rakamlar tutan ve bürokratik işlemler gerektiren devlet 

hakkının kaldırılması uygun olacaktır. 

• Devlet hissesinin oranı kanunla belirlenip, devleti gelir kaybına uğratmayacak şekilde 

yönetmelikle düzenlenmelidir. 

• Yasayı yürütmek ve denetlemekle görevli olan PİGM bağımsız bir otorite olarak özel 

kanunla yapılandırılmalı, bu çerçevede teknik ve mali yönden güçlü hale getirilmelidır. 

• Petrol araması kapsamında, yabancı personel çalıştırılması ve yabancı gemilerle ilgili 

düzenlemeler PİGM’in yetkisi dahilinde olmalıdır. 

2.13 Sektörün Rekabet Gücü 

Petrol arama ve üretim sektörü, 1954 yılından beri gerek yerli gerek yabancı sermaye 

açısından Türkiye Petrolleri A.O.’na ruhsat sayıları ile bazı hususlarda tanınan 

imtiyazlar dışında serbest rekabete açık durumdadır. Yeni hazırlanan ve mecliste kabul 

edilen 5574 sayılı yasa ile de bu ayrıcalıkların tamamı kaldırılmaktadır. Ülkemizde 6326 

sayılı Petrol Kanunu’ nun yürürlüğe girdiği 1954 yılından bugüne kadar 196 yabancı 27 

yerli şirket arama faaliyetlerine katılmıştır. 

Yabancı şirketlerin pek çoğu sadece arama ruhsatı almakla yetinmiş ve ruhsat 

sahalarında herhangi bir ciddi faaliyet göstermeksizin ruhsat süreleri dolduğunda terk 

ederek ülkemizden ayrılmıştır. Yabancı şirketlerin yurtdışından getirmiş oldukları 

sermaye toplam olarak 1,1 milyar ABD Doları düzeyinde kalmıştır. Bunun yanında Milli 

şirketimiz olan TPAO hariç, yerli sermayeli özel şirketlerinde arama ve üretim 

faaliyetlerinde önemli bir payı olmamıştır. Özellikle 1983 yılında bu sektöre yatırım 

yapan Eczacıbaşı Holding’e ait EPAŞ Eczacıbaşı Pet. Ara. Ve İşlet. San. Ve Tic. 

A.Ş. ve Koç Holding bünyesinde kurulan PETRORAMA Petrol Arama ve Sanayi A.Ş. 

şirketleri Weeks Turkey Ltd. şirketi ile ortak Çalgan-101 arama kuyusunu delmiş, ancak 

kuyu 1400 m. son derinlikte Derdere Formasyonu içerisinde Kuru kuyu olarak 

tamamlanmasından sonra ülkemizin bu iki büyük sermaye grubu kısa bir süre sonra 

temel olarak arama yatırımlarındaki riskin büyüklüğü ve kuyunun petrol veya gazlı 

olarak bitirilememesinden dolayı geri dönüşünün olmaması sebebi ile faaliyetlerine son 

vermişlerdir. 

Bu dönem süresince çalışmaların büyük bir kısmı, Devletin kıt kaynaklarından 

ayırabildiği imkanlarla TPAO tarafından gerçekleştirilmiştir. TPAO’nun 2006 sonu 

itibariyle saha jeolojisi etütlerindeki payı % 69, Jeofizik etütlerindeki payı % 74 ve ortak 

sahalar hariç sondaj faaliyetlerindeki payı kuyu adedi olarak % 68’dir. 

5015 Sayılı Petrol Piyasası Kanunu’nun 10 ncu maddesi, yerli ham petrole uygulanacak 

emsal piyasa fiyatının belirlenmesinin esaslarını belirleyerek, rafinerilerin ham petrol 

temininde yerli ham petrolün alımına öncelik tanımalarını düzenlemiştir. 

2.14 Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkiler 

Türkiye’de, petrol arama ve üretiminde kullanılan malzemeler seri olarak üretilmemekte, 

ancak yapılan talep doğrultusunda imalat gündeme gelmektedir. API (American 

Petroleum Institute ) belgesine sahip firma sayısı da oldukça sınırlı olup, yedek parça 

imalatında ise bu belgeye sahip firma hemen hemen bulunmamaktadır. İmal edilen 


ürünlerin petrol sektöründe dünya çapında satılabilmesi için üreticilerin API belgesine 

sahip olmasının büyük önemi vardır. Yurtiçinde imal edilen malzemelerin bir kısmında 

fiyatların yurtdışı fiyatlara oranla daha düşük olduğu görülürken, malzemelerin bir 

kısmının fiyatlarının ise yüksek olduğu görülmektedir. Aynı zamanda malzemeler 

değerlendirilirken sadece fiyatları ile değil kalitesi ile de birlikte değerlendirilmelidir. 

Diğer taraftan üretim faaliyetinde bulunulurken genellikle demir çelikten imal edilmiş 

malzemeler (sondaj borusu, komple sondaj kulesi, matkap, pompa, vana jeneratör, 

elektrik motoru v.b.) kullanılmakta ve bu malzemeler Kamu İhale Kanunu ve 

yönetmelikler kapsamında iç ve dış piyasadan temin edilmektedir. 

Ülkemizde petrol sektörüne yönelik olarak çalışan yeterli firma bulunmaması veya 

teknolojik olarak imalatının yapılamaması nedenleriyle ihtiyaçların parasal olarak 

yaklaşık % 85’ine yakın bölümü yurt dışı piyasalardan temin edilmektedir. 

Yurt içinden tedarik edilerek kullanılmış olan demir çelik ürünleri standartlar dâhilinde 

üretilmekte olup, ciddi sorunlarla karşılaşılmamaktadır. Başta borular olmak üzere bu 

imalatı gerçekleştiren firmaların çoğunluğunun API belgesine sahip oldukları, ancak 

ihtiyaca cevap veremedikleri görülmektedir. Bu firmalar sektörde kullanılan boruların her 

ebadını ve kalitesini üretememektedirler. Bu nedenle sektörde çalışan şirketler 

malzemeleri yurt dışından satın alma yolu ile tercih etmektedirler. 

Kaliteli elektrik enerjisi, sürekli var olan, frekans ve voltaj düzeyi kabul edilebilir sınırlar 

içinde olan enerjidir. Üretim esnasında gerekli olan elektrik ihtiyacı da TEDAŞ’tan temin 

edilmektedir. Şebekeye uzak yeni keşfedilmiş sahalarda ise, elektrifikasyon yapılana 

kadar jeneratör yardımı ile elektrik sağlanmaktadır. Özellikle Güney Doğu Anadolu 

Bölgesinde yer alan Batman ve Adıyaman Bölgelerinde kaliteli elektrik enerjisi 

alınamamakta olup, bu durum bazı yerlerde regülasyonlu trafolar ile karşılanmaktadır. 

Kalitesizlik özellikle sahalarımızda çeşitli arızalara yol açmaktadır. 

Bakım onarım konusunda ise, tam istenilen düzeyde olmasa da talepler 

karşılanabilmesine rağmen, zaman zaman farklı onarımlarda uzman ve yetkili firma 

bulunmasında sıkıntı çekilmektedir. Bakım onarım konusunda çalışan distribütör ve 

yetkili firmalar dışında ülkemizde uluslararası firmalarla rekabet edecek firma sayısı 

oldukça sınırlıdır. 

Bu nedenle makine ve teçhizatın bakım ve onarımında mümkün olduğu kadar yetkili 

firmalarla çalışılmakta, istenilen kalite ve garanti şartları sağlanabilmektedir. Ancak, 

Batman ve Adıyaman Bölgelerimizde bu imkânlar istenilen seviyede değildir. 

Diğer taraftan birçok konuda, özel ve kamu kuruluşlarının uygulamalarında 

bilgisayarlardan faydalanılması ve kişisel bilgisayar kullanımında görülen artışlar, 

ülkemizde bilgi teknolojisinin de bir gelişme kaydettiğinin göstergesidir. Bu anlamda de 

petrol sektörünün de bilişim teknolojilerine son derece uygun bir sektör olduğunu 

söylemek mümkündür. Bu kapsamda kurumsal kaynak planlaması (ERP) çalışmaları 

başlatılmıştır. 

Sonuç olarak; petrol sektörü dünyamızda en önemli, stratejik ve ileri teknoloji 

gerektiren bir sektördür. ABD bu sektörde lider olup, bu konudaki standartları belirleyen 

ülke konumundadır. ABD’den sonra İngiltere, Almanya, Romanya, İtalya, Kanada, Çin 

ve Hindistan bu sektör için malzeme ve donanım üreticisi konumundadır. 

2-1-34 


Arama sondaj ve üretim faaliyetlerinde kullanılan makine ve ekipmanların birbirlerinden 

oldukça farklı olması nedeni ile Milli petrol şirketi olan TPAO’nun makine parkı çok fazla 

çeşitlilik arz etmektedir. Toplam 24 adet sondaj makinesi vardır. 

TPAO petrol sektörüne ilişkin ana malzemeleri, makine ve ekipmanları ile bunların 

yedek parçalarının % 90’lık bölümünü yurt dışından tedarik etmektedir. Tedarikte ana 

kural Amerikan standartları olan API standartlarına sahip olmasıdır. Çin ve Hindistan 

firmalarının API belgeleri olmasına rağmen bu ülkelerden alınan malzemelerde kalite 

problemleri yaşanmaktadır. Kanada firmalarının ise API standartları yok denecek kadar 

az olup Türkiye pazarına karşı ilgisizdir. 

Son dönemlerde firma birleşmeleri ve satın almalar nedeni ile yedek parça üreten firma 

sayısı oldukça azalmıştır. Petrolle ilgili yedek parça sektörünün gelişememesinin bir 

nedeni de, Türkiye’de arama ve üretim faaliyetlerinin az olması, sürekliliğin 

olmamasıdır. 

Bu nedenle gerçekten yedek parça sektörüne yatırım yapacak, kendini ispatlamış, mali 

kaynak sıkıntısı çekmeyen büyük firmaların ilgisi çekilemediğinden, sektörün iyi yönde 

gelişmesi için rekabette sağlanamamıştır. 

Petrol sektöründeki malzemeler sipariş esasına göre üretildiğinden tedarik süreci uzun 

olmaktadır. Örneğin kule, pompa gibi ana malzemelerin tedarik süreleri bir yılı 

bulmaktadır. Şirketler KİK (Kamu İhale Kurumu) ve buna paralel olan kendi satın alma 

yönetmeliklerine göre siparişlerini yapmaktadırlar. 

Bütün bunlara ilaveten petrol sektöründeki ülkelerin arama faaliyetlerini kendi ülkelerine 

çekmek için bir rekabet ortamı içinde oldukları bilinmektedir. Arama yatırımlarının icap 

ettirdiği teknoloji ve bilgi birikimini, kendi ülkelerine çekebilmek için ülkeler; 

• Var olan politik riskleri, 

• Hukuk düzenine saygınlığı, 

• Jeolojik riskleri, 

• Yatırımcıların diğer beklentilerini 

de gözönüne alarak belirli teşvikler getirmekte, belirli tedbirleri almaktadırlar. 

Jeolojik risklerin azaldığı oranda, (diğer şartların da varlığı ile) bu ülkeler devletin petrol 

üretiminden aldığı payı(devlet hissesi ve vergileri üretim paylaşım anlaşmalarında devlet 

payını) arttırmakta, arama faaliyetini teşvik etmek isteyen ülkeler ise petrol 

şirketlerine daha fazla pay vererek ülkelerarası rekabet ortamı yaratmaya 

çalışmaktadırlar. Türkiye’nin konumunu çok iyi tarif edip hangi ülkeler ile rekabet 

edeceğini saptayarak devlet/şirket paylaşımını buna uygun olarak gerçekçi bir şekilde 

belirlemesi halinde ihtiyaç duyulan yabancı sermayenin Türkiye’ye gelerek arama 

faaliyetlerine bir ivme kazandırması mümkün olacaktır. 

Diğer taraftan, Türkiye’nin ham petrol ve doğal gaz üreten ülkeler ile tüketen ülkeler 

arasında transit ülke konumunda olduğu bilinmektedir. Bu konumun getirdiği avantajı 

çok iyi bir şekilde kullanarak, Türkiye’nin bu endüstride önemli bir oyuncu haline 

dönüşmesi gerekmektedir. Transit ülke olmanın avantajları yanında, transit taşınan gaz 


veya petrolden Türkiye’nin ihtiyacının daha ucuz olarak karşılanması ihtimali de 

mevcuttur. 

İstanbul ve Çanakkale boğazlarındaki tanker trafiğinin hem çevreye verdiği zarar hem 

de yarattığı büyük tehlikelere karşı korunabilmesi için, petrol trafiğinde boğazlar 

yerine karadan yapılacak boru hatlarına yönelimin sağlanması gerekmektedir. Bu 

boru hatlarının Türkiye dışarıda bırakılarak yapılması, Türkiye’nin bunlardan elde 

edeceği diğer avantajları da kaybetmesi anlamına gelecektir. Türkiye’nin gerekli her 

türlü teşviki sağlayarak ivedilikle bu boru hatlarının inşa edilmesi için gerekli tedbirleri 

alması gerekmektedir. 

Bakü-Tiflis-Ceyhan, Irak-Ceyhan, Batman-Dörtyol ve Ceyhan-Kırıkkale ham petrol 

boru hatları yanında Samsun-Ceyhan boru hattının da inşa edilmesi halinde Ceyhan 

terminali dünyaya arz edilen petrolün belirli bir yüzdesini kontrol edecek konuma 

gelecektir. Ceyhan terminalinin dünya petrol arzında önemli bir konuma getirilebilmesi 

için gerekli çalışmaların ve teşviklerin bir an önce verilmesi gerekmektedir. 

Türkiye’nin komşu ülkelerde ve bilhassa Irak’taki yeniden yapılanma sırasında gerekli 

payı alması şarttır. TPAO’nun Azerbaycan ve Kazakistan’daki başarılı ve cesaretli 

yatırımlarının faydaları görülmekte olup, ileride bu faydaların daha da artacağı açıktır. 

Irak’ta ise TPAO ve Türk özel sektör şirketlerinin hem petrol arama ve üretim 

faaliyetlerinde hem de petrol endüstrisi servis faaliyetlerinde yer alabilmesi için 

Türkiye’nin bütün kurumları ile birlikte hem politik hem de mali destek vermesi 

kaçınılmazdır. 

Petrol fiyatlarındaki son zamanlarda gözlenen artışlar Türkiye’nin petrol faturasını 

arttırmış olsada, duruma diğer bir yönden bakıldığında, yüksek petrol fiyatları yabancı 

yatırımcıların arama yatırımlarında riskli ülke konumunda gördükleri Türkiye’de daha 

fazla risk alarak, daha fazla arama yatırımı yapması ihtimalini de doğurmaktadır. 

Türkiye bu ortamı kendi lehine çevirecek önlemleri derhal almak durumundadır. 

2.15 Üniversite Petrol Sektörü İlişkileri 

Hızla küreselleşen dünyada teknolojinin giderek daha fazla önem kazandığını 

görmekteyiz. Toplumsal refahın gelişmesi, bilimsel ve teknolojik çalışmaların 

imkanlarından etkin bir şekilde yararlanmakla sağlanabilir. 

Ülkelerin kalkınmışlık düzeyini o ülkedeki sanayinin gelişmişlik düzeyi belirlemektedir. 

Bir ülkedeki sanayi dışa bağımlı olmadan kendi teknolojisini kendisi üretebiliyorsa, 

küreselleşen dünya pazarında rekabet şansı da o derece yüksek olacaktır. Sanayinin 

kendi teknolojisini üretebilmesi için teknolojiyi üretebilecek bilgiye kolayca ulaşabilmesi 

gerekir. Bu da ancak Bilgi birikimini üretime dönüştürmenin en önemli araçlarından biri 

olan güçlü bir üniversite-sanayi işbirliği ile mümkündür. 

Uzun yıllardan beri dünyada ve ülkemizde akademik dünya ile sanayinin ortak problem 

alanı olarak işbirliği konusu sürekli tartışılmıştır. Üniversilerde elde edilen temel ve teorik 

bilgilerin uygulamaya dönüştürülmesinin güzel bir aracı olarak üniversite-sanayi işbirliği 

çeşitli ülkelerde kullanılmaktadır. Birçok ülkede üniversite-sanayi işbirliği, sanayinin 

teknoloji ihtiyacına cevap verirken, sanayi de üniversitelere pratik uygulama imkanı 

sağlamaktadır. Bu karşılıklı işbirliği ülkelerin ekonomik gelişmesini hızlandırmaktadır. 

2-1-36 


Bu alanda gelişmiş veya endüstrileşmiş ülkelerde iyi bir noktaya varılmasına rağmen, 

ülkemiz açısından istenilen seviyeye ulaşılamamıştır.Bunda üniversitelerin kendilerini iyi 

tanıtamamalarının etkisi olduğu gibi, sanayinin teknolojik araştırmalara yönelen bir 

yapısının olmayışının da önemli rolü bulunmaktadır. 

Türkiye'de 2001 yılında yürürlüğe sokulan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu'na 

göre bir kamu araştırma kurumu veya üniversite kampüsünde kamu desteğinde yeni 

teknolojileri yaratacak projelerin yürütülmesi mümkün olmaktadır. 

Bu kanun çerçevesinde ODTÜ, HACETTEPE, KOCAELI, ESKISEHIR, IZMIR, ITÜ, 

YTÜ, TÜBITAK-MAM, BILKENT ve GOSB (Gebze) Teknoparkları hizmete sokulmuştur. 

Ayrıca, bir çok üniversite teknopark kurma girişimlerini sürdürmektedir. 

Bölgenin kuruluş amacı; üniversiteler, arastırma kurum ve kuruluşları ile üretim 

sektörlerinin işbirliği sağlanarak, ülke sanayisinin uluslararası rekabet edebilir ve 

ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması amacıyla teknolojik bilgi üretmek, üründe ve 

üretim yöntemlerinde yenilik geliştirmek, ürün kalitesini veya standardını yükseltmek, 

tasarım kalitesini yükseltmek, verimliliği artırmak, üretim maliyetlerini düşürmek, 

teknolojik bilgiyi ticarileştirmek, teknoloji yoğun üretim ve girisimciliği desteklemek, 

teknoloji transferlerine yardımcı olmak ve yüksek/ileri teknoloji sağlayacak yabancı 

sermayenin ülkeye girişini hızlandıracak, AR-GE yeteneği ve geleneğine sahip 

uluslararası firmaların Bölgede AR-GE yapabilmeleri için gerekli teknolojik altyapıyı 

sağlamaktır. 

Türkiye’de petrol arama üretim çalışmaları yapan TPAO,üniversitelerimizle ortak 

projeler yürütmüş ve yürütmektedir.Böylece elemanların gelişen teknolojiye kolaylıkla 

ayak uydurmaları mümkün olmakta ,üniversitelerimizin ise uygulama alanlarına 

kavuşması sağlanmaktadır. 

3 Mevcut Durumun Değerlendirilmesi 

Dünyada ve ülkemizde sosyal ve ekonomik kalkınmanın en ağırlıklı temel girdisi olan 

enerjiye gün geçtikçe daha fazla gereksinim duyulmaktadır. Dünya nüfusunun artması 

ve teknolojinin gelişimi ile birlikte enerji tüketiminin de artışı, bu sektörde oluşan gelişme 

ve değişimlerin yakından izlenmesini gerekli kılmaktadır. 

Petrolün günümüz dünya ekonomi ve siyasetindeki önemi tartışılmaz bir gerçektir. 

Petrolün kullanım alanının yaygın olması nedeniyle arz-talep dengesi içinde bu ürüne 

bağımlılığın artmasına ve yerküre içindeki diğer kaynaklardan ayrılarak stratejik bir 

konuma gelmesini sağlamıştır. 

Ülkeler, gelişen sanayi ve endüstrilerinde petrolü kullanmaya başlamaları sonucu, 

stratejik önemi kavranmış, 20 nci yüzyılın başlarından itibaren de yeryüzünde petrole 

dayalı bir siyasi oluşum ve hareketlenme başlamıştır. Bu da petrol fiyatlarını son derece 

hassas hale getirmiştir. 

Son 15 sene içinde coğrafyada ve sektördeki gelişmelere bakarak fiyatlarda meydana 

gelen dalgalanmaları ve etkenleri gözlemlemek mümkün olmaktadır. 1997 yılında 

Güney Doğu Asya ülkelerinin krize girmesi ve 1997–1998 kışının sıcak geçmesi nedeni 

ile petrole olan talep beklenen düzeyde artmamıştır. Diğer taraftan Birleşmiş Milletler 

kararı doğrultusunda Irak 1996 yılı sonundan itibaren gıda karşılığı petrol ihracına 

başlamış ve Irak dışından başka kaynaklardan da ilave petrol arzı gerçekleşmesi 


sonucu 1997 yılının kış aylarında da petrol stokları artış göstermiş ve bu durumun bir 

yıldan fazla sürmesi sonucunda 1998 yılında petrol fiyatları tarihinin en düşük seviyesi 

olan 9,39 dolar/varil’e düşmüştür. Daha sonra OPEC kota da indirime giderek üretimi 

düşürmüş dolayısı ile fiyatlar tekrar artmaya başlamıştır. 1999–2000 yıllarında ham 

petrol stok seviyelerindeki düşüş ile birlikte olumsuz hava koşulları fiyatları 30 dolar/varil 

seviyesine çıkarmıştır. 2000–2001 yıllarında ise OPEC dışı ülkelerin ve özellikle 

Rusya’nın üretimlerini arttırmaları arz fazlası yaratmış ve buna ABD’de yaşanan 11 

Eylül terör saldırılarının eklenmesi nedeniyle de fiyatlar 17 dolar/varil seviyesine kadar 

inmiştir. 2001 yılı sonunda düşen fiyatlar 2002 yılında Venezüella’da ulusal petrol şirketi 

işçilerinin de genel greve katılması sonucu artmaya başlamış, ABD’nin 2003 yılı 

başında Irak’a müdahale hazırlıkları ile 35 dolar/varil’e kadar yükselmiştir. Fiyatların 

yükselmesi nedeniyle OPEC’in üretim kotalarını arttırması ve ABD’nin Irak’ta hedefine 

ulaşması sonucunda fiyatlar düşmüş, 2004 yılına gelindiğinde ise özellikle siyasi 

nedenlerle ciddi artış yaşanmıştır. Özellikle Çin ve Hindistan gibi büyüyen Asya 

ülkelerinde petrol ve petrol ürünlerine olan talebin hızla artması, Orta Doğu’daki siyasi 

gerginlikler ile Nijerya ve Venezüella gibi önemli iki OPEC ülkesinde yaşanan siyasi 

istikrarsızlıklar ve ABD’nin petrol ve petrol ürünü stoklarındaki daralmalar petrol 

fiyatlarının bu denli artmasında önemli etken olmuşlardır. 2005 yılı son çeyreğinde ham 

petrol fiyatları 60 dolar/varil mertebesine yükselmiştir. 2006 yılı başlarında ABD İran 

gerginliği ile 80 dolar/varil sınırına yaklaşmış ve yıllık ortalama 65,14 dolar/varil 

(Kaynak: BP Statistical Review of World Energy Haziran 2007) olmuştur. 

Diğer taraftan arz sıkıntısı ve alternatif enerji kaynaklarının rekabet güçlerinin düşük 

olması, son yıllarda dünyada önemli bir petrol keşfinin olmaması petrol fiyatlarının 

önümüzdeki 15–20 yıl daha yüksek olacağını göstermektedir. 

Sonuç olarak; 

Türkiye bu durumu dikkate alarak arama çalışmaları ile rezerv belirlemeye yönelik 

teknolojileri ve stratejileri geliştirerek çalışmalara hız vermelidir. 

Deniz sismik ve sonar sistemlerinin deniz tabanı ve altı araştırmaları için geliştirilmesi ve 

ülkemize kazandırılması, dolayısıyla üniversitelerimize ait araştırma gemilerinin teknik 

donanımının da sağlanması ve deniz sondajlarının artırması gerekmektedir. 

Son yıllarda arama öncesi çalışmalarda teknolojik gelişmelere bağlı olarak, ülkemizin 

daha az aranmış olan jeolojik riski yüksek kara alanlarında şirketlere sağlanabilecek ek 

teşviklerle faaliyetlerin artması sağlanmalıdır. 

Yurt dışında, özellikle Asya Türk Cumhuriyetleri'ndeki petrol ve doğal gaz arama ve 

üretim çalışmaları bir devlet politikası olarak ele alınmalı ve ilgili kuruluşlar arasında 

gerekli koordinasyonlar sağlanarak çalışmalar planlı şekilde yürütülmelidir. 

Öte yandan, yurt dışında en büyük arama ve üretim yatırımlarını planlayan kuruluş olan 

TPAO, bu piyasadaki uluslararası kuruluşlarla rekabet edebilecek şekilde dinamik bir 

yapıya kavuşturulmalıdır. 

Türkiye’de petrol ve doğal gaz kaynaklarının sınırlı olması nedeniyle gaz hidratların yanı 

sıra, kömür kökenli gaz, hidrojen, hidrojen sülfür ve olabilecek diğer alternatif enerji 

kaynaklarının kullanımının araştırılmasına da devam edilmesi gerekmektedir. 

2-1-38 


4 Sektörün Dünyada (OECD, DTÖ, Ülkeler) ve AB Ülkelerindeki Durumu 

Petrol ticari olarak kullanıldığı tarihlerden bu yana devletlerin dış politika ve ulusal 

güvenlik politikalarında belirleyici olmuştur. 19 uncu yüzyıl ortalarına kadar petrol üretimi 

ilkel yöntemlerle sürdürülmüş, asfalt, ham petrol ve yağ olarak üretilip kullanılmıştır. I. 

Dünya savaşı sonrası dünyada petrol giderek önem kazanmış, otomobil ve diğer 

motorlu taşıtların yaygınlaşmasıyla petrol ihtiyacı giderek artmıştır. 1960 yılında ise hala 

önemini koruyan, dünyanın en önemli üretici organizasyonu olan 11 üyeli Petrol 

İhracatçısı Ülkeler Teşkilatı (OPEC) kurulmuştur. Dünyada ve AB Ülkelerinde, 1973 

yılında ilk petrol bunalımına kadar, genel olarak enerji tüketiminde tutumsuz davranış 

şartı ve ithalata aşırı bağımlı bir yapı gözlenmiş, petrol bunalımıyla birlikte, ülkeler 

spekülatif olaylardan çok etkilenen, siyasi ve ekonomik gelişmelere karşı son derce 

duyarlı olan enerji arz ve talebini dengeleyecek stratejilere ihtiyaç duyulduğunu fark 

etmişlerdir. 1980’lerde ise özellikle AB’de yeni bir olgu olarak çevreye gösterilen ilgi, 

petrol ve ürünlerinin rasyonel kullanımını da gündeme getirmiş, alternatif ürün 

arayışlarını hızlandırmıştır. Körfez krizi ile birlikte dünya yeni petrol kaynakları aramaya 

yönelmiştir. Eski Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Hazar çevresi petrol yatakları 

işletmeye açık hale gelmiştir. Hazar çevresi petrol yatakları günümüzde üzerinde en çok 

araştırma yapılan yerlerin başında gelmekte ve dev petrol şirketleri burada faaliyet 

göstermektedir. 

Uzun yıllar kişi başına enerji tüketimi kalkınmışlığın ölçütü olarak kullanılmış olup, 

önemini devam ettirmektedir. Ancak içinde bulunduğumuz 21 inci yüzyılda enerji 

verimliliği ve daha az enerji tüketimiyle çok daha fazla enerji üretimi de yeni göstergeler 

olarak gündeme gelmektedir. Dünya birincil enerji tüketiminde üç fosil yakıt toplamda % 

88’e yakın bir pay ile ağırlık taşımaktadır. 

Günümüzde petrol ve doğal gaz, enerji kaynağı olarak dünya politikasında stratejik rolü 

ile küreselleşme sürecine giren ülkelerin kalkınmasında ağırlıklı payı oluşturmaktadır. 

Petrol, özellikle ulaştırma sektörünün yakıtıdır. Doğal gaz ise santrallerde, yerleşim 

merkezlerinde, ticari merkezlerde ve içerdiği bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerinden 

dolayı endüstri kesiminde de kullanılmaktadır. Kömür ve ham petrolle kıyaslandığında, 

özellikle çevre sorunları yaratmadığından dolayı tercih edilmektedir. 

AB’de esas olarak rafinerilerde dönüşüm girdisi olarak kullanılmakta ve fosil yakıtlar 

AB’nin toplam gayri safi iç tüketiminde en önemli yakıt türünü oluşturmaktadır. AB’de 

enerji arz ve talebindeki değişiklikler, özellikle çevre standartlarının belirlenmesi 

amacıyla oluşturulan yasal çerçeve sonucunda ortaya çıkan teknolojik değişikliklerle de 

yakından ilgilidir. Bu çerçevede örneğin Almanya’da rüzgâr gücü ve bioyakıt enerjisine 

yapılan yatırımlar desteklenmektedir. Geleneksel enerji santralleri arasında kombine 

devreli doğal gaz santralleri oldukça yaygın olup, gelecek için en popüler alternatif 

olarak değerlendirilmektedir. Avrupa Birliği enerji sektöründe gaz tribünlerine yönelme 

eğiliminin önümüzdeki yıllarda da devam edileceği düşünülmekle birlikte petrol ve petrol 

ürünlerinin AB ülkeleri ekonomisi içerisindeki yeri önemini koruyacaktır. Genişleme 

sürecindeki AB’nin katılımcı yeni üyelerinin petrol ve petrol ürünleri ihtiyaçları da bu 

grupta belirleyici olacaktır. 

AB’de olduğu gibi, OECD ülkelerinin uygulamaya çalıştıkları yeni enerji politikaları ile 

daha etkili ve temiz teknolojilerin daha hızlı yayılmasıyla birlikte daha az karbon içeren 

yakıtların kullanımı artacaktır. 


Dünya Ticaret Örgütü(DTÖ)’ndeki son gelişmeler dikkate alınarak, 2001 yılında 

Katar’ın başkenti Doha’da yapılan DTÖ Bakanlar Konferansında, alınan kararlar 

doğrultusunda yeni bir müzakere süreci başlamıştır. Petrol de sanayi ürünü olarak bu 

müzakerelerin içerisinde yer almaktadır. Bu konuda 1 Ağustos 2004 tarihinde kabul 

edilen çerçeve metnin tarım dışı ürünlere ilişkin kısmı için müzakerelerin temel 

prensipleri ortaya konmuştur. Buna göre tüm ürünler liberalizasyon sürecine dâhil 

edilecektir. Olası bir tarife indirimi genel olarak tüm ürünler için geçerli olacaktır. 

Alternatif enerji kaynaklarının aranması ve enerji alanında kullanılan teknolojilerin 

geliştirilmesi konusunda harcanan tüm çabalara karşın, bilimsel tahminlere göre 

önümüzdeki dönemde de enerji talebinde görülecek artışların büyük bir bölümünün 

petrol ve doğal gaz ile karşılanması beklenmektedir. 

5 Dünya Petrol ve Doğal Gaz Arz – Talep Projeksiyonları 

5.1. Petrol 

2002-2030 yıllarında dünya petrol talebi (milyon varil/gün) aşağıdaki tabloda 

gösterilmektedir: 

Tablo-8: 2002-2030 Yıllarında Dünya Petrol Talebi (Milyon Varil/Gün) 

Kaynak: WEO 2004 (IEA) 

Önümüzdeki 25 yıllık dönemde dünya petrol talebinin yıllık ortalama %1,6 oranında 

artması beklenmektedir. Bu artışın en önemli kaynağı ulaşım sektöründeki talep artışı 

olarak görülmektedir. Şu anda toplam petrol tüketiminin %47’si ulaşım sektöründen 

2-1-40 


kaynaklanırken, bu oranın 2030 yılında %54’e ulaşacağı tahmin edilmektedir. Tablodan 

da görüldüğü üzere, gelişmekte olan ülkelerde ve geçiş ekonomilerinde petrol 

tüketiminin OECD ülkelerine göre daha hızlı artması beklenmektedir. 2002 yılında, 

dünya petrol talebi içerisinde %59’luk paya sahip OECD ülkelerinin, 2030 yılında bu 

payının %47’ye düşmesi beklenmektedir. Gelişmekte olan ülkelerdeki (özellikle Asya) 

petrol talebinin daha hızlı bir artış göstereceği tahmin edilmektedir. 

2002 ve 2030 yılları arasında meydana gelmesi beklenen 44,3 milyon varil/günlük 

küresel petrol talebi artışının, yaklaşık 28 milyon varil/günlük kısmının gelişmekte olan 

ülkelerden kaynaklanması beklenmektedir. Bu payın da çok önemli bir kısmının 

gelişmekte olan Asya ülkelerine karşılık geleceği öngörülmektedir. Örneğin, 2002 

yılında Çin’in 5,2 milyon varil/gün olan petrol talebinin 2030 yılında 13,3 milyon varil/gün 

olması beklenmekte iken, diğer Asya ülkelerindeki talebin de 3,9 milyon varil/gün’den 

8,8 milyon varil/gün’e ulaşacağı tahmin edilmektedir. Diğer taraftan OECD Kuzey 

Amerika ülkelerinde petrol tüketiminin de 2002 yılında 22,6 milyon varil/gün’den 2030 

yılında 31 milyon varil/gün’e çıkarak hızlı bir artış göstereceği öngörülürken, diğer 

OECD bölgelerindeki artışın daha yavaş olması beklenmektedir. Bir başka deyişle, 

toplam petrol talebindeki artışın yaklaşık 2/3’ünün OECD dışı ülkelerden kaynaklanması 

beklenmekte olup, OECD ülkelerinde ise kişi başına düşen petrol tüketiminin de daha 

fazla olacağı tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 25 yıllık dönemde en önemli petrol talebi 

artışının, OECD-K.Amerika ülkelerinde gerçekleşmesi beklenmekte olup, bunu Çin ve 

diğer Asya ülkelerinin takip edeceği öngörülmektedir. Yıllık büyüme hızlarına 

bakıldığında, Çin ve diğer Asya %3,4’lük ve %3’lük oranlarla göze çarpmaktadır. Bu 

artışın en önemli nedeni hızla gelişen ekonomi, nüfus artışı, sanayileşme ve 

kentleşmedir. 

Dünyadaki enerji kaynakları, enerji talebindeki öngörülen artışı karşılayabilecek 

durumdadır. Günümüzde petrol kaynakları halen yeterlidir. Ancak 2030 yılına kadar 

artacak petrol talebini karşılayabilmek için daha çok rezervin belirlenebilmesi 

gerekmektedir. 

Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi, 2002 yılında (konvansiyonel üretim) 73,5 milyon 

varil/gün olan dünya petrol üretiminin 2030 yılında (konvansiyonel üretim) 108,2 milyon 

varil/gün olacağı tahmin edilmektedir. 

Zengin hidrokarbon potansiyeline sahip olan Ortadoğu ve BDT ülkelerindeki üretim 

artışı, gelecekteki dünya petrol ve doğalgaz talep artışını karşılayabilecek durumdadır. 

Önümüzdeki 25 yıllık dönemde, küresel petrol talebindeki artışın %60’ının özellikle 

Ortadoğu’daki OPEC üreticileri tarafından karşılanması beklenmektedir. 

Kuzey Amerika ve Kuzey Denizi gibi bilinen en eski hidrokarbon bölgelerinde ise, 

üretimin düşmesi beklenmektedir. Ayrıca, Rusya ve Hazar Bölgesi petrol üretiminin 

artması, petrol ithal eden ülkeler açısından kaynakların çeşitlenmesini sağlayacaktır. 


Tablo 9: 2002-2030 Yıllarında Dünya Petrol Arzı (Milyon varil/gün) 

Kaynak: World Energy Outlook (WEO), 2004 (IEA) 

OPEC üyesi ülkeler toplam petrol arzındaki paylarını, önümüzdeki on yıllarda Kuzey 

Amerika ve Kuzey Denizi Bölgeleri’ndeki üretim düşüşü nedeniyle önemli ölçüde 

arttıracaklardır. 2002 yılında yaklaşık 28,2 milyon varil/gün olan OPEC arzının 2030 

yılında yıllık ortalama %3 artışla yaklaşık 64,8 milyon varil/gün olması beklenmektedir. 

Günümüzde en önemli yedi petrol üreticisi ülkeden ikisi OPEC üyesidir. Tablodan da 

görüldüğü üzere, OPEC dışı üretimin, 2010 yılı civarında 51,3 milyon varil/gün ile en 

yüksek seviyeye çıkması ve daha sonraki yıllarda yavaş yavaş düşmesi beklenmektedir. 

5.2. Doğal Gaz 

Doğal gaz talep tahminleri incelendiğinde 2002-2030 yılları arasında, günümüzde de en 

büyük pazarlar olan Kuzey Amerika, Geçiş Ekonomileri ve Avrupa’nın bu özelliklerini 

koruyacağı görülmektedir. 

Yıllık ortalama büyüme açısından, Çin ve Afrika’nın %5’in üzerindeki oranlar ile ilk 

sıralarda yer aldığı, bu bölgeleri Güney Asya ve Latin Amerika’nın izlediği 

görülmektedir. Bu yüksek talep artış oranlarına rağmen 2030 yılında bu bölgelerdeki 

talep, Kuzey Amerika, Geçiş Ekonomileri ve Avrupa’daki talebin oldukça altında 

kalmaktadır. 

Aşağıdaki tabloda dünya doğal gaz talep toplamına bakıldığında, 2002 yılında 2,6 

trilyon m 3 olan doğal gaz talebinin, 2030 yılında 4,9 trilyon m 3 ’e ulaşması 

beklenmektedir. Ortalama yıllık talep artışı ise % 2,3 olacaktır. 

2-1-42 


Tablo-10: 2002-2030 Yıllarında Dünya Doğalgaz Talebi 

Kaynak: WEO 2004 (IEA) 


2-1-44

PETROL VE DOĞAL GAZ ÇALIŞMA GRUBU PETROL ALT ÇALIŞMA GRUBU RAPORU

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?