Antwerpen

More documents

Recommendations

Info

den de meest vervuilende (vracht)wagens in drukke stadscentra verboden of geweerd. Dergelijke zones bestaan al in Amsterdam, Den Haag, Bonn, Frankfurt en Berlijn. Op een kaart waarop alle Europese lage-emissiezones staan aangeduid, blijft België echter vooralsnog maagdelijk blank. De stikstofdioxideconcentraties stagneren de laatste jaren. De grafiek toont de gemiddelde concentraties voor België en probleemgebied <strong>Antwerpen</strong>, relatief ten opzichte van 1990. De rode balkjes geven de uitstoot weer, het groene balkje het door Europa opgelegde uitstootmaximum, dat België niet haalt. Bron: www.ircel.be, www.emep.int EXPORTPRODUCT: FIJN STOF Na een initiële daling sinds het begin van de metingen, gevolgd door een aantal jaren van relatieve stabiliteit, daalt de fijnstofconcentratie sinds 2008 opnieuw langzaam – vermoedelijk met dank aan de economische crisis. Dat fijn stof is een vlag die een erg brede lading dekt. Het is een mengsel van deeltjes met een verschillende grootte en een uiteenlopende chemische samenstelling. Alle deeltjes met een diameter van maximaal 10 micrometer (10 duizendsten van een millimeter) worden ook wel als PM10 aangeduid – naar het Engelse Particulate Matter. Binnen die verzameling wordt nog een onderscheid gemaakt tussen fijn stof kleiner dan 2,5 micrometer (PM2,5) en de grotere deeltjes. Het mengsel bestaat zowel uit deeltjes van natuurlijke oorsprong, zoals bodemstof en zeezout, als deeltjes die door de mens zijn geproduceerd, zoals dieselroet. Daarnaast wordt in de lucht fijn stof gevormd door reacties tussen gassen zoals stikstofoxiden, ammoniak en zwaveldioxide, het zogenoemde ‘secundair’ fijn stof. Als het over fijn stof gaat, wordt vaak met een beschuldigende vinger naar het buitenland gewezen. De vaststelling dat de uitstoot van fijn stof in België de voorbije tien jaar met ongeveer veertig procent is gedaald, terwijl de concentratie in de lucht maar met ongeveer twintig procent is afgenomen, lijkt dat vermoeden te bevestigen. ‘Nochtans is de uitstoot van fijn stof de voorbije tien jaar sterker gedaald in onze buurlanden’, zegt Fierens. ‘Het klopt echter dat slechts 30 procent van het fijn stof in Vlaanderen met zekerheid aan lokale, menselijke bronnen kan worden toegewezen en dat ongeveer 45 procent uit het buitenland komt overgewaaid – de herkomst van de overige 25 procent is minder eenduidig. Maar dan gaat het over jaarlijkse gemiddelden. Op de momenten waarop de dagnormen worden overschreden is de lokale uitstoot belangrijker.’ Dat is ook logisch, want te hoge fijnstofconcentraties treden vooral op op dagen met een stabiele atmosfeer en weinig wind, waardoor er automatisch minder vervuiling van over de grens kan komen. ‘Bovendien slaat die hoge buitenlandse bijdrage enkel op de totale massa fijn stof. Voor specifieke componenten zoals dieselroet is het net omgekeerd. Daarvan wordt 70 tot 80 procent lokaal uitgestoten. Wat ook wel eens vergeten wordt, is dat er eveneens fijn stof van bij ons naar het buitenland vliegt’, vertelt Fierens. ‘Uit onderzoek blijkt dat wij een netto-exporteur van fijn stof zijn.’ De uitstoot van fijn stof is de voorbije tien jaar met ongeveer veertig procent gedaald, de concentratie in de lucht met ongeveer twintig procent. De grafiek toont de evolutie relatief ten opzichte van 1999. Bron: www.ircel.be, www.emep.int Dat onze uitstootreductie zich niet vertaalt in een even grote daling van de fijnstofconcentratie is veeleer te wijten aan enerzijds een onderschatting van de uitstoot, onder meer doordat sommige bronnen moeilijk in kaart te brengen zijn, en anderzijds aan het secundair fijn stof. Dat betekent echter niet dat we machteloos staan. Secundair fijn stof kunnen we aanpakken door de uitstoot van de gassen waaruit het ontstaat nog verder terug te dringen, bijvoorbeeld door schonere auto’s te promoten – minder stikstofoxiden – of te investeren in uitstootarme stallen of een afbouw van de veestapel – minder ammoniak. Een voorbeeld van een andere zinvolle maatregel is volgens Fierens het zo verguisde smogalarm, waarbij een snelheidsbeperking van 90 km/u geldt op de snelwegen. ‘Natuurlijk los je daarmee het fijnstofprobleem niet duurzaam op, en hoewel de impact ervan op de totale PM10- concentratie beperkt is, blijkt toch dat de roetconcentratie in de buurt van snelwegen met ongeveer 30 procent daalt. Meer dan 40.000 Vlamingen worden tijdens het smogalarm blootgesteld aan 10 procent minder dieselroet. En het zijn vooral die roetdeeltjes die schadelijke effecten hebben op onze gezondheid.’ VERMINDERDE LEVENSVERWACHTING Want dat luchtvervuiling de gezondheid schaadt, is duidelijk. Vooral het effect van fijn stof is aangetoond. Fijn stof wordt op verschillende plaatsen in de longen afgezet en veroorzaakt daar ontstekingsreacties. ‘Op zich is dat een normale afweerreactie’, zegt Benoit Nemery van de vakgroep Arbeids-, Milieu- en Verzekerinsgeneeskunde aan de K.U.Leuven. ‘Maar daardoor komen ook stoffen in de bloedbaan terecht die ervoor zorgen dat het bloed makkelijker stolt. Dat vergroot de kans op een hartinfarct of een beroerte. Ook de allerfijnste stofdeeltjes, die rechtstreeks in het bloed terecht kunnen komen, kunnen dat effect hebben, al is er voor dat mechanisme iets minder bewijs.’ Het is dan ook geen toeval dat tijdens een fijnstofpiek het aantal ziekenhuisopnames én het aantal overlijdens te wijten aan longen hartproblemen stijgt. Volgens Nemery zijn echter niet zozeer de piekconcentraties een probleem, maar wel de concentraties waaraan we ons hele leven worden blootgesteld. Uit studies die grote groepen mensen in verschillende gebieden lange tijd opvolgen, blijkt dat mensen in gebieden met meer fijn stof vaker sterven als gevolg van longen hartziektes. Daarbij speelt echter een ander mechanisme een rol. ‘Langdurige blootstelling aan fijn stof versnelt arteriosclerose, waarbij vetachtige stoffen op de wanden van slagaders worden afgezet’, vertelt Nemery. ‘Dat blijkt zowel uit studies met muizen als uit onderzoek bij mensen die in de buurt van drukke verkeersaders wonen.’ De impact van langdurige blootstelling aan fijn stof wordt het duidelijkst als hij wordt uitgedrukt als een gemiddelde vermindering van de levensverwachting. Het gebeurt niet zo vaak dat België internationale rangschikkingen aanvoert, maar in het lijstje dat de negatieve gevolgen van luchtvervuiling op de levensduur aangeeft, ligt het op kop. De huidige concentraties fijn stof kosten ons gemiddeld een jaar van ons leven. Zweden en Finland scoren het best, met respectievelijk 3,5 en 2,6 maanden levensduurvermindering. Hoewel de impact van fijn stof in vergelijking met die van andere risicofactoren nog meevalt, nemen we het probleem toch maar beter serieus. ‘Wie in een gebied woont met een 10 microgram per kubieke meter hogere concentratie PM2,5 loopt 14 procent meer risico op longkanker’, zegt Tim Nawrot van het Centrum voor Milieukunde aan de Universiteit Hasselt. ‘Bij rokers is die kans 14 keer groter, en daalt de levensverwachting gemiddeld met tien jaar. Maar een belangrijk verschil is dat iedereen is blootgesteld aan fijn stof, terwijl niet iedereen rookt. Dat maakt luchtvervuiling wel degelijk relevant voor de volksgezondheid. Bovendien kies je niet zelf voor blootstellling aan luchtvervuiling.’ ONZEKERHEID Daarom betreurt Nawrot dat sommige politici en vertegenwoordigers van de industrie de indruk wekken dat het met dat fijn stof allemaal wel meevalt. ‘Door onzekerheden uit te vergroten, wil men twijfel zaaien over de Europa heeft veel minder strenge normen dan de WHO aanraadt. ‘Een gevolg van intensief gelobby door de industrie’ Bron: gains.iiasa.ac.at België en Nederland kleuren donker op een kaartje dat het verlies aan levensverwachting (in maanden) als gevolg van fijn stof (PM2,5) weergeeft. impact van fijn stof op de gezondheid’, zegt Nawrot. ‘Dat is een beproefde strategie, die bijvoorbeeld ook succesvol is gebleken toen de nadelige gevolgen van roken aan het licht kwamen.’ Niet dat we over fijn stof alles al weten, verre van zelfs. Maar onzekerheden en discussiepunten in het wetenschappelijk debat rond fijn stof gaan veeleer over welke deeltjes in Eos 26 Eos 27
het complexe mengsel het schadelijkst zijn, en waar we bijgevolg het best onze normen en risico-analyses op afstemmen. ‘Terwijl vroeger het volledige fijnstofmengsel als schadelijk voor de gezondheid werd beschouwd, verschuift de focus nu naar de fijnere PM2,5-fractie’, vertelt Fierens. ‘De laatste jaren doen wetenschappers ook meer onderzoek naar ‘ultrafijn’ stof, of PM0,1, dat honderd keer kleiner is dan PM10 en waarvan er aanwijzingen zijn dan het nog schadelijker is dan PM2,5.’ Dat ultrafijn stof is volgens Nawrot in de risico-analyse rond de Antwerpse Lange Wapper schromelijk over het hoofd gezien. ‘De onderzoekers hebben daarbij gekeken hoeveel de PM10-concentratie zou stijgen na de bouw van de brug die de ring moest sluiten, en het antwoord was ‘nauwelijks’. Maar dat was geen goede parameter. Ze hadden moeten kijken naar het ultrafijn stof, dat bijna volledig op conto staat van het verkeer, maar waarvan het aandeel in de totale massa PM10 verwaarloosbaar is.’ Een beter inzicht in de schadelijkheid van de verschillende componenten in het fijnstofmengsel hangt nauw samen met de evolutie van de meettechnieken. ‘Vroeger kon PM2,5 simpelweg niet gemeten worden’, zegt Fierens. ‘En ook om PM0,1 te meten zijn nieuwe technieken nodig. Hun concentratie wordt uitgedrukt in aantal deeltjes per kubieke centimeter. In drukke straten, zoals de Wetstraat in Brussel, kan dat oplopen tot 50.000 deeltjes met pieken tot 250.000 en meer. Op dit moment staat heel wat onderzoek in de steigers naar de verdeling van die ultrafijnstofconcentraties in steden.’ Hoewel er dus nog veel te leren valt, staat vast dat hogere fijnstofconcentraties het risico verhogen op hart- en vaatziekten en longziekten. ‘Een belangrijk argument voor de causaliteit van dat verband is dat er bij verminderde luchtvervuiling ook gunstige effecten optreden,’ vertelt Nawrot. ‘Zo werden tijdens de Olympische spelen in Atlanta minder kinderen in het ziekenhuis opgenomen met astma omdat toen het verkeer aan banden werd gelegd.’ EUROPA WAAKT? Ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft zich over de impact van fijn stof op onze gezondheid gebogen en vervolgens een aantal normen opgesteld. Wie die naast de Europese normen legt, stelt vast dat Brussel een pak meer door de vingers ziet. Zo adviseert de WHO een dagnorm voor PM10 van 50 microgram per kubieke meter (µg/m³) die slechts 3 keer per jaar mag worden overschreden – en geen 35 keer – en een jaarnorm van 20 µg/m³ – de helft van de huidige Europese jaarnorm. Voor PM2,5 raadt de organisatie een jaarnorm van 10 µg/m³ aan, terwijl in de Europese Unie nog geen echte Nederland: creatief met zeezout Nederland is wat luchtvervuiling betreft in hetzelfde bedje ziek als Vlaanderen. Zowel stikstofdioxiden als fijn stof zijn vooral in het zuiden van het land een probleem. Ook in Nederland is de laatste jaren een stagnatie van de stikstofdioxide- en fijnstofconcentraties merkbaar op plaatsen met veel verkeer. De PM10 dagnorm werd in Nederland in 2009 echter in geen enkel meetstation overschreden. Beide landen springen wel op een verschillende manier met de Europese normen om. ‘Nederland heeft van Europa de toestemming gekregen om zeezout in het fijnstofmengsel van het totaal af te trekken’, vertelt Bert Brunekreef, directeur van het Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS) aan de Universiteit Utrecht. ‘De uitzondering voor natuurlijke componenten in het fijnstofmengsel is er gekomen op vraag van de Zuid-Europese landen, die door stof uit de Sahara veel last hebben met de normen. Nederland heeft er norm voor PM2,5 geldt. Wel is er sinds het begin van dit jaar een ‘streefwaarde’ van 25 µg/m³ die vanaf 2015 een echte grenswaarde wordt. In Vlaanderen wordt die toekomstige grenswaarde alvast in alle meetstations gehaald. ‘Bij de risico-analyse voor de Lange Wapperbrug is ultrafijn stof over het hoofd gezien.’ © Ney & Partners ‘Terwijl de WHO enkel oog heeft voor de volksgezondheid, is die bij het opstellen van de Europese normen slechts een van de factoren’, zegt Nawrot. ‘Ook haalbaarheid en economische belangen spelen dan een rol.’ Volgens Europarlementslid Bart Staes (Groen!) zijn de relatief hoge Europese normen op het conto van een succesvolle industriële lobby te vervolgens voor gepleit ook zeezout als uitzondering te erkennen.’ Brunekreef is geen voorstander van die aanpak. ‘Het aftrekken van de hoeveelheid zeezout heeft als gevolg dat je meer norm-overschrijdingen toestaat, soms tot 45 in plaats van de gangbare 35. Terwijl op dagen waarop de dagnorm wordt overschreden de wind vaak uit het oosten of zuidoosten komt en zeezout dus een minder grote bijdrage levert.’ Bovendien is het volgens Brunekreef niet zeker dat ‘natuurlijk’ fijn stof zoals zeezout onschadelijk is. ‘In elk geval is er bij de epidemiologische studies naar de effecten van fijn stof op de gezondheid altijd naar de totale hoeveelheid gekeken. Wie natuurlijke componenten aftrekt, zou dus eigenlijk de norm met eenzelfde hoeveelheid moeten verlagen. Maar dat gebeurt niet, waardoor je in de praktijk gewoon hogere concentraties van de andere componenten aanvaardt en zo de gezondheidseffecten versterkt.’ schrijven. ‘In weinig milieudossiers is zo intensief gelobbyd. Daarbij komen telkens dezelfde drie argumenten terug. Strengere normen kosten banen, remmen innovatie en schaden de economische productiviteit. In het Europees parlement zitten heel wat mensen die minder ervaring hebben met dit soort dossiers en daardoor erg vatbaar zijn voor zulke argumenten – waarvan trouwens is gebleken dat ze meestal geen hout snijden. Daarna moet het parlement nog een overeenkomst bereiken met de raad van Europese milieuministers, die op hun beurt binnen hun nationale regeringen worden ingetoomd door collega’s bevoegd voor economie en arbeid.’ Volgens Staes helpt het ook niet dat de meeste nadelen die met een strengere norm gepaard gaan vrij makkelijk in kaart kunnen worden gebracht, terwijl dat voor de voordelen moeilijker ligt. ‘Immateriële zaken zoals gezondheidswinst of minder sterfgevallen worden wel in rekening gebracht voor men een beslissing neemt, maar zijn veel moeilijker in iets materieels uit te drukken. Het resultaat van al die factoren is een zwakke wetgeving, en de regels voor fijn stof zijn daar een prima voorbeeld van.’ Ook Nawrot heeft bedenkingen bij het Europese beleid. ‘Uiteraard moeten normen haalbaar zijn, maar anderzijds geven te hoge normen, zoals de nieuwe PM2,5-norm, een vals veiligheidsgevoel.’ In het geval van fijn stof geldt dat eigenlijk voor eender welke norm. ‘Uit het onderzoek blijkt dat er voor fijn stof geen drempel bestaat waaronder er geen effecten op de gezondheid zijn,’ zegt Nemery. ‘Voor onze gezondheid zijn de huidige normen dan ook een slechte zaak.’ ■ Eos 28

Antwerpen

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?