Sanat karanlıkta çakılmış bir kibrittir…

Sanat karanlıkta çakılmış bir kibrittir…
Felaket günleri birbirini kovalayacak, idareyi darbe ile ele geçiren İttihatçıların
yönettiği hükümet Dünya Savaşı‟na katılacaktır. “Milletimin ve memleketimin
istikbali tehlikede olmamak kaydıyla ben daima harp aleyhtarıyım. Fakat harbe
girdikten sonra o günlerin millet olarak hayatımızda bütün zaman için bir şeref ,
aynı zamanda tarihimizin nişan taşlarından ve Gelibolu‟nun insanüstü bir kudret
ve fedakârlıkla müdafaasını da hiç unutamam.” (s.218)
Halide Edip, 18 Mart saldırısı öncesi İttihat Terakki „ye yakın aydınların aralarında
nasıl bir yol izleyeceklerine dair tartışmalar hakkında pek bilgi vermiyor. Yahya
Kemal‟in anılarında bu konuda bir hayli tartışma yaşandığını bir grubun
İstanbul‟da kalmak bir grubun ise gitmek taraftarı olduğunu, ayrıca Halide Edip‟in
milliyetçilik anlayışının diğerlerine pek uymamamsı nedeniyle şiddetli tenkit
edildiğini öğreniyoruz. Söz konusu toplantılarda milleti oluşturan unsurlar, din,
dil, ırk konularında da şiddetli tartışmalar yaşandığı anlaşılıyor.
Halide Edip Hanım 1. Dünya Savaşı‟nın tüm şiddetiyle yaşandığı dönemde Cemal
Paşa‟nın davetlisi olarak Suriye‟ye gider. Paşa Şam, Beyrut gibi yerlerde eğitim
kurumları açmak istemektedir. Görevi Arap çocukları eğitecek bir eğitim kurumu
kurmak ve yönetmektir. Hamdullah Suphi bey‟le birlikte yola koyulurlar. Halide
Edip‟in savaş sırasındaki savaşın yakıcılığıyla kavrulan bu bölgelerdeki Suriye,
Lübnan ve Kudüs izlenimleri hayli önemli. Halide Edip, Cemal Paşa‟nın bazı
milliyetçi Arap aydınları idam ettirmesiyle Arap kamuoyunda oluşan nefreti bu
yolla gidermeye çalıştığını belirtiyor.
Yahya Kemal Beyatlı Siyasi ve Edebi Portreler adlı eserinde Halide Edip‟ten söz
ederken Suriye‟ye gidişini çok hoş karşılamaz:
“Burgaz‟da birgün Halide Edip hanım yeni ve garip bir projeden bahsetti.
Suriye‟ye gideceğini orada çalışacağını , mektepler açacağını , benimde mutlaka
beraber gitmemi hararetli bir lisanla söyledi. Suriye‟ye gidemeyeceğimi söyledim.
Çok ısrar etti. Kabul edemedim. ……………….. Anadolu bomboş dururken , yalnız
Cemal paşa‟nın muvakkat bir hükümranlığını tezyin etmek için bizi ve lisanımızı
pek özlemeyen Suriye‟de bir maarif fezeyanı , bahusus o felaketlerin ortasında ,
bir çok insanı acı acı gülümsetiyordu.” 1
Peki Halide Edip neden savaş günlerinde Suriye bölgesinde çalışmayı seçmiştir?
Mor Salkımlı Ev‟de bunun da cevabını buluyoruz:
“1916 yılının Eylül‟ü harbin insanları ümitsizliğe sevkeden ıstırap ve sefaleti ile
doludur. Muharrirlik hayatım bence o günlerde ehemmiyetini kaybetmişti. Bir
satır dahi yazamıyordum. Eğer Müslüman kadınlarının çekilebileceği bir manastır
hayatı bizde olabilse idi , mutlak çekilirdim. Her ne ise bu vaziyette her insan
mutlak insaniyete elinden geleni yapmak ister. Benim için tek saha talim ve
terbiye sahası olabilirdi. O hizmet sahasını bana Lübnan ve Arap diyarı açtı. Ayin
Tura yetimhanesi‟ndeki çocukların sayısı sekiz yüze çıkmış olduğunu, gerek orası
ve gerekse Lübnan ve Suriye‟de hazırlanmış plana göre mektep açma faaliyetini
deruhte etmemi Cemal Paşa tekrar teklif ettiği zaman hiç düşünmeden kabul
ettim. “
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
68