WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO – SEKTOR ROLNICTWA

ANALIZA KLUCZOWYCH SEKTORÓW 

WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO 

– SEKTOR ROLNICTWA 

Publikacja wspófinansowana ze rodków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

ZESPÓ AUTORÓW: 

mgr Anna Kowalewska 

dr Ewa Gliska 

dr Katarzyna Krot 

dr Urszula Kobyliska 

mgr Norbert Brzostowski 

mgr Marta Jarocka 

mgr Ewelina Muszyska 

REDAKCJA NAUKOWA: 

dr hab. in. Joanna Ejdys, prof. nzw. 

RECENZJA: 

prof. dr hab. Wojciech Zitara 

ISBN 978–83–62258–51–2 

© COPYRIGHT BY WOJEWÓDZKI URZD PRACY W BIAYMSTOKU 

BIAYSTOK 2012 

Badanie zostao przeprowadzone w ramach projektu: 

„PODLASKIE OBSERWATORIUM RYNKU PRACY I PROGNOZ GOSPODARCZYCH” 

przez 

CENTRUM WSPIERANIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO I SPOECZNEGO 

IM. K. BRZOSTOWSKIEGO W BIAYMSTOKU 

INSTYTUT BADAWCZY PROPUBLICUM 

Wspófinansowanego ze rodków Europejskiego Funduszu Spoecznego 

w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, Dziaanie 8.1 Rozwój pracowników 

i przedsibiorstw w regionie, Poddziaania 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej 

www.obserwatorium.up.podlasie.pl 

DRUK: 

Koncept sp. z o.o. 

15-638 Biaystok, ul. Watykaska 13

Wojewódzki Urzd Pracy w Biaymstoku 

Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych 

ANALIZA KLUCZOWYCH SEKTORÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO – SEKTOR ROLNICTWA 

Spis treci 

Wstp .................................................................................................................................... 7 

1. Koncepcja badania ........................................................................................................... 8 

1.1. Cele badania ............................................................................................................. 8 

1.2. Zakres przedmiotowy analiz ..................................................................................... 8 

1.3. Procedura badawcza ................................................................................................. 12 

2. Popytowo-podaowe zewntrzne uwarunkowania rozwojowe sektora .......................... 17 

2.1. Czynniki rodowiskowe ........................................................................................... 18 

2.1.1. Warunki klimatyczne ..................................................................................... 18 

2.1.2. Uksztatowanie powierzchni .......................................................................... 19 

2.1.3. Jako gleb ..................................................................................................... 19 

2.1.4. Warunki wodne .............................................................................................. 20 

2.1.5. Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 ........................................................ 21 

2.1.6. Zagroenia zwizane z chorobami zwierzt i rolin w skali globalnej .......... 22 

2.1.7. Zanieczyszczenie rodowiska przyrodniczego .............................................. 23 

2.2. Czynniki demograficzne ........................................................................................... 25 

2.2.1. Starzenie si mieszkaców obszarów wiejskich ............................................ 25 

2.2.2. Struktura wyksztacenia mieszkaców regionu ............................................. 26 

2.2.3. Absolwenci szkó rolniczych w regionie ....................................................... 27 

2.2.4. Migracje mieszkaców regionu ..................................................................... 28 

2.2.5. Dezagraryzacja polskiej wsi .......................................................................... 29 

2.3. Czynniki ekonomiczne ............................................................................................. 29 

2.3.1. Koniunktura gospodarcza w kraju i regionie ................................................. 29 

2.3.2. Koszty produkcji, dochody i ceny w rolnictwie ............................................ 31 

2.3.3. Dostpno i stopie wykorzystania funduszy pomocowych ........................ 33 

2.3.4. Fundusze unijne a rozwój rolnictwa .............................................................. 38 

2.3.5. Wspópraca sektora rolnictwa z nauk .......................................................... 39 

2.3.6. Kierunki rozwoju rolnictwa ........................................................................... 41 

2.3.7. Jako ycia na obszarach wiejskich ............................................................. 41 

2.3.8. Kierunki rozwoju dziaalnoci pozarolniczej ................................................. 43 

2.3.9. Interwencjonizm pastwowy na rynku rolnym ............................................. 45 

2.4. Czynniki technologiczne .......................................................................................... 46 

2.4.1. Tempo zmian technologicznych w produkcji rolnej ...................................... 46 

2.4.2. Zmiany w wyposaeniu gospodarstw rolnych w Polsce ............................... 47 

2.4.3. Innowacje w gospodarstwach rolnych ........................................................... 48 

2.4.4. ywno modyfikowana genetycznie (GMO) ............................................... 49 

2.5. Czynniki spoeczne ................................................................................................... 51 

2.5.1. Zachowania konsumentów na rynku ywnoci: zdrowe ywienie, 

postawy wobec ekologicznej ywnoci ......................................................... 51 

2.5.2. Nawyki ywieniowe Polaków, w tym poziom spoycia nabiau 

w Polsce na tle innych krajów ....................................................................... 51 

2.5.3. Spoeczne postrzeganie pracy rolnika ............................................................ 52 

2.5.4. Postawy wobec ywnoci modyfikowanej genetycznie ................................ 53 

3




2.6. Czynniki polityczno-prawne .................................................................................... 53 

2.6.1. Polityka rolna UE i Polski ............................................................................. 53 

2.6.2. Wykorzystanie funduszy europejskich na rozwój rolnictwa 

w Polsce i woj. Podlaskim ............................................................................. 57 

2.6.3. Otoczenie instytucjonalne rolnictwa (ODR, AMiRR, MR) .......................... 58 

2.6.4. Restrykcyjno prawa z zakresu ochrony rodowiska ................................... 61 

3. Charakterystyka sektora rolnictwa w województwie podlaskim 

w wietle danych statystycznych ..................................................................................... 62 

3.1. Miejsce rolnictwa w gospodarce kraju i województwa podlaskiego ....................... 62 

3.2. Specyfika podlaskiego rolnictwa .............................................................................. 66 

3.3. Struktura gospodarstw rolnych w województwie podlaskim ................................... 71 

3.4. Gospodarstwa ekologiczne w województwie podlaskim ......................................... 83 

4. Analiza si konkurencji w sektorze .................................................................................. 87 

4.1. Analiza piciu si Portera w sektorze rolnictwo ....................................................... 87 

4.1.1. Konkurencyjno rolnictwa ........................................................................... 88 

4.1.2. Sia przetargowa dostawców ......................................................................... 89 

4.1.3. Sia przetargowa odbiorców .......................................................................... 101 

4.1.4. Konkurencyjno w sektorze rolnictwa ......................................................... 108 

4.1.5. Sia przetargowa ze strony nowych producentów ......................................... 127 

4.2. Analiza punktowa atrakcyjnoci sektora rolnictwa .................................................. 130 

5. Analiza powiza sektora z rynkiem pracy ..................................................................... 133 

5.1. Pracujcy i nakady pracy w gospodarstwach rolnych 

prowadzcych dziaalno rolnicz w wietle danych statystycznych ..................... 133 

5.1.1. Pracujcy wycznie lub gównie w gospodarstwach rolnych ....................... 133 

5.1.2. Pracujcy w gospodarstwach rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz ... 135 

5.1.3. Nakady pracy w gospodarstwach rolnych .................................................... 138 

5.1.4. Kierujcy indywidualnymi gospodarstwami rolnymi .................................... 140 

5.2. Indywidualne gospodarstwa rolne a rynek pracy w wietle bada ankietowych ..... 144 

5.2.1. Specyfika analizowanych gospodarstw rolnych ............................................ 144 

5.2.2. Sytuacja ekonomiczna gospodarstw .............................................................. 154 

5.2.3. Bariery i szanse rozwoju produkcji rolnej ..................................................... 157 

5.2.4. Postawy wobec pracy w rolnictwie ............................................................... 158 

5.2.5. Zatrudnienie pracowników najemnych 

w indywidualnych gospodarstwach rolnych .................................................. 161 

5.2.6. Zatrudnienie czonków rodziny 


5.2.7. Zapotrzebowanie na kwalifikacje i kompetencje 


5.3. Gospodarstwa rolne osób prawnych a rynek pracy w wietle bada ankietowych .. 173 

5.3.1. Charakterystyka próby badawczej ................................................................. 173 

5.3.2. Ogólna charakterystyka profilu i specyfiki gospodarstw 

posiadajcych osobowo prawn ................................................................. 173 

5.3.3. Kondycja ekonomiczna gospodarstw ............................................................ 174 

4




5.3.4. Postawy wobec pracy w rolnictwie 

zarzdzajcych gospodarstwami rolnymi ...................................................... 175 

5.3.5. Zatrudnienie w gospodarstwie ....................................................................... 177 


w gospodarstwach rolnych osób prawnych ................................................... 178 

6. Analiza SWOT ................................................................................................................ 182 

7. Analiza przyszoci sektora ............................................................................................. 184 

7.1. Scenariusze zmian otoczenia sektora ....................................................................... 184 

7.2. Wybrane aspekty dotyczce przyszoci produkcji rolniczej 

w województwie podlaskim ..................................................................................... 189 

7.3. Prognozy zatrudnienia w analizowanym sektorze ................................................... 194 

7.4. Inne aspekty dotyczce przyszoci rolnictwa w regionie 

w wietle przeprowadzonych bada ......................................................................... 196 

7.4.1. Plany inwestycyjne ........................................................................................ 196 

7.4.2. Przyszo sektora w wietle bada studentów rolnictwa ............................. 197 

7.5. Moliwoci wsparcia sektora rolnictwa ze rodków krajowych i unijnych ............. 204 

8. Rekomendacje ................................................................................................................. 210 

Wykaz literatury ................................................................................................................... 213 

Wykaz schematów ................................................................................................................ 220 

Wykaz map ........................................................................................................................... 220 

Wykaz tabel .......................................................................................................................... 221 

Wykaz wykresów ................................................................................................................. 223 

Zaczniki ............................................................................................................................. 225 

5




Wstp 

Badania sektora rolnictwa zostay zrealizowane w ramach projektu Podlaskiego Obserwatorium 

Rynku Pracy i Analiz Gospodarczych. Ta cenna inicjatywa jest finansowana z Programu 

Operacyjnego Kapita Ludzki na lata 2007-2013, Priorytet VIII Regionalne Kadry Gospodarki, 

Dziaanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsibiorstw w regionie, Poddziaanie 

8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej. Szersze umiejscowienie tego projektu to pomoc 

w formuowaniu decyzji strategicznych decydentom poprzez realizowane badania i analizy 

dotyczce trendów rozwojowych i prognozowania zmian gospodarczych zachodzcych 

w regionie oraz formuowanie waciwych mechanizmów zaradczych, upowszechnianie wyników 

tych bada i analiz oraz zwizana z nimi wymiana informacji. Celem ogólnym realizowanych 

analiz sektorowych byo dostarczenie wiarygodnych i rzetelnych informacji dla 

przedsibiorstw, instytucji powizanych z danym sektorem i rynkiem pracy, a take dla wadz 

regionalnych. 

Prace zespou badawczego skaday z piciu faz: 

1. Opracowanie i przygotowanie raportu czciowego w formie raportu metodologicznego. 

2. Wykonanie studiów literaturowych i raportów branowych (desk research). 

3. Przeprowadzenie bada pilotaowych. 

4. Przeprowadzenie bada ankietowych wród przedstawicieli sektora rolnictwa 

(wacicieli indywidualnych gospodarstw rolnych, wacicieli lub zarzdzajcych 

gospodarstwami osób prawnych oraz studentów kierunku rolnictwo) oraz wywiadu 

zogniskowanego wród ekspertów. 

5. Opracowanie wyników przeprowadzonych bada. 

7




1. Koncepcja badania 

1.1. Cele badania 

Nadrzdnym celem projektu badawczego, byo przeprowadzenie diagnozy sektora rolnictwo, 

a take sformuowanie wytycznych niezbdnych do umacniania konkurencyjnoci 

analizowanego sektora. Szczególne znaczenie w prowadzonych pracach badawczych miaa 

perspektywa zatrudnienia i rynku pracy w województwie podlaskim. 

Zgodnie z wymogami SIWZ ustalono nastpujce szczegóowe cele analizy: 

1. Okrelenie stanu rozwoju sektora w województwie podlaskim (w tym wskazanie 

jego sabych i mocnych stron na tle rozwoju sektora w kraju i na wiecie). 

2. Ustalenie gównych determinant oraz barier rozwojowych sektora. 

3. Przedstawienie prognoz przyszoci sektora w województwie podlaskim 

z uwzgldnieniem jego zagroe i szans rozwojowych. 

4. Przedstawienie warunków pomylnego rozwoju sektora w województwie podlaskim. 

5. Poprzez identyfikacj barier rozwojowych wskazanie podmiotom sfery regulacji 

(w tym instytucjom rynku pracy, wadzom lokalnym i regionalnym) kierunków 

dziaa zmierzajcych do ich ograniczenia. 

6. Dostarczenie informacji w zakresie istniejcych form, moliwoci wsparcia sektora 

ze rodków krajowych i unijnych. 

7. Oszacowanie wysokoci dochodów w gospodarstwach rolnych zgodnie z zaproponowan 

klasyfikacj podziau gospodarstw rolnych. 

8. Oszacowanie rozmiarów bezrobocia ukrytego w rolnictwie. 

1.2. Zakres przedmiotowy analiz 

Przyjte cele projektu wyznaczyy zakres przedmiotowy i podmiotowy bada realizowanych 

w ramach projektu (tabela 1). 

Zgodnie z nomenklatur GUS-u w opracowaniu przyjto definicje takich kategorii jak: 

gospodarstwo rolne, gospodarstwo rolne indywidualne, a take gospodarstwo rolne osoby 

prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadajcej osobowoci prawnej: 

1) gospodarstwo rolne oznacza grunty rolne wraz z gruntami lenymi, budynkami 

lub ich czciami, urzdzeniami i inwentarzem, jeeli stanowi lub mog stanowi 

zorganizowan cao gospodarcz oraz prawami zwizanymi z prowadzeniem 

gospodarstwa rolnego; 

2) gospodarstwo rolne osoby fizycznej (gospodarstwo indywidualne) to gospodarstwo 

o powierzchni uytków rolnych od 0,1 ha, bdce wasnoci lub znajdujce 

si w uytkowaniu osoby fizycznej oraz gospodarstwo rolne osoby posiadajcej 

uytki rolne o powierzchni mniejszej ni 0,1 ha lub nieposiadajcej uytków 

rolnych, która ma co najmniej: 1 sztuk byda lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 

1 loch lub (i) 3 sztuki owiec lub (i) 3 sztuki kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk 

drobiu lub (i) 1 strusia lub (i) 5 sztuk samic królików lub (i) 5 sztuk samic pozostaych 

zwierzt futerkowych lub (i) 3 sztuki pozostaych zwierzt utrzymywanych 

na rze lub (i) 1 pie pszczeli; 

8




3) gospodarstwo rolne osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemajcej 

osobowoci prawnej to gospodarstwo rolne prowadzone przez osob prawn lub 

jednostk organizacyjn niemajc osobowoci prawnej, której podstawowa dzia- 

alno jest zaliczana wedug Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci do sekcji A, dzia 

01, grupy: 01.1 – uprawy rolne inne ni wieloletnie, 01.2 – uprawy rolin wieloletnich, 

01.3 – rozmnaanie rolin, 01.4 – chów i hodowla zwierzt, 01.5 – uprawy 

rolne poczone z chowem i hodowl zwierzt (dziaalno mieszana), 

01.6, klasa 01.61 – dziaalno usugowa wspomagajca produkcj rolinn 

(utrzymywanie gruntów w dobrej kulturze rolnej przy zachowaniu wymogów 

ochrony rodowiska), a take niezalenie od zaklasyfikowania dziaalnoci podstawowej, 

gdy w gruntach uytkowanych przez jednostk powierzchnia uytków 

rolnych przekracza 1 ha lub jednostka prowadzi chów zwierzt gospodarskich. 1 

Tabela 1. Zakres przedmiotowy bada 

Obszar analizy 

Popytowo-podaowe 

Zewntrzne uwarunkowania 

rozwojowe sektora 

z uwzgldnieniem 

grup PKD 2007/01.1-01.6 

oraz gospodarstw 

indywidualnych 

Analiza si konkurencji 

w sektorze 

z uwzgldnieniem 

grup PKD 2007/01.1-01.6 



Analiza powiza 

sektora z rynkiem pracy 

z uwzgldnieniem grup 

PKD 2007/01.1-01.6 



Zakres analizy w obszarze 

Analiza czynników oddziaujcych na sektor: 

popytowych: ekonomiczne, spoeczne, prawno-administracyjne, midzynarodowe; 

podaowych: ekonomiczne, technologiczne, spoeczne, prawno administracyjne, 

midzynarodowe, rodowiskowe. 

Analiza gównych skadników otoczenia konkurencyjnego podmiotów sektora: 

dostawcy – nabywcy (stopie koncentracji sektora dostawcy-nabywcy; uzalenienie 

jakoci produktu finalnego od jakoci produktu nabywanego od dostawcy; 

udzia dostawcy w tworzeniu kosztów odbiorcy; koszty zmiany dostawcy 

lub odbiorcy; moliwoci integracji pionowej; profil nabywcy); 

istniejcy i potencjalni konkurenci (stopie koncentracji sektora; liczba 

i struktura konkurentów; zakres konkurowania; potencja i pozycja konkurencyjna 

przedsibiorstw sektora; poziom innowacyjnoci podmiotów sektora; 

grupy strategiczne); 

ryzyko pojawienia si nowych producentów/substytutów (atrakcyjno sektora: 

obecna i przewidywana wielko i rentowno sektora; wysoko barier 

wejcia/wyjcia: ekonomiczne, spoeczne, technologiczne, formalno-prawne; 

moliwoci represji ze strony podmiotów sektora; faza ycia sektora). 

Analiza ilociowo-jakociowa stanu pracujcych/zatrudnienia oraz jego zmian, 

w tym: 

struktura pracujcych/zatrudnienia wg poziomu wyksztacenia, 

struktura pracujcych/zatrudnienia wg zawodów/stanowisk, 

dominujce w sektorze/brany zawody wykonywane, stanowiska pracy, 

dominujce w sektorze/brany zawody/kwalifikacje posiadane przez osoby 

pracujce/zatrudnione w brany, 

ilociowa prognoza zmian w zatrudnieniu/pracujcych, 

przewidywane zmiany w strukturze pracujcych/zatrudnieniowych wg zawodów/stanowisk, 

1 Raport z wyników województwa podlaskiego – Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Biaystok 2011, s. 11. 

9




Obszar analizy 

Prognozy 

redniookresowe 

przyszoci sektora 

w województwie podlaskim 

uwzgldniajce szanse 

i zagroenia rozwojowe, 

z uwzgldnieniem grup 

PKD 2007/01.1-01.6 



ródo: SIWZ. 

Zakres analizy w obszarze 

analiza dostpnoci i zapotrzebowania na kadry (stopie i róda zaspokojenia 

potrzeb kadrowych; stopie zaspokojenia wymaga w zakresie: umiejtnoci 

i kwalifikacji; postaw pracowniczych; kultury pracy; poziomu wynagrodze), 

analiza kosztów zatrudnienia /w tym poziomu wynagrodze na poszczególnych 

stanowiskach pracy i wydajnoci pracy/, 

analiza bezrobocia ukrytego, oszacowanie wysokoci bezrobocia ukrytego, 

analiza powiza sektora z rynkiem pracy. 

Analiza przyszoci sektora z uwzgldnieniem potrzeb informacyjnych nastpujcych 

grup interesariuszy: 

obecni i potencjalni pracownicy sektora, 

podmioty gospodarcze sektora i potencjalni wchodzcy, 

wadze regionalne, 

instytucje powizane z rynkiem pracy/sektorem. 

Szczególna uwaga powicona zostanie kwestiom: 

zmian poziomu zatrudnienia/liczby pracujcych, 

zmian struktury zatrudnienia/pracujcych, 

zmian wielkoci popytu na okrelone kategorie pracowników, 

zmian poziomu rentownoci, 

zmian w strukturze podmiotów dziaajcych w sektorze (liczba i struktura 

konkurencji), 

zmian w dynamice sprzeday, 

zmian technologiczno-organizacyjnych. 

W wypadku gospodarstw rolnych osób prawnych zakres podmiotowy obejmuje jednostki, 

których dziaalno jest zaliczana do sekcji PKD 01.1 – 01.6. Liczebno tej grupy 

podmiotów w województwie podlaskim, zgodnie z rejestrem Regon wynosi 2343 (tabela 2). 

Tabela 2. Jednostki prawne wg podstawowych form prawnych oraz klas wielkoci bez 

prowadzonego wycznie indywidualnego gospodarstwa rolnego, stan na dzie 

31.03.2012 r. 

Wyszczególnienie 

Ogóem 

Mae 

(do 9 osób) 

rednie 

(10-49 osób) 

Due 

(50 osób i wicej) 

01.1 Uprawy rolne inne ni wieloletnie 196 191 4 1 

01.2. Uprawa rolin wieloletnich 26 25 1 0 

01.3. Rozmnaanie rolin 13 13 0 0 

01.4. Chów i hodowla zwierzt 70 68 2 0 

01.5. Uprawy rolne poczone z chowem 

i hodowl zwierzt 

01.6. Dziaalno usugowa wspomagajca 

rolnictwo i nastpujca po zbiorach 

1392 1374 15 3 

646 632 13 1 

Razem 2343 2303 35 5 

ródo: dane z rejestru REGON, Urzd Statystyczny w Biaymstoku. 

10




Bardziej szczegóowe dane dostpne w GUS Biaystok, jak te wspomniane wyniki 

Spisu Powszechnego 2010 wskazuj, e rejestr Regon jest w duej mierze nieaktualny 

(uwzgldnia jednostki ju nieprosperujce, ale takie, które si nie wyrejestroway), a faktyczna 

liczba gospodarstw rolnych osób prawnych na Podlasiu wynosi niespena 100. W tej grupie 

szacunkowa struktura podmiotów przedstawia si nastpujco 2 : 

a) podmioty sektora publicznego, obejmujce midzy innymi: parki narodowe i nadlenictwa 

posiadajce uytki rolne, gospodarstwa samorzdów terytorialnych, gospodarstwa 

przy szkoach rolniczych, przy domach pomocy spoecznej – ok. 40; 

b) podmioty sektora prywatnego: 

spódzielnie producentów rolnych – 18; 

spóki prywatne krajowe – 9; 

pozostae (obejmujce gospodarstwa przy klasztorach, klubach jedzieckich 

itd.) – 5. 

Z punktu widzenia celów niniejszej analizy wane byo uwzgldnienie w badaniu zarówno 

próby indywidualnych gospodarstwa rolnych, jak te gospodarstw osób prawnych, 

reprezentujcych sektor prywatny. 

Biorc pod uwag cele niniejszego projektu oraz dziki wiedzy zdobytej w trakcie realizacji 

badania desk research zdecydowano si na zmodyfikowanie zakresu przedmiotowego 

bada, tzn. rezygnacji z badania firm nalecych do sekcji A Rolnictwo, Dzia 01, grupa 0.1-6. 

Badania ankietowe zrealizowane w ramach analizy sektora dotyczyy obok gospodarstw 

rolnych indywidualnych, równie gospodarstw rolnych osób prawnych, których dziaalno 

kwalifikuje si do sekcji A Rolnictwo, Dzia 01, grupa 0.1-1 – 0.1-5 (PKD 2007) a nie jak 

zostao to zapisane w SIWZie. Podmioty nalece do grupy 0.1.6, która zostaa wskazana 

w zakresie podmiotowym bada w SIWZ, to podmioty dziaajce w zakresie: „dziaalno 

usugowa wspomagajca rolnictwo i nastpujca po zbiorach”. Oznacza to zatem, e nie s to 

gospodarstwa rolne, a jedynie firmy usugowe wspomagajce dziaalno rolnicz. Objcie 

analiz tego typu podmiotów w projekcie badawczym koncentrujcym si z zaoenia na gospodarstwach 

rolnych nie tylko wykracza poza zaoone cele analizy, ale mogoby wprowadzi 

niepotrzebny chaos i powodowa konieczno identyfikacji szans i barier rozwojowych, 

czy te prognoz dziaalnoci skoncentrowanej nie tylko na produkcji rolnej, ale take na usugach 

j wspomagajcych. 

Wyniki ostatniego Spisu Rolnego potwierdzaj, e w województwie podlaskim w gospodarstwach 

rolnych wykorzystywana jest przede wszystkim rodzinna sia robocza, która 

stanowi a 99,3% ogólnej liczby osób w nich pracujcych. Jest to przede wszystkim praca 

uytkownika gospodarstwa, wspómaonka, ale take innych czonków rodziny uytkownika. 

czna liczba osób pracujcych w rolnictwie w województwie podlaskim wynosi 

214 700, w tym pracowników najemnych jest jedynie 1600 (900 w gospodarstwach indywidualnych 

i 700 w gospodarstwach osób prawnych). 

2 Dane na podstawie rozmów z pracownikiem GUS w Biaymstoku. 

11




1.3. Procedura badawcza 

Realizacja projektu, a tym samym osignicie wszystkich zaoonych celów badawczych 

wymagao wykorzystania nastpujcych metod pozyskiwania danych: 

a) desk research, 

b) panele eksperckie wewntrzne, 

c) zogniskowany wywiad grupowy z udziaem ekspertów zewntrznych (FGI), 

d) badanie ankietowe I przeprowadzone z przedstawicielami gospodarstw indywidualnych, 

e) badanie ankietowe II z przedstawicielami gospodarstw rolnych osób prawnych, 

f) badanie ankietowe III (ankieta audytoryjna) wród studentów kierunku rolnictwo. 

Ponadto do analizy zebranego materiau empirycznego wykorzystano szereg metod analitycznych 

(tabela 3). Nale do nich: metody statystyczne, analiza 5 si Portera (pozwalajca 

na zbadanie si okrelajcych poziom atrakcyjnoci brany dla aktualnych i przyszych inwestorów), 

punktowa ocena atrakcyjnoci sektora, metoda scenariuszowa i analiza SWOT. 

Tabela 3. Zestawienie metod i technik badawczych w poszczególnych obszarach analizy 

sektora rolnictwa 

Obszar 

I obszar analizy 

Popytowo-podaowe 

zewntrzne uwarunkowania 

rozwojowe sektora 

II obszar analizy 

Analiza si konkurencji 

w sektorze 

III obszar analizy 

Analiza powiza 

sektora z rynkiem pracy 

Cele analizy wynikajce 

z SIWZ 

Ustalenie gównych determinant 

oraz barier rozwojowych 

sektora. 

Okrelenie stanu rozwoju sektora 


(w tym wskazanie na jego 

sabe i mocne strony na tle 

rozwoju sektora w kraju i na 

wiecie). 

Oszacowanie wysokoci dochodów 

w gospodarstwach 

rolnych zgodnie z zaproponowan 

klasyfikacj podziau 

gospodarstw rolnych. 

Oszacowanie rozmiarów bezrobocia 

ukrytego w rolnictwie. 

Metody 

analityczne 

Analiza 5 si 

Portera 

Punktowa ocena 

atrakcyjnoci 

sektora 

Benchmarking 

Metody 

statystyczne 

Metody gromadzenia danych 

desk research, 

panel ekspercki, wewntrzny 

– 7 czonków zespou. 


zogniskowany wywiad grupowy 

(FGI) – 5 uczestników, 

panel ekspercki wewntrzny 



badanie ankietowe I przeprowadzone 

z gospodarstwami 

indywidualnymi – próba badawcza 

395, 

badanie ankietowe II z prywatnymi 

gospodarstwami 

rolnymi osób prawnych – 

próba badawcza – ok. 14, 

badanie ankietowe III (ankieta 

audytoryjna) wród studentów 

kierunku rolnictwo – 

próba badawcza – 150, 



12




Obszar 

IV obszar analizy 

Prognozy 

redniookresowe 

przyszoci sektora 

w województwie 

podlaskim 

uwzgldniajce szanse 

i zagroenia rozwojowe 

Cele analizy wynikajce 

z SIWZ 

Przedstawienie prognoz przyszoci 

sektora w województwie 

podlaskim z uwzgldnieniem 

jego zagroe i szans 

rozwojowych. Przedstawienie 

warunków pomylnego rozwoju 

sektora w województwie 

podlaskim. 

Poprzez identyfikacj barier 

rozwojowych wskazanie podmiotom 

sfery regulacji (w tym 

instytucjom rynku pracy, wadzom 

lokalnym i regionalnym) 

kierunków dziaa zmierzajce 

do ich ograniczenia. 

Dostarczenie informacji w zakresie 

istniejcych form, moliwoci 

wsparcia sektora ze rodków 

krajowych i unijnych. 

Metody 

analityczne 

Metoda 

scenariuszowa 

Ilociowe 

metody 

prognozowania 

Jakociowe 

metody 

prognozowania 

Metody gromadzenia danych 

zogniskowany wywiad grupowy 

(FGI), 

badanie ankietowe II z prywatnymi 

gospodarstwami 

rolnymi osób prawnych, 

badanie ankietowe III (ankieta 

audytoryjna) wród studentów 

kierunku rolnictwo, 



ródo: opracowanie wasne. 

a. Desk research 

Desk research to metoda bada spoecznych lub marketingowych, która zakada szczegóow 

analiz dostpnych danych. Analiza danych zastanych obejmowaa ogólnodostpne 

dane statystyczne i inne róda wiedzy dotyczce badanych zjawisk, m. in.: raporty statystyki 

publicznej GUS, dane Banku Danych Regionalnych GUS, raporty i badania realizowane 

przez instytucje rzdowe i inne wiarygodne jednostki organizacyjne, a take dokumenty 

o charakterze strategicznym i programowym na poziomie unijnym, krajowym, regionalnym 

i lokalnym. Szczególnie uyteczne okazay si wyniki ostatniego Spisu Powszechnego Gospodarstw 

Rolnych, jak równie najwiesze opracowania branowe dotyczce rolnictwa jako 

sektora gospodarki, w tym m.in.: Rolnictwo i gospodarka ywnociowa w Polsce, Ministerstwo 

Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2010, Polska Wie i Rolnictwo. Wiosna 2011, 

TNS OBOP, a take opracowanie pt. „Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora 

rolno-spoywczego w województwach Polski Wschodniej”, Ekspertyza wykonana na zlecenie 

Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na potrzeby aktualizacji Strategii rozwoju spoeczno-gospodarczego 

Polski Wschodniej do roku 2020, Warszawa 2011. 

Badania typu desk research pozwoliy: 

zdiagnozowa zewntrzne uwarunkowania rozwoju analizowanego sektora w województwie 

podlaskim; 

 

 

zobrazowa siy oddziaywujce na stron podaow i popytow badanej brany; 

wstpnie scharakteryzowa sytuacj w otoczeniu konkurencyjnym (bliszym) firm 

dziaajcych w sektorze ze szczególnym uwzgldnieniem si oddziaywujcych 

na sektor; 

zidentyfikowa czynniki do punktowej oceny atrakcyjnoci sektora. 

Ponadto dostarczyy one danych statystycznych dotyczcych specyfiki sektora rolnictwa oraz 

liczby pracujcych i nakadów pracy w sektorze. 

13




b. Panel ekspercki wewntrzny 

Panel ekspercki wewntrzny to szczególny typ metody badawczej wykorzystywanej 

w projektach majcych na celu budowanie wizji rozwoju okrelonego obszaru/sektora 

w rednio- i dugo okresowej perspektywie. Panele tego typu polegaj na systematycznych 

spotkaniach grupy ekspertów o duej wiedzy specjalistycznej w danym obszarze. Praca odbywa 

si zespoowo podczas zamknitych spotka organizowanych w okrelonych odstpach 

czasowych. Panel ekspercki najczciej zostaje powoany celem zgromadzenia podanych 

informacji, czy te tworzenia nowych strategii i kreowania sieci wspópracy. Opiera si on 

na technikach dyskusji moderowanej oraz burzy mózgów. 

W trakcie realizacji projektu odbyo si pi paneli wewntrznych, w których udzia 

bra zespó ekspertów zaangaowanych w prace badawcze i analityczne. Zespó skada si 

z reprezentantów rónych dziedzin wiedzy, takich jak: ekonomia, zarzdzanie oraz socjologia, 

co pozwolio na wielopaszczyznowe spojrzenie na analizowan rzeczywisto spoecznogospodarcz. 

Ponadto czonkowie zespou reprezentowali take róne rodowiska opiniotwórcze, 

w tym: uczelnie wysze, organizacj pozarzdow, a take dziaalno gospodarcz, 

co równie byo niezwykle istotne w procesie badawczym. 

W pierwszej fazie prac, poprzedzajcej badania terenowe, zadaniem paneli bya identyfikacja 

uwarunkowa rozwoju sektora, czynników atrakcyjnoci sektora oraz czynników majcych 

wpyw na przyszy rozwój sektora, poddanych ocenie w trakcie zogniskowanego wywiadu 

grupowego. Po realizacji bada terenowych celem prac paneli bya synteza zebranego 

materiau empirycznego. Tematyka paneli dotyczya: identyfikacji czynników otoczenia dalszego, 

które wpywaj na badany sektor, oceny siy wpywu wyodrbnionych czynników 

na sektor oraz dyskusji na temat wybranych, wymagajcych pogbionej analizy, problemów 

badawczych. Podczas panelu opracowano take analiz SWOT sektora i sformuowano rekomendacje 

dla: podmiotów analizowanej brany, instytucji rynku pracy, pracowników sektora 

rolnictwa, jak te wadz samorzdowych szczebla gminnego i wojewódzkiego. 

c. Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) 

Zogniskowane wywiady grupowe to jedna z najpopularniejszych metod bada jako- 

ciowych, polegajca na wspólnej dyskusji uczestników wywiadu na zadany z góry temat. 

Wywiad pogbiony koncentruje si na pytaniach badawczych o charakterze eksploracyjnym, 

zmierzajcych do próby wyjanienia/zrozumienia zjawisk, motywacji, postaw, zachowa, bez 

intencji wyraania badanej rzeczywistoci w sposób liczbowy i czysto opisowy. Uczestnicy 

dyskusji stymuluj si wzajemnie, inspiruj, prowokuj do wyraania opinii i konstruowania 

pomysów. Zogniskowane wywiady grupowe prowadzone s przez moderatorów, którzy nadzoruj 

przebieg dyskusji, ukierunkowuj rozmow zgodnie z zaplanowanym scenariuszem, 

pomagaj w dochodzeniu do konkluzji. 

Na potrzeby projektu przeprowadzono jeden zogniskowany wywiad grupowy, w którym 

udzia wzio piciu ekspertów 3 , w tym: 3 pracowników naukowych zajmujcych si 

zawodowo problematyk bada w rolnictwie i agrobiznesie (byli to adiunkci Wyszej Szkoy 

Agrobiznesu w omy), przedstawicielka Podlaskiego Orodka Doradztwa Rolniczego 

w Szepietowie i rolnik reprezentujcy wzorcowe gospodarstwo rolne specjalizujce si 

3 Na spotkanie zaproszono take przedstawicieli: ARiMR w omy, Podlaskiej Izby Rolniczej, a take Departamentu Rolnictwa 

i Obszarów Rybackich Urzdu Marszakowskiego w Biaymstoku, ale mimo wczeniejszych potwierdze nie przybyli na wywiad. 

14




w produkcji mleka, które otrzymao specjalne wyrónienie podczas podlaskiej Agroligi 2011 

(student Wydziau Nauk o Zwierztach SGGW). Dobór uczestników wywiadu mia charakter 

celowy, tj. do wywiadu zapraszane byy osoby posiadajce wiedz i dowiadczenie zawodowe 

zwizane z analizowan bran. 

Zasadnicza cz wywiadu bya podzielona na trzy zakresy tematyczne (zacznik 1): 

zewntrzne uwarunkowania rozwoju sektora rolnictwo w Polsce i w województwie 

podlaskim – rol ekspertów byo okrelenie czynników makrootoczenia wpywajcych 

na rozwój sektora w nastpujcych obszarach: ekonomicznym, spoecznym, 

prawno-administracyjnym, midzynarodowym, technologicznym, rodowiskowym. 

W ten sposób okrelono wstpne popytowo-podaowe zewntrzne uwarunkowania 

rozwojowe sektora; 

charakterystyka wewntrznych uwarunkowa rozwoju sektora rolnictwo w województwie 

podlaskim. W ramach analizy wewntrznych uwarunkowa rozwoju sektora 

rolnictwo w województwie podlaskim wykorzystano metod 5 si Portera 

w celu zbadania si okrelajcych poziom atrakcyjnoci brany dla aktualnych 

i przyszych inwestorów. Ekspertów poproszono o dokonanie oceny poziomu szeregu 

czynników wpywajcych na konkurencyjno sektora; 

powizania sektora z rynkiem pracy – eksperci wskazywali specyfik zatrudnienia 

w rolnictwie, zapotrzebowanie wspóczesnego rolnictwa na okrelone zasoby wiedzy 

oraz umiejtnoci wacicieli gospodarstw rolnych oraz diagnozowali sytuacj 

 

w zakresie edukacji o profilu rolniczym; 

perspektywy rozwoju sektora rolnictwa w województwie podlaskim – eksperci 

wskazywali gówne kierunki rozwoju rolnictwa w woj. podlaskim w duszej 

i krótszej perspektywie czasowej. 

Gównym motywem wyboru techniki zogniskowanego wywiadu grupowego bya moliwo 

przeprowadzenia swobodnej, nieskrpowanej dyskusji na temat kondycji i trendów 

rozwojowych sektora w gronie jego gównych przedstawicieli. Wykorzystanie wywiadu grupowego 

pozwolio wykorzysta dynamik celowo zrónicowanej grupy i dziki temu uzyska 

interesujce Zleceniodawc informacje. Ponadto odpowiedni dobór respondentów zapewni 

wszechstronne spojrzenie na badane zagadnienia oraz zainspirowa uczestników spotkania 

do generowania ciekawych rozwiza. 

Celem wywiadu byo take wyjanienie zasad funkcjonowania sektora oraz doprecyzowania 

informacji zebranych w trakcie desk research, szczególnie dotyczcych relacji gospodarstw 

rolnych z dostawcami oraz odbiorcami (spódzielniami mleczarskimi, przedsibiorstwami 

przemysu spoywczego). 

Wywiad odby si 19 wrzenia 2012 roku w Sali Senatu Wyszej Szkoy Agrobiznesu 

w omy i by moderowany przez czonków zespou badawczego. 

d. Badania ankietowe 

W projekcie zrealizowano trzy typy bada ankietowych: 

badanie ankietowe I – na próbie wacicieli indywidualnych gospodarstw rolnych, 

badanie ankietowe II – na próbie wacicieli lub zarzdzajcych gospodarstwami 

osób prawnych, 

badanie ankietowe III – na próbie studentów kierunku rolnictwo. 

15




Realizacja wszystkich trzech projektów badawczych bya niezbdna do diagnozy powiza 

sektora rolnictwa z rynkiem pracy w województwie podlaskim i okrelenia przyszych 

zmian w tym zakresie. 

Szczegóowe cele bada ankietowych I i II obejmoway midzy innymi okrelenie: 

struktury pracujcych/zatrudnienia w sektorze rolnictwa wg poziomu wyksztacenia, 

dominujce w sektorze rolnictwa kwalifikacje posiadane przez osoby pracujce/ 

zatrudnione w brany, 

ilociow prognoz zmian w zatrudnieniu/pracujcych w rolnictwie, 

przewidywane zmiany w strukturze pracujcych/zatrudnieniowych wg zawodów/stanowisk, 

analiz dostpnoci i zapotrzebowania na kadry, 

analiz kosztów zatrudnienia /w tym poziomu wynagrodze na poszczególnych 

stanowiskach pracy i wydajnoci pracy/, 

analiz bezrobocia ukrytego, oszacowanie wysokoci bezrobocia ukrytego. 

Powysze cele szczegóowe znalazy swoje odzwierciedlenie w pytaniach badawczych 

(pytania waciwe oraz pytania metryczkowe), które zamieszczono w standaryzowanym kwestionariuszu 

ankiety stanowicym narzdzie pomiarowe, zarówno do badania ankietowego I, 

jak i II, gdy cz pyta dotyczya wycznie gospodarstw indywidualnych (zacznik 2a) 

lub wycznie gospodarstwa osób prawnych (zacznik 2b). 

Otrzymane wyniki zostay poddane obróbce za pomoc pakietu statystycznego Statistica. 

Statystyczne opracowanie wyników zostao przeprowadzone osobno dla dwóch typów gospodarstw. 

Badania w indywidualnych gospodarstwach rolnych przeprowadzono poprzez pracowników 

Orodków Doradztwa Rolniczego (Wykonawca podpisa stosown umow z Podlaskim 

ODR), którzy zostali odpowiednio przeszkoleni. Natomiast badania w gospodarstwach rolnych 

osób prawnych zostay przeprowadzone osobicie przez czonków zespou badawczego. 

Szczegóowe cele badania ankietowego III byy form uzupenienia wyników bada uzyskanych 

z analizy ankiet zrealizowanych wród wacicieli gospodarstw rolnych. Ich celem 

byo okrelenie planów zawodowych absolwentów kierunku rolnictwo w celu diagnozy na ile 

bd one powizane z prac w rolnictwie. Ankieta skierowana do studentów rolnictwa zawiera- 

a take pytania dotyczce aspiracji zwizanych z zakadanym poziomem wynagrodze w zawodzie 

rolnika. Wspomniane cele badawcze zostay przeoone na standaryzowane pytania 

badawcze i opracowane w formie narzdzia – kwestionariusza ankiety (zacznik nr 3). 

Badania ankietowe III zrealizowano technik audytoryjn w Wyszej Szkole Agrobiznesu 

w omy wród studentów I i II stopnia ostatniego roku kierunku rolnictwo dziki 

wspópracy z Dziekanem Wydziau Rolnictwa dr. in. Mariuszem Brzeziskim. 

Wyniki bada studentów zostay poddane obróbce za pomoc pakietu statystycznego 

Statistica. 

16




2. Popytowo-podaowe zewntrzne uwarunkowania rozwojowe sektora 

Zewntrze uwarunkowania rozwojowe sektora s okrelane równie jako otoczenie dalsze 

albo jako makrootoczenie. Zgodnie z literatur przedmiotu makrootoczenie zawiera zespó 

warunków funkcjonowania podmiotów z sektora wynikajcy z tego, e dziaaj one 

w okrelonym kraju i regionie 4 . Otoczenie dalsze to zjawiska, procesy i podmioty, które zasadniczo 

oddziaywuj na sektor w poredni sposób, stwarzajc ramy do dziaalnoci w sektorze 

5 . Uwarunkowania otoczenia dalszego bardzo silnie okrelaj moliwoci dziaania i rozwoju 

w sektorze, najczciej jednak poszczególne podmioty nie s w stanie warunków tych 

zmieni. Otoczenie to ma silny wpyw na gospodarstwa rolne i tworzy dla nich zestaw szans 

i zagroe rozwojowych 6 . Gospodarstwa te powinny umie jak najwicej skorzysta na zmianach 

zachodzcych w otoczeniu dalszym, czsto take dostrzegajc odpowiednio wczenie te 

zmiany s w stanie adekwatnie reagowa unikajc zagroe. 

Analiz zewntrznych uwarunkowa rozwoju sektora rolnictwa przeprowadzono 

w oparciu o analiz danych wtórnych (desk research), dziki której zostay zdiagnozowane 

i opisane czynniki wpywajce na sytuacj w analizowanym sektorze. Do uporzdkowania 

wybranych czynników posuono si analiz PEST, która sprowadza analiz otoczenia ogólnego 

sektora (otoczenia dalszego) do czterech podstawowych wymiarów: politycznego (political), 

ekonomicznego (economic), spoecznego (social) oraz technologicznego (technological). 

Jednak ze wzgldu na specyfik rolnictwa (silne powizanie ze rodowiskiem naturalnym 

i znaczcy udzia w ogólnej liczbie zatrudnionych) dodane zostay dwa dodatkowe wymiary: 

demograficzny i rodowiskowy. 

Wybór tej metody analizy otoczenia wynika z kilku przesanek. Przede wszystkim 

dziki tej metodzie zostaa dokonana segmentacja otoczenia, co czyni analiz bardziej przejrzyst 

i czyteln. Dodatkowo metoda daje moliwo dowolnego ksztatowania zestawu 

czynników wpywajcych na sektor, tym samym wzbogacajc analiz m.in. o czynniki rodowiskowe 

i demograficzne. 7 Kolejnym z powodów wykorzystania metody PEST bya równie 

ch wykorzystania jej wyników w kolejnych etapach procesu badawczego tzn. w konstruowaniu 

prognoz stanu otoczenia za pomoc scenariuszy, gdzie posuono si wczeniej 

zidentyfikowanymi czynnikami. 

Przyjmujc powysze rozumienie analizy zewntrznych uwarunkowa rozwojowych 

sektora analizie poddano nastpujce grupy czynników: 

rodowiskowe: warunki klimatyczne, uksztatowanie powierzchni, jako gleb, warunki 

wodne, rozmieszczenie obszarów Natura 2000, zagroenia zwizane z chorobami 

zwierzt i rolin w skali globalnej, zanieczyszczenie rodowiska przyrodniczego; 

demograficzne: starzenie si mieszkaców obszarów wiejskich, struktura wyksztacenia 

mieszkaców regionu, w tym absolwenci szkó rolniczych w województwie, 

migracje mieszkaców regionu, dezagraryzacja polskiej wsi; 

ekonomiczne: koniunktura gospodarcza w kraju i regionie, koszty produkcji, dochody 

i ceny w rolnictwie, dostpno i stopie wykorzystania funduszy pomoco- 

4 G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsibiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 30. 

5 E. Urbanowska-Stojkin, O. Banaszyk, H. Witczak, Zarzdzanie strategiczne przedsibiorstwem, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 

Warszawa 2007, s. 104. 

6 G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna… op. cit., s. 30. 

7 K. Obój, Strategia organizacji, PWE, Warszawa 2007, s. 209. 

17




 

 

 

wych, wspópraca sektora rolnictwa z nauk, kierunki rozwoju rolnictwa, jako 

ycia na obszarach wiejskich, kierunki rozwoju dziaalnoci pozarolniczej, wpyw 

wykorzystania funduszy unijnych na polskie rolnictwo, interwencjonizm pastwowy 

na rynku rolnym; 

technologiczne: tempo zmian technologicznych w produkcji rolnej, innowacje 

w gospodarstwach rolnych, zmiany w wyposaeniu gospodarstw rolnych w Polsce, 

ywno modyfikowana genetycznie (GMO); 

spoeczne: zachowania konsumentów na rynku ywnoci: zdrowe ywienie, postawy 

wobec ekologicznej ywnoci, nawyki ywieniowe Polaków, w tym poziom 

spoycia nabiau w Polsce na tle innych krajów, spoeczne postrzeganie pracy rolnika, 

postawy wobec ywnoci modyfikowanej genetycznie. 

prawne: restrykcyjno prawa z zakresu ochrony rodowiska; polityka rolna UE i Polski, 

wpyw wykorzystania funduszy europejskich na rozwój rolnictwa w Polsce i województwie 

podlaskim, otoczenie instytucjonalne rolnictwa (ODR, AMiRR, MR). 

2.1. Czynniki rodowiskowe 

2.1.1. Warunki klimatyczne 

Klimat rozumiany jako ogó zjawisk pogodowych na danym obszarze w okresie wieloletnim, 

stanowi podstawowy czynnik warunkujcy prowadzenie dziaalnoci rolniczej. Warunki 

klimatyczne w sposób bezporedni przyczyniaj si do monoci uprawy okrelonych 

gatunków rolin uprawnych, które czsto charakteryzuj odmienne wymagania wilgotno- 

ciowe, czy termiczne. Zatem zarówno ilo opadów atmosferycznych, temperatura powietrza, 

jak i dugo trwania okresu wegetacyjnego maj istotny wpyw na rozwój rolnictwa na 

danym obszarze. 

Klimat województwa podlaskiego w porównaniu z innymi regionami w Polsce cechuje 

niewtpliwie wiksza surowo. Panujce tu warunki pogodowe odznaczaj si najniszymi 

temperaturami powietrza wród wszystkich niowych obszarów kraju. Klimat ma cechy wyranie 

kontynentalne. Jest to zatem jeden z chodniejszych obszarów w kraju, w którym rednia 

roczna temperatura powietrza wynosi poniej 7°C, w czci pónocnowschodniej za nawet 

poniej 6,5°C. Wobec tego w województwie podlaskim amplitudy temperatur wynosz 

powyej 23°C, a zatem s wiksze od przecitnych w kraju 8 . W zwizku z powyszym warunki 

klimatyczne regionu nie nale do najkorzystniejszych z punktu widzenia dziaalnoci 

rolniczej. Na Pojezierzu Suwalskim wystpuje najkrótszy (poza górami) okres wegetacyjny 

(190 dni). W województwie podlaskim najduej zalega take pokrywa niena (ponad 3 miesice), 

a ponadto notuje si tutaj najwiksze rednie roczne prdkoci wiatru, co niewtpliwie 

nie sprzyja wszechstronnemu rozwojowi rolnictwa. 9 

Jednym z wanych elementów klimatu, poza temperatur powietrza, s take opady atmosferyczne 

i ich wielko. W województwie podlaskim redni roczny opad atmosferyczny wynosi 

8 Program upowszechniania znajomoci przepisów ustawy o ochronie zwierzt wród rolników w województwie podlaskim na 2010 

rok, Biaystok 2010, s. 2 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/program_s/prog__22042010_7458. 

htm?m=dload&debug=off&id=9632 [Data wejcia 6-09-2012]. 

9 Program Ochrony rodowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007-2010, s. 12 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/wojewodztwo/urzad_mar/programy_i_dzialania/programy/pr_srod_06.htm [Data wejcia 6-09-2012]. 

18




okoo 580 mm, z czego 60% przypada na okres od kwietnia do wrzenia. Znaczna cz opadów 

atmosferycznych na tym obszarze spada w postaci niegu. W ostatnich latach obserwuje si jednak 

wzrost rednich temperatur oraz zmniejszenie wielkoci redniej opadów w regionie. 10 

Jednak mimo niekorzystnych i surowych warunków klimatycznych rolnictwo stanowi 

dominujcy dzia gospodarki regionu. Istniejce warunki wymusiy przystosowanie rolnictwa 

do panujcego klimatu. Atutem tego obszaru jest najwikszy w Polsce odsetek uytków zielonych 

(wg danych z Powszechnego Spisu Rolnego 2010 trwae uytki zielone w woj. podlaskim 

stanowi 38,1% powierzchni uytków rolnych 11 ), skaniajcy rolników do chowu byda mlecznego 

i misnego oraz ukierunkowania dziaalnoci na produkcj mleczn. Województwo podlaskie 

znajduje si obecnie w czoówce kraju biorc pod uwag produkcj mleka. Region jest 

bezwzgldnym potentatem w porównaniu produkcji mleka do powierzchni uytków rolnych, 

bd liczby mieszkaców. 12 Aktualnie coraz wicej wacicieli gospodarstw rolnych w województwie 

podlaskim zajmuje si take prowadzeniem dziaalnoci agroturystycznej. 

2.1.2. Uksztatowanie powierzchni 

Jednym z gównych czynników decydujcych o rolniczym wykorzystaniu danego terenu 

jest uksztatowanie powierzchni. Najbardziej dogodn dla rolnictwa rzeb terenu jest obszar 

nizinny, równinny lub pagórkowaty o agodnych stokach, który uatwia efektywne zagospodarowanie 

pól uprawnych i pomaga w prowadzeniu niezbdnych dziaa zwizanych ze 

zbiorem plonów. Praca maszyn rolniczych na stromych stokach jest bowiem bardzo utrudniona. 

Czsto wymusza stosowanie orki w tradycyjny sposób, nie pozwala na mechanizacj prac 

polowych, albo wie si z koniecznoci tarasowania stoków, które powstrzymuje, bd 

znaczco zmniejsza intensywno erozji gleb. 

Uksztatowanie powierzchni województwa podlaskiego jest bardzo korzystne dla rolnictwa 

ze wzgldu na niewielkie pofadowanie i nizinny charakter terenu. Region jest ulokowany 

w pónocno-wschodniej czci kraju, na obszarze Niziny Podlaskiej, Pojezierza Suwalskiego 

oraz Niziny Mazowieckiej. Sprzyjajce uksztatowanie powierzchni terenu stanowi 

podstaw do rozwoju dziaalnoci rolniczej. W strukturze uytków rolnych w województwie 

podlaskim zdecydowanie wikszy udzia ni w pozostaych regionach w kraju maj ki i pastwiska. 

Cech charakterystyczn podlaskiej wsi jest wyszy od redniego w Polsce udzia 

uytków rolnych w powierzchni ogóem. Ich struktura odzwierciedla wysoki udzia pogowia 

byda w hodowli oraz bardzo wysoki wskanik pogowia byda na hektar. 13 

2.1.3. Jako gleb 

Rodzaj i jako gleb to jeden z najistotniejszych czynników z punktu widzenia dziaalnoci 

rolniczej, poniewa zasadniczo decyduje o rodzaju uprawianych rolin oraz wysokoci 

plonów. W poszczególnych regionach s ustalane i publikowane tzw. listy zalecanych 

do uprawy odmian na obszarze województwa. Ocen jakoci gleb pod wzgldem ich wartoci 

uytkowej (potencjaln produktywno) okrelaj tzw. klasy bonitacyjne. 

10 Ibidem. 

11 Raport z wyników województwa podlaskiego. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Biaystok 2011, s. 27. 

12 http://www.wrotapodlasia.pl/pl/rolnictwo/informacje/ [Data wejcia 6-09-2012]. 

13 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013, s. 44 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.rpowp.wrotapodlasia.pl/dokumenty.html [Data wejcia 6-09-2012]. 

19




W województwie podlaskim najwiksz powierzchni pokrywaj gleby powe i brunatne 

wyugowane, w dalszej kolejnoci brunatne waciwe. Za na równinnych obszarach 

piaszczystych pól sandrowych znajduj si gleby bielicoziemne rdzawe i bielicowe. W dolinach 

Narwi, Biebrzy oraz na Równinie Kurpiowskiej wystpuj z kolei najwiksze w regionie 

tereny o glebach pochodzenia hydrogenicznego – bagiennych i murszowych 14 . 

Gleby w województwie podlaskim nie s yzne, ze wzgldu na zbyt ma zawarto 

próchnicy i due zakwaszenie. W regionie najwikszy odsetek stanowi grunty IV i V klasy 

bonitacyjnej 15 . Niska klasa bonitacyjna gleb i ich zakamienienie nie tworz zatem korzystnych 

warunków do rozwoju rolnictwa. Due znaczenie maj wic uprawy rolin o niewielkich 

wymaganiach glebowych. Std te uprawia si tu gównie ziemniaki, zboa (w tym: yto, 

owies, pszenic, kukurydz), rzepak i buraki cukrowe. Surowy klimat i sabe gleby powoduj, 

e wskanik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej plasuje województwo podlaskie 

na ostatnim miejscu w kraju 16 . Jednake Podlaskie charakteryzuje niski poziom zanieczyszczenia 

gleb, a czyste i naturalne obszary stwarzaj potencjalne warunki do rozwoju rolnictwa 

ekologicznego 17 . 

Na obszarze uytków rolnych województwa podlaskiego przewaaj tzw. gleby lekkie, 

które charakteryzuje maa pojemno retencyjna oraz szybka filtracja wody opadowej 

do gbszych poziomów profilu glebowego. Natomiast szczególnie niekorzystne warunki 

wodne i due zagroenie susz wystpuje w pónocnej i zachodniej cz regionu. 18 

2.1.4. Warunki wodne 

Niezbdna w dziaalnoci rolniczej jest take dostateczna ilo wody. Utrzymywanie 

prawidowych stosunków wodnych stanowi podstawowy warunek uprawy rolin, która jest 

niemoliwa, jeli na danym obszarze jest zbyt sucho lub zbyt wilgotno, gdy wówczas roliny 

odpowiednio wysychaj, bd gnij. Warunki wodne s cile powizane z warunkami klimatycznymi, 

zale od iloci opadów atmosferycznych oraz parowania, ale take od gbokoci 

zalegania wód gruntowych. Obecnie dc do stworzenia optymalnych warunków rozwoju 

rolin, coraz czciej s budowane zintegrowane systemy nawadniajco-odwadniajce. Wody 

podziemne s wykorzystywane do nawadniania terenów rolniczych oraz w produkcji zwierzcej. 

W hodowli woda jest wykorzystywana zarówno do pojenia zwierzt, jak i wykonywania 

rónego rodzaju niezbdnych prac. Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w skali województwa 

podlaskiego s rozmieszczone nierównomiernie, ale s oceniane jako wystarczajce 

oraz dobre jakociowo. 19 

Na terenie województwa podlaskiego zasoby wód powierzchniowych tworzy 330 jednolitych 

czci wód: rzeki, jeziora, stawy, kanay oraz sztuczne zbiorniki wodne. Sie rzeczn 

regionu stanowi rzeki: Narew, Biebrza, Bug oraz Nurzec. 20 

Województwo podlaskie mimo i posiada znaczce zasoby wód powierzchniowych, 

odczuwa podobnie jak pozostae regiony w kraju, okresowe jej niedobory. Jest to zwizane 

14 http://www.zielonewrota.pl/index.php?art=2711&p=10&k=74 [Data wejcia 6-09-2012]. 

15 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013…, op. cit., s. 20. 

16 http://region.e-podlasie.pl [Data wejcia 6-09-2012]. 


18 M. Sadowski, Z. Wyszyski, T. Gorski, M. Liszewska, A. Olecka, T. oboda, S. Pietkiewicz, Adaptacja Produkcji Rolnej w Województwie 

Podlaskim do Oczekiwanych Zmian Klimatu, Monografia, Dzia Wydawnictw IO, Warszawa 2009, Wydanie I, s. 27 [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.ios.edu.pl/pol/czasopismo/adaptacja_produkcji_rolnej.pdf [Data wejcia 6-09-2012]. 

19 Program Ochrony rodowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007-2010…, op. cit., s. 29. 

20 Ibidem, s. 22 

20




z brakiem odpowiedniej zabudowy hydrotechnicznej (mao zbiorników maej i duej retencji), 

a take wie si z uksztatowaniem terenu i wytworzonymi stosunkami wodnymi. ródami 

zanieczyszcze wód powierzchniowych w regionie s gównie cieki bytowogospodarcze, 

przemysowe oraz rolnicze o rónym stopniu oczyszczenia, jak równie odprowadzane 

osobn sieci kanalizacyjn cieki deszczowe. 21 

2.1.5. Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 

Województwo podlaskie charakteryzuj wyjtkowe walory przyrodnicze, na które skadaj 

si parki narodowe, krajobrazowe oraz obszary Natura 2000. Prowadzenie dziaalnoci 

rolniczej na tym obszarze wie si zatem z koniecznoci odpowiedzialnego i racjonalnego 

gospodarowania dostpnymi zasobami w sposób godzcy interesy zarówno przyrody, 

jak i rolnictwa 22 . Dbanie o ekonomiczne interesy gospodarstw rolnych czsto wie si 

z trudnym i rodzcym konflikty zadaniem wywizywania si z formuowanymi przez polityk 

krajow i unijn, wymaganiami w zakresie ochrony rodowiska i dobrostanu zwierzt 23 . 

Utworzony w celu zachowania bogatego dziedzictwa naturalnego Europy program Natura 

2000, jest bardzo wanym instrumentem polityki ekologicznej Unii Europejskiej. Umoliwia 

wspódziaanie wszystkich 27 pastw czonkowskich UE w zakresie ochrony najbardziej 

cennych i wraliwych gatunków oraz siedlisk na caym ich obszarze wystpowania, niezalenie 

od granic pastwowych. Sie Natura 2000 stanowi obecnie najwikszy system obszarów 

chronionych na wiecie. Z uwagi na to, e objte ochron obszary stanowi integraln 

cz regionalnego krajobrazu, kluczow kwesti jest stosowanie tradycyjnych metod gospodarowania, 

z uwzgldnieniem zagroonych gatunków i siedlisk. Celem jest zatem denie 

do stworzenia warunków umoliwiajcych koegzystencj dziaa gospodarczych i zachowanie 

biorónorodnoci w Europie. 24 

Naley podkreli, e sporód 20180 km 2 powierzchni województwa podlaskiego, 

a 33,1% objtych jest ochron prawn 25 . Utworzona sie Natura 2000 obejmuje ok. 26% 

powierzchni regionu 26 . Rozmieszczenie obszarów chronionych bezporednio ogranicza moliwoci 

lokalizowania dziaalnoci rolniczej i wymusza prowadzenie dziaa z naleyt dbao- 

ci o rodowisko naturalne. Kada nowa inwestycja mogca zagrozi elementom wyznaczonej 

sieci, musi by poddana procedurze oddziaywania na rodowisko. Wielko i rozmieszczenie 

obszarów Natura 2000 w województwie podlaskim przedstawia mapa 1. Na sie Natura 

2000 skadaj si dwa niezalenie wyznaczone i opisane podsystemy: Obszary Specjalnej 

Ochrony (OSO) oraz Specjalne Obszary Ochrony (SOO) 27 . 


22 http://www.wrotapodlasia.pl/pl/rolnictwo [Data wejcia 6-09-2012]. 

23 Polska Wie 2012. Raport o stanie wsi, [red.] J. Wilkin, I. Nurzyska, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa, 2012, s. 11. 

24 http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem [Data wejcia 6-092012 r.]. 

25 http://region.e-podlasie.pl/ [Data wejcia 8-09-2012 r.]. 

26 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013..., op. cit., s. 7. 

27 Ochrona przyrody i geneza Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, Biaystok 2012, s. 11, 13 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://www.natura2000.efort.pl/pliki/2012/ochrona_przyrody_geneza_ese_natura_2000.pdf [Data wejcia 6-09-2012]. 

21




Mapa 1. Obszary Natura 2000 na terenie województwa podlaskiego 

ródo: http://www.gios.gov.pl/stansrodowiska/gios/pokaz_artykul/pl/front/raport_regionalny/podlaskie [Data 

wejcia 06-09-2012]. 

2.1.6. Zagroenia zwizane z chorobami zwierzt i rolin w skali globalnej 

Zagroeniem dla zrównowaonego charakteru i bezpieczestwa produkcji rolnej s zarówno 

choroby rolin, jak i zwierzt. Niestety mog one wystpowa w caym kraju, a ich 

rodzaje i nasilenie zale od intensywnoci okrelonych upraw, czy hodowli. 

Skutki zagroenia chorobami rolin s bardzo dotkliwe dla gospodarki. Wi si z obnieniem 

produkcji rolnej, wzrostem cen rynkowych ywnoci oraz inflacj. Monitorowanie 

zagroe epidemiologicznych umoliwia podejmowanie okrelonych dziaa w celu zminimalizowania 

skutków epidemii lub poprzez stosowanie oprysków ochronnych, czy dziaa 

profilaktycznych z zakresu szkolenia rolników nt. profilaktyki i zwalczania chorób rolin, 

zapobiegania jej wystpieniu w przyszoci. Do instytucji odpowiedzialnych za monitorowanie 

zagroenia w Polsce nale: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Gówny Inspektorat 

Ochrony Rolin i Nasiennictwa, Instytut Ochrony Rolin, Instytut Upraw Nawoenia i Glebo- 

22




znawstwa oraz Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej 28 . Pastwowa 

Inspekcja Ochrony Rolin wychodzc naprzeciw problematycznym kwestiom zagroe, publikuje 

w Internecie aktualne dane o pojawieniu si szkodników i chorób w poszczególnych 

regionach kraju 29 . 

Ponadto rolnictwo zdecydowanie bardziej ni inne sektory gospodarki, jest naraone 

na niekorzystne zmiany klimatyczne. Wysza temperatura powietrza przyspiesza prdko 

rozwoju rolin, a z drugiej strony równoczenie patogenów, czy szkodników, zwikszajc 

przy tym liczb ich pokole w cigu roku. Naley zauway, e zmiana warunków wegetacji 

w postaci wystpujcych w ostatnich latach ciepych i dugich jesieni, agodniejszych zim, 

a take krótkiej i ciepej wiosny, skutkuje pojawieniem si nowych zagroe, wywoanych 

przez choroby, szkodniki i chwasty. Najprostszym i jednoczenie najskuteczniejszym sposobem 

ograniczania strat w plonach, jest wykorzystanie w uprawie odmian odpornych. 30 

Natomiast z punktu widzenia bezpieczestwa chowu zwierzt, istotne s zakane i wirusowe 

choroby zwierzt obejmujce zasigiem cae województwa. Moe doj do skaenia 

ywnoci oraz pasz na skutek zanieczyszczenia surowca oraz wtórnie w miejscach ich wytwarzania, 

magazynowania lub w czasie transportu. Do moliwoci zapobiegania tym zagroeniom 

lub ograniczania ich skutków mona zaliczy m.in. 31 : 

monitorowanie chorób zakanych zwierzt i ywnoci; 

 

 

 

 

 

rozpoznawanie ryzyka wystpienia BSE oraz pryszczycy; 

dziaania profilaktyczne typu: szkolenia dla rolników, wacicieli nadzorowanych 

zakadów przetwarzajcych rodki spoywcze pochodzenia zwierzcego, sub weterynaryjnych 

nt. profilaktyki i zwalczania chorób zakanych zwierzt; 

stosowanie szczepie ochronnych przeciw chorobom zakanym; 

badania laboratoryjne rodków spoywczych i pasz przed dopuszczeniem do obrotu; 

prowadzenie przez Powiatowych Lekarzy Weterynarii bezporedniej kontroli stanu 

i obrotu byda pochodzcego z importu. 

Najwiksz epidemi w skali kraju i wiata w ostatnich latach bya ptasia grypa. Straty 

rolników byy ogromne, a odszkodowania w caoci ich nie zrekompensoway. W zwizku 

z wykryciem ognisk ptasiej grypy w Polsce konsumenci domagajc si bezpiecznej ywnoci 

tracili zaufanie do rolników, a w efekcie spaday ceny i popyt na produkty drobiowe. Przypadki 

zachorowa ludzi na wiecie wynikay z kilku przyczyn: braku zachowania higieny, 

tradycji jedzenia potraw z surowego misa drobiowego oraz z bezporedniego kontaktu z chorym 

ptactwem. Ponadto bardzo duym zagroeniem dla ludzi jest choroba szalonych krów 

(BSE), której przypadki ujawniono na wiecie, ale take w misie z polskich ubojni. 

2.1.7. Zanieczyszczenie rodowiska przyrodniczego 

Zanieczyszczenie rodowiska przyrodniczego jest aktualnie powanym problemem 

w skali globalnej. Porównujc Polsk z rozwinitymi gospodarczo krajami Europy Zachodniej, 

naley stwierdzi, e jest to kraj o znacznym potencjale rolnictwa. Niestety ze wzgldu 

28 Zagroenia okresowe wystpujce w Polsce, Wydzia Analiz RCB, Stycze 2012, s. 23 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/Zagroenia-okresowe-2012.2.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

29 http://klimatarolnictwo.pl/adaptacja/ochrona-roslin-zwierzat [Data wejcia 10-09-2012]. 

30 Ibidem. 

31 Zagroenia okresowe wystpujce w Polsce…, op. cit., s. 23-24. 

23




na rónorodno warunków przyrodniczych i ekonomiczno-organizacyjnych, stopie jego 

wykorzystania jest zrónicowany regionalnie. 

Niektóre tereny nie nadaj si do prowadzenia gospodarki naturalnej, z tego wzgldu, 

e s mocno zdegradowane. Ziemia pooona przy drogach szybkiego ruchu zawiera zbyt 

duo oowiu, inne miejsca natomiast s skaone odpadami z pobliskich zakadów przemysowych. 

Zanieczyszczenie rodowiska przyrodniczego w duym stopniu, moe nawet wyklucza 

moliwo prowadzenia okrelonej dziaalnoci rolniczej. 

Z kolei czyste, nieskaone rodowisko sprzyja rozwojowi rolnictwa i produkcji zdrowej 

ywnoci. Rolnicy nie s zobowizani w takich warunkach do podejmowania dodatkowych 

dziaa i inwestycji zwizanych ze zmniejszaniem stopnia zanieczyszczenia rodowiska, 

a w zwizku z tym nie ponosz zwikszonych kosztów. 

Województwo podlaskie naley do najczystszych ekologicznie regionów Polski. Wyrónia 

si duym stopniem naturalnoci rodowiska przyrodniczego, o czym wiadcz nisze 

ni w pozostaych regionach wskaniki zanieczyszczenia powietrza, iloci i jakoci odprowadzanych 

cieków, czystoci wód powierzchniowych i podziemnych oraz innych czynników 

wpywajcych na rodowisko 32 . W strukturze powierzchni województwa podlaskiego dominuj 

uytki rolne, stanowice 61% ogólnej powierzchni regionu 33 . Zblione do naturalnych 

warunki rodowiskowe regionu, niski poziom urbanizacji, sabo rozwinity przemys i ekstensywne 

rolnictwo powoduj, e na terenie województwa podlaskiego w ostatnich latach nastpi 

dynamiczny wzrost liczby gospodarstw ekologicznych. Najwiksza powierzchnia uytkowana 

ekologicznie znajduje si obecnie w województwie zachodniopomorskim (100 215 ha), warmisko-mazurskim 

(76 768 ha), mazowieckim (44 748 ha), a take w podlaskim (42 692 ha) 34 . 

Ponadto polskie obszary wiejskie, które cechuje stosunkowo niski poziom uprzemysowienia, 

posiadaj korzystne warunki do rozwoju turystyki wiejskiej i agroturystyki. Regiony 

potrafice wykorzysta atrakcyjno swojego pooenia, uzyskuj znaczne dochody z prowadzenia 

tego typu dziaalnoci 35 . Uwarunkowania przyrodniczo-krajobrazowe Podlasia sprzyjaj 

prowadzeniu gospodarstwa agroturystycznego i stanowi szans rozwoju obszarów wiejskich. 

Paradoksalnie oprócz przemysu, odpowiedzialnego w gównej mierze za degradacj 

rodowiska naturalnego, negatywny wpyw na poziom zanieczyszcze moe mie równie 

rolnictwo. Stosowanie sztucznych nawozów, rodków ochrony rolin oraz preparatów poprawiajcych 

struktur ziemi uprawnej, wpywa na gromadzenie si substancji toksycznych 

w glebie, tj.: pestycydy, azotany, arsen, cyjanki, metale cikie (rt i oów). 36 Mimo i tego 

typu zabiegi zwikszaj plony uprawianych rolin w danym okresie, w kocowym rozrachunku 

przyczyniaj si do obnienia wartoci gleby i ograniczania moliwoci uzyskania wysokich 

plonów w kolejnych latach. 

32 Strategia rozwoju województwa podlaskiego do 2020 roku, Biaystok 2006, s. 5. 

33 http://www.gios.gov.pl/stansrodowiska/gios/pokaz_artykul/pl/front/raport_regionalny/podlaskie [Data wejcia 10-09-2012]. 

34 

Rolnictwo ekologiczne w Polsce, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Rolnictwo-ekologiczne/Rolnictwo-ekologiczne-w-Polsce [Data wejcia 10-09-2012]. 

35 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013 (z elementami prognozy do roku 2020), s. 26 [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/informator/npr2/dokumenty%20strategiczne/rolnictwo.pdf [Data 

wejcia 10-09-2012]. 

36 http://wiedza.ekologia.pl/zanieczyszczenia/Zanieczyszczenia-srodowiska-sposob-na-katastrofe,11029.html [Data wejcia10-09-2012]. 

24




2.2. Czynniki demograficzne 

2.2.1. Starzenie si mieszkaców obszarów wiejskich 

Starzenie si spoeczestwa jest aktualnym i powszechnym problemem nie tylko w województwie 

podlaskim. Jest to zauwaalna tendencja wykraczajca daleko poza granice Polski. 

Zwikszony udzia osób starszych w spoeczestwie powoduje znaczce ubytki ludnoci 

w wieku mobilnym 37 oraz przesunicie si w kierunku niemobilnych 38 grup ludnoci. O ile 

w 2010 roku w województwie podlaskim osoby w wieku mobilnym stanowiy 63,1% ogóu 

mieszkaców w wieku produkcyjnym, to zgodnie z prognoz na 2035 rok przewiduje si, 

e udzia tej grupy wyniesie tylko 51,7% 39 . Istotn kwesti jest to, e w wiek produkcyjny 

wkraczaj coraz mniej liczne roczniki osiemnastolatków. Proces starzenia si zasobów siy roboczej 

odgrywa niewtpliwie powane znaczenie dla rynku pracy. Jest on jednoczenie powodowany 

zwikszaniem si liczby osób w wieku niemobilnym, tj. powyej 44 roku ycia. 40 

Na obszarach wiejskich w województwie podlaskim najwiksz grup stanowi osoby 

bdce w wieku poprodukcyjnym (46%), najmniejsz za – w wieku produkcyjnym (37,1%). 

Udzia procentowy poszczególnych grup ludnoci w 2010 roku z podziaem na miasto/wie 

przedstawia tabela 4. 

Tabela 4. Liczba ludnoci wedug poszczególnych grup ekonomicznych i podziau 

na miasto/wie w 2010 roku 

Obszar 

Podlaskie 

wie 

Podlaskie 

miasto 

Podlaskie 

ogóem 

Wiek 

przedprodukcyjny 

% 

Wiek 

produkcyjny 

% 

Wiek 

poprodukcyjny 

% 

Podlaskie 

ogóem 

94 136 42,1 280 105 37,1 96 307 46 470 627 39,6 

129 207 57,9 475 546 62,9 113 028 54 717 902 60,4 

223 343 100 755 651 100 209 335 100 1 188 529 100 

% 

ródo: Sytuacja osób starszych i ich rola spoeczna na terenach wiejskich województwa podlaskiego. Raport z 

bada, padziernik 2011 r. [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.projekt2011.ropsbialystok.pl/downloads/RAPORT%20KONCOWY%20-%20Sytuacja%20osob%20starszych%20i%20ich% 

20rola%20spoleczna%20na%20terenach%20wiejskich.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

Liczba ludnoci w wieku poprodukcyjnym na terenach wiejskich zmalaa na przeomie 

lat 1998-2010 o 10%, natomiast w miastach wzrosa o 35,5% (tabela 5). 

37 Wiek mobilny – przedzia wiekowy zawierajcy si w wieku produkcyjnym i obejmujcy osoby, które s zdolne do zmiany stanowiska, 

miejsca pracy lub ewentualnego przekwalifikowania si; obejmujcy ludno w wieku 18-44 lata. 

38 Wiek niemobilny – przedzia wiekowy zawierajcy si w wieku produkcyjnym i obejmujcy osoby, które nie s ju chtne do 

zmiany miejsca pracy, doksztacania lub przekwalifikowania si w celu zmiany stanowiska; obejmujcy ludno w wieku: mczyni – 45- 

64 lata, kobiety – 45-59 lat. 

39 

Stan i ruch naturalny ludnoci w województwie podlaskim w 2010 roku, s. 9 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_2011_stan_i_ruch_naturalny_ludnosci_wpodl_w_2010r.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

40 Ludno, ruch naturalny i migracje w województwie podlaskim w 2010 roku, s. 10 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_2011_ludnosc_ruch_naturalny_i_migracje_w_wpodl_w_2010r.pdf [Data wejcia 

10-09-2012]. 

25




Tabela 5. Ludno w wieku poprodukcyjnym w województwie podlaskim z podziaem 

na wie i miasto w latach 1998-2010 

Obszar/Udzia 

Ludno w wieku produkcyjnym 

1998 2002 2006 2010 

Podlaskie – miasto 83 444 92 384 99 979 113 028 

Udzia [%] 43,8 46,9 49,8 54,0 

Podlaskie – wie 107 017 104 640 100 853 96 307 

Udzia [%] 56,2 53,1 50,2 46,0 

Podlaskie – ogóem 190 461 197 024 200 832 209 335 

Udzia [%] 100,0 100,0 100,0 100,0 

ródo: Sytuacja osób starszych …, op. cit. 

Biorc pod uwag liczb ludnoci starszej (tj. w wieku poprodukcyjnym) wedug poszczególnych 

grup wieku w podlaskich miastach i wsiach naley zauway, i wraz z wiekiem 

wzrasta skonno do zamieszkania na terenach wiejskich 41 . 

Wedug prognozy demograficznej do 2035 r. w dalszym cigu bdzie nastpowa 

wzrost udziau osób starszych w ogólnej liczbie ludnoci Podlasia. Zjawisko stopniowego 

starzenia si spoeczestwa mieszkaców regionu jest gównie wynikiem procesu wyduania 

si przecitnej dugoci trwania ycia, spadku liczby urodze i zawierania maestw, a take 

przesuwania redniego wieku rodzenia. W województwie podlaskim w 2010 roku ogólny 

wskanik obcienia demograficznego wynosi 57,3 osoby (na 100 osób w wieku produkcyjnym 

przypadao 93,7 osób w wieku poprodukcyjnym oraz 27,7 osób w wieku przedprodukcyjnym). 

42 

Specyfika makroregionu Polski wschodniej w odniesieniu do reszty kraju, polega 

na tym, e wykazuje on po pierwsze wikszy spadek ludnoci w wieku przedprodukcyjnym. 

Po drugie cechuje si on nieco wikszym wzrostem ludnoci w wieku produkcyjnym oraz 

po trzecie – odznacza si mniejszym wzrostem ludnoci w wieku poprodukcyjnym. W efekcie 

oznacza to, e ubytek ludnoci w wieku przedprodukcyjnym w perspektywie kilkunastu najbliszych 

lat, wpynie na ograniczenie potencjalnych zasobów pracy, a take dalszy wzrost 

udziau ludnoci w wieku poprodukcyjnym. 43 

2.2.2. Struktura wyksztacenia mieszkaców regionu 

Struktura wyksztacenia mieszkaców województwa podlaskiego w wieku od 15 lat zostaa 

przedstawiona na wykresie 1. W I kwartale 2012 roku najwikszy udzia w strukturze 

podobnie jak przed rokiem, stanowi osoby z wyksztaceniem gimnazjalnym, podstawowym 

i niepenym podstawowym (29%), a w dalszej kolejnoci z wyksztaceniem policealnym 

i rednim zawodowym (23%). Nieco mniejszy odsetek osób legitymuje si wyksztaceniem 

41 Sytuacja osób starszych …, op. cit., s. 9. 

42 Ibidem. 

43 D. Celioska-Janowicz, A. Miszczuk, A. Poszaj, M. Smtkowski, Aktualne problemy demograficzne regionu Polski wschodniej, s. 5 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_regionalna/Strategia_rozwoju_polski_wschodniej 

_do_2020/Dokumenty/Documents/Demografia_Polska_wschodnia_2010_1.pdf [Data wejcia 6-09-2012]. 

26




zasadniczym zawodowym (20%) oraz wyszym (18%). Mieszkacy województwa podlaskiego 

z wyksztaceniem rednim ogólnoksztaccym stanowi najmniej liczn grup (10%). 

Wykres 1. Struktura wyksztacenia mieszkaców województwa podlaskiego w wieku 15+ 

gimnazjalne, 

podstawowe 

i niepene 

podstawowe; 

29% 

wysze; 18% 

policealne 

i rednie 

zawodowe; 23% 

zasadnicze 

zawodowe; 20% 

rednie 

ogólnoksztacce; 

10% 

ródo: Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski, I kwarta 2012, GUS, Warszawa 2012. 

Jednym z gównych elementów oceny kapitau ludzkiego jest poziom wyksztacenia 

ludnoci. Statystyczny mieszkaniec województwa podlaskiego jest niestety mniej wyksztacony 

ni przecitny Polak. Region cechuje zdecydowanie wyszy udzia osób z najniszym 

wyksztaceniem. Jednak naley zauway, e podobnie, jak w przypadku innych sektorów 

ródem postpu take w rolnictwie, jest nauka. 

Aktualnie odsetek osób z wyszym wyksztaceniem jest z roku na rok coraz wikszy. 

Równoczenie zwiksza si liczba osób bezrobotnych z wyszym wyksztaceniem, co niewtpliwie 

wynika z faktu, e uczelnie ksztac ludzi w zawodach, którymi rynek pracy jest 

ju nasycony. 

Wyksztacenie ludnoci wiejskiej wypada niekorzystnie w porównaniu z poziomem 

wyksztacenia mieszkaców miast. Znaczna liczba ludnoci mieszkajcej na wsi posiada wyksztacenie 

podstawowe lub zawodowe, podczas gdy w miastach dominuje wyksztacenie 

rednie i policealne. Dysproporcje midzy wyksztaceniem ludnoci wiejskiej i miejskiej, 

wynikaj z przecitnie gorszego dostpu do edukacji na obszarach wiejskich. Niekiedy take 

trudna sytuacja dochodowa rodzin ze wsi ogranicza moliwo ksztacenia modziey w du- 

ych orodkach znacznie oddalonych od miejsca ich zamieszkania. 44 

2.2.3. Absolwenci szkó rolniczych w regionie 

Kategoria poziomu wyksztacenia odgrywa du rol biorc pod uwag moliwoci 

rozwojowe i nowe wyzwania stojce przed rolnictwem. Jedn z przyczyn niskiej produktywnoci 

polskiego rolnictwa oraz czynnikiem ograniczajcym proces przemian strukturalnych, 

postp technologiczny w produkcji oraz wykorzystanie moliwoci wsparcia rozwoju 

ze rodków unijnych, moe by wanie brak kwalifikacji rolniczych i stosowanie wycznie 

44 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013…, op. cit., s. 30. 

27




tradycyjnych technik wytwórczych. Poziom wyksztacenia obrazuje potencja intelektualny 

i gospodarczy osób pracujcych w rolnictwie. 

W województwie podlaskim funkcjonuj dwie uczelnie wysze ksztacce rolników: 

Wysza Szkoa Agrobiznesu w omy oraz Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Suwakach. 

W roku akademickim 2009/2010 kierunek rolnictwo ukoczyo ogóem 446 osób, 

co stanowio 3% wszystkich absolwentów z tego roku z województwa podlaskiego. Rok póniej 

liczba absolwentów zmalaa niemal o poow. W 2011 nauk na kierunku rolnictwo 

ukoczyo 227 absolwentów, co stanowio 1% wszystkich absolwentów z tego roku z województwa 

podlaskiego. 45 Zatem zainteresowanie kierunkami rolniczymi w województwie wyranie 

zmalao. Od 2008 roku Wydzia Mechaniczny Politechniki Biaostockiej ksztaci studentów 

take na kierunku technika rolnicza i lena. Na oferowanych przez uczelni studiach 

I stopnia aktualnie pobiera nauk 298 studentów 46 . 

2.2.4. Migracje mieszkaców regionu 

Województwo podlaskie to region o bardzo duych tradycjach migracyjnych. Saldo migracji 

zarówno wewntrznych, jak i zagranicznych na pobyt stay jest od lat ujemne. Oznacza 

to, e liczba osób wyjedajcych z regionu jest wysza ni liczba w nim si meldujcych. 

W 2010 r. w ramach migracji wewntrznych w województwie podlaskim zameldowao si 

11731 osób, a wymeldowao si 13347 osób, z czego 9469 osób to ruch wewntrzwojewódzki 

(zmiana miejsce zamieszkania w granicach województwa podlaskiego) 47 . 

Kluczowe znaczenie w przypadku migracji wydaje si mie zrónicowanie stawek pac. 

Migracje zarobkowe powizane z problematyk podlaskiego rynku pracy, s ju na stae 

obecne w naszej rzeczywistoci. Denie do poprawy sytuacji materialnej mieszkaców skania 

coraz czciej osoby z wyszym wyksztaceniem, do przeniesienia si na stae do województwa 

mazowieckiego, bdcego gównym kierunkiem migracji. Zjawisko wypychania 

ludzi modych i wyksztaconych przyczynia si do obnienia jakoci zasobów ludzkich 

w województwie podlaskim. 

Analizujc saldo migracji midzy wsi, a miastem w skali kraju w latach 2008-2010, 

naley zauway, e napyw ludnoci z miast na wie by, podobnie jak w caej minionej 

dekadzie wikszy, ni odpyw ze wsi do miast (w 2008 r. nadwyka wynosia 38,9 tys., 

zwikszajc si do 46,0 tys. w 2010 r.). Dodatnie saldo migracji na wsi w 2010 r. wystpio 

we wszystkich województwach, równie w tych, w których w poprzednich latach byo ono 

ujemne (lubelskie, podlaskie i warmisko-mazurskie). Nie mniej jednak odnotowane rónice 

natenia salda migracji s stosunkowo due. W 2010 roku byo ono najwysze (5-6 osób 

na 1000 ludnoci) w województwach: dolnolskim, pomorskim, lskim i wielkopolskim. 

Z kolei najnisze – do 1 promila, w lubelskim, podkarpackim, podlaskim, witokrzyskim 

i warmisko-mazurskim. 48 

45 Na podstawie danych statystycznych GUS dotyczcych absolwentów szkó wyszych (bez cudzoziemców) wedug grup kierunków 

w województwie podlaskim w latach 2009-2010 oraz 2010-2011. 

46 http://www.wm.pb.edu.pl/system-ksztalcenia.html [Data wejcia 20-09-2012]. 

47 Ludno, ruch naturalny i migracje w województwie podlaskim …, op. cit., s. 13. 

48 Polska Wie 2012. Raport o stanie wsi, op. cit., s. 21. 

28




2.2.5. Dezagraryzacja polskiej wsi 

Poziom urbanizacji w województwie podlaskim naley do rednich w kraju i wynosi 

obecnie 59,5%. Na przestrzeni lat w województwie podlaskim wskanik ten charakteryzowaa 

tendencja wzrostowa. Jedn z jej przyczyn byo uzyskanie praw miejskich przez dwie miejscowoci 

– Michaowo i Krynki w 2009 roku. 

Obecnie zauwaaln tendencj jest stopniowe dezagraryzowanie si polskiej wsi, odchodzenie 

od rolnictwa. Jest to proces towarzyszcy rozwojowi cywilizacyjnemu. Dezagraryzacja, 

czyli „odrolniczenie” wsi, ogólnie mówic polega na spadku udziau rolnictwa w systemie 

wiejskim. W sferze rodowiskowej wie si to ze zmniejszaniem powierzchni gruntów 

uytkowanych rolniczo. Pojawia si wielu nowych uytkowników, którzy wykorzystuj grunty 

do celów pozarolniczych, w tym pod zabudowania, budowle, obiekty infrastrukturalne, 

drogi, a nawet pod zalesienie. Jest to szczególnie widoczne wokó aglomeracji miejskich 

i w miejscowociach atrakcyjnych pod ktem turystyczno-rekreacyjnym. Zachowanie gruntów 

rolnych, zwaszcza wysokiej jakoci powinno by jednak spraw bezwzgldnie priorytetow 

z tego wzgldu, e stanowi one dobro niepomnaalne. 49 

Wyznacznikiem dezagraryzacji wsi jest take pogbianie si zjawiska wielozawodowoci 

rodzin wiejskich. Co raz wicej mieszkaców wsi yje z pracy najemnej, z rent i emerytur, 

ze sprzeday ziemi, a coraz mniej – z jej uprawy. Zauwaalny jest zatem spadek znaczenia 

wasnego gospodarstwa rolnego, jako miejsca wydatkowania nakadów pracy, 

a zwaszcza gównego dostarczyciela dochodów na utrzymanie. Równoczenie nastpuje 

zwikszenie roli niezarobkowych róde utrzymania, co wie si z objciem ludnoci rolniczej 

systemem ubezpiecze spoecznych i wsparciem socjalnym. Znaczna cz rolników 

poszukuje obecnie dodatkowego dochodu, podejmujc prac poza gospodarstwem rolnym lub 

prowadzc wasny may biznes pozarolniczy. 50 

2.3. Czynniki ekonomiczne 

2.3.1. Koniunktura gospodarcza w kraju i regionie 

Lata 2010-2011 byy okresem stopniowej odbudowy potencjau polskiej gospodarki, po 

spowolnieniu obserwowanym w 2009 r. Na tle innych krajów Unii Europejskiej wyniki gospodarcze 

Polski prezentoway si bardzo dobrze, lokujc nasz kraj w gronie europejskich 

liderów wzrostu. W okresie 2007-2010 rednie tempo wzrostu PKB w Polsce wynioso 4,3% 

podczas gdy w UE-27 ksztatowao si na poziomie bliskim zera. Polska naleaa te do najszybciej 

rozwijajcych si krajów unijnych w 2010 r. 

W 2011 roku wzrost PKB wyniós 4,3%, jako efekt przyrostu spoycia indywidualnego 

o 3,1% i inwestycji o 8,7%. Gównym czynnikiem wzrostu gospodarczego by popyt wewntrzny, 

ale wkad eksportu netto wyniós +0,7 pkt.%. Na przestrzeni kolejnych kwartaów 

w tempo wzrostu PKB utrzymywao si na zblionym poziomie. Wg wstpnego szacunku 

GUS, w I kw. 2012 r. wzrost PKB wyniós 3,5% 51 . 

49 J. S. Zegar, Dezagraryzacja wsi: istota i siy sprawcze, s. 1, 9-10 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.cbr.edu.pl/ 

konf2008/referaty/Zegar.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

50 J. S. Zegar, Dezagraryzacja wsi: istota …, op. cit., s. 7, 9. 

51 Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kw. 2012 r., Departament Strategii i Analiz, Warszawa 2012, s. 5. 

29




W latach 2007-2010 wyranie poprawia si pozycja Polski w wiodcych rankingach 

midzynarodowej konkurencyjnoci, opracowywanych przez wiatowe Forum Ekonomiczne 

i Midzynarodowy Instytut Zarzdzania Rozwojem. W najnowszych ich edycjach 

Polska jest klasyfikowana na 13-14 miejscu w UE i na 2-3 miejscu w grupie nowych pastw 

czonkowskich. W najnowszej edycji (za lata 2010-2011) opracowywanego przez wiatowe 

Forum Ekonomiczne (WEF) wskanika globalnej konkurencyjnoci Polska zaja 39 miejsce 

na 139 sklasyfikowanych krajów. Oznacza to popraw o 9 pozycji w stosunku do wskanika 

za lata 2006-2007 52 . 

Zmiany strukturalne zachodzce w polskiej gospodarce mona zaobserwowa analizujc 

struktur tworzenia wartoci dodanej. W okresie 2005-2010 obserwujemy wzrost udziau 

wartoci dodanej usug, a we wczeniejszych latach take budownictwa, gównie jednak 

na skutek waha koniunkturalnych. Spada za udzia rolnictwa. Relatywnie stabilna pozostaje 

partycypacja przemysu 53 . Mimo korzystnych zmian, struktura rodzajowa gospodarki w Polsce 

nadal znaczco odbiega od unijnej. W porównaniu z krajami UE-27, struktura pracujcych 

w Polsce w przekroju sektorów ekonomicznych cechuje si wysokim udziaem sektora I 

(rolnictwa), na poziomie prawie 3-krotnie przewyszajcym redni unijn, a take nieco 

wyszym udziaem sektora II. Udzia sektora III by niszy – o ponad 10 p.p. – ni w UE-27. 

Jednake znaczco zmniejszy si udzia sektora rolniczego w liczbie pracujcych (z prawie 

15% w 2007 r. do niecaych 13% w 2010 r.) i w WDB – z 4,3% w 2007 r. do 3,5% PKB 

w 2010 r. 54 . Pomimo, i udzia rolnictwa w PKB zmniejsza si (w 2011 r. wyniós 3,2%), 

nie oznacza to wcale, e rolnictwo jest niewane czy mao wane. Jest to nadal jeden kluczowych 

dziaów gospodarki, zwizany z dostarczaniem dobra podstawowego, jakim jest ywno, 

a take z dostarczaniem wielu dóbr i usug bardzo wanych dla spoeczestwa, w tym 

dóbr publicznych. 

Jeszcze w 2002 roku udzia rolnictwa, rozwoju wsi i rynków rolnych w wydatkach budetowych 

wynosi 1,98%, dlatego wic mona przyj, i w stosunku do okresu poprzedzajcego 

czonkostwo Polski w UE udzia ten, w latach 2007-2009, tj. ju po trzech latach 

czonkostwa, niemale si potroi, by w latach 2010-2011 ustabilizowa si na poziomie powyej 

4% ogóu wydatków budetowych (bez rodków UE i KRUS), a nastpnie spad 

do 3,5% w 2012 roku 55 . Analiza ustaw budetowych dowodzi, i gównie dziki wspófinansowaniu 

funduszy i programów unijnych, a take uzupeniajcemu finansowaniu dopat obszarowych 

(bezporednich, w tym ze rodków PROW z II filaru) przez budet krajowy, wydatki 

na sektor rolny realnie wzrosy, stabilizujc si na poziomie blisko 2,5-krotnie wyszym 

anieli w okresie przedakcesyjnym 56 . 

W 2011 roku stopa bezrobocia na wsi (wedug danych BAEL) bya w Polsce zbliona 

do redniej w UE (wynosia 9,3%) i bya wyranie wysza wród kobiet ni wród mczyzn. 

57 

52 Raport Polska 2011. Gospodarka-Spoeczestwo-Regiony, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011, s. 38. 

53 

Polska 2011. Raport o stanie gospodarki, Warszawa 2011, s. 92 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/RoG2011.pdf [Data wejcia 10-08-2012]. 

54 Ibidem. 

55 A. Czyewski, A. Matuszczak, Krajowe i unijne finansowanie wydatków budetowych w sektorze rolno-ywnociowym w latach 

1996-2012, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 2012, 2(24), s. 9. 

56 Ibidem, s. 21. 

57 Polska wie 2012. Raport o stanie wsi, op. cit., s. 10. 

30




Województwo podlaskie wedug danych za 2009 r. wygenerowao jedynie 2,3% krajowego 

PKB. Warto dodana brutto wszystkich sekcji gospodarki uplasowaa województwo 

na 14 pozycji, jedynie w przypadku sekcji Rolnictwo, lenictwo, owiectwo, rybactwo podlaskie 

znalazo si na 5 pozycji w kraju (6,6% PKB kraju) 58 . W lipcu 2012 r. stopa bezrobocia 

w woj. podlaskim wynosia 13,8% 59 . 

Struktura towarowej produkcji rolniczej pokazuje, i woj. podlaskie jest jednym z dominujcych 

regionów w kraju w tym obszarze. Zwikszajcy si na przeomie ostatnich lat 

wskanik udziau wydatków pastwa na rolnictwo oraz finansowa pomoc unijna stworzyy 

podlaskim rolnikom dogodne warunki do intensyfikacji dziaalnoci. Niewtpliwie szans dla 

rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w tym regionie jest utrzymujcy si w kraju wzrost 

gospodarczy. Od tempa zmian w przemyle i usugach zaley bowiem tempo odpywu ludno- 

ci rolniczej do dziaów pozarolniczych, a w dalszej konsekwencji poprawa efektywnoci 

sektora rolnego. 

Bez wtpienia czynniki koniunkturalne takie jak dochody ludnoci, ceny dóbr rolnospoywczych, 

inflacja okrelaj popyt na produkty rolno – ywnociowe w kraju i wpywaj 

na ksztatowanie koniunktury na rynku rolno-ywnociowym. Pogorszenie si sytuacji budetu 

pastwa i finansów publicznych na skutek ogólnowiatowego kryzysu finansowego, moe 

mie gbsze przeoenia na ksztat polityki ekonomicznej wobec rolnictwa i obszarów wiejskich 

w przyszoci. Przy ograniczonych moliwociach wzrostu popytu na ywno szans 

wydaje si by wykorzystanie produktów rolnych na cele nieywnociowe, gównie zwizane 

z produkcj energii i paliw. Ponadto obszary o niekorzystnych walorach gospodarowania 

z perspektywy produkcji rolinnej stanowi znaczn cz obszaru województwa, w czego 

nastpstwie nie jest moliwa tam intensywna produkcja rolnicza. Szans na aktywizacj takich 

obszarów podlascy rolnicy powinni poszukiwa w rozwoju agroturystyki, produkcji ywnoci 

o podwyszonych parametrach jakociowych oraz zagospodarowaniu najsabszych gleb 

na cele pozarolnicze 60 . 

2.3.2. Koszty produkcji, dochody i ceny w rolnictwie 

W ostatnich latach pogarsza si koniunktura w polskim rolnictwie. Powodem s cigle 

rosnce koszty produkcji, które nie s adekwatne do oferowanych cen w skupach. Wci 

utrzymujca si w naszym kraju niska dochodowo dziaalnoci rolniczej, powizana ze 

znacznymi nakadami pracy i coraz wiksz nieprzewidywalnoci warunków klimatycznych 

i glebowych powoduje, i produkcja rolnicza nie jest w stanie zapewni staych i przewidywalnych 

dochodów. Wolno przebiegajce zmiany strukturalne powoduj, e dochody z dzia- 

alnoci rolniczej w Polsce s znaczco nisze w porównaniu ze redni unijn. Sab stron 

polskiego rolnictwa jest utrzymujca si niska towarowo produkcji. Równoczenie z niskim 

poziomem innowacyjnoci powoduje ona, e nie nastpuje zblienie rolnictwa do potrzeb 

przemysu spoywczego 61 . 

58 Rocznik statystyczny województw 2011, GUS, Warszawa 2011. 

59 http://www.stat.gov.pl/bialystok [Data wejcia 09-09-2012]. 

60 Por np. B. Roszkowska-Mdra, Wsparcie finansowe obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania w woj. podlaskim 

i moliwoci ich rozwoju, Zeszyty Naukowe AE we Wrocawiu, 2006, nr 540, s. 424. 

61 Por np. Kierunki rozwoju polskiego rolnictwa w kontekcie realizacji celów okrelonych w przygotowywanych obecnie dokumentach 

strategicznych, ekspertyza na zlecenie MRR, Warszawa 2010, s. 4-5 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_rozwoju/SRK/Ekspertyzy_aktualizacja_SRK__1010/Documents/kierunki_rozwoju_pols 

kiego_rolnictwa_2010.pdf [Data wejcia 09-09-2012]. 

31




Wedug danych Eurostat w okresie 2005-2011 warto realna kosztów materiaów 

i usug (zuycia poredniego) w Unii Europejskiej wzrosa o 9,7%. Wzrost ten zosta wywo- 

any gównie zwikszeniem cen o 9,1%. Wzrost cen materiaów i usug zosta wywoany 

zwikszeniem cen pasz (16,8%), nawozów (14,6%), noników energii i smarów (11,8%), nasion 

(4,3%) i konserwacji budynków (3,8%) 62 . Wedug Eurostatu warto produkcji rolinnej 

w 2011 r. w krajach Wspólnoty rednio zwikszya si o 8%, do czego przyczyni si wzrost 

cen – o 5,4%, a take wzrost wolumenu produkcji – o 2,5%. W najwikszym stopniu wzrosy 

ceny zbó (18,9%) oraz nasion rolin oleistych (o 18,4%), zmniejszyy si natomiast ceny 

warzyw (o 10,1%). Nastpi równie 7,8% wzrost wartoci produkcji zwierzcej ze wzgldu 

na 5,4% wzrost cen, gównie mleka (o 9,1%), misa drobiowego (o 8,7%) oraz cielt 

(o 8,6%). W analizowanym czasie nastpi wzrost wielkoci produkcji zwierzcej o 1,1%. 

Negatywnie na poziom dochodów wpywa poziom kosztów produkcji, który w porównaniu 

do 2010 roku zwikszy si rednio o 9,7%, i by spowodowany gównie wzrostem cen rodków 

do produkcji 63 . 

W ocenie dochodów rolników w poszczególnych krajach naley zwróci uwag 

na struktur produkcji rolnej w danym kraju. W 2011 roku mielimy do czynienia z bardzo 

niskimi cenami warzyw, dlatego kraje, które specjalizuj si w takiej produkcji odnotoway 

nawet spadek przecitnych dochodów. W Belgii byo to 22,5% (najwikszy spadek sporód 

wszystkich krajów Wspólnoty), w Holandii nastpi spadek przecitnego dochodu na osob 

penozatrudnion o 8,1%, a w Hiszpanii o 0,3%. Lepsza sytuacja w brany mleczarskiej czy 

te misnej, a take wysokie ceny zbó sprzyjay wzrostowi dochodów w krajach, które zajmuj 

si tak produkcj. Wedug danych Eurostatu, do zwikszenia dochodów rolników 

w Europie przyczyni si take nieprzerwany od 2000 roku spadek cen pracy. W Polsce 

w 2010 koszty pracy w rolnictwie spady o jedn pit, czyli tyle samo, co na otwie i nieco 

mniej ni w Bugarii (–10%). Na niezmienionym poziomie pozostaa natomiast warto netto 

rónych dotacji, z których korzystaj unijni rolnicy. W skali UE w 2010 roku wyniosa ona 

55 mld 384,9 mln euro, czyli tyle samo, co w roku poprzednim 64 . 

W 2011 r. w Polsce nastpi bardzo duy wzrost cen rodków do produkcji rolnej. Najgorsze 

zaamanie opacalnoci produkcji przeywaj obecnie sektory produkcji mleka i trzody 

chlewnej. W maju 2012 r. ceny skupu surowców rolnych byy o 2,6% nisze ni w grudniu 

2011 r. W tym samym czasie rodki produkcji zdroay o 3,5%. Gównym powodem byy 

wysokie ceny nawozów, które od grudnia 2011 r. do maja 2012 r. zdroay o 6%. Do tego 

dochodz równie rosnce ceny pasz, energii elektrycznej oraz paliw 65 . Dla przykadu cena 

saletry amonowej przekroczya ju 1400 z/t., kiedy w 2004 roku kosztowaa ona 700 z/t, 

a przed wejciem Polski do UE rolnicy pacili za ni 400 z/t. W 2004 roku olej napdowy 

kosztowa 3,6 z/litr, a w 2011 r. 5,60 z/litr 66 . 

Pomimo wzrastajcych cen kosztów produkcji, polscy rolnicy s wród tych w Europie, 

których dochód nie przestaje rosn. Dochody polskich rolników rosn w szybkim tempie, 

lecz naley pamita, e przecitny dochód na osob penozatrudnion w rolnictwie w kraju 

62 Dochody rolników w UE w 2011 r., s. 1-2 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.fadn.pl/mediacatalog/documents/ 

dochody_w_rol_w_ue_2011.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

63 Ibidem. 

64 Ibidem. 

65 http://www.farmer.pl/fakty/polska/koszty-produkcji-zjadaja-dochody-rolnikow,37287.html [Data wejcia 10-09-2012]. 

66 

http://www.portalspozywczy.pl/zboza-oleiste/wiadomosci/sytuacja-w-rolnictwie-pod-wplywem-wahan-pogody-i-wzrostu-kosztowprodukcji,63163.html 

[Data wejcia 10-09-2012]. 

32




jest relatywnie niski, co wie si ze znaczn liczb osób zatrudnionych w tym sektorze, 

a take stosunkowo nisk wydajnoci polskiego rolnictwa. W porównaniu rocznym, midzy 

2009 a 2010, dochód polskich rolników wzrós o 7,6%, gównie dziki przychodom z dodatkowych 

zaj niezwizanych z produkcj roln, jak np. agroturyzm (wzrost o 16%). 

Polacy skorzystali take w duej mierze ze wzrostu wartoci produkcji rolinnej (2,9%) oraz 

usug rolnych (2,4%). Dopaty do rolnictwa stanowiy jedn pit dochodów polskiego rolnika. 

W caej UE przychody rolników w 2010 wzrosy o ponad 12%, w porównaniu 

z rokiem poprzednim, w którym odnotowano dziesicioprocentowy spadek w caej UE. Wród 

gównych przyczyn zwikszenia dochodów w rolnictwie, Eurostat wymienia wzrost wartoci 

produkcji rolnej. Jest on spowodowany prawie cakowicie wzrostem cen produktów rolnych, 

zarówno rolin jak i zwierzt. W 2010 r., w skali caej UE, ceny produktów rolnych wzrosy 

o ponad 5%. W gór skoczyy najbardziej ceny nasion oleistych (29%), zbó (27%) oraz ziemniaków 

(18%). Wzrosa równie nieznacznie warto usug rolnych (1,3%) 67 . 

Rynkowe uwarunkowania produkcji rolniczej w kraju w roku 2011/12 znaczco pogorszyy 

si. Wzrost cen skupu podstawowych produktów rolniczych odbiega od dynamiki 

podwyek cen rodków produkcji nabywanych przez rolników. W okresie od lipca 2011 r. 

do czerwca 2012 r. ceny skupu podstawowych surowców rolniczych wzrosy o 3,6% w porównaniu 

z czerwcem 2010 r. Ocenia si, e rynkowe uwarunkowania produkcji rolniczej 

w najbliszym czasie nie ulegn zmianom 68 . 

W województwie podlaskim, ceny skupu poszczególnych podów rolnych s nisze ni 

rednie ceny krajowe, co z pewnoci obnia opacalno produkcji i niekorzystnie wpywa 

na dochodowo produkcji rolnej w tym regionie kraju. Dla przykadu, w 2011 r. za ziemniaki 

jadalne w skupie w województwie podlaskim pacono 45,07 z za dt (w kraju – 49,57 z), 

tj. o 35,3% mniej ni przed rokiem. W omawianym roku na Podlasiu cena skupu ywca wo- 

owego wyniosa 5,40 z za kg (w kraju – 5,58 z), tj. zwikszya si o 21,6% w stosunku 

do uzyskanej w poprzednim roku. Cena ywca wieprzowego w skupie osigna warto 4,47 z 

za kg (w kraju – 4,52 z), tj. o 17,0% wysz ni w 2010 r. W 2011 r. w województwie podlaskim 

cena skupu drobiu rzenego osigna poziom 4,02 z za kg (w kraju – 4,08 z) i bya 

o 17,8% wysza w porównaniu z zanotowan w poprzednim roku. Z kolei ceny mleka byy 

bardziej atrakcyjne ni rednia krajowa – 1 l mleka w omawianym roku w regionie pacono 

1,29 z (w kraju – rednio 1,21 z), tj. o 11,3% wicej ni przed rokiem i o 28,5% wicej ni 

sze lat wczeniej. 

2.3.3. Dostpno i stopie wykorzystania funduszy pomocowych 

Integracja polskiego rolnictwa z unijnym oznaczaa skierowanie znaczcych funduszy 

nie tylko do samego rolnictwa, ale te na obszary wiejskie, m.in. poprzez fundusze strukturalne. 

Oznacza to, i po raz pierwszy od wielu lat polityka rozwoju wsi nie jest realizowana jedynie 

poprzez wspieranie rolnictwa, ale poprzez wiele dziaa z zakresu polityki edukacyjnej, 

przedsibiorczoci, infrastrukturalnej, ochrony rodowiska. Polska wie szybko si bogaci 

za spraw rodków unijnych otrzymywanych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. 

67 http://praca.wp.pl/title,Dochod-polskich-rolnikow-nie-przestaje rosnac,wid,13761037,wiadomosc.html?ticaid=1f3cc [Data wejcia 

10-09-2012]. 

68 Rynek Rolny, 2012, lipiec/sierpie, s. 3. 

33




Z chwil wstpienia Polski do UE nasz kraj zosta objty polityk spójnoci (fundusze 

strukturalne) oraz Wspóln Polityk Roln, co wizao si z przyznaniem i napywem znacznej 

iloci rodków (blisko 13 mld EUR w latach 2004-2006) oraz 67 mld EUR na lata 

2007-2013 i sprawio, e Polska stana przed historyczn szans dynamicznego rozwoju spo- 

eczno-gospodarczego. Z powyszej sumy gospodarstwa rolne oraz obszary wiejskie otrzyma- 

y niemal poow wszystkich rodków, stanowic tym samym najistotniejszy element transferu 

rodków unijnych do Polski. Okazao si to szczególnie wane w pierwszych latach czonkostwa, 

gdy rozpoczto wykorzystywanie rodków pochodzcych z nastpujcych programów 

pomocowych dla wsi i rolnictwa: 

Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywno- 

ciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”, 

Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006, 

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR). 

Obecnie, w wymiarze finansowym (i nie tylko) polski PROW 2007-2013 jest najwikszym 

i najbardziej kompleksowym z wdraanych po przystpieniu do UE programem pomocowym 

dla sektora rolno-spoywczego. W porównaniu do PROW 2004-2006 (którego budet 

wynosi 3592,4 mln EUR) warto PROW 2007-2013 jest blisko piciokrotnie wiksza 69 . 

W obecnym okresie programowania unijnego kluczowym instrumentem wsparcia obszarów 

wiejskich jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, który czy do- 

wiadczenia lat 2004-2006 zwizane z realizacj wskazywanych wyej PROW na lata 

2004-2006 oraz SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz Rozwój 

Obszarów Wiejskich 2004-2006” jednoczenie je zastpujc. PROW 2007-2013 uzupeniaj 

niektóre dziaania z PO KL oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych dla poszczególnych 

województw 70 . 

Wsparcie pomocowe dostpne w ramach funduszy europejskich jest obecnie najwaniejszym, 

a czsto równie niezbdnym ródem wspófinansowania wikszoci projektów 

i przedsiwzi podejmowanych przez wadze samorzdowe, sektor prywatny oraz instytucje 

tzw. sektora pozarzdowego na obszarach wiejskich w Polsce. Przejcie ze „starej” perspektywy 

budetowej UE do nowego okresu programowania 2007-2013 wizao si ze zmian 

wielu elementów systemu unijnego wsparcia, w szczególnoci w zakresie gównych celów 

polityki regionalnej UE, jak i jej instrumentarium w postaci gównych funduszy pomocowych. 

Polityka spójnoci spoeczno-gospodarczej wraz z istniejcymi w jej ramach funduszami 

jest podstawowym instrumentem w deniu do osignicia spójnoci w ramach caej 

Unii Europejskiej – wyraanej najczciej stopniem zrónicowania w poziomie PKB per capita, 

bezrobocia oraz szeroko rozumianej jakoci ycia. 

Kwoty przyznane Polsce przez UE na rozwój rolnictwa, wsi oraz rynków rolnych w postaci 

funduszy unijnych oraz rodki wyoone na prefinansowanie zada WPRiR (czyli rodki 

z UE razem) systematycznie wzrastay w latach 2004-2011. Jednoczenie fundusze te stanowiy 

istotn cz wszystkich planowanych dla Polski rodków z Unii Europejskiej. W 2012 

roku rodki, które maj by przekazane Polsce z UE razem dla sektora rolnego, s planowane 

na poziomie 21265,4 mln z i bd stanowi 28,4% ogóu rodków pyncych z unijnego bu- 

69 Ocena redniookresowa Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Raport kocowy, TOM I na zlecenie 

MRiRW, Warszawa 2010, s. 54. 

70 Wybrane aspekty wykorzystania funduszy unijnych na obszarach wiejskich woj. kujawsko-pomorskiego w latach 2004-2010, s. 5 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://ksow.pl/...ekspertyzy/wykorzystanieFundUE-woj.kuj-pomorskie [Data wejcia 09-09-2012]. 

34




 

detu (74883,6 mln z). Warto zauway, i odsetek ten wykazuje od kilku lat tendencj 

spadkow. W 2011 roku byo to 31,9%, w 2010 roku – 35,9%, w 2009 roku – 48,49%, 

w 2008 roku – 41,49%. Rolnictwo i wie w Polsce bd take w 2012 roku beneficjentem 

netto procesu integracji Polski z UE, ale bdzie to w stopniu istotnie niszym ni 

w 2011 roku, a take niszym ni rednia dla lat 2006-2012, która wynosi 1,34 z na 1 z 

skadki do unijnego budetu. Z caym wic przekonaniem mona powiedzie, i sektor rolny 

i wie w Polsce, a take ryboówstwo s nadal, w 2012 roku, beneficjentem netto procesu 

integracji Polski z UE. 2012 rok jest kontynuacj tendencji spadkowej zaznaczajcej si 

w latach 2009-2010 i pod wzgldem korzyci wiadczonych przez UE na rzecz sektora rolnego 

i ryboówstwa zbliy si do 2009 roku 71 . 

Szczegóowo analizujc wtek instrumentarium wsparcia rozwoju obszarów wiejskich 

w najbliszych latach mona stwierdzi, e znalaz si on na styku trzech duych polityk 

i trzech duych programów pomocowych obejmujcych perspektyw do 2015 r., tj.: 

Regionalnych Programów Operacyjnych, koncentrujcych si gównie na wikszych 

projektach inwestycyjnych w infrastrukturze technicznej i spoecznej, 

Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, nastawionego na popraw konkurencyjnoci 

rolnictwa, ochron rodowiska i popraw jakoci ycia, oraz 

Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, ukierunkowanego gównie na rozwój zasobów 

ludzkich. 

Zalenoci pomidzy najwaniejszymi programami wspierajcymi obszary wiejskie 

przedstawiono na schemacie 1. 

Z publikacji Polska Wie 2012. Raport o stanie wsi przygotowanej przez Fundacj na 

Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa wynika, e poow rolniczych dochodów stanowi róne 

rodzaje unijnych dotacji. Od 2004 r. do 2010 r. dochód w rolnictwie wzrós dwukrotnie 

w porównaniu z okresem przed akcesj 72 . Najwikszy wzrost dochodów mia miejsce w 2004 

r., gdy warto ta wzrosa o ok. 80% w porównaniu z rokiem 2003. Jest to zjawisko bardzo 

podane, ze wzgldu na du liczb rolników w Polsce. W naszym kraju jest ich procentowo 

ponad 4 razy wicej ni w Unii Europejskiej 73 . 

71 Ibidem, s. 6. 


73 Poprawa sytuacji polskich rolników, s. 1 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.portfel.pl/pdf/art4324 [Data wej- 

cia 08-09-2012]. 

35




Schemat 1. Zalenoci pomidzy rónymi formami wsparcia obszarów wiejskich 

Schemat powiza pomidzy EFS, EFRR oraz EFRROW 

Europejski Fundusz 

Spoeczny 

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju 

Obszarów Wiejskich (2007-2013) 

Europejski Fundusz 

Rozwoju 

Regionalnego 

Poprawa 

Konkurencyjnoci 

Poprawa 

stanu 

rodowiska 

i krajobrazu 

Poprawa jakoci 

ycia 

i dywersyfikacja 

ekonomiczna OW 

Zatrudnienie 

Kapita 

ludzki, 

szkolenia 

Inwestycje 

rodowisko 

ONW 

Zalesienia 

Rónicowanie 

gospodarki 

Infrastruktura 

Podstawowe 

usugi 

Powizania 

miasto/wie 

Podejcie LEADER 

OBSZARY 

WIEJSKIE 

ródo: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013), materiay informacyjne 

Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2008. 

Unijne pienidze rozdzielane s gównie przez Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji 

Rolnictwa, która wypacia rolnikom i przedsibiorcom rolnym od 2004 r. do koca maja 

2012 r. ponad 139 mld z, z tego 76,8 mld z stanowi dopaty bezporednie, a ok. 62,5 mld z 

– rodki z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 wspierajce rozwój 

rolnictwa i obszarów wiejskich. Dziki tym inwestycjom na obszarach wiejskich, zajmujcych 

93% terytorium kraju, gdzie yje prawie 40% ludnoci Polski, utworzono ok. 34 tys. 

miejsc pracy 74 . Jednake budet PROW przyznany rolnictwu podlaskiemu na lata 2007-2013 

lokuje je dopiero na 13 miejscu pod wzgldem wielkoci rodków (tabela 6). 

74 Raport: dziki pomocy UE polska wie si bogaci, s. 1 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://biznes.onet.pl/raportdzieki-pomocy-ue-polska-wies-sie-bogaci,49684,5176558,news-detal 

[Data wejcia 08-09-2012]. 

36




Tabela 6. Budet – PROW na lata 2007-2013 (w z) 

Województwo 

Podstawowe usugi dla gospodarki i ludnoci wiejskiej 

Budet UE w EURO 1 103 580 240 

Dolnolskie 67 736 205 

Kujawsko-pomorskie 63 007 404 

Lubelskie 90 535 835 

Lubuskie 39 110 192 

ódzkie 70 384 257 

Maopolskie 85 736 179 

Mazowieckie 133 811 663 

Opolskie 34 794 859 

Podkarpackie 75 344 969 

Podlaskie 53 943 314 

Pomorskie 56 737 179 

lskie 58 788 089 

witokrzyskie 47 384 013 

Warmisko-mazurskie 60 078 116 

Wielkopolskie 107 616 350 

ródo: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, dokument informacyjny przygotowany przez 

Urzd Marszakowski Województwa Podlaskiego, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Biaystok 2007. 

W latach 2002-2011 (do 31 maja 2011) ARiMR wypacia podlaskim rolnikom 

8,38 mld z wspófinansowane z Unii Europejskiej. W cigu 10 lat jego funkcjonowania, podlaskim 

rolnikom, przedsibiorcom i samorzdom, na rozwój infrastruktury zostaa przyznana 

pomoc w cznej wysokoci 1 259 958 592,20 z, z tego najwicej na Program Rozwoju 

Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (tabela 7). 

Tabela 7. rodki wspófinansowane z UE przyznane na rozwój infrastruktury w rolnictwie 

w woj. podlaskim 

Lp. Program wspófinansowany z UE Warto przyznanych rodków w woj. podlaskim [PLN] 

1 PO SAPARD 221 484 657,70 

2 SPO ROLNY 2004-2006 390 713 904,78 

3 SPO RYBY 2004-2006 8 012 609,00 

4 PROW 2007-2013 631 701 159,72 

5 PO RYBY 2007-2013 8 046 261,00 

ródo: http://www.arimr.gov.pl/struktura-organizacyjna/oddzialy-regionalne-i-biura-powiatowe/podlaski-or10.html 

[Data wejcia 08-09-2012]. 

37




rodki w ramach PROW 2007-2013 w ramach dziaa „Inwestycje w gospodarstwach 

rolnych” oraz „Modernizacja gospodarstw rolnych” wspieray gównie mechanizacj gospodarstw 

rolnych, budow lub modernizacj gospodarstw rolnych dostosowujce je do standardów 

higieny produkcji czy ochrony rodowiska. Przecitny poziom dofinansowania jednego 

projektu w ramach dziaania „Inwestycje w gospodarstwach rolnych” wyniós w woj. podlaskim 

102,03 tys. z (w Polsce 85,67 tys. z). Z kolei w ramach dziaania „Modernizacja gospodarstw 

rolnych” przecitny poziom dofinansowania jednego projektu w województwie 

wyniós 146,35 tys. z (w Polsce – 102,99 tys. z). W ramach dziaania „Uatwianie startu 

modym rolnikom” w woj. podlaskim przyjto 3286 wniosków na sum 190 mln 300 tys. z. 

Ostatecznie zrealizowano patnoci na sum 134 mln 500 tys. z. Przyczynio si to do wcze- 

niejszego przejmowania gospodarstw przez modych rolników posiadajcych kwalifikacje 

rolnicze 75 . 

2.3.4. Fundusze unijne a rozwój rolnictwa 

Wstpienie Polski do UE w olbrzymim stopniu umocnio polityk rozwoju obszarów 

wiejskich. Sektor rolnictwa zosta wczony w obszar oddziaywania rónorodnych instrumentów 

i programów pomocowych, co umoliwio realizacj wielu inwestycji na obszarach 

wiejskich. Rozwój tych obszarów w Polsce uzyska wsparcie jeszcze w trakcie przygotowania 

czonkowstwa naszego kraju do UE, kiedy realizowany by program SAPARD, czy kiedy 

Polska korzystaa ze specjalnego programu PHARE. Po wstpieniu do UE efekty dziaa 

rodków unijnych mona byo osiga poprzez Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja 

i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” 

(SPO Rolnictwo) oraz w biecej perspektywie finansowej (lata 2007-2013) Programu Rozwoju 

Obszarów Wiejskich. 

Jak wskazuj raporty z bada, polska wie bogaci si szybko za spraw wielkoci rodków 

(unijnych i krajowych), które wpyny do rolnictwa i na obszary wiejskie po wstpieniu 

naszego kraju do Unii Europejskiej. Po 2004 roku dochód w rolnictwie zwikszy si dwukrotnie 

w porównaniu z okresem sprzed unijnej akcesji. Poow dochodów rolników stanowi 

obecnie rónego rodzaju dotacje unijne. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 

wypacia swoim beneficjentom od 2004 roku do koca maja 2012 roku ponad 139 miliardów 

zotych. Z tej kwoty 76,8 miliarda z to dopaty bezporednie, które maj m.in. rekompensowa 

rolnikom wzrost kosztów rodków produkcji, a pozostae blisko 62,5 miliarda zotych 

to pienidze otrzymywane w ramach unijnych programów wspierajcych rozwój rolnictwa 

i obszarów wiejskich – ostatnim z nich jest PROW 2007-2013 z budetem ponad 70 miliardów 

zotych. Unijne pienidze pozwoliy m.in. na zakup okoo 40 tys. cigników, blisko 

460 tys. tysicy nowoczesnych i wydajnych maszyn i urzdze rolniczych, wybudowanie lub 

modernizacj 5 tys. budynków sucych do produkcji rolniczej – chlewni, obór, kurników 

czy te inwestycje w blisko 3 tysicach zakadów przetwórczych. Efektem takiej pomocy jest 

take powstanie na obszarach wiejskich okoo 34 tysicy nowych miejsc pracy 76 . 

Wedug Eurostat – w Polsce najwicej jest modych rolników sporód wszystkich 

pastw UE. Jest to zasuga midzy innymi unijnego wsparcia finansowego przeznaczonego 

75 Analiza kierunków rozwoju i aktualna sytuacja w rolnictwie woj. podlaskiego, Podlaski Orodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie, 

Szepietowo 2011, s. 22. 

76 http://funduszeue.info/blog/2012/07/08/ [Data wejcia 09-09-2012]. 

38




dla modych ludzi, którzy zdecydowali si zosta rolnikami i mog skorzysta z premii wypacanych 

w ramach dziaania „Uatwianie startu modym rolnikom”. Pomoc taka oferowana 

bya ju w latach 2004-2006, a take dostpna bya w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich 

na lata 2007-2013. To wsparcie polega na przekazaniu bezzwrotnej premii finansowej, 

któr mody rolnik przeznacza na inwestycje w swoim gospodarstwie. Dodatkowy pozytywny 

efekt przynioso poczenie pomocy dla modych rolników ze wsparciem dla rolników 

w wieku przedemerytalnym, którzy w zamian za tzw. rent strukturaln przekazali swoje gospodarstwo 

modszym nastpcom. W sumie dziki wsparciu przyznanemu przez ARiMR powstao 

w ostatnich latach blisko 37 tys. nowych gospodarstw prowadzonych przez modych, 

dobrze wyksztaconych i przygotowanych do zawodu rolników. Ten stan powinien si utrzyma, 

gdy wedug raportu „Polska wie 2012 poowa modych ludzi mieszkajcych na wsi, 

a nawet 13% mieszkajcych w miastach, deklaruje ch zamieszkania na wsi, co jest efektem 

m.in. tego, e na tych terenach nastpi gwatowny rozwój cywilizacyjny 77 . 

Cytowane powyej badania Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa pokazuj, 

e ponad 50% mieszkaców wsi ma dostp do Internetu, powszechne stay si wodocigi, 

gazocigi, oczyszczalnie cieków, poprawi si stan szkolnictwa i dróg. To sprawia, e polska 

wie staje si atrakcyjnym miejscem do ycia i coraz chtniej osiedlaj si na niej ludzie 

przenoszcy si z miast. Potwierdzaj to wyniki opublikowane w tym raporcie – okoo 60% 

mieszkaców obszarów wiejskich nie ma ju adnego zwizku z rolnictwem i polska wie 

staje si coraz mniej rolnicza, a liczba mieszkaców wsi nieustannie wzrasta. Utrzymanie 

w tak dobrym stanie rodowiska naturalnego nie byoby pewnie moliwe, gdyby nie obowizek 

dbania o nie wynikajcy z przepisów prawa oraz bez pomocy finansowej dla rolników 

prowadzcych dziaalno na terenach górskich i innych trudnych do gospodarowania (ONW) 

z której korzysta 700 tys. gospodarstw, czyli poowa z istniejcych w Polsce. Ponadto pienidze 

wypacane przez Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w ramach PROW 

2007-2013, pozwalaj m.in. na prowadzenie dziaalnoci rolniczej, przy zachowaniu podwyszonych 

standardów ochrony rodowiska naturalnego, na powierzchni okoo 2,3 mln hektarów, 

a dziki wsparciu finansowemu ARiMR w ostatnich latach powierzchnia lasów w naszym 

kraju zwikszya si o 63,5 tysica hektarów 78 . 

2.3.5. Wspópraca sektora rolnictwa z nauk 

Niezwykle wane dla przyszoci i rozwoju gospodarczego oraz spoecznego, za które 

odpowiada Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jest zagadnienie odpowiedniej koordynacji 

dziaalnoci caego zaplecza naukowo-badawczego pracujcego w obszarze nauk rolniczych 

i pokrewnych. Dobrze realizowana koordynacja zapewni powinna lepsze wykorzystanie potencjau 

intelektualnego, realizacj kompleksowych i uytecznych bada naukowych i bardziej 

racjonalne zagospodarowanie dostpnych rodków z budetu pastwa przeznaczanych 

na nauk. W Polsce badaniami naukowymi na rzecz rolnictwa i rynków rolnych, ryboówstwa 

i rozwoju wsi zajmuj si 79 : 

77 Polska wie 2012. Raport o stanie wsi, op. cit. 

78 http://www.arimr.gov.pl/aktualnosci/artykuly/polska-wies-jest-coraz-bogatsza-i-korzystnie-sie-zmienia-w-duzym-stopniu-dziekipieniadzom 

-wyp.html [Data wejcia 09-09-2012]. 

79 Rolnictwo i gospodarka ywnociowa w Polsce, praca zb. pod red. T. Jaboskiej-Urbaniak, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju 

Wsi, Warszawa 2010, s. 73. 

39




jednostki badawczo-rozwojowe (jbr) w liczbie 13, nad którymi nadzór sprawuje 

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w tym sze z nich posiada prestiowy status 

Pastwowego Instytutu Badawczego. Nale do nich: 

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – PIB w Warszawie, 

Instytut Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa – PIB w Puawach, 

Pastwowy Instytut Weterynaryjny – PIB w Puawach, 

Instytut Zootechniki – PIB w Balicach k/Krakowa, 

Instytut Ochrony Rolin – PIB w Poznaniu, 

Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Rolin – PIB w Radzikowie, 

szkoy wysze (z 47 wydziaami) nadzorowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa 

Wyszego, 

placówki naukowe w liczbie 9 podlege Polskiej Akademii Nauk. 

W jednostkach badawczo-rozwojowych nadzorowanych przez Ministra Rolnictwa 

i Rozwoju Wsi aktualnie realizowanych jest 8 programów wieloletnich, sucych monitorowaniu 

zachodzcych zjawisk przeksztace w sektorze rolno-spoywczym i na obszarach 

wiejskich oraz okrelaniu standardów jakociowych niezbdnych przy wyznaczaniu kryteriów 

produkcji bezpiecznej dla konsumenta w rolnictwie i przetwórstwie spoywczym. 

Publiczne szkoy rolnicze prowadzone s przez jednostki samorzdu terytorialnego 

(gównie szczebla powiatowego), a take przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Resortowi 

Rolnictwa podlega 45 Zespoów Szkó Centrów Ksztacenia Rolniczego, w których ksztaci 

si ok. 14 tys. uczniów i pracuje ok. 1400 nauczycieli 80 . Na terenie woj. podlaskiego funkcjonuje 

5 szkó ponadgimnazjalnych ksztaccych w zawodach, dla których ministrem waciwym 

jest minister do spraw: rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych i ryboówstwa 81 . 

W omawianym województwie funkcjonuj tylko dwie wysze szkoy ksztacce na kierunku 

rolnictwo, w tym gówn stanowi Wysza Szkoa Agrobiznesu w omy. Jest ona niepastwow 

szko wysz dziaajc na podstawie ustawy z dnia 12.09.1990 o szkolnictwie wyszym, 

nad któr nadzór sprawuje Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego. W 2011 r. ksztacia 

ona 1663 studentów 82 . 

Wan kwesti dla poprawy funkcjonowania polskiego rolnictwa jest wdraanie innowacji, 

zarówno produktowych, jak i technologicznych. Na obecn chwil, brak jest kompleksowych 

opracowa i szczegóowych danych statystycznych dotyczcych innowacji wdraanych 

w sektorze rolnym. Te istniejce skupiaj si na przemyle spoywczym. 

Zgodnie z ujciem OECD, za innowacj rolnicz uzna mona wytwór lub zabieg technologiczny 

zastosowany w produkcji rolnej w nowy sposób, którego wykorzystanie w acuchu 

ywnociowym zakoczone zostao sukcesem rynkowym 83 . Wspóczesna gospodarka 

rynkowa wymusza stosowanie innowacji na obszarach wiejskich. Wdroenie konkretnych 

procesów innowacyjnych wymaga znajomoci pewnych zagadnie z rónych dziedzin wiedzy 

(np. marketingu, zarzdzania, organizacji), której niestety brak wikszej czci rolników. 

W pozyskiwaniu wiedzy naley bra pod uwag midzy innymi bogaty dorobek jednostek 

badawczo-rozwojowych, uczelni itp. Jednoczenie, wanymi ródami wiedzy dla rolników 

80 http://mrirw.gov.pl [Data wejcia 05-09-2012]. 

81 Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zwodów szkolnictwa 

zawodowego (Dz. U. Nr 124 poz. 860 z pón. zm.). 

82 Bank Danych Lokalnych, GUS, Warszawa 2012. 

83 Kierunki rozwoju polskiego rolnictwa …, op. cit., s. 39. 

40




mog by równie nowoczesne rozwizania, generujce okrelone inspiracje, np. idee, pomysy, 

koncepcje, przyspieszajce rozwój obszarów wiejskich 84 . 

2.3.6. Kierunki rozwoju rolnictwa 

W zwizku z rosnc wród konsumentów wiadomoci zdrowotno-ywieniow coraz 

wikszego znaczenia nabiera bezpieczestwo ywnoci, a coraz bardziej poszukiwane i cenione 

zaczynaj by produkty o wysokich walorach biologicznych (prozdrowotnych). Jako 

artykuów spoywczych, szczególnie biologiczna, zaley w duej mierze od czynników rodowiskowo-uprawowych. 

Pod wzgldem efektywnoci produkcji polskim surowcom rolniczym 

trudno jest rywalizowa z produktami intensywnego rolnictwa krajów Europy Zachodniej. 

Swoj szans rozwoju konkurencyjnoci polskie rolnictwo powinno upatrywa natomiast 

w moliwoci produkcji ywnoci o wysokich walorach odywczych. Tereny Polski nale 

do jednych z najmniej skaonych metalami cikimi, a struktura agrarna nie sprzyja rolnictwu 

intensywnemu. W zwizku z tym stosunkowo niskie jest zuycie nawozów mineralnych 

i rodków ochrony rolin, co sprzyja produkcji ywnoci o walorach zdrowotnych zblionych 

do walorów ywnoci produkowanej przez systemy rolnictwa ekologicznego. 

Przy ograniczonych moliwociach wzrostu popytu na ywno szans wydaje si by 

wykorzystanie produktów rolnych na cele nieywnociowe, gównie zwizane z produkcj 

energii i paliw. Dodatkowo wpywaoby to na wzrost absorpcji technologii innowacyjnych 

(w najwikszych gospodarstwach). Kierunek ten wizaoby si z gbszymi zmianami struktury 

produkcji rolinnej, co jednak mogoby mie pewne negatywne skutki dla rodowiska. 

Ksztatowanie si grupy gospodarstw ywotnych ekonomicznie jest bez wtpienia szans dla 

budowy konkurencyjnego na arenie midzynarodowej sektora rolnictwa polskiego. 

Szans na prowadzenie dziaalnoci pozarolniczej na terenach wiejskich oraz wzrost 

dostpnoci usug jest wzrost zainteresowania obszarami wiejskimi jako miejscem zamieszkania. 

Bdzie on pogbiany wraz z popraw szeroko rozumianej infrastruktury na obszarach 

wiejskich. Wzrost dostpnoci komunikacyjnej, poprawa warunków ycia powinny powodowa, 

e zainteresowanie zamieszkaniem na wsi powinno wzrasta. 85 

2.3.7. Jako ycia na obszarach wiejskich 

Polska wie jest stosunkowo moda w porównaniu do innych unijnych krajów, chocia 

i tu zauwaalne s oznaki starzenia si wsi. Mimo to, w Polsce jest najwicej modych rolników 

sporód wszystkich pastw UE. To, e modzi ludzie pozostaj na wsi jest wynikiem 

m.in. sprzyjajcej polityki rolnej. Modzi rolnicy (do 40 lat) mog ubiega si o dotacje, 

na inwestycje w swoim gospodarstwie 86 . Dzisiaj ponad poowa mieszkaców wsi ma dostp 

do Internetu, a dodatkowo poczenia komunikacyjne z miastami s na coraz wyszym poziomie. 

Dlatego te polska wie staje si atrakcyjnym miejscem do ycia i coraz chtniej 

osiedlaj si na niej ludzie z miasta. Potwierdzaj to ostatnie dane. Obecnie okoo 60% 

mieszkaców polskiej wsi nie ma ju adnego zwizku z rolnictwem. Nie byoby take tak 

wielu chtnych do pozostania na wsi, gdyby na tych terenach nie nastpi gwatowny rozwój 

cywilizacyjny. Wielu ludzi mieszkajcych w miastach, wybiera wie na swoje miejsce 

84 G. Wójcik, Znaczenie i uwarunkowania innowacyjnoci obszarów wiejskich w Polsce, „Wiadomoci Zootechniczne” 2011, nr 1, 

s. 161-168. 

85 Kierunki rozwoju polskiego rolnictwa, op. cit., s. 39. 

86 Raport: dziki pomocy UE polska wie si bogaci, op. cit., s. 1. 

41




do ycia, bo take widzi, e oprócz wieego powietrza bdzie mogo korzysta z dobrze 

przygotowanej infrastruktury i nie pogorszy sobie dostpu do „dóbr cywilizacji” 87 . 

Czynnikiem warunkujcym bezporednio jako ycia na obszarach wiejskich jest infrastruktura 

techniczna. Wpywa ona równie na postrzeganie obszarów wiejskich jako 

potencjalnej lokalizacji dla inwestycji. W zakresie poziomu infrastruktury wystpuj znaczne 

rónice midzy obszarami wiejskimi i miejskimi. W latach 2003-2008 o 13,7% wzrosa liczba 

przycze wodocigowych prowadzcych do budynków mieszkalnych na wsi, o 73,5% 

wzrosa liczba przycze kanalizacyjnych i o 8,4% podcze gazowych. Mimo pozytywnych 

zmian w dostpie do infrastruktury po wejciu Polski do UE i mimo „zblienia wsi 

do miasta”, cigle istniej znaczne rónice w tym zakresie midzy miastem i wsi. wiadczy 

o tym m.in. zuycie wody z wodocigu i gazu z sieci na mieszkaca. W roku 2008 zuycie 

wody na wsi wynosio 25,1 m 3 za w miastach – 36,1 m 3 rocznie. Zuycie gazu w tym samym 

roku z sieci ksztatowao si na poziomie odpowiednio: 48,0 i 132,2 m 3 . W roku 2008 na terenach 

wiejskich byo 88,9% mieszka wyposaonych w wodocig (w miecie – 98,5%) oraz 

18,4% w gaz z sieci (w miecie – 73,6%). O potrzebach w zakresie gospodarki komunalnej 

wiadczy równie to, e w roku 2008 tylko 25,7% ludnoci wiejskiej korzystao z oczyszczalni 

cieków, 22,6% – z sieci kanalizacyjnej i 18,8% – z sieci gazowej. 88 

Na obszarach wiejskich wystpuj znaczne rozbienoci regionalne w zakresie infrastruktury 

technicznej, przy czym najniszy poziom rozwoju odnotowuje si w województwach 

pónocno-wschodnich. W dokumentach strategicznych tj. Strategia Rozwoju Kraju 

na lata 2007-2015, czy te Strategia Rozwoju Spoeczno-Gospodarczego Polski Wschodniej 

do roku 2020 jednym z priorytetów jest m.in. rozwój i wsparcie dla obszarów wiejskich, 

szczególnie w tych regionach, gdzie udzia zatrudnionych w rolnictwie jest wikszy ni na 

innych obszarach. Przedstawione priorytety bd realizowane poprzez dziaania regulacyjne, 

decyzyjne i wdroeniowe wadz pastwowych i administracji publicznej, jak i innych podmiotów 

ycia spoeczno-gospodarczego. 

Dokumenty krajowe o szczególnej randze, okrelajce zaoenia dla wsparcia rozwoju 

obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich 

to Krajowy Plan Strategiczny (KPS) – dokument strategiczny, którego zaoenia i cele 

wdraane s na poziomie kadego kraju czonkowskiego, poprzez programy rozwoju obszarów 

wiejskich oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 

2007-2013) – dokument programowy. 

W ramach osi 3 wskazano priorytetowe dziaania dla poprawy jakoci ycia mieszkaców 

terenów wiejskich, do których zalicza si: 

1. Rónicowanie w kierunku dziaalnoci nierolniczej. 

2. Podstawowe usugi dla gospodarki i ludnoci wiejskiej. 

3. Odnowa i rozwój wsi. 

4. Tworzenie i rozwój mikroprzedsibiorstw. 

Pierwsza grupa dziaa dotyczy rónicowania dziaalnoci gospodarczej. W Polsce te 

dziaania stanowi ogromn szans dla mieszkaców obszarów wiejskich, przede wszystkim 

ze wzgldu na due zasoby ludzkie i wysoki poziom bezrobocia. Do najwaniejszych zada 

naley zwikszanie wartoci dodanej do produktów, np. poprzez konfekcjonowanie, stymu- 

87 S. Pieniek, Wspólna Polityka Rolna a polska wie, s. 9 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.zielonysztandar.com/ 

wp-content/uploads/2012/08/ZEZST_36_09.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

88 Ocena redniookresowa Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, op. cit., s. 81. 

42




lowanie rynku produktów lokalnych i regionalnych, turystyki, handlu, doradztwa, usug. Drug 

grup stanowi instrumenty majce na celu popraw jakoci ycia, poprzez inwestowanie 

w nowoczesn infrastruktur techniczn, energetyczn, telekomunikacyjn. Kolejne priorytety 

dotycz odnowy wsi, poprawy stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. W peni 

uwzgldniaj one wane funkcje spoeczne i kulturalne, co z pewnoci przyczyni si do polepszenia 

jakoci ycia i moe stanowi dodatkowy czynnik, ksztatujcy przemiany strukturalne 

i przeciwdziaajcy depopulacji, a wrcz tworzcy silniejsze poczucie identyfikacji 

mieszkaców z obszarów wiejskich z ich regionem wraz z jego tradycjami i wartociami. 

Ostatnia grupa dziaa zmierza do wyzwolenia inicjatyw przedsibiorczych wród mieszkaców 

terenów wiejskich. 

Barier w poprawie jakoci ycia na obszarach wiejskich w woj. podlaskim stanowi 

niewystarczajca liczba elementów infrastruktury technicznej. Szczególne utrudnienia w tym 

zakresie wystpuj w najmniejszych miejscowociach. Poprawa podstawowych usug 

na obszarach wiejskich, obejmujcych elementy infrastruktury technicznej, warunkuje rozwój 

spoeczno-gospodarczy, a co za tym idzie przyczyni si do poprawy warunków ycia. 

2.3.8. Kierunki rozwoju dziaalnoci pozarolniczej 

Wyzwania stawiane rolnictwu europejskiemu wpisuj si w odnowion Strategi 

Lizbosk, która obok wzrostu konkurencyjnoci gospodarki europejskiej podkrela potrzeb 

zrównowaenia wzrostu gospodarczego 89 . W strategii tej, zdominowanej dotychczas przez 

polityk gospodarcz skupiajc si na wyrównywaniu szans rozwojowych unijnych regionów 

wskazano na konieczno intensyfikacji dziaa zorientowanych na budowanie siy konkurencyjnej 

regionów. Wzrostowi siy konkurencyjnej regionów w tym wypadku suy by 

miao rozwijanie gospodarki w oparciu o najnowsze zdobycze nauki w tym technologie informacyjno-komunikacyjne. 

Tak ukierunkowany rozwój oznacza, e wzrost gospodarczy rolnictwa 

i obszarów wiejskich bdzie w coraz wikszym stopniu uzaleniony od moliwoci 

wykorzystania zasobów wsi poza tradycyjn produkcj ywnoci. 

Najwaniejsze elementy przyszej strategii rozwoju w odniesieniu do rolnictwa to 90 : 

Rozwój upraw energetycznych, czyli tzw. produkcja biomasy, pozwalajca na rolnicze 

wykorzystanie powierzchni produkcyjnej na cele nieywnociowe. Tylko 

produkcja energii odnawialnej z terenów rolnych daje szans na wypenienie przez 

Polsk norm unijnych i przyjtych zobowiza w zakresie udziau energii odnawialnej 

w caoci zuywanej energii (m. in. protokó z Kioto). Uprawa rolin energetycznych 

moe by take istotnym ródem dochodów rolniczych i motorem napdowym 

firm zajmujcych si przetwórstwem surowców i wykorzystaniem energii 

odnawialnej. Dynamiczny rozwój tej gazi produkcji nieywnociowej, obserwowany 

m. in. we Francji, Niemczech i w Czechach, powinien by bardzo szybko 

wdroony równie i w Polsce. 

Pobudzenie produkcji na terenach rolniczych surowców do przetwórstwa i przemysu, 

takich jak np. len, konopie, wiklina, roliny oleiste. Daoby to moliwo roz- 

89 Strategi Lizbosk przyjto w 2000 roku na okres 10 lat. Celem planu byo uczynienie Europy najbardziej rozwinitym i najbardziej 

konkurencyjnym regionem na wiecie. Weryfikacja realizacji planu, która miaa miejsce w 2004 roku bya jednak pesymistyczna, 

dlatego w roku 2005 odnowiono cele Strategii, przyjto nowe zaoenia. 

90 Reforma Wspólnej Polityki Rolnej i jej konsekwencje dla Polski, s. 4-5 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.wir.org.pl/ 

raporty/reforma_wpr.htm [Data wejcia 10-09-2012]. 

43




 

 

 

 

szerzenia listy uprawianych rolin i powrotu na europejskie rynki tradycyjnych wyrobów, 

które kiedy byy Polsk specjalnoci, takich jak np. tkaniny naturalne, 

meble plecione i inne wyroby wikliniarskie lub wykorzystanie nasion oleistych 

(np. len, gorczyca, niektóre zioa) w przemyle farmaceutycznym i chemicznym. 

Pozwolioby to równie na rozwój na terenach wiejskich rzemiosa, co moe znaczco 

pomóc w tworzeniu nowych miejsc pracy. 

Rozwój produkcji ywnoci ekologicznej, wykorzystujcy rozdrobnion struktur 

polskich gospodarstw, due zasoby niewykorzystanej siy roboczej w gospodarstwach 

chopskich, najwiksze w Europie zasoby nieskaonej (ze wzgldu na niski 

poziom chemizacji polskiego rolnictwa) ziemi rolniczej. Znaczca produkcja ywnoci 

ekologicznej moe by polsk odpowiedzi na wzrost zainteresowania konsumentów 

europejskich spoyciem tej ywnoci. Otwierajca si potna nisza 

rynkowa tzw. "zdrowej ywnoci" moe by wypeniona produkcj z Polski. 

W tym celu konieczny jest cay zespó dziaa organizacyjnych, logistycznych, 

prawnych, edukacyjnych i promocyjnych. Naley wykorzysta take powane do- 

wiadczenia osób ju zajmujcych si rolnictwem ekologicznym oraz zaangaowanie 

organizacji ekologicznych. 

Dziaania majce na celu wykreowanie polskiej specjalnoci tzw. produktów regionalnych 

i lokalnych. Obserwowane w Europie zainteresowanie konsumentów ywnoci 

tradycyjn, wytwarzan wedug tradycyjnych receptur, posiadajc specyficzny, 

niepowtarzalny smak, powinno by zaspokojone przez produkty z rónych 

regionów Polski. Konieczne s dziaania prawne i organizacyjne takie jak: certyfikacja, 

system uznawania i kontroli czyli "polskie AOC", promocja i marketing. 

Wsparcie rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej, pozwalajcych wykorzysta 

naturalne walory rodowiska i krajobrazu wielu regionów Polski dla zaspokojenia 

potrzeb wypoczynkowych i rekreacyjnych spoeczestwa. Takie wykorzystanie zalet 

polskich obszarów wiejskich da szans zdywersyfikowania dochodów w czci 

gospodarstw rolnych i rozwoju infrastruktury turystycznej (szlaki, cieki spacerowe, 

przystanie, "przemys koski", restauracje, pamitkarstwo), która wygeneruje 

take miejsca pracy poza rolnictwem. 

Wypracowanie jasnej strategii wobec GMO (organizmów modyfikowanych genetycznie), 

zakadajcej niedopuszczenie tego typu produktów do uprawy i hodowli 

na terenie Polski. 

Pozarolnicza dziaalno gospodarcza stanowi wany element funkcjonowania maych 

obszarowo (do 5 ha) gospodarstw rolnych, zarówno w Polsce, jak i caej UE. Dowiedziono, 

e rodzaje dziaalnoci podejmowanej przez gospodarstwa unijne i polskie znaczco róni 

si. Najchtniej podejmowan dziaalnoci w UE jest przetwórstwo produktów rolnych, podczas 

gdy w Polsce najwicej gospodarstw wiadczy usugi przy uyciu wasnego zaplecza 

technicznego 91 . Dugofalowy rozwój obszarów wiejskich w Polsce jest moliwy wycznie 

poprzez rónicowanie ich struktury gospodarczej i rozwój wszelkich form przedsibiorczoci 

prowadzcych do tworzenia nowych miejsc pracy. Wspóczenie wielofunkcyjno obszarów 

wiejskich jest gównym postulatem w planach zagospodarowania przestrzennego, strategiach 

91 A. Krakowiak-Bal, Pozarolnicza dziaalno gospodarcza polskich gospodarstw rolniczych na tle gospodarstw z krajów UE, „Infrastruktura 

i Ekologia Terenów Wiejskich” 2009, nr 1, s. 94. 

44




rozwoju, studiach i prognozach rozwojowych dotyczcych wsi. Sporód rónorodnych pozarolniczych 

funkcji gospodarczych na terenach wiejskich w Polsce rozwija si przede wszystkim: 

turystyka, usugi, handel, lenictwo, drobna wytwórczo i mieszkalnictwo 92 . 

2.3.9. Interwencjonizm pastwowy na rynku rolnym 

Polityka interwencyjna pastwa obejmuje róne sposoby oddziaywania na rolnictwo 

i jego otoczenie. W Unii Europejskiej rol tak peni Wspólna Polityka Rolna (WPR), stanowic 

jedn z podstawowych przesanek ksztatujcych warunki rozwoju rolnictwa. 

Do realizacji interwencji majcej na celu stabilizacj krajowego rynku rolno- 

ywnociowego oraz ochron dochodów uzyskiwanych z rolnictwa powoano Agencj Rynku 

Rolnego. ARR realizuje od momentu powstania w 1990 roku interwencyjn polityk pastwa, 

której celem jest stabilizacja rynku rolnego oraz ochrona dochodów producentów rolnych. 

Skala i formy dziaa interwencyjnych w poszczególnych latach byy bardzo zrónicowane. 

Dotyczyy nie tylko zakupów i sprzeday interwencyjnej oraz innych form interwencji, 

ale take aktywnego uczestnictwa ARR w obrotach zagranicznych (np. w imporcie towarów 

rolno-spoywczych) 93 . 

Dziaania interwencyjne ARR w okresie przedakcesyjnym miay zazwyczaj charakter 

rynkowy, ze wspieraniem produkcji, subwencjami. Nie zastpoway jednak rynkowego mechanizmu 

ksztatowania cen, a jedynie go wspomagay i korygoway. Aktywno ARR 

do dzi koncentruje si na rynkach: zbó, mleka i jego przetworów, misa, drobiu i jaj, skrobi 

ziemniaczanej, cukru, które maj podstawowe znaczenie dla dochodów uzyskiwanych z rolnictwa, 

a take na rynkach: miodu, owoców i warzyw, suszu paszowego, lnu i konopi oraz 

wina. 94 Obszar dziaa Agencji w zakresie wsparcia rynku rolno-spoywczego obejmuje ponad 

20 grup towarowych i ponad 50 mechanizmów WPR. Beneficjenci uczestniczcy w mechanizmach 

administrowanych przez ARR uzyskali w okresie od przystpienia do UE do lipca 

2010 r. wsparcie finansowe w wysokoci ponad 8,6 mld z. W latach 2004-2010 interwencyjnie 

zakupiono 2 136,5 tys. ton zbó. W tym samym okresie na rynku mleka dokonano interwencyjnego 

zakupu 6,5 tys. ton masa i 20,5 tys. ton odtuszczonego mleka w proszku. Podstaw 

sprzeday produktów rolnych zgromadzonych w ramach zapasów interwencyjnych 

byy decyzje Komisji Europejskiej. Zgromadzone w Polsce zapasy interwencyjne zbó, masa 

i odtuszczonego mleka w proszku byy sprzedawane na eksport (zboa) lub uzupeniay poda 

na rynku wewntrznym, a take byy przeznaczone do wykorzystania w ramach programu 

„Dostarczanie nadwyek ywnoci najuboszej ludnoci UE” 95 . 

Dziaania Agencji w zakresie przyznawania producentom praw do produkcji w ramach 

przydzielanych limitów (kwot produkcyjnych) oraz monitorowania ich wykorzystania realizowane 

s na rynkach mleka, cukru i skrobi ziemniaczanej. Celem przyznawania limitów produkcji 

jest ograniczenie poday do poziomu zapewniajcego równowag na danym rynku 

bd ograniczenie wsparcia finansowego do takiej iloci produkcji, która odpowiada zapotrzebowaniu 

rynkowemu lub jest uwarunkowana innymi przesankami spoeczno- 

92 E. Paka, Kierunki rozwoju pozarolniczej dziaalnoci na obszarach wiejskich w Polsce, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” 

2010, nr 1, s. 164. 

93 Agencja Rynku Rolnego 1990-2005, ARR, Warszawa 2005, s. 31. 

94 Ibidem, s. 19. 

95 Agencja Rynku Rolnego. 20 lat dziaalnoci, ARR sierpie 2010, s. 11. 

45




ekonomicznymi wystpujcymi w danym regionie UE. W ramach administrowania systemem 

kwot mlecznych ARR podejmuje szereg dziaa polegajcych m.in. na: rejestracji podmiotów 

skupujcych mleko, rejestracji wniosków i wydawaniu decyzji o przyznaniu lub cofniciu 

kwot indywidualnych, obsudze transferów i konwersji kwot indywidualnych, monitoringu 

liczby dostawców hurtowych i bezporednich, kontroli iloci mleka wprowadzonego do obrotu 

w danym roku kwotowym, monitoringu zawartoci tuszczu w skupionym mleku oraz podziale 

krajowej rezerwy kwoty krajowej 96 . 

2.4. Czynniki technologiczne 

2.4.1. Tempo zmian technologicznych w produkcji rolnej 

Na potrzeby niniejszej analizy postp technologiczny naley rozumie jako proces 

zmian rozwojowych techniki wyraajcy si wprowadzaniem do procesu produkcji nowych, 

udoskonalonych maszyn, urzdze, narzdzi oraz technologii, a take przez lepsze wykorzystanie 

istniejcych zasobów 97 . 

Postp technologiczny przyczyni si do zastosowania nowatorskich rozwiza równie 

w maszynach i urzdzeniach rolniczych. Wspóczenie rolnictwo przeywa istne oywienie. 

W zwizku z dynamicznie rozwijajcym si rynkiem, postpem nauki i techniki, co raz wicej 

rolników inwestuje w nowoczesne maszyny, które nie tylko uatwiaj, ale take zdecydowanie 

przyspieszaj ich prac. Wprowadzenie do produkcji rolniczej ulepszonych technologii 

pozwala bowiem osiga wymierne korzyci. Rolnictwo podobnie jak inne sektory gospodarki 

moe by kompleksowo zarzdzane przez systemy informatyczne. Ta stosunkowo nowa 

metoda prowadzenia gospodarstwa znajduje zainteresowanie wród coraz wikszej liczby 

rolników. Jednak technologie informatyczne w maszynach i urzdzeniach rolniczych wykorzystywane 

s przede wszystkim w rolnictwie precyzyjnym. 98 

Zauwaaln tendencj w polskim rolnictwie jest stosowanie coraz doskonalszych i wydajniejszych 

rodków pracy, zapewniajcych wysok jako uzyskiwanych produktów, precyzj 

wykonywanych operacji, a take umoliwiajcych zmniejszenie wysiku fizycznego 

personelu, przy jednoczesnym zachowaniu wymogów poszanowania rodowiska przyrodniczego. 

Wraz z wejciem Polski do struktur Unii Europejskiej pojawiy si liczne programy 

dofinansowania sprztu rolniczego. Uzyskanie bezporednich dopat jest zazwyczaj uwarunkowane 

utrzymaniem ziemi w kulturze rolniczej. Dziaania tego typu maj na celu wspieranie 

modernizacji gospodarstw, a dziki temu zwikszanie ich efektywnoci poprzez jak najlepsze 

wykorzystanie czynników produkcji. Zatem wzrasta zarówno zadowolenie rolników, których 

koszty pracy malej w zwizku z wprowadzaniem do gospodarstw nowych maszyn, a z drugiej 

strony take firm produkujcych, czy dystrybuujcych sprzt rolniczy ze wzgldu na poszerzanie 

rynku zbytu. 99 Moliwo uzyskania rodków z funduszy strukturalnych na rozwój 

gospodarstw znaczco przyczynia si do poprawy racjonalizacji polskiej gospodarki rolnej, 

która jest obecnie w trakcie dostosowywania si do wymogów i warunków funkcjonowania 

na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej. Kluczowe znaczenie ma zatem nie tylko moderniza- 

96 Ibidem. 

97 Por. M. Woniak, Wzrost gospodarczy: podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2008, s. 119. 

98 http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/rprecyzyjne.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

99 http://rolnictwo.polskagielda.pl/content/view/91/792/ [Data wejcia 15-10-2012]. 

46




cja technicznej infrastruktury produkcyjnej, ale take poprawa bezpieczestwa ywnoci, poprawa 

warunków utrzymania zwierzt, ochrona rodowiska i wymogi dotyczce bezpieczestwa 

pracy. 

2.4.2. Zmiany w wyposaeniu gospodarstw rolnych w Polsce 

Nowe rozwizania w postaci zaawansowanych maszyn i urzdze rolniczych wykorzystywanych 

na polu wzbudzaj zainteresowanie rolników, dlatego producenci przecigaj si 

w doskonaleniu swojej oferty. Dzi polskie gospodarstwa rolne d do zwikszenia plonów 

gównie poprzez unowoczenianie produkcji. Nowe cigniki charakteryzuje zazwyczaj wiele 

atutów m.in.: bardzo dobre rozwizania konstrukcyjne, wysoka jako komponentów w poszczególnych 

podzespoach, a take niezawodno silnika. Naley zauway, e tego typu 

zaawansowane maszyny rolnicze s przeznaczone dla gospodarstw o rónorodnych potrzebach 

tj.: koszenie, nawoenie, siew, prace gospodarcze, zbiór, czy transport. 

Obecnie nowe generacje maszyn i cigników rolniczych charakteryzuje take wysoki 

komfort uytkowania. Kabina kierowcy nowoczesnego cignika, czy maszyny samobienej 

zabezpiecza go od wpywów pyu i warunków atmosferycznych, a take od drga i kontuzji 

w przypadku przewrócenia cignika itp. Daleko posunita elektronizacja oraz automatyzacja 

cignika i maszyny wspópracujcej, pozwala przede wszystkim odciy operatora 

od znacznej czci wysiku fizycznego i psychicznego zwizanego z prowadzeniem agregatu, 

obserwowa i regulowa proces pracy zespoów roboczych maszyny, a ponadto nawet utrzyma 

agregat na zamierzonym torze jazdy. 100 

Zgodnie z danymi powszechnych spisów rolnych wedug stanu w dniu 20 maja 2002 r. 

i 30 czerwca 2010 r., dla gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz w województwie 

podlaskim, naley zauway, e liczba cigników rolniczych, kombajnów zboowych oraz 

opryskiwaczy polowych charakteryzuje tendencja wzrostowa w analizowanych latach (tabela 

8). Natomiast wyposaenie gospodarstw rolnych zarówno w kombajny ziemniaczane, buraczane, 

silosokombajny oraz opryskiwacze sadownicze istotnie zmalao w okresie midzy spisami. 

Niewtpliwie ograniczanie produkcji buraków cukrowych i ziemniaków miao znaczcy 

wpyw na zmniejszenie iloci kombajnów do zbioru tych ziemiopodów. 

Liczb cigników rolniczych w województwie podlaskim w latach 2000-2009 charakteryzowaa 

tendencja wzrostowa, przy czym wg stanu na 30 VI 2010 roku liczba ta nieznacznie 

zmalaa w stosunku do roku poprzedniego. Rozpatrujc z kolei powierzchni uytków rolnych 

na 1 cignik w ha naley zauway, i warto ta malaa i w 2000 roku wynosia 14,2, 

za w 2010 roku – 10,5. 101 Zatem w regionie podobnie jak w caym kraju nastpio zmniejszenie 

redniej powierzchni uytków rolnych przypadajcych na 1 cignik. Ponadto w województwie 

podlaskim i kujawsko-pomorskim w 2010 roku odnotowano najwyszy udzia gospodarstw 

z cignikami w ogólnej liczbie gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz 102 . 

100 A. Szeptycki, Znaczenie techniki w systemie w zrównowaonej produkcji rolniczej, s. 3 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.pimr.poznan.pl/biul/2006_2_32S.pdf [Data wejcia: 15-10-2012]. 

101 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_11w15_17.pdf [Data wejcia: 15-10-2012]. 

102 Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Warszawa 2012, s. 75. 

47




Tabela 8. Cigniki oraz wybrane maszyny i urzdzenia rolnicze. Dane powszechnych 

spisów rolnych wedug stanu w dniu 20 V 2002 r. i 30 VI 2010 r., dla gospodarstw prowadzcych 

dziaalno rolnicz 

Wyszczególnienie 2002 rok 2010 rok 

Cigniki rolnicze 87229 102245 

Kombajny 

zboowe 

ziemniaczane 

buraczane 

8399 

6043 

645 

10681 

3844 

294 

Silosokombajny 1771 1696 

Opryskiwacze polowe 32608 33174 

Opryskiwacze sadownicze 820 613 

ródo: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_11w15_18.pdf [Data wejcia 15-10-2012]. 

Mona wyróni pewne stae trendy zwizane z funkcjonalnoci i parametrami maszyn 

oraz urzdze rolniczych. Przede wszystkim nowoczesne technologie zuywaj mniej paliwa 

i energii, jednak zasadniczym wyrónikiem jest zwikszenie udziau elektroniki w rozwizaniach 

stosowanych w maszynach rolniczych. Ponadto wzrosa zwrotno maszyn rolniczych 

i znaczenie nawigacji GPS jako elementu wyposaenia. Zwikszy si take komfort uytkowania 

i estetyka maszyn, urzdze, pojazdów. Poprzez automatyzacj realizowanych przez 

nie funkcji wzrasta ostatecznie take wydajno produkcji rolnej. 

2.4.3. Innowacje w gospodarstwach rolnych 

Wdraanie innowacji w gospodarstwach rolnych warunkuje ich rozwój oraz jest cile 

zwizane z dostosowaniem polskiego rolnictwa do wymogów Unii Europejskiej. Wspóczesne 

rolnictwo staje si w nierozerwalny sposób zwizane z najnowoczeniejszymi dostpnymi 

technologiami, przez co umoliwia osiganie wyszych dochodów. Wszechobecna konkurencja 

oraz dynamicznie zmieniajce si otoczenie wymuszaj podejcie innowacyjne równie 

w tym sektorze gospodarki. 

Wprowadzanie nowoczesnych technologii produkcji rolnej wie si aktualnie z wykorzystaniem 

specjalistycznych maszyn rolniczych oraz rónego rodzaju systemów komputerowych. 

Nowe techniki z wykorzystaniem komputerów wspomagajce rozwój wspóczesnego 

rolnictwa, znalazy zastosowanie zarówno w produkcji rolinnej, jak i zwierzcej. W ostatnich 

latach niezwykle popularny sta si system VRA (zmienne dawkowanie nawoenia) pozwalajcy 

na due oszczdnoci w kwestii zuycia nawozów i paliwa. Dziki niemu korzystanie 

z rozsiewaczy lub opryskiwaczy jest proste i wygodne (przy uruchomieniu odpowiednich 

sekcji w tych urzdzeniach). Ponadto wspóczesne rolnictwo wykorzystuje co raz czciej 

samoloty i to zarówno do oprysków pól, jak i innych rodzajów nawoenia. Jednym z nich jest 

np. niezwykle skuteczne nawoenie dolistne, które dostarcza nawóz w niewielkim steniu 

bezporednio na licie rolin. 103 

103 http://www.inr.edu.pl/nowoczesne-technologie-produkcji-rolnej/ [Data wejcia 15-10-2012]. 

48




Technologie informatyczne i nawigacyjne w maszynach oraz urzdzeniach rolniczych 

wykorzystywane s gównie w rolnictwie precyzyjnym. W ostatnich latach dynamiczny rozwój 

dokona si zwaszcza w dziedzinie nawigacji satelitarnej, zmiennego dawkowania nawozów 

oraz mapowania plonów 104 . Wród korzyci przemawiajcych za stosowaniem tego typu 

rozwizania naley wymieni przede wszystkim zwikszenie jakoci plonu, oszczdno oraz 

ochron rodowiska naturalnego. 

Ogromnym postpem w rolnictwie s prowadzce do wikszej wydajnoci produkcji, 

systemy prowadzenia. Dziki nim moliwa jest praca bez znaczników, nawet gdy cieki 

przejazdowe nie zostay jeszcze wyznaczone. Operator polega wówczas na wskazaniach wy- 

wietlacza, w zwizku z tym praca na polu odbywa si nawet przy zej widocznoci, a opryski 

mona wykonywa take w nocy. Lepsza kontrola pracy przy jej zwikszonym komforcie 

i bezpieczestwie, prowadzi do szybszego wykonania zabiegu oraz zmniejsza nakady poprzez 

oszczdno paliwa, nawozów lub nasion, a take czasu. 105 

Aktualnie mechatronika w szerokim zakresie dostpna jest równie na potrzeby dojarni. 

Dzisiejsze technologie w postaci caych systemów zarzdzania umoliwiaj prowadzenie pomiaru 

mleka, masau wymienia, a take wykrywa ruj oraz dawkowa pokarm. Usprawnia 

to dziaanie hodowli, chroni rodowisko oraz pozwala produkowa wysokiej jakoci mleko 

w sposób ekonomiczny. Nowoczesne, wysokospecjalistyczne roboty udojowe wyrczaj rolnika 

w jego codziennej pracy fizycznej. 106 

Istnieje take moliwo sprawniejszej produkcji trzody chlewnej, dziki elektronicznemu 

sterowaniu systemem ywienia poczonego z zaworami ywieniowymi oraz komputerem 

ywieniowym. Ponadto do utrzymania wi w odpowiednich warunkach mog przyczynia 

si cyfrowe urzdzenia pomiarowe, które mog sterowa mikroklimatem w pomieszczeniach 

hodowlanych. Nowoczesne technologie z jednej strony prowadz do osignicia wysokiego 

komfortu bytowania zwierzt, z drugiej za – umoliwiaj hodowcy poprzez elektronizacj 

chlewni, generowa wiksze zyski oraz efektowniej dysponowa czasem. 107 

Istniej take nowoczesne technologie w zakresie produkcji drobiu opierajce si równie 

na systemach komputerowych. Wszystkie dane o produkcji mog by przygotowane dla 

zarzdzajcego ferm w formie tabel i wykresów. Zastosowanie znalazy tu take kamery 

internetowe pozwalajce na przekazywanie obrazów z kurnika. 108 

Naley podkreli take, e nowoczesny rolnik, to osoba, która wci pogbia swoj 

wiedz oraz umiejtnoci na temat prowadzenia gospodarstwa rolnego. Udzia na przykad 

w nieodpatnych szkoleniach i kursach przeznaczonych dla rolników w przyszoci z pewno- 

ci zaowocuje trafnymi i przemylanymi inwestycjami we wasne gospodarstwo. 109 

2.4.4. ywno modyfikowana genetycznie (GMO) 

ywno modyfikowana genetycznie ma swoich zwolenników i przeciwników. Cz 

konsumentów okrela GMO jako technologi, która jest szans rozwoju zarówno polskiego 

rolnictwa, jak i ogólnie caej gospodarki. Naley podkreli, e genetycznie modyfikowana 

104 G. Doruchowski, Postp i nowe koncepcje w rolnictwie precyzyjnym, „Inynieria Rolnicza” 2008, 9(107), s. 19 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://ir.ptir.org/artykuly/pl/107/IR(107)_2293_pl.pdf [Data wejcia 15-10-2012]. 

105 http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/systemyp.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

106 http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/bydlo.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

107 http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/trzoda.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

108 http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/drob.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

109 http://www.posl.pl [Data wejcia 15-10-2012]. 

49




ywno przed wprowadzeniem na rynek jest szczegóowo i dokadnie badana pod ktem 

bezpieczestwa dla ludzi i zwierzt. Ponadto roliny GMO mog by uprawiane na terenach, 

gdzie wystpuj niesprzyjajce warunki klimatyczne, umoliwiajc uzyskanie wysokich plonów 

zbó przy gorszych warunkach glebowych. Ma to zwizek ze zwikszeniem odpornoci 

upraw na czynniki rodowiskowe. Cech charakterystyczn s równie lepsze walory smakowe, 

bd zapachowe od tradycyjnej ywnoci. Poza tym ywno GMO duej pozostaje 

wiea, co ma istotne znaczenie przy transporcie i skadowaniu. 

ywno powstaa poprzez stosowanie inynierii genetycznej moe powodowa jednak 

pewne zagroenia w postaci toksyn, alergenów i obnienia jakoci pokarmowej 110 . Wad tego 

rodzaju ywnoci jest take to, e prowadzi do zaburzenia równowagi w przyrodzie, poniewa 

wraz z ekspansywnym rozwojem GMO, niektóre gatunki rolin mog zosta wyparte. 

Obawy przez zmodyfikowan ywnoci dotycz take moliwych naduy w kwestii bezpieczestwa. 

Zagroenia zwizane z ywnoci modyfikowan genetycznie dotycz interesu 

ekonomicznego rolników konwencjonalnych, tradycyjnych i ekologicznych atestowanych 

(groba skaenia genetycznego upraw), ale take wzrostu zachorowalnoci spoeczestwa 

na choroby immunologiczne i wiksz podatno na choroby cywilizacyjne. Niepokojcy 

moe by wzrost zachorowa na alergie i zaburzenia ukadu odpornociowego, czy zaburzenia 

i spadek podnoci populacji. Najwaniejszym zagroeniem spoecznym wprowadzania 

upraw GMO jest jednak uzalenienie produkcji ywnoci od globalnych koncernów biotechnologicznych. 

111 Istnieje zatem pewna obawa, e jest to nieodwracalny kierunek zmian 

w wiatowej gospodarce ywnociowej. 

Waciwie wszelkie zmiany zachodzce w szeroko rozumianej produkcji ywnoci 

mona okreli jako proces przyspieszonej i ukierunkowanej ewolucji. Tradycyjne krzyowanie 

przez hodowców najlepszych odmian rolin i zwierzt w obrbie tego samego gatunku, 

pozwala uzyskiwa tylko bardzo ograniczone zmiany w genotypie. Z kolei nowoczesne techniki 

rekombinacji DNA dysponuj niemal nieograniczon pul genów, które mona zastosowa 

do konstrukcji organizmów transgenicznych cechujcych si ogromn rónorodnoci. 112 

Niewtpliwie GMO budzi sprzeciw i uzasadnione obawy wikszoci obywateli krajów 

Unii Europejskiej, w tym take Polski. Ministerstwo Rolnictwa publicznie zapowiedziao plan 

wprowadzenia zakazów upraw rolin genetycznie modyfikowanych w Polsce i to jeszcze 

przed najbliszym okresem siewnym, czyli wiosn 2013 r. 113 . 

110 J. B. Fagan, ywno genetycznie modyfikowana [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.lepszezdrowie.info/ 

zywnosc_mod_genet.htm [Data wejcia 15-10-2012]. 

111 M. Niedek, Zagroenia zwizane z wprowadzeniem GMO, „Biznes i Ekologia” 2010, nr 87, s. 18-19 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/export/sites/default/ekoportal/warto_wiedziec_i_odwiedzic/artykuly/tekstyartykulow/ 

BiE_nr_87_str_18-19.pdf [Data wejcia 15-10-2012]. 

112 http://zsgh.bytom.pl/publikacje/zywnosc_genetycznie_modyfikowana.pdf [Data wejcia 15-10-2012]. 

113 http://www.greenpeace.org/poland/pl/wydarzenia/polska/Minister-Zakaz-upraw-GMO-w-Polsce-ju-wkrotce [Data wejcia 15-10-2012]. 

50




2.5. Czynniki spoeczne 

2.5.1. Zachowania konsumentów na rynku ywnoci: zdrowe ywienie, 

postawy wobec ekologicznej ywnoci 

Rynek sprzeday ywnoci ekologicznej w Polsce jest nadal stosunkowo mody. Coraz 

wiksza wiadomo polskiego spoeczestwa dotyczca ywnoci ekologicznej i jej prozdrowotnego 

wpywu na ycie czowieka i rodowisko, przekada si bezporednio na zwikszenie 

zainteresowania ekoproduktami i w konsekwencji take wzrost popytu. Konsumentów 

nie odstraszaj nawet wysze ceny tego typu produktów. W zwizku z tym ronie take liczba 

sklepów, które w swojej ofercie posiadaj tzw. zdrow ywno. Szacuje si, e sprzeda 

ywnoci ekologicznej moe wzrosn w 2012 roku nawet o 15-20% w ujciu rocznym. 114 

Niezalene badania TNS Opinie „ywno ekologiczna w opiniach Polaków”, przeprowadzone 

na zlecenie ORGANIC Farma zdrowia wykazay, e ju ponad milion Polaków 

(4%) regularnie kupuje ywno organiczn. Natomiast 26% respondentów zaopatruje si 

w ni nieregularnie, ale deklaruje, e chce kupowa ekologiczne produkty czciej. Jak wynika 

z przeprowadzonego badania konsumenci s zainteresowani artykuami spoywczymi, 

które zostay wyprodukowane bez uycia rodków chemicznych (62% wskaza), pochodz 

z nieskaonego rodowiska (29%), a take s bogate w skadniki odywcze (16%). W opinii 

konsumentów produkty ekologiczne dostpne na polskim rynku przede wszystkim dobrze 

smakuj i pachn (42% odpowiedzi) oraz sprzyjaj zdrowiu (39%). Niektórzy kupuj wycznie 

to, co jedz najczciej, np. miso, nabia, warzywa. Nieliczni dokonuj zakupu z tego 

wzgldu, e maj akurat taki kaprys (6%), albo robi tak w trosce o rodowisko (3%). 115 

Zainteresowani tematyk zdrowej ywnoci konsumenci s coraz bardziej wiadomi zalet 

produktów organicznych. Z drugiej strony jednak nadal spora grupa Polaków nie wie czym 

jest ywno ekologiczna i co gwarantuje jej certyfikacja. Opracowane kampanie informacyjne 

maj za zadanie poszerzanie wiedzy potencjalnych konsumentów w tym zakresie. 116 

2.5.2. Nawyki ywieniowe Polaków, w tym poziom spoycia nabiau 

w Polsce na tle innych krajów 

Wedug badania przeprowadzonego przez Ipsos „Trendy w zwyczajach ywieniowych” 

w 2011 roku, Polacy utosamiaj zdrowe odywianie z regularnym spoywaniem trzech posików 

dziennie (41% wskaza). Ponadto wysoko oceniaj wasny sposób odywiania si, 

tj. wikszo z nas (79%) ocenia swój obecny sposób odywiania jako „bardzo” lub „do 

zdrowy”. Zdrowe odywianie, poza jedzeniem wspomnianych wyej trzech posików zdaniem 

respondentów oznacza take jedzenie rónorodnych potraw (28% wskaza) i przestrzeganie 

piramidy zdrowego odywiania (27%). Badanie prowadzone corocznie od 2006 roku 

umoliwio wycignicie wniosku, e na przestrzeni ostatnich szeciu lat istotnie maleje odsetek 

osób kojarzcych zdrowe odywianie z jedzeniem produktów kupionych w sklepach 

ze zdrow i ekologiczn ywnoci oraz konsumowaniem potraw niskokalorycznych. 117 

114 B. Drewnowska, Polacy polubili ekologiczn ywno [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.ekonomia24.pl/ 

artykul/706204,941455-Rosnie-sprzedaz-ekozywnosci.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

115 Ibidem. 

116 Ibidem. 

117 K. Urbaska, Polacy a zdrowe odywianie [Dokument elektroniczny] Tryb dostpu http://www.egospodarka.pl/72007,Polacy-azdrowe-odzywianie,1,39,1.html 

[Data wejcia 15-10-2012]. 

51




Przekonanie Polaków o zdrowym sposobie odywiania si waciwie nie ulega zmianie 

od 1998 roku, kiedy po raz pierwszy badano kwestie ywienia i diety. Jako spoywanych 

posików jest jednak w istocie daleka od zalece ywieniowych. Polacy s wysoce misoernym 

narodem, za owoce i warzywa stanowi raczej drugoplanowe produkty w codziennym 

jadospisie. 118 Wprawdzie najwaniejszymi produktami w naszej diecie s cigle cukier i biae 

pieczywo, to wyranie wida pewne pozytywne zmiany dotyczce zwikszania iloci spoywanych 

owoców, warzyw, a take picia wody mineralnej. 

Produkcja mleka w Polsce jest jedn z waniejszych gazi produkcji rolniczej, a w województwie 

podlaskim stanowi dominujcy profil tutejszych gospodarstw. Spoycie mleka 

w Polsce jest znacznie mniejsze ni w innych krajach Unii Europejskiej i cigle spada. Przecitny 

Polak konsumuje nieco ponad 180 litrów mleka i jego przetworów rocznie, a statystycznie 

spoycie mleka na osob w Unii Europejskiej wynosi ok. 350 litrów rocznie. 

Dla porównania w Niemczech i Francji spoycie mleka to ponad 400 litrów, a w Skandynawii 

nawet ponad 500 litrów na osob. Przecitny Polak spoywa niewystarczajce iloci mleka, 

by zaspokoi dzienne zapotrzebowanie na wap. Moe to sprzyja wystpowaniu otyoci, 

chorobie niedokrwiennej serca, a nawet nadcinieniu ttniczemu. 119 

2.5.3. Spoeczne postrzeganie pracy rolnika 

Postrzeganie pracy w rolnictwie zmienio si na przestrzeni ostatnich lat. Wie si to 

niewtpliwie z dynamicznym rozwojem tego sektora. Postp techniczny uatwi znacznie prac 

na roli, a nowoczesne maszyny i urzdzenia rolnicze pozwalaj wyrczy czowieka w 

pracach fizycznych. Dzi od rolnika wymaga si nie tylko znajomoci podstawowych zagadnie 

zwizanych z funkcjonowaniem gospodarstwa, ale take przynajmniej podstawowej 

wiedzy w zakresie rachunkowoci, zarzdzania, czy elektroniki. Niestety w spoeczestwie 

nadal panuje mylne przekonanie o braku koniecznoci posiadania kwalifikacji i wyksztacenia 

kierunkowego. Obecnie coraz czciej rolnicy stosuj nowoczesne technologie produkcji, 

jed na szkolenia i zagraniczne wakacje. Mona powiedzie, e nastpia diametralna zmiana 

w sposobie prowadzenia gospodarstwa. 

Naley podkreli, e praca na roli nie jest zwyk prac. Wymaga cigego zaangaowania, 

ale take pasji do uprawy ziemi, czy hodowli zwierzt. Rolnictwo to zatem nie tylko 

praca, to cae ycie. 

Zawody, których pozycja jest obecnie wyranie lepsza ni przed laty, to gównie profesje 

oparte na pracy fizycznej. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez CBOS w 2009 

roku w hierarchii prestiu stosunkowo wysok pozycj zajmuje zawód rolnika, cieszcy si 

duym powaaniem spoecznym (61% wskaza respondentów) 120 . 

Wspieranie modych rolników stwarza wspóczenie szanse na to, aby zawód ten by 

postrzegany w kategoriach coraz bardziej „wartociowej” profesji. Obserwowany obecnie 

kierunek zmian w sektorze rolnym i wzrost jego konkurencyjnoci, moe spowodowa wik- 

118 Zachowania i nawyki ywieniowe Polaków, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, listopad 2010, s. 1, 14-15 [Dokument elektroniczny] 

Tryb dostpu http://www.prawapacjenta.eu/var/media/File/CBOS_Zywienie_Polakow_11.2010.pdf [Data wejcia 15-10-2012]. 

119 T. Masal, Raport – Rynek produktów nabiaowych, „HURT & DETAL” 2010, nr 1 (47) [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.hurtidetal.pl/article/art_id,614-60/raport-rynek-produktow-nabialowych/ [Data wejcia 15-10-2012]. 

120 Presti zawodów, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, Stycze 2009, s. 3 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.solidarnosc.uni.wroc.pl/dokumenty/PRESTIZ_ZAWODOW.pdf. [Data wejcia 15-10-2012]. 

52




sze zainteresowanie zawodami rolniczymi, a tym samym przeoy si na wiadomy wybór 

takiej cieki ksztacenia. 121 

2.5.4. Postawy wobec ywnoci modyfikowanej genetycznie 

Z jednej strony ywno modyfikowana genetycznie odznacza si cechami uytkowymi 

oraz wartoci odywcz podan przez konsumentów, z drugiej natomiast panuje przekonanie, 

i te artykuy spoywcze zostay wytworzone wbrew naturze, co wywouje obawy 

i w efekcie przekada si na brak chci do ich zakupu. Genetyczna modyfikacja ywnoci 

zazwyczaj budzi skojarzenia ze zdrowiem obecnych i przyszych pokole, negatywnym 

wpywem na dobro zwierzt i rodowisko naturalne oraz odczuwaniem braku spoecznej kontroli 

nad wyborem ywnoci, a take jej bezpieczestwem. Patrzc z innej perspektywy jednak 

zauwaa si pewne pozytywy produkcji ywnoci transgenicznej, tj.: tasza, mniej 

odpadków, cechujca si wiksz trwaoci. 122 

Na ogó stosunek polskich konsumentów do ywnoci modyfikowanej genetycznie 

mona okreli jako raczej negatywny. Wynika to przede wszystkim z obawy o zdrowie wasne 

i najbliszych. Niewtpliwie GMO wci wzbudza wiele kontrowersji. Chocia do tej 

pory nie stwierdzono negatywnego wpywu GMO na ycie i zdrowie ludzi, nie udao si tak- 

e udowodni cakowitej nieszkodliwoci tej odmiany ywnoci. 

Naley zauway, e narasta obywatelski opór przeciwko GMO, przejawiajcy si 

w formie licznych akcji protestacyjnych „na ulicy” oraz rónych nacisków na wadze w procesach 

legislacyjnych 123 . 

Niepokojce jest to, e wedug bada przeprowadzonych w styczniu 2012 roku przez 

TNS Pentor na zlecenie warszawskiego Centrum Nauki Kopernik, 66% Polaków nie wie, 

co oznacza termin GMO, a ponad 48% deklaruje, e nie zetkno si z pojciem organizmów 

modyfikowanych genetycznie 124 . wiadczy to niewtpliwie o niedoinformowaniu spoeczestwa 

polskiego w zakresie ywnoci modyfikowanej genetycznie i moe wynika z braku 

zainteresowania sposobami produkcji ywnoci. 

2.6. Czynniki polityczno-prawne 

2.6.1. Polityka rolna UE i Polski 

Polityka rolna jest czci polityki gospodarczej pastwa, odpowiedzialnej za rozwój 

rolnictwa i obszarów wiejskich. Od pocztku polskiej transformacji gospodarczej powstao 

kilka wanych dokumentów programowych dla polskiego rolnictwa i polityki rolnej. Ich zadaniem 

byo okrelenie dugofalowej strategii i kierunków rozwoju sektora wsi i rolnictwa. 

Pierwsze dokumenty strategiczne dla rolnictwa krajowego po 1990 roku, jakie Polska 

przygotowaa wspólnie z ekspertami midzynarodowymi, bya Strategia dla rolnictwa i obszarów 

wiejskich (1990). By to dokument, który zapocztkowa przemiany systemowe 

121 A. Wawrzonek, Polska wie w kontekcie przemian na rynku pracy, 2012, s. 7 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://wup.gdansk.pl/g2/2012_06/f9e3e22e71dc9eb6e4a60cda26a7b677.pdf [Data wejcia 15-10-2012]. 

122 

E. Babicz-Zieliska, Postawy konsumentów wobec nowej ywnoci, s. 19 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://zeszyty.am.gdynia.pl/artykul/Postawy%20konsumentA³w%20wobec%20nowej%20z¼ywnoz›ci_68.pdf [Data wejcia 15-10-2012]. 

123 P. Poaniecki, Polska niemodyfikowana genetycznie [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://nowyobywatel.pl/2012/05/23 

/polska-niemodyfikowana-genetycznie [Data wejcia 15-10-2012]. 

124 http://www.rp.pl/artykul/10,838415-Dwie-trzecie-Polakow-nie-wie-co-oznacza-GMO.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

53




w polskim rolnictwie i który zakada usprawnienie agrobiznesu poprzez prywatyzacj i demonopolizacj 

bazy surowcowej (dekompozycja pastwowych gospodarstw rolnych), przemysu 

przetwórstwa rolnego, transportu i przechowalnictwa, zaniechanie subsydiowania gospodarstw 

rolnych i przetwórstwa oraz ograniczenie roli rzdu do tworzenia dobrych warunków 

instytucjonalnych dla transformacji sektora ywnociowego 125 . W roku 1994 powstay 

Zaoenia polityki spoeczno-gospodarczej dla wsi, rolnictwa i gospodarki ywnociowej, 

a w 1998 r. redniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich 126 . Inny dokumentem 

z tego okresu, wanym dla rozwoju polskiego rolnictwa bya Spójna polityka 

strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa” (1999 r.). Dokument ten, wzorowany 

na AGENDZIE 2000 UE, uwzgldnia zasady zrównowaonego rozwoju wsi, ze szczególnym 

naciskiem na jej pozarolnicze aspekty, w tym gównie spoeczne, rodowiskowe i dotyczce 

pozarolniczej aktywizacji gospodarczej. Dokumenty te wyznaczay kierunki dziaa, zmierzajcych 

do zmian strukturalnych obszarów wiejskich i rolnictwa w Polsce w okresie przygotowa 

Polski do czonkostwa w UE (gównie dotyczce waciwego wykorzystania rodków 

przedakcesyjnych UE) 127 . 

Polska przystpujc do UE, uczynia krajowy sektor rolnictwa przedmiotem Wspólnej 

Polityki Rolnej. Jednolita polityka wobec rolnictwa, zwana Wspóln Polityk Roln (WPR), 

bya jednym z gównych filarów integracji europejskiej. WPR powstaa w 1958 r. na mocy 

Traktatu Rzymskiego. Jest jedn z najwaniejszych polityk wspólnotowych w obszarze rolnictwa. 

Poprzez swoje dwa filary wspiera rolnictwo i obszary wiejskie. Zmieniajca si sytuacja 

na rynkach rolnych, wymagania konsumentów oraz uwarunkowania midzynarodowe 

prowadz do staych ewolucyjnych zmian tej polityki 128 . Wspólna Polityka Rolna (WPR) jest 

historycznie pierwsz sporód wspólnych polityk, a z punktu widzenia zakresu suwerennoci 

pastw czonkowskich przekazanej na poziom Wspólnoty, zaangaowania instrumentów interwencyjnych 

i udziau w budecie Unii Europejskiej – polityka najwaniejsza. Zakresem 

WPR objte s produkty rolne, przez które rozumie si produkty ziemi, hodowli i ryboówstwa 

oraz bezporednio z nimi zwizane produkty pierwszego przerobu. Lista tych produktów 

jest okrelona w zaczniku do traktatu ustanawiajcego unijn WPR. 

Od lat 90-tych XX zadania Wspólnej Polityki Rolnej s finansowane za porednictwem 

tzw. dwóch filarów. Pierwszy z nich oferuje wsparcie dziaalnoci rolniczej, gównie za po- 

rednictwem wypacanych corocznie dopat obszarowych. Drugi filar, to pienidze na wspieranie 

rozwoju obszarów wiejskich, w obecnej perspektywie dostpne za porednictwem Programu 

Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. 

Pienidze na realizacj celów Wspólnej Polityki Rolnej pochodz ze specjalnych funduszy. 

Do 2006 r. WPR obsugiwana bya z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji 

Rolnej, a od 2007 r. finansowana jest z dwóch funduszy: Europejskiego Funduszu Gwarancji 

Rolnej oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Natomiast 

Wspólna Polityka Rybacka jest wspierana od 2007 r. ze rodków Europejskiego Funduszu 

Rybackiego. Od momentu uzyskania czonkostwa w Unii Europejskiej, Polska wspódecyduje 

o zmianach WPR, czego wyrazem jest udzia w kolejnych modyfikacjach tej polityki 


126 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013, op. cit., s. 7. 

127 Z. Pijanowski, Realizacja polityki rolnej a rozwój obszarów wiejskich w Polsce, „Woda-rodowisko-Obszary Wiejskie” 2011, 

z 1(33), s. 229. 

128 Polska wizja Wspólnej Polityki Rolnej wobec wyzwa oceny funkcjonowania WPR, raport MRiRW, s. 3 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://libr.sejm.gov.pl/oide/index.php?option=com_content&view=article&id=339&Itemid=506 [Data wejcia 15-10-2012]. 

54




(np. reformy poszczególnych rynków rolnych: cukru w 2006 r., owoców i warzyw oraz wina 

w 2007 r.) 129 . 

Podpisany przez Polsk Traktat Akcesyjny w znaczcym stopniu okrela zasady 

Wspólnej Polityki Rolnej, do przestrzegania których zobowiza si polski rzd. Te wszystkie 

uwarunkowania w istotny sposób wpywaj na moliwoci kreowania narodowej polityki 

rolnej. Jednak kontekst midzynarodowy i przyjte przez Polsk zobowizania nie zwalniaj 

z obowizku szukania rozwiza, które bd dopuszczalne prawem midzynarodowym, 

respektujcym zasady solidarnoci europejskiej, ale które jednak przede wszystkim odpowiada 

bd polskiej racji stanu i oczekiwaniom polskiego spoeczestwa. Zasadniczy ksztat 

Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2007-2013 przyjty zosta przez ministrów rolnictwa krajów 

Unii Europejskiej w Luksemburgu, 26 czerwca 2003 roku oraz uzupeniony decyzjami Rady 

UE z 22 kwietnia 2004 roku. Cz z przyjtych rozwiza jest dla Polski korzystna, niektóre 

jednak z nich chroni w zdecydowanie wikszym stopniu interesy starych czonków. 

Najwaniejszym instrumentem wsparcia udzielanego rolnictwu, s dopaty bezporednie, 

finansowane ze rodków I filara Wspólnej Polityki Rolnej UE. Polscy rolnicy otrzymuj 

te dopaty od 2004 roku. Dotychczas trafio do nich w ramach patnoci bezporednich 

blisko 77 miliardów zotych. Wnioski o przyznanie tych dopat rolnicy skadaj do ARiMR 

co roku wiosn, a Agencja rozpoczyna ich wypat od grudnia. Zadania z filaru II WPR przej 

najwikszy w historii naszego kraju Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, 

którego budet wynosi ok. 70 miliardów zotych. To jest najwaniejsze ródo finansowania 

inwestycji poprawiajcych m.in. konkurencyjno gospodarstw i zakadów przetwórczych, 

powstawania miejsc pracy na terenach wiejskich, rozwoju ekologicznych i zgodnych z ochron 

rodowiska metod gospodarowania oraz zachowania kultury i wiejskiego krajobrazu. 

Z tych programów, do koca 2011 r. skorzystao ok. miliona 200 tysicy beneficjentów, którym 

ARiMR wypacia w tym czasie ponad 51,5 miliarda zotych. Przy czym z PROW 

2007-2013 wypacono do koca 2011 roku prawie 30 miliardów z, a z caego budetu 

PROW 2007-2013, wynoszcego ponad 70 miliardów z, ju 90% rodków jest zagospodarowanych 

w ramach przyjtych przez ARiMR zobowiza wieloletnich. To sprawia, e efekty 

PROW 2007-13 wida wszdzie 130 . 

Wspólna Polityka Rolna na przestrzeni lat okazaa si by coraz mniej efektywna i bardziej 

kosztowna. Pochania ponad 30% budetu unijnego (43,8 mld euro w 2010 r. – nie liczc 

funduszy specjalnych), a nie odpowiada na potrzeby konsumentów ani europejskiej gospodarki. 

Dzi problemem dla konsumentów jest nie brak ywnoci, lecz raczej jej nadmiar, 

gwatowne wahania cen. I w tym obszarze WPR jest bezsilna 131 . Formalne prace na forum UE 

nad reform WPR rozpoczy si z chwil opublikowania przez Komisj Europejsk komunikatu 

„Wspólna Polityka Rolna – w stron 2020 roku: sprosta wyzwaniom przyszoci zwizanym 

z ywnoci, zasobami naturalnymi oraz aspektami terytorialnymi " w dniu 18 listopada 

2010 roku. W nastpstwie dyskusji w Radzie oraz po przeprowadzonych konsultacjach 

publicznych, Komisja przygotowaa projekty siedmiu nowych rozporzdze, które bd regulowa 

funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej do 2020 roku w zakresie: patnoci bezpo- 

129 Finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/ 

wspolna-polityka-rolna/finansowanie-wspolnej-polityki-rolnej.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

130 http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/efekty-unijnej-pomocy-udzielanej-przez-arimr.html [Data wejcia 15-09.2012]. 

131 S. migiel, Polski rolnik w unijnej Wspólnej Polityce Rolnej [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://wyborcza.biz/biznes/ 

1,101562,7468783,Polski_rolnik_w_unijnej_Wspolnej_Polityce_Rolnej.html [Data wejcia 15-09.2012]. 

55




rednich, rozwoju obszarów wiejskich, wspólnej organizacji rynków rolnych oraz finansowania, 

monitorowania i kontroli WPR. Publikacja tych projektów nastpia w dniu 12 padziernika 

2011 roku. Ostatnim etapem procesu bd negocjacje pomidzy Rad UE i Parlamentem 

Europejskim (obie instytucje maj równorzdny gos w decyzji o ostatecznym ksztacie rozporzdze). 

Zreformowana Wspólna Polityka Rolna powinna wej w ycie w dniu 1 stycznia 

2014 roku 132 . 

Jak proponuje KE podstaw WPR maj pozosta dopaty bezporednie do hektara, jednak 

Komisja proponuje wprowadzenie wielu zmian w systemie ich przyznawania oraz stopniowe 

zrównanie ich poziomu we wszystkich pastwach Unii Europejskiej. Ponadto dopaty 

maj otrzymywa jedynie aktywni rolnicy, czyli tacy, których przychód z patnoci bezpo- 

rednich rocznie przekracza bd jest równy 5% cznej sumy przychodów z dziaalnoci nierolniczej 

(nie dotyczy rolników którzy otrzymali poniej 5 tys. euro). Specjalnie premiowani 

bd rolnicy, którzy bd spenia tzw. trzy "zielone" warunki ochrony rodowiska. Komisja 

zapowiedziaa zrównywanie dopat w caej Unii, ale mimo stara nowych pastw UE, nie 

zaproponowaa jednakowej we wszystkich krajach podstawowej stawki dopat. Ci, którzy 

dostaj teraz najwicej, bd otrzymywa stopniowo nieco mniej (ale nie wicej, ni 10% 

mniej wobec obecnych dopat). To zmniejszanie rónic ma nastpowa stopniowo do 2018 

roku, ale i wtedy dopaty w UE nie bd jeszcze równe. Obecnie nasi rolnicy dostaj dopaty 

bezporednie w wysokoci 75 procent redniej unijnej, w 2020 roku ma to by ok. 83,5 procent. 

Teraz w Polsce dopata do hektara wynosi okoo 214 euro za hektar, a jeli projekt 

zostanie zatwierdzony, to w 2020 roku bdzie wysza o ok. 19 euro. KE zaproponowaa równie 

zmiany w II filarze nowej Wspólnej Polityki Rolnej. Maj one premiowa rolników 

aktywnych, prowadzcych intensywn produkcj. Ich zadaniem jest take wspieranie tych, 

którzy chc w swoich gospodarstwach prowadzi innowacyjne metody produkcji. Nowoci 

s zachty dla modych rolników (poniej 40 lat) i dopiero rozpoczynajcych dziaalno. 

Wedug propozycji KE, przez pi lat mieliby obowizkowo dostawa o 25% dopat wicej 

ni rednia krajowa, pod warunkiem, e posiadaj przynajmniej 25 hektarowe gospodarstwa. 

Komisja Europejska podkrela, e wspieranie rolnictwa wród modych jest konieczne, gdy 

tylko 7% rolników ma mniej ni 40 lat, a dwie trzecie ma ponad 55 lat. W Polsce te proporcje 

s duo korzystniejsze, gdy a 16% naszych rolników jest w wieku poniej 40 lat i pod tym 

wzgldem Polska jest unijnym liderem. Jednym z nowych priorytetów II filaru jest wspieranie 

tworzenia przez rolników grup. Zdecydowanie niedobr wiadomoci dla Polski jest to, 

e KE zaproponowaa zamroenie wydatków na Wspóln Polityk Roln na poziomie z 2013 

roku, czyli okoo 418 mld euro (w tym 317 mld euro na I filar, a 101 mld euro na II filar) 

w latach 2014-2020 133 . W budecie WPR na lata 2007-2013 Polska otrzymaa 24 miliardy 

euro, a z propozycji KE wynika, e kwota to mogaby wzrosn o ok. 6 miliardów euro 

w zwizku z procesem zrównywania dopat bezporednich. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju 

Wsi ostro skrytykowao projekt KE i zapowiedziao, e bdzie walczy na forum Unii Europejskiej, 

oczekujc korekt i zmian zawartych w nim propozycji 134 . 

Propozycje KE dotyczce WPR i budetu UE na lata 2014-2020 wskazuj na to, e poziom 

rodków, które zostan przeznaczone dla polskiej wsi i rolnictwa bdzie co najwyej 

132 Ibidem. 

133 http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wspolna-polityka-rolna/ke-przedstawila-projekt-reformy-wspolnej-polityki-rolnej-na-lata- 

2014-2020-pazdziernik-2011-r.html [Data wejcia 13-09.2012]. 

134 http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/efekty-unijnej-pomocy-udzielanej-przez-arimr.html [Data wejcia 13-09-2012]. 

56




odpowiada ich obecnej skali. Oznacza to zahamowanie wzrostu wydatków na wie i rolnictwo. 

Na pewno bdzie to sytuacja niekorzystna dla rozwoju rolnictwa w Polsce, a szczególnie 

dla sytuacji spoeczno-ekonomicznej w woj. podlaskim. 

2.6.2. Wykorzystanie funduszy europejskich na rozwój rolnictwa w Polsce i woj. podlaskim 

Objcie rolnictwa Wspóln Polityk Roln i przeznaczanie na ten cel prawie poowy 

budetu Unii Europejskiej czyni ze skutecznoci absorpcji tych rodków jeden z istotnych 

elementów oceny integracji we wszystkich krajach czonkowskich. Szczególnego wymiaru 

kwestia ta nabiera w naszym kraju, ze wzgldu na relatywnie due znaczenie gospodarcze 

i spoeczne tego sektora oraz zapónienie rozwojowe obszarów wiejskich. Jak pokazuj statystyki, 

wsparcie finansowe UE na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa, lenictwa, 

gospodarki rybackiej oraz przetwórstwa rolno-spoywczego w przeliczeniu na jednego 

mieszkaca ksztatuje si na poziomie ponad trzykrotnie wyszym ni wsparcie ukierunkowane 

na rozwój obszarów miejskich 135 . 

Dziki pomocy UE na obszary wiejskie do roku 2011 trafio ponad 10 mld euro, kilkanacie 

razy wicej ni przed akcesj. Wsparcie obszarów wiejskich, zaplanowane na lata 

2007-2013, odbywajce si w ramach trzech osi priorytetowych, dotyczcych: poprawy konkurencyjnoci 

sektora rolnego i lenego; poprawy rodowiska przyrodniczego i obszarów 

wiejskich; jakoci ycia na obszarach wiejskich i rónicowania gospodarki wiejskiej, a take 

w ramach programu Leader ma wynie cznie z rodkami budetowymi ponad 16 mld euro 

w skali kraju. 136 

Najwiksze efekty programu PROW przynioso dziaanie „Modernizacja gospodarstw 

rolnych”. Do koca 2011 r. w ramach tego dziaania przyznano ponad 40 tys. rolników 

wsparcie w wysokoci 5 miliardów z, co pozwoli im na realizacj inwestycji za okoo 

10 mld z. Rolnicy kupili m.in. ponad 21 tys. cigników, przeszo 176 tys. maszyn i urzdze 

rolniczych oraz zrealizowali ponad tysic inwestycji budowlanych. Pienidze 

z PROW 2007-2013 unowoczeniy te dziesitki firm zajmujcych si przetwórstwem ywnoci 

oraz umoliwiy utworzenie na terenach wiejskich blisko 20 tys. nowych miejsc pracy 

niezwizanych z rolnictwem. Mieszkacy wsi, dziki uzyskanej pomocy otworzyli sklepy, 

lokale gastronomiczne oraz firmy wiadczce usugi turystyczne, komunalne, budowlane, 

ksigowe, informatyczne itd. Natomiast modzi i dobrze wyksztaceni rolnicy mogli stworzy, 

dziki otrzymanym premiom oraz dziaaniu Renty strukturalne, ok. 20 tys. nowych gospodarstw. 

Dopaty z PROW 2007-2013 pozwoliy na utrzymanie opacalnoci dziaalnoci 

gospodarczej na terenach trudnych do gospodarowania i górskich (ONW). Gdyby tych dopat 

nie byo, to z produkcji ywnoci mogaby wypa a poowa naszego areau rolnego, czyli 

7,3 miliona hektarów. Trzeba te zauway, e wsparcie z PROW 2007-13 umoliwia prowadzenie 

tradycyjnych upraw i hodowli oraz zapewnia najwysze standardy ochrony rodowiska 

na obszarze ok. 2,3 miliona hektarów, a take pozwolio na zalesienie ok. 62 tys. hektarów 

najgorszych gruntów. Bez wsparcia z PROW 2007-2013 trudno równie wyobrazi sobie, 

eby rolnicy czynnie wczyli si w produkcj bardzo wysokiej jakoci ywnoci, a w tym 

pomaga dziaanie „Uczestnictwo rolników w systemach jakoci ywnoci”. Pienidze 

135 Por np. Wpyw wspólnej polityki rolnej i polityki spójnoci na rozwój obszarów wiejskich, raport kocowy finansowany ze rodków 

Unii Europejskiej w ramach pomocy technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, FUNDEKO Korbel, 

Krok-Baciuk Sp. J., s. 5-8. 

136 Z. Pijanowski, Realizacja polityki rolnej …, op. cit., s. 231. 

57




z PROW 2007-2013 pozwalaj te na odbudowanie produkcji w setkach gospodarstw rolnych, 

które ucierpiay w ostatnim czasie z powodu rónych kataklizmów: powodzi, przymrozków, 

huraganów itp. 137 . 

Kwoty przyznane Polsce przez UE na rozwój rolnictwa, wsi oraz rynków rolnych w postaci 

funduszy unijnych oraz rodki wyoone na prefinansowanie zada WPRiR (czyli rodki 

z UE razem) systematycznie wzrastay w latach 2004-2011. Jednoczenie fundusze te stanowiy 

istotn cz wszystkich planowanych dla Polski rodków z Unii Europejskiej. W 2012 

roku rodki, które maj by przekazane Polsce z UE razem dla sektora rolnego, s planowane 

na poziomie 21265,4 mln z i bd stanowi 28,4% ogóu rodków pyncych z unijnego budetu 

(74883,6 mln z). Sektor rolny i wie w Polsce, a take ryboówstwo s nadal, w 2012 

roku, beneficjentem netto procesu integracji Polski z UE. 2012 rok jest kontynuacj tendencji 

spadkowej w pozyskaniu rodków, zaznaczajcej si w latach 2009-2010 (w 2011 roku byo 

to 31,9%, w 2010 roku – 35,9%, w 2009 roku – 48,49%, w 2008 roku – 41,49%, w 2007 roku 

– 43,28% i w 2006 roku – 43,32%). 138 

Wspólnej Polityce Rolnej wyrosa konkurencja w zakresie tytuów, na które s wydatkowane 

rodki przekazywane Polsce przez UE, w gównej mierze w postaci programów realizowanych 

z udziaem funduszy strukturalnych, w ramach Narodowych Strategii Ram Odniesienia 

(NSRO) 2009-2013, oraz programów z udziaem rodków z Funduszu Spójnoci. Tumaczy 

to wzgldny spadek udziau WPR we wspólnotowej polityce gospodarczej UE. Beneficja 

polskiego sektora rolnego i ryboówstwa, z tytuu finansowego wsparcia przez rodki 

przekazane przez UE, pozostan jednak w 2012 roku nadal wyrane, aczkolwiek istotnie nisze 

ni w 2011 roku 139 . 

2.6.3. Otoczenie instytucjonalne rolnictwa (ODR, AMiRR, MR) 

Sektor rolnictwa w Polsce wspierany jest przez szereg instytucji pastwowych i prywatnych, 

których zadania s zrónicowane, jednak wspólnym ich celem jest poprawa warunków 

gospodarowania w tym sektorze. Wród najwaniejszych organizacji mona wskaza 

Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencj Rynku Rolnego, Agencje Nieruchomoci 

Rolnych, Kas Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, a take izby rolnicze, 

firmy doradcze oraz podmioty zajmujce si szeroko pojtym doradztwem rolniczym. 

Jedn z najwaniejszych instytucji, zapewniajcych wdraanie w rolnictwie i na obszarach 

wiejskich instrumentów wspófinansowanych z unijnego budetu oraz udzielajcych 

pomocy ze rodków krajowych jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Zostaa 

ona utworzona na podstawie ustawy z 29 grudnia 1993 r. (Dz. U. nr 12 poz. 22 z 1994 r.) 

w celu wspierania rozwoju i modernizacji rolnictwa oraz obszarów wiejskich. W pierwszym 

okresie funkcjonowania (lata 1994-2002) ARiMR udzielaa pochodzcego z budetu krajowego 

wsparcia w postaci dopat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych oraz obrotowych. 

Po wejciu Polski do struktur UE zakres dziaalnoci Agencji uleg istotnemu rozszerzeniu, 

obejmujc obsug instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej i Funduszy Strukturalnych 

140 . ARiMR obecnie peni funkcje agencji patniczej dla instrumentów Wspólnej Polityki 

Rolnej (PROW, patnoci bezporednie), ale take podmiotu wdraajcego Program Rozwoju 

137 http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/efekty-unijnej-pomocy-udzielanej-przez-arimr.html [Data wejcia 13-09-2012]. 

138 A. Czyewski, A. Matuszczak, Krajowe i unijne finansowanie wydatków budetowych..., op. cit., s. 17. 

139 Ibidem, s. 18. 

140 Rolnictwo i gospodarka …, op. cit., s. 63. 

58




Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013; Instytucji Poredniczcej dla Programu Operacyjnego 

„Zrównowaony rozwój sektora ryboówstwa i nadbrzenych obszarów rybackich 2007-2013” 

oraz instytucji obsugujcej instrumenty pomocy krajowej. 

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wypacia swoim beneficjentom 

od 2004 r. do koca maja 2012 r. ponad 139 miliardów zotych (z czego 76,8 miliarda z to 

dopaty bezporednie). W latach 2002-2011 (do 31 maja 2011), podlaski oddzia ARiMR wypaci 

podlaskim rolnikom 8,38 mld z rodków wspófinansowanych z Unii Europejskiej 141 . 

Inn organizacj prowadzc dziaania w celu stabilizacji sytuacji na rynku rolno- 

ywnociowym jest Agencja Rynku Rolnego (ARR). ARR zostaa powoana w 1990 r. 

do prowadzenia polityki interwencyjnej pastwa na polskim rynku rolnym. Od przystpienia 

Polski do Unii Europejskiej ARR funkcjonuje jako akredytowana agencja patnicza i m.in. 

wypaca rodki finansowe uczestnikom poszczególnych mechanizmów WPR i krajowych 142 . 

Dziaania Agencji su producentom rolnym, przetwórcom, eksporterom, a take – 

w coraz szerszym wymiarze – konsumentom. Od akcesji Polski do UE do koca czerwca 

2010 r. na realizacj powierzonych zada ARR, w ramach administrowania mechanizmami 

Wspólnej Polityki Rolnej i krajowymi, wydatkowaa ogóem 8,5 mld z. W ostatnich latach 

odnotowano zwikszenie skali wypat rodków finansowych dla beneficjentów mechanizmów 

administrowanych przez ARR. W 2009 r. Agencja wypacia 2,6 mld z – najwicej od akcesji. 

Byo to ponad 2-krotnie wicej ni w 2008 r. oraz blisko 3-krotnie wicej ni w 2007 r 143 . 

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (KRUS) jest instytucj ubezpieczenia 

spoecznego realizujc, odrbny od powszechnego, system ubezpieczenia spoecznego dla 

rolników na podstawie ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spoecznym rolników 

(Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, z pón. zm.). Jako zadania podstawowe KRUS mona 

wskaza m.in. obsug rolników w sprawach dotyczcych obejmowania ubezpieczeniem spo- 

ecznym i opacania skadek na to ubezpieczenie, przyznawania i wypaty wiadcze pieninych 

z ubezpiecze, prowadzenia dziaalnoci prewencyjnej na rzecz upowszechniania zasad 

bezpieczestwa pracy oraz eliminowania zagroe w miejscu pracy i ycia rolników. Z dniem 

wejcia Polski do UE Kasa realizuje zadania zwizane z koordynacj zabezpieczenia spoecznego 

w krajach Unii Europejskiej. Kasa realizuje wiele dodatkowych zada zleconych przez 

pastwo, m.in. wypaca tzw. krajowe renty strukturalne, realizuje wiadczenia kombatanckie 

dla inwalidów wojennych, obsuguje ubezpieczenie zdrowotne rolników, ich domowników, 

emerytów i rencistów, a take czonków ich rodzin, penic zarazem na rzecz NFZ funkcj 

patnika skadek na to ubezpieczenie 144 . 

Ubezpieczenie spoeczne rolników KRUS realizuje w strukturze organizacyjnej, w której 

funkcjonuj: Centrala, oddziay regionalne obejmujce zakresem dziaania poszczególne 

województwa oraz placówki terenowe obejmujce zakresem dziaania obszar kilku gmin. 

cznie KRUS posiada w caym kraju ok. 270 jednostek organizacyjnych. 

Doradztwo rolnicze w Polsce obok orodków doradztwa rolniczego wiadcz: izby rolnicze, 

firmy zaopatrzenia rolnictwa, instytuty naukowo-badawcze, prywatne firmy doradcze, 

stowarzyszenia i fundacje, a take osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz. Podstawowymi 

jednak instytucjami doradczymi s orodki doradztwa rolniczego – ODR (klien- 

141 http://www.arimr.gov.pl/ [Data wejcia 11-09-2012]. 

142 http://www.arr.gov.pl/i [Data wejcia 15-09-2012]. 

143 Rolnictwo i gospodarka…, op. cit., s. 63. 

144 http://www.krus.gov.pl/krus/informacje-ogolne/ [Data wejcia. 15-09-2012]. 

59




tami ODR jest ponad 630 tysicy rolników, na ogóln liczb 680 tys. korzystajcych z usug 

doradczych). Jednostkami doradztwa, w wietle ustawy o jednostkach doradztwa rolniczego, 

jest Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzib w Brwinowie wraz z trzema oddziaami w: 

Poznaniu, Krakowie i Radomiu podlege ministrowi waciwemu ds. rozwoju wsi oraz 16 

wojewódzkich orodków, podlegych waciwym miejscowo sejmikom wojewódzkim. 145 Zakres 

zada realizowanych przez orodki doradztwa zawodowego obejmuje m.in. podnoszenie 

poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkaców obszarów wiejskich, 

a take wspieranie zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich; doradztwo w zakresie stosowania 

nowoczesnych metod agrotechnicznych, hodowli oraz przetwórstwa, rachunkowoci 

gospodarstw rolnych, rolnictwa ekologicznego oraz rozwoju przedsibiorstw. Orodki doradztwa 

ubiegaj sie o przyznanie pomocy finansowej lub wspófinansowanej ze rodków 

pochodzcych z funduszy Unii Europejskiej; wspópracuj z UE w dziedzinie modernizacji 

rolnictwa, mog prowadzi dowiadczalnictwo, upowszechniaj rozwój agroturystyki, prowadz 

analizy rynku artykuów rolnych 146 . 

W okresie funkcjonowania PROW 2007-2013 rola instytucji otoczenia rolnictwa jest 

znaczna we wsparciu absorpcji funduszy unijnych przez rolników. Jest to zwizane z koniecznoci 

przestrzegania przez rolników zasady wzajemnej zgodnoci (cross-compliance), 

gdzie zapisane s wymogi odnonie gospodarki gruntami, ochrony rodowiska, zdrowia publicznego, 

zdrowotnoci rolin, dobrostanu zwierzt, czy te normy dotyczce bezpieczestwa 

pracy. Gospodarstwa nie speniajce tych wymogów maj obnion pomoc w formie 

dopat bezporednich, nie mog te korzysta z funduszy przeznaczonych na restrukturyzacj 

i modernizacj gospodarstw. Dla wikszoci rolników dostosowanie gospodarstw do tych 

wymogów UE, jest niemoliwe bez wsparcia ze strony otoczenia instytucjonalnego, szczególnie 

za doradztwa rolniczego. 147 

Dokonujc oceny znaczenia otoczenia instytucjonalnego dla rozwoju rolnictwa w Polsce, 

mona stwierdzi, i po przystpieniu do Unii Europejskiej najbardziej „widoczne” 

s dziaania instytucji, które sprzyjaj absorpcji rodków unijnych przez rolników. Dominujc 

rol odgrywa doradztwo rolnicze oraz oddziay ARiMR. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej 

kontakt z Orodkami Doradztwa Rolniczego utrzymywao 90% rolników. Podobna 

liczba rolników utrzymywaa kontakt z samorzdem terytorialnym, za z ARiMR i ARR kontakt 

miao odpowiednio 80% i 30% rolników. Kontakt z pozostaymi organizacjami formalnymi 

i nieformalnymi nie przekracza 10% rolników. Natomiast niezwykle rzadkie s relacje 

rolników z instytucjami naukowo-badawczymi, uczelniami transferujcymi postp i dostp 

do nowych technologii. W zasadzie nie ma statystyk, ani adnych danych oraz przykadów 

dobrych praktyk w tym zakresie. Nieliczna grupa rolników wspópracuje z jakimikolwiek 

instytucjami w zakresie sprzeday i marketingu produktów i usug gospodarstwa oraz w zakresie 

rónicowania dziaalnoci gospodarczej 148. 

145 Rolnictwo i gospodarka…, op. cit., s. 71. 

146 R. Kata, Rola instytucji we wsparciu przeksztace rolnictwa rozdrobnionego finansowanych z funduszy unijnych, s. 13-14 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu www.instytut.info/IVkonf/referaty/Kata.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

147 Ibidem. 

148 B. Nadobnik, Nowoczesna wie: po pierwsze edukacja, Instytut Obywatelski, Warszawa 2011, s. 39 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu www.instytutobywatelski.pl [Data wejcia 15-09-2012]. 

60




2.6.4. Restrykcyjno prawa z zakresu ochrony rodowiska 

Dziaalno rolnicza podobnie jak inne sektory gospodarki, jest regulowana przepisami 

prawa. Ogólne zasady ochrony rodowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów reguluje 

w prawie polskim Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska. (Dz. U. 

z 2001 r. Nr 62, poz. 627, z pón. zm.). 

Do efektywnych dziaa zwizanych z ochron i zachowaniem rónorodnoci biologicznej 

w kraju naley przede wszystkim tworzenie przepisów, czy programów ochronnych, 

a take popularyzowanie i wdraanie zasad dobrej praktyki rolniczej. 

Obecnie poziom wiadomoci ekologicznej charakteryzuje zarówno w miecie, jak i na 

wsi tendencja wzrostowa. Wiele gospodarstw rolnych jest zobowizanych dostosowa si 

do standardów i wymogów Unii Europejskiej w zakresie agrotechniki i infrastruktury technicznej 

gospodarstw rolnych (pyty gnojowe, kanalizacja, prawidowe magazynowanie nawozów 

i rodków ochrony rolin itp.). Dbao o rodowisko naturalne i zwizane z tym nowe wyzwania, 

wymagaj stosowania Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, który ksztatuje waciw postaw 

rolników wobec obowizujcego prawa oraz uczy jak ogranicza ujemne oddziaywanie 

na rodowisko przyrodnicze. Jest to zbiór przyjaznych rodowisku praktyk rolniczych, których 

stosowanie zapewnia zrównowaony rozwój w produkcji rolnej. Ponadto informuje, co jest 

dozwolone lub zabronione wobec obowizujcego prawa. Standardy gospodarowania okrelane 

jako zwyka dobra praktyka rolnicza, dotycz przede wszystkim wymogów zwizanych z racjonaln 

gospodark nawozami, ochron wód i gleb, zachowaniem cennych siedlisk i gatunków 

wystpujcych na obszarach rolnych, a take z ochron walorów krajobrazu. 149 

Wspólna Polityka Rolna jako jedna z tak zwanych "polityk sektorowych" Unii Europejskiej, 

ma na celu finansowe wspieranie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich we wszystkich 

pastwach czonkowskich UE. Cech charakterystyczn europejskiego modelu rolnictwa 

jest dofinansowywanie intensywnej produkcji rolniczej, jak równie prowadzenie dziaalnoci 

rolniczej w zgodzie z zasadami ochrony, zachowania i poprawiania rodowiska naturalnego. 

Ponadto europejski model rolnictwa wspiera dziaania o charakterze spoecznym np. aktywizujce 

mieszkaców wsi i obszarów wiejskich. 150 

Projekt reformy Wspólnej Polityki Rolnej UE na lata 2014-2020, kadzie nacisk na kilka 

aspektów tj.: podniesienie konkurencyjnoci europejskiego rolnictwa, zapewnienie bezpieczestwa 

ywnociowego Europy, promocj wysokiej jakoci produktów, ochron rodowiska 

oraz rozwój obszarów wiejskich 151 . W zakresie ochrony rodowiska projekt reformy WPR 

podkrela, e rolnicy, którzy bd spenia tzw. trzy "zielone" warunki zostan specjalnie 

premiowani. Konkretnie chodzi o dywersyfikacj kultur, przekazanie 7% upraw na infrastruktur 

ekologiczn oraz zabezpieczenie ziemi pod pastwiska. Natomiast rolnicy, którzy nie 

speni powyszych kryteriów otrzymaj jedynie 70% nalenych dopat. 152 Promocja wysokiej 

jakoci produktów, ochrony rodowiska i rozwój obszarów wiejskich stanowi istotne 

elementy Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2014-2020. Komisja Europejska dy wobec tego 

do stworzenia sytuacji, w której rolnicy bd premiowani za ekologiczne dziaania. 153 

149 Ibidem. 

150 http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wspolna-polityka-rolna/czym-jest-wspolna-polityka-rolna.html [Data wejcia 10-09-2012]. 

151 http://www.agrodziennik.pl/wspolna-polityka-rolna-na-lata-2014-2020-jakie-zmiany-nas-czekaja,205.html [Data wejcia 10-09-2012]. 

152 

http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wspolna-polityka-rolna/ke-przedstawila-projekt-reformy-wspolnej-polityki-rolnej-na-lata-2014- 

2020-pazdziernik-2011-r.html [Data wejcia 10-09-2012]. 

153 http://www.agrodziennik.pl/wspolna-polityka-rolna-na-lata-2014-2020-jakie-zmiany-nas-czekaja,205.html [Data wejcia 10-09-2012]. 

61




3. Charakterystyka sektora rolnictwa w województwie podlaskim 

w wietle danych statystycznych 

3.1. Miejsce rolnictwa w gospodarce kraju i województwa podlaskiego 

W ostatnich latach odnotowuje si w Polsce spadek udziau rolnictwa w strukturze gospodarki, 

jednak nadal rola tego sektora pozostaje znaczca, zwaszcza ze wzgldu na liczb 

zatrudnionych w nim osób. W 2010 roku udzia rolnictwa w strukturze gospodarki kraju wynosi 

3,5%, a odsetek pracujcych w tym dziale gospodarki siga 12,9% ogóu zatrudnionych 

(tabela 9). 

Tabela 9. Struktura gospodarki w przekroju sektorów ekonomicznych z uwzgldnieniem 

liczby pracujcych w nich osób (udziay w%, zmiany procentowe w p.p.) 

Sektory 2007 2008 2009 2010 zmiany w latach 2007-2010 

warto dodana brutto (WDB) 

rolniczy 4,3 3,7 3,6 3,5 –0,8 

przemysowy 31,6 31,5 31,7 31,7 0,1 

usugowy 64,1 64,8 64,7 64,8 0,7 

pracujcy (BAEL, 15-64, przecitne w roku) 

rolniczy 14,7 14,0 13,3 12,9 –1,8 

przemysowy 30,8 31,9 31,1 30,2 –0,6 

usugowy 54,5 54,1 55,6 56,9 2,4 

ródo: Raport Polska 2011. Spoeczestwo – Gospodarka – Regiony, op. cit. 

W porównaniu z krajami UE-27, struktura pracujcych w Polsce w przekroju sektorów 

ekonomicznych cechuje si wysokim udziaem sektora rolnictwa, na poziomie prawie 

3-krotnie przewyszajcym redni unijn. Porównujc struktur WDB w Polsce i w UE-27 

mona zauway take ponad dwukrotnie wyszy udzia rolnictwa (3,5% w Polsce, 1,7% 

w UE-27). Zasadnicza[= rónica pomidzy wielkoci udziau sektora rolniczego w produkcji 

(3,5%) i pracujcych (12,9%) oznacza nisk produktywno tego sektora w naszym kraju, 

wpywajc niekorzystnie na poziom produktywnoci caej gospodarki narodowej. 154 Mimo 

odnotowywanego spadku odsetek pracujcych w naszym rolnictwie jest nadal najwyszy spo- 

ród wszystkich krajów UE z wyjtkiem Rumunii, gdzie jest dwukrotnie wyszy ni w Polsce. 

Pracujcy w polskim rolnictwie stanowili w 2011 r. 1/5 ogóu pracujcych w unijnym 

rolnictwie, czyli prawie tyle samo co Francja, Hiszpania i Niemcy razem wzite. 155 

Znaczenie gospodarcze rolnictwa w Polsce jest do mocno zrónicowane regionalnie. 

Rónice przestrzenne w rozwoju rolnictwa s z kolei uwarunkowane znacznymi dyspropor- 

154 Ibidem. 


62




cjami w poziomie rozwoju gospodarczego województw. 156 Dowodem na te dysproporcje regionalne 

s natomiast rónice w tworzeniu PKB przez poszczególne województwa. W 2009 

roku najwikszy udzia w tworzeniu produktu krajowego brutto utrzymyway niezmiennie 

od wielu lat województwa: mazowieckie, lskie, wielkopolskie, dolnolskie i maopolskie, 

przy czym 2 województwa: mazowieckie i lskie, wytwarzay razem ponad 1/3 krajowej 

wartoci PKB. Natomiast najnisze udziay w generowaniu produktu krajowego brutto (mniej 

ni 3% kade) posiaday województwa: opolskie, lubuskie, podlaskie, witokrzyskie i warmisko-mazurskie. 

W 2009 roku czny udzia tych województw w tworzeniu PKB wynosi 

14,2%. 157 

Rolnictwo odgrywa wan rol w gospodarce województwa podlaskiego. Wynika to 

midzy innymi z niskiego poziomu industrializacji regionu, jak równie historycznych uwarunkowa 

zwizanych przede wszystkim z dominacj rolnictwa rodzinnego w strukturze wasnoci. 

O znaczeniu tej brany w podlaskiej gospodarce wiadcz midzy innymi: wysoki 

(chocia spadajcy systematycznie w ostatnich latach) udzia pracujcych w rolnictwie w 

strukturze zatrudnienia mieszkaców regionu, jak te wysoki – w porównaniu do innych województw 

i redniej krajowej – udzia wartoci dodanej brutto z dziaalnoci rolniczej w podlaskiej 

gospodarce 158 . 

Województwo podlaskie (a take lubelskie i witokrzyskie) cechuje najwyszy odsetek 

pracujcych w sektorze rolnictwa wród ogóu pracujcych w regionie (tabela 10). Dane GUS 

z 2010 mówi, e blisko co trzeci pracujcy (31,2%) na Podlasiu pracowa wanie w analizowanym 

sektorze. Naley podkreli, e na przestrzeni ostatnich 10 lat nastpuje jednak wyrany 

spadek liczby pracujcych w podlaskim rolnictwie. W 2002 r. udzia zatrudnionych 

w rolnictwie w ogólnej liczbie pracujcych w regionie siga 42,8% 159 . Ten zauwaalny spadek 

liczby pracujcych w rolnictwa wynika to z tego, e coraz wicej ludnoci mieszkajcej 

na wsi znajduje zatrudnienie w innych dziaach gospodarki (tylko na pocztku transformacji 

wystpia tendencja wzrostowa pracujcych w rolnictwie, co byo wynikiem zwolnienia tempa 

wzrostu gospodarczego i osabienia popytu na prac w sektorach pozarolniczych). 160 

Mniej wicej co trzeci pracujcy w województwie podlaskim w 2010 roku by zatrudniony 

w Sekcji „Rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo” (wykres 2). 

156 A. Mrówczyska-Kamiska, Znaczenie rolnictwa w gospodarce narodowej w Polsce, analiza makroekonomiczna i regionalna, s. 99 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/PRS_2008_T5(20)_s96.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

157 Produkt krajowy brutto – rachunki regionalne w 2009 roku, GUS, Katowice 2011, s. 23-24 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rn_pkb_rachunki_regionalne_2009_notatka.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

158 Warto dodana produkcji rolniczej – stanowi rónic midzy globaln produkcj rolnicz a zuyciem porednim, które obejmuje 

warto zuytych na cele produkcyjne produktów rolnych pochodzcych z wasnej produkcji, a take z zakupu materiaów (cznie 

z paliwem), energii, usug obcych (obróbka obca, usugi rolnicze, weterynaryjne, inseminacyjne i transportowe, naprawy biece, usugi 

telekomunikacyjne, prowizje pacone za usugi bankowe), usugi porednictwa finansowego mierzone porednio (FISIM), koszty podróy 

subowych (z wyjtkiem danych dla gospodarstw indywidualnych) oraz inne koszty (np. ubezpieczenia, dzierawy i wynajmu). Rocznik 

Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2011. 

159 Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski Wschodniej. Ekspertyza opracowana 

na zamówienie Ministra Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011, s. 20 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpuhttp://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_regionalna/Strategia_rozwoju_polski_wschodniej_do_2020/Dokumenty/Documents/roln 

ictwo1.pdf [Data wejcia 10-09-2012]. 

160 Ibidem. 

63




Tabela 10. Odsetek pracujcych w rolnictwie w podlaskim na tle pozostaych województw 

w latach 2009-2010 

Terytorium 

Odsetek pracujcych Odsetek pracujcych na 100 ha uytków 

w rolnictwie w 2009 w rolnictwie w 2010 roku rolnych w 2010 roku 

Polska 15,0 

Dolnolskie 7,0 8,4 8,8 

Kujawsko-pomorskie 16,7 15,5 9,7 

Lubelskie 36,3 38,5 19,3 

Lubuskie 7,7 10,2 6,6 

ódzkie 20,2 18,8 16,2 

Maopolskie 16,1 22,1 39,2 

Mazowieckie 14,0 13,4 13,6 

Opolskie 15,2 15,8 8,8 

Podkarpackie 23,2 32,7 34,3 

Podlaskie 33,3 31,2 10,8 

Pomorskie 7,6 8,3 8,0 

lskie 4,1 6,1 21,9 

witokrzyskie 31,3 32,3 25,6 

Warmisko-mazurskie 15,0 15,3 6,5 

Wielkopolskie 15,5 15,7 11,5 

Zachodniopomorskie 7,7 8,7 4,6 

ródo: opracowanie wasne na podstawie: Rocznik Branowy Rolnictwo 2011, GUS, Warszawa 2011 (liczba 

pracujcych w rolnictwie wg województw wedug faktycznego miejsca pracy), a take Banku Danych Regionalnych 

(pracujcy faktyczne miejsce pracy). 

Udzia sekcji „rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo” w tworzeniu wartoci dodanej 

brutto w kraju w 2009 roku wyniós 3,6%. W poszczególnych województwach w 2009 

roku odnotowano znaczne zrónicowanie udziau jednostek prowadzcych dziaalno w rolnictwie, 

lenictwie, owiectwie i rybactwie – od 1,0% w województwie lskim do 10,2% 

w województwie podlaskim (wykres 3). 

W 2009 roku w gospodarce województwa podlaskiego najwikszy udzia w generowaniu 

wartoci dodanej brutto osigay jednostki prowadzce dziaalno w zakresie handlu 

i napraw, zakwaterowania i gastronomii, transportu, informacji i komunikacji. Udzia ten siga 

28,1%, podczas gdy w strukturze gospodarki krajowej wynosi 30,1% (wykres 4). Jednostki 

prowadzce dziaalno w zakresie rolnictwa, owiectwa i lenictwa oraz ryboówstwa 

wypracoway – jak ju wyej wspomniano – 10,2% wartoci dodanej brutto, podczas gdy 

wskanik ten na poziomie Polski by trzykrotnie niszy. 

64




Wykres 2. Struktura pracujcych wg sekcji w 2010 roku w województwie podlaskim 

Administracja 

publiczna i 

obrona 

narodowa; 

obowizkowe 

zabezpieczenia 

spoeczne; 

5,40% 

Opieka 

zdrowotna 

i pomoc 

spoeczna; 

5,70% 

Edukacja; 

8,40% 

Transport 

i gospodarka 

magazynowa; Handel; naprawa 

4,10% pojazdów 

samochodowych; 

13,90% 

Pozostae; 

10,30% 

Budownictwo; 

4,90% 

Rolnictwo, 

lenictwo, 

owiectwo 

i rybactwo; 

31,80% 

Przemys; 

15,50% 

a Wedug faktycznego miejsca pracy i rodzaju dziaalnoci; dla pracujcych w gospodarstwach indywidualnych 

w rolnictwie – dane szacunkowe na podstawie Powszechnego Spisu Rolnego 2010. 

ródo: Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2011, GUS, Biaystok [Dokument elektroniczny]. Tryb 

dostpu http://www.stat.gov.pl/bialystok/263_PLK_HTML.htm [Data wejcia 10-09-2012]. 

Wykres 3. Struktura wartoci dodanej brutto wedug rodzajów dziaalnoci i województw 

w 2009 r. 

ródo: Produkt krajowy brutto – rachunki regionalne w 2009 roku, op. cit. 

65




Mimo nieustannego procesu unowoczeniania rolnictwa, jego wysoki udzia w strukturze 

gospodarki regionu jako gazi o niskiej efektywnoci jest niekorzystny i wpywa na niski 

wskanik produktu krajowego brutto województwa. 161 

Wykres 4. Struktura wartoci dodanej brutto wedug rodzajów dziaalnoci w województwie 

podlaskim w Polsce w 2009 roku (w % wyliczonych na podstawie cen biecych 

w mln z) 

Polska 

9,7 

24,2 

9,0 

25,8 

3,6 

10,2 

Podlaskie 

24,6 

19,5 

7,4 

7,8 

rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo 

przemys 

budownictwo 

handel; naprawa pojazdów samochodowych; 

transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie 

i gastronomia; informacja i komunikacja 

dziaalno finansowa i ubezpieczeniowa; obsuga 

rynku nieruchomoci 

pozostae usugi 

28,1 

30,1 

ródo: opracowanie wasne na podstawie Rocznik Branowy Rolnictwo 2011, GUS, Warszawa 2011. 

3.2. Specyfika podlaskiego rolnictwa 

Podlaskie rolnictwo funkcjonuje w trudnych warunkach przyrodniczo-klimatycznych 

i glebowych. Skadaj si na nie m.in. najkrótszy okres wegetacji w Polsce, rekordowe spadki 

temperatur, niska klasa bonitacyjna gleb i ich zakamienienie oraz okresowe deficyty wody. 162 

Gleby w województwie podlaskim nie s yzne (zbyt maa zawarto próchnicy i due zakwaszenie). 

Najwikszy odsetek stanowi grunty IV i V klasy bonitacyjnej. Pomimo wielu 

niesprzyjajcych uwarunkowa rolnictwo pozostaje cigle dominujcym dziaem gospodarki 

województwa. 

Wedug danych GUS, w 2011 roku uytki rolne stanowiy 60,3% powierzchni województwa 

(tabela 11). 

W strukturze uytków rolnych województwa podlaskiego wystpuje najwikszy w Polsce 

udzia k i pastwisk trwaych, które cznie stanowi 37,9% powierzchni uytków. Odsetek 

ten jest dwukrotnie wyszy ni przecitny udzia k i pastwisk w strukturze uytków rolnych 

w kraju. Na terenie podlaskiego bardzo mao jest sadów. Stanowi one zaledwie 0,6% 

powierzchni uytków rolnych (przecitnie w kraju 2,8%). Ponadto województwo podlaskie 

charakteryzuje niszy od przecitnego w kraju odsetek gruntów ornych (56,7%, podczas gdy 

przecitny w kraju wynosi 67,2). 

161 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013, op. cit., s. 20. 

162 www.wrotapodlasia.pl [Data wejcia 10-09-2012]. 

66




Tabela 11. Struktura uytkowania terenów w województwie podlaskim w 2011 roku 

Uytkowane tereny 2011 

ogóem w ha 

2018702,0 ha 

ogóem w odsetkach (Polska = 100%) 6,5% 

uytki rolne 60,3% 

lasy 31,0% 

tereny mieszkaniowe 0,4% 

tereny przemysowe 0,1% 

tereny rekreacji i wypoczynku 0,1% 

grunty pod wodami 1,4% 

nieuytki 2,7% 

pozostaa powierzchnia 4,0% 

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych. 

Duy area uytków zielonych, w tym k i pastwisk, stwarza warunki do hodowli byda, 

gównie mlecznego. Pod wzgldem produkcji mleka region zajmuje istotn pozycj 

w kraju (wykres 5). 163 

W strukturze towarowej produkcji rolniczej województwa podlaskiego zdecydowanie 

przewaa produkcja zwierzca (tabela 12). Stanowi ona 88,8% produkcji towarowej ogóem, 

pozostae 11,2% przypada na produkcje rolinn. Pod tym wzgldem udziau produkcji zwierzcej 

w strukturze towarowej produkcji rolnej Podlaskie wyrónia si na tle innych województw 

w Polsce. 

Tabela 12. Struktura towarowej produkcji rolniczej wedug województw w 2009 roku 

(ceny stae z 2008 roku) 

Terytorium Produkcja rolinna Produkcja zwierzca 

Polska 42,1 57.9 

Dolnolskie 70.8 29,2 

Kujawsko-pomorskie 45,4 54,6 

Lubelskie 56,2 43,8 

Lubuskie 53,8 46,2 

ódzkie 45,3 54,7 

Maopolskie 44,8 55,2 

Mazowieckie 46,2 53,8 

Opolskie 60,1 39,9 

Podkarpackie 36,4 63,6 

Podlaskie 11,2 88,8 

Pomorskie 48,3 51,7 

163 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013, op. cit., s. 20. 

67




Terytorium Produkcja rolinna Produkcja zwierzca 

lskie 36,6 63,4 

witokrzyskie 52,3 47,7 

Warmisko-mazurskie 29,9 70,1 

Wielkopolskie 29,6 70,4 

Zachodniopomorskie 63,0 37,0 

ródo: Rocznik Branowy Rolnictwo 2011, GUS, Warszawa 2011. 

Wykres 5. Struktura uytków rolnych w gospodarstwach w województwie podlaskim 

na tle pozostaych województw i Polski w 2010 roku 

Zachodniopomorskie 

Wielkopolskie 

Warmisko-Mazurskie 

wietokrzyskie 

ródo: opracowanie wasne na podstawie: Uytkowanie gruntów. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Warszawa 

2011, s. 50-51. 

lskie 

Pomorskie 

Podlaskie 

Podkarpackie 

Opolskie 

Mazowieckie 

Maopolskie 

ódzkie 

Lubuskie 

Lubelskie 

Kujawsko-Pomorskie 

Dolnoslskie 

Polska 

3,0 

69,3 

3,3 12,3 3,5 8,5 

1,4 

81,9 

1,4 12,0 1,4 1,7 

0,7 

56,2 

3,7 17,7 14,3 7,3 

59,3 

4,6 6,3 19,2 1,7 8,6 

1,0 

59,9 

3,7 17,7 2,3 

15,1 

0,8 

70,4 

2,6 11,9 4,8 9,4 

0,6 

56,7 

1,7 27,6 10,3 2,9 

2,4 

44,6 

7,7 

26,0 4,6 

13,6 

0,3 

87,6 

1,6 7,7 1,1 1,5 

5,4 

59,9 

2,9 21,2 4,9 5,4 

2,4 

45,3 

4,4 

33,6 

4,1 9,5 

3,8 

73,4 

2,2 14,1 2,1 4,3 

1,5 

62,8 

4,8 18,2 3,1 9,5 

5,3 

71,8 

2,3 14,5 1,8 3,6 

1,1 

82,9 

1,3 10,7 2,3 1,5 

1,2 

74,3 

3,1 12,1 2,7 6,4 

2,6 

67,2 

2,9 17,0 4,2 5,8 

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 

grunty orne (pod zasiewami) grunty ugorowane sady 

ogrody przydomowe ki trwae pastwiska trwae 

pozostae 

Wród poszczególnych grup towarowych dominuje produkcja mleka krowiego (57,4% 

ogóu) oraz ywca rzenego (28,8% ogóu, wykres 6). W produkcji rolinnej przewaa, podobnie 

jak w kraju, uprawa rolin mao pracochonnych, w tym gównie zbó (5,4% ogóu) 

i ziemniaków (1,8%). 

68




Wykres 6. Struktura towarowej produkcji rolniczej w województwie podlaskim wedug 

produktów w 2009 roku (ceny stae z 2008 r.) 

Pozostaa 

produkcja 

zwierzca; 

0,9% 

Przemysowe; 

0,7% 

Ziemniaki; 

1,8% 

Zboa; 5,4% 

Warzywa; 

2,0% 

Owoce; 1,2% Pozostaa 

produkcja 

rolinna; 0,1% 

Jaja kurze; 

1,7% 

ywiec 

rzeny a ; 

28,80% 

Mleko krowie; 

57,4% 

a Bydo, cielta, trzoda chlewna, owce, konie, drób, kozy i króliki. 

ródo: Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2011, op. cit. 

Znaczna liczba gospodarstw w woj. podlaskim nastawiona jest na chów byda mlecznego 

i mimo nie najwyszej mlecznoci oraz produktywnoci ziemi i wydajnoci pracy osigaj 

stosunkowo korzystne wyniki finansowe. Jest to niewtpliwie mocna strona gospodarstw 

w tym województwie wynikajca z dostosowania kierunku produkcji do warunków przyrodniczo-glebowych. 

164 Od blisko 20 lat w województwie podlaskim notuje si stay, równomierny 

wzrost skupu mleka. Ma to zwizek ze stale umacniajc si pozycj podlaskich mleczarni, 

które s niekwestowanymi liderami w kraju. 165 W tabeli poniej ukazano wielko 

produkcji mleka w województwie podlaskim na tle innych województw z uwzgldnieniem lat 

2009-2011. Pod wzgldem wielkoci produkcji mleka podlaskie znajduje si na drugim miejscu 

w kraju, zaraz za województwem mazowieckim (tabela 13). 

Tabela 13. Produkcja mleka krowiego w tys. litrów, wedug województw w latach 2009-2011 

Województwo 2009 2010 2011 

Dolnolskie 195995 172235 182566 

Kujawsko-pomorskie 886696 868570 868598 

Lubelskie 822710 742433 721616 

Lubuskie 118921 108380 118809 

ódzkie 1008268 963548 957022 

Maopolskie 387131 353001 347019 

Mazowieckie 2453044 2772929 2650313 

164 Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski Wschodniej, op. cit., s. 117. 

165 http://www.wrotapodlasia.pl/pl/rolnictwo [Data wejcia 10-09-2012]. 

69




Województwo 2009 2010 2011 

Opolskie 257761 290158 257193 

Podkarpackie 336098 271875 253701 

Podlaskie 2130247 1969426 2197602 

Pomorskie 305084 286184 306778 

lskie 252975 228497 211519 

witokrzyskie 357890 366132 383885 


Wielkopolskie 1478598 1431126 1474354 

Zachodniopomorskie 185967 174313 179539 

ródo: opracowanie wasne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS. 

Porównujc wyniki Spisu Rolnego z 2010 roku i 2002 roku jeli chodzi o powierzchni 

zasiewów wedug wybranych upraw mona zauway prawie piciokrotny wzrost zainteresowania 

rolników upraw rzepaku (tabela 14). Niemal trzykrotnie zmniejszya si natomiast 

powierzchnia zasiewów ziemniaków i warzyw gruntowych. Bardzo znacznie spado take 

zainteresowanie upraw buraków cukrowych. 

Tabela 14. Powierzchnia zasiewów w województwie podlaskim wedug wybranych 

upraw rolnych w tys. ha w 2002 i 2010 roku 

Uprawy rolne 2002 2010 

zboa ogóem 512,4 466,4 

rzepak i rzepik 1,8 8,3 

ziemniaki 56,5 17,4 

buraki cukrowe 6,5 0,3 

warzywa gruntowe (bez ogródków przydomowych) 3,6 1,4 

ogóem 638,6 608,7 

ródo: Raport z wyników województwa podlaskiego. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Biaystok 2011. 

Na terenie województwa podlaskiego zgodnie z wynikami ostatniego spisu rolnego, 

w czerwcu 2010 r. pogowie poszczególnych gatunków zwierzt gospodarskich ksztatowao 

si nastpujco: bydo – 879,0 tys. szt., w tym krów – 457,4 tys. szt., trzoda chlewna – 

552,5 tys. szt., w tym lochy – 51,8 tys. szt., owce – 22,1 tys. szt., konie – 20,2 tys. szt., kozy – 

2,5 tys. szt., króliki – 15,0 tys. szt., a take drób ogóem – 8411,1 tys. szt. Wedug danych 

PSR 2010, w porównaniu z 2002 r., nastpi spadek populacji: trzody chlewnej – o 40,1%, 

koni – o 15,0%, kóz – o 45,4% oraz królików – o 41,3%. W przypadku pozostaych gatunków 

odnotowano wzrost liczebnoci stada: pogowie byda zwikszyo si o 27,7% (w tym krów – 

o 21,7%), owiec – o 0,2%, a drobiu ogóem – o 36,1%. 166 

166 Raport z wyników województwa podlaskiego. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Biaystok 2011, s. 31. 

70




Pod wzgldem obsady byda w gospodarstwach rolnych województwo podlaskie znajduje 

si na drugim miejscu w kraju (zaraz po województwie mazowieckim), a pod wzgldem 

liczebnoci trzody chlewnej na ósmym (liczebno trzody chlewnej jest najwiksza w województwie 

wielkopolskim i niemal siedmiokrotnie przewysza pogowie trzody chlewnej na 

Podlasiu, tabela 15). 

Tabela 15. Pogowie byda i trzody chlewnej w sztukach w woj. podlaskim na tle pozostaych 

województw w 2011 roku 

Województwo 

Pogowie byda w sztukach 

ogóem 

gospodarstwa 

indywidualne 

Pogowie trzody chlewnej w sztukach 

ogóem 

gospodarstwa 

indywidualne 

Dolnolskie 90776 67616 252935 184418 

Kujawsko-pomorskie 446621 410155 1526247 1446664 

Lubelskie 351374 344793 794486 783878 

Lubuskie 64880 49230 190429 148469 

ódzkie 459038 455295 1139572 1106290 

Maopolskie 167264 163185 296493 290491 

Mazowieckie 974529 969514 1178892 1151523 

Opolskie 118442 92558 549765 505612 

Podkarpackie 96947 93436 183555 177659 

Podlaskie 895052 893328 467414 452559 

Pomorskie 187403 173130 786843 511037 

lskie 106747 100084 287434 231005 

witokrzyskie 164980 164123 299380 292998 

Warmisko-mazurskie 427810 407998 608625 533368 

Wielkopolskie 851089 749979 4137187 2996546 

Zachodniopomorskie 97984 74427 357154 196577 

ródo: opracowanie wasne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS. 

3.3. Struktura gospodarstw rolnych w województwie podlaskim 

Zgodnie z danymi ze Spisu Powszechnego 2010 w województwie podlaskim funkcjonuje 

104020 gospodarstw rolnych, z czego 99,9% stanowi gospodarstwa sektora prywatnego, 

gównie indywidualne (tabela 16). Pod wzgldem liczby gospodarstw rolnych podlaskie 

znajduje si na dziesitym miejscu wród województw w Polsce. Sporód wspomnianych 

104200 gospodarstw rolnych w województwie podlaskim dziaalno rolnicz prowadzi 88,7%. 

71




Tabela 16. Liczba gospodarstw rolnych wedug form wasnoci i województw 

Województwa 

Ogóem 

razem 

Ogóem 

Sektor prywatny 

w tym gospodarstwa indywidualne 

w liczbach bezwzgldnych 

Sektor 

publiczny 

Polska 2277613 2276693 2273284 920 

Dolnolskie 107344 107271 106791 73 


Lubelskie 257250 257184 257061 66 

Lubuskie 42972 42927 42718 45 

ódzkie 168098 168044 167929 54 

Maopolskie 283513 283456 283335 57 

Mazowieckie 277528 277453 277204 75 

Opolskie 44828 44808 44589 20 

Podkarpackie 261436 261368 261262 68 

Podlaskie 104020 103969 103916 51 

Pomorskie 60933 60880 60686 53 

lskie 163290 163265 163140 25 

witokrzyskie 141919 141890 141858 29 




prowadzce dziaalno rolnicz 

Polska 1891065 1890237 1886888 828 

Dolnolskie 83997 83933 83458 64 


Lubelskie 233559 233493 233372 66 

Lubuskie 30853 30812 30605 41 

ódzkie 143521 143469 143359 52 

Maopolskie 221377 221328 221211 49 

Mazowieckie 247963 247897 247661 66 

Opolskie 36820 36802 36585 18 

Podkarpackie 223295 223229 223123 66 

Podlaskie 92291 92247 92195 44 

Pomorskie 47149 47103 46912 46 

lskie 102694 102673 102553 21 

witokrzyskie 114863 114840 114809 23 




ródo: Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny Spis Rolny w 2010 roku, op. cit. 

72




Analizujc liczb gospodarstw rolnych w podlaskim naley zwróci uwag na trend 

zmian zachodzcych w tym zakresie. Od poprzedniego PSR w 2002 roku odnotowano wyrany 

spadek liczby gospodarstw rolnych (tabela 17). Na przestrzeni 10 lat liczba gospodarstw 

w województwie podlaskim zmalaa o 13,3%. W analizowanym okresie zmniejszya si take 

ogólna powierzchnia uytków rolnych w regionie. Zauwaa si jednak wzrost redniej powierzchni 

uytków rolnych w gospodarstwach w województwie podlaskim. W 2002 roku 

rednia powierzchnia wynosia ok. 9,6 ha, a w 2010 ok. 10,2 ha. Zmiany te dotyczyy gównie 

gospodarstw rolnych, które nie prowadz dziaalnoci rolniczej. W przypadku gospodarstw 

realizujcych dziaalno rolnicz liczba gospodarstw zmniejszya si o niespena 4%. 

Tabela 17. Liczba i struktura gospodarstw rolnych w województwie podlaskim w 2010 

roku z odniesieniem do PSR 2002 

Wyszczególnienie 2002 2010 2002 = 100 

ogóem 

Liczba gospodarstw rolnych w tys. 120,1 104,0 86,6 

Powierzchnia uytków rolnych w tys. ha 1149,8 1059,8 92,2 

rednia powierzchnia uytków rolnych w ha 9,58 10,19 106,4 

w tym gospodarstwa prowadzce dziaalno rolnicz 

Liczba gospodarstw rolnych w tys. 95,9 92,3 96,2 

Powierzchnia uytków rolnych w tys. ha 1083,3 1050,7 97,0 

rednia powierzchnia uytków rolnych w ha 11,29 11,38 100,8 


Ponad poowa (58,7%) gospodarstw rolnych w województwie podlaskim to gospodarstwa 

dysponujce uytkami rolnymi o powierzchni nieprzekraczajcej 10 ha, w tym co dziesite 

gospodarstwo naley do grupy obszarowej poniej 1 ha (wykres 7). Najwiksza liczba 

gospodarstw plasuje si w grupach obszarowych 5-10 ha, a take 10-15 ha. cznie do tych 

dwóch grup mona zaklasyfikowa ponad 40% podlaskich gospodarstw. Niespena 1,5% 

to gospodarstwa najwiksze, w których powierzchnia uytków rolnych przekracza 50 ha. 

Udzia najmniejszych gospodarstw – do 5 ha – w ogólnej strukturze gospodarstw podlaskich 

jest niemal dwukrotnie niszy ni podobny odsetek w strukturze gospodarstw w caej 

Polsce. Ponadto w województwie podlaskim czny udzia gospodarstw nalecych do grup 

obszarowych przekraczajcych 20 ha w ogólnej strukturze gospodarstw wynosi 14,5% i jest 

ponad dwukrotnie wyszy od analogicznego udziau tego typu gospodarstw w skali kraju. 

Biorc pod uwag fakt, e najmniejsze gospodarstwa maj gównie charakter socjalny, 

a z kolei gospodarstwa przekraczajce 20-30 ha charakteryzuj si do duym potencjaem 

rozwojowym 167 , naley stwierdzi, e podlaskie pod tym wzgldem wypada do pozytywnie 

na tle rolnictwa w kraju. 

167 na podstawie wywiadu grupowego FGI przeprowadzonego z ekspertami z zakresu rolnictwa na potrzeby niniejszej analizy. 

73




Wykres 7. Struktura gospodarstw rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz wg grup 

obszarowych uytków rolnych (cznie z grup obszarow gospodarstw o powierzchni 

uytków rolnych do 1 ha wcznie) 

ródo: opracowanie wasne na podstawie: Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny Spis Rolny 

w 2010 roku, op. cit. 

100 ha i wicej 

50-100 ha 

30-50 ha 

20-30 ha 

15-20 ha 

10-15 ha 

5-10 ha 

3-5 ha 

2-3 ha 

1-2 ha 

do 1 ha 

0,3 

0,5 

1,0 

0,9 

1,9 

3,2 

Podlaskie 

4,2 

3,8 

7,0 

8,0 

7,7 

Analizujc struktur gospodarstw rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz bez 

uwzgldnienia gospodarstw najmniejszych (do 1 ha uytków rolnych wcznie) mona zauway, 

e podlaskie charakteryzuje si mniejszym odsetkiem gospodarstw poniej 5 ha 

w porównaniu do redniej krajowej, zdecydowanie wikszym odsetkiem gospodarstw rednich 

(midzy 5 a 50 ha uytków rolnych) i nieco mniejszym udziaem gospodarstw powyej 

50 ha (tabela 18 i 19). 

8,7 

9,8 

9,4 

Polska 

11,1 

11,3 

14,6 

15,9 

17,1 

18,3 

21,5 

23,5 

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 

Tabela 18. Struktura gospodarstw rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz w województwie 

podlaskim wedug grup obszarowych uytków rolnych (powyej 1 ha) 

1-2 ha 2-3 ha 3-5 ha 5-10 ha 10-15 ha 15-20 ha 20-30 ha 30-50 ha 50-100 ha 100 ha i wicej 

Polska 11,4 9,6 14,9 10,7 10,7 5,6 5,7 4,2 3,1 3 

Podlaskie 5,6 6,1 12,4 15,7 15,7 10,1 11 6,9 3 1,8 



74




Tabela 19. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzcych dziaalno 

rolnicz w województwie podlaskim wedug grup obszarowych uytków rolnych (powy- 

ej 1 ha) 

1-2 ha 2-3 ha 3-5 ha 5-10 ha 10-15 ha 15-20 ha 20-30 ha 30-50 ha 50-100 ha 100 ha i wicej 

Polska 12,9 10,9 16,9 24 12,1 6,3 6,4 4,7 3,3 2,5 

Podlaskie 6,2 6,7 13,6 21,1 17,1 11,1 11,9 7,5 3,2 1,8 



rednia powierzchnia uytków rolnych gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz 

w 2010 roku wynosia 11,49 ha i tym samym bya wysza od redniej krajowej o ok. 3,5 ha 

(wykres 8). Pod wzgldem redniej wielkoci powierzchni uytków rolnych w gospodarstwach 

prowadzcych dziaalno rolnicz podlaskie znajdowao si na 7 miejscu w kraju. 

Wykres 8. rednia powierzchnia uytków rolnych w gospodarstwach województwa podlaskiego 

prowadzcych dziaalno rolnicz [ha] 

30,00 

25,00 

20,00 

15,00 

10,00 

5,00 

7,95 

13,90 

11,06 

6,00 

14,30 

6,87 

2,83 

7,88 

14,02 

2,90 

11,49 

15,96 

3,96 4,57 

19,22 

12,35 

23,82 

0,00 

Polska 

Dolnolskie 

Kujawsko-pomorskie 

Lubelskie 

Lubuskie 

ódzkie 

Maopolskie 

Mazowieckie 

Opolskie 

Podkarpackie 

Podlaskie 

Pomorskie 

lskie 

witokrzyskie 

Warmisko-mazurskie 

Wielkopolskie 




Ze wzgldu na relatywnie niewielk liczb gospodarstw rolnych posiadajcych osobowo 

prawn, rednia powierzchni uytków rolnych w gospodarstwach indywidualnych bya 

niemal identyczna i osigaa wielko 11,29 ha (wykres 9). 

75




Wykres 9. rednia powierzchnia uytków rolnych w gospodarstwach indywidualnych 

województwa podlaskiego prowadzcych dziaalno rolnicz [ha] 

30,00 

25,00 

20,00 

15,00 

10,00 

5,00 

8,88 

7,09 

12,16 

5,83 

10,80 

6,73 

2,74 

10,14 

7,73 

2,75 

13,18 

11,29 

3,69 4,52 

16,64 

10,38 

16,43 

0,00 

Polska 

Dolnolskie 


Lubelskie 

Lubuskie 

ódzkie 

Maopolskie 

Mazowieckie 

Opolskie 

Podkarpackie 

Podlaskie 

Pomorskie 

lskie 

witokrzyskie 


Wielkopolskie 




W ogólnej liczbie gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz 61,8% zajmowao 

si produkcj rolinn i zwierzc, 37,5% – wycznie produkcj rolinn, a pozostae 0,7% – 

wycznie produkcj zwierzc (tabela 20). 

Tabela 20. Liczba gospodarstw rolnych w województwie podlaskim prowadzcych dzia- 

alno rolnicz wedug rodzaju tej dziaalnoci 

Typ produkcji Liczba gospodarstw Odsetek gospodarstw 

wycznie produkcja rolinna 34 600 37,5 

wycznie produkcja zwierzca 600 0,7 

produkcja rolinna i zwierzca 57 100 61,8 


W dalszej czci opracowania zaprezentowana zostanie charakterystyka struktury gospodarstw 

rolnych zgodnie z typologi wykorzystan w ostatnim Spisie Rolnym w 2010 roku. 

168 Dane pochodzce z PSR 2010 oraz wartoci wspóczynników standardowej produkcji 

opracowane przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy 

168 Typologia ta umoliwia spenienie potrzeb informacyjnych Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej poprzez sporzdzenie 

analiz porównawczych sytuacji ekonomiczno-produkcyjnej gospodarstw rolnych: pomidzy rónymi klasami wielkoci ekonomicznej 

i rónymi typami rolniczymi gospodarstw, pomidzy poszczególnymi krajami czonkowskimi i regionami, a take pomidzy rónymi okresami 

czasowymi (analizy pionowe). 

76




Instytut Badawczy dla kadej uprawy i kategorii zwierzt pozwoliy na ustalenie dla kadego 

spisanego gospodarstwa rolnego typu rolniczego oraz wielkoci ekonomicznej. Typ rolniczy 

okrelony zosta na podstawie wielkoci udziau standardowej produkcji poszczególnych 

dziaalnoci rolniczych prowadzonych w gospodarstwie w cakowitej standardowej produkcji 

gospodarstwa rolnego. Natomiast wielko ekonomiczna gospodarstwa rolnego ujto jako 

cakowit standardow produkcj gospodarstwa wyraon w euro. 169 

W strukturze gospodarstw rolnych w województwie podlaskim dominuje typ specjalizujcy 

si w uprawach polowych (podobnie jak w caej Polsce, wykres 10 i 11). Do tej grupy 

naley 37,4% gospodarstw w regionie (dla porównania w Polsce – 39,8%). Na drugim miejscu 

pod wzgldem liczebnoci (30,8%) plasuje si w województwie podlaskim typ gospodarstwa 

specjalizujcego si w chowie zwierzt ywionych paszami objtociowymi. Pod tym 

wzgldem podlaskie zdecydowanie róni si od redniej dla kraju, gdzie udzia gospodarstw 

specjalizujcych si w chowie zwierzt ywionych paszami objtociowymi wynosi 9,7%. 

Ponadto w podlaskim funkcjonuje nieco wicej ni w kraju gospodarstw realizujcych mieszan 

zwierzc produkcj roln (8,7%, podczas gdy w Polsce 7%). Zdecydowanie rzadziej 

w porównaniu do caej Polski, spotka mona w województwie podlaskim gospodarstwa specjalizujce 

si w uprawach trwaych, uprawach ogrodniczych, a take realizujcych mieszan 

produkcj rolinn. 

Wykres 10. Struktura gospodarstw rolnych w województwie podlaskim prowadzcych 

dziaalno rolnicz wedug typów rolniczych [%] 

mieszane - róne 

zwierzta; 8,7 


uprawy; 1,2 


uprawy i 

zwierzta; 13,7 

niesklasyfikowane; 

3,9 

specjalizujce si 

w uprawach 

polowych; 37,4 


w chowie zwierzt 

ywionych 

paszami 

treciwymi; 2,5 





ywionych 

paszami 

objetociowymi; 

30,8 


w uprawach 

ogrodniczych; 0,8 


w uprawach 

trwaych; 1,1 

169 Szczegóy na temat przyjtej metodologii: Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny Spis Rolny w 2010 roku, GUS, 

Warszawa 2012, s. 34-37. 

77




Wykres 11. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce prowadzcych dziaalno rolnicz 

wedug typów rolniczych [%] 


uprawy i 

zwierzta; 20,7 


zwierzta; 7,0 


uprawy; 4,1 



ywionych 

paszami 

treciwymi; 5,6 specjalizujce si 


ywionych 

paszami 

objetociowymi; 

9,7 



niesklasyfikowane; 

6,3 


w uprawach 

trwaych; 4,3 


w uprawach 

polowych; 39,8 


w uprawach 

ogrodniczych; 2,4 

Z ogólnej liczby 1891,1 tys. gospodarstw rolnych w Polsce, które 30 czerwca 2010 r. 

prowadziy dziaalno rolnicz, ponad 60% naleao do najniszych klas wielkoci ekonomicznej 

(0-2 tys. euro – 45,2% oraz 2-4 tys. euro – 16,0%). Zaledwie 1% gospodarstw osigno 

wielko ekonomiczn 100 tys. euro i wicej. Ogólna wielko ekonomiczna gospodarstw 

rolnych wynosia w 2010 r. ponad 19 mld euro. Ponad poow omawianej wielkoci 

odnotowano w gospodarstwach o powierzchni 15 ha i wicej uytków rolnych. Gospodarstwa 

najsabsze ekonomicznie w wikszoci naleay do najniszych grup obszarowych uytków 

rolnych. W przekroju terytorialnym najwyszy odsetek gospodarstw najsilniejszych ekonomicznie, 

tj. o wielkoci 100 tys. euro i wicej odnotowano w województwach: zachodniopomorskim 

(3,0% ogóu gospodarstw w województwie), warmisko-mazurskim (2,8%), wielkopolskim 

(2,4%), a najniszy (0,1%-0,2%) wystpi – w maopolskim, podkarpackim i witokrzyskim. 

Najwyszym odsetkiem gospodarstw najsabszych ekonomicznie (o wielkoci 

do 2 tys. euro) charakteryzowao si województwo lskie (67,4%) i podkarpackie (66,0%), 

a najniszym – kujawsko-pomorskie (28,1%) i podlaskie (30,0%). 170 Tym samym mona powiedzie, 

e pod wzgldem redniej wielkoci ekonomicznej gospodarstwa wyraonej w tysicach 

euro, województwo podlaskie wypada lepiej ni rednia dla kraju i plasuje si mniej 

wicej w rodku stawki jeli uwzgldni si wszystkie województwa (wykres 12 i 13). 

170 Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny Spis Rolny w 2010 roku, op. cit., s. 175. 

78




Wykres 12. Klasy wielkoci ekonomicznej w tys. euro gospodarstw rolnych w Polsce 

i w województwie podlaskim zgodnie z danymi z PSR 2010 

50,0 

45,0 

40,0 

35,0 

30,0 

25,0 

20,0 

15,0 

10,0 

5,0 

0,0 

30,0 

45,2 

Podlaskie 

POLSKA 

16,0 

13,9 

16,0 14,6 13,9 

10,4 10,1 

11,8 

6,0 5,0 

0 - 2 2 - 4 4 - 8 8 - 15 15 - 25 25 - 50 50 - 

100 

3,5 

1,9 0,8 0,9 0,0 0,1 

100 - 

500 

500 i 

wicej 



Wykres 13. rednia wielko ekonomiczna gospodarstwa indywidualnego w Polsce 

w tys. euro 



79




Bardziej pogbiona analiza liczby gospodarstw rolnych zakwalifikowanych do okre- 

lonego typu rolniczego w poszczególnych klasach wielkoci ekonomicznej wykazaa, e: 

w gospodarstwach najsabszych ekonomicznie najwyszy odsetek stanowiy takie, 

które specjalizuj si w uprawach polowych, 

w gospodarstwach charakteryzujcych si przynalenoci do rednich niszych 

klas wielkoci ekonomicznej najwyszy odsetek stanowiy gospodarstwa typu 

„mieszane – róne uprawy i zwierzta”, 

w gospodarstwach charakteryzujcych si przynalenoci do rednich wyszych 

klas wielkoci ekonomicznej najwyszy odsetek stanowiy gospodarstwa typu 

„specjalizujce si w chowie zwierzt ywionych paszami objtociowymi”, 

w gospodarstwach charakteryzujcych si najwysz klas ekonomiczn najwyszy 

odsetek gospodarstw stanowiy gospodarstwa typu „specjalizujce si w chowie 

zwierzt ywionych paszami treciwymi”. 171 

Gospodarstwa rolne mona take podzieli w oparciu o kryterium dotyczce zuycia 

kocowej produkcji rolnej. Zgodnie z danymi z ostatniego PSR ponad 60% gospodarstw indywidualnych 

w Polsce (w tym 66% gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyej 

1 ha) wytwarzao produkty rolnicze gównie na sprzeda (wykres 14). W przypadku niespena 

40% gospodarstw indywidualnych (w tym 34% gospodarstw indywidualnych o powierzchni 

powyej 1 ha UR) gospodarstwo domowe uytkownika zuywao wicej ni 50% wartoci 

wytworzonej produkcji rolniczej, a wic produkowao gównie dla celów samozaopatrzenia. 

Ujcie terytorialne pokazao, e najwyszy odsetek gospodarstw domowych produkujcych 

gównie na rynek wystpi w województwach: kujawsko-pomorskim (80,2% ogóu gospodarstw 

indywidualnych w województwie), podlaskim (79,3%) i wielkopolskim (78,5%, 

wykres 15). W województwach tych odnotowano jednoczenie najniszy udzia gospodarstw 

domowych, które zuywaj na swoje potrzeby cao wytworzonej produkcji rolniczej. 

W województwie podlaskim odsetek gospodarstw produkujcych gównie dla celów samozaopatrzenia 

siga 20,7%. Województwo podlaskie znajduje si w grupie 5 województw 

w kraju, w których funkcjonuje najwiksza liczba gospodarstw produkujcych produkty przeznaczone 

do sprzeday. 


80




Wykres 14. Struktura gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz wedug odsetka 

zuycia wartoci kocowej produkcji rolnej wedug województw 


Wielkopolskie 


witokrzyskie 

lskie 

Pomorskie 

Podlaskie 

Podkarpackie 

Opolskie 

Mazowieckie 

Maopolskie 

ódzkie 

Lubuskie 

Lubelskie 


Dolnolskie 

Polska 

30,0 

38,4 

54,2 

51,5 

76,1 

78,5 

77,3 

73,3 

79,3 

66,5 

73,9 

69,4 

60,4 

69,5 

80,2 

68,3 

61,7 

70,0 

61,6 

45,8 

48,5 

23,9 

21,5 

22,7 

26,7 

20,7 

33,5 

26,1 

30,6 

39,6 

30,5 

19,8 

31,7 

38,3 

0% 20% 40% 60% 80% 100% 

Gospodarstwa domowe zuywajce 50% i mniej wartoci kocowej produkcji rolniczej gospodarstwa rolnego 

Gospodarstwa domowe zuywajce wicej ni 50% wartoci kocowej produkcji rolniczej gospodarstwa rolnego 



Wykres 15. Odsetek gospodarstw indywidualnych produkujcych gównie na sprzeda 

wedug województw 


81




Analizujc struktur gospodarstw rolnych warto take wspomnie o gównych ródach 

ich utrzymania. W skali Polski blisko co trzecie gospodarstwo rolne utrzymuje si gównie 

z pracy najemnej, a tylko ok. 28% ze sprzeday produkcji rolnej (wykres 16). Natomiast, 

co znamienne, w przypadku województwa podlaskiego odsetek gospodarstw utrzymujcych 

si przede wszystkim z rolnictwa wynosi 46,7%, co plasuje region na drugim miejscu w kraju, 

zaraz za województwem kujawsko-pomorskim (52,2%). 

Porównujc gówne róda utrzymania gospodarstw rolnych w województwie podlaskim 

z danymi dotyczcymi caego kraju, naley zauway, e na Podlasiu wyranie mniej 

gospodarstw utrzymuje si z pracy najemnej, a take z emerytur i rent. 

Wykres 16. Struktura gospodarstw domowych z uytkownikiem gospodarstwa rolnego 

prowadzcego dziaalno rolnicz wedug gównego róda dochodu i województw 

Gospodarstwa domowe, w których ponad 50% dochodów ogóem stanowiy dochody z: 


Wielkopolskie 


witokrzyskie 

lskie 

Pomorskie 

Podlaskie 

Podkarpackie 

Opolskie 

Mazowieckie 

Maopolskie 

ódzkie 

Lubuskie 

Lubelskie 


Dolnolskie 

Polska 

29,2 

41,6 

43,9 

25,4 

10,3 

38,3 

39,1 

46,7 

8,3 

37,5 

30,9 

35,7 

13,2 

37,0 

32,3 

20,5 

28,7 

52,2 

22,5 

27,6 

29,3 1,3 11,6 17,1 4,0 6,8 

25,2 1,8 9,8 12,3 1,86,5 

23,0 0,910,1 

13,1 3,45,2 

29,1 2,2 9,7 21,6 4,4 6,7 

31,4 

30,8 

33,5 

31,1 

1,6 10,0 

25,8 

23,1 

30,1 

1,3 11,0 12,4 

4,1 5,3 

3,4 6,3 

1,2 8,9 11,3 1,96,0 

3,1 7,9 32,0 4,8 6,0 

29,7 1,3 11,9 17,3 2,95,6 

30,0 1,4 10,3 13,0 2,66,4 

2,6 10,9 26,2 3,0 6,6 

31,6 2,2 9,2 14,6 2,37,0 

1,5 12,3 24,2 4,7 4,8 

2,3 7,1 20,3 2,9 7,0 

19,9 1,0 8,6 9,8 2,25,7 

1,4 11,6 21,1 3,6 6,0 

2,0 9,5 19,7 3,1 6,3 



0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 

dziaalnoci rolniczej 

dziaalnoci rolniczej i pracy najemnej 

pracy najemnej 

pracy najemnej i dziaalnoci rolniczej 

dziaalnoci pozarolniczej 

emerytury i renty 

niezarobkowych róde utrzymania 

gospodarstwa pozostae 

Podsumowujc charakterystyk gospodarstw rolnych w województwie podlaskim nale- 

y podkreli, e s one do zrónicowane, zarówno pod wzgldem obszarowym, jak i ekonomicznym, 

czy te kierunku realizowanej dziaalnoci rolniczej. Warto jednak zwróci uwag 

na pewne istotne cechy, które wyróniaj podlaskie gospodarstwa rolne na tle kraju: 

82




 

 

 

 

 

 

korzystna struktura obszarowa gospodarstw rolnych (mniejszy udzia gospodarstw 

najmniejszych i wikszy gospodarstw powyej 30 ha w ogólnej strukturze gospodarstw 

rolnych), 

do wysoka rednia wielko uytków rolnych przypadajcych na jedno gospodarstwo, 

w tym najwyszy udzia k i pastwisk w strukturze uytków, 

duy udzia gospodarstw specjalizujcych si w chowie zwierzt ywionych paszami 

objtociowymi w ogólnej strukturze gospodarstw, 

dominujcy (w porównaniu do pozostaych województw) udzia gospodarstw 

utrzymujcych si przede wszystkim z rolnictwa w ogólnej strukturze gospodarstw, 

najwyszy odsetek gospodarstw przeznaczajcych ponad 50% produkcji na sprzeda, 

do dobra sytuacja ekonomiczna gospodarstw w porównaniu do redniej krajowej. 

3.4. Gospodarstwa ekologiczne w województwie podlaskim 

Wedug Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi „rolnictwo ekologiczne okrela si jako 

system gospodarowania o zrównowaonej produkcji rolinnej i zwierzcej. Produkcja ekologiczna 

powinna czy przyjazne rodowisku praktyki gospodarowania, wspomaga wysoki 

stopie rónorodnoci biologicznej, wykorzystywa naturalne procesy oraz zapewni waciwy 

dobrostan zwierzt.” 172 Rolnictwo ekologiczne w Polsce w ostatnich latach stao si prnie 

rozwijajcym si dziaem rolnictwa. wiadcz o tym midzy innymi wskaniki dynamiki 

w liczbie gospodarstw ekologicznych oraz w liczbie powierzchni uytków pod uprawy ekologiczne, 

zaprezentowane odpowiednio w tabeli 21 i 22. 

Tabela 21. Liczba gospodarstw ekologicznych – stan i zmiany w latach 2009-2010 

2009 2010 

Dynamika 

w liczbie gospodarstw 

Dynamika w % 

Terytorium 

Z certyfikatem 

W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 

Polska 10153 6938 12901 7681 2748 743 27% 11% 

Dolnolskie 541 480 778 449 237 –31 44% –6% 

Kujawsko-pomorskie 194 85 232 95 38 10 20% 12% 

Lubelskie 1185 525 1386 576 201 51 17% 10% 

Lubuskie 307 272 417 416 110 144 36% 53% 

ódzkie 205 161 234 186 29 25 14% 16% 

Maopolskie 1427 770 1729 427 302 –343 21% –45% 

Mazowieckie 1096 577 1232 703 136 126 12% 22% 

Opolskie 42 21 49 30 7 9 17% 43% 

172 http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Rolnictwo-ekologiczne/ [Data wejcia18-10-2012]. 

83




2009 2010 

Dynamika 

w liczbie gospodarstw 

Dynamika w % 

Terytorium 


W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 

Podkarpackie 1291 723 1620 471 329 –252 25% –35% 

Podlaskie 737 791 1038 995 301 204 41% 26% 

Pomorskie 245 249 348 300 103 51 42% 20% 

lskie 120 79 153 75 33 –4 28% –5% 

witokrzyskie 832 338 928 315 96 –23 12% –7% 

Warmiskomazurskie 

697 817 989 1290 292 473 42% 58% 

Wielkopolskie 339 249 456 292 117 43 35% 17% 

Zachodniopomorskie 895 801 1312 1061 417 260 47% 32% 

ródo: opracowanie wasne na podstawie Rocznika Statystycznego Rolnictwa 2010 oraz 2011, GUS, Warszawa 

2010-2011. 

W 2010 roku w Polsce byo 20582 gospodarstw ekologicznych, w tym 12901 z certyfikatem 

oraz 7681 w trakcie przestawiania na ekologiczne metody produkcji rolnej. Rolnictwo 

ekologiczne charakteryzuje si tendencj wzrostow. W cigu roku, od 2009 do 2010 przyby- 

o 2748 ekologicznych gospodarstw certyfikowanych oraz 743 weszo w okres przestawiania. 

W województwie podlaskim w 2010 roku byo cznie 2033 gospodarstw ekologicznych 

(1038 z certyfikatem ekologicznym oraz 995 w trakcie konwersji), co stanowio 9,9% 

wszystkich gospodarstw ekologicznych w Polsce. Z tym wynikiem znalazo si one na 5 

miejscu wród wszystkich województw kraju co do liczby tego rodzaju gospodarstw. W czo- 

ówce województw, a zarazem przed podlaskim, z najwiksz liczb gospodarstw ekologicznych 

uplasoway si: zachodniopomorskie (11,5%), warmisko-mazurskie (11,1%), maopolskie 

(10,5%) oraz podkarpackie (10,2%). Warto podkreli fakt, i w województwie podlaskim 

w cigu jednego roku nastpi znaczny wzrost ich liczby. W 2010 roku w stosunku 

do roku 2009 zanotowano o 41% wicej gospodarstw z certyfikatem, za o 26% wicej gospodarstw 

weszo w okres przestawienia. 

Podobne tendencje wzrostowe odnotowano w odniesieniu do powierzchni uytków rolnych 

pod uprawy ekologiczne (tabela 22). 

84




Tabela 22. Powierzchnia uytków rolnych w ha – stan i zmiany w latach 2009-2010 

2009 2010 

Dynamika w liczbie 

powierzchni 

Dynamika w % 

Terytorium 


W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 


W okresie 

przestawienia 

Polska 222022 145040 308095 210974 86073 65934 39% 45% 

Dolnolskie 15463 10964 25476 14228 10013 3264 65% 30% 

Kujawsko-pomorskie 5140 1686 6150 1538 1010 –148 20% –9% 

Lubelskie 20459 9654 23538 11316 3079 1662 15% 17% 

Lubuskie 14284 8645 19297 16500 5013 7855 35% 91% 

ódzkie 3318 1952 3681 3990 363 2038 11% 104% 

Maopolskie 11766 4722 17835 4133 6069 –589 52% –12% 

Mazowieckie 19033 15505 25026 21203 5993 5698 31% 37% 

Opolskie 1380 499 2190 991 810 492 59% 99% 

Podkarpackie 16765 5828 24868 7000 8103 1172 48% 20% 

Podlaskie 13272 15492 18890 24027 5618 8535 42% 55% 

Pomorskie 8729 5862 12048 10506 3319 4644 38% 79% 

lskie 2319 1313 3451 2288 1132 975 49% 74% 

witokrzyskie 7144 3503 9270 3852 2126 349 30% 10% 


23300 26317 34130 41112 10830 14795 46% 56% 

Wielkopolskie 14358 9412 20755 22758 6397 13346 45% 142% 

Zachodniopomorskie 45292 23685 61491 36532 16199 12847 36% 54% 

ródo: opracowanie wasne na podstawie Rocznika Statystycznego Rolnictwa 2010 oraz 2011, GUS, Warszawa. 

Powierzchnia uytków rolnych w gospodarstwach ekologicznych w Polsce ksztatowaa 

si na poziomie 519069 ha, przy czym 59% tych uytków naleao do gospodarstw z certyfikatem, 

za 41% – do gospodarstw bdcych w okresie przestawiania. Wraz ze wzrostem powierzchni 

tych gospodarstw w cigu analizowanego okresu nastpi wzrost powierzchni uytków 

rolnych zajtych pod uprawy ekologiczne cznie o 152007 ha. W województwie podlaskim 

odnotowano w 2010 roku 18890 ha powierzchni uytków rolnych nalecych do gospodarstw 

ekologicznych z certyfikatem i o 5137 wicej, czyli 24027 ha uprawianych przez 

gospodarstwa w trakcie konwersji. czna liczby tych uytków stanowia 8,3% wszystkich 

uytków pod uprawy ekologiczne w Polsce. Województwo podlaskie znalazo si równie 

na 5 pozycji wród wszystkich województw Polski pod wzgldem opisywanej charakterystyki, 

zaraz za zachodniopomorskim, warmisko-mazurskim, mazowieckim i wielkopolskim. 

Na analizowanym obszarze odnotowano te nieco wysz dynamik wzrostu powierzchni 

uytków rolnych ni rednio w Polsce. W roku 2010, w województwie podlaskim, liczba hektarów 

uprawianych przez certyfikowane gospodarstwa ekologiczne stanowia 142% liczby 

85




hektarów z 2009 roku (139% – Polska), za dla gospodarstw w okresie przestawienia wskanik 

ten ksztatowa si na poziomie 155% (145% – Polska). Obszar Polski Wschodniej mona 

nazwa obszarem kumulacji gospodarstw i upraw ekologicznych, bowiem w 5 województwach 

zlokalizowanych jest prawie poowa (46,7%) wszystkich gospodarstw ekologicznych 

w kraju oraz 38,1% krajowego areau uytków rolnych zajtych pod uprawy ekologiczne 173 . 

Ponadto, wschodni obszar kraju moe sta si jego zagbiem ekologicznym. Posiada on bowiem 

szczególne predyspozycje do rozwoju rolnictwa ekologicznego, do których zalicza si 

tradycyjny charakter gospodarki rolnej, niskie zuycie nawozów sztucznych i rodków ochrony 

rolin oraz niski stopie specjalizacji produkcji 174 . 

Rozwój rolnictwa ekologicznego jest równie jednym z zaoe Strategii Rozwoju Województwa 

Podlaskiego. W Zwizku z tym, z inicjatywy Marszaka, podejmowane s midzy 

innymi takie przedsiwzicia jak uczestnictwo w Midzynarodowych Targach Ekologicznych 

BIOFACH w Norymberdze (prezentacja zió, przypraw oraz herbatek) czy Midzynarodowych 

Targach Ekologicznych EKOGALA w Rzeszowie. 


174 Ibidem, s. 39. 

86




4. Analiza si konkurencji w sektorze 

4.1. Analiza piciu si Portera w sektorze rolnictwo 

Analiza si konkurencji w sektorze rolnictwo w województwie podlaskim to jeden z najistotniejszych 

obszarów badawczych podjtych w niniejszym projekcie. Analiza si konkurencji 

w danym sektorze okrela bowiem warunki funkcjonowania i rozwoju gospodarstw 

rolnych na danym geograficznie rynku. Jedn z metod analitycznych, która zostaa wykorzystana 

do oceny atrakcyjnoci sektora (w tym take do oceny si konkurencyjnych w sektorze) 

bya analiza 5 si Portera. Ta picioczynnikowa analiza pozwolia na zbadanie si okrelajcych 

poziom atrakcyjnoci sektora dla aktualnych i przyszych podmiotów zainteresowanych 

realizacj dziaalnoci w rolnictwie. 

Identyfikacja si konkurencji w sektorze zostaa przeprowadzona przy wykorzystaniu 

twórczego poczenia kilku metod badawczych, czyli tzw. triangulacji metodologicznej. 

W celu zminimalizowania stopnia wpywu specyfiki danej metody na wyniki okrelonego 

projektu badawczego, wykorzystano kilka sposobów gromadzenia danych. Tego typu strategia 

dziaania przyjta przez badaczy pozwolia przezwyciy osobiste uprzedzenia i ograniczenia 

wynikajce z przyjcia jednej metody. 175 Wród metod wykorzystanych w tym etapie 

analizy znalazy si: desk research, zogniskowany wywiad grupowy (FGI) oraz panel ekspercki 

wewntrzny. 

Schemat 2. Czynniki ksztatujce sytuacj konkurencyjn wewntrz sektora 

Groba pojawienia si 

nowych konkurentów 

Sia przetargowa 

dostawców 

Intensywno 

konkurencji 

w sektorze 

Sia przetargowa 

nabywców 

Dostpno 

substytutów 

ródo: M. E. Porter, Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów, MT Business, s. 22. 

175 Por. Ch. Frankford-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach spoecznych, Zysk i S-ka, Pozna 2001, s. 222-223. 

87




Aby jak najpeniej zdiagnozowa poziom oddziaywania si przetargowych: nabywców, 

dostawców, konkurencji, jak te okreli si zagroe pojawiajcych si ze strony nowych 

producentów w sektorze rolnictwa w województwie podlaskim posuono si: analiz danych 

zastanych, formularzami wypenianymi przez ekspertów podczas wywiadu fokusowego. Materia 

empiryczny pozyskany z powyszych róde zosta wykorzystany nastpnie przez zespó 

badaczy na panelu wewntrznym i pozwoli na stworzenie – w procesie burzy mózgów – 

zbiorczych tabel ukazujcych wpyw okrelonych czynników na poszczególne siy konkurencyjne 

sektora. 

Do analizy konkurencyjnoci sektora (przedstawionej w niniejszym rozdziale) wykorzystano 

take dodatkow metod analityczn – punktow ocen atrakcyjnoci sektora. 

Ze wzgldu na specyfik rolnictwa w województwie podlaskim oprócz analizy caego sektora 

dokonano równie punktowej oceny atrakcyjnoci podsektora produkcji mleka. 

4.1.1. Konkurencyjno rolnictwa 

Podstawowym czynnikiem decydujcym o specyfice konkurencyjnoci rolnictwa i jego 

podmiotów jest bardzo ograniczona mobilno zaangaowanych w rolnictwo czynników produkcji. 

Dotyczy to przede wszystkim ziemi, rodzinnej siy roboczej, ale take w znacznym 

stopniu kapitau dostosowanego do specyfiki produkcji rolniczej (cigniki, maszyny rolnicze 

i w duym stopniu budynki gospodarcze). 176 Jak twierdzi B. Nosecka i in. specyfika stosowanego 

w rolnictwie kapitau i uksztatowana w poszczególnych kierunkach produkcji wiedza 

pracujcych w rolnictwie utrudnia te mobilno czynników produkcji wewntrz samego sektora 

rolnego. 177 Wydaje si jednak, e w ostatnich latach ta wewntrzna mobilno jest coraz 

czciej zauwaalna, cho uzaleniona od szeregu czynników m.in. wielkoci gospodarstwa 

rolnego, aktywnoci waciciela oraz zmieniajcych si warunków zewntrznych. 

Konkurencyjno rolnictwa uzaleniona jest od konkurencyjnoci pojedynczych gospodarstw, 

jak i efektywnych powiza pomidzy uczestnikami tego sektora. 178 Oznacza to, 

e konkurencyjno rolnictwa mona rozpatrywa w dwóch wymiarach: 

konkurencyjnoci zewntrznej, 

konkurencyjnoci wewntrznej: sektorowej i na poziomie mikro. 179 

O konkurencyjnoci polskiego rolnictwa decyduje w znacznym stopniu sytuacja 

w przemyle przetwórstwa produktów rolnych. W zwizku z tym analiza konkurencyjnoci 

rolnictwa powinna by prowadzona w poczeniu z badaniami konkurencyjnoci przemysu 

spoywczego. Potencja konkurencyjny sektora przetwórczego oraz zastosowany przez podmioty 

tego sektora system konkurowania maj bardzo istotne znaczenie dla ksztatowania si wielkoci 

i struktury zapotrzebowania na produkty rolne, ale te na jako surowców rolnych. 180 

Kolejny istotny aspekt analizy konkurencyjnoci rolnictwa to porównania midzynarodowe. 

W tym wymiarze analizuje si przede wszystkim przewag kosztow, bowiem koszty 

produkcji w rolnictwie maj podstawowy wpyw na zdolno konkurencyjn produktów spo- 

ywczych dominujcych w eksporcie rolno-spoywczym wikszoci krajów. 181 Przewagi 

176 B. Nosecka, K. Pawlak, W. Poczta, Wybrane aspekty konkurencyjnoci rolnictwa, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki 

ywnociowej, Pastwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2011, s. 21. 

177 Ibidem. 

178 M. Bulas, Wpyw grup producenckich na konkurencyjno gospodarstw rolniczych, Siedlce 2010, s. 33. 

179 B. Nosecka, K. Pawlak, W. Poczta, Wybrane aspekty konkurencyjnoci rolnictwa…, op. cit., s. 22. 

180 Ibidem, s. 22. 

181 Ibidem, s. 23. 

88




kosztowo-cenowe i wszystkie czynniki przyczyniajce si do obniki kosztów wytwarzanych 

produktów (którymi s gównie zmiany technologiczne, techniczne i polityka rolna) maj 

podstawowe znaczenie w ksztatowaniu pozycji konkurencyjnej surowców rolniczych, ale te 

produktów spoywczych o niszym stopniu przetworzenia. 182 Z kolei w odniesieniu do produktów 

gotowych do spoycia, czyli produktów wysoko przetworzonych oraz przeznaczonych 

do bezporedniej konsumpcji produktów rolnych (mleko, wiee warzywa, owoce) niemniej 

istotne jest znaczenie czynników pozacenowych. 

4.1.2. Sia przetargowa dostawców 

Gównymi dostawcami do sektora rolnictwa s: 

producenci nawozów mineralnych, 

producenci rodków ochrony rolin, 

producenci maszyn rolniczych, 

Producenci nawozów mineralnych 

Uwarunkowania zwizane z produkcj nawozów mineralnych (dostp do surowców, 

koszty transportu) sprawiaj, e zwiksza si koncentracja produkcji nawozów mineralnych. 

W 2009 r. piciu najwikszych producentów miao 65% udziau w globalnej produkcji, podczas 

gdy w 2000 r. byo to 59%. 183 

Wedug analiz popyt na nawozy mineralne zgaszany przez polskich rolników jest pokrywany 

gównie przez krajowy przemys chemiczny. Do najwikszych producentów nawozów 

mineralnych w Polsce zaliczy naley: 

Anwil Wocawek S.A., 

Zakady Azotowe Kdzierzyn S.A., 

Zakady Azotowe Puawy S.A., 

Zakady Azotowe w Tarnowie-Mocicach S.A., 

Zakady Chemiczne Police S.A., 

Gdaskie Zakady Nawozów Fosforowych Fosfory Sp. z o.o., 

Luvena S.A. (dawniej Zakady Chemiczne Lubo S.A.), 

 

 

Zakady Chemiczne Siarkopol Tarnobrzeg Sp. z o.o., 

Fosfan S.A. (dawniej Szczeciskie Zakady Nawozów Fosforowych Superfosfat 

S.A.). 184 

Na krajowym rynku obecne s równie nawozy z producentów zagranicznych, w tym 

gównie firma Yara, która eksportuje do Polski przede wszystkim saletr wapniow do produkcji 

rolniczej i ogrodniczej. Pod wzgldem produkcji nawozów azotowych Polska zajmuje 

trzecie miejsce po Rosji i Ukrainie. 185 

W rolnictwie wykorzystywane s: 

 

nawozy proste, tj.: azotowe (mocznik, saletra amonowa, saletrzak, siarczan); fosforowe 

(superfosfat pojedynczy – SSP, podwójny – DSP i potrójny – TSP); potasowe 

(sole potasowe). 

182 Ibidem, s. 28. 

183 A. Zalewski, wiatowy rynek nawozów mineralnych z uwzgldnieniem zmian cen bezporednich noników energii oraz surowców, 

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, nr 16, Warszawa 2011, s. 6. 

184 A. Piwowar, Konkurencja cenowa i pozacenowa na rynku nawozów mineralnych w Polsce, s. 4 [Dokument elektroniczny]. Tryb 

dostpu http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/EIOGZ_2011_nr93_s137.pdf [Data wejcia 05-10-2012]. 

185 http://insilesia.pl/aktualnosci/artykul/12159/3/Polwax_na_rynku_nawozow [Data wejcia 05-10-2012]. 

89




nawozy wieloskadnikowe (NP, PK, NPK, NK), w tym kompleksowe oraz mieszanki, 

nawozy wapniowe. 

Krajowy przemys nawozów azotowych posiada roczne zdolnoci produkcyjne wynoszce 

ok. 1 700 000 ton N, co wystarcza nie tylko na pokrycie potrzeb rynku wewntrznego, 

ale umoliwia równie sprzeda eksportow. Natomiast krajowe moce wytwórcze w zakresie 

nawozów fosforowych i wieloskadnikowych wynosz ok. 700 000 ton/rok P2O5 i znacznie 

przewyszaj obecne zuycie wewntrzne (ok. 430 tys. ton/rok). W obrocie nawozami mineralnymi 

na rynku w Polsce dominujc rol w przypadku importu odgrywaj jedynie nawozy 

potasowe, poniewa Polska nie posiada wasnych zó soli potasowej. 

Modernizacja i inwestycje podejmowane przez producentów nawozów mineralnych s 

efektem rosncego zapotrzebowania zgaszanego przez gospodarstwa rolne. Wedug danych 

wiatowe zuycie nawozów mineralnych w 2010/11 r. wynioso 173 mln ton i byo wysze w 

porównaniu z sezonem poprzednim o 6,2%. Nastpi zwaszcza wzrost sprzeday nawozów 

potasowych (o 17,7% w porównaniu z sezonem 2009/10). Najwicej nawozów zuywaj 

Chiny, a w UE – kraje Beneluksu, gdzie prowadzona jest intensywna gospodarka rolna, natomiast 

najmniej stosuj ich Bugaria i Rumunia. 186 W cigu 10 lat najbardziej, bo o 28% 

wzroso na wiecie zuycie nawozów azotowych, a nawozów fosforowych i potasowych odpowiednio 

o 26 i 24%. 187 

W Polsce natomiast w 2011 roku zuycie nawozów mineralnych wynioso 126,4 kg 

NPK/ha uytków rolnych, w tym na uytki rolne w dobrej kulturze – 132,2 kg, i byo wysze 

ni w 2010 r. o 11,7 kg NPK (9,9%). Wedug bada Instytutu Ekonomiki Rolnictwa 

i Gospodarki ywnociowej na temat rodków produkcji w rolnictwie do najbardziej popularnych 

nawozów nale nawozy azotowe. Szacuje si, e stosuje je a 83% gospodarstw rolnych 

w Polsce. Jednak wzrost zuycia nastpi we wszystkich grupach nawozów mineralnych. 

Zuycie nawozów azotowych wzroso o 5,8%, fosforowych o 15,5%, a potasowych 

o 14,3%. Spada natomiast zuycie nawozów wapniowych. 188 

Ponad poowa polskich gospodarstw zastosowaa w ubiegym roku nawozy wieloskadnikowe 

(NPK), ale tylko 8,3% rolników wysiao nawozy wapniowe, które odkwaszaj gleb 

i wpywaj na wzrost plonowania. Poziom zuycia nawozów mineralnych obecnie przewysza 

ponad 3-krotnie poziom zuycia nawozów wapniowych. Jak zauwaaj eksperci, utrzymuje si 

nadal zrónicowanie poziomu nawoenia midzy województwami. Najnisze nawoenie mineralne 

jest w województwie podkarpackim – 67,7 kg NPK/ha uytków rolnych, a najwysze 

w opolskim – 232,4 kg NPK/ha (tabela 23). Natomiast najmniej nawozów wapniowych zuywa 

si w Polsce poudniowo-wschodniej. 189 Pod wzgldem wykorzystania nawozów mineralnych 

województwo podlaskie na tle innych województw plasuje si na 13 pozycji. 

Midzynarodowe Stowarzyszenie Producentów Nawozów (IFA) przewiduje, e 

w 2012/2013 roku wzrost zapotrzebowania na nawozy moe osign nawet 2,3% w skali 

roku, to tylko nieco mniej ni w minionych latach. Wzrost zapotrzebowania na nawozy najbardziej 

widoczny bdzie w Azji oraz wschodniej i rodkowej Europie. 190 

186 http://biznes.onet.pl/rosnie-zuzycie-nawozow-sztucznych-w-polsce,18490,5123143,news-detal [Data wejcia 02-10-2012]. 

187 A. Zalewski, wiatowy rynek nawozów mineralnych…, op. cit., s. 7. 


189 Ibidem. 

190 http://insilesia.pl/aktualnosci/artykul/12159/3/Polwax_na_rynku_nawozow [Data wejcia 02-10-2012]. 

90




Tabela 23. Zuycie nawozów mineralnych i wapniowych w kg na 1 ha uytków rolnych 

pod zbiory w roku gospodarczym 2010/2011 

Terytorium 

Ogóem 

w tym gospodarstwa indywidualne 

nawozy mineralne nawozy wapniowe nawozy mineralne nawozy wapniowe 

na 1 ha uytków rolnych w kg 

Polska 132,2 38,4 125,3 31,5 

Opolskie 232,4 104,0 201,1 67,2 

Wielkopolskie 174,1 41,3 170,4 30,0 

Kujawsko-Pomorskie 171,6 61,5 166,7 58,8 

Dolnolskie 170,0 58,2 160,4 42,0 

Pomorskie 141,4 49,8 128,2 39,3 

ódzkie 139,0 29,8 138,5 28,7 

Zachodniopomorskie 135,5 63,2 119,5 48,6 

lskie 131,8 32,4 126,5 27,9 

Warmisko-Mazurskie 122,4 36,9 118,3 31,7 

Lubuskie 121,4 33,4 114,6 29,6 

Lubelskie 118,3 41,3 116,2 40,4 

Mazowieckie 104,5 24,9 103,8 24,5 

Podlaskie 97,4 14,8 96,4 13,7 

witokrzyskie 96,7 4,5 96,3 3,6 

Maopolskie 78,0 13,7 75,9 12,4 

Podkarpackie 67,7 14,6 66,2 14,1 

ródo: www.eregion.wzp.pl/rolnictwo/zuzycie-nawozow-sztucznych-na-1-ha-uzytkow-rolnych.html [Data wejcia 

02-10-2012]. 

Wedug prognoz Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Nawozów (EFMA) popyt 

na nawozy w Polsce bdzie rós duo szybciej ni na Zachodzie Europy. Do 2017 roku zuycie 

nawozów w Polsce wzronie o ok. 15%, przy czym wiksza bdzie sprzeda nawozów azotowych 

ni wieloskadnikowych. Popyt na te produkty zwikszy si w 2017 r. o ok. 300 tys. ton. 

Z kolei w cigu dziesiciu lat zmniejszy si o ok. 5% w pastwach starej Unii Europejskiej. 

Eksperci z Zakadów Chemicznych LUBO S.A. prognozuj jednak o wiele wikszy wzrost 

zuycia nawozów przez polskich rolników na nastpne lata o co najmniej 20% a nawet 30%. 

Zmiany te wynikaj przede wszystkim z duo niszego poziomu nawoenia gleb w Polsce 

i innych krajach Europy rodkowej w porównaniu do pozostaych krajów UE. Tendencja 

wzrostowa wie si z polepszeniem sytuacji polskich rolników w zwizku z uczestnictwem 

Polski w Unii Europejskiej (dopaty unijne dla rolników), a take ze zmian kultury upraw, 

koncentracj areau oraz wzrostem powierzchni przeznaczonej na uprawy takich rolin 

jak kukurydza czy rzepak. 191 

Z powodu wikszego zapotrzebowania oraz wzrostu wiatowych cen nawozów mineralnych 

rednioroczne ceny nawozów mineralnych w Polsce wzrosy w 2011 r. o 19,6% 

191 http://www.ogrodywpolsce.pl/firmy/nawozy.html [Data wejcia 02-10-2012]. 

91




w porównaniu z 2010 r., przy czym nawozy azotowe podroay o 28,7%, fosforowe o 7,4%, 

potasowe o 3,2%. Ceny nawozów wapniowych wzrosy o 5,6%. 

Mimo znacznego wzrostu cen rodków produkcji dla rolnictwa (o 10,4%) rynkowe 

uwarunkowania produkcji rolniczej w 2011 r. pozostay dobre. Dynamiczny wzrost cen produktów 

sprzedawanych przez rolników (o 15,7%) spowodowa, e wskanik „noyc cen” 

wyniós 104,8 (wobec 110,2 w 2010 r.). Gównymi czynnikami wpywajcymi na zwikszony 

popyt na podstawowe rodki produkcji dla rolnictwa w 2011 r. byy korzystne uwarunkowania 

dla rolnictwa oraz wzrost wartoci dopat bezporednich. 192 

Mimo, e nawozy co roku droej, to w ubr. staniay one w stosunku do zbó i innych 

surowców rolnych. Na zakup 1 kg NPK naleao przeznaczy równowarto 4,7 kg pszenicy, 

tj. o 1 kg mniej ni w 2010 r. i o 3,9 kg mniej ni w niekorzystnym dla rolników 2009 r. 193 

Czynnikiem decydujcym o sile przetargowej dostawców jest równie dostpno oferowanych 

przez nich produktów oraz atwo zmiany dostawy. Centrum Doradztwa Rolniczego 

w Brwinowie przygotowao analiz rynku nawozów mineralnych dotyczc wanie 

poziomu dostpnoci poszczególnych rodzajów nawozów. Okazao si, e w województwie 

podlaskim stan zaopatrzenia w nawozy azotowe by dobry. Natomiast wystpiy niedobory 

w zaopatrzeniu w superfosfat wzbogacony 40%, sól potasow, polifosk 4:12:32 i amofosk, 

które s zamawiane w miar potrzeb. Superfosfat pojedynczy granulowany, polifoska 8:24:24 

i polifoska 6:20:130 wystpoway w wystarczajcej iloci. Odnotowano jednak ograniczony 

dostp do siarczanu potasu. 194 

Rosnce zuycie nawozów mineralnych stwarza dogodne warunki do rozwoju tego rynku. 

Producenci nawozów mineralnych dostosowuj si do wymogów rynku dokonujc inwestycji. 

W ostatnich latach zakady nawozowe zmodernizoway swoje procesy produkcyjne, 

parki maszynowe oraz sie dystrybucyjn. Dostosowano równie do wymogów Unii Europejskiej 

standardy zarzdzania i wytwarzania. W najwikszych zakadach ograniczono surowcoi 

energochonno produkcji. Dokonano równie znacznej poprawy w zakresie ochrony rodowiska, 

obniajc w znaczcy sposób emisj tlenków azotu, siarki, pyów i zrzutów cieków. 

O konkurencyjnoci podmiotów niewtpliwie decyduj wydatki ponoszone na sfer badawczo-rozwojow 

oraz innowacyjno firm. W badaniu A. Piwowara przeprowadzonym 

wród polskich przedsibiorstw produkujcych nawozy mineralne okazao si, e wszystkie 

badane przedsibiorstwa prowadziy dziaalno badawczo-rozwojow w latach 2004-2008 

zakoczon wprowadzeniem innowacyjnych zmian w technologiach produkcji i/lub oferowanych 

produktach. Prace naukowo-badawcze w sferze technologii dotyczyy maszyn i urzdze 

o podwyszonych parametrach, nowoczesnych metod granulacji oraz projektów instalacji 

do produkcji nawozów ciekych i zawiesinowych. Badania w zakresie nowych nawozów 

skupiy si nad skadem nawozów oraz koncentracj skadników pokarmowych (tabela 24). 

Dziaalno inwestycyjna prowadzona przez przedsibiorstwa produkujce nawozy mineralne 

w badanych latach obejmowaa zadania zwizane gównie z rozszerzeniem profilu produkcyjnego 

i rozbudow zdolnoci produkcyjnych. 195 

192 A. Zalewski, T. Oleksiak, J. Pawlak, L. Mieszkowska, Rynek rodków produkcji dla rolnictwa. Stan i perspektywy, Instytut Ekonomiki 

i Gospodarki ywnociowej, Warszawa 2011, s 5. 


194 http://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/nawozy/analiza-rynku-nawozow-mineralnych-w-kwietniu-2011,28388.html [Data wej- 

cia 01-10-2012]. 

195 A. Piwowar, Konkurencja cenowa i pozacenowa na rynku nawozów mineralnych w Polsce, op. cit., s. 4. 

92




Tabela 24. Prace naukowo-badawcze i wdroeniowe zrealizowane w wybranych przedsibiorstwach 

produkujcych nawozy mineralne w Polsce 

Nazwa przedsibiorstwa 

Zakady Chemiczne 

Police S.A. 

Luvena S.A. 

Zakady Azotowe 

Kdzierzyn S.A. 

Zakady Azotowe 

Puawy S.A. 

Zakady Chemiczne Siarkopol 

Tarnobrzeg Sp. z o.o. 

Prace badawczo-rozwojowe i wdroeniowe 

badania w zakresie technologii wytwarzania nawozów wieloskadnikowych 

z wykorzystaniem mocznika i fosfogipsu 

badania nawozu przeznaczonego dla rolnictwa ekologicznego 

badania nad skoncentrowanymi nawozami ogrodniczymi 

wprowadzenie na rynek nowych nawozów rolniczych 

we wspópracy z INS w Puawach opracowano technologi oraz projekt 

procesowy instalacji do produkcji nawozów ciekych i zawiesinowych 

otrzymano nawozy typu: RSM, RSMMg, RSMNa oraz opracowano procedury 

ich wytwarzania 

badania zwizane z rozwojem istniejcych technologii, w tym m.in. moliwoci 

produkcji nawozów azotowych z dodatkami 

opracowanie formuy siarkowych nawozów zawiesinowych z dodatkiem 

mikroelementów oraz sposobu ich wytwarzania 

opracowanie formu nowych nawozów NPK 

ródo: A. Piwowar, Aktywno innowacyjna i inwestycyjna producentów nawozów mineralnych w Polsce, 

Roczniki Naukowe SERiA 2010, t. XII, z. 5, s. 172. 

Dowodem na innowacyjno brany produkcji nawozów mineralnych jest równie powstanie 

w Puawach Innowacyjno-Naukowego Centrum Bada Rolniczych. 196 

Biorc pod uwag liczb podmiotów funkcjonujcych na rynku zarówno po stronie producentów, 

jak i nabywców mona stwierdzi, e rynek nawozów mineralnych w Polsce jest 

rynkiem oligopolu. Po stronie popytu znajduje si dua liczba gospodarstw rolnych, natomiast 

poda jest reprezentowana gównie przez due, silne, dysponujce duym kapitaem przedsibiorstwa 

produkcyjne. 197 

Dominujc form konkurencji na tym rynku jest konkurencja pozacenowa. Konkurencja 

cenowa doprowadziaby bowiem do utraty korzyci przez wszystkich uczestników rynku. 

W zwizku z tym producenci nawozów mineralnych buduj swoj pozycj konkurencyjn 

poprzez przewag: 

technologiczn (patenty, jako nawozów, innowacyjno), 

 

 

 

produkcyjn (skala produkcji), 

jakociow (odnosi si gównie do cech technicznych i funkcjonalnych produktów, 

czyli skad chemiczny, ksztat, masa oraz wielko oraz sprawnoci procesów wytwórczych) 

marketingow (zrónicowanie produktów, rozbudowana sie dystrybucji, zaawansowana 

logistyka, skuteczno dziaa marketingowych, marka, wizerunek). 198 

Przykadem pozacenowej konkurencji o klienta jest Yara, producent nawozów mineralnych, 

który wprowadza zdalne doradztwo w zakresie nawoenia rzepaku azotem. Za pomoc 

196 http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86198.asp?soid=E30E24B1928D4C429897E0B5AB2A8512 [Data wejcia 01-10-2012]. 

197 A. Piwowar, Konkurencja cenowa i pozacenowa na rynku nawozów mineralnych w Polsce, op. cit. s. 5. 

198 Ibidem, s.5. 

93




specjalnej aplikacji najpierw wykonuje si kilka zdj plantacji, a nastpnie wysya je do serwera, 

który dokonuje analizy i wylicza rekomendowan dawk azotu. 199 

Oligopolistyczna pozycja producentów nawozów mineralnych skania jednak do nieuczciwych 

praktyk rynkowych, polegajcych na zmowach cenowych w celu uniknicia wzajemnej 

konkurencji. Mimo, e UOKiK poinformowa, e dziaania firm nie s wynikiem niedozwolonego 

porozumienia tylko efektem gry rynkowej, zgodnie w wynikami badania ankietowego, 

rolnicy wskazuj na wystpowanie tego typu praktyk. 200 Ponadto uczestnicy badania 

wymieniali równie inne przyczyny wysokich cen nawozów mineralnych, m.in.: celowe 

ograniczanie produkcji nawozów, wspólne polityki cenowe punktów handlowych oraz podziay 

rynku. 201 

W oparciu o wasne badania bazujce na danych zastanych, jak te opinie ekspertów 

wyraone podczas wywiadu zogniskowanego przeprowadzono burz mózgów podczas spotkania 

wewntrznego panelu ekspertów i okrelono si oddziaywania poszczególnych czynników, 

majcych wpyw na natenie konkurencji w podsektorze. Wyniki przedstawiono 

w tabeli 25. 

Tabela 25. Sia przetargowa dostawców – producentów nawozów mineralnych 

Czynnik 

1. Stopie koncentracji sektora dostawcy 

(liczba i wielko dostawców) 

Bardzo 

maa 

Maa 

Sia oddziaywania 

rednia / 

umiarkowana 

2. Pozycja monopolistyczna dostawcy X 

3. Udzia dostawcy w tworzeniu kosztów 

w gospodarstwie 

4. atwo i koszt zmiany dostawcy X 

5. Moliwo przejcia przez dostawc roli 

producenta 

6. Uzalenienie od jakoci oferowanych przez 

dostawców surowców i pófabrykatów 

7. Niepowtarzalno oferty produktowej 

dostawcy 

8. Ostro walki konkurencyjnej w sektorze 

dostawców 

9. Moliwo negocjowania korzystnych warunków 

wspópracy (m.in. patnoci) 

10. Koszty transportu surowców, póproduktów X 

X 

X 

X 

X 

X 

Dua 

X 

X 

Bardzo 

dua 

ródo: opracowanie wasne na podstawie wyników bada. 

199 http://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/rosliny-oleiste/yara-doradza-przez-telefon,38923.html [Data wejcia 03-10-2012]. 

200 http://www.rolnictwo-agro.pl/225,0,gra-rynkowa-powoduje-wzrost-cen-nawozow.html [Data wejcia 03-10-2012]. 

201 A. Piwowar, Konkurencja cenowa i pozacenowa na rynku nawozów mineralnych w Polsce, op. cit. s. 5. 

94




Podsumowujc, sia przetargowa dostawców nawozów mineralnych jest raczej umiarkowana. 

Mimo oligopolistycznej pozycji producentów nawozów (wysoki poziom koncentracji 

produkcji w stosunku do silnego rozproszenia gospodarstw domowych) podejmuj oni 

liczne dziaania majce na celu budowanie lojalnoci i trwaych relacji z nabywcami. Ponadto 

si przetargow producentów nawozów osabia natenie konkurencji wewntrz brany. Postp 

techniczny, zmieniajce si potrzeby rolników zmuszaj firmy do staego doskonalenia 

swojej oferty rynkowej oraz ponoszenia znacznych nakadów na sfer badawczo-rozwojow. 

Cho jak zaznaczaj eksperci uczestniczcy w badaniu „globalne koncerny nie dziaaj 

w interesie rozwoju rolnictwa w konkretnym kraju, tylko dziaaj w swoim interesie”. 

Sia przetargowa producentów rodków ochrony rolin 

Zmiany, które zachodz na rynku rodków ochrony rolin powodowane s przez szereg 

czynników przyrodniczych, ekonomicznych i marketingowych. Brana produkcji rodków 

ochrony rolin jest bardziej zrónicowana. Wród producentów tych rodków mona m.in. 

wymieni: 

Agropak, 

Best Pest, 

Bayer CropScience, 

Basf, 

Bros, 

FN Agro, 

Monsanto, 

Organika Azot Jaworzno, 

Arysta LifeScience Polska, 

Sumi Agro, 

Syngeta, 

Tamark, 

Makhteshim Agan, 

Helm Polska, 

Dow AgroSciencies, 

Agrosimex Sp. z o.o., 

Fregata S.A., 

Gumitex Poli-Farm Sp. Z o.o., 

Hantpol Sp. J., 

Du Pont, 

Cheminova, 

Chemtura, 

ADOB, 

Compo, 

Obrol. 

Najwiksze i najsilniejsze podmioty zajmujce si produkcj rodków ochrony rolin 

pochodz z Europy i Stanów Zjednoczonych. Z opracowa na temat tego rynku wynika, 

e jest to rynek systematycznie rozwijajcy si, a najwikszy popyt na produkty ochrony ro- 

lin zgaszaj nabywcy z Europy. Rozwój tego rynku wynika m.in. ze wzrostu produkcji ro- 

lin przemysowych: kukurydzy, soi czy rzepaku, wzrostu intensywnoci ochrony upraw spe- 

95




cjalnych oraz wzrostu konsumpcji produktów rolinnych w Indiach i Chinach. Ze wzgldu 

na wyduajcy si czas rejestracji nowych innowacyjnych produktów oraz rosnce koszty 

takiego procesu ronie znaczenie produktów generykowych. 202 

Liczna i zrónicowana grupa podmiotów tworzcych rynek rodków ochrony rolin 

sprawia, e konkurencja na tym rynku przybiera posta pozacenow. Producenci staraj si 

zdoby przychylno rolników oferujc produkty wysokiej jakoci. Niewielkie zrónicowanie 

poziomu cen zachca podmioty do stosowania dziaa promocyjnych w segmencie docelowym 

oraz podnoszenia jakoci obsugi klienta. Wysoka jako obsugi poczonej z doradztwem 

sprawia, e rolnicy staj si coraz bardziej wiadomymi klientami w zakresie prowadzenia 

zabiegów ochronnych i profilaktyki zapobiegania chorobom rolin. Przedstawiciele 

firm zdaj sobie spraw z tego, e w procesie sprzeday rola sprzedawców jest nie do przecenienia, 

poniewa to gównie na opinii pracowników bazuj konsumenci. Popyt na rodki 

ochrony rolin uzaleniony jest take od poziomu cen, wystpowania chorób i szkodników 

oraz pogody. 203 

O atrakcyjnoci tego rynku wiadcz wejcia coraz to nowych podmiotów. Procesy globalizacyjne 

intensyfikuj konkurencj ze strony chiskich i hinduskich firm o niszych kosztach 

produkcji. Jednak istniejce prawne bariery wejcia zwizane z wymogami rejestracyjnymi 

ograniczaj t konkurencj. Rynek rodków ochrony rolin dynamizuj dodatkowo czste 

zmiany ustawowe, które wymuszaj na producentach wycofywanie okrelonych pozycji 

asortymentowych i zastpowanie ich innymi. 204 

Rynek rodków ochrony rolin jest w Polsce rynkiem stosunkowo chonnym i stale rosncym. 

Sprzeda rodków ochrony rolin zarówno z produkcji krajowej jak i z importu wyniosa 

w 2010 r. 19,4 tys. ton w przeliczeniu na substancj aktywn i bya o 5,2% wysza ni 

w 2009 r. Sprzeda preparatów z produkcji krajowej zmniejszya si o prawie 30%, 

a importowanych wzrosa o ponad 24%. Wedug IERiG, w 2011 r. sprzeda tych rodków w 

Polsce ponownie wzrosa, tym razem o 10%. W 2011 roku zuycie rodków ochrony rolin 

wynioso 1,7 kg substancji aktywnej na hektar gruntów ornych i sadów. 205 

Ceny rodków ochrony rolin w 2011 r. byy stabilne, a rednioroczny wzrost cen wyniós 

0,8%. W ostatnich latach na rynku obok oryginalnych, certyfikowanych rodków ochrony 

rolin pojawiaj si produkty sfaszowane. Ponad 80% tych produktów pochodzi z Chin. 

Chiny s bowiem gównym miejscem produkcji oryginalnych rodków ochrony rolin. Niestety, 

to uatwia oszustom prowadzenie równolegymi kanaami importu produktów faszywych 

i ich nielegaln dystrybucj. Szacuje si, e rynek rodków ochrony rolin w Polsce 

wart jest ok. 400 mln euro, z czego rynek faszowanych rodków ochrony rolin w Polsce 

szacowany jest na okoo 7% tej wartoci. Warto doda, e rynek chonie produkty podrabiane, 

bo coraz bardziej powszechne i tasze s nowe kanay dystrybucji – przesyki pocztowe, 

Internet, a w przypadku rolnictwa – tradycyjnie targowiska i handel obwony. 206 


wyraone podczas wywiadu zogniskowanego przeprowadzono burz mózgów podczas spo- 

202 Produkty generykowe to odpowiedniki produktów, które utraciy ochron patentow. Por. A. Stajszczak, Wpyw globalizacji 

i prawa europejskiego na rynek rodków ochrony rolin w Polsce, „Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Problemy Rolnictwa wiatowego” 

2011, t. 11(26), s. 106-115. 

203 http://www.biznes-ogrodniczy.pl/pl/z_polki_wziete/srodki_ochrony_roslin.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

204 Ibidem. 


206 http://www.ppr.pl/artykul-uwaga-na-falszywe-pestycydy-168263.php [Data wejcia 01-10-2012]. 

96




tkania wewntrznego panelu ekspertów i okrelono si oddziaywania poszczególnych czynników, 


w tabeli 26. 

Tabela 26. Sia przetargowa dostawców – producentów rodków ochrony rolin 

Czynnik 



Bardzo 

maa 

Maa 






producenta 



7. Niepowtarzalno oferty produktowej 

dostawcy 

8. Ostro walki konkurencyjnej w sektorze 

dostawców 

9. Moliwo negocjowania korzystnych 

warunków wspópracy (m.in. patnoci) 

X 

X 

X 


rednia / 

umiarkowana 

10. Koszty transportu surowców, póproduktów X 

X 

X 

X 

X 

Dua 

Bardzo 

dua 


Podsumowujc, sia przetargowa producentów rodków ochrony rolin raczej niska. 

Wynika to przede wszystkim z do intensywnej konkurencji wewntrz brany. Dodatkowo 

brana ta podobnie jak inne ulega procesom globalizacji. Coraz silniej na rynku zaznacza si 

obecno producentów z krajów azjatyckich. Mimo prawnych barier wejcia zwizanych 

z rejestrowaniem wprowadzanych na rynek produktów, producenci podejmuj próby przeamywania 

istniejcych ogranicze. O sile przetargowej producentów rodków ochrony rolin 

decyduj równie ograniczone moliwoci integracji wprzód i niewielki udzia w tworzeniu 

kosztów w gospodarstwie. 

Sia przetargowa producentów maszyn i urzdze rolniczych 

Rynek maszyn rolniczych jest jednym z waniejszych czci w systemie agrobiznesu. 

Jego rola polega na zaopatrywaniu w rodki techniczne przeznaczone do mechanizacji procesów 

technologicznych zwizanych z produkcj ywnoci. Wród producentów maszyn rolniczych 

mona wyróni producentów cigników, maszyn, narzdzi i urzdze stosowanych 

w produkcji rolinnej, zwierzcej, przechowalnictwie i obróbce produktów rolniczych oraz 

czci wymiennych do tych rodków (m.in.: agregaty uprawowe, brony, kombajny rolnicze, 

97




kosiarki, pugi, przyczepy rolnicze) oraz firmy zajmujce si dystrybucj zagranicznego 

sprztu rolniczego i odpowiednich do niego czci wymiennych. 

Podmioty tworzce ten sektor maj znaczcy wpyw na wdraanie postpu technologicznego 

w rolnictwie i caym agrobiznesie oraz generowanie zdolnoci produkcyjnych i wydajno- 

ci produkcji rolnej. W ostatnich latach popyt na maszyny i urzdzenia rolnicze by konsekwencj 

wsparcia, jakie otrzymay gospodarstwa rolne ze rodków unijnych. W kolejnych latach 

popyt bdzie pochodn potrzeby odtwarzania zuytych zasobów rodków mechanizacji. 

Z badania przeprowadzonego w czerwcu 2011 roku przez firm Martin &Jacob wynika, 

e od czasu wstpienia Polski do Unii Europejskiej prawie 260 tys. gospodarstw rolnych zakupio 

ponad 1 mln 150 tys. maszyn rolniczych o cznej wartoci ponad 65 miliardów zotych. 

Najczciej zaopatrywano si w nowe lub uywane cigniki rolnicze (okoo 230 tys. 

sztuk), za w dalszej kolejnoci w pugi, kosiarki i agregaty uprawowo-siewne. 

W 2010 roku na rynku wtórnym, tzn. cigników uywanych w kraju i rejestrowanych 

po raz kolejny przez nowego nabywc oraz cigników importowanych – zarejestrowano 

w 2010 roku cznie 14366 sztuki. W stosunku do 2009 roku liczba ta bya wiksza o 522. 

Najczciej przedmiotem wymiany s cigniki marki Zetor, nastpnie Ursus oraz Massey 

Ferguson. S to w wikszoci cigniki zaawansowane wiekowo, jednak ze wzgldu na swoj 

uniwersalno, atwo konstrukcji oraz przede wszystkim cen, znajduj kolejnych nabywców. 

Na rynku wtórnym popularno wród nabywców zyskay równie takie marki jak: Case 

IH, John Deere, Renault oraz Fendt, gównie dziki wikszemu zaufaniu do zachodnich marek 

oraz dostpnoci serwisu oraz czci zamiennych. 207 

W przypadku cigników importowanych, rejestrowanych wczeniej za granic, podobnie 

jak przed rokiem najwiksz popularnoci cieszyy si cigniki marki Zetor, Massey 

Ferguson oraz John Deere. Przy czym import dwóch pierwszych marek by jednak znacznie 

niszy ni przed rokiem. Import marki John Deere znacznie si oywi w omawianym okresie 

– wzrost importu o 17,1%. Najwyraniejsza zmiana w stosunku do 2009 roku miaa miejsce 

w przypadku marki Belarus, której import wzrós o ponad 56%. 208 

Sprzeda nowych cigników rolniczych mierzona liczb ich rejestracji osigna 

w 2010 roku rekordowy poziom 14 380 sztuk. Najczciej wybieran mark przez polskich 

rolników jest NEW HOLLAND. Firma ta w 2010 roku sprzedaa 2465 sztuk nowych cigników, 

osigajc 25% udzia w rynku. 209 Poziom 2 tysicy sztuk sprzedanych cigników przekroczy 

równie czeski Zetor (2179 szt.). Bardzo blisko tej granicy bya firma John Deere, 

która sprzedaa 1992 cigniki. Najwikszy wzrost sprzeday w porównaniu do 2009 roku odnotowaa 

marka Belarus, która zwikszya swoj sprzeda prawie trzykrotnie (+855 sztuk). 

Równie dobrze w 2010 roku radzi sobie John Deere, który po wprowadzeniu nowych modeli 

zwikszy sprzeda o 774 sztuki (+63%). Stabilna sprzeda na przeomie caego roku pozwoli 

marce Deutz-Fahr uzyska trzeci najwyszy wynik pod wzgldem wzrostu sprzeday, który 

wyniós 270 sztuk (+34%). 210 

207 http://www.truck.pl/pl/article/839/najpopularniejszy-jest-zetor,zm_1784 [Data wejcia 10-10-2012]. 

208 Ibidem. 

209 http://granatos.cba.pl/historia_fiata/Grupa_Fiat_w_Polsce.pdf, s. 9 [Data wejcia 01-10-2012]. 

210 http://www.truck.pl/pl/article/839/najpopularniejszy-jest-zetor,zm_1784 [Data wejcia 01-10-2012]. 

98




Na polskim rynku jest bardzo zacita konkurencja, krajowi producenci musz zmaga 

si z potnymi firmami zachodnimi, które maj tradycj, zaplecze, kapita i dowiadczenie 

nieosigalne dla adnego z polskich producentów. 211 

Stopniowe nasycanie si rynku maszynami rolniczymi sprawia, e stopniowo krystalizuj 

si i rosn wymagania i oczekiwania polskich rolników. Dokonujc wyboru producenta 

cigników nabywcy kieruj si nie tylko cen, ale równie atwoci obsugi (sterowanie, 

administrowanie), niezawodnoci, efektywnoci pracy, a take komfortem pracy i uniwersalnoci 

maszyny. 

Potwierdzaj to wyniki bada, wedug których, najwaniejszymi kryteriami determinujcymi 

wybór maszyny jest stan techniczny, cena i wydajno. 212 Decyzje o zakupie nowej 

maszyny rolniczej s podejmowane z jednej strony bardzo racjonalnie, poniewa pod uwag 

brane s takie czynniki jak cena, odpowiednie parametry techniczne i uytkowe maszyny czy 

niskie koszty eksploatacji. Z drugiej za strony coraz silniejsze znaczenie ma marka danej 

maszyny, emocje jakie s z ni zwizane, wizerunek jaki wokó siebie tworzy, presti jaki 

za sob niesie. Jest to wic decyzja take emocjonalna, na któr wpyw maj równie dziaania 

marketingowe. 213 

Maszyny rolnicze staj si coraz bardziej zoone, czsto stwarzajc zagroenie dla 

bezpieczestwa i zdrowia ich uytkowników, jeeli nie s odpowiednio eksploatowane i konserwowane. 

Dlatego te coraz wiksze znaczenie w realizacji strategii producentów maszyn 

rolniczych ma dobór waciwych pracowników do kontaktu z rolnikami. Maj oni za zadanie 

peni funkcje doradcze w zakresie konserwacji i napraw. 214 Zapewnienie odpowiedniej jako- 

ci obsugi okoosprzedanej staje si wanym czynnikiem konkurowania o klienta. Wysoka 

jako obsugi serwisowej i technicznej w okresie gwarancji, jak i po jej zakoczeniu jest dla 

klientów czstym kryterium wyboru marki producenta maszyn. Z badania przeprowadzonego 

wród rolników – klientów punktów serwisowych – wynika, e zwracaj oni przede wszystkim 

uwag na dokadny i fachowy sposób wykonania usug oraz jako uytych czci wymiennych. 

Doceniaj take wyksztacenie i dowiadczenie pracowników oraz szybko i terminowo 

wykonania usugi. 215 

Producenci maszyn rolniczych chcc sprosta oczekiwaniom nabywców dotyczcych 

z jednej strony atrakcyjnych cenowo produktów, z drugiej za aspektów jakociowych i estetycznych 

musz obnia koszty wytwarzania dokonujc innowacyjnych zmian w technologii. 

W brany produkcji maszyn i urzdze rolniczych innowacyjno polega przede 

wszystkim na innowacjach procesowych, tzn. na wdroeniu nowych lub znaczco ulepszonych 

metod produkcji albo dystrybucji produktów. Mog si z tym wiza zmiany w zakresie 

sprztu, zasobów ludzkich, metod pracy lub kombinacja tych zmian. Zmiany technologiczne 

oznaczaj, e konkurencja w sektorze producentów maszyn i urzdze rolniczych ma charakter 

kosztowy. Producenci silnie obawiaj si walki cenowej w zwizku z tym podejmuj dzia- 

211 

http://www.tvr24.pl/wiadomosc-Polski_przemysl_maszyn_rolniczych_jego_potencjal_i_pozycja_na_rynku-3096.html [Data 

wejcia 01-10-2012]. 

212 P. Rybacki, C. Rzenik, K. Durczak, Wyniki bada dynamiki odnowy parku maszynowego w rolnictwie, „Technika Rolnicza, 

Ogrodnicza, Lena” 2012, nr 1, s. 13. 

213 http://dodatki.anonse.pl/przeglad/2011/09/files/assets/seo/page24.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

214 V. Ranocchiari, P. Pesci, Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego w sprawie: „Maszyny rolnicze i budowlane 

oraz urzdzenia transportu bliskiego – jaki jest najlepszy sposób wyjcia z kryzysu?, s. 5 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2011:218:0019:0024:PL:PDF 

[Data wejcia 01-10-2012]. 

215 K. Durczak, P. Rybacki, Hierarchizacja kryteriów oceny jakoci usug serwisowych maszyn rolniczych – opinia konsumenta, 

„Technika Rolnicza, Ogrodnicza, Lena” 2011, nr 1, s. 15. 

99




ania majce na celu dalsze zmniejszanie kosztów produkcji m.in. poprzez wykorzystanie 

skali produkcji oraz dywersyfikacj dostaw materiaów oraz zwikszenie wydajnoci produkcji. 

Silna konkurencja sprawia, e firmy musz stale unowoczenia oraz wdraa nowe rozwizania 

technologiczne w swoich wyrobach. 216 

Wedug Martin&Jacob prognozy na rynku maszyn rolniczych w Polsce take ksztatuj 

si optymistycznie. Bez wzgldu na ilo rodków dostpnych w nowym okresie budetowania 

(w latach 2013-2017) rolnicy zamierzaj nadal inwestowa w sprzt rolniczy. Ponad 20% 

rolników deklaruje zakup nowego fabrycznie sprztu w cigu najbliszych trzech lat, a kolejne 

13% twierdzi, e kupi maszyn uywan. rednia wielko rodków przeznaczonych 

na zakup nowej fabrycznie maszyny wynosi 97 347 z, a sprztu uywanego 29 929 z. Zmienia 

si równie ocena wasnej sytuacji materialnej rolników. Z badanych rolników 20% badanych 

okrela j jako dobr lub bardzo dobr, a ponad 60% twierdzi, e jest ona ani dobra, ani 

za. Sami rolnicy równie optymistycznie oceniaj przyszo. Obecnie coraz wicej cigników 

sprzedaje si z wyposaeniem uboszym. Wielu rolników kupio ju do gospodarstwa 

dwa cigniki i teraz szukaj trzeciego, który bdzie pracowa z przetrzsark, wozem paszowym, 

rozsiewaczem. Do tego nie jest potrzebny skomplikowany cignik, a jak najprostszy 

i jak najtaszy. 217 





w tabeli 27. 

Na podstawie analizy wyników badania mona wywnioskowa, e sia przetargowa 

producentów maszyn i urzdze rolniczych jest raczej umiarkowana. Rolnicy otrzymujc 

wsparcie ze rodków unijnych staj si powanymi klientami generujcymi popyt na coraz to 

nowoczeniejsze maszyny i urzdzenia. Mobilizuje to producentów nie tylko do przygotowania 

produktów speniajcych oczekiwania klientów, ale równie doskonalenia jakoci obsugi 

okoosprzedaowej i podejmowania innych dziaa majcych na celu zdobycie przychylnoci 

potencjalnych klientów. Ponadto obok tak znanych marek jak New Holland, Massey Ferguson 

czy John Deere w brany swoj pozycj konkurencyjn buduj inni producenci nasilajc 

istniejc ju konkurencj. Ponadto producenci maszyn i urzdze rolniczych maj ograniczone 

moliwoci rozpoczcia produkcji rolnej. Mimo e koszt zakupu nowej maszyny rolniczej 

jest wysoki, to z reguy jest ponoszony jednorazowo na kilka lat, tym samym majc niewielki 

udzia w kreowaniu kosztów funkcjonowania gospodarstwa rolnego. 

216 A. Kowalewska, E. Gliska, K. Krot, A. Pawluczuk, N. Brzostowski, Analiza kluczowych sektorów województwa podlaskiego – 

sektor producentów maszyn i urzdze, w tym maszyn rolniczych, WUP w Biaymstoku, Biaystok 2011, s. 90. 

217 

http://www.portalspozywczy.pl/technologie/wiadomosci/optymizm-na-rynku-maszyn-rolniczych,71811.html [Data wejcia 

01-10-2012]. 

100




Tabela 27. Sia przetargowa dostawców – producentów maszyn i urzdze rolniczych 

Czynnik 



Bardzo 

maa 

Maa 


rednia / 

umiarkowana 






producenta 



7. Niepowtarzalno oferty produktowej dostawcy X 

8. Ostro walki konkurencyjnej w sektorze dostawców X 

9. Moliwo negocjowania korzystnych warunków 

wspópracy (m.in. patnoci) 

10. Koszty transportu maszyn/urzdze lub ich czci X 


X 

X 

X 

X 

X 

Dua 

Bardzo 

dua 

4.1.3. Sia przetargowa odbiorców 

Bardzo istotnym czynnikiem decydujcym o konkurencyjnoci sektora jest struktura 

dziaajcych w jego ramach podmiotów i ich wzajemnej relacji. W sektorze rolnictwo chodzi 

gównie o stopie koncentracji produkcji i poday oraz typ zachowa firm przetwórczych – 

konfrontacja lub kooperacja w rozumieniu prowadzenia wspólnej polityki handlowej 

czy wymiany dowiadcze i wiedzy z zakresu praktyk handlowych, rozwiza technicznych 

czy technologicznych. Kooperacja podmiotów sektora prowadzi do umocnienia pozycji bran- 

y i jej uczestników zarówno na rynku midzynarodowym, jak i na rynku wewntrznym. Skala 

koncentracji w przemyle spoywczym, typ zachowa firm przetwórczych i przyjta przez 

nie strategia dziaa, ale te wynikajcy w duym stopniu z tych czynników system wzajemnych 

powiza przetwórców i producentów rolnych wpywaj w znaczcy sposób na poziom 

kosztów i cen w sektorze rolnym i na jako surowców rolniczych kierowanych do przetwórstwa. 

Wzajemne relacje przetwórców z rolnikami maj wyrany wpyw na struktur podziau 

wartoci wytwarzanej w caym sektorze rolno-spoywczym midzy jego uczestnikami. Bez 

szczegóowych bada mona stwierdzi, ze w polskim sektorze spoywczym dominuj postawy 

konfrontacyjne, a w wikszoci podsektorów gospodarki rolno-spoywczej sabe s 

powizania pionowe producentów rolnych i zakadów przetwórczych. 218 

Odbiorcami produktów rolnych s róne rodzaje podmiotów, do których nale m.in. 

przemys spoywczy, 

porednicy, 

218 B. Nosecka, K. Pawlak, W. Poczta, Wybrane aspekty konkurencyjnoci rolnictwa, op. cit., s. 23. 

101




sieci handlowe, 

konsumenci indywidualni. 

Wymienione grupy podmiotów tworz poszczególne ogniwa tzw. acucha ywieniowego. 

Jak twierdz znawcy tematu pomidzy uczestnikami acucha ywnociowego wystpuje 

znaczca asymetria siy przetargowej. Zdecydowanie wiksze moliwoci oddziaywania 

maj wielkie sieci handlowe. Natomiast producenci rolni nale zazwyczaj do grupy silnie 

rozproszonych i sabych aktorów agrobiznesu. 219 

Pierwszym ogniwem tego acucha jest przemys spoywczy jako gówny odbiorca 

produktów rolnych. Pomidzy gospodarstwami rolnymi a przemysem spoywczym istnieje 

do cisa zaleno. Dobra pozycja rynkowa przedsibiorstw z brany spoywczej zapewnia 

zbyt producentom ywnoci. Uczestnicy wywiadu wielokrotnie podkrelali t obustronn 

wspózaleno: „konkurencyjno naszego (podlaskiego) rolnictwa jest uzaleniona 

od wspópracy producentów i przetwórców. Jeli ta wspópraca jest to naprawd jedni drugich 

wspieraj.” 

Sektor spoywczy naley do najwaniejszych i najszybciej rozwijajcych si bran polskiej 

gospodarki. Udzia tego sektora w wartoci sprzeday caego krajowego przemysu wynosi 

blisko 24% i jest o ok. 9 punktów procentowych wyszy ni w 15 krajach Unii Europejskiej, 

gdzie wynosi on rednio 15%. Wród krajów nalecych do UE wyszy ni w Polsce 

udzia przemysu spoywczego maj tylko Dania (28%) i Grecja (27%). 220 Na uwag zasuguje 

równie fakt, e w ostatniej dekadzie polski przemys spoywczy rozwija si znacznie 

szybciej ni jego otoczenie rynkowe. 221 Warto zwróci uwag, e wejcie Polski do UE okazao 

si bardzo silnym impulsem dla rozwoju handlu zagranicznego produktami rolnospoywczymi. 

Najwysze saldo obrotów zagranicznych wystpuje w sektorze mleczarskim, 

drobiarskim, tytoniowym i misnym. 

Analiza konkurencyjnoci polskiego przemysu spoywczego wskazuje na do wysok 

pozycj na rynku unijnym i wiatowym. Do najbardziej konkurencyjnych dziaów polskiej 

gospodarki ywnociowej nale sektory: misny, mleczarski, owocowo-warzywny, cukierniczy, 

wtórne przetwórstwo zbó oraz produkcja wyrobów tytoniowych. ródem przewag 

konkurencyjnych s przede wszystkim przewagi kosztowo-cenowe. Jest to moliwe gównie 

dziki niszym cenom produktów rolnictwa, niszym kosztom pracy (wynagrodzenia pracowników 

przemysu spoywczego ksztatuj si poniej przecitnego wynagrodzenia 

w przemyle) i pozostaych czynników produkcji, jak równie dziki niszym marom przetwórczym. 

222 

Pozycja konkurencyjna tego sektora zostaa uksztatowana ju w okresie przedakcesyjnym 

i w pierwszych latach czonkostwa w Unii Europejskiej kiedy to zosta on gruntownie 

zmodernizowany i obecnie naley do najnowoczeniejszych sektorów w kraju. Dobra jest 

równie jego sytuacja ekonomiczno-finansowa. 223 

Sektor spoywczy charakteryzuje si ok. 65% udziaem podmiotów maych, zatrudniajcych 

do 9 osób. Systematycznie zwiksza si jednak odsetek firm zatrudniajcych powyej 249 

219 J. Wilkin, Uwarunkowania rozwoju polskiego rolnictwa w kontekcie europejskim i globalnym. Implikacje teoretyczne i praktyczne, 

Referat przygotowany na VIII Kongres Ekonomistów Polskich: „Polska w gospodarce wiatowej – szanse i zagroenia rozwoju”, 

29-30 listopada 2007, s. 23. 

220 Sektor spoywczy w Polsce, Departament Informacji Gospodarczej, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., 

Warszawa 2011, s. 5 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.paiz.gov.pl/files/?id_plik=17188 [Data wejcia 01-10-2012]. 

221 Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski Wschodniej, op. cit. s. 23. 

222 Sektor spoywczy w Polsce, op. cit. s. 5. 

223 Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski Wschodniej, op. cit., s.24. 

102




osób. Towarzyszy temu coraz wiksza skala koncentracji, co potwierdza fakt, i ponad 49% wartoci 

produkcji sprzedanej produktów spoywczych i napojów przypada na podmioty due. 224 

Podobnie jak w caym kraju przemys spoywczy naley do najsilniej rozwinitych sektorów 

równie w Polsce Wschodniej. Wieloletnie tradycje rolnicze na tym terenie, do równomiernie 

rozoony potencja produkcyjny rolnictwa (zasoby) i wci czyste rodowisko 

naturalne sprzyjaj rozwojowi przetwórstwa rolno-spoywczego w tym regionie. Dowodem 

na to jest zarówno znaczcy udzia produkcji sprzedanej przemysu spoywczego w produkcji 

sprzedanej przemysu ogóem w tym regionie oraz udzia zatrudnienia w przemyle spoywczym 

w zatrudnieniu w przemyle ogóem. 225 

Wedug PAIZ w województwie podlaskim dziaa zaledwie 0,7% wszystkich podmiotów 

prowadzcych dziaalno zwizan z produkcj artykuów spoywczych (najwicej w województwie 

mazowieckim 32,3% i maopolskim 9,3%, tabela 28). 226 

W województwie podlaskim udzia przemysu mleczarskiego w strukturze branowej 

zarówno wedug przychodów, jak i zatrudnienia jest wikszy ni rednio w kraju. Firmy mleczarskie 

generuj 3/4 sprzeday przemysu spoywczego oraz zatrudniaj nieco ponad poow 

ludzi pracujcych w przemyle spoywczym. Mimo, e pod wzgldem liczby przedsibiorstw 

spódzielnie mleczarskie stanowi nieznaczny odsetek podmiotów w województwie podlaskim, 

to skala ich produkcji wyrónia województwo na tle innych regionów Polski. Z innych 

dziaów w województwie podlaskim na uwag zasuguje przetwórstwo misa czerwonego 

i drobiowego, które to brane równie z roku na rok si rozwijaj. 227 

Tabela 28. Struktura branowa przemysu spoywczego wedug wartoci sprzeday (w %) 

Brana 

Polska Polska Wschodnia Województwo podlaskie 

2003 2010 2003 2010 2003 2010 

Misna 19,9 19,2 28,6 31,0 15,5 16,4 

Mleczarska 13,4 15,4 34,8 40,6 65,3 77,5 

Drobiarska 5,1 6,3 9,8 12,3 – – 

Piekarska 5,8 3,5 2,8 3,2 2,4 1,8 

Mynarska 3,6 3,2 3,6 1,7 1,8 0,8 

Paszowa 6,9 5,9 4,9 – – – 

Owocowa-warzywna 7,1 5,4 9,6 7,0 3,7 3,4 

Pozostae brane 38,2 41,1 5,9 4,2 11,3 0,1 

ródo: Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski 

Wschodniej, op. cit. 

W warunkach gdy kosztowo-cenowe przewagi konkurencyjne polskich producentów 

ywnoci stopniowo trac na znaczeniu przedsibiorstwa staraj si poszukiwa innych sposobów 

konkurowania. Wród nich szczególn rol odgrywaj innowacje (nowe lub zmodernizo- 





103




wane produkty, nowe lub zmodernizowane technologie, nowe systemy organizacyjne i marketingowe). 

Syntetyczny wskanik innowacyjnoci (SWI) opracowany przez B. Grzybowsk lokuje 

podlaski przemys spoywczy w grupie województw o redniej innowacyjnoci. 228 

Sytuacja w brany mleczarskiej i zapotrzebowanie na surowiec sprawiaj, e ceny skupu 

mleka w województwie podlaskim s jedne z najwyszych w kraju. Wedug danych GUS 

w sierpniu 2012 roku cena skupu mleka w województwie podlaskim wynosia 119,45 z/1hl, 

podczas gdy w województwie maopolskim 103,84 z/1 hl a w ódzkim 103,47 z/1 hl. 229 

Najblisze lata powinny by wic okresem dalszego rozwoju polskiego i podlaskiego 

przemysu spoywczego oraz poprawy konkurencyjnoci, ale w tempie niszym ni w okresie 

integrowania Polski z UE. Proeksportowe nastawienie sektora rolno-spoywczego i jego silne 

powizanie z jednym rynkiem zbytu (UE) powoduje bowiem, e staje si on bardziej wraliwy na 

zmiany czynników wpywajcych na handel rolno-spoywczy, takich jak: zaamania koniunktury 

lub kryzysy gospodarcze na rynkach duych odbiorców, wahania kursów walutowych, zmiany 

cen na rynku wiatowym, czy te skutki spodziewanej liberalizacji handlu wiatowego. 230 

Kolejnym bardzo silnym ogniwem acucha ywnociowego s sieci handlowe. Placówki 

handlu detalicznego dostrzegajc potencja w postaci redukcji kosztów oraz zwikszania 

efektywnoci operacyjnej prowadzonej dziaalnoci kontynuuj procesy koncentracji 

i integracji, co decyduje o ich sile w relacjach z dostawcami (w tym z rolnikami). Rozwijaj 

nie tylko liczb punktów sprzeday, ale take inwestuj w infrastruktur logistyczn (budowa 

nowych obiektów, automatyzacja procesów magazynowych, outsourcing) 231 . Hipermarkety, 

supermarkety oraz sklepy dyskontowe kontroluj ju 40% rynku spoywczego. Mae sklepy 

staraj si utrzyma swój biznes, midzy innymi doczajc do jednego z wielu dostpnych 

w Polsce projektów zrzeszajcych drobnych detalistów, w tym sieci sklepów powstajcych 

z inicjatywy dystrybutorów. Trzy najliczniejsze sieci spoywcze na polskim rynku, abc, Lewiatan 

i abka, dziaaj wanie w oparciu o systemy typu franczyzowego. 232 

Dua sia przetargowa sieci handlowych sprawia, e ceny artykuów spoywczych 

w placówkach handlu detalicznego rosn zdecydowanie szybciej ni ceny ywnoci. W latach 

2002-2009 producenci ywnoci podnieli ceny o 16%, natomiast wzrost cen detalicznych 

artykuów spoywczych wyniós a 25%. 233 Ponadto sieci handlowe pobieraj dodatkowe 

opaty za samo wprowadzenie towaru do sklepu, za umieszczenie go na okrelonej póce, 

za przesunicie na inn pók, za reklamowanie towaru w materiaach promocyjnych sieci 

i komunikatach, za sprzeda w rocznic powstania sklepu, za zmian aranacji hali, za darmowe 

koncerty dla klientów, za informowanie o dynamice sprzeday dostarczonych artyku- 

ów, za oznaczanie towarów wikszymi osobnymi cenami, zamiast drukowanymi drobnym 

maczkiem na póce poniej. Takie podwyki wynosz, zalenie od wielkoci producenta 

i atrakcyjnoci jego produktów, od kilkuset do kilkunastu tysicy zotych. 

Dlatego tez pomidzy placówkami handlu detalicznego a pozostaymi ogniwami acucha 

ywnociowego stale toczy si walka. Najbardziej znanym przykadem zwyciskiej batalii 

cenowej, stoczonej przez producenta z wielk sieci, pozostaje spór pomidzy hipermarke- 

228 Ibidem, s. 25. 

229 http://www.mleczarstwopolskie.pl/2012/09/Ceny-skupu-mleka-w-sierpniu-2012-r [Data wejcia 10-10-2012]. 

230 I. Szczepaniak, R. Mroczek, Tendencje rozwojowe i konkurencyjno polskiego przemysu spoywczego, Instytut Ekonomiki 

Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, Warszawa 2011, s. 45. 

231 http://retailing.pb.pl/2023692,81727,wieksza-sprzedaz-kosztem-zyskow?ref=col2 [Data wejcia 10-10-2012]. 

232 http://www.egospodarka.pl/74992,Rynek-spozywczy-w-Polsce-2012-2014,1,39,1.html [Data wejcia 08-10-2012]. 

233 http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/zywnosc-tuczy-posrednika [Data wejcia 08-10-2012]. 

104




tami Carrefour a spódzielni mleczarsk Pitnica, który rozgorza w 2004 r. Carrefour zaproponowa 

wtedy Pitnicy nowe, mniej dogodne warunki sprzeday. Spódzielnia odrzucia je 

i natychmiast wycofaa swoje serki z sieci. Klienci cigle domagali si serków, a skoro nie 

mogli ich dosta w hipermarketach Carrefour, robili zakupy gdzie indziej. Po niespena czterech 

tygodniach sie skapitulowaa, przyja warunki Pitnicy, serki wróciy za na póki Carrefoura. 

Do takiego rozstrzygnicia potrzeba jednak i znanego, dobrego produktu, i nacisku 

konsumentów. Oba te walory wystpuj jeszcze w Polsce za rzadko. 234 

W odpowiedzi na rosnc si niektórych uczestników acucha ywieniowego i jednoczesne 

obnienie pozycji rolników powstaa Rezolucja Parlamentu Europejskiego ze stycznia 

2012 roku w sprawie zakóce równowagi w acuchu dostaw ywnoci, w której zauwaa si 

stopniow utrat siy przetargowej producentów rolnych i przemysu rolnego w stosunku 

do potencjau duych detalistów w UE w zakresie ustalania poziomu cen wzdu acucha 

wartoci od produkcji podstawowej i przetwórstwa poczwszy, a na konsumencie kocowym 

skoczywszy. Ponadto stwierdza si w tym dokumencie, e nadal pogbia si problem 

niedostatecznych dochodów rolników, a ceny pacone przez konsumentów nie odbijaj si 

na poziomie cen otrzymywanych przez rolników za ich produkty, co zawa moliwoci inwestowania 

i wprowadzania innowacji przez rolników. 235 W tym te dokumencie wskazano 

list nieuczciwych praktyk stosowanych w acuchu ywnociowym, do których nale m.in.: 

opata z góry za rozpoczcie negocjacji, opaty za umieszczenie towarów na eksponowanych 

miejscach w sklepie, opaty za wprowadzenie produktów na rynek, 

ustalanie cen za miejsca na pókach sklepowych, 

wymuszanie promocji, 

opónienia w patnociach, 

wymuszanie obowizkowych skadek na koszty marki wasnej, 

narzucanie standardowych wzorów umów, 

praktyki odwetowe, 

aukcje odwrócone, 

nierealistyczne terminy dostaw oraz narzucanie obowizku korzystania z usug (okre- 

lonego) dostawcy opakowa lub stosowania okrelonego materiau opakowaniowego, 

narzucanie bezwarunkowego zwrotu (niesprzedanego) towaru, 

obcianie dostawców kosztami zwizanymi z ubytkiem lub kradzie produktów. 

W zwizku z istniejc nierównowag w acuchu ywnociowym autorzy Rezolucji 

wzywaj do szeregu dziaa majcych na celu popraw pozycji konkurencyjnej rolników oraz 

przemysu spoywczego. 

W Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, dostrzeono problem ograniczonych 

moliwoci negocjacyjnych rolników. Wobec tego zosta powoany Midzyresortowy 

Zespó do spraw Zwikszenia Przejrzystoci Rynku Artykuów Rolno-Spoywczych 

i Poprawy Funkcjonowania acucha ywnociowego, który mia za zadanie: 

 

 

wypracowa kodeks dobrych praktyk handlowych, 

dokona przegldu i oceny regulacji prawnych oraz przygotowa rekomendacje 

odnonie ewentualnych zmian prawnych w celu zwikszenia przejrzystoci rynku 

234 Ibidem. 

235 Wspólny Projekt Rezolucji w sprawie zakóce równowagi w acuchu dostaw ywnoci (2011/2904(RSP)), s. 3 [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+MOTION+P7-RC-2012-0006+0+ 

DOC+XML+V0//PL [Data wejcia 15-10-2012]. 

105




i poprawy efektywnoci funkcjonowania acucha ywnociowego oraz wyeliminowania 

nieuczciwych praktyk handlowych, 

opracowa koncepcj cigego monitorowania wysokoci cen i mar i przekazywania 

konsumentom informacji w tym zakresie, 

opracowa koncepcj utworzenia platformy porozumienia i przygotowania kodeksu 

dobrych praktyk pomidzy producentami rolnymi, przetwórstwem i handlem w celu 

zapobiegania nieuczciwym praktykom rynkowym. 236 

Zespó ten mia równie za zadanie opracowanie regulacji prawnych dotyczcych relacji 

pomidzy handlem wielkopowierzchniowym a dostawcami produktów ywnociowych, 

zwaszcza wskaza dodatkowe „pseudousugi” majce wpyw na ostateczn cen towaru 

w sklepie, jak np. dodatkowe opaty za miejsce na póce, czy reklam. 237 

Odpowiedzi na zagroenia pojawiajce si w acuchu ywnociowym s procesy 

integracji wewntrzsektorowej: pionowej i poziomej. Oznaczaj one z jednej strony czenie 

ze sob podmiotów gospodarczych nalecych do tej samej fazy produkcji lub dystrybucji, 

z drugiej z rónych faz tego procesu, za porednictwem nabycia tytuów wasnoci, zawierania 

kontraktów czy stanowienia norm prawnych. Tak rozumiana integracja osabia presj 

wolnego rynku, poprawia mobilno i wykorzystanie czynników wytwórczych w rolnictwie 

i sektorze rolno-ywnociowym. W ten sposób nastpuje proces koncentracji i modernizacji 

take gospodarstw, co przez potencjalne ujawnienie si efektów skali suy poprawie opacalnoci 

produkcji i poprawie ich pozycji konkurencyjnej, w szczególnoci w gospodarstwach 

wikszych, ale równie tych mniejszych, produkujcych na zaopatrzenie rynków lokalnych. 238 

Specyficznym przykadem integracji jest przemys mleczarski, gdzie w celu umocnienia 

pozycji pojedynczych rolników tworzone s spódzielnie producentów mleka (integracja pionowa). 

Saba pozycja indywidualnego producenta mleka wynika midzy innymi z marketingowej 

natury mleka surowego. Jest ono produktem atwo si psujcym, objtociowym, wymagajcym 

obróbki, zanim zostanie dopuszczone do handlu. Te cechy mleka jako produktu 

rynkowego pogarszaj pozycj przetargow rolnika. Powoduje to, e kupujcy, zwlekajc 

z zakupem, moe dyktowa warunki. 239 

Procesy integracyjne i konsolidacyjne maj miejsce równie wród producentów mleka. 

Wedug spisu rolnego w 2010 r. nastpia bardzo mocna koncentracja w produkcji mleka. 

Na przestrzeni poprzednich 8 lat liczba producentów mleka obniya si prawie o poow. 

Na pocztku 2004 roku w Polsce byo 480 tys. czynnych producentów mleka, a obecnie jest 

ich 167 tys. i prawdopodobnie liczba ta bdzie si zmniejsza. W przyszoci pozostanie oko- 

o 100 tysicy gospodarstw zajmujcych si produkcj mleka. Jednoczenie nastpi wzrost 

liczby gospodarstw ze stadem 10-49 krów o 5%, a produkcja mleka na jedno gospodarstwo 

wzrosa dwukrotnie – do ok. 26 tys. l/rok. 240 Podobne tendencje, lecz nieco zintensyfikowane 

widoczne s równie w województwie podlaskim. 

Wród pozostaych producentów ywnoci równie zachodz procesy integracyjne. 

Przejawem tego typu zmian jest tworzenie si grup producenckich. Na dzie 5 wrzenia 2012 

236 http://www.ekologicznerolnictwo.pl/article/en/24_sierpnia_2009_r.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

237 http://biznes.onet.pl/sawicki-rolnicy-maja-zbyt-slaba-pozycje-w-negocjac,18490,4208187,news-detal [Data wejcia 01-10-2012]. 

238 R. Chorób, Wybrane determinanty rozwoju innowacyjnych powiza integracyjnych w agrobiznesie w dobie globalizacji, Zeszyty 

Naukowe Szkoy Gównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Warszawa 2012, s. 34. 

239 http://www.anonimus.com.pl/M.Sznajder.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

240 http://www.portalspozywczy.pl/mleko/artykuly/branza-mleczarska-na-krawedzi,72634.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

106




roku w województwie podlaskim zarejestrowanych byo 30 grup producenckich, gównie 

zajmujcych si produkcj misa drobiowego. 241 

Procesy konsolidacji dotycz równie samych zakadów produkcyjnych. W marcu 2012 

r. na licie Gównego Inspektoratu Weterynarii zarejestrowanych byo 309 zakadów produkcyjnych, 

z których 18 byo zawieszonych. W 2011 r. byo to 316 podmiotów. Jak twierdzi 

J. Seremak-Bulge, w trudnej sytuacji znajduj si przede wszystkim mae mleczarnie produkujce 

standardowe produkty. Obecnie liderem w konsolidacji brany mleczarskiej jest niewtpliwie 

Mlekovita, która w 2011 r. poczya si z dwoma spódzielniami – we wrzeniu 

z OSM w Kocianie, a w listopadzie z OSM Susz. W grudniu 2011 roku prezes UOKiK wyrazia 

take zgod na poczenie Mlekovity ze Spódzielni Mleczarsk w Biaej Podlaskiej. 

Obecnie spódzielnia z Wysokiego Mazowieckiego planuje poczy si z Rzeszowsk Spódzielni 

Mleczarsk Resmlecz, która specjalizuje si w produkcji mleka w proszku, masa 

w bloku, a wic gównie produktów eksportowych. Spraw bada ju UOKiK. 242 

W oparciu o wasne badania bazujce na danych zastanych, jak te opinie ekspertów wyra- 

one podczas wywiadu zogniskowanego przeprowadzono burz mózgów podczas spotkania wewntrznego 

panelu ekspertów i okrelono si oddziaywania poszczególnych czynników, majcych 

wpyw na natenie konkurencji w podsektorze. Wyniki przedstawiono w tabeli 29. 

Tabela 29. Sia przetargowa odbiorców w sektorze rolnictwo 


Czynnik 

Bardzo 

maa sia 

Maa 

sia 

rednia / 

umiarkowana sia 

Dua 

sia 

1. Stopie koncentracji sektora nabywcy 

(liczba i wielko nabywców) 

X 

2. Pozycja monopolistyczna nabywcy X 

3. Udzia nabywców w wartoci sprzeday 

gospodarstw 

X 

4. atwo i koszt zmiany nabywcy 

/klienta 

X 

5. Moliwo integracji pionowej 

– moliwo podjcia przez nabywc 

X 

produkcji ywnoci 

6. Ostro walki konkurencyjnej 

w sektorze nabywców 

X 

7. Wiedza nabywców o ofercie rynkowej 

(np.: o cenach, dostpnoci produktów) 

X 

8. Moliwo negocjowania korzystnych 

warunków wspópracy (m.in. patnoci) 

X 

Bardzo 

dua sia 


We wszystkich krajach wiata pozycja pojedynczego rolnika na rynku jest bardzo saba. 

Wynika ona z wielu immanentnych cech rolnictwa i produktów rolniczych. Jednak na rynku 

rolnym funkcjonuje czsto monopolistyczny przetwórca, który moe dyktowa warunki wy- 

241 http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/?pid=rej_grup_pr [Data wejcia 01-10-2012]. 

242 http://www.portalspozywczy.pl/mleko/artykuly/branza-mleczarska-na-krawedzi,72634_1.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

107




miany kademu rolnikowi. Saba pozycja rolnika – producenta wynika równie z ryzyka 

przyrodniczego, zwizanego na przykad ze zmiennoci klimatu, który powoduje powstawanie 

nie planowanych braków lub nadwyek okrelonych towarów. 243 

Ponadto rolnicy zazwyczaj jako producenci surowca do produkcji ywnoci s odizolowani 

od konsumenta finalnego sfer przetwórstwa i dystrybucji, które wyduaj, a czsto 

znieksztacaj drog sygnaom pyncym bezporednio z rynku. 

4.1.4. Konkurencyjno w sektorze rolnictwa 

W rolnictwie konkurencyjno wie si ze zdolnoci przystosowania si gospodarstw 

do zmiennych warunków otoczenia, w celu utrzymania lub poprawy pozycji konkurencyjnej 

w stosunku do wspózawodników. Decydujcym wskanikiem konkurencyjnoci gospodarstw 

jest efektywno gospodarowania bdca relacj pomidzy wynikami produkcyjnymi a ilo- 

ci zuytych czynników wytwórczych. 244 

Konkurencyjno polskiego sektora rolno-spoywczego mona dzi oceni jako do 

wysok. wiadcz o tym wyniki handlu zagranicznego polskich producentów ywnoci. Wyniki 

te wskazuj równie, e oferta eksportowa jest zarówno bezpieczna i dobra jakociowo, 

jak i atrakcyjna cenowo dla zagranicznych konsumentów. Konkurencyjno polskich producentów 

ywnoci wynika przede wszystkim z posiadania przez nich przewag konkurencyjnych 

o charakterze kosztowo-cenowym. Maj oni wyran przewag cenow (nisze ceny) na 

wielu rynkach podstawowych produktów rolnych. Wród grup produktów o relatywnie najwyszej 

pozycji konkurencyjnej na Jednolitym Rynku Europejskim (JRE) dominuj produkty 

pracochonne. Mimo obserwowanych pozytywnych przeobrae, skuteczne konkurowanie 

z pozostaymi pastwami Wspólnoty utrudnia nadal stosunkowo niski poziom koncentracji 

produkcji rolniczej i przetwórstwa ywnoci, niska wydajno pracy w przemyle spoywczym 

oraz mao aktywny marketing i promocja polskich produktów rolno-spoywczych. 245 

Jednym z gównych wyznaczników poziomu konkurencyjnoci polskich producentów 

ywnoci s ceny podstawowych produktów rolnictwa. ródem przewag cenowych na tym rynku 

s w szczególnoci nisze koszty pracy, ziemi, a w mniejszym stopniu take energii. Pomimo 

i ceny ywnoci w Polsce s wci nisze ni w UE-15, widoczny jest proces konwergencji cen. 

Wynika on przede wszystkim z wyszej dynamiki wzrostu cen w Polsce ni rednio w UE-27. 246 

Konkurencyjny na rynku midzynarodowym przemys spoywczy stwarza lepsze warunki 

do rozwoju produkcji rolnej. Jednoczenie stawia wspópracujcym rolnikom coraz 

wysze wymagania jakociowe zmuszajc tym samym do podniesienia konkurencyjnoci 

rolnictwa. W Polsce istnieje zrónicowanie poziomu konkurencyjnoci pomidzy poszczególnymi 

obszarami produkcji rolnej. Ocena konkurencyjnoci sektora oparta na wynikach handlu 

zagranicznego oraz miernikach przewag komparatywnych wskazuje, e najwiksze przewagi 

konkurencyjne maj producenci wyrobów mleczarskich, przetworów misnych, wyrobów tytoniowych, 

wyrobów cukierniczych, przetworów z owoców i warzyw oraz produktów wtórnego 

243 http://www.anonimus.com.pl/M.Sznajder.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

244 J. Biekowski, J. Jankowiak i in., Analiza konkurencyjnoci rolniczych gospodarstw towarowych na przykadzie badanej grupy 

z Wielkopolski, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu, nr 1015, Wrocaw 2004, s. 40. 

245 A. Haasiewicz, Rozwój obszarów wiejskich w kontekcie zrónicowa przestrzennych w Polsce i budowania spójnoci terytorialnej 

kraju, s. 34 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu https://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Raporty_o_rozwoju/ 

Raporty_krajowe/Documents/Ekspertyza_Rozwoj_%20obszarow_wiejskich_09082011.pdf [Data wejcia 01-10-2012]. 

246 I. Szczepaniak [red.], Monitoring i ocena konkurencyjnoci polskich producentów ywnoci, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki 

ywnociowej, Warszawa 2011, s. 55. 

108




przetwórstwa zbó. O konkurencyjnoci sektora ywnociowego wiadczy równie do wysoki 

wskanik orientacji eksportowej niektórych dziaów tego sektora: wyrobów tytoniowych, 

przetwórstwa kawy i herbaty, przemysu owocowo-warzywnego i cukierniczego. 247 

Konkurencyjno rolnictwa ma szczególne znaczenie w województwie podlaskim, gdzie ze 

wzgldu na tradycje, czysto rodowiska naturalnego, brak wysoko rozwinitych gazi przemysu, 

sektor ten ma dogodne warunki do rozwoju oraz kumuluje znaczn czci zasobów (liczba 

zatrudnionych, powierzchnia uytków rolnych). Dowodem na to s dane mówice, e udzia rolnictwa, 

owiectwa lenictwo i rybactwa w cakowitej wartoci dodanej brutto gospodarki województwa 

podlaskiego wynosi 9,6%, przy redniej krajowej wynoszcej 3,7%. 248 

Specyfik rolnictwa w województwie podlaskim jest znaczcy udzia produkcji mleka. 

Wysoki poziom konkurencyjnoci tej produkcji wynika z jakoci oferowanego przez rolników 

surowca. Speniajce wymogi mleko gwarantuje podpisanie kilkuletnich kontraktów zapewniajcych 

gospodarstwom w miar stabilne przychody oraz poczucie bezpieczestwa. Z drugiej 

jednak strony produkcja mleka wie si z ograniczon elastycznoci wynikajc z koniecznoci 

przestrzegania limitów produkcyjnych. Wielu rolników postrzega to jako uniemoliwienie 

rozwoju. Cigle aktualnym problemem s równie restrykcyjne wymagania weterynaryjne, 

które czsto zwizane s z znacznymi nakadami inwestycyjnymi. 249 Wedug metody 

piciu si Portera o konkurencyjnoci analizowanego sektora decyduj midzy innymi: 

udzia w rynku (liczba i sia gospodarstw), 

koszty pracy w gospodarstwie, 

dochody gospodarstw, 

wydajno pracy, 

innowacyjno produkcji rolnej i poziom technologii, 

dostp do rynków zbytu, 

dziaania promocyjne, 

poziom cen skupu, 

metody zarzdzania gospodarstwem rolnym, 

unijne róda finansowania, 

grupy producenckie i inne zrzeszenia, 

marki i znaki handlowe, 

uzalenienie od przemysu spoywczego, 

jako ywnoci. 

Udzia w rynku – stopie koncentracji 

Na konkurencyjno rolnictwa wpywa przede wszystkim udzia w rynku poszczególnych 

gospodarstw rolnych rozumiany jako liczba i wielko powierzchniowa tych gospodarstw. 

Jedynie odpowiednio due gospodarstwa maj szans specjalizacji oraz prowadzenia 

towarowej, powizanej z potrzebami rynku produkcji rolnej. Powierzchnia uytkowanych 

gruntów w znacznym stopniu okrela zarówno rozmiary i towarowo produkcji, jak i dochody 

uzyskiwane z dziaalnoci rolniczej. Oznacza to, e due rozdrobnienie obszarowe podmiotów 

wytwarzajcych surowce rolnicze oraz zjawisko przeciwne – proces koncentracji 

247 A. Haasiewicz, Rozwój obszarów wiejskich w kontekcie zrónicowa przestrzennych …, op. cit. s.36. 

248 Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski Wschodniej, op. cit. s. 26. 

249 A. K. Grajewska, Kierunki rozwoju gospodarstw mlecznych w Polsce do 2014 roku w wietle analizy SWOT, równa trendu 

i metody PEST, s. 4 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.kpsw.edu.pl/menu/pobierz/RE4/193_grajewska.pdf [Data wejcia 

11-10-2012]. 

109




gruntów i wzrost areau poszczególnych gospodarstw moe w znaczny sposób wpyn 

na pozycj ekonomiczn i przewag konkurencyjn. 250 

Polska zajmuje w Europie 3 miejsce pod wzgldem iloci gruntów ornych. Jest to ródo 

konkurencyjnoci polskiego rolnictwa w rywalizacji z innymi krajami o europejskiego 

konsumenta. 251 Natomiast gówn saboci polskiego rolnictwa jest skupienie znaczcej cz- 

ci potencjau produkcyjnego (zasobów czynników produkcji) w gospodarstwach rolnych 

prowadzcych produkcj na ma skal. Ta wadliwo strukturalna przekada si na niedoinwestowanie 

technologiczne, a oba obszary implikuj nisk produktywno czynników produkcji. 

Mikroekonomiczna sabo wikszoci polskich gospodarstw rolnych determinuje 

z kolei sytuacj w caym rolnictwie i jego znaczenie na Jednolitym Rynku Europejskim. Powolny 

proces przeksztace struktury obszarowej opónia procesy poprawy efektywnoci 

dziaalnoci rolniczej i wzrost zdolnoci konkurencyjnej polskich gospodarstw rolnych. Rozdrobniona 

struktura agrarna powoduje te utrat korzyci skali i nie sprzyja uzyskaniu dochodów 

na poziomie porównywalnym do innych grup spoecznych, a tym samym nie zachca 

równie do prowadzenia dziaalnoci inwestycyjnej w gospodarstwach rolnych. Std, pod 

wzgldem efektywnoci produkcji wikszoci gospodarstw rolnych trudno jest rywalizowa 

z produktami intensywnego rolnictwa krajów Europy Zachodniej. 252 

W 2010 roku zasoby gruntów rolnych w Polsce wynosiy 18 931,0 tys. ha i stanowiy 

60,5% obszaru kraju. Na terenie Polski Wschodniej znajdowao si 6 044,6 tys. ha ziemi rolniczej, 

co stanowio 61% cakowitej powierzchni geodezyjnej. Oznacza to, e województwa 

Polski Wschodniej cechoway si nieco wikszym, ni przecitne w kraju, udziaem gruntów 

rolnych w cakowitej powierzchni geodezyjnej. W województwie podlaskim uytki rolne stanowi 

60,4% cakowitej powierzchni. W Polsce w latach 2002-2010, tj. pomidzy kolejnymi 

spisami rolnymi GUS liczba gospodarstw rolnych, ulega zmniejszeniu z 1 956 tys. do 1 563 

tys., czyli prawie o 20%. W województwie podlaskim zmiany te zachodziy nieco wolniej, 

tzn. ubyo 14% gospodarstw (tabela 30). 253 

Tabela 30. Zmiany w liczbie gospodarstw rolnych o obszarze od 1 ha UR w latach 

2002-2010 

Terytorium 

Liczba gospodarstw w tys. Wskanik zmian 2002 – 

100% 

2002 2010 

Polska ogóem 1 956 1 563 80 

Polska Wschodnia 700 568 81 

Lubelskie 223 190 85 

Podkarpackie 199 145 73 

Podlaskie 100 86 86 

witokrzyskie 126 103 82 





251 http://www.farmer.pl/finanse/podatki-rachunkowosc/polskie-rolnictwo-walczy-o-konkurencyjnosc-w-europie,37018.html [Data 

wejcia 11-10-2012]. 

252 A. Haasiewicz, Rozwój obszarów wiejskich w kontekcie zrónicowa przestrzennych…, op. cit., s. 35. 


110




Tabela 31. Zmiany w strukturze agrarnej gospodarstw rolnych powyej 1 ha 

Terytorium 

Polska ogóem 

2002 

2010 

Województwa Polski 

Wschodniej 

2002 

2010 

Podlaskie 

2002 

2010 

Udzia gospodarstw wedug grup obszarowych 

1-2 2-5 5-10 10-15 15-30 30 i wicej 

26,4 

21,9 

25,1 

22,1 

13,3 

9,4 

32,2 

33,3 

35,1 

35,9 

18,6 

20,7 

21,8 

22,6 

22,3 

22,3 

24,6 

25,6 

9,3 

9,7 

8,5 

8,8 

19,1 

18,4 

7,6 

8,5 

6,9 

7,7 

20,00 

19,9 

2,6 

4,0 

2,1 

3,2 

4,4 

6,0 

redni obszar 

ogóem w ha 

8,44 

9,76 

6,78 

8,24 

11,07 

12,38 



Jednoczenie wraz ze zmniejszaniem si liczby gospodarstw rolnych nastpowa proces 

koncentracji gruntów. Natenie procesów koncentracji ziemi w regionie Polski Wschodniej 

byo mniejsze ni w skali kraju. 254 Jednak województwo podlaskie wyrónia si pod tym 

wzgldem. Podczas gdy rednia wielko gospodarstwa w Polsce wynosi 9,76 ha, to w województwie 

podlaskim a 12,38 ha. W województwie podlaskim jest te wicej, ni przecitnie 

w kraju, gospodarstw o powierzchni powyej 30 ha (6%, a w Polsce rednio 4%, tabela 31). 

Poziom cen na rynku produktów rolnych 

Mimo wzrostu poziomu cen, gówne ródo przewagi konkurencyjnej polskich gospodarstw 

w stosunku do UE nadal tkwi w niszych cenach. Przewaga cenowa jest jednak wysza 

na rynkach produktów zwierzcych ni rolinnych. Polskie rolnictwo ma due przewagi 

cenowe w produkcji ywca woowego, drobiu, mleka, znacznie mniejsze w produkcji zbó, 

a bardzo zmienne i mae w produkcji ywca wieprzowego. Niestety widoczny jest stay postp 

procesu konwergencji cen. Zjawisko to jest szczególnie widoczne na rynku zbó (w tym 

gównie jczmienia i kukurydzy) oraz jaj konsumpcyjnych. 255 

Polscy producenci podstawowych produktów rolnictwa osigaj wysze przewagi cenowe 

w stosunku do producentów z krajów UE-15, nisze za wzgldem producentów z nowych 

krajów czonkowskich. Jak zauwaaj autorzy raportu „Monitoring i ocena konkurencyjnoci 

polskich producentów ywnoci” zmiany cen na rynku krajowym s z reguy analogiczne 

do zmian zachodzcych w innych pastwach Wspólnoty. Przebiegaj one w podobnym 

kierunku, jednake ich skala (zarówno spadku, jak i wzrostu) w Polsce jest zazwyczaj 

wysza ni przecitnie w UE-27. Niestety notowania cen w I póroczu 2011 roku wskazuj 

na dalsze osabienie przewag cenowych polskich producentów w stosunku do producentów 

z Unii Europejskiej. Pozycja konkurencyjna najsilniej zostaa zachwiana na rynku jczmienia 

paszowego, kukurydzy paszowej oraz jaj konsumpcyjnych. 256 

254 Ibidem, s. 26. 

255 I. Szczepaniak [red.], Monitoring i ocena konkurencyjnoci polskich producentów ywnoci, op. cit., s. 57. 

256 Ibidem, s. 57. 

111




W latach 2008-2010 w Polsce ceny skupu mleka, stanowicego znaczc cz produkcji 

rolnej na Podlasiu, stanowiy 86% redniej unijnej. Wskanik ten by o ok. 4 p.p. niszy 

od notowanego w latach 2005-2007. Najwysz przewag cenow polscy producenci osignli 

w 2009 roku, kiedy wyniosa ona ponad 17%, natomiast najnisz 6% w 2007 roku. 

W I póroczu 2011 roku cena mleka w Polsce stanowia ju okoo 89% ceny unijnej. Bya ona 

wysza jedynie od notowanych na Litwie, otwie, Wielkiej Brytanii, Sowenii i Rumunii, 

gdzie mleko byo o 1-7% tasze ni w Polsce. W relacji do gównych producentów mleka 

we Wspólnocie przewaga cenowa miecia si w przedziale od 7-10% we Francji i Niemczech 

do 17-20% w Holandii i we Woszech. Najbardziej konkurencyjni cenowo polscy producenci 

byli wzgldem rynku szwedzkiego, fiskiego oraz greckiego, gdzie mleko byo drosze 

o 30-35%. Jednake kraje te miay may udzia w produkcji mleka we Wspólnocie. 257 

Przytoczone dane wskazuj, e przewagi kosztowo-cenowe w polskim rolnictwie powoli 

si wyczerpuj, co wpywa negatywnie, wraz ze z struktur obszarow, na przysz zdolno 

konkurencyjn polskich gospodarstw rolnych. 258 

Koszty pracy i dochody rolników 

Na tle Europy polskie rolnictwo ma stosunkowo wysok rentowno, co wynika przede 

wszystkim z niskich kosztów pracy na polskiej wsi. 259 Dobre wyniki w eksporcie produktów 

rolnych z Polski w ostatnich latach s w przynajmniej w czci okupione „dumpingiem socjalnym” 

osób pracujcych w polskim rolnictwie i przemyle spoywczym. Sytuacja taka nie 

powinna by celem dugofalowej polityki ekonomicznej i polityki rolnej realizowanej w kraju. 

260 Niskie koszty pracy oznaczaj jednak niskie dochody rolników. Rolnicy dc do podniesienia 

dochodów bd odchodzi od produkcji rolnej. Proces ten bdzie wymusza wzrost 

kosztów pracy w rolnictwie, a tym samym rentowno bdzie spada. 261 

Zapewnienie ludnoci rolniczej waciwego poziomu ycia moliwe jest m.in. przez 

zwikszenie dochodów osób pracujcych w rolnictwie, np. dziki zastosowaniu odpowiedniego 

wsparcia. 

Polska jest wród grupy 11 pastw, obok m.in. Wielkiej Brytanii, Niemiec oraz Belgii, 

w której w latach 2005-2010 dochody rolników wzrosy najbardziej (o 45%). Szybciej dochody 

rosn jedynie w Bugarii (o 58,7%). Od 2009 do 2010 roku, dochód polskich rolników 

wzrós o 7,6%, gównie dziki przychodom z dodatkowych zaj niezwizanych z produkcj 

roln, jak np. agroturystyka (wzrost o 16%). 262 

Dopaty bezporednie maj rosnce znaczenie dla dochodowoci polskiego rolnictwa. 

Wsparcie polskiego rolnictwa, za porednictwem patnoci bezporednich, wyranie wpyno 

na wzrost wartoci produkcji, ale przede wszystkim na dochód przedsibiorcy rolnego. 263 

Pienidze te odgrywaj najwiksz rol w tworzeniu dochodów gospodarstw najsabszych, 

które nie inwestuj, bo nie mog, w drogie rodki produkcji. Wedug szacunków dopaty 

unijne odpowiadaj za 59% dochodów polskich gospodarstw. 264 

257 Ibidem, s. 58. 

258 A. Haasiewicz, Rozwój obszarów wiejskich w kontekcie zrónicowa przestrzennych…, op. cit., s. 36. 

259 http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/polskie-rolnictwo-niewydajne-lecz-dochodowe/ [Data wejcia 01-10-2012]. 



262 http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/544269,dochod_polskich_rolnikow_nie_przestaje_rosnac.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

263 K. Babuchowska, R. Marks-Bielska, Patnoci bezporednie w kontekcie dochodów polskich rolników, „Zeszyty Naukowe 

SGGW w Warszawie. Problemy Rolnictwa wiatowego” 2010, t. 11(26), s. 7-15. 

264 M. Kozmana, Droga ywno pomaga wsi [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.ekonomia24.pl/artykul/ 

590075.html [Data wejcia 01-10-2012]. 

112




Przecitne dochody z dziaalnoci rolniczej w Polsce s nadal znaczco nisze w porównaniu 

ze redni unijn. W roku 2008 w przeliczeniu na osob penozatrudnion w rolnictwie 

polskim dochód z czynników produkcji, po skorygowaniu o rónice w sile nabywczej, 

stanowi okoo 42,6% redniej unijnej (w roku 2005 relacja ta wynosia 39,5%). W 2010 roku 

relacja wartoci dochodu w przeliczeniu na osob penozatrudnion w rolnictwie wynosia 

okoo 60% redniej pacy netto w gospodarce narodowej. 

Ze wstpnych szacunków wynika, e statystyczny polski rolnik zarobi netto w 2010 

roku ok. 15,3 tys. z. Dla porównania rednia paca netto w gospodarce narodowej wyniosa 

ok. 25,3 tys. z. Gdyby nie byo dopat unijnych, nasi rolnicy zarobiliby jeszcze mniej – tylko 

ok. 9 tys. z. Ekonomici podkrelaj, e konieczne jest ograniczenie zatrudnienia na wsi 

i podniesienie efektywnoci pracy. Dopiero wtedy zmniejsz si rónice pac w rolnictwie 

i gospodarce narodowej. 265 

W województwie podlaskim w 2009 roku dochód netto rolnika wyniós 16 358 z i by 

niszy ni w innych województwach Polski Wschodniej, czyli województwie witokrzyskim 

i warmisko-mazurskim, ale wyszy ni przecitnie w Polsce (tabela 32). Relacja dochodu 

netto do redniej pacy w gospodarce narodowej w województwie podlaskim wynosia 65,7% 

i jest nieco korzystniejsza ni analogiczna relacja w skali kraju (62,3%). 

Tabela 32. Dochód netto w gospodarstwach na nieopacon osob penozatrudnion [PLN] 

Terytorium 2004 2005 2006 2007 2008 2009 

Lubelskie 9 634 9 169 13 528 16 917 14 163 11 848 

Podkarpackie 6 434 6 448 9 872 11 738 10 279 9 334 

województwa Podlaskie 11 174 15 107 20 640 19 457 18 279 16 358 

witokrzyskie 17 122 19 863 24 872 20 947 16 860 10 069 

Warmisko-mazurskie 11 738 16 108 24 328 21 881 18 049 17 189 

Polska Wschodnia 10 508 11 906 16 893 17 815 15 390 13 860 

Centralny 10 440 13 119 15 109 16 553 13 633 11 209 

region 

Poudniowy 9 632 9 477 14 451 16 310 11 256 12 474 

Poudniowo-zachodni 16 179 16 025 18 859 27 995 19 836 17 529 

Pónocno-zachodni 17 930 20 518 22 219 24 444 19 065 22 311 

Pónocny 21 299 20 722 36 326 27 913 24 657 24 267 

Polska ogóem 12 831 14 357 18 895 19 856 16 198 15 491 



Niskie i utrzymujce si relacje dochodów netto wskazuj na najwaniejsze problemy 

strukturalne polskiego rolnictwa zwizane z nadmiarem siy roboczej zaangaowanej w dzia- 

alno rolnicz, które warunkuj nisk produktywno i rentowno sektora. Poprawa konkurencyjnoci 

gospodarstw rolnych i zapewnienie satysfakcjonujcych dochodów z dziaalnoci 

265 Ibidem. 

113




rolniczej nadal wymagaj przypieszenia procesu redukcji liczby osób pracujcych w rodzinnych 

gospodarstwach rolnych i profesjonalizacj ich zatrudnienia. 

Wydajno pracy w gospodarstwie rolnym 

Jak ju zostao wspomniane wanym problemem w rolnictwie polskim jest produktywno 

nakadów pracy, ta bowiem wprost przesdza o wysokoci uzyskiwanych dochodów per 

capita, które z kolei warunkuj zarówno moliwoci rozwojowe gospodarstw rolnych, czyli 

ich potencja konkurencyjny, jak i poziom dochodów konsumpcyjnych w rodzinach rolniczych. 

266 Wydajno pracy jest to warto produkcji globalnej PKB [mld USD] wytworzonej 

w jednostce czasu przez ilo osób zatrudnionych w rolnictwie [tys.]. 

Wydajno pracy w rolnictwie, liczona wartoci dodan na 1 zatrudnionego, jest niemal 

wszdzie w Europie nisza ni w przemyle. Wynika to z koniecznoci dostosowania 

rytmu produkcji rolnej do naturalnych cykli, co utrudnia postp technologiczny w takiej skali, 

jaka nastpia w przemyle. 267 

Produktywno pracy w rolnictwie polskim w 2010 r. mierzona wytworzon produkcj 

stanowia okoo 30% poziomu przecitnego w UE-27 i tylko 17,6% wydajnoci pracy w rolnictwie 

UE-15, czyli innymi sowy jest odpowiednio 3 i 6 razy nisza. Nisz wydajnoci 

pracy ni rolnictwo polskie cechuje si tylko rolnictwo rumuskie, bugarskie i otewskie. 

Poziom produktywnoci osignity przez nasz kraj, przy niskiej kapitaochonnoci, 

charakteryzuje ekstensywny sposób gospodarowania i nie jest on uznawany za racjonalny. 268 

W województwie podlaskim produktywno pracy w sektorze rolniczym ksztatuje si 

na poziomie zblionym do redniej w Polsce, jednak oznacza to dopiero 10 lokat wród województw 

(tabela 33). Ponadto due znaczenie rolnictwa w województwie przesdza o niskim 

ogólnym poziomie wartoci dodanej brutto na jednego pracujcego. 

Tabela 33. Produktywno pracy (produkcja globalna w tys. z/ pracujcego) 

Województwo 

Produktywno pracy (produkcja globalna w tys. z/ pracujcego) 

Dolnolskie 44,5 

Kujawsko-pomorskie 43,3 

Lubelskie 20,3 

Lubuskie 65,4 

ódzkie 32,0 

Maopolskie 18,7 

Mazowieckie 27,8 

Opolskie 48,0 

Podkarpackie 16,0 

Podlaskie 31,2 

Pomorskie 45,9 

lskie 28,1 

10-2012]. 



268 http://ftp.modr.mazowsze.pl/component/content/article/661-rolnictwo-w-piec-lat-po-zjednoczeniu-z-ue.html [Data wejcia 05- 

114




Województwo 

Produktywno pracy (produkcja globalna w tys. z/ pracujcego) 

witokrzyskie 17,6 

Warmisko-mazurskie 55,0 

Wielkopolskie 51,1 

Zachodniopomorskie 68,8 

POLSKA 31,7 

ródo: W. Poczta, Wpyw Wspólnej Polityki Rolnej 204-2006 i 2007-2013 oraz Polityki Spójnoci 2004-2006 

w zakresie przedmiotowym (SPO ROL) na wzrost konkurencyjnoci sektora rolnego w województwie pomorskim, 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://ksow.pl/fileadmin/user_upload/ksow.pl/pliki/analizy_ekspertyzy/ 

WplywWPR-woj._pomorskie.pdf, [Data wejcia 05-10-2012]. 

Bardzo niska produktywno pracy w rolnictwie polskim jest zagroeniem dla konkurencyjnoci 

polskiego rolnictwa, bowiem produkty rolne wytworzone w rolnictwie polskim s 

„obcione” wysokimi nakadami pracy. Aby zagodzi to „obcienie” i poprawi konkurencyjno 

konieczna jest niska jednostkowa cena nakadu pracy, czyli innymi sowy, warunkiem 

utrzymania konkurencyjnoci jest niska oplata pracy w rolnictwie polskim. 269 

Niska wydajno pracy jest zwizana w wystpowaniem w Polsce i w Europie wielozawodowoci 

pracujcych w rolnictwie. Zaledwie co trzeci zatrudniony w rolnictwie w Polsce nie 

ma zajcia poza rolnictwem. W krajach Europy Zachodniej, majcych podobne warunki co 

Polska wskanik ten jest znacznie wyszy. W Niemczech co drugi pracujcy w rolnictwie nie 

ma innych róde utrzymania. We Francji, Danii, Belgii i Holandii 2/3, w Hiszpanii 40%. 270 

Warto równie zwróci uwag na produktywno pozostaych czynników produkcji. 

Wedug opracowania Raport o stanie wsi 2010 produktywno ziemi w polskim rolnictwie, 

gównie za spraw niszego poziomu intensywnoci wytwarzania (niski poziom nakadów kapitaowych) 

i niszego poziomu intensywnoci zorganizowania produkcji rolnej (duy udzia zbó 

w strukturze zasiewów i stosunkowo niskie obsady zwierzt gospodarskich), jest o 34% niszy 

ni produktywno w UE-27 i jest o 43% niszy od uzyskiwanej w krajach UE-15. 271 Najwysz 

produktywno ziemi mierzon wartoci produkcji ogóem na 1 ha UR osigny gospodarstwa 

z regionu poudniowego (6,8 tys. z), a najnisz z regionu poudniowo-zachodniego (3,8 tys. z) 

i z Polski Wschodniej (4,1 tys. z). Przecitna produktywno ziemi w gospodarstwach Polski 

Wschodniej bya o okoo 15% nisza ni ogóem w analizowanych gospodarstwach. W województwie 

podlaskim produktywno ziemi wynosi 4,0 tys. z. 272 

Taki niski poziom wydajnoci ziemi jest zwizany z nisk wydajnoci techniczn produkcji 

rolinnej i zwierzcej. Na przykad, plony pszenicy, wynoszce ok. 40 dt z ha s o 20 dt nisze 

od redniej europejskiej, w województwie podlaskim s natomiast najnisze w Polsce. 273 

Wydajno mleczna krów w polskim rolnictwie jest równie niska na tle krajów UE. 274 

W województwie podlaskim wysoka obsada krów mlecznych nie koresponduje jednak z wydajnoci 

mleczn tych krów. Najwysz mleczno krów w roku 2009 zanotowano w regionach 

pónocnym (5 358 kg/krow) i pónocno-zachodnim (5 284 kg/krow). Natomiast naj- 





273 Ibidem, s. 31. 


115




wysz wydajno mleczn krów w regionie Polski Wschodniej (przecitnie 4 423 kg/krow) 

osigny gospodarstwa z woj. podlaskiego (4 739 kg/krow) i warmisko-mazurskiego 

(4 480 kg/krow), a najnisz z woj. podkarpackiego (3 795 kg/krow). 275 

Na nieco wyszym od przecitnego poziomu w caej UE ksztatuje si w rolnictwie polskim 

produktywno nakadów kapitaowych mierzona wolumenem produkcji. Wskanik ten 

mona jednak ocenia tylko umiarkowanie pozytywnie, poniewa przy wyranie niszym 

w rolnictwie polskim poziomie nakadów na 1 ha UR ni w caej UE, zgodnie z zasad malejcej 

kracowej efektywnoci nakadów, ich produktywno w rolnictwie polskim powinna 

by wyranie wysza od redniej unijnej. 

Jak twierdz autorzy dokumentu „Wybrane aspekty konkurencyjnoci rolnictwa”, poziom 

produktywnoci czynników produkcji w rolnictwie polskim, szczególnie tych, których zasób 

lub nakad jest wyraony w jednostkach naturalnych (ha UR lub AWU), czyli wtedy, gdy nie 

ma korzystnego oddziaywania niszego poziomu cen w Polsce, dowodzi, e produktywno 

nie stanowi silnego potencjau konkurencyjnego sektora rolnego w Polsce. Musi by ona niejako 

„kompensowana” niszym poziomem opaty zaangaowanych czynników produkcji. 276 

Grupy producenckie i inne zrzeszenia 

Szacuje si, e w Unii Europejskiej udzia kooperatyw w sektorze rolno-spoywczym 

przekracza 50%. 277 Naley jednake podkreli, e poziom udziau kooperatyw jest bardzo 

zrónicowany w poszczególnych pastwach czonkowskich. Generalnie najwiksz cz 

rynku stanowi w krajach pónocnej Europy, a najmniej na poudniu. W Czechach ponad 55% 

rolników jest czonkami przynajmniej jednej kooperatywy, a we Francji odsetek ten siga 

75%. W Niemczech na 348 tys. rolników czna liczba czonków kooperatyw przekracza 

1,8 mln, co oznacza e s oni czonkami wielu rónych podmiotów. 278 

W Polsce równie podjto próby stworzenia dogodnych warunków do rozwoju kooperacji 

pomidzy rolnikami. 15 wrzenia 2000 r. Sejm RP uchwali ustaw o grupach producentów 

rolnych i ich zwizkach. Zaoeniem ustawy byo stworzenie warunków dla lepszego funkcjonowania 

producentów rolnych na rynku poprzez organizowanie si w grupy. Tworzenie grup 

producenckich ma na celu lepsze dostosowanie produkcji rolnej do warunków rynkowych, popraw 

efektywnoci gospodarowania i planowania produkcji, koncentracj poday ze szczególnym 

uwzgldnieniem jej jakoci oraz organizowania sprzeday produktów rolnych. 279 

Tworzenie grup producenckich ma na celu wzmocnienie struktury instytucjonalnej sektora 

pierwotnej produkcji rolnej. Zachcanie rolników do wspópracy ma zwikszy ich konkurencyjnoci 

oraz wzmocni ich pozycj negocjacyjn w acuchu ywnociowym. Jest to 

niezmiernie wane, poniewa zmagaj si oni z olbrzymi si nabywcz kilku dystrybutorów. 

Wspólnie realizowane przez takie grupy dziaania maj w szczególnoci obejmowa: 

 

 

dostosowania produkcji prowadzonej przez czonków grup do wymogów rynkowych; 

wspólne wprowadzanie towarów do obrotu: przygotowanie do sprzeday, centralizacja 

sprzeday, dostarczanie do odbiorców hurtowych; 



277 COPA-COGECA (2010), Agricultural Cooperatives in Europe. Main Issues and Trends, s. 25. 

278 Ocena redniookresowa Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Raport kocowy TOM II, s. 29 [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://ec.europa.eu/agriculture/rurdev/countries/pl/mte-rep-pl_pl.pdf [Data wejcia 07-10-2012]. 

279 M. Majewska, K. Klibisz, Wybrane bariery rozwoju grup producentów rolnych w Polsce, s. 3 [Dokument elektroniczny]. Tryb 

dostpu http://zif.wzr.pl/pim/2012_1_2_36.pdf [Data wejcia 01-10-2012]. 

116




tworzenie wspólnych zasad dotyczcych informacji o produktach. 280 

Ze wzgldu na rosnce znaczenie grup producenckich w Programie Rozwoju Obszarów 

Wiejskich na lata 2007-2013 wyodrbniono specjalne dziaanie – Dziaanie 142 Grupy producentów 

rolnych. W PROW 2007-2013 zaoono, i wsparcie obejmie 350 grup, o redniej 

liczbie czonków 35 producentów rolnych. Na dzie 5 wrzenia 2012 roku w Polsce zarejestrowanych 

byo 905 grup producenckich 281 , w tym 30 w województwie podlaskim. 282 

Realizacj dziaania 142 cechuje bardzo due zrónicowanie regionalne. Najwicej 

wniosków o przyznanie wsparcia zoono w województwie wielkopolskim i stanowiy one 

ponad 24% wszystkich zarejestrowanych grup producenckich. Drugim województwem pod 

wzgldem liczby zarejestrowanych grup jest województwo kujawsko-pomorskie, a kolejnym 

dolnolskie. Wyranie wicej wniosków skadano w województwach o silniejszym i prniej 

rozwijajcym si rolnictwie Polski pónocnej i zachodniej ni w Polsce centralnej i poudniowo-wschodniej 

cechujcej si znacznie rozdrobnion struktur agrarn. 

Liczba czonków grup bdcych beneficjentami tego dziaania jest bardzo zrónicowana. 

Niespena poowa nich liczy jednak minimaln wymagan liczb czonków, czyli 5. Take 

w ujciu regionalnym wida zrónicowanie, jeli chodzi o przecitn liczb czonków grup. 

W 6 województwach dominuj beneficjenci, których dziaalno zwizana jest z produkcj 

drobiu i misa drobiowego, a w dalszych 6 regionach przewaaj grupy aktywne w sektorze 

ziarna zbó i nasion rolin oleistych. 283 

Wyniki bada przeprowadzonych w trakcie przygotowywania dokumentu „Ocena 

redniookresowa Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013” pozwalaj 

stwierdzi, e dziaanie 142 grupom producenckim pozwolio na: 

dostarczanie przez jej czonków wikszych partii towarów, co rozszerza moliwo- 

ci sprzeday, 

umoliwio dostarczanie na rynek partii towaru o parametrach jakociowych oczekiwanych 

przez nabywców, 

przygotowywanie partii towarów do sprzeday zgodnie z wymogami nabywcy odnoszcymi 

si np. do kwestii rodzaju i wielkoci opakowania, 

 

 

 

 

umoliwia planowanie wielkoci produkcji w ramach grupy, 

podniesienie efektywnoci poprzez wspólne zakupy rodków niezbdnych do produkcji 

(zakupy rodków produkcji po niszych cenach i wspólne kupowanie nowoczesnych 

maszyn i urzdze, lepszych warunków patnoci), 

zapewnienie czonkom moliwoci poszerzenia wiedzy w zakresie zwizanym 

z prowadzon przez grup dziaalnoci rolnicz, 

korzystanie z kredytów preferencyjnych przeznaczonych dla grup producentów rolnych. 

284 

Wyniki badania wskazuj równie, e mimo obaw i niechci do podejmowania wspólnych 

inicjatyw polscy producenci zaczynaj dostrzega korzyci ze wspópracy. Potencja 

rozwojowy grup, które do koca 2009 roku skorzystay z dziaania 142 mona mierzy m.in. 

poprzez ich zdolno do przycigania nowych czonków. W ankietowanej populacji benefi- 


281 

http://www.minrol.gov.pl/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PROW-2007-2013/Dzialania-PROW-2007-2013/Os-1-Poprawakonkurencyjnosci-sektora-rolnego-i-lesnego/Grupy-producentow-rolnych 

[Data wejcia 07-10-2012]. 

282 http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/?pid=rej_grup_pr [Data wejcia 07-10-2012]. 


284 Ibidem, s. 31. 

117




cjentów wzrost liczby beneficjentów odnotowao 34% badanych, w 56% grup nie nastpia 

adna zmiana liczby czonków, za w 10% nastpi ich spadek. Natomiast stymulujc rol 

dziaania 142, wykraczajc poza sam fakt utworzenia sprawnie dziaajcych grup, mona 

oceni na podstawie aktywnoci grup w podejmowaniu kolejnych projektów rozwojowych. 

W przypadku ankietowanej populacji 29% grup podjo ju dodatkowe dziaania prorozwojowe. 

W wikszoci przypadków finansowano je ze rodków wasnych lub z kredytu. Jeli chodzi 

o warto rocznej sprzeday, to w badanej populacji nastpi wzrost sprzeday o ok. 20% 

z 3 mln w pierwszym roku funkcjonowania grupy do 3,7 mln w roku 2009. 285 

Wedug danych Rejestru Grup Producentów Rolnych w województwie podlaskim dzia- 

a 30 grup producenckich, z czego a 19 zajmuje si hodowl drobiu, 6 hodowl wi. Pozostae 

grupy zrzeszaj rolników zajmujcych si produktami ekologicznymi, upraw zbó, czy 

produkcj mleka. 286 Ponadto w województwie podlaskim dziaaj dwa klastry: Klaster Spo- 

ywczy „Naturalnie z Podlasia!” oraz Klaster Wieprzowina Podlaska. Ich celem jest stworzenie 

organizacji umoliwiajcej wszystkim czonkom dynamiczny rozwój i popraw efektywnoci 

ich dziaania wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw na rynku krajowym i zagranicznym 

wdraanie innowacyjnych rozwiza, promocj ywnoci w Podlasia oraz budow lokalnej 

marki. 

Relatywnie niewielkie zainteresowanie podlaskich rolników tworzeniem grup producenckich 

wynika z wystpowania barier psychologicznych, administracyjnych, rzadziej finansowych. 

Badanie przeprowadzone wród 13 dziaajcych na terenie województwa podlaskiego 

grup producentów rolnych pozwala stwierdzi, e jednym z problemów w procesie tworzenia 

grupy jest trudno z zebraniem odpowiedniej liczby czonków grupy, mimo, e cz 

badanych grup deklarowaa nawet istnienie wizi rodzinnych pomidzy czonkami grupy. 

Co ciekawe badani raczej nie wskazuj bariery finansowej w tworzeniu grup – a 69,5% ankietowanych 

uwaa, e udzielana pomoc jest wystarczajca, a tylko 7% sdzi, i jest ona stanowczo 

za maa. Cz wrcz informuje o korzyciach jakie osignli dziki przynalenoci 

do grupy. Ponadto 38% ankietowanych grup deklaruje, i spotykaj si one z preferencyjnymi 

cenami podczas sprzeday produktów za porednictwem grupy. Wszyscy ankietowani s zadowoleni 

z decyzji o dziaalnoci w grupie, szczególnie za z uzyskania pomocy finansowej, 

moliwoci negocjacji cen a take kwestii takich jak: wspólne ubezpieczenie upraw, zakup 

rodków produkcji oraz po prostu dzielenie dowiadcze i wzajemne wsparcie. 287 

Grupy bdce form kooperacji w rolnictwie odziedziczyy wiele ze spódzielni, które 

zaliczone do jednostek gospodarki uspoecznionej i wczone w realizacj zada zawartych 

w programach gospodarczych PRL-u do tej pory niestety wi si z negatywnymi dowiadczeniami. 

Wspólne gospodarowanie zaczo by kojarzone z gospodarowaniem na rzecz pastwa, 

a nie dla uzyskania wasnych korzyci, co w efekcie doprowadzio do utraty zaufania 

do spódzielni. Skutkiem negatywnych dowiadcze przeszoci s wci obecne i wyczuwalne 

bariery psychologiczne takie jak: brak zaufania producentów do siebie nawzajem oraz niech 

do podejmowania inicjatyw i sprawowania funkcji lidera. Kolejn barier w powstawaniu 

grup producenckich s nakady czasu na sprawy administracyjne oraz konieczno zainwestowania 

niemaych funduszy. 288 

285 Ibidem, s. 31. 

286 Rejestr grup producentów rolnych Marszaka województwa podlaskiego z dnia 7 sierpnia 2012. 

287 M. Majewska, K. Klibisz, Wybrane bariery rozwoju grup producentów rolnych w Polsce, op. cit., s. 4. 

288 Ibidem, s. 4. 

118




Wedug uczestników wywiadu grupowego rzeczywicie w województwie podlaskim 

rolnicy maj niechtny stosunek do wspópracy i przejawiaj brak skonnoci do zrzeszania 

si i tworzenia grup producenckich. Jedna z badanych osób w ten sposób wyrazia swoj opini: 

„Ta mentalno nie zachca do tworzenia grup”. Mimo niechci do formalnego tworzenia 

zrzesze, podlascy rolnicy dostrzegaj korzyci ze wspópracy. Jak zauwayli uczestnicy 

badania „w naszym województwie powstaj nieformalne grupy producenckie, gdzie kilku ssiadów 

dogaduj si, eby nieformalnie wystpi do jednego z podmiotów sprzedajcego nawozy 

czy jakie pasze, po to aby zamówi wiksz parti towaru i wynegocjuj lepsz cen.” 

Dziaania promocyjne 

Promocja wielu produktów rolnych jest utrudniona, ze wzgldu na specyficzny charakter 

tych produktów i ich producentów. Przede wszystkim zdecydowana wikszo z nich jest 

surowcem dla przemysu spoywczego (mleko, zboe, miso), w zwizku z tym, przynajmniej 

na razie, nie ma potrzeby promocji i kreowania marek produktów rolnych. Ponadto silne 

rozdrobnienie gospodarstw rolnych sprawia, e pojedynczy rolnik nie ma wystarczajcych 

rodków na promocj swoich produktów. Std czsto programy promocyjne maj charakter 

poredni i poczony z promocj zdrowego stylu odywania si, tzn. zewntrzne instytucje 

namawiaj do spoywania pewnych produktów spoywczych stwarzajc tym samym dogodne 

warunki do rozwoju gospodarstw produkujcych surowce. 

W ramach „Wsparcia dziaa promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych produktów 

rolnych” Polska od dnia akcesji uzyskaa akceptacj Komisji Europejskiej na realizacj 

osiemnastu kampanii (programów) promocyjnych, dotyczcych rónych grup produktów: 

1. „Rolnictwo ekologiczne” – kampania informacyjna dotyczca rolnictwa ekologicznego 

oraz produktów ekologicznych. 

2. „Oryginalno pod ochron” – kampania informacyjna, w ramach której upowszechniano 

wiedz o istnieniu i zasadach systemu oznacze produktów regionalnych 

i tradycyjnych. 

3. „Mroonki pene natury” – kampania promujca mroone owoce i warzywa. 

4. „Marchewka” – kampania promujca soki marchwiowe i marchwiowo-owocowe 

w Rumunii i Bugarii. 

5. „Miso i jego produkty – tradycja i smak” – kampania promujca woowin, cielcin 

i wieprzowin w Chinach, Japonii i na Ukrainie. 

6. „ycie miodem sodzone” – kampania promocyjno-informacyjna miodu i produktów 

pszczelich. 

7. „Stawiam na mleko i produkty mleczne” – kampania informacyjno-promocyjna 

mleka i przetworów mlecznych. 

8. „Stó peen smaków” – kampania promujca miso woowe, cielce i wieprzowe 

w Stanach Zjednoczonych i Korei Poudniowej. 

9. „Mroonki pene natury” – druga kampania promujca spoycie mroonych owoców 

i warzyw. 

10. „5 × dziennie warzywa i owoce” – kampania promocyjno-informacyjna promujca 

spoywanie warzyw i owoców. 

11. Kampania informacyjna na temat misa wieprzowego (wieego, schodzonego 

lub mroonego), produkowanego zgodnie z krajowym systemem jakoci Pork 

Quality System (PQS). 

119




12. „Europejski stó – tradycja, nowoczesno, jako” – kampania skierowana na 

rynki krajów trzecich (Chiny, Tajlandia, Singapur, Rosja, Ukraina), dotyczca 

misa woowego, cielcego i wieprzowego oraz ich przetworów. 

13. „Tradycja, jako i europejski smak” – kampania informacyjno-promocyjna wie- 

ej, schodzonej lub mroonej woowiny i wieprzowiny oraz przetworów spoywczych 

wytwarzanych na bazie tych produktów. 

14. „5 porcji warzyw, owoców lub soku” – kontynuacja kampanii. 

15. „Pokochaj olej rzepakowy” – kampania edukacyjno-informacyjna, majca na celu 

zachcenie do nabywania oleju rzepakowego. 

16. „Nowa jako w drobiarstwie” – kampania informacyjno-promocyjna misa drobiowego 

w Polsce i misa gsiego w Niemczech, zgodnie z programem Systemu 

Gwarantowanej Jakoci ywnoci (QAFP). 

17. „Makarony Europy” – kampania promocyjno-informacyjna skierowana na rynek 

krajów trzecich (Ukraina). 

18. „Jabka kadego dnia” – kampania promocyjno-informacyjna skierowana na rynek 

krajów trzecich (Rosja, Ukraina). 

W latach 2004-2011 najwiksze wsparcie dziaalnoci promocyjno-informacyjnej 

otrzymaa brana misna – prawie 43% wszystkich rodków przeznaczonych na t dziaalno. 

Na drugim miejscu znalazo si mleko i produkty mleczarskie – 23%, a w dalszej kolejnoci 

wiee owoce i warzywa – 14%, produkty ekologiczne – 7% oraz produkty pozostaych 

bran (soki marchwiowe, olej rzepakowy, produkty regionalne i tradycyjne, miód oraz mro- 

one warzywa) – cznie 13%. Na rynku polskim byy to przede wszystkim dziaania promocyjno-informacyjne, 

które suyy zwikszeniu wiedzy odbiorców na temat produktów ywnociowych, 

tj. ich walorów, cech, jakoci, acucha produkcji czy systemu kontroli. 

Kampanie promocyjno-informacyjne prowadzone na rynkach zagranicznych, upowszechniajc 

wiedz o wysokich standardach produkcji w Unii Europejskiej, promujc jej 

jako i walory smakowe (oryginalno), przyczyniy si do poprawy wizerunku unijnych 

produktów wród konsumentów, a take do nawizywania nowych kontaktów z dystrybutorami 

ywnoci i jej importerami. 

W województwie podlaskim w celu promocji zdrowej ywnoci powsta Klaster „Dolina 

Ekologicznej ywnoci”. 

Marki i znaki handlowe 

Mimo, e a 94% polskich konsumentów wskazuje, e cena jest wana podczas zakupów 

produktów spoywczych (rednia w Unii to 91%), to w wikszym stopniu od przecitnego 

mieszkaca UE Polak ceni sobie take mark ywnoci. rednio w UE marka jest wana 

dla 47% badanych, natomiast w Polsce jest to wane dla 66% ankietowanych. Ponadto a 

71% Polaków twierdzi, e wpyw na podejmowanie decyzji konsumenckich ma pochodzenie 

ywnoci (tyle samo wynosi rednia dla wszystkich krajów UE). Natomiast na jako wskaza- 

o 66% mieszkaców Polski, podczas gdy przecitna dla krajów Wspólnoty wynosi 65%. 289 

Z jednej strony konsumenci w Polsce i UE coraz bardziej ceni mark i miejsce pochodzenia 

produktów spoywczych, z drugiej za strony, jak ju wczeniej wspomniano, specyfika 

rolnictwa nie sprzyja kreowaniu marek oferowanych na rynku produktów rolniczych. 

289 http://www.ekonomia24.pl/artykul/910642.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

120




Nawizujc do tych nieco rozbienych potrzeb konsumenckich na rynku produktów rolnych 

zostay przygotowane pogramy majce na celu „certyfikowanie” ywnoci oznaczeniami informujcymi 

o wysokiej jakoci produktów spoywczych. Znaki te co prawda nie s jeszcze 

w peni markami, ale ich zaplanowana dugofalowa promocja moe przyczyni si do wykreowania 

silnej marki. 

Jednym z przykadów takiego znaku jest Poznaj Dobr ywno. Gównym celem Programu 

PD – Poznaj Dobr ywno jest informowanie o wysokiej jakoci produktów ywnociowych. 

Udzia w Programie jest dobrowolny. W programie mog uczestniczy przedsibiorcy 

Pastw Czonkowskich Unii Europejskiej. 

Znak PD – Poznaj Dobr ywno jest przyznawany wyrobom, które speniaj kryteria, 

opracowane przez Kolegium Naukowe ds. jakoci produktów ywnociowych. Oznaczenie 

znakiem jakoci PD – Poznaj Dobr ywno jest informacj, która ma pomaga konsumentowi 

w wyborze odpowiedniego dla niego produktu. Jednoczenie realizowany jest cel 

wspólnotowej polityki w zakresie ywnoci, polegajcy na poszerzaniu obszaru wysokiej jakoci 

i rónorodnoci ywnoci na Wspólnym Rynku. Oznaczenie to ma równie na celu 

podnoszenie zaufania konsumenta do produktu ywnociowego poprzez informacj o jego 

wysokiej i stabilnej jakoci. Znak nadawany produktowi na okres 3 lat. Zgoszenie producenta 

do programu jest nieodpatne. Programem objte s nastpujce grupy produktów: 

1) miso i produktów misne, 

2) mleko i produktów mleczne, 

3) ryby, owoce morza i ich przetwory, 

4) jaja i przetwory jajczarskie, 

5) miody, 

6) tuszcze spoywcze, 

7) przetwory zboowe, strczkowe i okopowe, 

8) owoców, warzyw, grzybów i ich przetworów, 

9) wyroby cukiernicze i ciastkarskie, 

10) zioa i przyprawy, 

11) rodki spoywcze specjalnego przeznaczenia ywieniowego, 

12) wyroby mieszane i przetworzone na bazie wyej wymienionych, 

13) wody i napoje bezalkoholowych, 

14) napoje alkoholowe, 

15) inne. 290 

Oprócz znaku Poznaj Dobr ywno funkcjonuj nastpujce znaki: 

Ekoland to znak ekologiczny nadawany produktom spoywczym, jest jednym 

z najlepiej rozpoznawanych znaków towarowych w brany spoywczej w Polsce. 

Oznacza, e produkcja odbywaa si w sposób przyjazny dla rodowiska, bez uycia 

nawozów mineralnych, z zachowaniem naturalnego obiegu substancji w przyrodzie. 

Gospodarstwa, które chc si oznacza tym symbolem swoje produkty musz 

uzyska atest Polskiego Stowarzyszenia Producentów ywnoci Metodami 

Ekologicznymi. 

Znak ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO Unii Europejskiej – produkty znakowane 

musz pochodzi z certyfikowanych gospodarstw ekologicznych. Uycie tego 

290 http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Poznaj-Dobra-Zywnosc/ [Data wejcia 15-10-2012]. 

121




znaku gwarantuje, e produkt spenia wymogi oficjalnego nadzoru, pochodzi bezporednio 

od producenta lub zosta przygotowany w zamknitym opakowaniu oraz 

zapewnia, e przynajmniej 95% skadników produktu zostao wyprodukowane metodami 

ekologicznymi. 291 

Jako i bezpieczestwo ywnoci 

W Polsce nadzór nad produkcj, przetwórstwem i obrotem ywnoci opiera si 

na dwóch systemach kontroli: 

system kontroli wewntrznej bazujcy na Zasadach Dobrej Praktyki Produkcyjnej 

(GMP), Zasadach Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP), Systemie Analizy Zagro- 

e i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP) oraz systemie norm ISO; 

system kontroli zewntrznej sprawowany przez wyspecjalizowane organy: Pastwowa 

Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Jakoci Handlowej 

Artykuów Rolno-Spoywczych, Inspekcja Ochrony Rolin i Nasiennictwa. 

Wedug wiatowego Indeksu Bezpieczestwa ywnoci (Global Food Security Index) 

opracowanego przez Economist Intelligence Unit we wspópracy z firm DuPont oraz midzynarodowymi 

ekspertami Polska znalaza si na 24 miejscu wród 105 krajów. Indeks ten 

dotyczy kluczowych kwestii zwizanych z takimi czynnikami, jak osigalno cenowa, dostp 

do ywnoci oraz jej jako i bezpieczestwo. Polska we wszystkich tych kategoriach 

wypada na mniej wicej równym poziomie, zdecydowanie ponad redni wiatow. W ogólnym 

rankingu Polska uzyskaa 72,3 pkt. i tym samym znalaza si na 24 miejscu, tu za Czechami 

(23 miejsce, 73,5 pkt.), ale przed Wgrami (25 miejsce, 70,7 pkt.) oraz Sowacj 

(27 miejsce, 68,8 pkt.). Na pierwszym miejscu uplasoway si Stany Zjednoczone z 89,5 pkt., 

a zaraz za nimi znalaza si Dania, Norwegia, Francja. Niemcy znalazy si na 10 miejscu, 

natomiast Ukraina na 44. Mocne strony Polski to wysokie standardy ywieniowe, obecno 

programów wspierajcych bezpieczestwo ywieniowe oraz systemów finansowania dla rolników, 

bezpieczestwo ywnoci, a take niski wskanik wystpowania niedoywienia. 292 

W kategorii „jako i bezpieczestwo” Polska otrzymaa 100% punktów, zwaszcza 

w takich subkategoriach, jak normy ywieniowe, krajowe wytyczne dietetyczne, dostpno 

witaminy A, bezpieczestwo ywnoci, agencje majce na celu zapewnienie bezpieczestwa 

i higieny ywnoci. Co ciekawe, w subkategorii „bezpieczestwo ywnoci” Polska wypada 

lepiej ni lider rankingu, czyli Stany Zjednoczone – otrzymaa bowiem 100 pkt., a USA 

99,3 pkt. na 100. 293 

W województwie podlaskim zblione do naturalnych warunki rodowiskowe (niski poziom 

urbanizacji, sabo rozwinity przemys i ekstensywne rolnictwo) powoduj, e wyprodukowana 

tu ywno posiada wyjtkowe wartoci odywcze. Tak opini podzielali równie 

uczestnicy wywiadu grupowego, którzy stwierdzili, e województwo podlaskie bdce „Zielonymi 

Pucami Polski, ma czyste, nieskaone gleby, a w niektórych czciach kraju niestety 

rolnicy nie maj takiego szczcia”. W województwie podlaskim czyste rodowisko naturalne 

chroni rolników przed ponoszeniem dodatkowych kosztów zwizanych z zabezpieczeniem 

tego rodowiska przed negatywnym oddziaywaniem produkcji rolnej. Jak twierdzi jedna 

z uczestniczek wywiadu: „zakwalifikowanie obszaru jako szczególnie zagroonego zanie- 

291 http://www.made.pl/ekologia,137.html [Data wejcia 15-10-2012]. 

292 http://us.vocuspr.com/Newsroom/MultiQuery.aspx?SiteName=DupontEMEA&Entity=PRAsset&SF_PRAsset_PRAssetID_EQ= 

123800&XSL=NewsRelease&IncludeChildren=True&Lang=Polish [Data wejcia10-10-2012]. 

293 Ibidem. 

122




czyszczeniami oznacza dla rolników wiksze kopoty z produkcj. Bd musieli wylicza ile 

nawozu produkuj i jak ten nawóz si rozprzestrzenia.” 

Innowacyjno rolnictwa 

Wspóczesna gospodarka rynkowa i konieczno dostosowywania si do wymogów UE 

wymusza stosowanie innowacji rolnictwie. Sektor rolnictwa w województwie podlaskim ulega 

cigym przeobraeniom, równie o charakterze innowacyjnym. Wedug definicji GUSu nakady 

inwestycyjne s to nakady finansowe lub rzeczowe, których celem jest stworzenie nowych 

rodków trwaych lub ulepszenie (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja lub modernizacja) 

istniejcych obiektów majtku trwaego, a take nakady na tzw. pierwsze wyposaenie inwestycji. 

Dane GUSu wskazuj, e w 2010 roku nakady inwestycyjne na jeden ha uytków rolnych 

w województwie podlaskim wynosiy 259,7 z, co lokuje województwo na pitym miejscu 

na tle innych województw (rednia dla Polski wynosi 239,7 z). Nakady inwestycyjne zrealizowane 

w rolnictwie w 2010 roku wzrosy w porównaniu do 2009 roku o 8,7% (tabela 34). 

Tabela 34. Nakady inwestycyjne w rolnictwie na jeden ha uytków rolnych w z 

Terytorium 2009 2010 

Polska 230,2 239,7 

Dolnolskie 199,9 176,4 



Lubuskie 205,5 291,1 

ódzkie 224,7 234,3 



Opolskie 285,2 249,1 




lskie 313,3 251,0 





ródo: Rocznik Statystyczny Rolnictwa, GUS, Warszawa 2011. 

rodki przeznaczane na modernizacj gospodarstw rolnych wpyny na popraw wyposaenia 

tych gospodarstw. Od maja 2004 r. producenci rolni wykorzystujcy m.in. dostp 

do systemów finansowego wsparcia i odpowiednich programów unijnych kupili 184 tys. szt. 

cigników nowych lub uywanych, w tym znaczny odsetek – ponad 28% (52 tys. szt.) stano- 

123




wiy cigniki fabrycznie nowe. 294 W województwie podlaskim na 100 gospodarstw przypada 

110,8 szt. cigników. 

Wedug przedstawicieli Copa-Cogeca – organizacji, która reprezentuje krajowe organizacje 

spódzielcze sektora rolnego na poziomie europejskim, jedynie silny, przycigajcy 

innowacje i inwestycje sektor rolny UE bdzie w stanie sprosta przyszym wyzwaniom. Podobne 

opinie wyrazili uczestnicy badania, których zdaniem „Gospodarstwa socjalne si nie 

rozwin. Jeli nie dojdzie do wykupienia przez ssiadów, to nic z nich nie bdzie. I oni (wa- 

ciciele tych gospodarstw) nie przyjedaj (na targi, szkolenia), nie doksztacaj si. Natomiast 

wród tych przodujcych gospodarstw postp techniczny jest ogromny.” Zgodnie z opiniami 

uczestników wywiadu okoo 86% gospodarstw w województwie podlaskim to gospodarstwa 

mao rozwojowe. Cho i w tych gospodarstwach podejmowane s próby innowacyjnych 

zmian: „nawet w tych mniejszych gospodarstwach postp jest. Rolnicy wymieniaj stare 

cigniki i maszyny na nowsze modele, których wydajno jest wysza.” 

Uczestnicy wywiadu dodatkowo zwracaj uwag na wystpowanie w rolnictwie obok 

postpu technologicznego równie postpu biologicznego, na który skadaj si: postp genetyczny, 

hodowlany i odmianowy. W ich opinii w województwie podlaskim gospodarstwa 

rolne rozwijaj si technologicznie oraz stosuj rozwizania z zakresu postpu genetycznego, 

w mniejszym zakresie za korzystaj z efektów postpu odmianowego: „w gospodarstwach 

bydo jest rasowe: rasy typowo misne, mleczne. Natomiast jeli chodzi o postp odmianowy 

to rolnicy w podlaskim nie za bardzo z tego postpu chc korzysta (poza kukurydz).” 

Sektor rolny w najbliszym czasie bdzie musia zmierzy si z kolejnymi powanymi 

wyzwaniami, takimi jak zmiany klimatu, kurczce si zasoby naturalne, konieczno utrzymania 

zrónicowanych i atrakcyjnych obszarów wiejskich oraz ochrona rodowiska. Ponadto 

konieczno poszukiwania nowych rozwiza wynika równie z innych uwarunkowa rolniczych, 

do których nale: 

uwarunkowania klimatyczne, 

uwarunkowania ekonomiczne, 

zapotrzebowanie wynikajce z preferencji konsumenckiej, 

poszukiwanie alternatywnych róde dochodu. 295 

Potrzeb rozwoju innowacyjnego rolnictwa dostrzeono formuujc program „Horyzont 

2020”, w którym 31,7 mld euro przeznaczono na wane kwestie dotyczce wszystkich Europejczyków, 

takie jak: zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan; bezpieczestwo ywno- 

ciowe, zrównowaone rolnictwo, badania morskie oraz gospodarka ekologiczna; bezpieczna, 

ekologiczna i efektywna energia; inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport; dziaania 

w dziedzinie klimatu, efektywna gospodarka zasobami i surowcami; integracyjne, innowacyjne 

i bezpieczne spoeczestwa. 296 

Copa-Cogeca wydajc swoje stanowisko „Badania i innowacje motorem zrównowaonego, 

produktywnego i konkurencyjnego rolnictwa w Europie” proponuje realizacj bada 

nad innowacjami w rolnictwie w nastpujcych obszarach: 

zwikszenie produktywnoci sektora rolnego oraz zniwelowanie deficytu plonów 

(yield gap), 

zaopatrzenie UE w biaka, 

294 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RL_PSR_srodki_produkcji.pdf [Data wejcia 01-10-2012]. 

295 G. Wójcik, Znaczenie i uwarunkowania innowacyjnoci obszarów wiejskich w Polsce, op. cit., s. 161-168. 

296 http://ec.europa.eu/polska/news/111130_horyzont_pl.htm data [Data wejcia 12-10-2012]. 

124




najlepsze wykorzystanie maszynerii rolniczej, 

przysza produkcja zwierzca, 

optymalizacja czynników produkcji. 297 

Autorzy opracowania „Innowacyjno gospodarek województw Polski Wschodniej” 

podkrelaj, e w województwie podlaskim ze wzgldu na znaczcy udzia rolnictwa w lokalnej 

gospodarce naleaoby skoncentrowa si na innowacjach w sektorach tradycyjnych, 

takich jak: ywno funkcjonalna, ywno ekologiczna, nowe technologie w opakowaniach 

i przechowalnictwie oraz tzw. wzornictwo ywnoci (z ang. food design). 298 

Uzalenienie od przemysu spoywczego 

Gospodarstwa rolne w wikszoci przypadków produkuj surowiec dla przemysu spo- 

ywczego. Pozycja konkurencyjna rolników zaley wic w znacznym stopniu od kondycji 

ekonomicznej przedsibiorstw zajmujcych si przetwórstwem produktów rolnych. 

Ostatnie lata przyniosy w przemyle spoywczym znaczcy wzrost inwestycji zwizanych 

przede wszystkim z modernizacj procesów technologicznych i zwikszeniem mocy 

produkcyjnych (tabela 35). Pozwolio to na unowoczenienie zakadów produkcyjnych i ich 

dostosowanie do standardów i wymogów wspólnego rynku. 

Tabela 35. Nakady inwestycyjne w przemyle spoywczym 

Lata Nakady inwestycyjne Dynamika nakadów inwestycyjnych (poprzedni rok = 100) 

2005 4903,2 115,6 

2008 6128,8 109,5 

2009 5155,5 82,3 

2010 5438,0 107,7 

ródo: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_przemyslu_2011.pdf [Data wejcia 01-10-2012]. 

Wskutek przyspieszenia od 2005 roku popytu wewntrznego oraz szybkiego rozwoju 

eksportu wzrosa dynamika produkcji sprzedanej przemysu, wynoszca w cigu ostatnich 

5 lat ponad 6% rocznie. Na uwag zasuguje stay wzrost udziau wyrobów wysoko przetworzonych 

o wysokiej wartoci dodanej. W cigu ostatnich szeciu lat wzrosa koncentracja 

w przemyle spoywczym: zwikszy si udzia w rynku firm duych kosztem firm maych 

i mikroprzedsibiorstw. Firmy poprawiy swoje wyniki finansowe. Rosncy udzia eksportu 

w produkcji sprzedanej jest wiadectwem konkurencyjnoci polskich producentów na rynku 

europejskim, wynikajcej przede wszystkim z przewag cenowych, przy wysokiej jakoci oferowanych 

produktów. 299 

297 Stanowisko Copa-Cogeca, Badania i innowacja motorem zrównowaonego, produktywnego i konkurencyjnego rolnictwa w Europie, 

RES(12)5658:4. 

298 W. M. Gaczek, M. Matusiak, A. Mroziska, H. Ziókowska, Innowacyjno gospodarek województw Polski Wschodniej-ocena, znaczenie, 

pespektywy, Pozna 2011, s. 45 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_regionalna/ 

Strategia_rozwoju_polski_wschodniej_do_2020/Dokumenty/Documents/Innowacyjnosc_gospodarek.pdf [Data wejcia 12-10-2012]. 

299 R. Urban, J. Drod, J. Rowiski, A. Staszczak, I. Szczepaniak, R. Urban, M. Wigier, Przemys spoywczy w Polsce, Warszawa 

2011, s. 34. 

125




Z badania przeprowadzonego wród firm z brany spoywczej wynika, e ponad poowa 

badanych firm (55%) ocenia dobrze lub bardzo dobrze swoj sytuacj ekonomiczn, 

a blisko 65% stwierdzio, e ich sytuacja poprawia si w cigu ostatnich 4 lat. 300 

Uczestnicy wywiadu równie stwierdzili, e na sytuacj w rolnictwie w województwie 

podlaskim wpywaj szybko rozwijajce si spódzielnie mleczarskie. wiadczy o tym wypowied: 

„mleczarnie … zrzeszaj bardzo duo producentów i non stop si rozwijaj i producenci 

dostosowuj si i rozwijaj si w tym kierunku”, „Podlaskie spódzielnie stwarzaj dobre 

warunki do rozwoju mleczarstwa, pacc stawki za mleko wyróniajce si na tle kraju.” 

Zdaniem ekspertów ekstensywna produkcja rolna w Polsce sprawia, e produkty rolne 

zachowuj walory smakowe i odpowiedni jako, w zwizku z tym s cenione w innych krajach 

UE. Konkurencyjno polskiego przemysu spoywczego wpywa na konkurencyjno 






w tabeli 36. 

Tabela 36. Sia konkurencji w sektorze rolnictwa 

Czynnik 

Udzia w rynku (liczba i sia gospodarstw) 

Koszty pracy w gospodarstwie 

Dochody gospodarstw 

Wydajno pracy 

Innowacyjno produkcji rolnej 

Poziom technologii 

Dostp do rynków zbytu 

Dziaania promocyjne 

Poziom cen skupu 

Metody zarzdzania gospodarstwem rolnym 

Unijne róda finansowania 

Grupy producenckie i inne zrzeszenia 

Marki i znaki handlowe 

Uzalenienie od przemysu spoywczego 

Jako ywnoci 

Sia rywalizacji 

Bardzo niska Niska rednia Wysoka Bardzo wysoka 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 


Konkurencja w sektorze rolnictwa jest zbliona do doskonaej, co oznacza, e poziom 

natenia rywalizacji jest do wysoki. Silnie rozdrobnione gospodarstwa, o niskiej wydajno- 

300 Ibidem, s. 34. 

126




ci czynników produkcji, konkurujce z jednej strony kosztami pracy, z drugiej za w coraz 

wikszym stopniu modernizujce i unowoczeniajce metody produkcji musz dodatkowo 

dostosowywa si do niestabilnych i trudno przewidywalnych cen skupu produktów rolnych. 

Na to wszystko nakadaj si jeszcze czynniki zupenie niezalene od pojedynczych rolników 

tj. warunki przyrodniczo-klimatyczne, specyfika produkcji rolnej, sezonowo. Sytuacja jest 

tym trudniejsza, im mniejsze jest gospodarstwo. Mikroekonomiczna sabo wikszoci podlaskich 

gospodarstw rolnych determinuje z kolei sektorow sabo caego rolnictwa polskiego. 

Niskie dochody nie zachcaj równie do prowadzenia dziaalnoci inwestycyjnej w gospodarstwach 

rolnych. 

4.1.5. Sia przetargowa ze strony nowych producentów 

Biorc pod uwag specyfik analizowanego sektora, zagroenie ze strony nowych producentów 

moe oznacza tworzenie nowych gospodarstw rolnych lub wzrost importu z zagranicy. 

Na przestrzeni ostatnich lat import produktów rolno spoywczych stale wzrasta. 

W okresie 2003-2010 wzrós ponad trzykrotnie (tabela 37). 

Tabela 37. Wyniki handlu zagranicznego produktami rolno-spoywczymi (w mln euro) 

Wyszczególnienie 2003 2005 2007 2008 2009 2010 

Eksport produktów rolno-spoywczych 4 010,4 7 028,0 9 942,5 11 421,6 11 277,6 13 507,2 

Import produktów rolno-spoywczych 3 556,9 5 373,5 7 972,3 10 088,7 9 111,0 10 921,1 

ródo: I. Szczepaniak [red.], Monitoring i ocena konkurencyjnoci polskich producentów ywnoci, op. cit., s. 15. 

Struktura towarowa handlu produktami rolno-spoywczymi jest korzystna dla polskiej 

gospodarki. Eksportowane s bowiem produkty przetworzone a importowane surowce, tzn. 

produkty rolne z innych stref klimatycznych, takich jak: owoce poudniowe, kawa i herbata, 

tyto, przyprawy oraz ryby przetwarzane nastpnie na produkty eksportowe. Dziki temu 

realizowana jest znacznie wiksza warto dodana. Import tych produktów ma z jednej strony 

charakter uzupeniajcy poda rynkow, z drugiej jednak strony ma on take charakter przetwórczy, 

gdy cz produktów jest przetwarzana w krajowych przedsibiorstwach, a nastpnie 

reeksportowana. W strukturze importu rolno-spoywczego jeszcze wiksza bya dominacja 

produktów pochodzenia rolinnego (w 2010 roku produkty te stanowiy prawie 64% wartoci 

przywozu ogóem). Grupami produktów rolno-spoywczych o szczególnie duej wartoci importu 

byy: roliny oleiste i ich przetwory (gównie olej palmowy, sojowy i sonecznikowy oraz 

ruta sojowa), owoce i ich przetwory, miso i jego przetwory, ryby i ich przetwory oraz grupa 

zoona z kawy, herbaty i kakao. Stosunkowo wysok dynamik wzrostu importu odnotowano 

ponadto w grupie przetworów mleczarskich (gównie serów), alkoholi, przetworów ziemniaczanych 

(gównie produktów skrobiowych) oraz warzyw (gównie pomidorów). 301 

W pozycj konkurencyjn polskiego rolnictwa wpywaj czynniki majce swe ródo 

we Wspólnej Polityce Rolnej i Handlowej UE oraz wynikajce z midzynarodowej polityki 

ekonomicznej, w tym z procesów liberalizacji wiatowego handlu rolnego. Porozumienia liberalizujce 

handel uatwi dostp produktów rolno-spoywczych produkowanych w krajach 

301 I. Szczepaniak [red.], Monitoring i ocena konkurencyjnoci polskich producentów ywnoci, op. cit., s. 15. 

127




niebdcych czonkami UE do rynku Wspólnoty. Zmieni si wówczas sytuacja popytowopodaowa 

i warunki konkurencji na rynku unijnym. Gospodarka ywnociowa Unii Europejskiej, 

w tym take polska gospodarka moe w niektórych branach przegrywa konkurencj 

z importem spoza obszaru Wspólnoty, z wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami. 302 

Rozwaajc efekty zawarcia potencjalnego porozumienia liberalizujcego wiatowy 

handel rolny mona uzna, e w perspektywie krótkookresowej jego konsekwencje nie powinny 

stanowi zagroenia dla gospodarki ywnociowej Polski. Jednak w dugim okresie, 

w przypadku sfinalizowania rokowa dotyczcych ochrony celnej rynku UE, mona si spodziewa, 

zmniejszenia wartoci eksportu i wzrostu wartoci importu z/do Polski, a tym samym 

pogorszenia wyniku bilansu handlowego w sektorze rolno-spoywczym (tabela 38). 

Tabela 38. Efekty liberalizacji handlu produktami rolnymi 

2015 

Wyszczególnienie 2008 

Liberalizacja 

Brak liberalizacji 

w mln USD 2008=100 w mln USD 2008=100 

Eksport 16 515,0 20 388,4 123,5 23 519,6 142,4 

Import 14 337,3 19 804,3 138,1 18 664,5 130,2 

Saldo 2 177,7 584,1 x 4 855,0 x 

ródo: J. Rowiski, M. Bukowska, Wzrasta konkurencyjno polskiego przemysu spoywczego na rynku UE, 

„Przemys Spoywczy” 2011, nr 7-8. 

W oparciu o wasne badania bazujce na danych zastanych, jak te opinie ekspertów wyraone 

podczas wywiadu zogniskowanego przeprowadzono burz mózgów podczas spotkania 


majcych wpyw na natenie konkurencji w podsektorze. Wyniki przedstawiono w tabeli 39. 

Zagroenie ze strony nowych producentów mona okreli jako umiarkowane. Ju od 

wielu lat podkrela si konieczno zmniejszenia zatrudnienia w rolnictwie i wzrostu wydajnoci 

pracy osób tam zatrudnionych. Zakada si, e w okresie do 2050 r. rolnictwo ograniczy 

stan zatrudnienia z ok. 2,3 mln osób obecnie do ok. 1,85 mln osób. Liczba ludnoci rolniczej 

pomniejszy si w cigu 40 lat o co najmniej 650 tys. gospodarstw nierozwojowych. Nadwyka 

siy roboczej rolnictwa i wsi w znacznej mierze zostanie wchonita przez pozarolnicze 

sektory caej gospodarki narodowej. 303 Oznacza to, e istotnego napywu inwestorów do sektora 

rolnictwa raczej nie naley si spodziewa. Jednak z drugiej strony mimo do licznych 

i zoonych uwarunkowa wpywajcych na rolnictwo wedug szacunków gospodarstwa rolne 

powyej 30 ha 304 zmodernizowane, dobrze zorganizowane i wyposaone technicznie bd 

gwarantoway odpowiednie dochody i jako ycia osób tam zatrudnionych. Bd wic stanowiy 

do silny impuls przycigajcy nowych inwestorów. Szczególnie gdy po 2016 roku 

rynek gruntów rolnych zostanie uwolniony dla cudzoziemców. Inwestorzy Ci jednak bd 

musieli speni szereg warunków (barier wejcia), niezbdnych do prowadzenia zyskownego 

gospodarstwa rolnego. 

302 J. Rowiski, M. Bukowska, Wzrasta konkurencyjno polskiego przemysu spoywczego na rynku UE, op. cit., s. 7. 

303 W. Michna, K. Firlej, K. Wierzbicki, Wybrane problemy wizji rozwoju wsi i rolnictwa w pierwszej poowie XXI wieku, Instytut 

Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, Warszawa 2011, s. 56. 

304 Gospodarstwa rolne zdolne do odtwarzania potencjau produkcyjnego to gospodarstwa o wielkoci ekonomicznej 8 ESU i wicej. 

Por. W. Michna, K. Firlej, K. Wierzbicki, Wybrane problemy …, op. cit., s. 55. 

128




Tabela 39. Sia zagroenia ze strony nowych producentów 

Czynnik 

1. Wielko sektora X 


Bardzo mae Mae rednie Due Bardzo due 

2. Przysza wielko sektora X 

3. Obecna rentowno sektora X 

4. Przysza rentowno sektora X 

5. Dynamika sprzeday w sektorze X 

6. Korzyci dziaania skali X 

7. Wielko barier wejcia 

7.1. Wielko produkcji X 

7.2. Zaawansowanie technologiczne X 

7.3. Dostp do kanaów dystrybucji X 

7.4. Wysokie nakady inwestycyjne X 

7.5. Dowiadczenie w brany X 

7.6. Bariery formalno-prawne X 

7.7. Bariery celne X 

7.8. Dostp do wykwalifikowanej kadry X 

8. Dostp funduszy unijnych X 

9. Wysoko barier wyjcia X 

10. Moliwoci represji ze strony producentów 

sektora 


X 

Jednak sytuacja w rolnictwie i zagroenie ze strony nowych producentów zalee bdzie 

równie od stopnia liberalizacji wiatowego handlu produktami rolnymi. Ju teraz import 

produktów rolnych do Polski jest znaczcy, a planowane zmiany polegajce na likwidacji 

barier celnych mog to zjawisko tylko nasili. Uczestnicy wywiadu równie zwrócili uwag 

na ten problem, twierdzc, e: „otwarcie rynków wiatowych powoduje, e Chiczycy wyparli 

nas z rynku owoców mikkich, mleka w proszku, koncentratu soku jabkowego. Globalne 

uwarunkowania wpywaj na rozwój rolnictwa”. 

W rolnictwie ma miejsce intensywna konkurencja zbliona do konkurencji doskonaej. 

wiadczy o tym dua liczba gospodarstw rolniczych, w niewielkim stopniu zrónicowane 

produkty (pod wzgldem wypromowanych marek), ograniczone moliwoci oddziaywania 

na ceny przez pojedynczego producenta, umiarkowana atwo wejcia na rynek oraz dua 

zaleno od struktur instytucjonalnych. Natomiast po stronie nabywców i dostawców (nawozów, 

rodków ochrony rolin) gospodarstwa rolne stykaj si z podmiotami duo silniejszymi 

ekonomicznie, czsto lepiej zorganizowanymi i zarzdzanymi. 305 Rynek rolny ma wic charakter 

asymetryczny, gdzie rozdrobnieni rolnicy wspópracuj z pozostaymi uczestnikami 

rynku zorganizowanymi w oligopolistyczne struktury. Pozycja konkurencyjna rolników jest 

305 W. Michna, K. Firlej, K. Wierzbicki, Wybrane problemy …, op. cit., s. 56. 

129




równie uwarunkowana duym podobiestwem struktury produkcji rolnej i warunkami (glebowymi, 

pogodowymi) w jakich gospodarstwa dziaaj. Jak zauwaa Bulas na sytuacj konkurencyjn 

rolników ma wpyw take ich podejcie do rynku. Ukierunkowanie producentów 

rolnych na produkcj, sprawia, e w minimalnym stopniu kieruj si oni sygnaami pyncymi 

z rynku. 306 Ponadto zdolnoci konkurencyjne rolników s ograniczone ze wzgldu na specyficzne 

cechy produkcji rolnej: 

sezonowo produkcji, 

 

 

 

dugi cykl produkcyjny i opónienie reakcji gospodarstw na sygnay rynkowe, 

ograniczone moliwoci alokacyjne, tzn. rolnik czsto nie jest w stanie przenie 

swoich zasobów do innych bardziej efektywnych gazi; niska elastyczno produkcji 

rolnej, 

zaleno od warunków przyrodniczych, w tym jako gleb. 

4.2. Analiza punktowa atrakcyjnoci sektora rolnictwa 

W analizie konkurencyjnoci sektora wykorzystano metod analityczn – punktow 

ocen atrakcyjnoci sektora. Metoda pozwolia dokona oceny rónych czynników, które decyduj 

o atrakcyjnoci sektora rolnictwa w województwie podlaskim dla obecnych i potencjalnych 

uczestników rynku. 

Dziki wprowadzeniu ocen liczbowych metoda umoliwia ilociowe porównanie 

atrakcyjnoci analizowanego sektora z innymi lub porównanie podsektorów. Ze wzgldu na 

specyfik rolnictwa w województwie podlaskim oprócz analizy caego sektora dokonano 

równie punktowej oceny atrakcyjnoci podsektora produkcji mleka. 

Na podstawie prac panelu wewntrznego ekspertów oraz w wyniku dyskusji w ramach 

spotkania fokusowego skonstruowano list czynników, a nastpnie poddano je ocenie. Eksperci 

dokonali oceny wielkoci poszczególnych czynników przyporzdkowujc im warto 

od 1 do 10. Trzy kolumny wewntrzne stanowiy informacje o charakterze pomocniczym 

przy ocenie kryteriów. Urednione wyniki dla sektora i kadego z podsektorów przedstawiono 

w tabeli 40. 

Zastosowana metoda pozwolia okreli atrakcyjno sektora rolnictwo na poziomie 5,2 

natomiast podsektora produkcji mleka nieco wyej, bo na poziomie 5,5. O atrakcyjnoci caego 

sektora rolnego zadecydowa przede wszystkim niski poziom koncentracji sektora, co zbli- 

a go do konkurencji doskonaej. Niestety, jak ju wielokrotnie o tym bya mowa, cecha ta 

stanowi równie o saboci i nieefektywnoci analizowanego sektora. 

306 M. Bulas, Wpyw grup producenckich na konkurencyjno gospodarstw rolniczych, op. cit., s. 43. 

130




Tabela 40. Wyniki badania atrakcyjnoci sektora metod punktowej oceny atrakcyjnoci 

Czynnik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Przewidywana stopa 

zwrotu 

Sektor 

Rolnictwa 

Podsektor 

produkcji 

mleka 

< 2% 8% >8% 5,5 7 

Wielko rynku niewielki istotny duy 6 7 

Przewidywany 

wzrost rynku 

Udziay liderów 

w rynku 

Zmienno 

technologii 

Intensywno 

konkurencji 

Stopie koncentracji 

sektora 

Bariery wejcia 

niewielki znaczny intensywny 3 4,5 

>60% 30% 5 lat 5,5 5,5 

wysoka rednia niska 5 4 

wysoki redni niski 8 8 

sabe rednie mocne 6 6 

Poziom cen 

Mara zysku 

róda wartoci 

dodanej 

Pewno 

zaopatrzenia 

Sezonowo 

sprzeday 

Szanse opanowania 

nowych umiejtnoci 

Wymagania 

kapitaowe 

wojna cenowa 

wysoka 

elastyczno 

duy margines 

swobody 

3 3 

niska rednia wysoka 3 3 

typowe know-how wyjtkowe atuty 3 3 

niepewne niestabilne pewne 5 5 

wysoka rednia niska 3 7 

mae moliwe due 5 5 

mae rednie due 7 6 

5,2 5,5 


Istotnym z punktu widzenia oceny atrakcyjnoci sektora jest równie wielko rynku, 

która moe potencjalnych producentów rolnych motywowa do wejcia na ten rynek lub zachca 

dotychczasowych uczestników sektora do inwestowania i rozwijania swojej produkcji. 

Warto zauway, e w przypadku podsektora produkcji mleka czynnik ten zosta nieco korzystniej 

oceniony. Niewielkie w porównaniu do innych krajów spoycie mleka w Polsce mo- 

e decydowa o potencjale tego rynku w przyszoci. 

Kolejnym czynnikiem wpywajcym na atrakcyjno sektora, zarówno caego rolnictwa 

jak i podsektora produkcji mleka jest wystpowanie barier wejcia. Do tych barier nale na- 

131




kady kapitaowe, ograniczenia w zakupie ziemi rolnej przez obcokrajowców oraz dostp 

do wykwalifikowanej siy roboczej. 

Wysza ocena atrakcyjnoci podsektora produkcji mleka w porównaniu do caego sektora 

wynika równie z niesezonowego charakteru produkcji mleka w przeciwiestwie do produkcji 

rolinnej. Ponadto atrakcyjno analizowanego sektora jest obniana przez czynniki 

o charakterze cenowo-kosztowym, które nasilaj rywalizacj w sektorze. 

132




5. Analiza powiza sektora z rynkiem pracy 

5.1. Pracujcy i nakady pracy w gospodarstwach rolnych 

prowadzcych dziaalno rolnicz w wietle danych statystycznych 

Dziaalno rolnicza prowadzona w gospodarstwach rolnych wymaga udziau i wkadu 

pracy czowieka. W gospodarstwach indywidualnych jest to zazwyczaj pracujcy uytkownik 

i czonkowie jego rodziny (tworzcy wspólne gospodarstwo domowe z uytkownikiem lub 

utrzymujcy si oddzielnie), wspomagani przez opacanych pracowników najemnych lub pracowników 

kontraktowych (tj. osoby zatrudnione przy wiadczeniu zakontraktowanych usug), 

a czasem take bezpatn pomoc ssiedzk. W pozostaych gospodarstwach rolnych, w zalenoci 

od formy wasnoci, trzon stanowi pracownicy najemni lub inne osoby pracujce bez 

wynagrodzenia (czonkowie spódzielni, zakonów, uczniowie szkó etc), wspomagane pracownikami 

najemnymi i kontraktowymi. Osob zarzdzajc, podejmujc decyzj co do 

kierunku i rozmiarów prowadzonej w gospodarstwie produkcji, jest kierujcy gospodarstwem 

rolnym. W gospodarstwach indywidualnych w przewaajcej czci jest to sam uytkownik, 

w gospodarstwach pozostaych – najczciej zatrudniony do tego celu pracownik najemny. 307 

Istniej dwa podejcia do identyfikacji osób zaangaowanych w dziaalno zwizan 

z produkcj roln. Jeden z nich dotyczy okrelania liczby osób zajmujcych si wycznie lub 

gównie prac w gospodarstwie rolnym. Z kolei drugi – wykorzystywany w opracowaniach 

wyników spisów rolnych, w tym ostatniego Spisu Rolnego z 2010 roku – dotyczy osób wnoszcych 

swój wkad pracy w wytworzenie produkcji rolnej w cigu ostatnich 12 miesicy 

poprzedzajcych spis, a wic uwzgldnia cay roczny cykl produkcyjny w gospodarstwie rolnym. 

Tak liczona zbiorowo osób pracujcych w rolnictwie jest z reguy znacznie wiksza 

ni identyfikowana w sposób pierwszy. Uwzgldnia ona bowiem wkad pracy w gospodarstwo 

rolne w cigu caego roku kadej osoby, niezalenie czy praca w gospodarstwie rolnym 

bya dla niej prac wyczn, gówn czy dodatkow. Ponadto w ramach tej zbiorowoci 

uwzgldniani s take czonkowie rodziny uytkownika wnoszcy swój wkad pracy w cigu 

roku, ale z nim niezamieszkujcy bd zamieszkujcy, ale nietworzcy z nim wspólnego gospodarstwa 

domowego. 

5.1.1. Pracujcy wycznie lub gównie w gospodarstwach rolnych 

Analizujc statystyki dotyczce kraju naley zauway, e ponad 98% pracujcych 

w gospodarstwach rolnych to osoby pracujce w gospodarstwach indywidualnych. Zaledwie 

2% to pracownicy najemni, zatrudnieni na umow o prac w gospodarstwach osób prawnych. 

Z kolei w grupie pracujcych w gospodarstwach indywidualnych a 98% stanowi ich wa- 

ciciele wraz z czonkami swoich rodzin. Pozostae 2% to pracownicy najemni. W ujciu terytorialnym 

proporcje te wygldaj rónie w zalenoci od specyfiki rolnictwa w danym regionie. 

Stosunkowo wikszy udzia pracowników najemnych w strukturze pracujcych w gospodarstwach 

rolnych indywidualnych widoczny jest w tych województwach, w których znajduj 

si wiksze gospodarstwa rolne, a wic np. w wielkopolskim, mazowieckim, czy warmiskomazurskim. 

Z kolei w województwach o bardziej rozdrobnionej strukturze agrarnej, indywidualne 

gospodarstwa rolne prowadzone s niemal wycznie przez rodzinn si robocz. 


133




Taka sytuacja wystpuje wanie w województwie podlaskim, gdzie odsetek pracowników 

najemnych w ogólnej strukturze pracujcych wycznie lub gównie w indywidualnych gospodarstwach 

rolnych jest niemal najniszy w kraju i wynosi 0,73% (tabela 41). 

Tabela 41. Pracujcy wycznie lub gównie w gospodarstwach rolnych wg województw 

w 2010 roku 

Terytorium 

ogóem 

Ogóem 

kobiety 

razem 

w gospodarstwach indywidualnych 

waciciele, 

wspówaciciele, 

dzierawcy* 

w tysicach osób 

pracownicy 

najemni stali 

(na podst. 

umowy o prac 

– pisemnej 

lub ustnej) 


osób prawnych – 

pracownicy 

najemni stali 

(na podst. umowy 

o prac – pisemnej 

lub ustnej) 

Polska 2305,4 1111,5 2263,3 2216,2 47,1 42,1 

Dolnolskie 83,1 38,7 78,9 76,7 2,1 4,3 

Kujawsko-pomorskie 103,0 45,2 99,7 96,6 3,1 3,3 

Lubelskie 304,5 148,5 302,7 300,1 2,6 1,8 

Lubuskie 32,1 14,7 30,2 28,2 2,0 1,9 

ódzkie 176,3 84,1 174,8 171,5 3,3 1,6 

Maopolskie 270,1 142,2 268,5 266,3 2,1 1,7 

Mazowieckie 295,2 135,8 293,3 286,5 6,8 1,9 

Opolskie 47,2 22,2 44,2 43,5 0,7 3,0 

Podkarpackie 255,3 136,1 254,2 252,8 1,4 1,1 

Podlaskie 123,7 54,2 123,0 122,1 0,9 0,7 

Pomorskie 61,5 26,8 58,8 55,7 3,2 2,6 

lskie 97,9 50,7 96,7 93,3 3,4 1,2 

witokrzyskie 147,3 74,1 146,9 145,9 1,1 0,3 

Warmisko-mazurskie 64,5 27,3 61,6 57,9 3,7 2,8 

Wielkopolskie 201,4 92,8 192,2 183,8 8,4 9,2 

Zachodniopomorskie 42,3 18,2 37,7 35,3 2,4 4,6 

* cznie z pomagajcymi czonkami ich rodzin 

ródo: Rocznik Statystyczny Rolnictwo w 2011 roku, s. 115. 

Liczba pracujcych wycznie lub gównie w gospodarstwach rolnych w województwie 

podlaskim wynosia 123,7 tysica w 2010 roku (okoo 44% tej grupy stanowiy kobiety). 

Ponad 99% tych osób pracowao na rzecz indywidualnych gospodarstw rolnych. W grupie 

pracujcych w indywidualnych gospodarstwach rolnych 99,3% 308 stanowili waciciele gospodarstw 

i ich rodziny, których byo okoo 122 tysice, za 0,7% pracownicy najemni zatrudnieni 

na podstawie umowy o prac (cznie 900 osób). Gospodarstwa rolne osób prawnych 

zatrudniay 700 osób. 

308 z tego w gospodarstwach indywidualnych pracowao wycznie 90,7% osób, a gównie 9,3%. 

134




Blisko 2/3 pracowników najemnych pracujcych w gospodarstwach indywidualnych 

byo zatrudnionych w najwikszych gospodarstwach, których powierzchnia bya wiksza ni 

20 ha. Podobnie sytuacja wygldaa w przypadku gospodarstw rolnych osób prawnych. Ponad 

poowa pracowników najemnych bya zatrudniona w gospodarstwach o powierzchni powyej 

50 ha. Wyjtkiem w tym zakresie s gospodarstwa ogrodnicze, które nie maj wprawdzie 

duych powierzchni uytków rolnych, jednak specyfika ich pracy wymaga zatrudniania do 

znaczniej liczby osób, std w przypadku gospodarstw osób prawnych co trzeci pracownik 

najemny by zatrudniony w gospodarstwie o powierzchni 10-15 ha (tabela 42). 

Tabela 42. Pracujcy wycznie lub gównie w gospodarstwach rolnych w województwie 

podlaskim w 2010 roku 

Województwo 

Ogóem 

ogóem kobiety 

razem 

w gospodarstwach indywidualnych 

waciciele, 

wspówaciciele, 

dzierawcy* 


pracownicy najemni 

stali (na podst. 

umowy o prac – 

pisemnej lub ustnej) 


osób prawnych – 

pracownicy 

najemni stali 

(na podst. umowy 

o prac – pisemnej 

lub ustnej) 

Podlaskie 123,7 54,2 123,0 122,1 0,9 0,7 

w gospodarstwach o powierzchni (w odsetkach) 

do 1 ha wcznie 3,8 4,6 3,8 3,8 1,8 3,2 

1,01-1,99 ha 3,3 3,7 3,3 3,3 3,9 0,3 

2,00-4,99 ha 10,7 11,1 10,8 10,8 10,3 0,7 

5,00-9,99 ha 21,9 21,6 22,0 22,1 11,8 2,0 

10,00-14,99 ha 21,8 21,3 21,7 21,8 6,7 34,5 

15,00-19,99 ha 14,3 14,1 14,4 14,4 3,4 0,7 

20,00-49,99 ha 21,5 21,3 21,6 21,6 17,4 5,5 

50 ha i wicej 2,7 2,3 2,4 2,4 44,6 53,2 

100 100 100 100 100 100 

* cznie z pomagajcymi czonkami ich rodzin 

ródo: Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2011. 

5.1.2. Pracujcy w gospodarstwach rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz 

Liczba czonków rodziny uytkownika gospodarstwa rolnego zaangaowanych w prace 

w rodzinnym gospodarstwie rolnym w cigu 12 miesicy w województwie podlaskim poprzedzajcym 

Spis Rolny 2010 wynosia 213,1 tysicy osób, a po uwzgldnieniu staych pracowników 

najemnych – 214,0 tys. osób (tabela 43). Ponad 99,5% pracujcych w indywidualnych 

gospodarstwach rolnych stanowia rodzinna sia robocza. Zbiorowo zaangaowanych 

w prac we wszystkich gospodarstwach rolnych, zarówno indywidualnych, jak i osób praw- 

135




nych w cigu 12 miesicy przed dniem referencyjnym ostatniego Spisu Rolnego osigna 

poziom 214,7 tys. osób. 309,310 

Tabela 43. Pracujcy w gospodarstwach rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz 

w tysicach osób wg województw 

Gospodarstwa indywidualne 

Gospodarstwa osób prawnych 

i jednostek organizacyjnych 

niemajcych osobowoci prawnej 

Terytorium 

Ogóem 

razem 

rodzinna sia 

robocza 

pracownicy 

najemni stali 

pracownicy 

dorywczy 

pracownicy 

kontraktowi 

pomoc ssiedzka 

razem 

pracownicy najemni 

stali 

pracownicy dorywczy 

pracownicy kontraktowi 

pozostae osoby 

Polska 4539,1 4497,0 4449,9 47,1 x x x 42,1 42,1 x x x 

Dolnolskie 181,4 177,1 175,0 2,1 x x x 4,3 4,3 x x x 

179,2 175,9 172,8 3,1 x x x 3,3 3,3 x x x 

Lubelskie 569,2 567,3 564,8 2,6 x x x 1,8 1,8 x x x 

Lubuskie 67,5 65,6 63,6 2,0 x x x 1,9 1,9 x x x 

ódzkie 347,6 346,1 342,8 3,3 x x x 1,6 1,6 x x x 

Maopolskie 562,0 560,4 558,3 2,1 x x x 1,7 1,7 x x x 

Mazowieckie 576,1 574,2 567,4 6,8 x x x 1,9 1,9 x x x 

Opolskie 88,9 85,9 85,2 0,7 x x x 3,0 3,0 x x x 

Podkarpackie 564,3 563,2 561,8 1,4 x x x 1,1 1,1 x x x 

Podlaskie 214,7 214,0 213,1 0,9 x x x 0,7 0,7 x x x 

Pomorskie 113,1 110,5 107,3 3,2 x x x 2,6 2,6 x x x 

lskie 235,5 234,4 231,0 3,4 x x x 1,2 1,2 x x x 

witokrzyskie 285,7 285,4 284,3 1,1 x x x 0,3 0,3 x x x 

114,7 111,9 108,1 3,7 x x x 2,8 2,8 x x x 

Wielkopolskie 356,4 347,2 338,8 8,4 x x x 9,2 9,2 x x x 

Kujawskopomorskie 



82,7 78,1 75,7 2,4 x x x 4,6 4,6 x x x 


W strukturze rodzinnej siy roboczej dominoway osoby w wieku 35-54 lata (tabela 44). 

Stanowiy one okoo 45% wszystkich pracujcych w gospodarstwach rolnych czonków rodziny. 

Byli to najczciej maonkowie prowadzcych gospodarstwa rolne. Co czwarty zaan- 

309 W porównaniu z 2002 r. zmniejszeniu ulega liczba uytkowników i pracowników najemnych staych w gospodarstwach indywidualnych, 

natomiast zwikszya si liczba wspómaonków oraz pozostaych czonków rodziny wnoszcych swój wkad pracy w gospodarstwo 

rodzinne. Wzrosa take liczba pracowników najemnych zatrudnionych w gospodarstwach osób prawnych. 

310 Raport z wyników województwa podlaskiego, Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Biaystok 2011, s. 74-75. 

136




gaowany w prac w indywidualnych gospodarstwach rolnych czonek rodziny to osoba starsza, 

powyej 55 roku ycia. 

Tabela 44. Czonkowie rodziny uytkownika pracujcy w gospodarstwach indywidualnych 

prowadzcych dziaalno rolnicz w województwie podlaskim na tle kraju w 2010 roku 

Terytorium Ogóem 

Osoby w wieku 

15-24 lata 25-34 35-44 45-54 55-64 65 lat i wicej 


Polska 4449,9 637,4 711,2 851,2 1021,2 754,8 474,1 

Podlaskie 213,1 33,3 33,4 43,4 52,0 30,9 20,0 

w % 

Polska 100 14,3 16,0 19,1 22,9 17,0 10,7 

Podlaskie 100 15,6 15,7 20,4 24,4 14,5 9,4 


Analizujc bardziej szczegóowo zaangaowanie w prac w gospodarstwie rolnym 

czonków rodziny uytkowników gospodarstw rolnych w województwie podlaskim zauway 

mona, e ok. 39% z nich to osoby, które przepracowuj na rzecz gospodarstwa mniej ni 530 

godzin rocznie, czyli mniej wicej ¼ etatu osoby penozatrudnionej (rednia dla kraju wynosi 

45,8%; tabela 45). Jednak do znaczna grupa – 27,3% pracuje w gospodarstwie rolnym 2120 

i wicej godzin w cigu roku, czyli wykonuje prac równorzdn co najmniej jednemu etatowi 

osoby penozatrudnionej. Pod wzgldem udziau tej grupy czonków rodziny w ogólnej 

strukturze rodzinnej siy roboczej w gospodarstwach rolnych województwo podlaskie wyranie 

róni si od redniej krajowej (rednia dla kraju wynosi 18,7%). 

Tabela 45. Roczny wymiar pracy czonków rodziny uytkownika gospodarstw rolnych 

Terytorium Ogóem 

Wymiar rocznego czasu pracy w godzinach 

0-530 531-1060 1061-1590 1591-2119 2120 i wicej 


Polska 4449,9 2038,2 769,5 407,0 407,9 827,3 

Podlaskie 213,1 82,1 31,7 18,0 23,2 58,2 

w % 

Polska 100 45,8 17,3 9,1 9,2 18,6 

Podlaskie 100 38,5 14,9 8,4 10,9 27,3 


137




5.1.3. Nakady pracy w gospodarstwach rolnych 

Ze wzgldu na znaczny udzia pracy w niepenym wymiarze godzin oraz sezonowego 

zatrudnienia pracowników dorywczych, kontraktowych, pracujcych w ramach pomocy ssiedzkiej 

i „pozostaych osób pracujcych” nakady pracy w rolnictwie w opracowaniach 

GUS wyraa si w umownych rocznych jednostkach pracy (Annual Work Unit – AWU). 

Roczna jednostka pracy (AWU) oznacza ekwiwalent penego etatu. Oblicza si j przez podzielenie 

liczby godzin przepracowanych w cigu roku przez roczn liczb godzin odpowiadajc 

penemu etatowi. W Polsce jako ekwiwalent penego etatu przyjto 2120 godzin pracy w roku, 

tzn. 265 dni roboczych po 8 godzin pracy dziennie. Przy wyliczaniu nakadów pracy wyraonych 

w AWU (zgodnie z metodologi Eurostatu) zachowano warunek, e na 1 osob nie moe 

przypada wicej ni 1 AWU, nawet jeeli w rzeczywistoci osoba pracuje duej 311 . 

Po przeliczeniu przez GUS liczby pracujcych na jednostki pracy AWU, czyli na penozatrudnionych, 

liczba zaangaowanych w prac w gospodarstwach rolnych w Polsce zmniejszya 

si z 4531,1 tys. do 2101,3 tys. (czyli o 53,7%), a w województwie podlaskim 

z 214,7 tys. do 114,9 tys. (o 46,4%) (liczba pracujcych w rolnictwie indywidualnym zmniejszya 

si z 214 tysicy do 114 tysicy: liczba pracujcych czonków rodziny spada z 213,1 

do 111,9 tysica, a liczba pracowników najemnych z 900 do 700; z kolei liczba pracujcych 

najemnie stale w gospodarstwach osób prawnych i jednostek niemajcych osobowoci prawnej 

zmniejszya si z 700 na 600 osób). 

Warto zauway, e w ujciu przestrzennym najwiksze nakady pracy wystpoway 

w województwach mazowieckim (297,3 tys. AWU), lubelskim (257,6 AWU) i maopolskim 

(227,5 AWU; tabela 46). 

Liczba pracujcych w województwie podlaskim w 2010 roku wynosia 214,7 tysica, 

w tym w gospodarstwach indywidualnych 214 tysicy, z czego rodzinna sia robocza stanowi- 

a 99,5% (213,1 tys.) oraz w gospodarstwach osób prawnych i jednostek organizacyjnych 

niemajcych osobowoci prawnej 700 osób (w tym zdecydowan wikszo stanowili pracownicy 

najemni stali). Po przeliczeniu przez GUS na jednostki pracy AWU okazao si, 

e liczba pracujcych w rolnictwie podlaskim ogóem, wyraona w AWU, zmniejszya si 

do 114,9 tysicy, przy czym liczba pracujcych w gospodarstwach indywidualnych zmniejszya 

si do 114 tysicy (w tym rodzinna sia robocza do 111,9 tysica) oraz liczba pracujcych 

najemnie stale w gospodarstwach osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadajcych 

osobowoci prawnej do 600 osób w przeliczeniu na penozatrudnionych wyraonych 

w jednostkach AWU. 

311 Rocznik Statystyczny Rolnictwo 2011, s. 47. 

138




Tabela 46. Nakady pracy w gospodarstwach rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz 

w rocznych jednostkach pracy AWU w tysicach wg województw w 2010 roku 

Gospodarstwa indywidualne 

Gospodarstwa osób prawnych 

i jednostek organizacyjnych 

niemajcych osobowoci prawnej 

Terytorium 

Ogóem 

razem 

rodzinna sia 

robocza 

pracownicy 

najemni stali 

pracownicy 

dorywczy 

pracownicy 

kontraktowi 

pomoc ssiedzka 

razem 

pracownicy 

najemni stali 

pracownicy 

dorywczy 

pracownicy 

kontraktowi 

pozostae osoby 

Polska 2101,3 2052,6 1981,9 36,6 25,5 1,8 6,8 48,8 38,7 2,7 0,4 7,0 

Dolnolskie 79,8 75,2 72,1 1,5 1,3 0,1 0,3 4,5 3,9 0,2 0,0 0,4 

Kujawsko-pomorskie 103,6 99,9 94,9 2,6 1,9 0,1 0,4 3,7 3,0 0,2 0,0 0,4 

Lubelskie 257,6 255,6 248,8 1,7 3,9 0,2 1,1 2,0 1,7 0,1 0,0 0,2 

Lubuskie 29,4 27,5 25,1 1,7 0,6 0,0 0,2 1,9 1,7 0,2 0,0 0,0 

ódzkie 172,6 170,8 165,4 2,9 1,9 0,1 0,5 1,8 1,4 0,1 0,0 0,3 

Maopolskie 227,5 225,8 223,0 1,5 0,8 0,1 0,4 1,8 1,5 0,1 0,0 0,2 

Mazowieckie 297,3 295,4 282,6 5,1 6,5 0,3 0,9 1,9 1,7 0,1 0,0 0,1 

Opolskie 43,1 38,4 37,5 0,5 0,2 0,1 0,1 4,7 2,9 0,2 0,0 1,6 

Podkarpackie 196,0 194,9 192,9 0,8 0,6 0,1 0,4 1,2 1,0 0,1 0,0 0,1 

Podlaskie 114,9 114,0 111,9 0,7 0,8 0,1 0,6 0,9 0,6 0,1 0,0 0,1 

Pomorskie 59,6 57,0 53,5 2,5 0,7 0,0 0,2 2,7 2,5 0,1 0,0 0,0 

lskie 84,5 82,5 79,3 2,6 0,4 0,1 0,2 1,9 0,9 0,0 0,0 1,0 

witokrzyskie 134,7 134,3 132,0 0,7 1,2 0,1 0,3 0,3 0,3 0,0 0,0 0,0 


64,2 61,2 56,9 3,2 0,8 0,1 0,2 3,0 2,7 0,2 0,0 0,0 

Wielkopolskie 195,1 183,4 172,6 6,8 3,0 0,3 0,8 11,7 8,7 0,6 0,0 2,4 

Zachodniopomorskie 41,3 36,5 33,5 1,9 0,9 0,0 0,1 4,8 4,3 0,4 0,0 0,1 


Opierajc si zatem na rozwaaniach zawartych w Ekspertyzie pt. Konkurencyjno 

i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski Wschodniej, 

wykonanej na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na potrzeby aktualizacji Strategii 

rozwoju spoeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2022 312 , mona ostronie szacowa 

(przy zaoeniu, e w rolnictwie bd pracoway tylko osoby w penym wymiarze czasu 

pracy), e teoretycznie liczba osób, które mogyby odej z rolnictwa indywidualnego 

w 2010 roku wynosia 99 tysicy (co stanowio 46,3% wszystkich pracujcych wówczas 

w rolnictwie indywidualnym w województwie podlaskim), a pracowników najemnych staych 

z gospodarstw osób prawnych i jednostek nieposiadajcych osobowoci prawnej 100, czyli 

14,3%. 

312 Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski Wschodniej, op. cit., s. 22 -24. 

139




Jak podkrelaj jednak autorzy ekspertyzy analizujc dane dotyczce pracujcych 

w rolnictwie w przeliczeniu na osoby fizyczne i jednostki AWU podkreli trzeba sowo „teoretycznie”, 

gdy w praktyce naley mie na uwadze specyficzny charakter gospodarstwa produkcyjnego 

z gospodarstwem domowym i wynikajcej z tego tytuu trudnoci w jednoznacznym 

rozdzieleniu pracy domowej od produkcyjnej. Ponadto w gospodarstwach indywidualnych 

pomagaj w pracy take modzie uczca si oraz osoby w wieku emerytalnym. 

W zwizku z tym porównanie liczby pracujcych osób fizycznych z liczb jednostek penozatrudnionych 

moe stanowi jedynie orientacyjn skal zbdnoci (nadwyki) siy roboczej 

w rolnictwie. 313 

W województwie podlaskim, podobnie jak w caej Polsce Wschodniej, wystpuje wyszy 

ni rednio w kraju i wyszy ni w pozostaych województwach nadmiar siy roboczej 

w rolnictwie indywidualnym, przy czym sytuacja w podlaskim jest pod tym wzgldem i tak 

lepsza ni w podkarpackim czy warmisko-mazurskim. 314 

5.1.4. Kierujcy indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 

W charakterystyce demograficzno-spoecznej kierujcych indywidualnymi gospodarstwami 

rolnymi w województwie podlaskim szczególna uwaga zostanie skoncentrowana 

na takich cechach jak: poziom wyksztacenia, posiadanie lub nieposiadanie wyksztacenia 

rolniczego, typ wyksztacenia rolniczego, wiek i pe. Wszystkie cechy charakteryzujce podlaskich 

rolników zostan ukazane na tle struktury demograficzno-spoecznej kierujcych gospodarstwami 

w pozostaych województwach w Polsce. 

Analizujc struktur wyksztacenia kierujcych gospodarstwami rolnymi w Polsce nale- 

y zauway, e prawie 40% z nich – najwiksza grupa – legitymuje si wyksztaceniem zasadniczym 

zawodowym. Mniej wicej co pity zakoczy edukacj na poziomie gimnazjalnym 

lub podstawowym. Co czwarty ukoczy szko redni zawodow. Tylko niespena 

12% kierujcych gospodarstwami indywidualnymi to osoby, które ukoczyy studia wysze 

(10,2%) lub szkoy policealne (1,4%). Na tle tych statystyk krajowych województwo podlaskie 

wypada nieco lepiej (wykres 17). 

Pod wzgldem odsetka kierujcych gospodarstwem rolnym posiadajcych wyksztacenie 

rolnicze województwo podlaskie plasuje si na czwartym miejscu w Polsce z wynikiem 

47,7%, za kujawsko-pomorskim, wielkopolskim i pomorskim (wykres 18). 

313 Ibidem, s. 24. 

314 Ibidem, s. 23. 

140




Wykres 17. Struktura wyksztacenia kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 

wg województw 


Wielkopolskie 


witokrzyskie 

lskie 

Pomorskie 

Podlaskie 

Podkarpackie 

Opolskie 

Mazowieckie 

Maopolskie 

ódzkie 

Lubuskie 

Lubelskie 


Dolnolskie 

Polska 

14,6 1,4 

8,90,8 

12,0 1,4 

9,7 1,5 

11,01,3 

11,4 1,0 

11,6 1,6 

9,4 1,7 

8,8 1,6 

11,2 1,3 

8,11,4 

9,3 1,2 

11,4 1,4 

11,2 1,9 

9,5 1,0 

11,8 1,5 

10,21,4 

25,7 

25,1 

23,9 

22,6 

25,2 

21,4 

25,5 

22,7 

24,4 

23,7 

21,1 

22,7 

28,4 

25,9 

23,9 

28,4 

24,0 

4,4 

5,6 

6,4 

6,8 

6,3 

6,3 

7,0 

5,0 

6,1 

6,0 

6,0 

6,3 

6,0 

4,6 

7,3 

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 

wysze policealne rednie zawodowe 

rednie ogólnoksztacce zasadnicze zawodowe gimnazjalne/podstawowe 

podst. nieukoczone 



Wykres 18. Typ wyksztacenia kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 



Wielkopolskie 


witokrzyskie 

lskie 

Pomorskie 

Podlaskie 

Podkarpackie 

Opolskie 

Mazowieckie 

Maopolskie 

ódzkie 

Lubuskie 

Lubelskie 


Dolnolskie 

Polska 

45,9 

54,0 

46,1 

32,9 

30,9 

50,2 

47,7 

30,0 

47,1 

44,3 

32,3 

45,3 

40,8 

40,9 

55,9 

43,0 

41,0 



6,1 

7,2 

32,7 

45,4 

33,8 

37,7 

41,2 

41,4 

32,0 

36,7 

46,3 

39,0 

42,0 

39,5 

34,7 

34,8 

42,9 

35,9 

38,7 

54,1 

46,0 

53,9 

67,1 

69,1 

49,8 

52,3 

70,0 

52,9 

55,7 

67,7 

54,7 

59,2 

59,1 

44,1 

57,0 

59,0 

16,1 

14,4 

21,6 

19,4 

12,9 

16,7 

21,1 

19,5 

12,6 

16,6 

18,8 

19,4 

15,4 

18,0 

17,1 

13,3 

17,5 

2,5 

1,0 

1,7 

2,7 

1,7 

1,9 

2,0 

3,0 

1,3 

2,0 

2,6 

1,8 

2,3 

2,3 

1,0 

1,8 

2,1 

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 

posiadajcy wykszt. rolnicze nieposiadajcy wykszt. rolniczego 

141




Bardziej szczegóowa analiza wyksztacenia osób kierujcych gospodarstwami rolnymi 

w Polsce, posiadajcymi wyksztacenie rolnicze wskazuje, e niemal poowa (48,1%) z nich 

posiada jedynie ukoczony kurs rolniczy. Pod tym wzgldem województwo podlaskie wypada 

do dobrze na tle pozostaych województw, gdy odsetek deklarujcych wycznie kurs 

rolniczy wynosi 42,2%. Pozostae osoby kierujce gospodarstwami rolnymi legitymujce si 

wyksztaceniem rolniczym w podlaskim ukoczyy edukacj na poziomie zasadniczym zawodowym 

– 28,2%, czy te rednim zawodowym – 24,2%. Niespena 5% kierujcych indywidualnymi 

gospodarstwami rolnymi w województwie podlaskim ukoczyo studia wysze 

powizane z rolnictwem (wykres 19). 

Wykres 19. Charakter wyksztacenia rolniczego kierujcych indywidualnymi gospodarstwami 

rolnymi wg województw 


Wielkopolskie 

Warmisko-… 

witokrzyskie 

lskie 

Pomorskie 

Podlaskie 

Podkarpackie 

Opolskie 

Mazowieckie 

Maopolskie 

ódzkie 

Lubuskie 

Lubelskie 


Dolnolskie 

Polska 

9,2 

5,1 

7,0 

3,4 

3,1 

5,0 

4,7 

3,2 

3,6 

4,8 

3,1 

3,6 

6,2 

5,7 

4,8 

5,0 

4,6 

25,7 

23,6 

18,4 

16,5 

20,4 

24,2 

15,5 

23,2 

19,8 

14,4 

19,3 

26,9 

20,0 

24,6 

21,8 

20,3 

24,7 20,8 

33,9 

24,8 

18,6 

20,7 

34,5 

28,2 

18,4 

23,6 

32,9 

24,9 

30,6 

22,2 

19,8 

37,2 

19,6 

26,5 

44,9 

34,9 

44,2 

59,0 

59,2 

39,5 

42,2 

62,5 

48,6 

41,9 

57,3 

45,9 

44,1 

54,0 

33,0 

52,9 

48,1 

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 

wysze policealne rednie zawodowe zasadnicze zawodowe kurs rolniczy 



Rolnicy w województwie podlaskim charakteryzuj si korzystniejsz struktur wiekow 

ni przecitna w kraju. W grupie kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 

28,2% stanowi rolnicy modzi, poniej 40 roku ycia. Pod wzgldem udziau najmodszych 

rolników w ogólnej strukturze kierujcych gospodarstwami rolnymi podlaskie znajduje si 

w pierwszej czwórce województw w Polsce (lepiej pod tym wzgldem wypadaj jedynie: 

kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i ódzkie). 

Ponad 64% kierujcych gospodarstwami rolnymi w podlaskim to osoby, których wiek 

zawiera si w przedziale 40-64 lata (przecitnie w kraju odsetek ten osiga podobn wielko). 

Okoo 7,5% podlaskich rolników to osoby, które maj 65 i wicej lat (w skali kraju 

odsetek rolników najstarszych jest sporo wyszy i wynosi 11%; wykres 20). 

142




Wykres 20. Struktura wiekowa kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 



Wielkopolskie 

Warmisko-… 

witokrzyskie 

lskie 

Pomorskie 

Podlaskie 

Podkarpackie 

Opolskie 

Mazowieckie 

Maopolskie 

ódzkie 

Lubuskie 

Lubelskie 


Dolnolskie 

Polska 

23 

28 

26 

24 

20 

26 

28 

21 

24 

27 

23 

28 

22 

27 

29 

22 

25 

67 

66 

66 

64 

65 

67 

64 

61 

65 

65 

62 

64 

65 

63 

66 

67 

64 

10 

6 

8 

12 

16 

8 

8 

18 

11 

8 

15 

8 

13 

11 

5 

12 

11 

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 % 

poniej 

40 lat 

40 - 64 lata 65 lat 

i wicej 



Kierujcy gospodarstwami rolnymi w województwie podlaskim to grupa o wyranej 

przewadze mczyzn (tabela 47). Stanowi oni 77,1% wszystkich kierujcych. W adnym 

z pozostaych województw odsetek mczyzn w strukturze kierujcych gospodarstwami rolnymi 

nie jest a tak wysoki (rednia dla Polski wynosi 66,9%, najmniejszy odsetek mczyzn 

w strukturze kierujcych gospodarstwami rolnymi wystpuje w województwie podkarpackim 

– 58%). 

Tabela 47. Struktura pciowa kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 


Terytorium Mczyni Kobiety 

Polska 66,9 33,1 

Dolnolskie 65,7 34,3 



Lubuskie 65,8 34,2 

ódzkie 69,5 30,5 


143




Terytorium Mczyni Kobiety 


Opolskie 70,5 29,5 




lskie 59,6 40,4 






Podsumowujc charakterystyk kierujcych gospodarstwami rolnymi w województwie 

podlaskim naley zwróci uwag na do korzystn ich struktur ze wzgldu na parametry 

istotne z punktu widzenia pracy zwizanej z produkcj roln. Podlascy rolnicy s nieco lepiej 

wyksztaceni ze wzgldu na poziom ukoczonej edukacji, jak te ze wzgldu na kwalifikacje 

rolnicze ni rolnicy przecitnie w Polsce, s take relatywnie od nich modsi. Zawód rolnika 

jest silnie zmaskulinizowany w województwie podlaskim. Niespena co czwarta osoba kierujca 

gospodarstwem rolnym w podlaskim to kobieta, podczas gdy przecitnie w Polsce kobiety 

zarzdzaj mniej wicej co trzecim gospodarstwem rolnym. 

5.2. Indywidualne gospodarstwa rolne a rynek pracy w wietle bada ankietowych 

5.2.1. Specyfika analizowanych gospodarstw rolnych 

Badaniem zostao objtych 395 gospodarstw rolnych z terenu caego województwa podlaskiego. 

Zdecydowana wikszo z nich (90%) to gospodarstwa rolne indywidualne nie zarejestrowane 

jako dziaalno gospodarcza. Co dziesite indywidualne gospodarstwo, w którym 

zrealizowano badanie ankietowe byo zarejestrowane jako dziaalno gospodarcza. 

Dokonujc doboru próby gospodarstw do bada zaoono, e struktura podmiotów bdzie 

oddawa proporcje populacji badawczej pod wzgldem przynalenoci do grup obszarowych 

uytków rolnych pozostajcych w dyspozycji poszczególnych gospodarstw. W zwizku 

z tym jako jedno z gównych kryteriów doboru – obok pooenia w poszczególnych podregionach 

województwa podlaskiego, a take typu produkcji rolniczej – wykorzystano wielko 

powierzchni uytków rolnych gospodarstw w ha. Jednak w trakcie bada zauwaono, e wiele 

gospodarstw najmniejszych (tych do 5 ha, których byo ok. 33% w strukturze populacji) 

waciwie nie prowadzi produkcji rolnej, a wiele z nich wydzierawia swoje uytki na rzecz 

innych wikszych podmiotów. W zwizku z tym podjto decyzj o lekkiej modyfikacji struktury 

próby na rzecz wikszego udziau w niej wikszych gospodarstw. Takie podejcie pozwolio 

na objcie badaniami zarówno gospodarstwa mae, rednie, jak równie najwiksze, 

ale faktycznie realizujce dziaalno rolnicz. Modyfikacja próby bya take uzasadniona 

z punktu widzenia celu badania ankietowego, jakim byo uchwycenia relacji sektora rolnego 

144




i pracujcych w nim osób z regionalnym rynkiem pracy. Ostatecznie w strukturze próby 

znalazo si blisko 23% gospodarstw najmniejszych dysponujcych powierzchni uytków 

rolnych do 5 ha, ok. 45% gospodarstw o powierzchni uytków zawierajcej si w przedziale 

5-15 ha, a take ok. 32% gospodarstw dysponujcych uytkami rolnymi o powierzchni powy- 

ej 15 ha (wykres 21). 

Wykres 21. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych objtych badaniem wedug 

wielkoci uytków rolnych gospodarstw w ha 

20-30 ha; 7,3% 

30-50 ha; 6,8% 

powyej 50 ha; 

3,8% 

do 1 ha ; 7,3% 1-2 ha; 4,3% 

2-3 ha; 3,5% 

3-5 ha; 7,8% 

15-20 ha; 

13,7% 

10-15 ha; 

13,7% 

5-10 ha; 31,7% 


Kolejne pytanie miao na celu okrelenie kierunku przemian struktury agrarnej gospodarstw 

objtych badaniem. Poproszono bowiem respondentów o podanie wielkoci gospodarstwa 

w momencie przejcia go w uytkowanie. Wówczas wikszo przejmowanych nieruchomoci 

(76%) stanowiy gospodarstwa mae (do 15 ha), które czsto s nieefektywne, niezdolne 

do odtwarzania potencjau produkcyjnego i skutecznej rywalizacji rynkowej. Jedynie 

pozostae 24% gospodarstw (w tym 3% powyej 30 ha) dawao szanse na rozwój produkcji 

towarowej. Uzyskane odpowiedzi zostay porównane z obecn wielkoci gospodarstw objtych 

badaniem. 

Wyniki zestawienia wskazuj na zrónicowany obraz sytuacji (wykres 22). Z jednej strony 

widoczne s procesy wygaszania produkcji rolnej (wzrost udziau gospodarstw najmniejszych) 

z drugiej za koncentracji uytków rolnych (wzrost udzia gospodarstw powyej 30 ha). 

Kolejnym zagadnieniem charakteryzujcym respondentów jest dugo okresu kierowania 

gospodarstwem rolnym. W wietle wyników badania zdecydowana wikszo gospodarstw 

a 68% jest zarzdzana przez wacicieli duej ni 10 lat (wykres 23). Okoo 10% 

ankietowanych to osoby kierujce gospodarstwem nie duej ni 3 lata, w tym 3% stanowi 

rolnicy, którzy dopiero od roku uytkuj ziemi roln. 

145




Wykres 22. Porównanie wielkoci gospodarstw w momencie przejmowania z obecn 

wielkoci 

25% 

23% 22% 22% 

20% 

15% 

10% 

5% 

0% 


11% 

7% 7% 7% 

8% 

9% 

4% 4% 4% 

2% 

do 1 ha 

1 – 2 ha 



5 - 7 ha 


14% 14% 

13% 



8% 

7% 7% 

4% 

2% 1% 



wielko gospodarstwa w momencie przejcia w uytkowanie 

obecna wielko gospodarstwa 

powyej 50 ha 

Wykres 23. Okres uytkowania gospodarstw rolnych (N = 393) 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

16% 

3% 

7% 7% 

krócej ni rok 2-3 lata 4-5 lat 5-10 lat 

68% 


Wedug danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej najwicej 

transakcji zaliczanych do tzw. nierynkowego obrotu ziemi czy si z przekazywaniem nieruchomoci 

rolnych w obrbie rodziny. 315 Wyniki badania potwierdzaj wystpowanie takiego 

zjawiska, bowiem a 91% ankietowanych objo swoje gospodarstwa rolne w wyniku 

dziedziczenia (wykres 24). 

315 A. Sikorska, T. Ciodyk, A. Zadura, T. Zagórski, B. Buks, Rynek ziemi rolniczej, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki 

ywnociowej, Warszawa 2011, s. 15. 

146




Warto zauway, e nieco ponad 14% badanych zakupio gospodarstwo rolne. Mimo, 

e w ostatnich latach w zwizku z kryzysem gospodarczym obrót ziemi uleg spowolnieniu, 

to zakup ziemi jest nadal dobr inwestycj, zwaszcza jeli wemie si pod uwag fakt, e od 

2016 roku rynek gruntów w Polsce otworzy si dla cudzoziemców. Pozostae sposoby przejcia 

nieruchomoci rolnych, tj. dzierawa ziemi od prywatnego waciciela i od Agencji Nieruchomoci 

Rolnych s zdecydowanie rzadsze (odpowiednio 4% i 1%). 

Wykres 24. Sposoby przejmowania gospodarstw rolnych (N = 395) 

100% 

90% 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 


91% 

oddziedziczyem 

po 

rodzicach/teciach 

14% 

zakupiem 

4% 1% 

dzierawa ziemi od dzierawa ziemi od 

prywatnego Agencji 

waciciela Nieruchomoci 

Rolnych 

Ch przekazania dzieciom uytkowanych gruntów z jednej strony zapewnia wymian 

midzypokoleniow i jest wyrazem przywizania do ziemi, z drugiej za oddziaywuje hamujco 

na zmiany obszarowe i koncentracj ziemi. Ch przekazania ziemi dziedzicowi moe 

by równie optymistycznym prognostykiem zmian w sektorze rolnictwa. 

Wyniki badania wskazuj, e ponad 70% rolników zamierza przekaza swoje gospodarstwo 

dzieciom (zsumowane odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „raczej tak”). Pozostaa cz 

ankietowanych nie planuje takiego rozwizania (wykres 25). 

Problemem polskiego i podlaskiego rolnictwa jest niska dochodowo indywidualnych 

gospodarstw rolnych. Cz pyta zostaa wic powicona temu zagadnieniu. Obok pytania 

sucego do subiektywnej oceny wielkoci gospodarstwa rolnego zapewniajcego pracujcym 

tam osobom godziwe ycie zapytano ankietowanych równie o poziom rocznych przychodów 

z gospodarstwa, miesicznych dochodów netto oraz róde dochodu. 

Zgodnie z oczekiwaniami, w opinii badanych jedynie wiksze gospodarstwa rolne mog 

zapewni rolnikowi i jego rodzinie godne warunki ycia (wykres 26). Warto jednak zauwa- 

y, e jedynie co trzeci rolnik wskaza gospodarstwa powyej 50 ha jako gwarancj odpowiedniego 

poziomu ycia. Natomiast prawie 60% uwaa, e wystarczajce s ju gospodarstwa 

o powierzchni od 30 do 50 ha. 

147




Wykres 25. Czy chciaby Pan(i), aby Pana(i) dzieci przejy gospodarstwo rolne po swoich 

rodzicach? (N = 388) 

45% 

40% 

35% 

30% 

25% 

20% 

15% 

10% 

5% 

0% 

40% 

31% 

19% 

8% 

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie 


Wykres 26. Jak powierzchni powinno Pana(i) zdaniem posiada gospodarstwo rolne, aby 

dochody utrzymywane z pracy na nim zapewniay godziwe ycie caej rodzinie? (N = 394) 

powyej 50 ha 






5 - 7 ha 




do 1 ha 

2% 

1% 

0% 

0% 

0% 

0% 

1% 

6% 

23% 

30% 

37% 

0% 10% 20% 30% 40% 


Mimo stopniowej poprawy sytuacji finansowej gospodarstw rolnych, to deklarowane 

przez rolników roczne przychody z gospodarstwa rolnego nadal ksztatuj si na raczej niskim 

poziomie. A poowa ankietowanych przyznaa, e przychody te nie przekraczaj kwoty 

25 tys. z. Zaledwie 3% gospodarstw generuje przychody przekraczajce 500 tys. z (wykres 27). 

148




Wykres 27. Roczne przychody z gospodarstw rolnych (N = 392) 

powyej 1 mln. 

od 501 tys. do 1 mln 

od 251 tys. do 500 tys. 



1% 

2% 

4% 

5% 

7% 



13% 

18% 

do 25 tys. 

50% 

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 


Uzupenieniem pytania o przychody byo pytanie dotyczce miesicznego dochodu netto. 

W tym przypadku ponownie rolnicy najczciej deklarowali najnisz kwot, tzn. nie 

przekraczajc 1500 z (43%). Co trzeci ankietowany deklarowa dochody netto mieszczce 

si w przedziale 1500-3000 z, natomiast 15% w przedziale 3001-4500 z. Zaledwie 7% respondentów 

przyznao, e ich dochody s wysze ni 6000 z (wykres 28). 

Wykres 28. Miesiczne dochody netto w badanych gospodarstwach rolnych (N = 392) 

6001 z netto i wicej 

7% 

od 4501 do 6000 z netto 

4% 


15% 


31% 

do 1500 z netto 

43% 

0% 10% 20% 30% 40% 50% 


Zgodnie z oczekiwaniami wysoko dochodów netto jest uzaleniona od powierzchni 

uytków rolnych. Gospodarstwa rolne o powierzchni wikszej ni 30 ha zdecydowanie cz- 

ciej deklaruj wysze dochody (tabela 48). 

149




Tabela 48. Zaleno pomidzy wielkoci uytków rolnych a miesicznymi dochodami 

netto 

Dochody 

do 1 ha 

1-2 ha 

2-3 ha 

3-5 ha 

5-7 ha 

7-10 ha 

10-15 ha 

15-20 ha 

20-30 ha 

30-50 ha 

pow. 50 ha 

ogóem 

do 1500 z netto 37,9 47,1 71,4 53,3 58,3 60,2 37,7 27,8 24,1 18,5 0,0 42,3 

od 1501 


od 3001 


od 4501 


44,8 41,1 14,3 30,1 36,1 25,0 39,6 42,6 34,5 7,4 6,7 31,4 

10,5 5,9 14,3 13,3 5,6 12,6 15,1 22,2 31,0 22,3 6,6 15,1 

3,4 5,9 0,0 0,0 0,0 1,1 3,8 7,4 3,5 11,1 26,7 4,3 

6001 z netto i wicej 3,4 0,0 0,0 3,3 0,0 1,1 3,8 0,0 6,9 40,7 60,0 6,9 


Osobliwoci mieszkaców obszarów wiejskich jest znaczcy odsetek osób pozyskujcych 

dochody z wicej ni jednego róda. Posiadanie gospodarstwa gwarantuje wielu rolnikom 

i ich rodzinom stabilizacj i pewne zabezpieczanie socjalne, nie stanowi natomiast 

gównego róda utrzymania. Czynniki te sprawiaj, e odchodzenie od pracy w rolnictwie 

jest powolne i wynika najczciej ze wzgldów demograficzno-spoecznych. 

Dla wikszoci – prawie dwóch trzecich respondentów – podstawowym ródem 

utrzymania si jest praca w gospodarstwie. Pozostali rolnicy – nieco ponad 40% – s zatrudnieni 

poza gospodarstwem, przy czym dla 32% ankietowanych praca poza gospodarstwem 

stanowi gówne ródo utrzymania (wykres 29). 

Wykres 29. róda utrzymania kierujcych gospodarstwami rolnymi (N = 393) 

70% 

60% 

58% 

50% 

40% 

30% 

32% 

20% 

10% 

0% 


pracuj wycznie w 

swoim gospodarstwie 

rolnym 

10% 

pracuj gównie w 


rolnym i dodatkowo poza 

gospodarstwem 

pracuj gównie poza 

swoim gospodarstwem 

rolnym i dodatkowo w 


rolnym 

150




Jak podkrelaj Autorzy „Raportu o stanie wsi” aby utrzyma si z rolnictwa, trzeba 

obecnie mie stosunkowo due gospodarstwo, ale nadal setki tysicy mieszkaców polskiej 

wsi „trzymaj si ziemi”, nawet jeli s to mae, kilkuhektarowe gospodarstwa. Traktuje si je 

jako element zabezpieczenia socjalnego, czynnik wzmacniajcy autonomi i swoisty „zasób 

sentymentalny”. Wyniki badania potwierdzaj te przypuszczenia i wskazuj na rónorodne 

skadniki cakowitego dochodu w gospodarstwach rolnych. 

Prawie wszyscy ankietowani wskazali gospodarstwo rolne jako jedno ze róde dochodu. 

Udzia gospodarstwa rolnego w cakowitych dochodach gospodarstwa rolnego wynosi 

rednio prawie 60% (tabela 49). Drugim równie wanym ródem dochodów generujcym 

ponad 60% udzia w cakowitych dochodach jest praca najemna poza gospodarstwem. Taki 

sposób zarobkowania deklaruje okoo poowa ankietowanych. 

Pozostae róda dochodu maj nieco mniejsze znaczenie. Okoo 34% udzia w cakowitych 

dochodach maj renty i emerytury, jednak to ródo wskazuje nieco ponad 22% gospodarstw 

objtych badaniem. Jeszcze mniejszy udzia w tworzeniu cakowitych dochodów maj 

zasiki socjalne (okoo 10%). 

Tabela 49. Struktura dochodów cakowitych w indywidualnych gospodarstwach rolnych 

Dochody 

redni% udziau 

w cakowitych dochodach gospodarstwa 

% odpowiedzi 

dochody z gospodarstwa rolnego 59,6 98,5 

dochody z pracy najemnej 

(poza gospodarstwem) czonków rodziny 

61,1 46,6 

renta, emerytura 33,8 22,3 

zasiki socjalne 9,7 3,8 

dzierawa 17,5 1,0 


W celu okrelenia specyfiki gospodarstw objtych badaniem ankietowym respondentów 

(osoby zarzdzajce gospodarstwem) zapytano o wielko produkcji rolnej przeznaczanej na 

sprzeda, jak te o wielko produkcji przeznaczonej na wasne potrzeby. Wyniki bada pokazay, 

e redni udzia produkcji rolnej przeznaczanej przez gospodarstwa rolne na wasne 

potrzeby wynosi 45,6%, za redni udzia produkcji rolnej przeznaczanej na sprzeda siga 

72,3%. Wyniki te pokrywaj si z wynikami ostatniego Spisu Rolnego, zgodnie z którym 

województwo podlaskie naley do pierwszej pitki województw w kraju pod wzgldem odsetka 

gospodarstw rolnych produkujcych na sprzeda w relacji do ogólnej liczby gospodarstw 

rolnych. 

Badania wykazay, e zdecydowana wikszo gospodarstw (ok. 92%) objtych analiz 

nie prowadzi dziaalnoci pozarolniczej. Pozostaa grupa przyznaa, e obok produkcji rolnej 

realizuje dziaalno usugow (5,6% wskaza), lub agroturystyczn (2,8% wskaza). 

Rolnicy w województwie podlaskim nie s raczej skonni do zrzeszania si i przystpowania 

do organizacji branowych. Niespena 10% gospodarstw deklarowao przynaleno 

151




do tego typu podmiotów, w tym 2,3% naley do spódzielni rolniczych, 2% do grup producenckich, 

a 5,6% do innych form zrzesze producentów rolnych. 

Gospodarstwa rolne objte badaniem ankietowym prezentoway zrónicowane profile 

produkcji, obejmujce zarówno produkcj rolinn, jak i zwierzc. Respondenci poproszeni 

o wskazanie specyfiki swoich gospodarstw w trakcie wywiadów, podawali kady rodzaj realizowanej 

przez siebie produkcji, nawet jeli bya ona przeznaczana wycznie na wasne 

potrzeby. Jeli chodzi o produkcj rolinn, to najwicej gospodarstw przyznao, e specjalizuje 

si w uprawie zbó (gównie yta, rzadziej pszenicy czy jczmienia). Do znaczna grupa 

respondentów wskazaa, e w ich gospodarstwie uprawia si ziemniaki i warzywa. W odniesieniu 

do produkcji zwierzcej w analizowanych gospodarstwach dominowaa hodowla 

byda, cielt, trzody chlewnej, a take produkcja mleka krowiego. Rolnicy przyznali w badaniu, 

e nie zamierzaj diametralnie zmienia kierunków realizowanej przez siebie produkcji 

w cigu najbliszych 5 lat (tabela 50). 

Tabela 50. Profile gospodarstw rolnych objtych badaniem 

Produkcja rolinna Stan aktualny Za pi lat Produkcja zwierzca Stan aktualny Za pi lat 

zboa, w tym: 

pszenica 

yto 

jczmie 

39% 

47% 

32% 

36% 

42% 

30% 

ziemniaki 42% 35% 

roliny przemysowe 5% 5% 

warzywa 30% 26% 

owoce 20% 17% 


ywiec rzeny, w tym: 

bydo 

cielta 

trzoda chlewna 

owce 

drób 

konie 

kozy 

króliki 

43% 

31% 

25% 

2% 

17% 

6% 

1% 

5% 

39% 

29% 

21% 

1% 

16% 

5% 

1% 

4% 

mleko krowie 32% 29% 

jaja kurze 18% 16% 

Ostatni kwesti charakteryzujc gospodarstwa objte badaniem s cechy demograficzne 

wacicieli tych gospodarstw. Jak pokazuj dane Powszechnego Spisu Rolnego 2010 

rolnicy w województwie podlaskim cechuj si relatywnie korzystniejsz struktur demograficzn 

ni rolnicy w pozostaych regionach Polski. Podlascy rolnicy s nieco modsi oraz lepiej 

wyksztaceni. 

Wedug Powszechnego Spisu Rolnego 2010 blisko 2/3 ogóu uytkowników pracujcych 

w swoich gospodarstwach rolnych to osoby w wieku powyej 44 lat. Natomiast wyniki 

badania ankietowego pokazay, e osoby takie stanowi jedynie poow wród respondentów. 

Prawie 20% gospodarstw jest zarzdzana przez osoby zupenie mode, które nie ukoczyy 

34 roku ycia, za rolnicy najstarsi (powyej 65 lat) stanowili 3% badanej próby (wykres 30). 

152




Wykres 30. Struktura wiekowa respondentów (N = 392) 

65 lat i wicej; 

3% 

15-24 lat; 3% 

55-64 lat; 16% 

25-34 lat; 17% 

45-54 lat; 32% 

35-44 lat; 29% 


Waciciele badanych gospodarstw rolnych charakteryzuj si do wysokim poziomem 

wyksztacenia. A 24% deklarowao wyksztacenie wysze, w tym 10% o profilu rolniczym. 

Tak wysoki udzia osób z wyksztaceniem wyszym moe by efektem selekcji, jaka ma 

miejsce podczas realizacji bada, w których wyksztacenie nie jest gównym kryterium doboru 

próby. Wówczas osoby lepiej wyksztacone chtniej ni pozostae zgaszaj ch uczestnictwa 

w badaniu. Okoo 37% osób kierujcych gospodarstwami rolnymi posiada wyksztacenie 

rednie, w tym a 23% techniczne rolnicze i tyle samo wyksztacenie zawodowe lub 

nisze, w tym 17% zawodowe rolnicze (wykres 31). 

Wykres 31. Poziom wyksztacenia respondentów (N = 395) 

Zawodowe 

nierolnicze; 

14% 

Gimnazjalne 

lub nisze; 6% 

Wysze 

rolnicze; 10% 

Wysze 

(nierolnicze); 

14% 

Licencjackie 

rolnicze; 1% 

Zawodowe 

rolnicze; 17% 

rednie ogólne; 

7% 


Techniczne 


7% 

Techniczne 

rolnicze; 23% 

Licencjackie 


2% 

153




W celu zachowania reprezentatywnoci próby do badania dobierano gospodarstwa ulokowane 

w rónych czciach województwa podlaskiego zachowujc proporcje ustalone 

na podstawie danych z GUSu (tabela 51). 

Tabela 51. Struktura gospodarstw rolnych wedug podregionów województwa podlaskiego 

(N = 395) 

Terytorium Procentowy udzia w populacji Procentowy udzia w próbie 

Podregion Biaostocki 25,0 25,0 

Podregion Suwalski 25,8 25,6 

Podregion omyski 49,2 49,4 


5.2.2. Sytuacja ekonomiczna gospodarstw 

Wanym aspektem funkcjonowania gospodarstw rolnych jest ich kondycja ekonomiczna. 

W zwizku z tym ankietowanych zapytano o ocen biecej sytuacji ekonomicznej 

gospodarstw. Struktura odpowiedzi wskazuje, e prawie 1/3 ankietowanych kondycj ekonomiczn 

swojego gospodarstwa ocenia pozytywnie, w tym blisko 27% okrelio jak jako bardzo 

dobr. Ponad poowa deklarowaa ocen ambiwalentn wybierajc opcj odpowiedzi 

„ani dobrze ani le”. Okoo 18% sytuacj ekonomiczn swojego gospodarstwa ocenio jak 

z, w tym 4,3% jako bardzo z (wykres 32). Taki rozkad odpowiedzi wskazuje na do du- 

e zrónicowane sytuacji finansowej gospodarstw rolnych w województwie podlaskim. 

Istniej gospodarstwa specjalistyczne (gównie ukierunkowane na produkcj zwierzc), które 

odnotowuj wysokie przychody i gospodarstwa tradycyjne o niewielkiej powierzchni uytków 

rolnych, z których dochód jest relatywnie niski. 

Wykres 32. Jak Pan(i) ocenia biec sytuacj ekonomiczn swojego gospodarstwa? 

(N = 394) 

raczej le; 

14,00% 

bardzo le; 

4,30% 

bardzo dobrze; 

26,60% 

raczej dobrze; 

2% 


ani dobrze ani 

le; 53,60% 

154




Samoocena sytuacji ekonomicznej gospodarstwa rolnego moe mie charakter subiektywny 

i w zwizku z tym nie zawsze jest miarodajna. W zwizku z tym respondentów zapytano, 

czy s w stanie utrzyma si wraz z rodzin z prowadzenia dziaalnoci rolniczej. Ponad 

poowa respondentów (ok. 59%) przyznaa, e nie jest w stanie utrzyma si wraz z rodzin 

wycznie z prowadzenia dziaalnoci rolniczej. Pozostaa grupa ankietowanych przyznaa, 

e dochody z produkcji rolnej s wystarczajce dla utrzymania rodziny. Okoo 8% kierujcych 

gospodarstwami ocenio, e ich dochody z prowadzenia dziaalnoci rolniczej s na tyle 

wysokie, e zdecydowanie pozwalaj na utrzymanie caej rodziny (wykres 33). Rozkad odpowiedzi 

na to pytanie potwierdza take do due zrónicowanie kondycji ekonomicznej 

gospodarstw rolnych w województwie podlaskim. 

Wykres 33. Czy jest Pan(i) w stanie utrzyma si wraz z rodzin wycznie z prowadzenia 

dziaalnoci rolniczej? N = 394 

35,0% 

30,0% 

33,0% 

30,2% 

28,4% 

25,0% 

20,0% 

15,0% 

10,0% 

8,4% 

5,0% 

0,0% 

zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie 


Pomimo panujcego do powszechnie przekonania o poprawie sytuacji finansowej rolników 

jako kategorii zawodowej (dopaty rolne, rodki unijne) naley zauway, e kryzys 

gospodarczy nie omin take tego sektora dziaalnoci gospodarczej. Do dua grupa rolników, 

mniej wicej co czwarty, przyznaa w badaniu ankietowym, e sytuacja ekonomiczna 

ich gospodarstwa pogorszya si w cigu ostatniego roku. Odmiennego zdania byo 18% ankietowanych, 

jednak w tej grupie zdecydowana wikszo wskazaa, e sytuacja finansowa 

ich gospodarstwa poprawia si tylko nieznacznie. Blisko 2/3 nie zauwayo adnych istotnych 

zmian w sytuacji ekonomicznej swoich gospodarstw w cigu ostatniego roku (wykres 34). 

Gospodarstwa podlaskie – w opinii samych rolników – nie s szczególnie innowacyjne 

w skali kraju. Produkcj roln realizuj wykorzystujc zazwyczaj tradycyjne metody. Ponad 

poowa podmiotów objtych badaniem (55%) zadeklarowaa, e bazuje na tradycyjnych metodach 

w procesie produkcji. Mniej wicej co trzeci respondent (36,6%) przyzna, e w jego 

gospodarstwie wykorzystuje si nowoczesne metody produkcji, jednak nie s one szczególnie 

unikatowe na tle innych gospodarstw rolnych. Niespena co dziesity biorcy udzia w badaniu 

przyzna, e stosuje nowoczesne metody produkcji, ale s w Polsce gospodarstwa stosuj- 

155




ce jeszcze nowoczeniejsze sposoby wytwarzania produktów rolnych. Zaledwie niespena 

0,5% podlaskich gospodarstw opisao si jako pionierzy na rynku, wybierajc opcj odpowiedzi 

„stosuj najnowoczeniejsze metody produkcji” (wykres 35). 

Wykres 34. Czy w cigu ostatnich 12 miesicy sytuacja ekonomiczna Pana/i gospodarstwa 

rolnego? (N = 394) 

troch si 

pogorszya; 

19,5% 

znaczco si 

pogorszya; 

3,3% 

znaczco si 

poprawia; 1,3% 

troch si 

poprawia; 

17,0% 

nie zmienia si; 

58,9% 


Wykres 35. Stwierdzenie najlepiej opisujce metody produkcji rolnej stosowane przez 

respondenta (N = 394) 

stosuj tradycyjne metody produkcji 

55,0% 

stosuj nowoczesne metody, ale nie 

wyróniam si pod tym wzgldem na 

tle innych gospodarstw 

36,6% 

stosuj nowoczesne metody 

produkcji, ale s w Polsce 

gospodarstwa stosujce bardziej 

nowoczesne metody 

8,1% 

stosuj najnowoczeniejsze metody 

produkcji, jestem pionierem na 

polskim rynku 

0,3% 

0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 


156




5.2.3. Bariery i szanse rozwoju produkcji rolnej 

Istnieje wiele blokujcych barier hamujcych rozwój gospodarstw rolnych i realizowanej 

przez nich produkcji, o czym szczegóowo pisano w rozdziale „Popytowo-podaowe 

czynniki wpywajce na rozwój rolnictwa”. Interesujce jest jednak okrelenie co stanowi 

gówn barier prowadzenia dziaalnoci rolniczej w opinii samych zainteresowanych, czyli 

kierujcych gospodarstwami rolnymi. 

Wyniki bada ukazay, e do dwóch gównych barier rozwoju gospodarstw rolnych nale 

czynniki ekonomiczne, zwizane z cenami skupu produktów rolnych, a konkretnie z ich 

zbyt niskim poziomem, a take z niestabilnoci. Mniej wicej 2/3 ankietowanych rolników 

wskazao, e s to najistotniejsze kwestie utrudniajce prowadzenie produkcji rolniczej. Inne 

bariery byy wskazywane ju znacznie rzadziej. Okoo 40% ankietowanych przyznao, 

e ograniczeniem rozwoju produkcji rolnej s kwestie prawne, a konkretnie czste zmiany 

wymogów dotyczcych standardów produktów i procesu produkcyjnego. Mniej wicej 

co trzeci respondent wskazywa na problem zwizany z brakiem wsparcia rolnictwa ze strony 

wadz, i to zarówno regionalnych, jak te krajowych. Podobny odsetek biorcych udzia 

w badaniu utyskiwa na stale zmieniajce si potrzeby rynku i oczekiwania odbiorców. Rolnicy 

nie maj raczej problemu z dostpem do rodków produkcji (na ten aspekt jako barier 

rozwoju produkcji rolnej skaryo si niespena 3% ankietowanych), jak te z dostpem 

do wiedzy i zdobywania odpowiednich kwalifikacji (wykres 36). 

Wykres 36. Czynniki utrudniajce prowadzenie gospodarstwa rolnego (N = 395) 

niskie ceny skupu 

niestabilne ceny skupu 

66,8% 

64,6% 

czste zmiany wymogów 

dotyczcych produkcji rolnej 

brak wsparcia ze strony wadz 

stale zmieniajce si potrzeby rynku 

35,2% 

30,4% 

39,5% 

utrudniony dostp do rodków 

produkcji 

brak odpowiedniej wiedzy i 

kwalifikacji 

2,8% 

1,8% 

0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 


Mimo wystpowania licznych barier w rozwoju gospodarstw rolnych wikszo wacicieli 

ju dokonaa modernizacji i inwestycji w gospodarstwie lub planuje takie przedsiwzicie 

w cigu najbliszych piciu lat. Ankietowani rolnicy najczciej inwestuj w: maszyny 

(35,2%), budynki gospodarcze i ich wyposaenie (21%), popraw bezpieczestwa w gospodarstwie 

(19%) oraz zwikszenie wielkoci produkcji rolnej (13%) lub pogbienie specjali- 

157




zacji (12%). Jednoczenie co trzeci waciciel gospodarstwa w cigu ostatnich 12 miesicy 

nie dokona adnych zmian w gospodarstwie (tabela 52). 

Tabela 52. Zmiany w gospodarstwach rolnych zrealizowane w ostatnich 12 miesicach 

i planowane na nastpne 5 lat 

Zmiana 

W ostatnich 12 

miesicach 

W cigu 

najbliszych 5 lat 

1. Inwestycje w maszyny 35,2 40,8 

2. Inwestycje w budynki gospodarcze i ich wyposaenie 21,0 33,2 

3. Zwikszenie wielkoci dotychczasowej produkcji rolnej 13,2 18,5 

4. Specjalizacj w zakresie obecnie prowadzonej produkcji 11,6 12,9 

5. Rozpoczcie lub zwikszenie upraw ekologicznych 9,4 11,9 

6. Rozpoczcie prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego 1,5 4,1 

7. Rozpoczcie lub zwikszenie produkcji rolnej na eksport 0,0 0,3 

8. Powikszenie powierzchni gospodarstwa rolnego poprzez zakup 

gruntów 

9. Powikszenie powierzchni gospodarstwa rolnego poprzez 

dzieraw gruntów 

10. Inwestycje w zakresie zwikszenia bezpieczestwa 

w gospodarstwie rolnym 

5,3 21,5 

9,4 17,0 

18,7 20,0 

11. Nie dokonaem/planuj zmian 32,4 31,1 


Z zestawienia wynika, e rolnicy do optymistycznie patrz w przyszo planujc szereg 

zmian w swoich gospodarstwach rolnych w cigu najbliszych piciu lat (wiadcz o tym 

wiksze odsetki w kadej kategorii reprezentujcej planowane zmiany). Ponownie najczstsze 

plany inwestycyjne dotycz maszyn (prawie 41%), budynków gospodarczych i ich wyposa- 

enia (33%), poprawy bezpieczestwa (20%). Jednak najwikszy wzrost odsetka dotyczy 

planów zwizanych z powikszeniem powierzchni gospodarstwa rolnego. A 21,5% rolników 

planuje zakup ziemi, a 17% dzieraw. Istotnie wzrosa równie grupa rolników zamierzajcych 

rozpocz dziaalno z zakresie agroturystyki. 

5.2.4. Postawy wobec pracy w rolnictwie 

Postawa czowieka wobec wykonywanej pracy jest okrelana jako stan psychicznej gotowoci 

bdcy produktem yciowego dowiadczenia, warunkujcy relacje jednostki, grupy 

w stosunku do przedmiotów i sytuacji, z którymi si ona styka. Pozytywne postawy wobec 

pracy mog przyczyni si do wikszej wydajnoci, ale przede wszystkim do poczucia satysfakcji 

z dobrze wybranej drogi zawodowej. 

Trudno jest jednoznacznie okreli stosunek do wykonywanej pracy wród przedstawicieli 

rónych kategorii zawodowych, ale wród rolników przedsiwzicie to jest szczególnym 

wyzwaniem, gdy praca na roli w duej mierze miesza si z innymi aspektami ycia rolnika 

i jego rodziny. 

158




W niniejszym projekcie badawczym do identyfikacji postaw wobec pracy w rolnictwie 

wykorzystano skal dyferencja semantyczny. W pytaniu kwestionariuszowym zamieszczono 

seri par twierdze charakteryzujcych prac w rolnictwie posiadajcych zarówno brzmienie 

pozytywne, jak te negatywne np.: praca w rolnictwie przynosi dobre zarobki 5 4 3 2 1 praca 

w rolnictwie nie przynosi dobrych zarobków 

Zadanie ankietowanego polegao na wyborze odpowiedniego punktu na piciopunktowej 

skali zgodnie ze swoj opini w relacji do 10 par przedstawionych twierdze. 

Analiza wyników odpowiedzi na to pytanie polegaa na wyliczeniu redniej arytmetycznej, 

co w konsekwencji pozwolio na identyfikacj pozytywnych i negatywnych opinii 

ankietowanych rolników na temat wykonywanej przez nich pracy. 

Wród twierdze dotyczcych pracy w rolnictwie, które zostay pozytywnie ocenione 

przez ankietowanych (rednia arytmetyczna przekraczaa 3 lub bya od niej nieco nisza 

na skali 1-5, co nie wskazuje na zbyt du si pozytywnych wyobrae na temat poszczególnych 

aspektów pracy) na pierwszym miejscu znalazo si przekonanie co do tego, e wymaga 

ona umiejtnoci przedsibiorczych (najwysza rednia 3,83), co potwierdza coraz powszechniejsz 

spoeczn opini podkrelajc konieczno zwikszenia prorynkowego nastawienia 

rolników do wyboru kierunków produkcji rolnej i sprzeday produktów rolnych. W dalszej 

kolejnoci uplasowao si stwierdzenie, zgodnie z którym praca w rolnictwie wymaga wyksztacenia 

kierunkowego i specjalistycznych kwalifikacji (rednia 3,5), co w duej mierze 

pokrywa si z opini ekspertów wyraon podczas wywiadu grupowego zorganizowanego 

na potrzeby niniejszego projektu badawczego. Twierdzili oni, e zawód rolnika wymaga konkretnej 

wiedzy i umiejtnoci, gdy w dzisiejszych czasach nie da si osign spektakularnych 

wyników w rolnictwie bez fachowej wiedzy i odpowiednich kwalifikacji. Wedug wikszoci 

ankietowanych praca w rolnictwie jest czym wicej ni sposobem na zarabianie pienidzy 

(rednia 3,27). Opinia ta jest zgodna ze specyfik podlaskiego rolnictwa, które ma 

charakter rodzinny, czsto sentymentalny, a praca na roli niejednokrotnie angauje cae rodziny. 

Potwierdzeniem tego jest kolejna pozytywna opinia na temat pracy w rolnictwie, zgodnie 

z któr zawód rolnika daje zadowolenie (rednia 3,14). Kolejnym aspektem pracy w rolnictwie 

docenionym przez osoby ankietowane byo przekonanie o pewnoci zatrudnienia i stabilizacji, 

jak mona odnale w zawodzie rolnika (jednak tutaj rednia bya ju nieco nisza 

i wynosia 2,92). Opinia ta jest bliska spoecznemu przekonaniu, e pracy w rolnictwie nie 

mona utraci, nawet w warunkach kryzysu ekonomicznego. Co ciekawe, do dua grupa 

respondentów – wbrew obiegowym opiniom – przyznaa, e zawód rolnika daje moliwoci 

rozwoju (rednia 2,83; schemat 3). 

159




Schemat 3. Pozytywne opinie na temat pracy w rolnictwie 

Wymaga umiejtnoci przedsibiorczych 

(rednia 3,83) 

Wymaga wyksztacenia kierunkowego 

i specjalistycznych kwalifikacji (rednia 3,5) 

Jest czym wicej ni sposobem na zarabianie 

(rednia 3,27) 

Daje zadowolenie 

(rednia 3,14) 

Daje pewno zatrudnienia i stabilizacj 

(rednia 2,92) 

Daje moliwo rozwoju 

(rednia 2,83) 


Obok pozytywnych opinii na temat pracy w rolnictwie ujawniy si negatywne wyobra- 

enia ankietowanych na temat pracy na roli. Najsilniejsz negatywn opini otrzymao twierdzenie, 

zgodnie z którym praca w rolnictwie jest zwizana z duym wysikiem fizycznym 

(rednia 1,78 na skali 1-5, gdzie 1 oznaczao, e praca wie si z bardzo duym wysikiem, 

a 5, e z bardzo maym). Co ciekawe do dua grupa respondentów przyznaa, e praca rolnika 

wie si nie tylko z wysikiem fizycznym, ale równie ze stresem psychicznym (rednia 

2,36). Pomimo statystyk ukazujcych wzrost pac w rolnictwie ankietowani uznali, e raczej 

nie jest prawd twierdzenie, zgodnie z którymi „rolnikom yje si coraz lepiej”, a take zdanie: 

„praca w rolnictwie przynosi due zarobki”. Biorcy udzia w badaniu uznali take (chocia 

tutaj sia negatywnej oceny ju nie bya szczególnie dua), e praca w rolnictwie nie jest 

coraz bardziej prestiowa (schemat 4). 

160




Schemat 4. Negatywne opinie na temat pracy w rolnictwie 

Jest zwizana z duym wysikiem fizycznym 

(rednia 1,78) 

Jest zwizana z duym stresem psychicznym 

(rednia 2,36) 

Rolnikom nie yje si coraz lepiej 

(rednia 2,5) 

Nie przynosi duych zarobków 

(rednia 2,54) 

Nie jest coraz bardziej prestiowa 

(rednia 2,59) 


Podsumowujc naley stwierdzi, e zidentyfikowane w badaniu pozytywne opinie rolników 

na temat ich pracy podkrelaj wprawdzie swoisty sentyment do wykonywanego zawodu, 

jednak ukazuj konieczno staego podnoszenia swoich kwalifikacji i umiejtnoci 

przedsibiorczych. Przewag pracy w rolnictwie – jest wg opinii ankietowych – pewno pracy 

i stabilizacja. Szczególnie negatywnie rolnicy oceniaj duy wysiek fizyczny i stres zwizany 

z prac na roli, a take zbyt niskie wynagrodzenia w relacji do nakadu pracy. 

5.2.5. Zatrudnienie pracowników najemnych w indywidualnych gospodarstwach rolnych 

Jak naleao oczekiwa na podstawie wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2010, zatrudnienie 

najemnych pracowników w indywidualnych gospodarstwach rolnych jest zjawiskiem 

o minimalnej skali. Wedug danych pochodzcych ze Spisu w podlaskich indywidualnych 

gospodarstwach rolnych zatrudnionych jest jedynie 900 pracowników najemnych, 

co stanowi niespena 0,5% ogóu pracujcych. 

Wyniki badania potwierdzaj marginaln skal zjawiska. Wprawdzie szacowane odsetki 

gospodarstw rolnych zatrudniajcych pracowników s nieco wysze ni notowane w wynikach 

Spisu (nie jest wykluczone, e cz wacicieli, deklarujc fakt zatrudniania pracowników, 

miaa na myli zatrudnianie bez formalnej umowy), to jednak analizy zjawiska na podstawie 

wyników badania prowadzone mog by jedynie w mikroskali. 

161




W wietle wyników badania jedynie 2% badanych (siedem gospodarstw) zatrudnia 

pracowników na stae, a 5% (osiemnacie gospodarstw) zatrudnia ich w sezonie. Na ladowym 

poziomie ksztatuje si odsetek gospodarstw, w których w cigu ostatnich piciu lat 

zatrudniano obcokrajowców (0,3% zatrudniao ich na stae i podobny odsetek – sezonowo). 

Nalece do wskiej grupy pracodawców gospodarstwa rolne przecitnie zatrudniaj 

okoo 2-3 osób (niezalenie od tego, czy zatrudniaj na stae, czy sezonowo). Zatrudniani 

pracownicy legitymuj si niskim poziomem formalnego wyksztacenia – jest to zazwyczaj 

wyksztacenie zawodowe bd gimnazjalne. 

Mimo niewielkich liczebnoci gospodarstw zatrudniajcych pracowników widoczne s 

rónice w profilu prac, do wykonania których wykorzystywana jest najemna sia robocza. 

W przypadku staego zatrudnienia prace te polegaj przede wszystkim na obsudze zwierzt 

gospodarskich. Potrzeba zatrudnienia sezonowego zwizana jest za z nasilonymi w sezonie 

pracami polowymi (zwaszcza zbiorami). 

Deklarowane przez wacicieli gospodarstw wynagrodzenie zatrudnianych pracowników 

ksztatuje si na niskim poziomie, stanowicym okoo 50% redniego wynagrodzenia 

brutto w województwie podlaskim (wedug Banku Danych Lokalnych wynioso ono w 2010 

roku 2854,02 z brutto). Wedug deklaracji wacicieli pracownicy stali zarabiaj rednio 

1585 z brutto, a pracownicy sezonowi – 1300 z brutto. 

W badanych gospodarstwach rolnych – z uwagi na marginaln skal staego zatrudnienia 

pracowników najemnych – nie odnotowano w cigu ostatniego roku zjawiska rotacji pracowników. 

Równie plany zatrudnieniowe wacicieli indywidualnych gospodarstw rolnych 

s bardzo ograniczone – niespena 1% gospodarstw planuje zatrudni nowych pracowników 

w cigu najbliszego roku. 

5.2.6. Zatrudnienie czonków rodziny w indywidualnych gospodarstwach rolnych 

Jak pokazuj dane Powszechnego Spisu Rolnego 2010, funkcjonowanie indywidualnych 

gospodarstw rolnych jest oparte przede wszystkim na wykorzystaniu rodzinnej siy roboczej. 

Wród ogóu pracujcych w indywidualnych gospodarstwach rolnych 99,6% stanowi 

przedstawiciele rodziny waciciela. rednio w prac na rzecz indywidualnego gospodarstwa 

rolnego zaangaowanych jest dwóch czonków rodziny waciciela (wraz z nim samym). 

Wyniki badania potwierdzaj, e praca rodziny na rzecz gospodarstwa jest powszechnym 

zjawiskiem, co pozwala zaliczy indywidualne gospodarstwa rolne do specyficznej kategorii 

rodzinnych przedsibiorstw. Ponad 80% wacicieli gospodarstw przyznao, e w prowadzeniu 

gospodarstwa pomagaj im zamieszkujcy z nimi czonkowie rodziny, zazwyczaj 

jedna (35%) lub dwie osoby (31%); rednio 2,1 osób (wykres 37). Wyniki te – w zestawieniu 

z danymi na temat wielkoci wiejskich gospodarstw domowych w Polsce (rednio 3 osoby 316 ) 

– pokazuj, e w prac na rzecz gospodarstwa rolnego zaangaowane s z rón intensywno- 

ci – cae rodziny. 

316 Wedug prognoz GUS na rok 2012. 

162




Wykres 37. Czy w prowadzeniu gospodarstwa pomagaj Panu(i) zamieszkujcy z Panem(i) 

czonkowie rodziny? (N = 395) 

tak 

82% 

nie 

18% 


Dominujcym modelem wiadczenia pracy na rzecz rodzinnego gospodarstwa domowego 

jest praca wszystkich zaangaowanych czonków rodziny przez okres caego roku – ma 

to miejsce w ponad poowie badanych gospodarstw. W pozostaych gospodarstwach równie 

czsto spotykalimy model polegajcy na staym wspieraniu gospodarstwa przez jedynie 

cz czonków rodziny (pozostali pomagaj w okrelonym sezonie) jak równie model wy- 

cznie sezonowej pracy czonków rodziny (wykres 38). O duym zaangaowaniu w prac 

na rzecz gospodarstwa czonków rodziny waciciela wiadcz te deklaracje dotyczcego 

wymiaru czasowego tej pracy. Pomagajcy czonkowie rodziny na prac w gospodarstwie 

przeznaczaj rednio 29 godzin tygodniowo, co stanowi blisko jedn czwart penowymiarowego 

tygodniowego czasu pracy. Naley te zauway, e w badaniu nie diagnozowano pozostaych 

obcie zawodowych pomagajcych czonków rodziny (nie mona wykluczy, 

e cz z nich czy obowizki zawodowe z prac na rzecz gospodarstwa). 

Wykres 38. Czy czonkowie rodziny pomagaj w prowadzeniu gospodarstwa na stae 

czy tylko w okrelonym sezonie? (N = 315) 

wszyscy pomagaj cay czas w cigu 

roku 

52% 

cz pomaga cay czas w cigu roku, 

cz w okrelonym sezonie 

25% 

wszyscy pomagaj w okrelonym 

sezonie 

23% 


Pracujcy na rzecz gospodarstwa domowego nale zazwyczaj do najbliszej rodziny 

waciciela. Typowe jest wczanie si w obowizki zwizane z gospodarstwem wspóma- 

onka/wspómaonki waciciela (70%). Nieco rzadziej prac wiadcz dzieci (42%) i rodzi- 

163




ce wacicieli (34%). Rzadziej gospodarstwa rolne wspierane s prac rodzestwa wacicieli 

lub dalszej rodziny, co ma zapewne zwizek ze struktur gospodarstw domowych i rzadkiej 

obecnoci w nich czonków rodziny pochodzenia wacicieli (innych ni zamieszkujcy wraz 

z dorosymi dziemi rodzice; wykres 39). 

Wykres 39. Kim s dla Pana(i) pomagajcy w gospodarstwie czonkowie rodziny? (N = 315) 

70% 

34% 

42% 

11% 

4% 


rodzic/rodzice wspómaonek dziecko/dzieci brat/siostra dalsza rodzina 

Badanie miao równie pozwoli na oszacowanie w sposób przybliony skali bezrobocia 

ukrytego w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Z uwagi na ograniczenia zwizane 

z przyjt technik sondau wykorzystano subiektywn definicj bezrobocia ukrytego, stosowan 

w Powszechnym Spisie Rolnym. Zgodnie z ni bezrobocie ukryte dotyczy deklarowanej 

przez waciciela gospodarstwa obecnoci w gospodarstwie rolnym osób w wieku produkcyjnym 

pracujcych wycznie lub gównie w swoim gospodarstwie rolnym, które mogyby podj 

prac wycznie poza gospodarstwem. Praca tych osób w gospodarstwie rolnym mogaby 

by za wykonana przez innego czonka gospodarstwa domowego. W badaniu ankietowym 

respondentów zapytano, czy wród pomagajcych czonków rodziny s osoby, które obecnie 

nie pracuj poza gospodarstwem, ale zdaniem respondenta mogyby pracowa i mogyby by 

zastpione kim innym (lub nawet adn inn osob) bez szkody dla gospodarstwa. 

W blisko co pitym badanym indywidualnym gospodarstwie rolnym przyznano, e pracuj 

na jego rzecz osoby, które mogyby tego nie robi i zosta zastpione kim innym (lub w ogóle 

nie by zastpione; wykres 40). rednia liczba takich osób przypadajcych na gospodarstwo 

rolne, dotknite – wedug deklaracji jego waciciela – bezrobociem ukrytym wynosi 1,4. 

164




Wykres 40. Czy wród pomagajcych Panu(i) czonków rodziny s takie osoby, które 

obecnie nie pracuj poza gospodarstwem, ale Pana(i) zdaniem mogyby pracowa 

i móg(a)by je Pan(i) zastpi kim innym lub nawet nie musia(a)by Pan(i) ich zastpowa 

bez szkody dla Pana(i) gospodarstwa? (N = 315) 

tak; 19% 

nie; 81% 


Ekstrapolujc uzyskane wyniki: 19% gospodarstw rolnych potwierdzajcych problem 

ukrytego bezrobocia i rednio 1,4 osoby dotknite bezrobociem w kadym z nich, na ogó 

indywidualnych gospodarstw rolnych w województwie podlaskim, mona skal bezrobocia 

ukrytego w podlaskim rolnictwie indywidualnym szacowa na ok. 27 650 osób. Stanowi to 

11,6% ogóu rodzinnej siy roboczej (która – jak wspominano – buduje niemal cay zasób 

kadrowy indywidualnych gospodarstw rolnych). 


w indywidualnych gospodarstwach rolnych 

Respondentów zatrudniajcych pracowników na stae lub sezonowo (N = 21) zapytano, 

czy znalezienie pracowników do pracy w gospodarstwie rolnym jest w dzisiejszych czasach 

atwe czy trudne. Uzyskane odpowiedzi wskazuj na zrónicowany obraz sytuacji. Badani 

czciej jednak (ponad poowa) skaniaj si ku opinii, e znalezienie pracownika jest trudne ni 

ku opinii, e jest ono atwe (tego zdania jest co trzeci badany rolnik). Zapytani o to, jakich pracowników 

jest trudno znale, badani wskazywali na pracowników do prac fizycznych, czasem 

wspominali te o cechach tych pracowników, takich jak odpowiedzialno i kompetencja. 

Uczestników badania poproszono take o ocen wanoci rónego rodzaju kwalifikacji 

(w tym zwizanych z obsug maszyn rolniczych) i kompetencji w gospodarstwie rolnym, 

a take o ocen stopnia ich opanowania przez osoby pracujce w gospodarstwie. Biorc pod 

uwag, e zdecydowana wikszo badanych bazuje wycznie na rodzinnej sile roboczej, 

naley zaoy, e uzyskane wyniki dotycz kwalifikacji i kompetencji posiadanych przez 

waciciela i jego czonków rodziny. 

W pierwszej kolejnoci badanym przedstawiono zestaw osiemnastu ogólnych kwalifikacji 

i kompetencji, potencjalnie przydatnych w gospodarstwie rolnym i poproszono o ocen 

ich wanoci za pomoc 5-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczao „w ogóle niewana”, 

a 5 – „bardzo wana”. 

165




Ogólnie rzecz biorc wikszo cech znajdujcych si na przedstawionej respondentom 

licie uzyskaa wysokie oceny wanoci (odsetek zsumowanych ocen „bardzo wane” lub 

„raczej wane” waha si od 71% do 87%). 

Najwaniejsz cech, jak powinni posiada pracownicy gospodarstw rolnych, jest lojalno 

(71% badanych okrelio wanie t cech jako bardzo wan; prawie 90% uznao j 

za wan lub bardzo wan). Niewiele mniej badanych (65%) za bardzo wan cech niezbdn 

do pracy w gospodarstwie rolnym uznao umiejtno obsugi maszyn, urzdze i narzdzi 

rolniczych (za wan lub bardzo wan uznao j blisko 90%). Ponad poowa badanych dostrzega 

bardzo due znaczenie w pracy w gospodarstwie rolnym cech interpersonalnych, takich 

jak umiejtno organizacji wasnej pracy czy dyscyplina pracy. Poowa badanych uznaa dyspozycyjno 

jako bardzo wan kompetencj przy tego rodzaju pracy (wykres 41). 

Wykres 41. Ocena wanoci cech/kompetencji pracowników gospodarstw rolnych 

do pracy w gospodarstwie 

Lojalno 

71% 

16% 

11% 1% 1% 

Umiejtno obsugi maszyn, urzdze i narzdzi 

rolniczych 

65% 

24% 

8% 2% 1% 

Umiejtno organizacji wasnej pracy 

54% 

34% 

10% 2% 1% 

Dowiadczenie zawodowe 

54% 

33% 

9% 2% 2% 

Dyscyplina pracy 

51% 

34% 

13% 1% 0% 

Dyspozycyjno 

50% 

34% 

14% 2% 1% 

Wiedza i umiejtnoci zwizane z wykonywanym 

zawodem/stanowiskiem pracy 

49% 

36% 

12% 2% 1% 

Pozyskiwanie rodków zewntrznych na rozwój 

49% 

28% 

13% 

3% 

8% 

Przestrzeganie przepisów dot. produkcji rolinnej i 

zwierzcej 

Umiejtno uczenia si, zdobywania nowej wiedzy i 

umiejtnoci 

Stosowanie rachunku ekonomicznego w produkcji 

rolniczej 

Zarzdzanie gospodarstwem rolnym /dziaem 

przedsibiorstwa rolnego 

Planowanie/organizowanie procesu produkcji w gosp. 

rolnym 

48% 

43% 

40% 

40% 

40% 

36% 

30% 

31% 

36% 

37% 

15% 1% 1% 

21% 4% 1% 

20% 4% 4% 

20% 

18% 

3% 1% 

3% 1% 

Wyksztacenie w zawodzie rolniczym 

39% 

33% 

20% 

4% 

4% 

Korzystanie z nowych technologii i narzdzi 

informatycznych 

38% 

34% 

21% 

4% 

4% 

Znajomo nowoczesnych metod produkcji rolniczej 

36% 

42% 

16% 

3% 3% 

Umiejtno organizacji pracy zespou ludzi 

36% 

34% 

21% 

5% 

4% 

Stosowanie ekologicznych metod produkcji rolniczej 

24% 

21% 

24% 

10% 

21% 

[5] bardzo wana [3] raczej wana [3] ani wana, ani niewana 

[2] raczej niewana [1] w ogóle niewana 


166




Do grupy relatywnie mniej wanych cech zwizanych z prac w gospodarstwie rolnym 

zaliczono: znajomo nowoczesnych metod produkcji rolniczej i umiejtno organizacji pracy 

zespou ludzi (po 36% ocen „bardzo wane”). Najmniejsze znaczenie przedstawia za 

umiejtno stosowania ekologicznych metod produkcji rolniczej, oceniana jako bardzo wane 

przez jedn czwart badanych i podobnie czsto uznawana za w ogóle niewan. Niska 

ocena wanoci tego czynnika moe wynika z niskiej wiadomoci ekologicznej rolników, 

a take z przywizania do dotychczasowych sposobów produkcji rolnej oraz braku potrzeb 

zmian w tym zakresie. 

Respondenci oceniajc kompetencje pracujcych w gospodarstwie rolnym korzystali z listy 

cech, których wano wczeniej oceniali. Posugiwali si tym razem 5-stopniow skal, 

gdzie 1 oznaczao bardzo niski poziom kompetencji, a 5 – bardzo wysoki poziom kompetencji. 

Oceny poziomu kompetencji pracujcych okazay si bardziej stonowane ni oceny ich 

wanoci, cho zasadniczo wiadcz one o dosy wysokiej samoocenie rolników. W przypadku 

wikszoci analizowanych cech od 60% do 80% respondentów przyznao pracownikom 

swojego gospodarstwa rolnego oceny raczej wysokie lub bardzo wysokie (odsetek ocen 

bardzo wysokich waha si za od 22% do 54%). 

Do najwikszych atutów pracujcych w gospodarstwie rolnym zaliczy mona umiejtno 

obsugi maszyn, urzdze i narzdzi rolniczych (54% bardzo wysokich ocen), a take ich 

dowiadczenie zawodowe, dyspozycyjno oraz kompetencje osobiste – dyscyplin pracy 

i umiejtno jej organizacji (45%-48% ocen bardzo dobrych; wykres 42). 

Poziom oceny pozostaych cech ksztatowa si na nieco niszym, cho obiektywnie 

nadal relatywnie wysokim poziomie. 

Najniej oceniono pracowników pod wzgldem umiejtnoci stosowania ekologicznych 

metod produkcji rolniczej (39% ocen wskazujcych na raczej niski lub bardzo niski poziom 

kompetencji). Stosunkowo wysoki odsetek niskich ocen odnotowano take w przypadku 

umiejtnoci pozyskiwania rodków zewntrznych na rozwój (24% wskaza na raczej lub 

bardzo niski poziom kompetencji). 

W celu identyfikacji luk kompetencyjnych pracowników gospodarstw rolnych warto zestawi 

ze sob rednie oceny wanoci kompetencji z przecitn ocen stopnia ich opanowania 

przez pracowników. 

Z zestawienia tego wyania si optymistyczny obraz wiedzy i umiejtnoci pracowników 

gospodarstw rolnych – wyposaeni s oni bowiem w umiejtnoci adekwatne do tego, 

co w pracy w gospodarstwie rolnym jest rzeczywicie wane. Jeli za brakuje im jakich 

kompetencji, to z reguy s to kompetencje o relatywnie mniejszym znaczeniu dla gospodarstwa 

rolnego (wykres 43). 

167




Wykres 42. Ocena poziomu cech/kompetencji wród pracujcych w gospodarstwie rolnym 


rolniczych 

54% 

27% 

9% 5% 

4% 


48% 

30% 

17% 

5% 

2% 


47% 

36% 

16% 2% 0% 


47% 

36% 

16% 1% 1% 

Dyspozycyjno 

45% 

34% 

17% 

3% 0% 



Umiejtno uczenia si, zdobywania nowej wiedzy 

i umiejtnoci 

Przestrzeganie przepisów dot. produkcji rolinnej i 

zwierzcej 



36% 

33% 

32% 

32% 

39% 

36% 

43% 

38% 

22% 

24% 

21% 

25% 

1% 2% 

5% 

2% 

3% 1% 

4% 1% 


28% 

28% 

27% 

6% 

11% 


27% 

27% 

22% 

10% 

14% 


Planowanie/organizowanie procesu produkcji w 

gosp. rolnym 




rolniczej 

Znajomo nowoczesnych metod produkcji 

rolniczej 

Stosowanie ekologicznych metody produkcji 

rolniczej 


W przypadku wikszoci analizowanych cech odnotowano wprawdzie rónic midzy 

ocen wanoci a ocen poziomu kompetencji na korzy tej pierwszej, jednak rónice te nie 

byy na tyle due (zwykle 0,2-0,3), aby daway podstaw do twierdzenia o niedopasowaniu 

kompetencyjnym pracowników do wykonywanej pracy. 

Najwiksz rónic, wskazujc na deficyty kompetencyjne rolników, odnotowano 

w przypadku umiejtnoci pozyskiwania rodków zewntrznych na rozwój. Ocena wanoci 

tej cechy ksztatuje si na duo wyszym poziomie ni deklarowany poziom kompetencji 

(rónica midzy rednimi wynosi 0,7). Drugim takim obszarem, aczkolwiek luka midzy 

wanoci cechy a poziomem kompetencji jest tu nieco mniejsza (0,4), jest korzystanie z nowych 

technologii i narzdzi informatycznych. 

25% 

24% 

22% 

16% 

[5] bardzo wysokie [4] raczej wysokie [3] ani wysokie, ani niskie [2] raczej niskie [1] bardzo niskie 

27% 

26% 

17% 

33% 

36% 

35% 

38% 

38% 

29% 

28% 

24% 

13% 

28% 

24% 

29% 

8% 

11% 

6% 

9% 

26% 

7% 

5% 

3% 

6% 

5% 

4% 

168




Wykres 43. Ocena poziomu kompetencji pracowników gospodarstw rolnych na tle wanoci 

tych kompetencji – rednie 

Przestrzeganie przepisów dot. produkcji rolinnej 

i zwierzcej 

Stosowanie ekologicznych metod produkcji 

rolniczej 


rolniczej 


rolniczych 



Umiejtno uczenia si, zdobywania nowej 

wiedzy i umiejtnoci 






Znajomo nowoczesnych metod produkcji 

rolniczej 




Dyspozycyjno 



Lojalno 

Planowanie/organizowanie procesu produkcji w 

gosp. rolnym 


rednia ocena wanoci 

rednia ocena kompetencji 

2,8 

4,4 

4,2 

4,3 

4,3 

4,3 

4,2 

4,0 

3,6 

4,5 

4,5 

4,1 

3,8 

4,1 

3,4 

4,3 

4,0 

3,2 

4,0 

3,7 

4,5 

4,2 

3,9 

3,7 

4,4 

4,3 

4,1 

3,9 

4,3 

4,0 

4,0 

3,6 

4,1 

3,9 

4,1 

3,7 

W ocenie wanoci umiejtnoci obsugi rónych maszyn i urzdze rolniczych badani 

wykazywali si wikszym zrónicowaniem opinii, za którym zapewne kryy si zrónicowane 

profile prowadzonych przez nich gospodarstw. Najwikszy stopie konsensusu uzyskano 

co do tego, e bardzo wan cech osoby pracujcej w gospodarstwie rolnym jest posiadanie 

przez ni umiejtnoci obsugi cignika rolniczego (81% badanych). W przypadku znacznej 

liczby maszyn i urzdze rolniczych notowano wysokie odsetki respondentów twierdzcych, 

e w ich gospodarstwach umiejtno obsugi tych urzdze jest niewana. Opinie takie najczciej 

dotyczyy kombajnu buraczanego, ziemniaczanego, silosokombajnu czy opryskiwacza 

sadowniczego (umiejtnoci ich obsugi zostay ocenione jako w ogóle niewane przez 

ponad poow respondentów). Stosunkowo czsto oceniano te w taki sposób urzdzenia wy- 

169




korzystywane w specjalistycznej produkcji rolniczej (np. produkcji mleka, ziemniaków). 

Nie kwestionowano natomiast faktu, e do efektywnego wykonywania pracy w typowym 

gospodarstwie rolnym niezbdne jest uywanie, a wic i posiadanie umiejtnoci obsugi takich 

urzdze i maszyn jak: opryskiwacze polowe, kosiarki cignikowe, rozsiewacze nawozów 

i wapna, agregaty uprawowe, adowacze chwytakowe oraz prasy zbierajce (wykres 44). 

Wykres 44. Ocena wanoci umiejtnoci osób pracujcych w gospodarstwie rolnym 

w zakresie obsugi maszyn i urzdze rolniczych 

Cignik rolniczy 

81% 

14% 

3% 1% 2% 

Opryskiwacz polowy 

63% 

17% 

9% 2% 8% 

Kosiarki cignikowe 

61% 

22% 

8% 2% 7% 

Rozrzutniki obornika 

60% 

24% 

8% 1% 7% 

Rozsiewacze nawozów i wapna 

59% 

23% 

9% 2% 6% 

Agregaty uprawowe 

57% 

16% 

10% 3% 

13% 

adowacze chwytakowe 

53% 

18% 

11% 2% 

16% 

Prasy zbierajce 

52% 

17% 

10% 3% 

19% 

Dojarki 

45% 

13% 

10% 3% 

30% 

Schadzarki do mleka 

43% 

14% 

9% 

4% 

31% 

Sadzarki do ziemniaków 

43% 

17% 

12% 

4% 

24% 

Kopaczki do ziemniaków 

42% 

19% 

11% 

4% 

24% 

Kombajn zboowy 

39% 

13% 

11% 

7% 

30% 

Przyczepy zbierajce 

37% 

15% 

15% 

6% 

28% 

Kombajn ziemniaczany 

25% 

5% 

13% 

9% 

48% 

Opryskiwacz sadowniczy 

18% 

5% 

13% 

8% 

57% 

Silosokombajn 

16% 

10% 

11% 

8% 

55% 

Kombajn buraczany 

13% 

5% 

12% 

10% 

61% 

[5] bardzo wane [4] raczej wane [3] ani wane, ani niewane 

[2] raczej niewane [1] w ogóle niewane 


Badania pokazuj, e umiejtno obsugi maszyn i urzdze rolniczych jest w gospodarstwie 

rolnym niezbdna. Nie dziwi wic fakt, e 69% badanych bardzo wysoko ocenia 

umiejtno obsugi cignika rolniczego przez pracowników, a take innych relatywnie czsto 

stosowanych urzdze: kosiarki cignikowej (60%), rozrzutnika obornikowego (59%), opryskiwacza 

polowego (55%) czy rozsiewacza nawozów i wapna (53%). 

170




Pracodawcy najniej ocenili umiejtno obsugi kombajnu buraczanego (73% badanych 

bardzo nisko ocenia t kompetencje wród swoich pracowników). Umiejtno obsugi 

kombajnów (silosokombajnu, kombajnu ziemniaczanego) zostaa równie oceniona jako bardzo 

niska. Wynika to gównie z wzgldnie atwego dostpu do specjalistycznych usug w tym 

zakresie. 65% respondentów bardzo nisko ocenia take kompetencje swoich pracowników 

w zakresie umiejtnoci obsugi opryskiwacza sadowniczego, co wynika z zastosowania tego 

urzdzenia jedynie w gospodarstwach o cile okrelonym profilu (wykres 45). 

Wykres 45. Ocena umiejtnoci osób pracujcych w gospodarstwie rolnym w zakresie 

obsugi maszyn i urzdze rolniczych 


69% 

17% 

8% 4% 3% 


60% 

19% 

6% 3% 

12% 


59% 

22% 

6% 3% 

11% 


55% 

21% 

9% 3% 

13% 


53% 

24% 

8% 

4% 

11% 


47% 

20% 

9% 

4% 

20% 


47% 

18% 

8% 4% 

24% 


44% 

16% 

11% 

5% 

25% 


43% 

18% 

8% 3% 

28% 


41% 

19% 

10% 

5% 

25% 

Dojarki 

38% 

12% 

11% 

3% 

36% 


37% 

14% 

9% 

4% 

37% 


32% 

16% 

13% 

4% 

35% 


32% 

12% 

7% 

7% 

41% 


21% 

8% 

6% 

6% 

59% 

Silosokombajn 

11% 

9% 

11% 

5% 

65% 


11% 

6% 

13% 

5% 

65% 


6% 4% 

11% 

6% 

73% 

[5] bardzo wysokie [4] raczej wysokie [3] ani wysokie, ani niskie [2] raczej niskie [1] bardzo niskie nieskie 


Zestawienie rednich ocen wanoci umiejtnoci obsugi poszczególnych maszyn 

i urzdze rolniczych ze rednimi ocenami poziomu kompetencji w ich zakresie wskazuje 

na brak wyranych deficytów kompetencji w badanym obszarze. Chocia w przypadku wielu 

maszyn i urzdze poziom kompetencji pozostaje na dosy niskim poziomie, to ma to miejsce 

171




w odniesieniu do relatywnie mao wanych dla gospodarstwa rolnego obszarów. W przypadku 

maszyn i urzdze wanych dla gospodarstwa ocena wanoci umiejtnoci ich obsugi 

jest zwykle wysza ni ocena poziomu kompetencji, ponownie jednak s to rónice niewielkie, 

które mona uzna za odzwierciedlenie naturalnej dysproporcji midzy oczekiwaniami 

co do idealnego profilu pracownika a faktycznym poziomem jego kompetencji (wykres 46). 

Wykres 46. Ocena poziomu kompetencji pracowników gospodarstw rolnych w zakresie 

obsugi maszyn i urzdze na tle wanoci tych kompetencji – rednie 



Dojarki 















Silosokombajn 


1,6 

rednia ocena wanoci 

4,0 

3,7 

4,7 

4,4 

3,4 

3,1 

2,0 

3,2 

2,9 

2,5 

2,3 

3,5 

3,5 

4,3 

4,1 

3,9 

3,6 

4,3 

4,0 

2,2 

1,9 

3,8 

3,4 

3,3 

3,1 

4,3 

4,1 

4,3 

4 

3,5 

3,5 

3,4 

3,1 

2,2 

2,0 

rednia ocena poziomu kompetencji 

172




5.3. Gospodarstwa rolne osób prawnych a rynek pracy w wietle bada ankietowych 

5.3.1. Charakterystyka próby badawczej 

Badaniem objto 14 gospodarstw posiadajcych osobowo prawn, w tym 9 spóek 

z o.o. i 5 spódzielni. Zdecydowana wikszo analizowanych gospodarstw posiadaa powierzchni 

powyej 80 ha, w tym pojedyncze gospodarstwa prowadziy swoj dziaalno 

na powierzchni nawet sigajcej 1600 ha (jedna ze spóek). Mniej wicej co trzecie z nich 

przyznao, e dzierawi grunty od innych osób w celu wykorzystania ich na produkcj roln. 

rednia powierzchnia dzierawionych gruntów wynosia ok. 170 ha (maksymalna wielko 

dzierawionych gruntów w przypadku jednego z podmiotów wynosia a 800 ha). 

Mniej wicej poowa podmiotów objtych badaniem posiadaa osobno prawn duej 

ni 10 lat, pozostae z kolei miay zrónicowany sta jeli chodzi o posiadanie osobowoci 

prawnej – od 1 roku do 10 lat. 

Analizowane gospodarstwa osigny zrónicowan wielko rocznych przychodów 

w poprzednim roku. rednia tych przychodów wynosia 4 830 000 z. Maksymalny przychód 

z dziaalnoci prowadzonej przez podmioty uwzgldnione w badaniu siga 18 000 000 zotych, 

za minimalny 100 000 z. Spódzielnie rolne deklaroway zdecydowanie nisze przychody 

ze swojej dziaalnoci ni spóki z o.o. Najwysze przychody odnotowano wród podmiotów 

specjalizujcych si w hodowli drobiu, jak równie w gospodarstwach ogrodniczych. 

Najnisze z kolei wród podmiotów specjalizujcych si w produkcji zbó. 

Ankiet przeprowadzono z zarzdzajcymi danym gospodarstwem posiadajcym osobowo 

prawn lub – w dwóch przypadkach – z osobami wyznaczonymi przez prezesów 

spódzielni czy spóek (zwykle byy to osoby kierujce sprawami kadrowymi w danym podmiocie). 

Byy to osoby znajdujce si w przedziale wiekowym 45-64 lata. Okoo 90% z nich 

posiadao wyksztacenie wysze rolnicze, z tego 70% z nich ukoczyo studia wysze rolnicze, 

a 20% legitymowao si wyksztaceniem rolniczym na poziomie technikum. Zaledwie 

10% zarzdzajcych gospodarstwami z osobowoci prawn posiadao wyksztacenie nierolnicze 

(na poziomie wyszym). 

Zdecydowana wikszo, ponad 70% zarzdzajcych gospodarstwami, przyznao, 

e sprawuje swoje funkcje do dugo, bo wicej ni 10 lat. S to zatem osoby dowiadczone 

jeli chodzi o produkcj i sprzeda produktów rolnych. Osoby, z którymi przeprowadzano 

ankiety przyznay, e pracuj wycznie w zarzdzanym przez siebie gospodarstwie rolnym 

i nie maj adnych dodatkowych róde zarobku. 

5.3.2. Ogólna charakterystyka profilu i specyfiki gospodarstw 

posiadajcych osobowo prawn 

Wszystkie analizowane podmioty przyznay, e przeznaczaj realizowan przez siebie 

produkcj roln niemal w 100% na rynek. 

Poowa podmiotów objtych badaniem deklarowaa prowadzenie – obok produkcji rolnej 

– dziaalno pozarolnicz, w tym gównie dziaalno usugow polegajc na sprzeday 

lub wstpnym przetwarzaniu produktów rolnych. Ponadto niektóre podmioty przyznay, e 

oferuj take usugi w zakresie wynajmu maszyn i urzdze rolniczych oraz wykonywania 

prac polowych. 

173




Tylko kilka z badanych podmiotów przynaley do organizacji branowych, w tym 

do Krajowego Zwizku Rewizyjnego Rolniczych Spódzielni Produkcyjnych. 

Co trzeci z analizowanych podmiotów deklarowa realizacj produkcji wycznie ro- 

linnej, w tym: gównie produkcj zbó, w tym pszenyta, yta, pszenicy, jczmienia, mieszanek 

zboowych, a take rolin przemysowych i pomidorów. 

Pozostae gospodarstwa realizoway produkcj roln o charakterze mieszanym, to znaczy 

zajmoway si zarówno hodowl zwierzt, w tym gównie byda misnego (ok. 30% 

podmiotów), drobiu (ok. 30%) i trzody chlewnej (20%), a take upraw rolin, w tym przede 

wszystkim zbó, rzepaku i kukurydzy. 

Wikszo analizowanych podmiotów nie planuje istotnych zmian w zakresie profilu 

produkcji rolnej w najbliszych 5 latach. Jedynie nieliczne z nich planuj poszerzenie produkcji 

zwierzcej o cielta i trzod chlewn. 

5.3.3. Kondycja ekonomiczna gospodarstw 

Bieca sytuacja ekonomiczna badanych gospodarstw zostaa oceniona przez respondentów 

(zarzdzajcych poszczególnymi spókami lub spódzielniami) jako dostateczna (rednia 

warto 3,1 w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznaczao sytuacj bardzo z, a 5 bardzo dobr). 

Podobne oceny deklaroway gospodarstwa prowadzce zarówno dziaalno rolinn, 

jak i mieszan. 

Istniej due rozbienoci w ocenie zmiany sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych 

w cigu ostatniego roku. Przewaaj jednak opinie wskazujce na pogorszenie si kondycji 

ekonomicznej gospodarstw w cigu ostatnich 12 miesicy, zwaszcza wród gospodarstw 

specjalizujcych si w produkcji rolinnej. 

W adnym z badanych gospodarstw nie stosuje si innowacyjnych pionierskich metod 

produkcji rolnej. Przewaaj gospodarstwa, których sposoby produkcji mona okreli jako 

„nowoczesne, ale niewyróniajce si na tle innych gospodarstw”. Ponadto w analizowanej 

grupie znalazy si 3 podmioty deklarujce stosowanie bardzo nowoczesnych metod produkcji 

rolnej, chocia nie charakteryzujcych si najwysz innowacyjnoci w skali kraju. 

Do grupy tych gospodarstw naleay: gospodarstwo ogrodnicze oraz dwa najwiksze pod 

wzgldem powierzchni uytków rolnych prowadzce mieszan produkcj roln. 

Gównymi barierami utrudniajcymi prowadzenie gospodarstw rolnych w opinii respondentów 

s: ceny rodków produkcji (maszyn, nawozów, nasion, pasz itp.) – ok. 65% 

wskaza, niestabilne i niskie ceny skupu (po ok. 40% wskaza), a take stale zmieniajce si 

potrzeby rynku (ok. 30% wskaza). Mniej istotnymi okazay si by: brak wsparcia ze strony 

wadz, a take brak odpowiedniej wiedzy i kwalifikacji pracowników. 

Pomimo deklarowanej dostatecznej oceny kondycji ekonomicznej gospodarstw niemal 

wszystkie z nich przeprowadziy w cigu ostatniego roku dziaania inwestycyjne/usprawnienia/modernizacje 

o ronym charakterze. Najczciej inwestowano w maszyny 

(73% wskaza), a take w budynki gospodarcze i ich wyposaenie i w popraw bezpieczestwa 

w gospodarstwie rolnym (po 45% wskaza). Nieco rzadziej wskazywano prób podjcia 

integracji pionowej w realizowanej produkcji rolniczej tzn. rozszerzono dziaalno o handel 

produktami rolnymi (co trzeci podmiot objty badaniem). Cz analizowanych podmiotów 

(ponad 35%) zwikszyo w ostatnim roku powierzchni swojego gospodarstwa poprzez dzier- 

aw gruntów. Konsekwencj zmiany powierzchni gospodarstw byo – w niektórych przy- 

174




padkach – zwikszenie produkcji rolniczej. Warto podkreli, e podmioty stosujce najbardziej 

nowoczesne metody produkcji rolnej w minionym roku zwikszyy sprzeda swoich 

produktów na rynki zagraniczne. 

Inwestycje realizowane w niemal wszystkich podmiotach byy finansowane gównie 

ze rodków wasnych, przy czym 30% analizowanych gospodarstw sfinansowao podjte 

dziaania wycznie ze rodków wasnych. Cz inwestycji uzyskaa dofinansowanie z dopat 

bezporednich (ok. 40% wskaza), z PROW (20% wskaza). Co trzecie gospodarstwo 

swoj dziaalno inwestycyjn finansowao z kredytów preferencyjnych. 

Niemal wszystkie analizowane podmioty przyznay, e w cigu najbliszych 5 lat nadal 

zamierzaj wprowadza dziaania inwestycyjne/usprawnienia/modernizacje, które najczciej 

bd stanowi kontynuacj ju rozpocztych procesów zmian w gospodarstwach. Badane 

podmioty deklaruj ch dalszego inwestowania w maszyny, budynki i ich wyposaenia, 

a take w zwikszenie bezpieczestwa w gospodarstwie rolnym. Warto jednak podkreli, 

e cz z nich deklaruje ambitniejsze plany inwestycyjne na najblisze 5 lat w postaci powikszenia 

gospodarstwa rolnego (45% wskaza), gównie poprzez zakup gruntów (co trzeci 

podmiot), a take rozszerzenie dziaalnoci o nowe brane (ok. 35% wskaza). 

5.3.4. Postawy wobec pracy w rolnictwie zarzdzajcych gospodarstwami rolnymi 

W niniejszym projekcie badawczym do identyfikacji postaw wobec pracy w rolnictwie 

wykorzystano skal dyferencja semantyczny (podobnie jak w badaniu ankietowym skierowanym 

do indywidualnych gospodarstw rolnych). W pytaniu kwestionariuszowym zamieszczono 

seri par twierdze charakteryzujcych prac w rolnictwie posiadajcych zarówno 

brzmienie pozytywne, jak te negatywne np.: 

praca w rolnictwie przynosi dobre 

zarobki 

5 4 3 2 1 praca w rolnictwie nie przynosi 

dobrych zarobków 

Zadanie ankietowanego (prezesa spódzielni rolnej lub spóki) polegao na wyborze odpowiedniego 

punktu na piciopunktowej skali zgodnie ze swoj opini w relacji do 10 par 

przedstawionych twierdze. Analiza wyników odpowiedzi na to pytanie polegaa na wyliczeniu 

redniej arytmetycznej, co w konsekwencji pozwolio na identyfikacj pozytywnych 

i negatywnych opinii ankietowanych rolników na temat wykonywanej przez nich pracy. 

Naley zauway, e reprezentanci gospodarstw rolnych posiadajcych osobowo prawn 

wypowiadali si zdecydowanie bardziej pozytywnie o pracy w rolnictwie. Na podstawie ich 

wypowiedzi udao si zidentyfikowa o wiele wicej pozytywnych twierdze charakteryzujcych 

prac na roli ni w przypadku rolników indywidualnych. 

Wród twierdze dotyczcych pracy w rolnictwie, które zostay pozytywnie ocenione 

przez ankietowanych (rednia arytmetyczna miecia si w przedziale 4,44-3,0 na skali 1-5, 

co wskazuje na do du si pozytywnych wyobrae na temat poszczególnych aspektów 

pracy) na pierwszym miejscu znalazo si przekonanie co do tego, e wymaga ona umiejtno- 

ci przedsibiorczych (bardzo wysoka rednia 4,44). Zgodnie zatem z przewidywaniami, osoby 

reprezentujce gospodarstwa rolne posiadajce osobowo byy jeszcze bardziej przekonane 

co do tego, e „rolnictwo jest swoistym biznesem”, do którego trzeba mie odpowiednie 

przygotowanie menederskie. Kolejn opini oceniajc prac w rolnictwie byo przekonanie 

ankietowanych co do tego, e wymaga ona wyksztacenia kierunkowego i specjalistycznych 

kwalifikacji (rednia 4,11). Ankietowani uznali take, e praca rolnika moe by ródem 

175




zadowolenia, chocia w tym przypadku sia akceptacji tego twierdzenia nie bya a tak wysoka 

jak w przypadku dwóch pierwszych – wynosia 3,63. Pozostae twierdzenia na temat pracy 

w rolnictwie, które wyaniaj si z opinii zarzdzajcych gospodarstwami rolnymi z osobowoci 

prawn, wskazyway na to, e: praca rolnika przynosi dobre zarobki, jest coraz bardziej 

prestiowa, rolnikom yje si coraz lepiej (rednia ocena od 3,11 do 3,22). Co ciekawe, 

waciciele indywidualnych gospodarstw rolnych mieli odmienne zdanie w kwestii dochodów 

z pracy rolnika. Wie si to w duej mierze z rónic poziomu konkurencyjnoci, a tym samym 

potencjalnych zysków osiganych z produkcji rolnej midzy gospodarstwami indywidualnymi 

a gospodarstwami spókami lub spódzielniami (schemat 5). 

Schemat 5. Pozytywnie opinie na temat pracy w rolnictwie 

Wymaga umiejtnoci przedsibiorczych 

(rednia 4,44) 

Wymaga wyksztacenia kierunkowego i 

specjalistycznych kwalifikacji (rednia 4,11) 

Daje zadowolenie 

(rednia 3,63) 

Daje moliwo rozwoju 

(rednia 3,56) 

Przynosi dobre zarobki 

(rednia 3,22) 

Jest coraz bardziej prestiowa 

(rednia 3,13) 

Rolnikom yje si coraz lepiej 

(rednia 3,11) 

Daje pewno zatrudnienia i stabilizacj 

(rednia 3,0) 


Zarzdzajcy gospodarstwami rolnymi posiadajcymi osobowo prawn maj podobn 

opini do wacicieli indywidualnych gospodarstw rolnych jeli chodzi o przekonanie co do 

tego, e praca na roli daje pewno zatrudnienia i stabilizacj. 

176




Zarzdzajcy gospodarstwami rolnymi z osobowoci prawn – podobnie jak indywidualni 

rolnicy – wyrazili przekonanie, e najwikszym mankamentem pracy na roli jest duy 

wysiek fizyczny, a take stres psychiczny. Analiza ich opinii na temat pracy w rolnictwie 

ukazuje take, e nie s oni zasadniczo przekonani, e praca w rolnictwie jest czym wicej 

ni zarabianie pienidzy – odwrotnie ni rolnicy indywidualni. Ci ostatni uznali bowiem, 

e to jedna z najwaniejszych pozytywnych cech charakteryzujcych prac na roli, co dowodzi 

faktu, e maj oni bardziej osobisty, sentymentalny stosunek do pracy rolnika ni rolnicy 

– przedsibiorcy (schemat 6). 

Schemat 6. Negatywne opinie na temat pracy w rolnictwie 

Jest zwizana z duym wysikiem fizycznym 

(rednia 1,78) 

Jest zwizana z duym stresem psychicznym 

(rednia 2,36) 

Jest tylko sposobem na zarabianie 

(rednia 2,63) 


5.3.5. Zatrudnienie w gospodarstwie 

Zdecydowana wikszo podmiotów objtych badaniem (ponad 80%) zatrudnia pracowników 

na stae. Istnieje bardzo due zrónicowanie w zakresie liczby zatrudnionych osób 

w poszczególnych gospodarstwach. rednia liczba osób zatrudnionych w kadym z analizowanych 

podmiotów wynosi 7. Jednak w gospodarstwach o profilu produkcji rolinnej przewaaj 

zatrudnieni w niepenym wymiarze czasu pracy (pó etatu, mniej ni pó etatu). 

Wyjtkiem – jeli chodzi o liczb zatrudnionych osób – jest spóka z o.o. prowadzca 

dziaalno jako gospodarstwo ogrodnicze, która zatrudnia 160 osób. W sumie badane podmioty 

zatrudniaj na stae 233 osoby. 

Najwiksza grupa zatrudnionych w analizowanych podmiotach obejmuje pracowników 

fizycznych pracujcych przy produkcji rolnej, jak równie przy obsudze maszyn rolniczych 

(posiadajcych odpowiednie uprawnienia). W przypadku mniejszych podmiotów cz pracowników 

peni wiele funkcji czcych wykonywanie takich zawodów jak: traktorzysta, 

kombajnista, mechanik maszyn rolniczych. Drug grup zatrudnionych s pracownicy obsugi 

administracyjnej, przy czym cz podmiotów wspópracuje z tego typu osobami na zasadzie 

umów-zlece, a cz zatrudnia ich w formie umów o prac. 

Wród pracowników zatrudnionych w podmiotach objtych badaniem 53% stanowi 

kobiety. Prawie dwie trzecie zatrudnionych na stae stanowi osoby raczej mode do 45 roku 

ycia (tabela 53). 

177




Tabela 53. Struktura wiekowa pracowników zatrudnionych w podmiotach 

Wiek 

% odpowiedzi 

Do 25 lat 13,7 

26-35 lat 15,3 

36-45 lat 30,6 

46-55 lat 18,8 

Powyej 55 lat 21,6 


Wikszo osób zatrudnionych w analizowanych gospodarstwach posiada wyksztacenie 

techniczne, w tym o profilu rolniczym (prawie 45%). Drug co do wielkoci grup stanowi 

pracownicy z wyksztaceniem zawodowym lub niszym (42%). Warto zauway, e prawie 

9% pracowników posiada wyksztacenie wysze równie o profilu rolniczym. 

Deklarowane przez respondentów wynagrodzenie zatrudnianych pracowników stanowi 

okoo 71% redniego wynagrodzenia brutto w województwie podlaskim (wedug Banku Danych 

Lokalnych wynioso ono w 2010 roku 2854,02 z brutto). Zgodnie z deklaracjami przedstawicieli 

firm stali pracownicy zarabiaj rednio 2030,62 z brutto. 

Drug, lecz zdecydowanie mniej liczebn grup pracowników zatrudnianych w podmiotach 

z sektora rolnictwo jest grupa pracowników sezonowych. Jedynie trzy podmioty zatrudniaj 

dodatkowych pracowników w sezonie, przy czym tylko jeden z nich, zatrudnia do 

znaczc grup pracowników sezonowych – 60 pracowników szklarni zatrudnionych w penym 

wymiarze godzin pracy. W pozostaych dwóch podmiotach zjawisko to ma marginalny 

charakter i dotyczy gównie pracowników fizycznych zatrudnianych na pó etatu. 

Wród pracowników sezonowych przewaaj kobiety stanowic 71% wszystkich zatrudnionych 

na sezon. Pod wzgldem wieku jest to w zasadzie jednolita grupa osób pomidzy 

26 a 45 rokiem ycia (97%), wród których prawie poowa posiada wyksztacenie techniczne 

o profilu rolniczym, za pozostali wyksztacenie zawodowe i nisze. Pracownicy zatrudniani 

na sezon s wynagradzani nieco gorzej ni stali pracownicy. rednie wynagrodzenie brutto 

pracownika sezonowego w badanych podmiotach wynosi 1566 z. 

Z punktu widzenia potrzeb rynku pracy istotnym zagadnieniem jest proces fluktuacji 

kadr i przyczyny jego wystpowania. W wikszoci podmiotów problem ten w ogóle nie wystpuje. 

Jedynie w trzech podmiotach w cigu ostatniego roku zostali zwolnieni pracownicy 

lub zrezygnowali z pracy na wasne yczenie. W jednym z badanych podmiotów przyczyn 

zwolnienia bya modernizacja procesu produkcyjnego i w zwizku z tym konieczno zmian 

w stanie zatrudnienia. W innym za piciu pracowników fizycznych zrezygnowao z pracy. 

aden z podmiotów objtych badaniem nie planuje zwikszy zatrudnienia w cigu 

najbliszych 12 miesicy. 


w gospodarstwach rolnych osób prawnych 

Badane podmioty deklaroway, e stosunkowo trudno jest aktualnie znale pracowników 

do pracy w gospodarstwie (ocena 2,85 w skali trudnoci od 1 do 5, gdzie 1 – zdecydowanie 

trudno, 5 – zdecydowanie atwo). Najwiksze trudnoci w znalezieniu pracowników 

178




zidentyfikowano w stosunku do tych posiadajcych umiejtnoci specjalistyczne, np.: wysokiej 

jakoci specjalistów najwyszego szczebla, automatyków (sterowanie procesami produkcji), 

pracowników z uprawnieniami i wyksztaceniem wyszym kierunkowym. 

Uczestników badania poproszono o ocen wanoci rónego rodzaju kompetencji w gospodarstwie 

rolnym, a take o ocen stopnia ich opanowania przez osoby pracujce w gospodarstwie. 

Za najwaniejsze kompetencje do pracy w gospodarstwach rolnych badani uznali umiejtno 

obsugi maszyn, urzdze i narzdzi rolniczych i umiejtno organizacji pracy zespo- 

u ludzi (ocena 4,9 na 5 stopniowej skali wanoci), dowiadczenie zawodowe oraz wiedza 

i umiejtnoci zwizane z wykonywanym zawodem/stanowiskiem pracy, dyscyplina pracy (ocena 

4,7-4,8), umiejtno organizacji wasnej pracy, lojalno i dyspozycyjno (4,6; tabela 54). 

Tabela 54. Ocena wanoci cech/kompetencji pracowników gospodarstw rolnych osób 

prawnych do pracy w gospodarstwie 

Kompetencje/umiejtnoci 

Ocena kompetencji 

1 – bardzo niskie 

5 – bardzo wysokie 

Ocena wanoci 

kompetencji 

1 – w ogóle niewana, 

5 – bardzo wana 

Wyksztacenie w zawodzie rolniczym 3,4 3,9 

Planowanie/organizowanie procesu produkcji w gosp. rolnym 4,0 4,0 

Stosowanie ekologicznych metody produkcji rolniczej 3,9 3,3 

Stosowanie rachunku ekonomicznego w produkcji rolniczej 4,4 4,0 

Przestrzeganie przepisów dot. produkcji rolinnej i zwierzcej 4,4 4,3 

Pozyskiwanie rodków zewntrznych na rozwój 3,5 4,1 

Wiedza i umiejtnoci zwizane z wykonywanym zawodem/ 

stanowiskiem pracy 

4,4 4,7 

Dowiadczenie zawodowe 4,7 4,8 

Umiejtno obsugi maszyn, urzdze i narzdzi rolniczych 4,4 4,9 

Umiejtno organizacji wasnej pracy 4,0 4,6 

Umiejtno organizacji pracy zespou ludzi 4,4 4,9 

Lojalno 4,5 4,6 

Dyspozycyjno 4,2 4,6 

Dyscyplina pracy 4,4 4,7 

Zarzdzanie gospodarstwem rolnym /dziaem przedsibiorstwa 

rolnego 

4,0 4,3 

Znajomo nowoczesnych metod produkcji rolniczej 3,9 3,9 

Umiejtno uczenia si, zdobywania nowej wiedzy 

i umiejtnoci 

3,8 4,3 

Korzystanie z nowych technologii i narzdzi informatycznych 3,9 4,0 


Za relatywnie najmniej wane uznano stosowanie ekologicznych metody produkcji rolniczej 

(3,3), wyksztacenie w zawodzie rolniczym, znajomo nowoczesnych metod produkcji 

179




rolniczej (3,9), korzystanie z nowych technologii i narzdzi informatycznych, stosowanie rachunku 

ekonomicznego w produkcji rolniczej, planowanie/organizowanie procesu produkcji 

w gosp. rolnym (4,0). 

W przypadku oceny kompetencji aktualnych pracowników gospodarstw rolnych najwy- 

ej oceniono dowiadczenie zawodowe (4,7) i lojalno (4,5), najsabiej wyksztacenie w zawodzie 

rolniczym (3,8) i pozyskiwanie rodków zewntrznych na rozwój (3,5). 

Jako najwaniejsze deficytowe kompetencje pracowników (relatywnie niska ocena 

kompetencji aktualnych pracowników i wysoka ocena kompetencji do pracy w rolnictwie) 

uznano umiejtno organizacji wasnej pracy, pozyskiwanie rodków zewntrznych na rozwój, 

wyksztacenie w zawodzie rolniczym, umiejtno obsugi maszyn, urzdze i narzdzi 

rolniczych, umiejtno uczenia si, zdobywania nowej wiedzy i umiejtnoci. 

Za najmniej deficytowe kompetencje pracowników (relatywnie wysoka ocena kompetencji 

aktualnych pracowników i niska ocena kompetencji do pracy w rolnictwie) uznano stosowanie 

ekologicznych metody produkcji rolniczej, stosowanie rachunku ekonomicznego 

w produkcji rolniczej. 

Za najwaniejsze dla gospodarstw rolnych uznano umiejtnoci dotyczce obsugi nastpujcych 

maszyn i urzdze: cignik rolniczy, opryskiwacz polowy, kombajn zboowy, rozrzutniki 

obornika, kosiarki cignikowe, adowacze chwytakowe, przyczepy i prasy zbierajce. 

Wród posiadanych przez aktualnych pracowników umiejtnoci najwyej oceniono 

kompetencje w zakresie obsugi nastpujcych maszyn i urzdze: adowacze chwytakowe, 

opryskiwacz polowy, cignik rolniczy. 

Jako najwaniejsze deficytowe kompetencje pracowników w zakresie obsugi maszyn 

(relatywnie niska ocena kompetencji aktualnych pracowników i wysoka ocena kompetencji 

do pracy w rolnictwie) uznano umiejtno obsugi nastpujcych maszyn i urzdze rolniczych: 

przyczepy zbierajce, rozsiewacze nawozów i wapna, kombajn zboowy (tabela 55). 

Tabela 55. Ocena wanoci umiejtnoci obsugi maszyn i urzdze rolniczych przez 

pracowników gospodarstw rolnych osób prawnych 





Ocena wanoci 

kompetencji 



Cignik rolniczy 4,4 5,0 

Kombajn zboowy 4,0 4,9 

Kombajn buraczany 5,0* 3,0 

Kombajn ziemniaczany 5,0* 3,0 

Opryskiwacz polowy 4,6 5,0 

Opryskiwacz sadowniczy 4,0 3,0 

Silosokombajn 4,3 3,0 

Rozsiewacze nawozów i wapna 4,0 4,7 

Rozrzutniki obornika 4,2 4,8 

Kosiarki cignikowe 4,3 4,8 

adowacze chwytakowe 4,6 4,8 

180








Ocena wanoci 

kompetencji 



Kopaczki do ziemniaków 4,0 3,0 

Sadzarki do ziemniaków 4,3 3,0 

Przyczepy zbierajce 4,0 4,8 

Prasy zbierajce 3,8 4,8 

Agregaty uprawowe 4,0 4,5 

Dojarki 4,0 3,0 

Schadzarki do mleka 4,0 3,0 


Legenda: *maa ilo wskaza 

181




6. Analiza SWOT 

Swoistym podsumowaniem charakterystyki sektora rolnictwa w województwie podlaskim 

jest analiza SWOT sporzdzona przez zespó autorów niniejszego raportu podczas prac 

panelu wewntrznego. Wyniki analizy zestawiono w tabeli 56. Stanowi one efekt bada 

przeprowadzonych przy realizacji obszarów badawczych I-IV oraz s rezultatem prognoz 

rozwoju sektora sporzdzonych wespó z zewntrznymi ekspertami podczas wywiadu zogniskowanego. 

Zgodnie z zaoeniem metody SWOT zidentyfikowano mocne i sabe strony analizowanego 

sektora z punktu widzenia jego rozwoju, a take szanse i zagroenia oddziaywujce 

na sektor. 

Tabela 56. Analiza SWOT sektora rolnictwa w województwie podlaskim 

Mocne strony 

1. Wysoki potencja do rozwoju rolnictwa ekologicznego 

i agroturystyki. 

2. Dobre warunki do rozwoju hodowli byda mlecznego 

i misnego (np. nizinny charakter terenów, 

duy udzia uytków zielonych w strukturze uytków 

rolnych). 

3. Atrakcyjno turystyczna umoliwiajca tworzenie 

pozarolniczych miejsc pracy na terenach wiejskich. 

4. Dynamika wzrostowa wyposaenia technicznego 


5. Wzrost liczby gospodarstw o duym areale. 

6. Wysoki potencja analityczno-doradczy orodków 

doradztwa rolniczego. 

7. Korzystna struktura agrarna gospodarstw rolnych 

wg grup obszarowych na tle innych województw. 

8. Wysoki udzia gospodarstw specjalistycznych. 

9. Silnie rozwinity przemys przetwórstwa rolnospoywczego, 

w szczególnoci mleczarskiego. 

10. Znaczny udzia produkcji zwierzcej w strukturze 

towarowej produkcji rolniczej. 

11. Duy udzia uytków rolnych w powierzchni 

ogóem. 

12. Niskie koszty pracy. 

13. Atrakcyjne ceny skupu mleka. 

14. Znaczcy udzia rolnictwa w tworzeniu PKB regionu 

(trzykrotnie wyszy od redniej krajowej). 

15. Wysoka efektywno finansowa gospodarstw 

rolnych nastawionych na chów byda mlecznego. 

Sabe strony 

1. Niekorzystne warunki przyrodnicze (niska klasa 

bonitacyjna gleb i zakamienienie gleb, wysokie 

spadki temperatur, okresowe deficyty wody, silne 

wiatry, nierównomierny rozkad opadów i zaleganie 

pokrywy nienej, najkrótszy okres wegetacyjny 

w Polsce). 

2. Niewystarczajca oferta ksztacenia w zawodach 

rolniczych na poziomie szkolnictwa ponadgimnazjalnego 

i wyszego. 

3. Niska elastyczno produkcji wynikajca z koniecznoci 

przestrzegania limitów produkcyjnych 

(np.: produkcja mleka). 

4. Nieodpowiednia zabudowa hydrotechniczna (ma- 

o zbiorników duej i maej retencji). 

5. Ssiedztwo duej powierzchni obszarów chronionych 

ograniczajce moliwoci dziaalnoci rolniczej. 

6. Bardzo duy udzia gospodarstw nierozwojowych 

w strukturze gospodarstw rolnych. 

7. Niech rolników do zrzeszania si i tworzenia 

grup producenckich. 

8. Niekorzystne trendy demograficzne ludnoci 

wiejskiej (spadek ludnoci w wieku przedprodukcyjnym, 

wzrost udziau osób starszych). 

9. Technologiczne zrónicowanie gospodarstw 

w regionie. 

10. Niski poziom zuycia nawozów mineralnych 

w produkcji rolnej w porównaniu do innych regionów. 

11. Saba pozycja rolników w acuchu ywnociowym. 

182




Szanse rozwoju sektora 

1. Napyw rodków finansowych na potrzeby rozwoju 

rolnictwa, w tym na modernizacj gospodarstw 

rolnych. 

2. Wzrost zapotrzebowania rynku na produkty ekologiczne. 

3. Realizacja kampanii promujcych polsk ywno 

na rynkach zagranicznych. 

4. Ssiedztwo chonnych rynków wschodnich. 

5. Postp technologiczny w zakresie maszyn i urzdze 

rolniczych. 

6. Wprowadzenie technologii informatycznych 

w gospodarstw rolnych, kompleksowe zarzdzanie 

produkcj roln. 

7. Zwikszenie liczby gospodarstw specjalistycznych. 

8. Wdraanie innowacji w zakresie produkcji rolnej. 

9. Wzrost zainteresowania polskimi produktami 

ywnociowymi na rynkach europejskich. 

10. Pozytywne zmiany dotyczce postrzegania pracy 

w rolnictwie. 


Zagroenia rozwoju sektora 

1. Niska produktywno pracy w rolnictwie. 

2. Niskie dochody rolników w relacji do pracujcych 

w innych sektorach gospodarki narodowej. 

3. Due uzalenienie potencjau rozwojowego gospodarstw 

od rodków unijnych. 

4. Niski poziom wyksztacenia pracujcych w rolnictwie. 

5. Pojawienie si nowych chorób rolin i zwierzt, 

epidemie. 

6. Zanieczyszczenie rodowiska w wyniku nieracjonalnej 

dziaalnoci rolniczej. 

7. Zaostrzanie standardów ochrony rodowiska 

i przepisów BHP. 

8. Wysoka konkurencja na rynku ywnoci, w tym 

ze strony krajów azjatyckich. 

9. Niskie zainteresowanie ksztaceniem si na kierunkach 

rolniczych i prac w tym sektorze. 

10. Oligopolistyczna pozycja dostawców nawozów 

mineralnych. 

11. Postpujca dezagraryzacja polskiej wsi. 

12. Niekorzystna relacja cen rodków produkcji 

do cen produktów rolnych (wysoki wskanik no- 

yc cenowych). 

13. Pogbianie si kryzysu gospodarczego w UE. 

14. Saba pozycja rolników w acuchu ywnociowym. 

15. Wzrost produkcji ywnoci GMO na wiecie. 

16. Niskie i niestabilne ceny skupu produktów rolnych. 

183




7. Analiza przyszoci sektora 

7.1. Scenariusze zmian otoczenia sektora 

W niniejszym opracowaniu wykorzystano metod scenariuszow do zbudowania nastpujcych 

scenariuszy rozwoju otoczenia sektora rolnictwa w województwie podlaskim: 

pesymistycznego, optymistycznego oraz najbardziej prawdopodobnego. 

Metoda obejmuje kilka etapów: identyfikacj czynników otoczenia majcych wpyw 

na sytuacj sektora, ocen wpywu poszczególnych czynników na sytuacj sektora (pod 

wzgldem siy i kierunku wpywu danego procesu), budow i interpretacj scenariuszy oraz 

szczegóowy opis wariantu najbardziej prawdopodobnego. 

Identyfikacj czynników otoczenia przeprowadzono metod eksperck. Zadaniem ekspertów 

bya ocena stanu tych czynników w regionie. Lista pierwotnie zaproponowanych 

czynników przez zespó badawczy bya dyskutowana w czasie badania fokusowego. Analiza 

dokonana w oparciu o zidentyfikowane czynniki, a take dowiadczenia zebrane podczas realizacji 

bada i wstpne wyniki analiz desk research dla sektora umoliwiy panelowi ekspertów 

dokonanie pewnych zmian tych czynników na potrzeby opracowania scenariuszy rozwoju. 

List czynników z uwzgldnieniem zmian zawiera tabela poniej. Szczegóowa charakterystyka 

zaprezentowanych czynników znajduje si w rozdziale drugim. 

Oceny wpywu poszczególnych czynników na sektor dokonano pod wzgldem siy 

(wedug skali –5 do +5, gdzie –5 oznacza najwikszy ujemny wpyw, a +5 najwikszy pozytywny 

wpyw) i kierunku w trzech wariantach zmian: wzrostu, stagnacji oraz regresu poszczególnych 

czynników, a nastpnie ocenili prawdopodobiestwo ich wystpienia (wedug 

skali 0-1, gdzie 0 oznacza zerowe prawdopodobiestwo wystpienia, a 1 bardzo due 100% 

prawdopodobiestwo wystpienia). Oceny dokonano dla 5-letniego horyzontu czasowego. 

Zestawienie rednich ocen znajduje si w tabeli 57. 

Tabela 57. Scenariusze rozwoju województwa sektora 

SFERA 

Trend 

Sia wpywu 

Prawdopodobiestwo 

(od –5 do +5) (od 0 do 1) 

Ocena 

Ocena 

Scenariusz 

optymistyczny 

Scenariusz 

pesymistyczny 

Scenariusz najbardziej 

prawdopodobny dodatnie 


prawdopodobny ujemne 

CZYNNIKI 

EKONOMICZNE 

Rozwój dziaalnoci 

pozarolniczej 

rednia – – 4,11 –3,22 3,38 –2,67 

Wzrost 4 0,7 4 – 4 – 

Stagnacja –2 0,2 – – – – 

Regres –3 0,1 – –3 – – 

184




SFERA 

Jako ycia 

na obszarach wiejskich 

Specjalizacja rolnictwa 

Wspópraca sektora rolnictwa 

z nauk 

Koszty pracy i produkcji 

Dostpno i stopie 

wykorzystania 

funduszy unijnych 

Koniunktura gospodarcza 

w kraju i regionie 

Dostpno kredytów 

preferencyjnych 

Ceny skupu w rolnictwie 

CZYNNIKI 

TECHNOLOGICZNE 

Tempo zmian 

technologicznych 

Zmiany w wyposaeniu 

gospodarstw rolnych 

Innowacje 

w gospodarstwach rolnych 

Trend 

Sia wpywu 



Ocena 

Ocena 

Scenariusz 

optymistyczny 

Scenariusz 

pesymistyczny 






Stagnacja 1 0,3 – – – – 








Wzrost –3 0,4 – –3 – –3 


Regres 2 0,3 2 – – – 

Wzrost 5 0,2 5 – – – 

Stagnacja 4 0,4 – – 4 – 

Regres –2 0,4 – –2 – –2 










rednia – – 3,75 –2,00 2,00 – 










185




SFERA 

Trend 

Sia wpywu 



Ocena 

Ocena 

Scenariusz 

optymistyczny 

Scenariusz 

pesymistyczny 





Produkcja GMO 

Wzrost 2 0,4 – – – – 

Stagnacja 1 0,5 – 1 1 – 


CZYNNIKI SPOECZNE rednia – – 3,40 –2,40 3,00 –2,00 

Zachowania konsumentów 

na rynku ywnoci: zdrowe 

ywienie, postawy wobec 

ekologicznej ywnoci 

Nawyki ywieniowe Polaków: 

poziom spoycia nabiau 

w Polsce na tle innych krajów 

Spoeczne postrzeganie 

pracy rolnika 

Negatywne postawy 

wobec GMO 

Poziom dochodów ludnoci 










Wzrost –1 0,2 – – – – 

Stagnacja 1 0,4 1 – 1 – 





CZYNNIKI POLITYCZNE rednia – – 4,00 –3,00 3,40 – 

Polityka UE ukierunkowana 

na popraw konkurencyjnoci 

rolnictwa 

Wykorzystanie funduszy 

europejskich w rozwoju 

rolnictwa w Polsce 

Polityka rolna Polski 

ukierunkowana na popraw 

konkurencyjnoci rolnictwa 

Otoczenie instytucjonalne 

rolnictwa w Polsce 













186




SFERA 

Trend 

Sia wpywu 



Ocena 

Ocena 

Scenariusz 

optymistyczny 

Scenariusz 

pesymistyczny 





CZYNNIKI 

DEMOGRAFICZNE 

Starzenie si mieszkaców 

obszarów wiejskich 

Poziom wyksztacenia 

mieszkaców regionu 

Migracje mieszkaców regionu 

Dezagraryzacja wsi 

CZYNNIKI 

NATURALNE 

Warunki klimatyczne 

sprzyjajce produkcji rolnej 

Jako gleb 

Warunki wodne sprzyjajce 

produkcji rolnej 

Powierzchnia obszarów 

Natura 2000 

Zagroenia zwizane 

z chorobami zwierzt i rolin 

w skali globalnej 

Zanieczyszczenie rodowiska 

przyrodniczego 



















Stagnacja –1 0,8 – – – –1 





Wzrost –2 0,1 – –2 – – 








Regres 5 0,4 5 – 5 – 

187




SFERA 

Trend 

Sia wpywu 



Ocena 

Ocena 

Scenariusz 

optymistyczny 

Scenariusz 

pesymistyczny 





Restrykcyjno prawa 

ochrony rodowiska 




ródo: opracowanie wasne na podstawie: Produkcja ywca rzenego, BDL, GUS, 2012. 

Analiza scenariuszy pozwolia sformuowa nastpujce wnioski: 

a) w scenariuszu najbardziej prawdopodobnym (uwzgldniajcym wpyw czynników 

o najwyszym prawdopodobiestwie wystpienia na rozwój sektora) do najbardziej 

burzliwych grup czynników nale: czynniki demograficzne (rednia 

ocena wpywu czynników z tej grupy zawiera si w przedziale od +3,00 do –3,67) 

i czynniki ekonomiczne (rednia ocena wpywu czynników z tej grupy zawiera si 

w przedziale od +3,38 do –2,67); naley jednak zauway, e w przypadku wikszoci 

grup czynników przewaaj rednie dodatnie, co oznacza przewag najbardziej 

prawdopodobnych zjawisk pozytywnie oddziaywujcych na sektor (wyjtek 

stanowi czynniki demograficzne); natomiast do grup czynników o najbardziej 

ustabilizowanym wpywie na rozwój sektora zaliczy mona czynniki polityczne 

i technologiczne (nie odnotowano ujemnego wpywu w scenariuszu najbardziej 

prawdopodobnym); 

b) w scenariuszu optymistycznym czynnikami o najsilniejszym i pozytywnym 

wpywie na rozwój sektora s czynniki ekonomiczne (rednia ocena 4,11); wród 

nich najwiksz rol mog odegra: specjalizacja rolnictwa, dostpno i stopie 

wykorzystania funduszy unijnych, koniunktura gospodarcza w kraju i regionie, 

ceny skupu w rolnictwie. Kolejnymi grupami czynników, które w scenariuszu 

optymistycznym mog znaczco i pozytywnie wpyn na rozwój sektora 

s czynniki polityczne i technologiczne (rednia ocena odpowiednio: +4,00 

i +3,75). Sporód czynników politycznych szczególn rol moe odegra dostpno 

funduszy europejskich w rozwoju rolnictwa w Polsce. Wród czynników 

technologicznych wydaje si, e pozytywnych zmian mona oczekiwa m.in. poprzez 

wdraanie innowacji w gospodarstwach rolnych; 

c) w scenariuszu pesymistycznym grupami czynników, które mog mie najwikszy 

negatywny wpyw na rozwój sektora w przyszoci s czynniki demograficzne 

(rednia ujemna ocena – 3,50) i ekonomiczne (rednia ujemna ocena – 3,22). 

Wród czynników ekonomicznych szczególnie negatywny wpyw na rozwój regionu 

moe mie przede wszystkim niska jako ycia na obszarach wiejskich, 

regres w procesach specjalizacji rolnictwa i saba wspópraca sektora rolnictwa 

188




z nauk. Natomiast wród czynników demograficznych barier rozwoju moe by 

starzenie si mieszkaców obszarów wiejskich i migracje mieszkaców wsi. 

Scenariusz najbardziej prawdopodobny jest zbliony do scenariusza optymistycznego 

w wikszoci grup czynników, istotne rozbienoci odnotowano w grupie czynników ekonomicznych, 

co jest zrozumiae ze wzgldu na wiatowy kryzys ekonomiczny i burzliwe otoczenie, 

niepewn przyszo. 

W najbardziej prawdopodobnym scenariuszu zmian otoczenia zajd nastpujce zjawiska: 

z prawdopodobiestwem 70% nastpi wzrost dziaalnoci pozarolniczej na terenach 

wiejskich, 

z prawdopodobiestwem 60% podniesie si jako ycia na terenach wiejskich, 

zachodzi bd procesy specjalizacji rolnictwa, wzronie wspópraca pomidzy 

podmiotami sektora i jednostkami naukowymi, 

koszty pracy i produkcji bd rosy, a ceny skupu produktów rolniczych utrzymywa 

si bd na zblionym do aktualnego poziomie, 

dostpno kredytów preferencyjnych wzronie, 

pogorszy si ogólna koniunktura gospodarcza w kraju i w regionie, 

nastpi pozytywne zmiany w wyposaeniu gospodarstw rolnych, 

innowacyjno gospodarstw, a take ogólne tempo zmian technologicznych w sektorze 

pozostanie na dotychczasowym poziomie, 

bdzie rosa produkcja GMO, odbiorcy bd coraz przychylniej nastawieni 

do ywnoci GMO, 

bdzie stale rosa wiadomo klientów i ich wymagania co do ywnoci, 

nastpi zmiany w nawykach ywieniowych Polaków: bdzie rós poziom spoycia 

nabiau w Polsce, 

wzrosn lub pozostan na dotychczasowym poziomie dochody ludnoci, 

polityka UE bdzie sprzyja rozwojowi rolnictwa, 

wzronie wykorzystanie funduszy europejskich w rozwoju rolnictwa w Polsce, 

otoczenie instytucjonalne rolnictwa w Polsce bdzie pozytywnie oddziaywa 

na sektor, 

poziom wyksztacenia mieszkaców wzronie, 

wzronie skala migracji poza region, pogbi si procesy starzenia si spoecznoci 

mieszkaców wsi, 

 

 

nasil si procesy dezagraryzacji terenów wiejskich, 

w zakresie czynników przyrodniczych nie nastpi zasadnicze zmiany w stosunku 

do stanu aktualnego, czynniki ekologiczne nie bd miay istotnego wpywu na 

sektor. 

7.2. Wybrane aspekty dotyczce przyszoci produkcji rolniczej 


Na podstawie analizy trendów rónych zjawisk zachodzcych w sektorze rolnictwa 

w ostatnich latach mona sformuowa nastpujce ogólne wnioski dotyczce przyszoci 

sektora na Podlasiu: 

189




postpowa bdzie zjawisko zmniejszenia si liczby gospodarstw rolnych w tempie 

ok. 1-2% rocznie, co pocignie za sob wzrost redniej powierzchni uytków rolnych 

w gospodarstwie rednio od 0,5 do 1,0% rocznie, 

wzrasta bdzie liczba gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz w ogólnej 

liczbie gospodarstw – rednio o ok. 1% rocznie, 

nastpowa bd zmiany w strukturze gospodarstw rolnych, polegajce na wzrocie 

udziau wikszych gospodarstw, 

spada bdzie ogólna powierzchnia gruntów w uytkowaniu gospodarstw rolnych 

prawdopodobnie w tempie ok. 0,5% rocznie, co skutkowa bdzie zmniejszeniem 

powierzchni uytków rolnych i ograniczeniem ogólnej powierzchni zasiewów 

w podobnej skali, 

nastpi dalsze zmiany w strukturze zasiewów: zmaleje powierzchnia uprawy zbó 

i ziemniaków, warzyw gruntowych, wzrosa powierzchnia uprawy rzepaku i rolin 

pastewnych, 

bdzie nadal wzrasta liczebno stada krów i produkcja mleka, 

nadal wzrasta bdzie liczba maszyn i urzdze w gospodarstwach rolnych, 

nastpi zmniejszenie liczby pracujcych w rolnictwie. 

Na podstawie danych GUS za lata 2005-2011 sporzdzono szczegóowe prognozy 

istotnych z punktu widzenia rozwoju sektora rolnictwa w województwie podlaskim czynników 

i zjawisk. 

Produkcja rolnicza na ha uytków rolnych w regionie podlaskim utrzymuje trend wzrostowy 

do roku 2009. W kolejnym roku wzrost zanotowano tylko w przypadku produkcji towarowej. 

W prognozie dla 5 kolejnych lat najszybciej ronie produkcja towarowa. 

Struktura towarowej produkcji rolniczej w województwie nie zmienia si od lat i wynosi 

od ok.10-12% produkcji rolinnej i ok. 88-90% produkcji zwierzcej. Nie prognozuje si 

zasadniczych zmian w tym zakresie w przyszoci (wykres 47). 

W latach 2005-2010 produkcja zwierzca na Podlasiu charakteryzowaa si stabilnymi 

zmianami. Produkcja ywca ogóem rosa w latach 2005-2008, osigajc stabilizacj w ostatnich 

latach. Prognoz na kolejne pi lat zaprezentowano w oparciu o trend potgowy. Najwiksz 

dynamik charakteryzuje si produkcja mleka krowiego, prognoz wykonano 

w oparciu o trend potgowy. Prognozy wskazuj na rosnce trendy w produkcji ywca i mleka 

krowiego, jednak z malejcym tempem wzrostu. 

W przypadku produkcji jaj kurzych nie okrelono trendu ze wzgldu na niskie dopasowanie 

danych. Dane rynkowe i analiza ekspercka pozwala na szacowanie produkcji na poziomie 

zblionym do rednich z lat 2009-2010. Trendem spadkowym charakteryzuje si produkcja 

weny, najwysze dopasowanie danych osignito w przypadku trendu logarytmicznego 

(wykres 48). 

W latach 2005-2011 produkcja woowego i drobiowego ywca rzenego wykazuje stabilny 

wzrost kosztem produkcji ywca wieprzowego, chocia wartoci z lat 2010-2011 zaburzaj 

ustabilizowane trendy z lat poprzednich. Zaburzenie trendów jest prawdopodobnie wywoane 

niezalenymi czynnikami zewntrznymi, w tym kryzysem gospodarczym. 

190




Wykres 47. Produkcja rolnicza w województwie podlaskim w latach 2005-2010 (w cenach 

staych roku poprzedniego) na 1 ha uytków rolnych 

6000 

Produkcja [z] 

5500 

5000 

4500 

4000 

3500 

3000 

2500 

R² = 0,6586 

R² = 0,8086 

R² = 0,8786 

2000 

2005 2006 2007 2008 2009 2010 

globalna kocowa towarowa Log. (kocowa) Wielob. (towarowa) 


Wykres 48. Produkcja zwierzca w województwie podlaskim w latach 2005-2010 wraz 

z prognoz na pi kolejnych okresów 

400 

300 

200 

R² = 0,8241 

R² = 0,851 

100 

R² = 0,9264 

0 

2005 2006 2007 2008 2009 2010 

Jaja kurze [mln sztuk] 

mleka krowie [mln dl] 

produkcja weny [t] produkcja ywca ogóem [tys. t] 

Potg. (mleka krowie [mln dl]) 

Log. (produkcja weny [t]) 

Potg. (produkcja ywca ogóem [tys. t]) 


W duszej perspektywie czasowej naley oczekiwa dalszego spadku produkcji ywca 

wieprzowego, wzrostu produkcji ywca woowego, drobiowego i cielcego. W krótszej perspektywie 

czasowej okrelenie wartoci produkcji rónych gatunków ywca jest utrudnione 

(wykres 49). 

191




Wykres 49. Produkcja ywca rzenego w województwie podlaskim w latach 2005-2011 

w tonach 

140000 

120000 

100000 

80000 

60000 

40000 

20000 

0 

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

Woowy Cielcy Wieprzowy Drobiowy 


W tabeli 58 zaprezentowano warto produkcji rolinnej w megatonach w latach 2005- 

2011 w województwie podlaskim. W wikszoci typów upraw, nie odnotowano w okresie 

analizy istotnych zmian w iloci zbiorów, w takich przypadkach naley spodziewa si 

utrzymania zbiorów na zblionych do dotychczasowych poziomach. 

Tabela 58. Produkcja rolinna w województwie podlaskim w latach 2005-2011 w megatonach 

Produkcja rolinna 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

roliny strczkowe 19,86 0,22 17,48 16,58 19,75 22,25 11,30 

roliny oleiste 7,00 7,71 10,61 9,79 15,40 21,12 18,79 

tyto 1,71 1,98 2,02 1,69 1,74 1,56 1,45 

rzepak i rzepik 6,96 7,50 10,09 9,36 14,78 19,88 18,43 

kukurydza na ziarno 21,48 14,19 19,93 34,50 20,96 23,36 26,30 

buraki cukrowe 240,03 243,32 231,58 1,93 17,72 12,99 32,27 

zboa 1351,69 1075,89 1308,60 1421,72 1444,85 1336,64 1244,94 

zboa podstawowe 804,32 644,94 747,45 822,48 863,21 772,01 677,79 

ziemniaki 563,51 452,09 504,96 455,87 365,64 368,38 355,14 

ki trwae 1367,87 1118,72 1601,89 1560,68 1502,99 1594,91 1636,58 

pastwiska trwae 2691,94 2231,00 2578,61 2658,14 2708,69 2562,93 2544,77 

pszenyto 251,57 222,80 241,05 273,06 307,65 245,46 209,05 

owies 129,50 86,15 125,34 119,91 125,07 141,98 127,42 

192




Produkcja rolinna 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

jczmie 60,53 47,86 67,48 66,44 67,32 73,17 60,77 

yto 243,35 190,83 204,30 232,84 230,84 185,77 153,35 

pszenica 119,37 97,29 109,28 130,24 132,33 125,64 127,20 

mieszanki zboowe 522,17 415,05 536,17 560,88 557,14 537,65 538,01 

kukurydza na zielonk 2100,35 1837,74 2735,09 3075,29 3069,97 3274,34 3241,57 

ródo: opracowanie wasne na podstawie: BDL, GUS, 2012. 

Na uwag zasuguje wzrost produkcji kukurydzy z przeznaczeniem na zielonk 

o ok. 54% w stosunku do roku 2005. Prognozuje si dalszy wzrost produkcji w tempie 

ok. 8-9% rocznie. Zanotowano take wysoki spadek upraw ziemniaków o ok. 35% w stosunku 

do roku 2005. Prognozuje si dalszy spadek produkcji w tempie ok. 5-6% rocznie. 

W latach 2006-2011 rednia dynamika upraw owsa wyniosa ok. 10%, pszenicy ok. 6% 

rocznie. Prognozuje si utrzymanie takiej dynamiki w cigu najbliszych kilku lat. 

Interesujcym z punktu widzenia rozwoju rolnictwa na Podlasiu jest wykadniczy 

wzrost upraw rolin oleistych w tym rzepaku i rzepiku (wykres 50). Trend ten jednak prawdopodobnie 

nie zostanie utrzymany w kolejnych latach, poniewa coraz powaniejsze wtpliwoci 

ekologiczne budzi stosowanie olejów rolinnych jako komponentu w biopaliwach, 

zmniejsza si take opacalno produkcji biopaliw z wykorzystaniem rzepaku. Dodatkowo 

wykorzystywanie olejów rolinnych do produkcji biopaliw prowadzi do wzrostu cen ywno- 

ci. W zwizku z tym nastpuje korekta zaoe przyjtych przez Komisj Europejsk w zakresie 

udziau biopaliw. Aktualna propozycja redukuje plany udziau biopaliw do roku 2020 

w sektorze transportowym z 10% do poziomu 5%. 

Wykres 50. Produkcja rzepaku i rzepiku w województwie podlaskim w latach 2005-2011 

w megatonach z prognoz na kolejne lata 

25,00 

20,00 

Uprawy [Mt] 

15,00 

10,00 

5,00 

0,00 

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

rzepak i rzepik 

Wyk. (rzepak i rzepik) 

ródo: opracowanie wasne na podstawie: BDL, GUS, 2012. 

193




7.3. Prognozy zatrudnienia w analizowanym sektorze 

Analiza zatrudnienia w rolnictwie jest procesem skomplikowanym ze wzgldu na nastpujce 

zjawiska: niski poziom zatrudnienia pracowników najemnych, wykorzystanie rodzinnej siy 

roboczej, wysoki poziom ukrytego bezrobocia, zatrudnianie bez formalnych umów. 

Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego 2010 liczba pracowników najemnych 

w województwie wynosi 900 osób, co stanowi niespena 0,5% ogóu pracujcych w rolnictwie. 

Niewielki charakter zjawiska potwierdzaj przeprowadzone badania wasne – jedynie 

2% badanych zatrudnia pracowników na stae, a 5% w sezonie. 

Wród pracujcych w indywidualnych gospodarstwach rolnych 99,6% stanowi czonkowie 

rodzin. Problem bezrobocia ukrytego zdiagnozowano w 19% gospodarstw rolnych, 

szacujc, e rednio na gospodarstwo przypada 1,4 osoby dotknita bezrobociem. Wedug 

szacunków wykonanych na bazie wyników bada zjawisko to dotyczy ok. 27 650 osób, 

co stanowi 11,6% ogóu rodzinnej siy roboczej. 

W celu okrelenia stanu przyszoci w zakresie zatrudnienia w sektorze rolnictwa w województwie 

podlaskim wykorzystano dane dotyczce liczby pracujcych ogóem w rolnictwie 

oraz w postaci nakadów pracy liczonych w jednostkach AWU z roczników statystycznych 

rolnictwa oraz z najnowszego spisu rolnego. W celu oszacowania liczby pracujcych w latach 

2012-2020 wyliczono redni warto spadku pracujcych w latach 2005-2010, która stanowia 

podstaw prognozy w latach kolejnych (tabela 59). 

Wedug przyjtych zaoe liczba pracujcych w rolnictwie w województwie podlaskim 

spadnie z aktualnych 214,7 tys. osób do ok. 179,5 tys. w roku 2020 (spadek o ponad 16% w stosunku 

do roku 2010) i do 126,7 tys. w roku 2035 (spadek o 41% w stosunku do roku 2010). 

Tabela 59. Liczba pracujcych w rolnictwie w województwie podlaskim w latach 

2005-2010 z prognoz do roku 2020 

Wyszczególnienie 2005 2007 2010 2012 2015 2020 2035 

Liczba pracujcych 

w rolnictwie 

redni 

spadek 

w roku 

232,3 218,8 214,7 207,7 197,1 179,5 126,7 3,52 

AWU ogóem 121,4 117,8 112,5 108,9 103,6 94,7 68,0 1,78 

AWU gospodarstwa 

indywidualne 

120,6 117,1 111,8 108,3 103,0 94,2 67,8 1,76 

ródo: opracowanie wasne na podstawie: Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich z 2007 roku, 

GUS, Warszawa 2007, Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2011, GUS, Warszawa 2011, Powszechny Spis Rolny 

w 2010 roku, GUS, Warszawa 2012. 

redni spadek liczby pracujcych w rolnictwie wg prognozy wynosi ok. 1,6% poczwszy 

od roku 2013 i jest porównywalny do oczekiwanego tempa spadku liczby gospodarstw 

rolnych (1-2% rocznie; wykres 51). Oznacza to, e wikszo odchodzcych z pracy w rolnictwie 

stanowi bd osoby likwidujce aktualnie prowadzone gospodarstwa rolne. Cz tego 

zjawiska mona tumaczy naturalnymi procesami demograficznymi. Mona przypuszcza, 

194




e ze wzgldu na skal bezrobocia ukrytego w rolnictwie, zmiany w strukturze gospodarstw 

rolnych, polegajce na wzrocie udziau wikszych gospodarstw (wzrost powierzchni uytków 

rolnych w gospodarstwie rednio od 0,5 do 1,0% rocznie), które powinny mie teoretycznie 

wiksze moliwoci zatrudniania pracowników, nie prowadz do zauwaalnego zahamowania 

tempa spadku liczby pracujcych w rolnictwie. 

Wykres 51. Liczba pracujcych w rolnictwie w województwie podlaskim w latach 2005- 

2010 z prognoz do roku 2020 

240 

Zatrudnienie [tys. os] 

220 

200 

180 

160 

140 

120 

2005 2007 2010 2012 2015 2020 2035 


W przypadku nakadów pracy wyraonych w jednostkach AWU ogóem prognozuje si, 

e w roku 2020 warto ta wyniesie 94,7 tys. (spadek poniej 16% w stosunku do roku 2010) 

i do 68 tys. w roku 2035 (spadek o niespena 40% w stosunku do roku 2010). 

W przypadku nakadów pracy wyraonych w jednostkach AWU dla gospodarstw indywidualnych 

prognozuje si, e w roku 2020 warto ta wyniesie 94,2 tys. (spadek o poniej 

16% w stosunku do roku 2010) i do 67,8 tys. w roku 2035 (spadek o ponad 39% w stosunku 

do roku 2010; wykres 52). 

Wyniki prognozy w roku 2035 koresponduj z prognoz wykonan dla Urzdu Komitetu 

Integracji Europejskiej. 317 We wspomnianym dokumencie przewiduje si, e do 2035 roku 

liczba pracujcych w rolnictwie indywidualnym zmniejszy si ok. 50%, co pocignie spadek 

odsetka pracujcych do okoo 7% ogóu pracujcych w gospodarce. 

317 P. Strzelecki, Projekcja liczby pracujcych w rolnictwie indywidualnym w Polsce w latach 2008-2035, Zeszyty Naukowe Instytutu 

Statystyki i Demografii SGH, Nr 6/2010, s. 41-50. 

195




Wykres 52. Liczba pracujcych w AWU w rolnictwie w województwie podlaskim 

w latach 2005-2010 z prognoz do roku 2020 

130 

Zatrudnienie[ tys. AWU] 

120 

110 

100 

90 

80 

70 

60 

2005 2007 2010 2012 2015 2020 2035 

AWU ogóem 

AWU gosp. indywidualne 


W latach 2010-2020 liczba osób, które teoretycznie odejd z pracy w rolnictwie w województwie 

podlaskim wyniesie ponad 35 tys. osób. Do roku 2020 przed województwem podlaskim 

stoi zatem powane wyzwanie i konieczno tworzenia nowych miejsc pracy take 

na terenach wiejskich. W przeciwnym wypadku mona przewidywa silny ruch migracyjny 

lub wzrost bezrobocia ukrytego na terenach wiejskich. 

7.4. Inne aspekty dotyczce przyszoci rolnictwa w regionie 

w wietle przeprowadzonych bada 

7.4.1. Plany inwestycyjne 

Zgodnie z wynikami bada rolników indywidualnych prawie 41% gospodarstw planuje 

w cigu najbliszych 5 lat inwestycje w maszyny, w przypadku ponad 33% badanych plany 

inwestycyjne dotycz budynków gospodarczych i ich wyposaenia. Prawie 19% planuje 

zwiksza produkcj, ponad 21% powikszy gospodarstwo rolne poprzez zakup ziemi, 

a 17% poprzez dzieraw. Co pite gospodarstwo zamierza take inwestowa w popraw 

bezpieczestwa (20%). Co dziesite badane gospodarstwo zamierza zainwestowa w produkcj 

ekologiczn, a ponad 4% z badanych gospodarstw zamierza rozpocz dziaalno agroturystyczn 

(tabela 60). 

196




Tabela 60. Plany inwestycyjne w gospodarstwach rolnych w okresie najbliszych 5 lat 

Planowane zmiany 

Odsetek badanych 

1. Inwestycje w maszyny 40,8 

2. Inwestycje w budynki gospodarcze i ich wyposaenie 33,2 

3. Zwikszenie wielkoci dotychczasowej produkcji rolnej 18,5 

4. Specjalizacj w zakresie obecnie prowadzonej produkcji 12,9 

5. Rozpoczcie lub zwikszenie upraw ekologicznych 11,9 

6. Rozpoczcie prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego 4,1 

7. Rozpoczcie lub zwikszenie produkcji rolnej na eksport 0,3 

8. Powikszenie powierzchni gospodarstwa rolnego poprzez zakup gruntów 21,5 

9. Powikszenie powierzchni gospodarstwa rolnego poprzez dzieraw gruntów 17,0 

10. Inwestycje w zakresie zwikszenia bezpieczestwa w gospodarstwie rolnym 20,0 

11. Nie dokonaem/planuj zmian 31,1 


7.4.2. Przyszo sektora w wietle bada studentów rolnictwa 

Badanie ankietowe zrealizowane na potrzeby niniejszego raportu objo 143 studentów 

studiów rolniczych, w tym 64% respondentów stanowili mczyni, za 36% – kobiety. 

Jednym z celów badania ankietowego zrealizowanego wród studentów rolnictwa byo 

okrelenie planów zawodowych potencjalnie przyszych rolników po ukoczeniu studiów. 

Zestawienie procentowe wskazanych przez respondentów wariantów odpowiedzi zobrazowano 

na wykresie. Wartoci procentowe nie sumuj si do 100%, gdy respondenci mogli wybra 

wicej ni jedn odpowied. Ponisze wyniki naley zatem interpretowa tak, e student 

móg wskaza kilka wariantów odpowiedzi, np. prac we wasnym gospodarstwie lub/i prac 

zwizan z obsug prawno-ekonomiczn/ doradcz rolnictwa. 

Okazao si, e najwiksz grup studentów (51%) stanowi ci, którzy po ukoczeniu 

studiów zamierzaj podj prac w instytucjach zwizanych z rolnictwem, takich jak: 

ARiMR, ODR lub innych instytucjach rzdowych i samorzdowych. Niecaa poowa respondentów 

(46,1%) planuje pracowa we wasnym gospodarstwie rolnym. Nastpne podobnie 

liczne grupy studentów stanowili ci, którzy po ukoczeniu studiów widz siebie w pracy 

zwizanej z handlem produktami dla rolnictwa (24,5%), w pracy w gospodarstwie rolnym 

rodziny (23,8%) oraz w pracy zwizanej z obsug prawno-ekonomiczn lub doradcz rolnictwa 

(22,4%). Analiza wyników ankiety wykazaa, e po ok. 13% wskaza dotyczyo kontynuacji 

obecnej pracy zawodowej niepowizanej z rolnictwem oraz pracy zwizanej z usugami 

dla rolnictwa, np. wynajem, naprawa maszyn rolniczych itp. Niewielki odsetek przebadanych 

studentów planuje po ukoczeniu studiów prowadzenie innej pozarolniczej dziaalnoci 

gospodarczej na terenach wiejskich (10,5%), podjcie pracy nie zwizanej z rolnictwem 

(9,8%) czy prowadzenie gospodarstwa agroturystycznego (9,8%). Najmniej liczne grupy studentów 

w przyszoci zamierzaj wyjecha za granic (7%) lub te planuj podj prac 

w innym gospodarstwie rolnym na umow cywilno-prawno (2,8%; wykres 53). 

197




Wykres 53. Struktura wskaza wariantów odpowiedzi na pytanie: Jakie s Pana/Pani 

plany zawodowe po ukoczeniu studiów? 

Praca w instytucjach zwizanych z rolnictwem np.: 

ARiMR, ODR, inne instytucje rzdowe i samorzdowe 

Praca we wasnym gospodarstwie rolnym 

46,1% 

51,0% 

Praca zwizana z handlem produktami dla rolnictwa (np.: 

nawozy, maszyny rolnicze, inne) 

Praca w gospodarstwie rolnym rodziny 

Praca zwizana z obsug prawno-ekonomiczn/ doradcz 

rolnictwa 

Kontynuacja obecnej pracy zawodowej niepowizanej z 

rolnictwem 

Praca zwizana z usugami dla rolnictwa (np.: 

wynajmem, naprawa maszyn/urzdze rolniczych, inne) 

Prowadzenie innej pozarolnicz dziaalno gospodarcz 

na terenach wiejskich 

Podjcie pracy nie powizanej z rolnictwem 

Prowadzenie gospodarstwa agroturystycznego 

Wyjazd za granic 

Praca w innym gospodarstwie rolnym na umow 

cywilno-prawn 

13,3% 

12,6% 

10,5% 

9,8% 

9,8% 

7,0% 

2,8% 

24,5% 

23,8% 

22,4% 

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 


W kolejnym pytaniu studenci rolnictwa zostali poproszeni o wyraenie swojej opinii na 

temat zmian zwizanych z zatrudnieniem na terenach wiejskich w perspektywie najbliszych 

5 lat w województwie podlaskim. Ponad 65% z nich wskazaa na tendencj zatrudniania 

mieszkaców wsi poza rolnictwem. Respondenci rzadziej reprezentowali pogld, i w przyszoci 

nastpi uruchamianie dziaalnoci pozarolnicze w gospodarstwach rolnych w postaci 

przetwórstwa podów (46,9%) oraz rozwój nowych sfer dziaalnoci gospodarczej w postaci 

usug domowych, np. zakadanie i pielgnacja ogrodów (parków), opieka domowa i medyczna 

nad ludmi starszymi, itp. (27,3%). Najmniejszy odsetek studentów (23,8%) wierzy 

w tworzenie miejsc pracy poprzez uruchamianie dziaalnoci gospodarczej i rozwój sektora 

MP na wsi (wykres 54). 

W badaniu ankietowym poproszono równie studentów o wskazanie form wspierania 

rolnictwa, które ich zdaniem powinny by rozwijane w województwie podlaskim. Ponad po- 

owa respondentów (51,7%) wskazaa na pomoc w uzyskiwaniu rodków europejskich. 

W nastpnej kolejnoci studenci wybierali pomoc w szukaniu odbiorców dla lokalnych producentów 

(36,4%) oraz pomoc w tworzeniu grup producenckich (35,7%). Mniejsze grupy 

studentów stanowili ci, których zdaniem naleaoby wspiera rolnictwa ekologiczne (31,5%) 

oraz szkolenia dla rolników i domowników (18,2%). Tylko niecae 12% respondentów 

za istotne uwaa wspieranie przedsibiorczoci rolnej przejawiajcej si w udziale w targach, 

konferencjach, wspópracy krajowej czy midzynarodowej (wykres 55). 

198




Wykres 54. Struktura wskaza wariantów odpowiedzi na pytanie: Jakie zmiany zwizane 

z zatrudnieniem na terenach wiejskich nastpi zdaniem Pana/Pani w perspektywie 

najbliszych 5 lat w województwie podlaskim? 

Zatrudnienie mieszkaców wsi poza 

rolnictwem 

65,7% 

Uruchamianie dziaalnoci pozarolniczej w 

gospodarstwach rolnych w postaci 

przetwórstwa podów rolnych, agroturystyki, 

rkodziea. 

46,9% 

Rozwój nowych sfer dziaalnoci gospodarczej 

w postaci usug domowych, np. zakadanie i 

pielgnacja ogrodów (parków), opieka domowa 

i medyczna nad ludmi starszymi, itp. 

27,3% 

Tworzenie miejsc pracy poprzez uruchamianie 

dziaalnoci gospodarczej i rozwój sektora MSP 

na wsi 

23,8% 

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 


Wykres 55. Struktura wskaza wariantów odpowiedzi na pytanie: Jakie formy wspierania 

rolnictwa powinny by Pana/Pani zdaniem rozwijane w województwie podlaskim? 

Pomoc w uzyskaniu rodków europejskich 

51,7% 

Pomoc w szukaniu odbiorców dla lokalnych 

producentów 

36,4% 

Pomoc w tworzeniu grup producenckich 

35,7% 

Wspieranie rolnictwa ekologicznego oraz 

wymagajcego ekstensywnych metod uprawy 

(dopaty, ulgi) 

31,5% 

Szkolenia dla rolników i domowników 

18,2% 

Wspieranie przedsibiorczoci rolnej (udzia w 

targach, konferencjach, wspópraca krajowa i 

midzynarodowa) 

11,9% 

0% 20% 40% 60% 


199




Kolejnym zadanym studentom pytaniem byo: Jakie zmiany zrealizowano w Pana/Pani gospodarstwie 

rolnym w ostatnich 12 miesicach i jakie planuje si w cigu najbliszych 5 lat? 

Z analizy struktury proponowanych wariantów odpowiedzi wynika, e najwikszy odsetek respondentów 

pracujcych we wasnym gospodarstwie rolnym lub w gospodarstwie rodziny (79,8%) 

wskaza na zakup maszyn. Studenci deklarowali równie, i w cigu ostatnich 12 miesicy w ich 

gospodarstwach nastpio zwikszenie wielkoci dotychczasowej produkcji rolnej (43,4%). W oko- 

o 38% analizowanych gospodarstw rolnych wprowadzono specjalizacj w zakresie obecnie prowadzonej 

produkcji lub te powikszono ich powierzchni poprzez dzieraw gruntów. 

W cigu najbliszych 5 lat, w ponad poowie gospodarstw (ok. 55%), w których pracuje 

obecnie badana grupa studentów, planuje si gównie zakup maszyn rolniczych, zwikszenie 

wielkoci dotychczasowej produkcji rolnej, inwestycje w budynki gospodarcze oraz powikszenie 

powierzchni rolnej poprzez zakup gruntów. W nastpnej kolejnoci gospodarze zamierzaj 

powikszy powierzchnie swojego gospodarstwa rolnego poprzez dzieraw gruntów 

(38,4%), wprowadzi specjalizacj w zakresie obecnie prowadzonej produkcji (33,3%) oraz 

poczyni inwestycje w budynki gospodarcze i ich wyposaenie (31,3%). Nieco ponad 12% 

z nich planuje rozpoczcie prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego, za 8,1% gospodarzy 

– rozpoczcie lub zwikszenie produkcji rolnej na eksport. Niewielki odsetek studentów (7,1%) 

wskaza, i w gospodarstwach, w których pracuj, zamierza si rozpocz lub zwikszy uprawy 

ekologiczne. Tylko w 2% gospodarstw rolnych nie planuje si adnych zmian (wykres 56). 

Wykres 56. Struktura wskaza wariantów odpowiedzi na pytanie: Jakie zmiany zrealizowano 

w Pana/Pani gospodarstwie rolnym w ostatnich 12 miesicach i jakie planuje si 

w cigu najbliszych 5 lat? 


Zakup maszyn 

Zwikszenie wielkoci dotychczasowej 


Specjalizacj w zakresie obecnie 

prowadzonej produkcji 

Powikszenie powierzchni gospodarstwa 

rolnego poprzez dzieraw gruntów 

Inwestycje w zakresie zwikszenia 

bezpieczestwa w gospodarstwie rolnym 

Inwestycje w budynki gospodarcze i ich 

wyposaenie 

Powikszenie powierzchni gospodarstwa 

rolnego poprzez zakup gruntów 

Rozpoczcie lub zwikszenie upraw 

ekologicznych 

Rozpoczcie prowadzenia gospodarstwa 

agroturystycznego 

Nie planuj zmian 

Rozpoczcie lub zwikszenie produkcji 

rolnej na eksport 

12,1% 

3,0% 

3,0% 

2,0% 

7,1% 

8,1% 

8,1% 

2,0% 

31,3% 

33,3% 

26,3% 

33,3% 

38,4% 

38,4% 

37,4% 

33,3% 

43,4% 

56,6% 

55,6% 

55,6% 

54,5% 

79,8% 

0% 20% 40% 60% 80% 100% 

w cigu nastpnych 5 lat 

w cigu ostatnich 12 miesicy 

200




Studentów pracujcych we wasnym gospodarstwie lub w gospodarstwie rolnym rodziny 

zapytano równie o ich plany tworzenia nowych miejsc pracy w tych gospodarstwach. 

Okazao si, e ponad 81% z nich nie planuje zatrudniania osób na umow o prac (caorocznie; 

wykres 57). Odsetek ten by nieco niszy w przypadku zatrudnienia dorywczego lub sezonowego 

(63,6%; wykres 58). Ponad 32% respondentów zadeklarowao ch zatrudnienia 

jednej bd dwóch osób sezonowo lub dorywczo, za 15,6% – caorocznie w formie umowy 

o prac. Powyej piciu nowych miejsc caorocznej pracy w gospodarstwie rolnym planuje 

stworzy tylko 1% ankietowanych studentów. Niewiele wicej (3,1%) zamierza przyj 

do pomocy dorywczo lub sezonowo wicej ni pi osób. 

Wykres 57. Struktura studentów wg ich planów dotyczcych tworzenia nowych miejsc 

pracy na umow o prac (caorocznie) w gospodarstwie rolnym, w którym pracuj 

1-2 osoby; 

15,6% 

2-3 osoby; 

2,1% >5 osób; 1,0% 

Studenci zostali równie poproszeni o wskazanie przedziaów zarobków miesicznych 

netto w czterech rónych aspektach: 1) zapewniajcych godziwe ycie; 2) moliwych do uzynie 

planuje 

zatrudnia; 

81,3% 


Wykres 58. Struktura studentów wg ich planów dotyczcych zatrudnienia w gospodarstwie 

rolnym (sezonowo/dorywczo), w którym pracuj 

2-3 osoby; 

1,0% 

>5 osób; 3,1% 

1-2 osoby; 

32,3% 

nie planuje 

zatrudnia; 

63,6% 


201




skania z pracy w rolnictwie; 3) moliwych do uzyskania pracujc w rolnictwie, uwzgldniajc 

realia rynkowe, w cigu 3 lat od zakoczenia studiów oraz 4) moliwe do uzyskania pracujc 

poza rolnictwem, uwzgldniajc realia rynkowe, w cigu 3 lat od zakoczenia studiów? 

Wykres 59. Zarobki moliwe do uzyskania 

z pracy w rolnictwie 

Wykres 60. Zarobki zapewniajce godziwe 

ycie 

powyej 

7000 z 

21% 

1000 – 

2000 z 

19% 


7000 z; 

9% 

powyej 

7000 z; 

19% 


2000 z; 

2% 


3000 z; 

20% 


7000 z 

9% 


5000 z 

15% 


4000 z 

15% 


3000 z 

21% 


5000 z; 

25% 


4000 z ; 

25% 


pracujc w rolnictwie, uwzgldniajc realia 

rynkowe, w cigu 3 lat od zakoczenia studiów? 


pracujc poza rolnictwem, uwzgldniajc realia 

rynkowe, w cigu 3 lat od zakoczenia 

studiów? 


5000 z 

8% 


7000 z 

4% 

powyej 

7000 z 

5% 


2000 z 

29% 


7000 z 

6% 

powyej 

7000 z 

15% 


2000 z 

24% 


5000 z 

10% 


4000 z 

18% 


3000 z 

36% 


4000 z 

20% 


3000 z 

25% 


Najwicej (ponad 25%) studentów wskazao, i godziwe ycie zapewniyby zarobki 

w przedziale 3001-4000 z netto. Liczn grup (25%) stanowili równie ci, którzy wskazali na 

przedzia 4001-5000 z. Powyej 7000 z potrzebuje do godnego ycia 18,9% respondentów, 

za tylko 2,1% z nich zadowoliaby kwota zarobków w przedziale 1000-2000 z (wykres 61). 

Jeeli chodzi o zarobki moliwe do uzyskania z pracy w rolnictwie, to po 21% studentów 

wskazao na wariant odpowiedzi powyej 7000 z oraz przedzia 2001-3000 z. Najmniejszy 

odsetek wskaza (9%) dotyczy zarobków w granicach 5001-7000 z netto (wykres 60). 

202




Z wyników ankiety wynika równie, i wiksze moliwoci zarobkowe, uwzgldniajc realia 

rynkowe, w cigu 3 lat od zakoczenia studiów, pojawiaj si w pracy w rolnictwie, ni poza 

nim. A 31% respondentów stwierdzio, e po ukoczeniu studiów modzi ludzie, pracujc 

w rolnictwie, s w stanie zarobi ponad 5000 z netto, przy czym ten próg wynagrodzenia 

w pracy poza rolnictwem wskazao tylko 17% ankietowanych (wykres 61, 62). 

Kolejnym zadanym studentom pytaniem byo: Który z poniszych kierunków rozwoju 

rolnictwa wg Pana/Pani bdzie mia dominujce znaczenie w perspektywie kolejnych 5 lat? 

Z wyników ankiety zaprezentowanych na powyszym wykresie wynika, i najbardziej 

dominujcym kierunkiem rozwoju rolnictwa w perspektywie kolejnych 5 lat – zdaniem studentów 

rolnictwa – bdzie rozwój wyspecjalizowanego wysoko towarowego rolnictwa 

(36,6% wskaza). Na kolejnych miejscach wskazali oni na rozwój rolnictwa rodzinnego 

(22,8% wskaza), rozwój rolnictwa ekologicznego (19,5%) oraz rozwój rolnictwa wielofunkcyjnego. 

Tylko 2,4% wskaza dotyczya rozwoju rolnictwa hobbystycznego (wykres 63). 

Studenci zostali równie zapytani o najbardziej ich zdaniem rozwojowy profil gospodarstwa 

rolnego. 

Wykres 63. Struktura odpowiedzi na pytanie: Który z poniszych kierunków rozwoju rolnictwa 

wg Pana/Pani bdzie mia dominujce znaczenie w perspektywie kolejnych 5 lat? 

Rozwój rolnictwa 

ekologicznego; 

19,5% 


hobbystycznego; 

2,4% 

Rozwój 

wyspecjalizowane 

go wysoko 

towarowego 

rolnictwa; 36,6% 


rodzinnego; 

22,8% 



wielofunkcyjnego; 

18,7% 

Najczciej wskazywanym profilem okazao si bydo i mleko krowie (nieco ponad 

16% wskaza), nastpnie pszenica (11,6%), roliny przemysowe (9,1%). Z bada wynika 

te, e najmniej rozwojowymi profilami gospodarstw rolnych s konie, kozy, króliki i owce 

(czny procent wskaza na te warianty odpowiedzi by na poziomie 2,4; wykres 64). 

203




Wykres 64. Struktura odpowiedzi na pytanie: Jaki profil gospodarstwa rolnego uwaa 

Pan/Pani za najbardziej rozwojowy? 

bydo 

mleko krowie 

pszenica 

roliny przemysowe 

warzywa 

jaja kurze 

cielta 


owoce 

drób 

jczmie 

yto 

ziemniaki 

konie 

kozy 

króliki 

owce 


1,1% 

0,8% 

0,3% 

0,2% 

6,7% 

5,5% 

5,4% 

4,9% 

4,7% 

4,6% 

4,6% 

4,4% 

3,6% 

9,1% 

11,6% 

16,3% 

16,2% 

0% 5% 10% 15% 20% 

7.5. Moliwoci wsparcia sektora rolnictwa ze rodków krajowych i unijnych 

Wród podstawowych, aktualnych róde wsparcia sektora rolnictwa, ze rodków krajowych 

i unijnych naley wymieni: 

system kredytów preferencyjnych, 

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, 

dopaty bezporednie. 

Podstaw do udzielania przez Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa pomocy 

ze rodków krajowych jest rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 2009 r. 

w sprawie realizacji niektórych zada ARiMR (Dz. U. Nr 22, poz. 121 ze zm.). Rozporzdzenie 

to umoliwia udzielanie przez Agencj pomocy finansowej polegajcej na: 

stosowaniu dopat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych i „klskowych” 

udzielanych ze rodków wasnych banków, które zawary z Agencj stosowne 

umowy, 

udzielaniu gwarancji i porcze spaty kredytów inwestycyjnych i „klskowych”, 

czciowej spacie kapitau kredytu inwestycyjnego. 

Kredyty z dopat ARiMR do oprocentowania udzielane s na róne cele i obszary 

oznaczone stosownymi symbolami: 

symbol nIP – kredyt na realizacj inwestycji w gospodarstwach rolnych, dziaach 

specjalnych produkcji rolnej i przetwórstwie produktów rolnych oraz na zakup akcji 

lub udziaów, 

symbol nKZ – kredyty na zakup uytków rolnych, 

204




symbol nMR – kredyty na utworzenie lub urzdzenie gospodarstw rolnych przez 

osoby, które nie ukoczyy 40 roku ycia, 

symbol nGP – kredyt na realizacj inwestycji w rolnictwie i przetwórstwie produktów 

rolnych oraz na zakup akcji lub udziaów przez grupy producentów rolnych 

utworzone na podstawie ustawy z dnia 15 wrzenia 2000 r. o grupach producentów 

rolnych i ich zwizkach oraz zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 88, poz. 983 ze zm.), 

symbol nGR – kredyt na zakup nieruchomoci rolnych przeznaczonych na utworzenie 

lub powikszenie gospodarstwa rodzinnego w rozumieniu ustawy z dnia 

11 kwietnia 2003 r. o ksztatowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 64, poz. 592 ze zm.), 

symbol nNT – kredyty na realizacj inwestycji w zakresie nowych technologii produkcji 

w rolnictwie zapewniajcych wysok jako produktu, 

symbol nBR10 – kredyty na realizacj inwestycji w ramach "Branowego programu 

rozwoju wspólnego uytkowania maszyn i urzdze rolniczych", 


restrukturyzacji przetwórstwa ziemniaka na skrobi w Polsce", 

symbol nBR14 – kredyty na realizacj inwestycji w ramach "Programu wspierania 

restrukturyzacji i modernizacji przemysu misnego, chodnictwa skadowego 

i przetwórstwa jaj w Polsce", 


mleczarstwa", 

symbol nKL01 i nKL02 – kredyty na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych 

i dziaach specjalnych produkcji rolnej, w których wystpiy szkody spowodowane 

przez susz, grad, deszcz nawalny, ujemne skutki przezimowania, przymrozki 

wiosenne, powód, huragan, piorun, obsunicie si ziemi lub lawin. 

Kredytów udzielaj banki posiadajce stosowne umowy z ARiMR. W zalenoci od linii 

kredytowej wysoko oprocentowania dla kredytobiorcy wynosi w 2012 roku od 1,5 

do ponad 4,3%. 

W przypadku kredytów inwestycyjnych oprocentowanie z dopat ARiMR nie moe 

wynosi wicej ni 1,5 stopy redyskontowej weksli. Wysoko oprocentowania paconego 

przez kredytobiorc we wszystkich liniach kredytowych wynosi 0,4 penego oprocentowania 

kredytu (nie mniej ni 3%). Pozosta kwot paci ARiMR w postaci dopat do oprocentowania 

kredytu. 

W przypadku kredytów klskowych wysoko oprocentowania paconego przez kredytobiorc 

wynosi 1,5% w stosunku rocznym. Pozosta kwot paci ARiMR w postaci dopat 

do oprocentowania kredytu. 

Kwota kredytu nie moe przekracza: 

80% wartoci nakadów inwestycyjnych na gospodarstwo rolne (lub 95% – 

na osadnictwo rolnicze, 90% – na gospodarstwa rodzinne), nie wicej jednak ni 

4 mln z, 

70% wartoci nakadów inwestycyjnych w dziaach specjalnych produkcji rolnej, 

nie wicej ni 8 mln z, 

70% wartoci nakadów inwestycyjnych w przetwórstwie produktów rolnych, 

nie wicej ni 16 mln z. 

205




Pomoc finansowa z PROW 2007-13 udzielana jest rolnikom, przedsibiorcom, samorzdom 

i innym podmiotom funkcjonujcym w obszarze sektora spoywczego i sektora rolnictwa. 

Do celów i obszarów pomocy w ramach PROW nale m. in.: 

przyspieszanie modernizacji gospodarstw rolnych, 

 

 

 

 

 

 

 

podwyszanie konkurencyjnoci przetwórstwa spoywczego i jakoci ywnoci, 

oywienie przemian w rolnictwie i rynku ziemi przez przyznawanie rent strukturalnych 

oraz premii uatwiajcych start zawodowy modym rolnikom i finansowanie 

scalania gruntów, 

zachcanie rolników do gospodarowania w sposób przyjazny rodowisku oraz 

do zachowania rodzimych ras i cennych przyrodniczo siedlisk rolin, 

polepszanie lesistoci kraju przez udzielanie pomocy finansowej na zalesianie gruntów 

o maej przydatnoci rolniczej, 

pobudzanie przedsibiorczoci i tworzenie nowych miejsc pracy na terenach wiejskich, 

odnowa wsi, rozbudzanie aktywnoci jej mieszkaców i budowa kapitau spoecznego 

na wsi, 

podwyszanie kwalifikacji rolników i wacicieli lasów oraz uatwianie im dostpu 

do patnych usug doradczych. 

Do podstawowych dziaa PROW w latach 2007-2013, które odgrywaj kluczowe znaczenie 

w procesie modernizacji sektora rolnictwa nale w ramach Osi 1 Poprawa konkurencyjnoci 

sektora rolnego i lenego: Dziaanie 121 „Modernizacja gospodarstw rolnych” oraz 

Dziaanie 112 „Uatwienie startu modym rolnikom”. 

Pomoc finansowa w ramach dziaania "Uatwianie startu modym rolnikom" moe zosta 

przyznana osobie fizycznej, która m.in.: planuje naby gospodarstwo rolne i rozpocz 

po raz pierwszy prowadzenie dziaalnoci rolniczej, albo posiada gospodarstwo rolne i rozpocza 

prowadzenie dziaalnoci rolniczej, ale od jej rozpoczcia do dnia zoenia wniosku 

o pomoc nie upynie wicej ni 12 miesicy, a do dnia wydania decyzji o przyznaniu pomocy 

– wicej ni 18 miesicy. Pomoc moe by przeznaczona na popraw kondycji ekonomicznej 

gospodarstw, dostosowanie produkcji do wymogów rynku, popraw jakoci i technologii produkcji. 

Pomoc finansowa w ramach dziaania "Modernizacja gospodarstw rolnych” udzielana 

jest na inwestycje dotyczce modernizacji lub rozwoju pierwotnej produkcji rolinnej lub 

zwierzcej, z wyczeniem produkcji lenej i rybnej. Operacje mog dotyczy produkcji produktów 

ywnociowych jak i nieywnociowych (w tym produktów rolnych wykorzystywanych 

do produkcji energii odnawialnej), a take przygotowania do sprzeday lub sprzeday 

bezporedniej produktów rolnych wytwarzanych w gospodarstwie. 

Wsparcie obejmuje inwestycje materialne i niematerialne suce modernizacji produkcji 

rolnej, w szczególnoci: budowa lub remont poczony z modernizacj budynków lub budowli, 

zakup lub instalacja maszyn, urzdze, w tym sprztu komputerowego, zakadanie, 

modernizacja sadów lub plantacji wieloletnich, zakup, instalacja lub budowa elementów 

infrastruktury technicznej wpywajcych bezporednio na warunki prowadzenia dziaalnoci 

rolniczej, przygotowania do sprzeday lub sprzeday bezporedniej, zakup patentów, licencji, 

usugi zwizane z przygotowaniem dokumentacji technicznej lub ekonomicznej dotyczcej 

projektu oraz nadzorem technicznym, zwizane bezporednio z realizacj projektu. 

206




Poziom pomocy wynosi od 40% do 75% kosztów inwestycji kwalifikujcej si do objcia 

pomoc w zalenoci od rodzaju prowadzonej produkcji, obszaru kraju, wieku Beneficjenta 

i innych uwarunkowa. 

Poza wymienionymi wyej dziaaniami, w ramach PROW, rodki unijne przeznacza si 

take na: 

szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i lenictwie, 

renty strukturalne, które maj na celu popraw struktury agrarnej oraz przyspieszenie 

procesu wymiany pokoleniowej osób prowadzcych gospodarstwa rolne, 

 

 

korzystanie z usug doradczych przez rolników i posiadaczy lasów, 

zwikszanie wartoci dodanej podstawowej produkcji rolnej i lenej, wsparcie dotyczy 

brany przetwórstwa rolno-spoywczego, rodki mog by przeznaczone 

na rozbudow, unowoczenienie parku maszynowego, zakup linii technologicznych 

czy specjalistycznych rodków transportu, 

scalanie gruntów, 

przywracanie potencjau produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klsk ywioowych, 

uczestnictwo rolników w systemach jakoci ywnoci, 

wsparcie tworzenia i funkcjonowania grup producentów rolnych, 

zalesianie gruntów, 

wspieranie dziaalnoci rolniczej prowadzonej zgodnie z zasadami ochrony rodowiska 

naturalnego, 

wsparcie na tworzenie i rozwój mikroprzedsibiorstw na terenach wiejskich, 

dziaania w kierunku rónicowania dziaalnoci gospodarczej na terenach wiejskich, 

i inne. 

Jednym z najwaniejszych mechanizmów wsparcia sektora rolnictwa w Polsce s dopaty 

bezporednie. Wysoko patnoci bezporednich w ramach stosowanego w Polsce systemu 

jednolitej patnoci obszarowej (SAPS) podlega stopniowemu dochodzeniu do poziomu 

stosowanego w krajach UE-15. W Polsce realizowany jest take system uzupeniania jednolitej 

patnoci obszarowej krajowymi patnociami w maksymalnie dopuszczanej przepisami 

wspólnotowymi wysokoci, tj. do poziomu 30% patnoci stosowanych w krajach UE – 15 

na dzie 30 kwietnia 2004 r. Poziom patnoci bezporednich otrzymywanych przez polskich 

rolników, poczwszy od roku 2004 wzrasta corocznie. W roku 2012 i kolejnych wynosi 100% 

poziomu wsparcia uzyskiwanego przez rolników UE-15. 

Uzupeniajca patno podstawowa przysuguje do powierzchni upraw: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

zbó, 

rolin oleistych – rzepaku, rzepiku, sonecznika i soi, 

rolin wysokobiakowych – bobu, bobiku, ubinu sodkiego i grochu siewnego, 

rolin strczkowych – wyki siewnej, soczewicy jadalnej i ciecierzycy pospolitej, 

rolin strczkowych pastewnych, 

lnu wóknistego i oleistego, 

konopi na wókno, 

rolin przeznaczonych na materia siewny kategorii elitarny lub kwalifikowany, 

rolin motylkowatych drobnonasiennych, 

rolin okopowych pastewnych, z wyczeniem ziemniaków pastewnych, 

traw na trwaych uytkach zielonych przeznaczonych na susz paszowy, 

207




mieszanek rolin motylkowatych drobnonasiennych z trawami na gruntach rolnych 

innych ni trwae uytki zielone. 

Uzupeniajca patno podstawowa przysuguje take do powierzchni gruntów ornych, 

na których nie jest prowadzona uprawa rolin, jeeli na gruntach tych: 

rolnik dokona zasiewu w celu podniesienia yznoci gleby poprzez wprowadzenie 

do niej wieej masy rolinnej (zielony nawóz), 

rolinno zostaa przyorana lub wprowadzona do gleby na skutek zastosowania 

innego zabiegu mechanicznego w terminie do dnia 31 sierpnia roku, w którym zosta 

zoony wniosek o przyznanie patnoci uzupeniajcej, 

uprawa nie jest prowadzona nie duej ni rok. 

W Polsce realizowane jest take tzw. wsparcie specjalne, w formie: 

specjalnej patnoci obszarowej do powierzchni upraw rolin strczkowych i motylkowatych 

drobnonasiennych, 

patnoci do krów utrzymywanych w gospodarstwach pooonych na obszarach 

wraliwych pod wzgldem gospodarczym lub rodowiskowym, które dowiadczaj 

szczególnych niedogodnoci z tego tytuu, 

patnoci do owiec utrzymywanych w gospodarstwach pooonych na obszarach 

wraliwych pod wzgldem gospodarczym lub rodowiskowym, które dowiadczaj 

szczególnych niedogodnoci z tego tytuu, 

wsparcie specjalne z tytuu poprawy jakoci produktów rolnych w sektorze tytoniu. 

Przysuguj take patnoci w formie niezwizanej z produkcj: do powierzchni uprawy 

chmielu, patno do skrobi, do tytoniu oraz patnoci dodatkowe: cukrowa, do pomidorów, 

do owoców mikkich. 

Wysoko dopat jest uzaleniona w kadym roku od kursu Euro. W roku 2012 wysoko 

dopat dla Polski wynosi: 

jednolita patno obszarowa (JPO) – 10 278 138 926,11 z, 

oddzielna patno z tytuu cukru – 654 112 889,60 z, 

oddzielna patno z tytuu owoców i warzyw (patno do pomidorów) 

– 27 557 017,00 z, 

oddzielna patno z tytuu owoców mikkich – 78 792 960 z, 

specjalna patno obszarowa do powierzchni upraw rolin strczkowych i motylkowatych 

drobnonasiennych – 123 114 000,00 z, 

patno do krów – 187 133 280,00 z, 

patno do owiec – 7 891 607,40 z, 

patno do surowca tytoniowego (patno do tytoniu) – 119 153 833,00 z. 

Wsparcie sektora rolnictwa ze róde unijnych jest cile powizane z okresem programowania 

rodków unijnych. Aktualny okres na lata 2007-2013 dobiega koca i wikszo 

rodków na rozwój i inwestycje zostao ju rozdysponowanych. Pozostan bez istotnych 

zmian w roku 2013 dopaty bezporednie, które s wypacane w kadym roku oraz wsparcie 

krajowe w postaci kredytów preferencyjnych. 

W nowym okresie programowania na lata 2014-2020 naley spodziewa si wanych 

zmian w dofinansowaniu rolnictwa w Polsce. Walka o wysoko rodków unijnych, które 

maj trafi do rolnictwa w ramach I i II filaru, odbywa si aktualnie na poziomie instytucji 

krajowych i unijnych. 

208




Propozycje Komisji Europejskiej id w kierunku pozostawienia dopat bezporednich 

do hektara, stopniowe zrównanie ich poziomu we wszystkich pastwach Unii Europejskiej. 

Zmniejszanie rónic ma nastpowa do 2018 roku, ale i wtedy dopaty w UE nie bd jeszcze 

równe. Na jednakowe wysokoci dopaty nie zgodzili si m.in. gówni patnicy netto do budetu 

UE, czyli Niemcy i Francja. Obecnie nasi rolnicy dostaj dopaty bezporednie w wysokoci 

75 procent redniej unijnej, w 2020 roku ma to by ok. 83,5 procent. Dopaty maj 

otrzymywa aktywni rolnicy, czyli tacy, których przychód z patnoci bezporednich rocznie 

przekracza bd jest równy 5% cznej sumy przychodów z dziaalnoci nierolniczej (nie dotyczy 

rolników którzy otrzymali poniej 5 tys. euro). Projekt zakada te, e jeden beneficjent 

nie bdzie móg dosta dopat wyszych ni 300 tysicy euro. Specjalnie premiowani bd 

rolnicy, którzy bd spenia tzw. trzy "zielone" warunki ochrony rodowiska. Rolnicy, którzy 

nie bd spenia warunków otrzymaj 70% wysokoci dopat. Dla polskich rolników nie 

s to rozwizania zbyt korzystne. 

Proponuje si take inne negatywne, w ocenie Polski rozwizania: 

odejcie od wzmacniania finansowego filaru II (PROW), 

wprowadzenie nowych, dodatkowych zada dla WPR (w tym ogranicze dla praktyk 

produkcyjnych) z pozostawieniem dotychczasowego poziomu budetu, 

likwidacja kwotowania mleka i cukru, 

wzrost wymaga wzgldem dziaa rolno-rodowiskowych i skomplikowanie caego 

systemu, 

likwidacja mechanizmu dopat do odtuszczonego mleka w proszku, 

i inne. 

Wedug wstpnych ocen dojdzie take do wzrostu zoonoci WPR i dalszej biurokratyzacji. 

Propozycje KE nios take szereg pozytywnych elementów w zakresie: 

poprawy dystrybucji wsparcia bezporedniego pomidzy gospodarstwami o rónych 

wielkociach, 

wyeksponowania roli maych gospodarstw w europejskim modelu rolnictwa i dla 

realizacji celów strategii Europa 2020, 

rozszerzenia zakresu instrumentarium WPR o dziaania nowe, uzupeniajce w stosunku 

do obecnych instrumentów, a wychodzce naprzeciw nowym wyzwaniom: 

instrumenty zarzdzania ryzykiem, wiksze wsparcie dla grup producentów, 

wspópraca, 

 

utrzymanie i rozszerzenie na inne produkty moliwoci powizania wsparcia z produkcj. 

Na szczegóowe rozwizania dotyczce przyszoci rodków unijnych i wsparcia sektora 

rolnictwa trzeba bdzie zapewne poczeka do roku 2013. Zmiana zasad finansowania 

i funkcjonowania WPR pocignie za sob z pewnoci take zmiany w zakresie krajowych 

narzdzi wsparcia. 

209




8. Rekomendacje 

Obecni i potencjalni pracownicy sektora 

1. Ustawiczne podnoszenie wiedzy z zakresu produkcji rolnej (konieczno bycia 

na bieco z innowacjami w zakresie rodków produkcji i procesu produkcyjnego, 

w tym stosowania ekologicznych metod produkcji rolnej). 

2. Podnoszenie wasnych kompetencji menederskich, w tym ekonomicznych, przez 

kierujcych gospodarstwami rolnymi. 

3. Podnoszenie wasnych kompetencji z zakresu technologii i narzdzi informatycznych. 

4. Zdobywanie wiedzy i podnoszenie kompetencji z zakresu pozyskiwania rodków 

zewntrznych na modernizacj i rozwój gospodarstwa rolnego. 

5. Pozyskiwanie wiedzy dotyczcej szeroko pojtego gospodarowania przestrzeni 

rolnicz, w tym przede wszystkim produkcji energii odnawialnej, rolnictwa ekologicznego 

i agroturystyki. 

6. Pozyskiwanie uprawnie do obsugi specjalistycznych maszyn rolniczych. 

7. Denie do zdobywania dowiadczenia praktycznego na wszystkich szczeblach 

edukacji (udzia w staach, praktykach, wizytach studyjnych zarówno podczas 

edukacji na poziomie ponadgimnazjalnym, jak te wyszym). 

8. Konieczno odchodzenia od sentymentalnego do bardziej biznesowego/rynkowego 

podejcia do pracy w rolnictwie. 

Podmioty gospodarcze sektora i potencjalni wchodzcy 

1. Zachowanie specyfiki rodzinnej gospodarstw rolnych. 

2. Tworzenie grup producenckich i innych form wspópracy. 

3. Pozyskiwanie funduszy unijnych na modernizacj gospodarstw rolnych. 

4. Podejmowanie wspópracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi i uczelniami 

wyszymi w zakresie transferu rozwiza innowacyjnych zwizanych z produkcj 

roln. 

5. Podejmowanie prób integracji wprzód lub w ty w celu redukcji kosztów funkcjonowania. 

6. Stae podnoszenie kwalifikacji pracowników. 

7. Poszukiwanie szans rozwoju poza rynkiem polskim czy nawet europejskim. 

8. Kreowanie marek produktów rolnych, nawet jeli s to surowce dla przemysu 

spoywczego. 

9. Podejmowanie prób wdroenia certyfikatów jakociowych. 

10. Permanentna obserwacja trendów rynkowych wpywajcych na kierunki produkcji 

rolnej. 

11. Wiksza otwarto i elastyczno w reagowaniu na potrzeby rynku. 

12. Zdobywanie kwalifikacji z zakresu funkcjonowania nowoczesnego rynku rolnego 

i obrotu produktami rolnymi. 

13. Ukierunkowanie produkcji rolnej nie tylko na cele ywnociowe, ale równie 

energetyczne. 

14. Stae podnoszenie poziomu bezpieczestwa pracy w rolnictwie. 

210




Wadze regionalne 

1. Organizacja kampanii promocyjnych podlaskich produktów rolnych w kraju i za 

granic. 

2. Stworzenie mechanizmów wspierajcych zrzeszanie si rolników w grupy producenckie 

i inne formy wspópracy. 

3. Wspieranie i promocja pozarolniczych miejsc zatrudnienia. 

4. Podejmowanie dziaa zwizanych z popraw dostpnoci komunikacyjnej województwa 

podlaskiego. 

5. Podejmowanie dziaa na rzecz poprawy wizerunku inwestycyjnego województwa 

podlaskiego i szerszej promocji przedsibiorstw analizowanego sektora. 

6. Zwikszenie liczby instrumentów majcych na celu wspieranie innowacyjnoci 

przedsibiorstw analizowanego sektora (tworzenie zacht dla przedsibiorstw sektora 

dotyczcych rozwoju wspópracy z uczelniami wyszymi, stosowanie systemu 

ulg w podatkach dla podmiotów tworzcych nowe miejsca pracy w regionie itd.). 

7. Rozwój form wspópracy firm analizowanego sektora poprzez organizacj spotka 

branowych, motywowanie do tworzenia zrzesze i klastrów. 

8. Promocja kierunków rolniczych wród absolwentów szkó rednich (kampanie 

promocyjne organizowane w szkoach ponadgimnazjalnych województw podlaskiego). 

Instytucje powizane z rynkiem pracy/sektora 

1. Wspieranie tworzenia oferty edukacyjnej zawierajcej kierunki powizane z rolnictwem 

w szkoach zawodowych i rednich. 

2. Konieczno „upraktycznienia” i zwikszenia atrakcyjnoci ksztacenia na rolniczych 

kierunkach studiów. 318 

3. Wspópraca z uczelniami wyszymi i placówkami owiatowymi w celu poprawy 

wizerunku pracy w zawodach rolniczych. 

4. Organizacja systemu stay i praktyk uczniów i studentów na wszystkich szczeblach 

edukacji rolniczej. 

5. Wspieranie dziaa majcych na celu nawizywanie wspópracy pomidzy placówkami 

owiatowymi a podmiotami dziaajcymi w sektorze rolniczym. 

6. Udzia przedstawicieli instytucji rynku pracy we wdraaniu programów edukacyjnych 

zawierajcych komponent praktyczny na poszczególnych poziomach ksztacenia: 

zawodowym, rednim, wyszym. 

7. Opracowanie metodologii i przeprowadzenie analizy identyfikacji poziomu bezrobocia 

ukrytego na wsi w poszczególnych powiatach województwa podlaskiego. 

8. Opracowanie programu redukcji poziomu bezrobocia ukrytego na obszarach wiejskich. 

9. Promocja tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na terenach wiejskich. 

318 wg bada PARP do grup studentów najbardziej niezadowolonych z wyboru kierunków studiów, jak te udziau zaj praktycznych 

w planie studiów nale studenci kierunków rolniczych, na podstawie: M. Jelonek, Studenci – przysze kadry polskiej gospodarki, 

Raport z bada studentów i analizy kierunków ksztacenia realizowanych w 2010 r. w ramach projektu „Bilans Kapitau Ludzkiego” [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://bkl.parp.gov.pl/system/files/Downloads/20110616070806/Studenci_- 

_przyszle_kadry_polskiej_gospodarki.pdf?1309349876 [Data wejcia 01-10-2012]. 

211




10. Organizacja szkole zwizanych z tworzeniem pozarolniczych miejsc zatrudnienia 

na wsi. 

11. Wspieranie dziaa kreujcych wizerunek podmiotów sektora jako atrakcyjnego 

pracodawcy. 

12. Upowszechnianie dobrych praktyk zwizanych z osigniciem sukcesu w produkcji 

rolnej. 

13. Opracowanie oferty systemu szkole podnoszcych kwalifikacje osób zatrudnionych 

w rolnictwie, w tym szkole menederskich, pozyskiwania rodków na rozwój, 

planowanie inwestycji w rolnictwie, bioinynierii rolniczej, technologii informatycznych 

w rolnictwie. 

14. Przygotowanie szkole, kursów oraz studiów w trybie zaocznym w systemie 

e-learningowym. 

15. Organizacja kursów i szkole dla osób generujcych ukryte bezrobocie przygotowujcych 

ich do pracy w sektorze obsugi rolnictwa. 

212




Wykaz literatury 

1. Analiza kierunków rozwoju i aktualna sytuacja w rolnictwie woj. podlaskiego, Podlaski Orodek Doradztwa 

Rolniczego w Szepietowie, Szepietowo 2011. 

2. Babuchowska K., Marks-Bielska R., Patnoci bezporednie w kontekcie dochodów polskich rolników, 

„Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Problemy Rolnictwa wiatowego” 2011, t. 11(26). 

3. Biekowski J., Jankowiak J. i in., Analiza konkurencyjnoci rolniczych gospodarstw towarowych 

na przykadzie badanej grupy z Wielkopolski, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu, 

nr 1015, Wrocaw 2004. 

4. Bulas M., Wpyw grup producenckich na konkurencyjno gospodarstw rolniczych, Siedlce 2010. 

5. Chorób R., Wybrane determinanty rozwoju innowacyjnych powiza integracyjnych w agrobiznesie 

w dobie globalizacji, Zeszyty Naukowe Szkoy Gównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Warszawa 

2012. 

6. Czyewski A., Matuszczak A., Krajowe i unijne finansowanie wydatków budetowych w sektorze rolno- 

ywnociowym w latach 1996-2012, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 2012, 2 (24). 

7. Durczak K., Rybacki P., Hierarchizacja kryteriów oceny jakoci usug serwisowych maszyn rolniczych – 

opinia konsumenta, „Technika Rolnicza Ogrodnicza, Lena” 2011, nr 1. 

8. Frankford-Nachmias Ch., Nachmias D., Metody badawcze w naukach spoecznych, Zysk i S-ka, Pozna 

2001. 

9. Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsibiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. 

Warszawa 2003. 

10. Kowalewska A., Gliska E., Krot K., Pawluczuk A., Brzostowski N., Analiza kluczowych sektorów województwa 

podlaskiego – sektor producentów maszyn i urzdze, w tym maszyn rolniczych, WUP w Bia- 

ymstoku, Biaystok 2011. 

11. Krakowiak-Bal A., Pozarolnicza dziaalno gospodarcza polskich gospodarstw rolniczych na tle gospodarstw 

z krajów UE, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” 2009, nr 1. 

12. Michna W., Firlej K., Wierzbicki K., Wybrane problemy wizji rozwoju wsi i rolnictwa w pierwszej poowie 

XXI wieku, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, Warszawa 2011. 

13. Nosecka B., Pawlak K., Poczta W., Wybrane aspekty konkurencyjnoci rolnictwa, Instytut Ekonomiki 

Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, Pastwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2011. 

14. Obój K., Strategia organizacji, PWE, Warszawa 2007. 

15. Ocena redniookresowa Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Raport kocowy 

TOM I na zlecenie MRiRW, Warszawa 2010. 

16. Paka E., Kierunki rozwoju pozarolniczej dziaalnoci na obszarach wiejskich w Polsce, „Infrastruktura 

i Ekologia Terenów Wiejskich” 2010, nr 1. 

17. Pijanowski Z., Realizacja polityki rolnej a rozwój obszarów wiejskich w Polsce, „Woda-rodowisko- 

Obszary Wiejskie” 2011, z 1(33). 

18. Piwowar A., Aktywno innowacyjna i inwestycyjna producentów nawozów mineralnych w Polsce, Roczniki 

Naukowe SERiA 2010, t. XII, z.5. 

19. Polska Wie 2012. Raport o stanie wsi, [red.] J. Wilkin, I. Nurzyska, Wydawnictwo Naukowe SCHO- 

LAR, Warszawa, 2012. 

20. Porter M.E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów, MT Business, Warszawa 2000. 

21. Rolnictwo i gospodarka ywnociowa w Polsce, praca zb. pod red. T. Jaboskiej-Urbaniak, Ministerstwo 

Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2010. 

22. Roszkowska-Mdra B., Wsparcie finansowe obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania 

w woj. podlaskim i moliwoci ich rozwoju, Zeszyty Naukowe AE we Wrocawiu, 2006, nr 540. 

23. Rowiski J., Bukowska M., Wzrasta konkurencyjno polskiego przemysu spoywczego na rynku UE, 

„Przemys Spoywczy” 2011, nr 7-8. 

24. Rybacki P., Rzenik C., Durczak K., Wyniki bada dynamiki odnowy parku maszynowego w rolnictwie, 

„Technika Rolnicza, Ogrodnicza, Lena” 2012, nr 1. 

25. Sikorska A., Ciodyk T., Zadura A., Zagórski T., Buks B., Rynek ziemi rolniczej, Instytut Ekonomiki Rolnictwa 

i Gospodarki ywnociowej, Warszawa 2011. 

26. Stajszczak A., Wpyw globalizacji i prawa europejskiego na rynek rodków ochrony rolin w Polsce. 

„Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Problemy Rolnictwa wiatowego” 2011, 11(26). 

213




27. Strzelecki P., Projekcja liczby pracujcych w rolnictwie indywidualnym w Polsce w latach 2008-2035, 

Zeszyty Naukowe Instytutu Statystyki i Demografii SGH, Nr 6/2010. 

28. Szczepaniak I. [red.], Monitoring i ocena konkurencyjnoci polskich producentów ywnoci, Instytut Ekonomiki 

Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, Warszawa 2011. 

29. Szczepaniak I., Mroczek R., Tendencje rozwojowe i konkurencyjno polskiego przemysu spoywczego, 

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, Warszawa 2011. 

30. Urban R., Drod J., Rowiski J., Staszczak A., Szczepaniak I., Urban R., Wigier M., Przemys spoywczy 

w Polsce, Warszawa 2011. 

31. Urbanowska-Stojkin E., Banaszyk O., Witczak H., Zarzdzanie strategiczne przedsibiorstwem, Polskie 

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007. 

32. Wilkin J., Uwarunkowania rozwoju polskiego rolnictwa w kontekcie europejskim i globalnym. Implikacje 

teoretyczne i praktyczne, Referat przygotowany na VIII Kongres Ekonomistów Polskich: „Polska w 

gospodarce wiatowej – szanse i zagroenia rozwoju”, 29-30 listopada 2007. 

33. Woniak M., Wzrost gospodarczy. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, 

Kraków 2008. 

34. Wójcik G., Znaczenie i uwarunkowania innowacyjnoci obszarów wiejskich w Polsce, „Wiadomoci 

Zootechniczne” 2011, nr 1. 

35. Zalewski A., Oleksiak T., Pawlak J., Mieszkowska L., Rynek rodków produkcji dla rolnictwa. Stan 

i perspektywy, Instytut Ekonomiki i Gospodarki ywnociowej, Warszawa 2011. 

36. Zalewski A., wiatowy rynek nawozów mineralnych z uwzgldnieniem zmian cen bezporednich noników 

energii oraz surowców, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, nr 16, Warszawa 

2011. 

Dokumenty elektroniczne 

1. Babicz-Zieliska E., Postawy konsumentów wobec nowej ywnoci [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://zeszyty.am.gdynia.pl/artykul/Postawy%20konsumentA³w%20wobec%20nowej%20z¼ywnoz›ci_68.pdf. 

2. Badania i innowacja motorem zrównowaonego, produktywnego i konkurencyjnego rolnictwa w Europie, 

Stanowisko Copa-Cogeca, RES(12)5658:4; [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu www.copacogeca.be/Download.ashx?ID=957614&fmt=pdf. 

3. Baranowska-Skimina A., Rynek spoywczy w Polsce 2012-2014, [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.egospodarka.pl/74992,Rynek-spozywczy-w-Polsce-2012-2014,1,39,1.html. 

4. Celioska-Janowicz D., Miszczuk A., Poszaj A., Smtkowski M., Aktualne problemy demograficzne regionu 

Polski wschodniej. [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/ 

Polityka_regionalna/Strategia_rozwoju_polski_wschodniej_do_2020/Dokumenty/Documents/Demografia 

_Polska_wschodnia_2010_1.pdf. 

5. Dochody rolników w UE w 2011 r., Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.fadn.pl/mediacatalog/documents/dochody_w_rol_w_ue_2011.pdf. 

6. Doruchowski G., Postp i nowe koncepcje w rolnictwie precyzyjnym, „Inynieria Rolnicza” 2008, 9(107) 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://ir.ptir.org/artykuly/pl/107/IR(107)_2293_pl.pdf. 

7. Drewnowska B., Polacy polubili ekologiczn ywno[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.ekonomia24.pl/artykul/706204,941455-Rosnie-sprzedaz-ekozywnosci.html. 

8. Fagan J. B., ywno genetycznie modyfikowana [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.lepszezdrowie.info/zywnosc_mod_genet.htm. 

9. Finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wspolna-polityka-rolna/finansowanie-wspolnej-polityki-rolnej.html. 

10. Gaczek W.M., Matusiak M., Mroziska A., Ziókowska H., Innowacyjno gospodarek województw 

Polski Wschodniej-ocena, znaczenie, pespektywy, Pozna 2011 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_regionalna/Strategia_rozwoju_polski_wschodniej_do 

_2020/Dokumenty/Documents/Innowacyjnosc_gospodarek.pdf. 

11. Grajewska A.K., Kierunki rozwoju gospodarstw mlecznych w Polsce do 2014 roku w wietle analizy SWOT, 

równa trendu i metody PEST [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.kpsw.edu.pl/menu/ 

pobierz/RE4/193_grajewska.pdf. 

214




12. Haasiewicz A., Rozwój obszarów wiejskich w kontekcie zrónicowa przestrzennych w Polsce i budowania 

spójnoci terytorialnej kraju [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu https://www.mrr.gov.pl/ 

rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Raporty_o_rozwoju/Raporty_krajowe/Documents/Ekspertyza_ 

Rozwoj_%20obszarow_wiejskich_09082011.pdf. 

13. Jelonek M., Studenci – przysze kadry polskiej gospodarki, Raport z bada studentów i analizy kierunków 

ksztacenia realizowanych w 2010 r. w ramach projektu „Bilans Kapitau Ludzkiego” [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu: http://bkl.parp.gov.pl/system/files/Downloads/20110616070806/Studenci_- 

_przyszle_kadry_polskiej_gospodarki.pdf?1309349876. 

14. Kata R., Rola instytucji we wsparciu przeksztace rolnictwa rozdrobnionego finansowanych z funduszy 

unijnych, [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu: www.instytut.info/IVkonf/referaty/Kata.pdf. 

15. Kierunki rozwoju polskiego rolnictwa w kontekcie realizacji celów okrelonych w przygotowywanych obecnie 

dokumentach strategicznych, ekspertyza na zlecenie MRR, Warszawa 2010 [Dokument elektroniczny]. Tryb 

dostpu http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_rozwoju/SRK/Ekspertyzy_aktualizacja_ 

SRK__1010/Documents/kierunki_rozwoju_polskiego_rolnictwa_2010.pdf. 

16. Konkurencyjno i znaczenie rolnictwa oraz sektora rolno-spoywczego w województwach Polski 

Wschodniej. Ekspertyza opracowana na zamówienie Ministra Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_regionalna/ 

Strategia_rozwoju_polski_wschodniej_do_2020/Dokumenty/Documents/rolnictwo1.pdf. 

17. Kozmana M., Droga ywno pomaga wsi [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.ekonomia24.pl/artykul/590075.html. 

18. Ludno, ruch naturalny i migracje w województwie podlaskim w 2010 roku [Dokument elektroniczny]. Tryb 

dostpu http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_2011_ludnosc_ruch_naturalny_i_migracje_ 

w_wpodl_w_2010r.pdf. 

19. Majewska M., Klibisz K., Wybrane bariery rozwoju grup producentów rolnych w Polsce [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://zif.wzr.pl/pim/2012_1_2_36.pdf. 

20. Masal T., Raport – Rynek produktów nabiaowych, „HURT & DETAL” 2010, nr 1 (47) [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://www.hurtidetal.pl/article/art_id,614-60/raport-rynek-produktownabialowych/. 

21. Mrówczyska-Kamiska A., Znaczenie rolnictwa w gospodarce narodowej w Polsce, analiza makroekonomiczna 

i regionalna [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/ 

pdf/PRS_2008_T5(20)_s96.pdf. 

22. Nadobnik B., Nowoczesna wie: po pierwsze edukacja, Instytut Obywatelski, Warszawa 2011 [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu www.instytutobywatelski.pl. 

23. Niedek M., Zagroenia zwizane z wprowadzeniem GMO, „Biznes i Ekologia” 2010, nr 87 [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/export/sites/default/ekoportal/ 

warto_wiedziec_i_odwiedzic/artykuly/tekstyartykulow/BiE_nr_87_str_18-19.pdf. 


TOM II [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://ec.europa.eu/agriculture/rurdev/countries/pl/mterep-pl_pl.pdf. 

25. Ochrona przyrody i geneza Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, Biaystok 2012 [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.natura2000.efort.pl/pliki/2012/ochrona_przyrody_geneza 

_ese_natura_2000.pdf. 

26. Pieniek S., Wspólna Polityka Rolna a polska wie [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.zielonysztandar.com/wp-content/uploads/2012/08/ZEZST_36_09.pdf. 

27. Piwowar A., Konkurencja cenowa i pozacenowa na rynku nawozów mineralnych w Polsce [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/EIOGZ_2011_nr93_s137.pdf. 

28. Poczta W., Wpyw Wspólnej Polityki Rolnej 204-2006 i 2007-2013 oraz Polityki Spójnoci 2004-2006 w zakresie 

przedmiotowym (SPO ROL) na wzrost konkurencyjnoci [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://ksow.pl/fileadmin/user_upload/ksow.pl/pliki/analizy_ekspertyzy/WplywWPR-woj._pomorskie.pdf. 

29. Polska 2011. Raport o stanie gospodarki, Warszawa 2011 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/RoG2011.pdf. 

30. Polska wizja Wspólnej Polityki Rolnej wobec wyzwa oceny funkcjonowania WPR, raport MRiRW [Dokument 

elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://libr.sejm.gov.pl/oide/index.php?option=com_content&view=article&id=339&Itemid=506. 

215




31. Poanecki P., Polska niemodyfikowana genetycznie [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://nowyobywatel.pl/2012/05/23/polska-niemodyfikowana-genetycznie. 

32. Poprawa sytuacji polskich rolników [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.portfel.pl/ 

pdf/art4324. 

33. Presti zawodów, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, Stycze 2009 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://www.solidarnosc.uni.wroc.pl/dokumenty/PRESTIZ_ZAWODOW.pdf. 

34. Produkt krajowy brutto – rachunki regionalne w 2009 roku [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rn_pkb_rachunki_regionalne_2009_notatka.pdf. 

35. Program Ochrony rodowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007-2010 [Dokument elektroniczny]. Tryb 

dostpu http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/wojewodztwo/urzad_mar/programy_i_dzialania/programy/ 

pr_srod_06.htm. 

36. Program upowszechniania znajomoci przepisów ustawy o ochronie zwierzt wród rolników w województwie 

podlaskim na 2010 rok, Biaystok 2010 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/program_s/prog__22042010_7458.htm?m=dload&debug=off&id=9632. 

37. Ranocchiari V., Pesci P., Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego w sprawie: „Maszyny 

rolnicze i budowlane oraz urzdzenia transportu bliskiego – jaki jest najlepszy sposób wyjcia z kryzysu?” 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri= 

OJ:C:2011:218:0019:0024:PL:PDF. 

38. Raport: dziki pomocy UE polska wie si bogaci [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://biznes.onet.pl/raportdzieki-pomocy-ue-polska-wies-sie-bogaci,49684,5176558,news-detal. 

39. Raport Polska 2011. Gospodarka – Spoeczestwo – Regiony [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu: 

http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Raporty_o_rozwoju/Raporty_krajowe/Do 

cuments/Polska_2011_Gospodarka_Spoleczenstwo_Regiony.pdf. 

40. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej i jej konsekwencje dla Polski [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.wir.org.pl/raporty/reforma_wpr.htm. 

41. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007-2013 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://www.rpowp.wrotapodlasia.pl/dokumenty.html. 

42. Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2011, GUS, Biaystok [Dokument elektroniczny]. Tryb 

dostpu http://www.stat.gov.pl/bialystok/263_PLK_HTML.htm. 

43. Rolnictwo ekologiczne w Polsce, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Rolnictwo-ekologiczne/Rolnictwoekologiczne-w-Polsce. 

44. Sadowski M., Wyszyski Z., Gorski T., Liszewska M., Olecka A., oboda T., Pietkiewicz S., Adaptacja 

Produkcji Rolnej w Województwie Podlaskim do Oczekiwanych Zmian Klimatu, Monografia, Dzia Wydawnictw 

IO, Warszawa 2009, Wydanie I [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.ios.edu.pl/pol/czasopismo/adaptacja_produkcji_rolnej.pdf. 

45. Sektor spoywczy w Polsce, Departament Informacji Gospodarczej, Polska Agencja Informacji i Inwestycji 

Zagranicznych S.A., Warszawa 2011; [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.paiz.gov.pl/ 

files/?id_plik=17188. 

46. Stan i ruch naturalny ludnoci w województwie podlaskim w 2010 roku [Dokument elektroniczny]. Tryb 

dostpu http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_2011_stan_i_ruch_naturalny_ludnosci_ 

wpodl_w_2010r.pdf. 

47. Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013 (z elementami prognozy do roku 

2020) [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/informator/npr2/ 

dokumenty%20strategiczne/rolnictwo.pdf. 

48. Sytuacja osób starszych i ich rola spoeczna na terenach wiejskich województwa podlaskiego. Raport z bada, 

padziernik 2011 r. [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.projekt2011.rops-bialystok.pl/ 

downloads/RAPORT%20KONCOWY%20-%20Sytuacja%20osob%20starszych%20i%20ich%20rola%20 

spoleczna%20na%20terenach%20wiejskich.pdf. 

49. Szeptycki A., Znaczenie techniki w systemie w zrównowaonej produkcji rolniczej [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://www.pimr.poznan.pl/biul/2006_2_32S.pdf. 

50. Sznajder M., Ekonomia mleczarstwa [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.anonimus.com.pl/ 

M.Sznajder.html. 

51. migiel S., Polski rolnik w unijnej Wspólnej Polityce Rolnej [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,7468783,Polski_rolnik_w_unijnej_Wspolnej_Polityce_Rolnej.html. 

216




52. Urbaska K., Polacy a zdrowe odywianie [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.egospodarka.pl/72007,Polacy-a-zdrowe-odzywianie,1,39,1.html. 

53. Wawrzonek A., Polska wie w kontekcie przemian na rynku pracy, 2012 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://wup.gdansk.pl/g2/2012_06/f9e3e22e71dc9eb6e4a60cda26a7b677.pdf. 

54. Wspólny Projekt Rezolucji w sprawie zakóce równowagi w acuchu dostaw ywnoci (2011/2904(RSP)) 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=- 

//EP//TEXT+MOTION+P7-RC-2012-0006+0+DOC+XML+V0//PL. 

55. Wybrane aspekty wykorzystania funduszy unijnych na obszarach wiejskich woj. kujawsko-pomorskiego 

w latach 2004-2010 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://ksow.pl/...ekspertyzy/wykorzystanie 

FundUE-woj.kuj-pomorskie. 

56. Zachowania i nawyki ywieniowe Polaków, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, listopad 2010 

[Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu http://www.prawapacjenta.eu/var/media/File/CBOS_Zywienie 

_Polakow_11.2010.pdf. 

57. Zagroenia okresowe wystpujce w Polsce, Wydzia Analiz RCB, Stycze 2012 [Dokument elektroniczny]. 

Tryb dostpu http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/Zagroenia-okresowe-2012.2.pdf. 

58. Zegar J. S., Dezagraryzacja wsi: istota i siy sprawcze [Dokument elektroniczny]. Tryb dostpu 

http://www.cbr.edu.pl/konf2008/referaty/Zegar.pdf. 

Strony internetowe 

1. http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/?pid=rej_grup_pr; 

2. http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/544269,dochod_polskich_rolnikow_nie_przestaje_rosnac.html; 

3. http://biznes.onet.pl/rosnie-zuzycie-nawozow-sztucznych-w-polsce,18490,5123143,news-detal; 

4. http://biznes.onet.pl/sawicki-rolnicy-maja-zbyt-slaba-pozycje-w-negocjac,18490,4208187,news-detal; 

5. http://dodatki.anonse.pl/przeglad/2011/09/files/assets/seo/page24.html; 

6. http://ec.europa.eu/polska/news/111130_horyzont_pl.htm data; 

7. http://ftp.modr.mazowsze.pl/component/content/article/661-rolnictwo-w-piec-lat-po-zjednoczeniu-zue.html; 

8. http://funduszeue.info/blog/2012/07/08/; 

9. http://granatos.cba.pl/historia_fiata/Grupa_Fiat_w_Polsce.pdf; 

10. http://insilesia.pl/aktualnosci/artykul/12159/3/Polwax_na_rynku_nawozow; 

11. http://klimatarolnictwo.pl/adaptacja/ochrona-roslin-zwierzat; 

12. http://mrirw.gov.pl; 

13. http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem; 

14. http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/bydlo.html; 

15. http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/drob.html; 

16. http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/rprecyzyjne.html; 

17. http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/systemyp.html; 

18. http://omega.sggw.waw.pl/~bogucki/trzoda.html; 

19. http://praca.wp.pl/title,Dochod-polskich-rolnikow-nie-przestajerosnac,wid,13761037, wiadomosc.html? 

ticaid=1vfv3cc; 

20. http://region.e-podlasie.pl; 

21. http://retailing.pb.pl/2023692,81727,wieksza-sprzedaz-kosztem-zyskow?ref=col2; 

22. http://rolnictwo.polskagielda.pl/content/view/91/792/; 

23. http://us.vocuspr.com/Newsroom/MultiQuery.aspx?SiteName=DupontEMEA&Entity=PRAsset&SF_PR 

Asset_PRAssetID_EQ=123800&XSL=NewsRelease&IncludeChildren=True&Lang=Polish; 

24. http://wiedza.ekologia.pl/zanieczyszczenia/Zanieczyszczenia-srodowiska-sposob-nakatastrofe,11029.html; 

25. http://www.agrodziennik.pl/wspolna-polityka-rolna-na-lata-2014-2020-jakie-zmiany-nasczekaja,205.html; 

26. http://www.arimr.gov.pl/; 

27. http://www.arimr.gov.pl/aktualnosci/artykuly/polska-wies-jest-coraz-bogatsza-i-korzystnie-sie-zmieniaw-duzym-stopniu-dzieki-pieniadzom-wyp.html; 

217




28. http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/efekty-unijnej-pomocy-udzielanej-przez-arimr.html; 

29. http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wspolna-polityka-rolna/czym-jest-wspolna-polityka-rolna.html; 

30. http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wspolna-polityka-rolna/ke-przedstawila-projekt-reformywspolnej-polityki-rolnej-na-lata-2014-2020-pazdziernik-2011-r.html; 

31. http://www.arimr.gov.pl/struktura-organizacyjna/oddzialy-regionalne-i-biura-powiatowe/podlaski or10.html; 

32. http://www.arr.gov.pl/; 

33. http://www.biznes-ogrodniczy.pl/pl/z_polki_wziete/srodki_ochrony_roslin.html; 

34. http://www.egospodarka.pl/72007,Polacy-a-zdrowe-odzywianie,1,39,1.html; 

35. http://www.ekologicznerolnictwo.pl/article/en/24_sierpnia_2009_r.html; 

36. http://www.ekonomia24.pl/artykul/910642.html; 

37. http://www.eregion.wzp.pl/rolnictwo/zuzycie-nawozow-sztucznych-na-1-ha-uzytkow-rolnych.html; 

38. http://www.farmer.pl/fakty/polska/koszty-produkcji-zjadaja-dochody-rolnikow,37287.html; 

39. http://www.farmer.pl/finanse/podatki-rachunkowosc/polskie-rolnictwo-walczy-o-konkurencyjnosc-weuropie,37018.html; 

40. http://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/nawozy/analiza-rynku-nawozow-mineralnych-w-kwietniu- 

2011,28388.html; 

41. http://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/rosliny-oleiste/yara-doradza-przez-telefon,38923.htm; 

42. http://www.gios.gov.pl/stansrodowiska/gios/pokaz_artykul/pl/front/raport_regionalny/podlaskie; 

43. http://www.greenpeace.org/poland/pl/wydarzenia/polska/Minister-Zakaz-upraw-GMO-w-Polsce-juwkrotce; 

44. http://www.inr.edu.pl/nowoczesne-technologie-produkcji-rolnej/; 

45. http://www.krus.gov.pl/krus/informacje-ogolne; 

46. http://www.made.pl/ekologia,137.html; 

47. http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Poznaj-Dobra-Zywnosc/; 

48. http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Rolnictwo-ekologiczne/; 

49. http://www.minrol.gov.pl/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PROW-2007-2013/Dzialania-PROW- 

2007-2013/Os-1-Poprawa-konkurencyjnosci-sektora-rolnego-i-lesnego/Grupy-producentow-rolnych; 

50. http://www.mleczarstwopolskie.pl/2012/09/Ceny-skupu-mleka-w-sierpniu-2012-r; 

51. http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/polskie-rolnictwo-niewydajne-lecz-dochodowe/; 

52. http://www.ogrodywpolsce.pl/firmy/nawozy.html; 

53. http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86198.asp?soid=E30E24B1928D4C429897E0B5AB2A8512; 

54. http://www.portalspozywczy.pl/mleko/artykuly/branza-mleczarska-na-krawedzi,72634.html; 

55. http://www.portalspozywczy.pl/technologie/wiadomosci/optymizm-na-rynku-maszynrolniczych,71811.html; 

56. http://www.portalspozywczy.pl/zboza-oleiste/wiadomosci/sytuacja-w-rolnictwie-pod-wplywem-wahanpogody-i-wzrostu-kosztow-produkcji,63163.html; 

57. http://www.posl.pl; 

58. http://www.ppr.pl/artykul-uwaga-na-falszywe-pestycydy-168263.php; 

59. http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/zywnosc-tuczy-posrednika; 

60. http://www.rolnictwo-agro.pl/225,0,gra-rynkowa-powoduje-wzrost-cen-nawozow.html; 

61. http://www.rp.pl/artykul/10,838415-Dwie-trzecie-Polakow-nie-wie--co-oznacza-GMO.html; 

62. http://www.stat.gov.pl/bialystok; 

63. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_11w15_18.pdf; 

64. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RL_PSR_srodki_produkcji.pdf; 

65. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_przemyslu_2011.pdf; 

66. http://www.truck.pl/pl/article/839/najpopularniejszy-jest-zetor,zm_1784; 

67. http://www.tvr24.pl/wiadomosc- 

Polski_przemysl_maszyn_rolniczych_jego_potencjal_i_pozycja_na_rynku-3096.html; 

68. http://www.wm.pb.edu.pl/system-ksztalcenia.html; 

69. http://www.wrotapodlasia.pl/pl/rolnictwo; 

70. http://www.zielonewrota.pl/index.php?art=2711&p=10&k=74; 

71. http://zsgh.bytom.pl/publikacje/zywnosc_genetycznie_modyfikowana.pdf. 

218




Inne pozycje 

1. Agencja Rynku Rolnego 1990-2005, ARR, Warszawa 2005. 

2. Agencja Rynku Rolnego. 20 lat dziaalnoci, ARR sierpie 2010. 

3. Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski, I kwarta 2012, GUS, Warszawa 2012. 

4. Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kw. 2012 r., Departament Strategii i Analiz, Warszawa 2012. 

5. Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Warszawa 2012. 

6. COPA-COGECA (2010), Agricultural Cooperatives in Europe. Main Issues and Trends. 


na zlecenie MRiRW, Warszawa 2010. 

8. Powszechny Spis Rolny w 2010 roku, GUS, Warszawa 2012. 

9. Produkcja ywca rzenego, BDL, GUS, 2012. 

10. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013), materiay informacyjne 

Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2008. 

11. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, dokument informacyjny przygotowany przez 

Urzd Marszakowski Województwa Podlaskiego, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Biaystok 

2007. 

12. Raport z wyników województwa podlaskiego. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Biaystok 2011. 

13. Rejestr grup producentów rolnych Marszaka województwa podlaskiego z dnia 7 sierpnia 2012. 

14. Rocznik Branowy Rolnictwo 2011, GUS, Warszawa 2011. 

15. Rocznik Statystyczny Rolnictwa, GUS, Warszawa 2011. 

16. Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich z 2007 roku, GUS, Warszawa 2007. 

17. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 2011. 

18. Rocznik Statystyczny Województw 2011, GUS, Warszawa 2011. 

19. Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2011. 

20. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zwodów 

szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124 poz. 860 z pón. zm.). 

21. Rynek Rolny, 2012, lipiec/sierpie. 

22. Strategia rozwoju województwa podlaskiego do 2020 roku, Biaystok 2006. 

23. Uytkowanie gruntów. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Warszawa 2011. 

24. Wpyw wspólnej polityki rolnej i polityki spójnoci na rozwój obszarów wiejskich, raport kocowy finansowany 

ze rodków Unii Europejskiej w ramach pomocy technicznej Programu Rozwoju Obszarów 

Wiejskich na lata 2007-2013, FUNDEKO Korbel, Krok-Baciuk Sp. J. 

219




Wykaz schematów 

Schemat 1. Zalenoci pomidzy rónymi formami wsparcia obszarów wiejskich ...................................... 36 

Schemat 2. Czynniki ksztatujce sytuacj konkurencyjn wewntrz sektora .............................................. 87 

Schemat 3. Pozytywne opinie na temat pracy w rolnictwie .......................................................................... 160 

Schemat 4. Negatywne opinie na temat pracy w rolnictwie ......................................................................... 161 

Schemat 5. Pozytywnie opinie na temat pracy w rolnictwie ......................................................................... 176 

Schemat 6. Negatywne opinie na temat pracy w rolnictwie ......................................................................... 177 

Wykaz map 

Mapa 2. Obszary Natura 2000 na terenie województwa podlaskiego ........................................................... 22 

220




Wykaz tabel 

Tabela 1. Zakres przedmiotowy bada .......................................................................................................... 9 

Tabela 2. Jednostki prawne wg podstawowych form prawnych oraz klas wielkoci bez prowadzonego 

wycznie indywidualnego gospodarstwa rolnego, stan na dzie 31.03.2012 r. ................................. 10 

Tabela 3. Zestawienie metod i technik badawczych w poszczególnych obszarach analizy sektora rolnictwa ..... 12 

Tabela 4. Liczba ludnoci wedug poszczególnych grup ekonomicznych i podziau na miasto/wie 

w 2010 roku ........................................................................................................................................ 25 

Tabela 5. Ludno w wieku poprodukcyjnym w województwie podlaskim z podziaem na wie i miasto 

w latach 1998-2010 ............................................................................................................................. 26 

Tabela 6. Budet – PROW na lata 2007-2013 (w z) ..................................................................................... 37 

Tabela 7. rodki wspófinansowane z UE przyznane na rozwój infrastruktury w rolnictwie 

w woj. podlaskim ................................................................................................................................ 37 

Tabela 8. Cigniki oraz wybrane maszyny i urzdzenia rolnicze. Dane powszechnych spisów rolnych 

wedug stanu w dniu 20 V 2002 r. i 30 VI 2010 r., dla gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz . 48 

Tabela 9. Struktura gospodarki w przekroju sektorów ekonomicznych z uwzgldnieniem liczby 

pracujcych w nich osób (udziay w%, zmiany procentowe w p.p.) .................................................. 62 

Tabela 10. Odsetek pracujcych w rolnictwie w podlaskim na tle pozostaych województw 

w latach 2009-2010 ............................................................................................................................. 64 

Tabela 11. Struktura uytkowania terenów w województwie podlaskim w 2011 roku ................................. 67 

Tabela 12. Struktura towarowej produkcji rolniczej wedug województw w 2009 roku 

(ceny stae z 2008 roku) ...................................................................................................................... 67 

Tabela 13. Produkcja mleka krowiego wedug województw w latach 2009-2011 ........................................ 69 

Tabela 14. Powierzchnia zasiewów w województwie podlaskim wedug wybranych upraw rolnych 

w tys. ha w 2002 i 2010 roku .............................................................................................................. 70 

Tabela 15. Pogowie byda i trzody chlewnej w sztukach w woj. podlaskim na tle pozostaych 

województw w 2011 roku ................................................................................................................... 71 

Tabela 16. Liczba gospodarstw rolnych wedug form wasnoci i województw ........................................... 72 

Tabela 17. Liczba i struktura gospodarstw rolnych w województwie podlaskim w 2010 roku 

z odniesieniem do PSR 2002 .............................................................................................................. 73 

Tabela 18. Struktura gospodarstw rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz w województwie podlaskim 

wedug grup obszarowych uytków rolnych (powyej 1 ha) .............................................................. 74 

Tabela 19. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz 

w województwie podlaskim wedug grup obszarowych uytków rolnych (powyej 1 ha) ................ 75 

Tabela 20. Liczba gospodarstw rolnych w województwie podlaskim prowadzcych dziaalno rolnicz 

wedug rodzaju tej dziaalnoci ........................................................................................................... 76 

Tabela 21. Liczba gospodarstw ekologicznych – stan i zmiany w latach 2009-2010 .................................... 83 

Tabela 22. Powierzchnia uytków rolnych w ha – stan i zmiany w latach 2009-2010 .................................. 85 

Tabela 23. Zuycie nawozów mineralnych i wapniowych w kg na 1 ha uytków rolnych pod zbiory 

w roku gospodarczym 2010/2011. ...................................................................................................... 91 

Tabela 24. Prace naukowo-badawcze i wdroeniowe zrealizowane w wybranych przedsibiorstwach 

produkujcych nawozy mineralne w Polsce ....................................................................................... 93 

Tabela 25. Sia przetargowa dostawców – producentów nawozów mineralnych .......................................... 94 

Tabela 26. Sia przetargowa dostawców – producentów rodków ochrony rolin ......................................... 97 

Tabela 27. Sia przetargowa dostawców – producentów maszyn i urzdze rolniczych ............................... 101 

Tabela 28. Struktura branowa przemysu spoywczego wedug wartoci sprzeday (w%)......................... 103 

Tabela 29. Sia przetargowa odbiorców w sektorze rolnictwo ....................................................................... 107 

Tabela 30. Zmiany w liczbie gospodarstw rolnych o obszarze od 1 ha UR w latach 2002-2010 .................. 110 

Tabela 31. Zmiany w strukturze agrarnej gospodarstw rolnych powyej 1 ha .............................................. 111 

Tabela 32. Dochód netto w gospodarstwach na nieopacon osob penozatrudnion [PLN]....................... 113 

Tabela 33. Produktywno pracy (produkcja globalna w tys. z/ pracujcego) ............................................. 114 

Tabela 34. Nakady inwestycyjne w rolnictwie na jeden ha uytków rolnych w z ....................................... 123 

Tabela 35. Nakady inwestycyjne w przemyle spoywczym ....................................................................... 125 

Tabela 36. Sia konkurencji w sektorze rolnictwa ......................................................................................... 126 

Tabela 37. Wyniki handlu zagranicznego produktami rolno-spoywczymi (w mln euro)............................. 127 

221




Tabela 38. Efekty liberalizacji handlu produktami rolnymi ........................................................................... 128 

Tabela 39. Sia zagroenia ze strony nowych producentów ........................................................................... 129 

Tabela 40. Wyniki badania atrakcyjnoci sektora metod punktowej oceny atrakcyjnoci ........................... 131 

Tabela 41. Pracujcy wycznie lub gównie w gospodarstwach rolnych wg województw w 2010 roku ..... 134 

Tabela 42. Pracujcy wycznie lub gównie w gospodarstwach rolnych w województwie podlaskim 

w 2010 roku ........................................................................................................................................ 135 

Tabela 43. Pracujcy w gospodarstwach rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz w tysicach osób 

wg województw .................................................................................................................................. 136 

Tabela 44. Czonkowie rodziny uytkownika pracujcy w gospodarstwach indywidualnych 

prowadzcych dziaalno rolnicz w województwie podlaskim na tle kraju w 2010 roku ............... 137 

Tabela 45. Roczny wymiar pracy czonków rodziny uytkownika gospodarstw rolnych ............................. 137 

Tabela 46. Nakady pracy w gospodarstwach rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz 

w rocznych jednostkach pracy AWU w tysicach wg województw w 2010 roku .............................. 139 

Tabela 47. Struktura pciowa kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi wg województw ....... 143 

Tabela 48. Zaleno pomidzy wielkoci uytków rolnych a miesicznymi dochodami netto .................. 150 

Tabela 49. Struktura dochodów cakowitych w indywidualnych gospodarstwach rolnych ........................... 151 

Tabela 50. Profile gospodarstw rolnych objtych badaniem .......................................................................... 152 

Tabela 51. Struktura gospodarstw rolnych wedug podregionów województwa podlaskiego (N = 395) ...... 154 

Tabela 52. Zmiany w gospodarstwach rolnych zrealizowane w ostatnich 12 miesicach i planowane 

na nastpne 5 lat .................................................................................................................................. 158 

Tabela 53. Struktura wiekowa pracowników zatrudnionych w podmiotach .................................................. 178 

Tabela 54. Ocena wanoci cech/kompetencji pracowników gospodarstw rolnych osób prawnych 

do pracy w gospodarstwie ................................................................................................................... 179 

Tabela 55. Ocena wanoci umiejtnoci obsugi maszyn i urzdze rolniczych przez pracowników 

gospodarstw rolnych osób prawnych .................................................................................................. 180 

Tabela 56. Analiza SWOT sektora rolnictwa w województwie podlaskim ................................................... 182 

Tabela 57. Scenariusze rozwoju województwa sektora ................................................................................. 184 

Tabela 58. Produkcja rolinna w województwie podlaskim w latach 2005-2011 w megatonach .................. 192 

Tabela 59. Liczba pracujcych w rolnictwie w województwie podlaskim w latach 2005-2010 

z prognoz do roku 2020 .................................................................................................................... 194 

Tabela 60. Plany inwestycyjne gospodarstwach rolnych w okresie najbliszych 5 lat .................................. 197 

222




Wykaz wykresów 

Wykres 1. Struktura wyksztacenia mieszkaców województwa podlaskiego w wieku 15+ ........................ 27 

Wykres 2. Struktura pracujcych wg sekcji w 2010 roku w województwie podlaskim ................................ 65 

Wykres 3. Struktura wartoci dodanej brutto wedug rodzajów dziaalnoci i województw w 2009 r. ......... 65 

Wykres 4. Struktura wartoci dodanej brutto wedug rodzajów dziaalnoci w województwie podlaskim 

w Polsce w 2009 roku (w% wyliczonych na podstawie cen biecych w mln z)................................. 66 

Wykres 5. Struktura uytków rolnych w gospodarstwach w województwie podlaskim na tle pozostaych 

województw i Polski w 2010 roku ......................................................................................................... 68 

Wykres 6. Struktura towarowej produkcji rolniczej w województwie podlaskim wedug produktów 

w 2009 roku (ceny stae z 2008 r.) ........................................................................................................ 69 

Wykres 7. Struktura gospodarstw rolnych prowadzcych dziaalno rolnicz wg grup obszarowych uytków 

rolnych (cznie z grup obszarow gospodarstw o powierzchni uytków rolnych do 1 ha wcznie) . 74 

Wykres 8. rednia powierzchnia uytków rolnych w gospodarstwach województwa podlaskiego 

prowadzcych dziaalno rolnicz [ha] ................................................................................................ 75 

Wykres 9. rednia powierzchnia uytków rolnych w gospodarstwach indywidualnych 

województwa podlaskiego prowadzcych dziaalno rolnicz [ha]..................................................... 76 

Wykres 10. Struktura gospodarstw rolnych w województwie podlaskim prowadzcych 

dziaalno rolnicz wedug typów rolniczych [%] ............................................................................... 77 

Wykres 11. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce prowadzcych dziaalno rolnicz wedug typów 

rolniczych [%] ....................................................................................................................................... 78 

Wykres 12. Klasy wielkoci ekonomicznej w tys. euro gospodarstw rolnych w Polsce 

i w województwie podlaskim zgodnie z danymi z PSR 2010 ............................................................... 79 

Wykres 13. rednia wielko ekonomiczna gospodarstwa indywidualnego w Polsce w tys. euro ............... 79 

Wykres 14. Struktura gospodarstw prowadzcych dziaalno rolnicz wedug odsetka zuycia 

wartoci kocowej produkcji rolnej wedug województw ..................................................................... 81 

Wykres 15. Odsetek gospodarstw indywidualnych produkujcych gównie na sprzeda wedug województw 81 

Wykres 16. Struktura gospodarstw domowych z uytkownikiem gospodarstwa rolnego 

prowadzcego dziaalno rolnicz wedug gównego róda dochodu i województw 

Gospodarstwa domowe, w których ponad 50% dochodów ogóem stanowiy dochody z: ........................ 82 

Wykres 17. Struktura wyksztacenia kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi wg województw 141 

Wykres 18. Typ wyksztacenia kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi wg województw .... 141 

Wykres 19. Charakter wyksztacenia rolniczego kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 

wg województw ..................................................................................................................................... 142 

Wykres 20. Struktura wiekowa kierujcych indywidualnymi gospodarstwami rolnymi wg województw .... 143 

Wykres 21. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych objtych badaniem wedug wielkoci 

uytków rolnych gospodarstw w ha....................................................................................................... 145 

Wykres 22. Porównanie wielkoci gospodarstw w momencie przejmowania z obecn wielkoci ............. 146 

Wykres 23. Okres uytkowania gospodarstw rolnych (N=393) .................................................................... 146 

Wykres 24. Sposoby przejmowania gospodarstw rolnych (N=395) .............................................................. 147 

Wykres 25. Czy chciaby Pan(i), aby Pana(i) dzieci przejy gospodarstwo rolne po swoich rodzicach? 

(N = 388) ............................................................................................................................................... 148 

Wykres 26. Jak powierzchni powinno Pana(i) zdaniem posiada gospodarstwo rolne, 

aby dochody utrzymywane z pracy na nim zapewniay godziwe ycie caej rodzinie? (N = 394) ........ 148 

Wykres 27. Roczne przychody z gospodarstw rolnych (N = 392) ................................................................. 149 

Wykres 28. Miesiczne dochody netto w badanych gospodarstwach rolnych (N = 392) .............................. 149 

Wykres 29. róda utrzymania kierujcych gospodarstwami rolnymi (N = 393) .......................................... 150 

Wykres 30. Struktura wiekowa respondentów (N = 392) .............................................................................. 153 

Wykres 31. Poziom wyksztacenia respondentów (N = 395) ......................................................................... 153 

Wykres 32. Jak Pan(i) ocenia biec sytuacj ekonomiczn swojego gospodarstwa? (N = 394) ................ 154 

Wykres 33. Czy jest Pan(i) w stanie utrzyma si wraz z rodzin wycznie z prowadzenia dziaalnoci 

rolniczej? N = 394 ................................................................................................................................. 155 

Wykres 34. Czy w cigu ostatnich 12 miesicy sytuacja ekonomiczna Pana/i gospodarstwa rolnego? (N = 394) 156 

Wykres 35. Stwierdzenie najlepiej opisujce metody produkcji rolnej stosowane przez respondenta (N = 394) .. 156 

Wykres 36. Czynniki utrudniajce prowadzenie gospodarstwa rolnego (N = 395) ....................................... 157 

223




Wykres 37. Czy w prowadzeniu gospodarstwa pomagaj Panu(i) zamieszkujcy z Panem(i) 

czonkowie rodziny? (N = 395) ............................................................................................................. 163 

Wykres 38. Czy czonkowie rodziny pomagaj w prowadzeniu gospodarstwa na stae czy tylko 

w okrelonym sezonie? (N = 315) ......................................................................................................... 163 

Wykres 39. Kim s dla Pana(i) pomagajcy w gospodarstwie czonkowie rodziny? (N = 315) .................... 164 

Wykres 40. Czy wród pomagajcych Panu(i) czonków rodziny s takie osoby, które obecnie nie pracuj 

poza gospodarstwem, ale Pana(i) zdaniem mogyby pracowa i móg(a)by je Pan(i) zastpi kim innym 

lub nawet nie musia(a)by Pan(i) ich zastpowa bez szkody dla Pana(i) gospodarstwa? (N = 315) .... 165 

Wykres 41. Ocena wanoci cech/kompetencji pracowników gospodarstw rolnych do pracy 

w gospodarstwie .................................................................................................................................... 166 

Wykres 42. Ocena poziomu cech/kompetencji wród pracujcych w gospodarstwie rolnym ....................... 168 

Wykres 43. Ocena poziomu kompetencji pracowników gospodarstw rolnych na tle wanoci 

tych kompetencji – rednie .................................................................................................................... 169 

Wykres 44. Ocena wanoci umiejtnoci osób pracujcych w gospodarstwie rolnym 

w zakresie obsugi maszyn i urzdze rolniczych ................................................................................. 170 

Wykres 45. Ocena umiejtnoci osób pracujcych w gospodarstwie rolnym w zakresie obsugi maszyn 

i urzdze rolniczych ............................................................................................................................. 171 

Wykres 46. Ocena poziomu kompetencji pracowników gospodarstw rolnych w zakresie obsugi maszyn 

i urzdze na tle wanoci tych kompetencji – rednie ......................................................................... 172 

Wykres 47. Produkcja rolnicza w województwie podlaskim w latach 2005-2010 

(w cenach staych roku poprzedniego) na 1 ha uytków rolnych .......................................................... 191 

Wykres 48. Produkcja zwierzca w województwie podlaskim w latach 2005-2010 wraz z prognoz 

na pi kolejnych okresów .................................................................................................................... 191 

Wykres 49. Produkcja ywca rzenego w województwie podlaskim w latach 2005-2011 w tonach ............ 192 

Wykres 50. Produkcja rzepaku i rzepiku w województwie podlaskim w latach 2005-2011 

w megatonach z prognoz na kolejne lata ............................................................................................. 193 

Wykres 51. Liczba pracujcych w rolnictwie w województwie podlaskim w latach 2005-2010 

z prognoz do roku 2020 ....................................................................................................................... 195 

Wykres 52. Liczba pracujcych w AWU w rolnictwie w województwie podlaskim w latach 2005-2010 

z prognoz do roku 2020 ....................................................................................................................... 196 

Wykres 53. Struktura wskaza wariantów odpowiedzi na pytanie: Jakie s Pana/Pani plany zawodowe 

po ukoczeniu studiów? ........................................................................................................................ 198 

Wykres 54. Struktura wskaza wariantów odpowiedzi na pytanie: Jakie zmiany zwizane 

z zatrudnieniem na terenach wiejskich nastpi zdaniem Pana/Pani w perspektywie najbliszych 5 lat 

w województwie podlaskim? ................................................................................................................. 199 

Wykres 55. Struktura wskaza wariantów odpowiedzi na pytanie: Jakie formy wspierania rolnictwa 

powinny by Pana/Pani zdaniem rozwijane w województwie podlaskim? ........................................... 199 

Wykres 56. Struktura wskaza wariantów odpowiedzi na pytanie: Jakie zmiany zrealizowano 

w Pana/Pani gospodarstwie rolnym w ostatnich 12 miesicach i jakie planuje si 

w cigu najbliszych 5 lat? .................................................................................................................... 200 

Wykres 57. Struktura studentów wg ich planów dotyczcych tworzenia nowych miejsc pracy 

na umow o prac (caorocznie) w gospodarstwie rolnym, w którym pracuj ...................................... 201 

Wykres 58. Struktura studentów wg ich planów dotyczcych zatrudnienia w gospodarstwie rolnym 

(sezonowo/dorywczo), w którym pracuj .............................................................................................. 201 

Wykres 59.Zarobki moliwe do uzyskania z pracy w rolnictwie ................................................................... 202 

Wykres 60. Zarobki zapewniajce godziwe ycie. ........................................................................................ 202 

Wykres 61. Zarobki moliwe do uzyskania pracujc poza rolnictwem, uwzgldniajc realia rynkowe, 

w cigu 3 lat od zakoczenia studiów? .................................................................................................. 202 

Wykres 62. Zarobki moliwe do uzyskania pracujc w rolnictwie, uwzgldniajc realia rynkowe, 

w cigu 3 lat od zakoczenia studiów? .................................................................................................. 202 

Wykres 63. Struktura odpowiedzi na pytanie: Który z poniszych kierunków rozwoju rolnictwa 

wg Pana/Pani bdzie mia dominujce znaczenie w perspektywie kolejnych 5 lat? ............................. 203 

Wykres 64. Struktura odpowiedzi na pytanie: Jaki profil gospodarstwa rolnego uwaa Pan/Pani 

za najbardziej rozwojowy? .................................................................................................................... 204 

224




ZACZNIKI 

Zacznik 1 

Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI) z ekspertami z zakresu rolnictwa i produkcji rolnej 


Cel badania FGI: przeprowadzenie diagnozy obecnej sytuacji rolnictwa w województwie podlaskim oraz ocena 

konkurencyjnoci sektora i okrelenie perspektyw jego rozwoju z uwzgldnieniem problemów rynku pracy. 

Wstp – 15 minut 

Przedstawienie si prowadzcego wywiad, krótkie wyjanienie celu spotkania i jego roli w ramach caego 

przedsiwzicia badawczego. Omówienie gównych zaoe projektu, w ramach którego realizowane jest 

badanie. 

Prezentacja zasad uczestnictwa w spotkaniu, informacja o nagrywaniu, zapewnienie o poufnoci przekazywanych 

informacji. Przekazanie informacji o sposobie wykorzystania wyników oraz o moliwoci wgldu 

w raport. 

Prezentacja planowanego przebiegu badania, tzn. poszczególnych jego etapów z okreleniem szacowanego 

czasu trwania poszczególnych etapów 

Proba o krótkie przedstawienie si uczestników badania. 

Ogólna sytuacja w sektorze rolnictwa w Polsce i w województwie podlaskim (30 min) 

Jak oceniacie Pastwo rol rolnictwa w Europie, polskiej gospodarce i w gospodarce województwa podlaskiego? 

Jaka jest kondycja polskiego rolnictwa w porównaniu z europejskim oraz podlaskiego na tle caej 

Polski? 

Jak oceniacie Pastwo wpyw Wspólnej Polityki Rolnej na sektor rolnictwa w Polsce? 

W ostatnim czasie rolnictwo silnie si zmienia. Jaki jest kierunek tych zmian (sytuacja poprawia si czy 

pogarsza)? Prosz okreli na czym przede wszystkim polegaj te zmiany w rolnictwie w województwie podlaskim 

i jakie zmiany mona uzna za kluczowe? 

Jakie s silne strony, a jakie sabe podlaskiego rolnictwa? 

Sektor rolnictwa jest sektorem zrónicowanym, take w województwie podlaskim. Prosz wskaza jakie 

podsektory w rolnictwie podlaskim mona obecnie wyodrbni? Który z nich rozwija si najprniej, a który 

najsabiej? 

Zewntrzne uwarunkowania rozwoju rolnictwa w Polsce i w województwie podlaskim (30 min) 

Jakie uwarunkowania wpywaj na pozytywnie na sektor rolnictwa w Polsce? (moderator najpierw wysucha 

spontanicznych odpowiedzi, a nastpnie zasugeruje czynniki o charakterze ekonomicznym, technologicznym, 

spoecznym, prawnym, midzynarodowym, przyrodniczym, zarówno podaowych, jak i popytowych) 

Jakie uwarunkowania wpywaj na sektor negatywnie na sektor rolnictwa w Polsce? (moderator najpierw 

wysucha spontanicznych odpowiedzi, a nastpnie zasugeruje czynniki o charakterze ekonomicznym, technologicznym, 

spoecznym, prawnym, midzynarodowym, przyrodniczym, zarówno podaowych, jak i popytowych) 

Charakterystyka wewntrznych uwarunkowa rozwoju sektora (40 min) 

Czy pomidzy rolnikami mona mówi o konkurencji np.: o lepsze warunki skupu produktów rolnych, lepsze 

warunki zakupu rodków produkcji? Co jest gównym czynnikiem konkurowania (w tym we wczeniej 

okrelonych podsektorach)? W jaki sposób si ta konkurencja przejawia si? Pod jakim wzgldem podlascy 

rolnicy s lepsi, a pod jakim gorsi ni rolnicy z innych województw? 

Co naleaoby zrobi aby rolnictwo podlaskie byo bardziej konkurencyjne? 

225




Czy Pastwa zdaniem produkcja rolna jest na tyle atrakcyjna, e pojawiaj si nowi producenci? Co moe 

ich powstrzymywa przed inwestowaniem w rolnictwo? 

Jak Pastwo oceniaj si negocjacyjn gospodarstw rolnych w województwie podlaskim w stosunku do 

odbiorców, czyli mleczarni, firm skupujcych zboe i inne produkty rolne? W jaki sposób gospodarstwa rolne 

mogyby si przeciwstawia sile tych odbiorców? 

Jak Pastwo oceniaj si negocjacyjn gospodarstw rolnych w województwie podlaskim w stosunku 

do dostawców, czyli firm sprzedajcych nasiona, nawozy, pasze i inne rodki? W jaki sposób gospodarstwa 

rolne mogyby si przeciwstawia sile tych dostawców? 

Jak Pastwo oceniaj dostpno do specjalistów i pracowników prac prostych w sektorze rolnictwa w województwie 

podlaskim (jakich specjalistów i pracowników potrzebuje ten sektor w województwie podlaskim? 

jakich szczególnie brakuje? jak wiedz, kwalifikacje i umiejtnoci powinni mie ci specjalici i pracownicy)? 

[proba o wypenienie formularza dotyczcego 5 si Portera] 

Perspektywy rozwoju rolnictwa w województwie podlaskim (40 min) 

Jak Pastwo oceniaj przyszo rozwoju rolnictwa w województwie podlaskim? Jak rol bdzie odgrywa 

ten sektor w gospodarce województwa podlaskiego w perspektywie najbliszych 5 lat? Jakie bd kierunki 

rozwoju rolnictwa w województwie podlaskim? (pomocniczo dla moderatora: rolnictwo wysokotowarowe, 

wielofunkcyjne, rodzinne, ekologiczne, hobbystyczne, inne czy moe czce produkcj roln z innymi usugami 

(jakimi)? czy sektor ten bdzie coraz bardziej rentowny? Czy rolnikom bdzie si yo coraz lepiej czy 

nie? jaki profil produkcji bdzie najbardziej rentowny, jaki bdzie dominowa w województwie podlaskim? 

czy powstan nowe gospodarstwa? czy moe pojawi si jakie istotne bariery, które zahamuj rozwój sektora? 

czy bdzie wzrasta liczba gospodarstw rolnych osób prawnych?). 

W jaki sposób Pastwa zdaniem rozwój nowoczesnych technologii wpynie na ten sektor? Jakie zmiany 

mog nastpi w wyniku postpu technologicznego? Jakiego typu technologie znajd zastosowanie w rolnictwie? 

Jak Pastwa zdaniem bdzie zmieniao si zatrudnienie w rolnictwie (pomocniczo dla moderatora: pod 

wzgldem wielkoci: czy nastpi utrzymanie, zmniejszenie czy zwikszenie zatrudnienia)? Jakie kroki nale- 

aoby podj w celu likwidacji nadwyki zatrudnienia? Jak zmieni si struktura zatrudnienia w rolnictwie? 

Jakiego rodzaju specjalistów i o jakich kwalifikacjach rolnictwo bdzie potrzebowao w przyszoci? 

Jaka bdzie rola grup producenckich, spódzielni i innych stowarzysze w rolnictwie? 

Jakie dziaania powinny Pastwa zdaniem podj wadze regionalne w celu wsparcia rozwoju tego sektora 

w województwie podlaskim? 

Dzikuj za cenne uwagi, które zostan wykorzystane w opracowaniu raportu 

226




Zacznik 2a 

BADANIE SEKTORA ROLNICTWA W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM 

Kwestionariusz ankiety do gospodarstw rolnych 

Szanowni Pastwo, 

zapraszamy Pastwa do wzicia udziau w badaniu ankietowym przeprowadzanym przez Stowarzyszenie 

Centrum Wspierania Rozwoju Gospodarczego i Spoecznego im. K. Brzostowskiego wspólnie z Instytutem Badawczym 

ProPublicum na zlecenie Wojewódzkiego Urzdu Pracy w Biaymstoku (Podlaskie Obserwatorium 

Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych) w ramach projektu pt. „Analiza kluczowych sektorów województwa 

podlaskiego”. Celem badania jest zebranie danych z obszaru rynku pracy w sektorze rolnictwa w województwie 

podlaskim. 

Zapewniamy pen anonimowo Pastwa odpowiedzi, które bd objte cakowit tajemnic i upowszechniane 

jedynie w postaci zbiorczego raportu z bada. 

BLOK REKRUTACYJNY 

R1 Czy Pana(i) gospodarstwo rolne to: 

1. gospodarstwo indywidualne – nie zarejestrowane jako dziaalno gospodarcza 

2. gospodarstwo indywidualne – zarejestrowane jako dziaalno gospodarcza 

3. gospodarstwo rolne osoby prawnej – spódzielnia 

4. gospodarstwo rolne spóki prywatnej 

5. inne (jakie?)______________________________________ 

R2 Czy jest Pan(i) wacicielem tego gospodarstwa lub osob nim zarzdzajc? 

1. tak 

2. nie – zakoczy wywiad 

R3 Ile wynosi wielko w hektarach Pana(i) gospodarstwa? 

1. do 1 ha 

2. 1 – 2 ha 



5. 5 - 7 ha 






11. powyej 50 ha 

R4 Ile wynosi wielko uytków rolnych (w hektarach) w Pana(i) gospodarstwie? 

1. do 1 ha 








5. 5 - 7 ha 



CHARAKTERYSTYKA GOSPODARSTWA 

A1 Jak cz swojej produkcji rolnej przeznacza Pan(i) na wasne potrzeby, a jak na sprzeda? 

1. procent produkcji rolnej przeznaczanej na wasne potrzeby …….% 

2. procent produkcji rolnej przeznaczanej na sprzeda……% 

A2 Czy Pana(i) gospodarstwo prowadzi dziaalno pozarolnicz? 

1. tak, dziaalno usugowa 

4. tak, przetwarzanie drzewa 

2. tak, agroturystyka, wynajem pokoi 

5. tak, rkodzieo 

3. tak, przetwórstwo produktów rolnych 

6. nie prowadzi dziaalnoci pozarolniczej 

227




A3. Czy Pana(i) gospodarstwo przynaley do? 

1. spódzielni rolniczej 

2. grupy producentów rolnych 

3. innego zrzeszenia gospodarstw rolnych 

4. innej struktury (jakiej?) 

5. nie naley nigdzie. 

A4. Jaki jest aktualnie gówny profil Pana (i) gospodarstwa rolnego? Czy planowane s zmiany w cigu 

najbliszych 5 lat? Prosz zaznaczy znakiem „X” w stosownej komórce. 

Produkcja rolinna 

Stan aktualny 

Zaznacz 

„X” 

Za pi lat Produkcja zwierzca 

Stan aktualny 

Za pi lat 

Zaznacz „X” Zaznacz „X” Zaznacz 

„X” 

zboa, w tym: ywiec rzeny, w tym: 

pszenica bydo 

yto cielta 

jczmie trzoda chlewna 

ziemniaki owce 

roliny przemysowe drób 

warzywa konie 

owoce kozy 

króliki 

mleko krowie 

jaja kurze 

inne, jakie: inne, jakie: 

KONDYCJA GOSPODARSTWA 

B1 Jak ocenia Pan(i) biec sytuacj ekonomiczn swojego gospodarstwa rolnego? 

1. bardzo dobrze 

4. raczej le 

2. raczej dobrze 

5. bardzo le 

3. ani dobrze, ani le 

B2 Czy jest Pan(i) w stanie utrzyma si wraz z rodzin wycznie z prowadzenia dziaalnoci rolniczej? 

1. zdecydowanie tak 

3. raczej nie 

2. raczej tak 

4. zdecydowanie nie 

B3 Czy w cigu ostatnich 12 miesicy sytuacja Pani/Pana gospodarstwa rolnego? 

1. znaczco si poprawia 

4. troch si pogorszya 

2. troch si poprawia 

5. znaczco si pogorszya 

3. nie zmienia si 

B4 Które stwierdzenie najlepiej opisuje metody produkcji stosowane w Pana(i) gospodarstwie? 

1. stosuj najnowoczeniejsze metody produkcji, jestem pionierem na polskim rynku 

2. stosuj nowoczesne metody produkcji, ale s w Polsce gospodarstwa stosujce bardziej nowoczesne 

metody 

3. stosuj nowoczesne metody, ale nie wyróniam si pod tym wzgldem na tle innych gospodarstw 

4. stosuj tradycyjne metody produkcji 

228




B5 Prosz wskaza czynniki utrudniajce Panu(i) prowadzenie gospodarstwa rolnego (mona wybra kilka 

odpowiedzi) 

1. niestabilne ceny skupu 

5. czste zmiany wymogów dotyczcych 

2. niskie ceny skupu 


3. utrudniony dostp do rodków produkcji 

6. brak wsparcia ze strony wadz 

(maszyny, nawozy, nasiona, 

pasze itp.) 

7. brak odpowiedniej wiedzy i kwalifikacji 

4. stale zmieniajce si potrzeby rynku 

8. inne (jakie?) 

B6 Jakie zmiany zrealizowano w Pana/Pani gospodarstwie rolnym w ostatnich 12 miesicach i jakie planuje 

si w cigu najbliszych 5 lat? Prosz zaznaczy znakiem „X” w stosownej komórce. 

Inwestycje w maszyny 

Zmiana 

Inwestycje w budynki gospodarcze i ich wyposaenie 

Zwikszenie wielkoci dotychczasowej produkcji rolnej 

Specjalizacj w zakresie obecnie prowadzonej produkcji 

Rozpoczcie lub zwikszenie upraw ekologicznych 

Rozpoczcie prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego 

Rozpoczcie lub zwikszenie produkcji rolnej na eksport 

Powikszenie powierzchni gospodarstwa rolnego poprzez zakup gruntów 

Powikszenie powierzchni gospodarstwa rolnego poprzez dzieraw 

gruntów 

Inwestycje w zakresie zwikszenia bezpieczestwa w gospodarstwie rolnym 


Inne, jakie? ... 

W ostatnich 

12 miesicach 

Zaznacz „X” 

W cigu najbliszych 

5 lat 


B7. Prosz okreli swój stosunek do pracy w rolnictwie w kadym z poniszych aspektów wykorzystujc 

skal od 1 do 5, gdzie 3 oznacza ocen neutraln dla zaprezentowanych przeciwstawnych opinii. 

Praca w rolnictwie: 

Przynosi dobre zarobki 5 4 3 2 1 Nie przynosi dobrych zarobków 

Daje pewno zatrudnienia i stabilizacj 5 4 3 2 1 Nie daje pewnoci zatrudnienia i stabilizacji 

Daje moliwo rozwoju 5 4 3 2 1 Nie daje moliwoci rozwoju 

Daje zadowolenie 5 4 3 2 1 Nie daje zadowolenia 

Jest tylko sposobem na zarabianie pienidzy 5 4 3 2 1 Jest czym wicej ni sposobem na zarabianie 

Jest zwizana z duym wysikiem fizycznym 5 4 3 2 1 Nie jest zwizana z duym wysikiem fizycznym 

Jest zwizana z duym stresem psychicznym 5 4 3 2 1 Nie jest zwizana z duym stresem psychicznym 

Daje due szanse rozwoju 5 4 3 2 1 Daje mae szanse rozwoju 

Jest coraz bardziej prestiowa 5 4 3 2 1 Jest coraz mniej prestiowa 

Wymaga umiejtnoci przedsibiorczych 5 4 3 2 1 Nie wymaga umiejtnoci przedsibiorczych 

Wymaga wyksztacenia kierunkowego 

i specjalistycznych kwalifikacji 

5 4 3 2 1 

Nie wymaga wyksztacenia kierunkowego 

i specjalistycznych kwalifikacji 

Rolnikom yje si coraz lepiej 5 4 3 2 1 Rolnikom yje si coraz gorzej 

229




ZATRUDNIENIE W GOSPODARSTWIE 

C1. Czy w Pana(i) gospodarstwie zatrudnieni s pracownicy? 

1. Tak, zatrudniam na stae 

2. Tak, zatrudniam w sezonie 

3. Nie, nikogo nie zatrudniam 

ANKIETER ZADA PYTANIE C2, C2a, C2b, C2c, C2d, C2e, C2f JEELI W PYT. C1 BYA ODP NR 1 

„TAK, ZATRUDNIAM NA STAE” 

C2. Ile osób Pan(i) zatrudnia na stae? 

____ 

C2a. Ile z tych osób pracuje na cay etat, ile na pó etatu, a ile na mniej ni pó etatu? ANKIETER 

WYJANI, E CAY ETAT OZNACZA, E PRACOWNIK MUSI PRZEPRACOWA W TYGO- 

DNIU PRZYNAJMNIEJ 42 GODZINY, PÓ ETATU 21 GODZIN, A MNIEJ NI PÓ ETATU, 

E MUSI PRZEPRACOWA MNIEJ NI 21 GODZIN W TYGODNIU, SUMA OSÓB MUSI SI 

ZGADZA Z WARTOCI PODAN PRZEZ RESPONDENTA W PYT. C2 

1. cay etat _____ 

2. pó etatu ____ 

3. mniej ni pó etatu ____ 

C2b. W jakich zawodach pracuj te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM 

Z WYMIENIENIEM ZAWODÓW NIECH POWIE CZYM TE OSOBY SI ZAJMUJ, CHODZI NAM 

O PRAC NA RZECZ GOSPODARSTWA RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 

_________________________ 

C2c. Prosz powiedzie ilu wród tych pracowników jest osób z wyksztaceniem….? ANKIETER SUMA 

OSÓB MUSI SI ZGADZA Z WARTOCI PODAN PRZEZ RESPONDENTA W PYT. C2 

1. Wyszym rolniczym _____ 

6. Technicznym (nierolniczym) _____ 

2. Wyszym (nierolniczym) _____ 

7. rednim ogólnym _____ 

3. Licencjackim rolniczym _____ 

8. Zawodowym rolniczym _____ 

4. Licencjackim (nierolniczym) _____ 

9. Zawodowym nierolniczym _____ 

5. Technicznym rolniczym _____ 

10. Gimnazjalnym lub niszym _____ 

C2d. Ile wród tych pracowników jest osób w wieku…? ANKIETER SUMA OSÓB MUSI SI ZGA- 

DZA Z WARTOCI PODAN PRZEZ RESPONDENTA W PYT. C2 

1. Do 25 lat _____ 

4. 46 – 55 lat _____ 


5. Powyej 55 lat _____ 


C2e. Ilu wród tych pracowników jest mczyzn, a ile kobiet? 

1. mczyni _____ 

2. kobiety _____ 

C2f. Jakie jest przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto pracownika zatrudnionego na stae w Pana(i) 

gospodarstwie? 

_____ 

230




ANKIETER ZADA PYTANIE C3, C3a, C4, C5, C6, C6a, C7 JEELI W PYT. C1 BYA ODP NR 2 

„TAK, ZATRUDNIAM W SEZONIE” 

C3. Ile osób Pan(i) zatrudnia przecitnie w sezonie? 

____ 

C3a. Ile z tych osób pracuje na cay etat, ile na pó etatu, a ile na mniej ni pó etatu? ANKIETER 

WYJANI, E CAY ETAT OZNACZA, E PRACOWNIK MUSI PRZEPRACOWA W TYGO- 

DNIU PRZYNAJMNIEJ 42 GODZINY, PÓ ETATU 21 GODZIN, A MNIEJ NI PÓ ETATU, 

E MUSI PRZEPRACOWA MNIEJ NI 21 GODZIN W TYGODNIU 

1. cay etat _____ 



C4. W jakich zawodach pracuj te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM 



_________________________ 

_________________________ 

C5. Prosz powiedzie ilu wród tych pracowników sezonowych jest osób z wyksztaceniem….?. JEELI 

RESPONDENT NIE MA WIEDZY NA TEMAT WYKSZTACENIA WPISA „999” 

1. Wyszym rolniczym 


_____ 









C6. Ile wród tych pracowników jest osób w wieku…? JEELI RESPONDENT NIE MA WIEDZY 

NA TEMAT WIEKU WPISA „999” 

1. Do 25 lat _____ 



5. Powyej 55 lat _____ 


C6a. Ilu wród tych pracowników sezonowych jest mczyzn, a ile kobiet? 

1. mczyni _____ 


C7. Jakie jest przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto pracownika sezonowego zatrudnionego 

w Pana(i) gospodarstwie? 

______________ 

ANKIETER: PYTANIA C8 ZADAJEMY RESPONDENTOM, KTÓRZY W PYT. R1 WSKAZALI 

ODPOWIED „A” GOSPODARSTWO INDYWIDUALNE 

C8. Czy w prowadzeniu gospodarstwa pomagaj Panu(i) zamieszkujcy z Panem(i) czonkowie rodziny? 

1. tak 

2. nie 

231




ANKIETER: ZADA PYT. C9, C10, C10a, C11, C12, C13, C14 JEELI W C8 BYA ODP. NR 1 „TAK: 

C9. Ilu czonków rodziny pomaga Panu(i) w prowadzeniu gospodarstwa? 

_________ 

C10. Czy czonkowie rodziny pomagaj w prowadzeniu gospodarstwa na stae (cay czas w cigu roku), 

czy tylko w okrelonym sezonie? 

1. wszyscy pomagaj w prowadzeniu gospodarstwa cay czas w cigu roku 

2. cz pomaga cay czas w cigu roku, cz w okrelonym sezonie 

3. wszyscy pomagaj w okrelonym sezonie 

C10a. Kim dla Pan(i) s pomagajcy w gospodarstwie czonkowie rodziny? ANKIETER: MOLIWA 

WICEJ NI JEDNA ODPOWIED 

1. rodzic/rodzice 

2. wspómaonek/wspómaonka 

3. dziecko/dzieci 

4. brat/siostra 

5. dalsza rodzina 

C11. Ile przecitnie godzin w tygodniu czonkowie Pana(i) rodziny przeznaczaj na prac w Pan(i) gospodarstwie? 

______ 

C12. Czy wród pomagajcych Panu(i) czonków rodziny s takie osoby, które obecnie nie pracuj poza 

gospodarstwem, ale Pana(i) zdaniem mogyby pracowa i mógby je Pan(i) zastpi kim innym lub nawet 

nie musiaby Pan(i) ich zastpowa bez szkody dla Pana(i) gospodarstwa? 

1. Tak 

2. Nie 

9. odmowa odpowiedzi (ANKIETER: NIE CZYTA) 

ANKIETER: ZADA PYTANIE C13 JEELI W PYT. C12 BYA ODP. NR 1 „TAK” 

C13. Ile jest takich osób? 

_____ 

ZMIANA ZATRUDNIENIA 

ANKIETER: PYTA WSZYSTKICH 

D1. Czy w okresie ostatnich 12 miesicy zwolni Pan(i) lub sami odeszli z Pana(i) gospodarstwa jacy pracownicy 

zatrudnieni na stae? 

1. tak, zwolnie(a)m 

2. tak, sami odeszli 

3. nie, bo nikogo nie zatrudniae(a)m 

4. nie 

ANKIETER: ZADA PYT. D2, D3, D4 JEELI W PYT. D1 BYA ODP. NR 1 „TAK, ZWOLNIEM” 

D2. Ile osób Pan(i) zwolni(a)? 

_______ 

D3. W jakich zawodach pracoway te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM Z 

WYMIENIENIEM ZAWODÓW, NIECH POWIE CZYM TE OSOBY SI ZAJMOWAY, CHODZI 

NAM O PRAC NA RZECZ GOSPODARSTWA RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 

232




D4. Dlaczego Pan(i) zwolni(a) te osoby? ANKIETER: MOLIWA WICEJ NI JEDNA ODPOWIED 

1. le wykonywali swoj prac 

2. naruszyli dyscyplin pracy 

3. pogorszya si sytuacja ekonomiczna, nie byo mnie sta na utrzymanie tych pracowników 

4. wprowadzilimy zmiany w procesie produkcji i osoby te nie byy ju potrzebne 

5. chciae(a)m zrobi miejsce dla innych pracowników 


_________________________ 

_________________________ 

ANKIETER: ZADA PYTANIE D5, D6, D7 JEELI W D1 BYA ODP. NR 2 „SAMI ODESZLI” 

D5. Ilu pracowników odeszo z wasnej woli z Pana(i) gospodarstwa w okresie ostatnich 12 miesicy? 

ANIETER WYJANI, E CHODZI O OSOBY, KTÓRE BYY ZATRUDNIONE NA STAE 

______ 

D6. W jakich zawodach pracoway te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM 

Z WYMIENIENIEM ZAWODÓW NIECH POWIE CZYM TE OSOBY SI ZAJMOWAY, CHODZI 

O PRAC W GOSPODARSTWIE RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 


D7. Czy w okresie ostatnich 12 miesicy zatrudni Pan(i) na stae nowych pracowników? 

1. tak 

2. nie 

ANKIETER: ZADA PYT. D8-D10 JEELI W PYT. D7 BYA ODP. NR 1 „TAK” 

D8. Ilu pracowników Pan(i) zatrudni(a)? 

______ 

D9. W jakich zawodach pracuj te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM 

Z WYMIENIENIEM ZAWODÓW NIECH POWIE CZYM TE OSOBY ZAJMUJ, CHODZI O PRAC 

W GOSPODARSTWIE RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 

D10. Jakie jest wyksztacenie tych osób? ANKIETER PRZY KADEJ KATEGORI WYKSZTACENIA 

WPISUJEMY LICZB OSÓB. SUMA MUSI SI ZGADZA Z LICZB ZATRUDNIONYCH W CI- 

GU OSTATNICH 12 MIESICY 

1. Wysze rolnicze _____ 

2. Wysze (nierolnicze) _____ 

3. Licencjackie rolnicze _____ 

4. Licencjackie (nierolnicze) _____ 

5. Techniczne rolnicze _____ 

6. Techniczne (nierolnicze) _____ 

7. rednie ogólne _____ 

8. Zawodowe rolnicze _____ 

9. Zawodowe nierolnicze _____ 

10. Gimnazjalne lub nisze _____ 

D11. Czy w okresie najbliszych 12 miesicy planuje Pan(i) zatrudni na stae jakich pracowników? 

1. tak 

2. nie 

ANKIETER: ZADA PYT. D12,D13 JEELI W PYT. D11 BYA ODP. NR 1 „TAK” 

D12. Ilu pracowników zamierza Pan(i) zatrudni? 

______ 

233




D13. W jakich zawodach bd pracoway te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PRO- 

BLEM Z WYMIENIENIEM ZAWODÓW NIECH POWIE CZYM TE OSOBY ZAJMUJ, CHODZI O 

PRAC W GOSPODARSTWIE RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 

D14. Jakie jest preferowane przez Pana(i) wyksztacenie tych osób? MOLIWA WICEJ NI JEDNA 

ODPOWIED 

1. Wysze rolnicze 

6. Techniczne (nierolnicze) 

2. Wysze (nierolnicze) 

7. rednie ogólne 

3. Licencjackie rolnicze 

8. Zawodowe rolnicze 

4. Licencjackie (nierolnicze) 

9. Zawodowe nierolnicze 

5. Techniczne rolnicze 

10. Gimnazjalne lub nisze 

ZATRUDNIENIE CUDZOZIEMCÓW 

E1. A czy w okresie ostatnich 5 lat zatrudnia(a) Pan(i) na stae lub do prac sezonowych osoby spoza Polski? 

1. tak, zatrudniae(a)m je na stae 

2. tak, zatrudniae(a)m je sezonowo 

3. nie 

ANKIETER: ZADA PYTANIE E2, E3, E4, JEELI W E1 BYA ODP. NR 1 LUB 2 „ZATRUDNIA 

OSOBY SPOZA POLSKI” 

E2. Z jakich krajów pochodzili ci pracownicy? 

_____________________ 

_____________________ 

E3. Co Pana(i) skonio do zatrudniania osób spoza Polski? ANKIETER: MOLIWA WICEJ NI 

JEDNA ODPOWIED 

1. Tym pracownikom mona mniej paci 

6. Maj wysze kwalifikacje ni polscy pracownicy 

2. Nie maj takiej postawy roszczeniowej, jak 

Polscy pracownicy 

7. Nie naruszaj dyscypliny pracy 

3. Bez wikszych problemów pracuj po godzinach 

8. Inne (jakie?) 

_________________________ 

4. S lepszymi pracownikami od polskich pracowników 

_________________________ 

_________________________ 

5. S bardziej uczciwi od polskich pracowników 

DEPRYWACJA POTRZEB ZATRUDNIENIOWYCH 

ANKIETER: PYTANIA TEGO BLOKU ZADAJEMY OSOBOM, KTÓRE W PYT C1. WYBRAY 

ODP. NR 1 LUB NR 2, TZN. ZATRUDNIAJ PRACOWNIKÓW NA STAE LUB PRACOWNIKÓW 

SEZONOWYCH 

F1. Czy obecnie atwo czy trudno znale pracowników do pracy w gospodarstwie takim jak Pana(i)? 

5. zdecydowanie atwo 

4. raczej atwo 

3. czasami atwo, czasami trudno 

2. raczej trudno 

1. zdecydowanie trudno 

234




ANKIETER ZADA PYTANIE F2, JEELI W PYT. F1 BYY ODP. NR 1,2 LUB 3 

F2. Jakich pracowników trudno jest znale? 

_________________________ 

_________________________ 


F3. Prosz oceni Pana(i) kompetencje/umiejtnoci jako osoby pracujcej w Pana (i) gospodarstwie rolnym. 

Jak ocenia Pan(i) wano tych cech/kompetencji do pracy w Pana (i) gospodarstwie? 


Ocena 

kompetencji 

1-bardzo niskie 

5- bardzo wysokie 

Ocena wanoci 

kompetencji 

1-w ogóle 

niewana, 

5- bardzo wana 

Wyksztacenie w zawodzie rolniczym 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Planowanie/organizowanie procesu produkcji w gosp. rolnym 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Stosowanie ekologicznych metody produkcji rolniczej 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Stosowanie rachunku ekonomicznego w produkcji rolniczej 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Przestrzeganie przepisów dot. produkcji rolinnej i zwierzcej 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Pozyskiwanie rodków zewntrznych na rozwój 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 



1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Dowiadczenie zawodowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Umiejtno obsugi maszyn, urzdze i narzdzi rolniczych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Umiejtno organizacji wasnej pracy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Umiejtno organizacji pracy zespou ludzi 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Dyspozycyjno 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Dyscyplina pracy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Zarzdzanie gospodarstwem rolnym /dziaem przedsibiorstwa rolnego 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Znajomo nowoczesnych metod produkcji rolniczej 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Umiejtno uczenia si, zdobywania nowej wiedzy i umiejtnoci 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Korzystanie z nowych technologii i narzdzi informatycznych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

F4. Prosz oceni Pana(i) umiejtnoci w zakresie obsugi maszyn i urzdze rolniczych. Jak ocenia Pan(i) 

wano tych umiejtnoci do pracy w Pana (i) gospodarstwie? 


Ocena 

kompetencji 



Ocena wanoci 

kompetencji 

1-w ogóle 

niewana, 


Cignik rolniczy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kombajn zboowy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kombajn buraczany 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kombajn ziemniaczany 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Opryskiwacz polowy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

235





Ocena 

kompetencji 



Ocena wanoci 

kompetencji 

1-w ogóle 

niewana, 


Opryskiwacz sadowniczy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Silosokombajn 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Rozsiewacze nawozów i wapna 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Rozrzutniki obornika 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kosiarki cignikowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

adowacze chwytakowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kopaczki do ziemniaków 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Sadzarki do ziemniaków 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Przyczepy zbierajce 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Prasy zbierajce 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Agregaty uprawowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Dojarki 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Schadzarki do mleka 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Inne jakie? 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

METRYCZKA 

M.1 Od kiedy prowadzi Pan/Pani swoje gospodarstwo rolne? 

1. krócej ni rok 

2. 2-3 lata 

3. 4-5 lat 

4. 5-10 lat 

5. duej ni 10 lat 

ANKIETER: PYTA INDYWIDUALNE GOSPODARTWA ROLNE 

M.2 W jaki sposób wszed Pan(i) w posiadanie swojego gospodarstwa rolnego? 

1. oddziedziczyem po rodzicach/teciach 

2. zakupiem 

3. dzierawa ziemi od prywatnego waciciela 

4. dzierawa ziemi od Agencji Nieruchomoci Rolnych 

M.3 Jak powierzchni miao Pana(i) gospodarstwo w momencie przejcia go w uytkowanie? 

1. do 1 ha 

5. 5 - 7 ha 










236




M.4 Jak powierzchni powinno Pana(i) zdaniem posiada gospodarstwo rolne, aby dochody utrzymywane 

z pracy na nim zapewniay godziwe ycie caej rodzinie? 

1. do 1 ha 








5. 5 - 7 ha 



M.5 W jakim przedziale mieszcz si roczne przychody z Pana(i) gospodarstwa rolnego? 

1. do 25 tys. 

5. od 151 tys. do 250 tys. 

2. od 26 tys. do 50 tys. 

6. od 251 tys. do 500 tys. 

3. od 51 tys. do 100 tys. 

7. od 501 tys. do 1 mln 

4. od 101 tys. do 150 tys. 

8. powyej 1 mln. 

M.6 Czy oprócz pracy w gospodarstwie pracuje Pan(i) gdzie indziej? 

1. pracuj wycznie w swoim gospodarstwie rolnym 

2. pracuj gównie w swoim gospodarstwie rolnym i dodatkowo poza gospodarstwem 

3. pracuj gównie poza swoim gospodarstwem rolnym i dodatkowo w swoim gospodarstwie rolnym 

M7. W jakim przedziale mieci si miesiczny dochód netto w Pana(i) gospodarstwie domowym? 

1. do 1500 z netto 

4. od 4501 do 6000 z netto 

2. od 1501 do 3000 z netto 

5. 6001 z netto i wicej 

3. od 3001 do 4500 z netto 

M8. Jakie s róda dochodów w Pana(i) gospodarstwie domowym i jak wyglda ich udzia procentowy 

w cakowitych dochodach gospodarstwa? 

1. dochody z gospodarstwa rolnego - …………..% 

2. dochody z pracy najemnej (poza gospodarstwem) czonków rodziny- …………..% 

3. renta, emerytura- …………..% 

4. zasiki socjalne- …….….…..% 

5. dzierawa ………………….% 

6. inne ………………………..% 

M.9 Czy chciaby Pan(i), aby Pana(i) dzieci przejy gospodarstwo rolne po swoich rodzicach? 


3. raczej nie 

2. raczej tak 


M 10. Wiek respondenta 

1. 15 - 24 

2. 25 - 34 

3. 35 - 44 

M 11. Wyksztacenie 






4. 45 - 54 

5. 55 - 64 

6. 65 i wicej 






237




M.12 Powiat…………………………………… 

M.13. Prosz poda ile hektarów gospodarstwa rolnego Pan/Pani dzierawi: 

a) od innych osób ……………………….. ha 

b) innym osobom ………………………... ha. 

238




Zacznik 2b 


Kwestionariusz ankiety do gospodarstw rolnych 






podlaskiego”. Celem badania jest zebranie danych z obszaru rynku pracy w sektorze rolnictwa w województwie 

podlaskim. 


jedynie w postaci zbiorczego raportu z bada. 

BLOK REKRUTACYJNY 

R1 Czy Pana(i) gospodarstwo rolne to: 

1. spóka z ograniczon odpowiedzialnoci 

2. spóka komandytowa 

3. spódzielnia 

4. stowarzyszenie 

5. inna forma…………………………………… 

R2 Ile wynosi wielko w hektarach Pana(i) gospodarstwa? 

1. do 5 ha 

2. 6 - 20 ha 





7. powyej 80 h 

CHARAKTERYSTYKA GOSPODARSTWA 

A1 Jak cz swojej produkcji rolnej przeznacza Pan(i) na wasne potrzeby, a jak na sprzeda? 

1. procent produkcji rolnej przeznaczanej na wasne potrzeby …….% 

2. procent produkcji rolnej przeznaczanej na sprzeda……% 

A2 Czy Pana(i) gospodarstwo prowadzi dziaalno pozarolnicz? 

1. tak, dziaalno usugowa 

2. tak, agroturystyka, wynajem pokoi 

3. tak, przetwórstwo produktów rolnych 

A3 Czy Pana(i) gospodarstwo przynaley do? 

1. spódzielni rolniczej 

2. grupy producentów rolnych 

3. innego zrzeszenia gospodarstw rolnych 

4. tak, przetwarzanie drzewa 

5. tak, rkodzieo 

6. nie prowadzi dziaalnoci pozarolniczej 

4. innej struktury (jakiej?) 

5. nie naley nigdzie. 

239




A4. Jaki jest aktualnie gówny profil Pana (i) gospodarstwa rolnego? Czy planowane s zmiany w cigu 

najbliszych 5 lat? Prosz zaznaczy znakiem „X” w stosownej komórce. 

Produkcja rolinna Stan aktualny Za pi lat Produkcja zwierzca Stan aktualny Za pi lat 

Zaznacz „X” Zaznacz „X” Zaznacz „X” Zaznacz „X” 

zboa, w tym: ywiec rzeny, w tym: 

pszenica bydo 

yto 

jczmie 

ziemniaki 


warzywa 

owoce 

inne, jakie: 

cielta 


owce 

drób 

konie 

kozy 

króliki 

mleko krowie 

jaja kurze 

inne, jakie: 

KONDYCJA GOSPODARSTWA 

B1 Jak ocenia Pan(i) biec sytuacj ekonomiczn swojego gospodarstwa rolnego? 

1. bardzo dobrze 

4. raczej le 

2. raczej dobrze 

5. bardzo le 

3. ani dobrze, ani le 

B2 Czy jest Pan(i) w stanie utrzyma si wraz z rodzin wycznie z prowadzenia dziaalnoci rolniczej? 


3. raczej nie 

2. raczej tak 


B3 Czy w cigu ostatnich 12 miesicy sytuacja Pani/Pana gospodarstwa rolnego? 

1. znaczco si poprawia 

4. troch si pogorszya 

2. troch si poprawia 

5. znaczco si pogorszya 

3. nie zmienia si 

B4 Które stwierdzenie najlepiej opisuje metody produkcji stosowane w Pana(i) gospodarstwie? 

1. stosuj najnowoczeniejsze metody produkcji, jestem pionierem na polskim rynku 

2. stosuj nowoczesne metody produkcji, ale s w Polsce gospodarstwa stosujce bardziej nowoczesne 

metody 

3. stosuj nowoczesne metody, ale nie wyróniam si pod tym wzgldem na tle innych gospodarstw 

4. stosuj tradycyjne metody produkcji 

B5 Prosz wskaza czynniki utrudniajce Panu(i) prowadzenie gospodarstwa rolnego (mona wybra kilka 

odpowiedzi) 

1. niestabilne ceny skupu 

3. utrudniony dostp do rodków produkcji 

2. niskie ceny skupu 

(maszyny, nawozy, nasiona, 

pasze itp.) 

240




4. ceny rodków produkcji (maszyny, 

nawozy, nasiona, pasze itp.) 

5. stale zmieniajce si potrzeby rynku 

6. czste zmiany wymogów dotyczcych 


7. brak wsparcia ze strony wadz 

8. brak odpowiedniej wiedzy i kwalifikacji 


B6 Jakie zmiany zrealizowano w Pana/Pani gospodarstwie rolnym w ostatnich 12 miesicach i jakie planuje 


Inwestycje w maszyny 

Zmiana 









gruntów 

Inwestycje w zakresie zwikszenia bezpieczestwa w gospodarstwie 

rolnym 

Rozszerzenie zakresu dziaalnoci zwizanej z przetwórstwem produktów 

rolnych 

Rozszerzenie zakresu dziaalnoci zwizanej z dostarczaniem rodków 

produkcji (maszyn, nawozów, nasion, pasz itp.) 

Rozszerzenie zakresu dziaalnoci zwizanej z handlem produktami 

rolniczymi 

Rozszerzenie zakresu dziaalnoci o nowe brane 

Nie przeprowadzono adnych zmian/nie planuj zmian 


W ostatnich 

12 miesicach 


W cigu 



ANKIETER: ZADA PYT. B7, JELI W PYT. B5 WCIGU OSTATNICH 12 MIESICY ZREALI- 

ZOWANO JAK INWESTYCJ 

B7 Z jakich rodków finansowa/a Pan/Pani wprowadzone dziaania unowoczeniajce? 

1. rodki wasne 

2. dopaty bezporednie 

3. dofinansowanie z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 

4. dofinansowanie z innego programu 

5. preferencyjne kredyty dla rolników 

6. kredyt/poyczka bankowa 

7. inne róda (jakie?)………………………………………. 

241




B.8. Prosz okreli swój stosunek do pracy w rolnictwie w kadym z poniszych aspektów wykorzystujc 














specjalistycznych kwalifikacji 

5 4 3 2 1 

Nie wymaga wyksztacenia kierunkowego i 



ZATRUDNIENIE W GOSPODARSTWIE 

C1. Czy w Pana(i) gospodarstwie zatrudnieni s pracownicy? 

1. Tak, zatrudniam na stae 

2. Tak, zatrudniam w sezonie 

3. Nie, nikogo nie zatrudniam 

ANKIETER ZADA PYTANIE C2, C2a, C2b, C2c, C2d, C2e, C2f JEELI W PYT. C1 BYA ODP NR 1 

„TAK, ZATRUDNIAM NA STAE” 

C2. Ile osób Pan(i) zatrudnia na stae? 

____ 

C2a. Ile z tych osób pracuje na cay etat, ile na pó etatu, a ile na mniej ni pó etatu? ANKIETER WY- 

JANI, E CAY ETAT OZNACZA, E PRACOWNIK MUSI PRZEPRACOWA W TYGODNIU 

PRZYNAJMNIEJ 42 GODZINY, PÓ ETATU 21 GODZIN, A MNIEJ NI PÓ ETATU, E MUSI 

PRZEPRACOWA MNIEJ NI 21 GODZIN W TYGODNIU, SUMA OSÓB MUSI SI ZGADZA 

Z WARTOCI PODAN PRZEZ RESPONDENTA W PYT. C2 

1. cay etat _____ 



C2b. W jakich zawodach pracuj te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM 



_________________________ 

_________________________ 

_________________________ 

242




C2c. Prosz powiedzie ilu wród tych pracowników jest osób z wyksztaceniem….? ANKIETER SUMA 

OSÓB MUSI SI ZGADZA Z WARTOCI PODAN PRZEZ RESPONDENTA W PYT. C2 











C2d. Ile wród tych pracowników jest osób w wieku…? ANKIETER SUMA OSÓB MUSI SI ZGA- 

DZA Z WARTOCI PODAN PRZEZ RESPONDENTA W PYT. C2 

1. Do 25 lat _____ 



5. Powyej 55 lat _____ 


C2e. Ilu wród tych pracowników jest mczyzn, a ile kobiet? 

1. mczyni _____ 


C2f. Jakie jest przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto pracownika zatrudnionego na stae w Pana(i) 


_____ 

ANKIETER ZADA PYTANIE C3, C3a, C4, C5, C6, C6a, C7 JEELI W PYT. C1 BYA ODP NR 2 

„TAK, ZATRUDNIAM W SEZONIE” 

C3. Ile osób Pan(i) zatrudnia przecitnie w sezonie? 

____ 

C3a. Ile z tych osób pracuje na cay etat, ile na pó etatu, a ile na mniej ni pó etatu? ANKIETER WY- 

JANI, E CAY ETAT OZNACZA, E PRACOWNIK MUSI PRZEPRACOWA W TYGODNIU 

PRZYNAJMNIEJ 42 GODZINY, PÓ ETATU 21 GODZIN, A MNIEJ NI PÓ ETATU, E MUSI 

PRZEPRACOWA MNIEJ NI 21 GODZIN W TYGODNIU 

1. cay etat _____ 



C4. W jakich zawodach pracuj te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM Z 

WYMIENIENIEM ZAWODÓW NIECH POWIE CZYM TE OSOBY SI ZAJMUJ, CHODZI NAM O 

PRAC NA RZECZ GOSPODARSTWA RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 

C5. Prosz powiedzie ilu wród tych pracowników sezonowych jest osób z wyksztaceniem….?. JEELI 

RESPONDENT NIE MA WIEDZY NA TEMAT WYKSZTACENIA WPISA „999” 











243




C6. Ile wród tych pracowników jest osób w wieku…? JEELI RESPONDENT NIE MA WIEDZY 

NA TEMAT WIEKU WPISA „999” 

1. Do 25 lat _____ 



5. Powyej 55 lat _____ 


C6a. Ilu wród tych pracowników sezonowych jest mczyzn, a ile kobiet? 

1. mczyni _____ 


C7. Jakie jest przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto pracownika sezonowego zatrudnionego 

w Pana(i) gospodarstwie? 

______________ 

ANKIETER: PYTANIA C8 ZADAJEMY RESPONDENTOM, KTÓRZY W PYT. R1 WSKAZALI OD- 

POWIED „A” GOSPODARSTWO INDYWIDUALNE 

C8. Czy w prowadzeniu gospodarstwa pomagaj Panu(i) zamieszkujcy z Panem(i) czonkowie rodziny? 

1. tak 

2. nie 

ANKIETER: ZADA PYT. C9, C10, C10a, C11, C12, C13, C14 JEELI W C8 BYA ODP. NR 1 „TAK: 

C9. Ilu czonków rodziny pomaga Panu(i) w prowadzeniu gospodarstwa? 

_________ 

C10. Czy czonkowie rodziny pomagaj w prowadzeniu gospodarstwa na stae (cay czas w cigu roku), 

czy tylko w okrelonym sezonie? 

1. wszyscy pomagaj w prowadzeniu gospodarstwa cay czas w cigu roku 

2. cz pomaga cay czas w cigu roku, cz w okrelonym sezonie 

3. wszyscy pomagaj w okrelonym sezonie 

C10a. Kim dla Pan(i) s pomagajcy w gospodarstwie czonkowie rodziny? ANKIETER: MOLIWA 

WICEJ NI JEDNA ODPOWIED 

1. rodzic/rodzice 

2. wspómaonek/wspómaonka 

3. dziecko/dzieci 

4. brat/siostra 

5. dalsza rodzina 

C11. Ile przecitnie godzin w tygodniu czonkowie Pana(i) rodziny przeznaczaj na prac w Pan(i) gospodarstwie? 

______ 

C12. Czy wród pomagajcych Panu(i) czonków rodziny s takie osoby, które obecnie nie pracuj poza 

gospodarstwem, ale Pana(i) zdaniem mogyby pracowa i mógby je Pan(i) zastpi kim innym lub nawet 

nie musiaby Pan(i) ich zastpowa bez szkody dla Pana(i) gospodarstwa? 

1. Tak 

2. Nie 

3. odmowa odpowiedzi (ANKIETER: NIE CZYTA) 

244




ANKIETER: ZADA PYTANIE C13 JEELI W PYT. C12 BYA ODP. NR 1 „TAK” 

C13. Ile jest takich osób? 

_____ 

ZMIANA ZATRUDNIENIA 


D1. Czy w okresie ostatnich 12 miesicy zwolni Pan(i) lub sami odeszli z Pana(i) gospodarstwa jacy pracownicy 

zatrudnieni na stae? 

1. tak, zwolnie(a)m 

2. tak, sami odeszli 

3. nie, bo nikogo nie zatrudniae(a)m 

4. nie 

ANKIETER: ZADA PYT. D2, D3, D4 JEELI W PYT. D1 BYA ODP. NR 1 „TAK, ZWOLNIEM” 

D2. Ile osób Pan(i) zwolni(a)? 

_______ 

D3. W jakich zawodach pracoway te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM 

Z WYMIENIENIEM ZAWODÓW, NIECH POWIE CZYM TE OSOBY SI ZAJMOWAY, CHODZI 

NAM O PRAC NA RZECZ GOSPODARSTWA RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 

D4. Dlaczego Pan(i) zwolni(a) te osoby? ANKIETER: MOLIWA WICEJ NI JEDNA ODPOWIED 

1. le wykonywali swoj prac 

2. naruszyli dyscyplin pracy 

3. pogorszya si sytuacja ekonomiczna, nie byo mnie sta na utrzymanie tych pracowników 

4. wprowadzilimy zmiany w procesie produkcji i osoby te nie byy ju potrzebne 

5. chciae(a)m zrobi miejsce dla innych pracowników 


_________________________ 

_________________________ 

ANKIETER: ZADA PYTANIE D5, D6, D7 JEELI W D1 BYA ODP. NR 2 „SAMI ODESZLI” 

D5. Ilu pracowników odeszo z wasnej woli z Pana(i) gospodarstwa w okresie ostatnich 12 miesicy? 

ANIETER WYJANI, E CHODZI O OSOBY, KTÓRE BYY ZATRUDNIONE NA STAE 

______ 

D6. W jakich zawodach pracoway te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM Z 

WYMIENIENIEM ZAWODÓW NIECH POWIE CZYM TE OSOBY SI ZAJMOWAY, CHODZI O 

PRAC W GOSPODARSTWIE RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 


D7. Czy w okresie ostatnich 12 miesicy zatrudni Pan(i) na stae nowych pracowników? 

1. tak 

2. nie 

ANKIETER: ZADA PYT. D8-D10 JEELI W PYT. D7 BYA ODP. NR 1 „TAK” 

D8. Ilu pracowników Pan(i) zatrudni(a)? 

______ 

245




D9. W jakich zawodach pracuj te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PROBLEM 

Z WYMIENIENIEM ZAWODÓW NIECH POWIE CZYM TE OSOBY ZAJMUJ, CHODZI O PRAC 

W GOSPODARSTWIE RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 

D10. Jakie jest wyksztacenie tych osób? ANKIETER PRZY KADEJ KATEGORI WYKSZTACENIA 

WPISUJEMY LICZB OSÓB. SUMA MUSI SI ZGADZA Z LICZB ZATRUDNIONYCH W CI- 

GU OSTATNICH 12 MIESICY 

1. Wysze rolnicze _____ 

2. Wysze (nierolnicze) _____ 

3. Licencjackie rolnicze _____ 

4. Licencjackie (nierolnicze) _____ 

5. Techniczne rolnicze _____ 

6. Techniczne (nierolnicze) _____ 

7. rednie ogólne _____ 

8. Zawodowe rolnicze _____ 

9. Zawodowe nierolnicze _____ 

10. Gimnazjalne lub nisze _____ 

D11. Czy w okresie najbliszych 12 miesicy planuje Pan(i) zatrudni na stae jakich pracowników? 

1. tak 

2. nie 

ANKIETER: ZADA PYT. D12,D13 JEELI W PYT. D11 BYA ODP. NR 1 „TAK” 

D12. Ilu pracowników zamierza Pan(i) zatrudni? 

______ 

D13. W jakich zawodach bd pracoway te osoby? ANKIETER: JEELI RESPONDENT MA PRO- 

BLEM Z WYMIENIENIEM ZAWODÓW NIECH POWIE CZYM TE OSOBY ZAJMUJ, CHODZI 

O PRAC W GOSPODARSTWIE RESPONDENTA 

_________________________ 

_________________________ 

D14. Jakie jest preferowane przez Pana(i) wyksztacenie tych osób? MOLIWA WICEJ NI JEDNA 

ODPOWIED 











ZATRUDNIENIE CUDZOZIEMCÓW 

E1. A czy w okresie ostatnich 5 lat zatrudnia(a) Pan(i) na stae lub do prac sezonowych osoby spoza Polski? 

1. tak, zatrudniae(a)m je na stae 

2. tak, zatrudniae(a)m je sezonowo 

3. nie 

ANKIETER: ZADA PYTANIE E2, E3, E4, JEELI W E1 BYA ODP. NR 1 LUB 2 „ZATRUDNIA 

OSOBY SPOZA POLSKI” 

E2. Z jakich krajów pochodzili ci pracownicy? 

_____________________ 

_____________________ 

246




E3. Co Pana(i) skonio do zatrudniania osób spoza Polski? ANKIETER: MOLIWA WICEJ NI 

JEDNA ODPOWIED 

1. Tym pracownikom mona mniej paci 

6. Maj wysze kwalifikacje ni polscy pracownicy 

2. Nie maj takiej postawy roszczeniowej, 

jak Polscy pracownicy 

7. Nie naruszaj dyscypliny pracy 

3. Bez wikszych problemów pracuj po 

8. Inne (jakie?) 

godzinach 

_________________________ 

4. S lepszymi pracownikami od polskich 

pracowników 

_________________________ 

_________________________ 

5. S bardziej uczciwi od polskich pracowników 

DEPRYWACJA POTRZEB ZATRUDNIENIOWYCH 

ANKIETER: PYTANIA TEGO BLOKU ZADAJEMY OSOBOM, KTÓRE W PYT C1. WYBRAY 

ODP. NR 1 LUB NR 2, TZN. ZATRUDNIAJ PRACOWNIKÓW NA STAE LUB PRACOWNIKÓW 

SEZONOWYCH 

F1. Czy obecnie atwo czy trudno znale pracowników do pracy w gospodarstwie takim jak Pana(i)? 

5. zdecydowanie atwo 

4. raczej atwo 

3. czasami atwo, czasami trudno 

2. raczej trudno 

1. zdecydowanie trudno 

ANKIETER ZADA PYTANIE F2, JEELI W PYT. F1 BYY ODP. NR 1,2 LUB 3 

F2. Jakich pracowników trudno jest znale? 

_________________________ 

_________________________ 


F3. Prosz oceni wg Pana(i) kompetencje/umiejtnoci osób pracujcych w Pana (i) gospodarstwie rolnym. 

Jak ocenia Pan(i) wano tych cech/kompetencji do pracy w Pana (i) gospodarstwie? 


Ocena 

kompetencji 



Ocena wanoci 

kompetencji 

1-w ogóle 

niewana, 


Wyksztacenie w zawodzie rolniczym 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Planowanie/organizowanie procesu produkcji w gosp. rolnym 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Stosowanie ekologicznych metody produkcji rolniczej 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Stosowanie rachunku ekonomicznego w produkcji rolniczej 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Przestrzeganie przepisów dot. produkcji rolinnej i zwierzcej 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Pozyskiwanie rodków zewntrznych na rozwój 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Wiedza i umiejtnoci zwizane z wykonywanym zawodem/ 

stanowiskiem pracy 

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Dowiadczenie zawodowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Umiejtno obsugi maszyn, urzdze i narzdzi rolniczych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Umiejtno organizacji wasnej pracy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

247




Umiejtno organizacji pracy zespou ludzi 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Lojalno 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Dyspozycyjno 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Dyscyplina pracy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Zarzdzanie gospodarstwem rolnym /dziaem przedsibiorstwa rolnego 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Znajomo nowoczesnych metod produkcji rolniczej 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Umiejtno uczenia si, zdobywania nowej wiedzy i umiejtnoci 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Korzystanie z nowych technologii i narzdzi informatycznych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

F4. Prosz oceni wg Pana(i) umiejtnoci osób pracujcych w Pana (i) gospodarstwie rolnym w zakresie 

obsugi maszyn i urzdze rolniczych. Jak ocenia Pan(i) wano tych umiejtnoci do pracy w Pana (i) 



Ocena 

kompetencji 



Ocena wanoci 

kompetencji 

1-w ogóle 

niewana, 


Cignik rolniczy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kombajn zboowy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kombajn buraczany 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kombajn ziemniaczany 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Opryskiwacz polowy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Opryskiwacz sadowniczy 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Silosokombajn 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Rozsiewacze nawozów i wapna 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Rozrzutniki obornika 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kosiarki cignikowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

adowacze chwytakowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Kopaczki do ziemniaków 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Sadzarki do ziemniaków 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Przyczepy zbierajce 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Prasy zbierajce 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Agregaty uprawowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Dojarki 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Schadzarki do mleka 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

Inne jakie? 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

248




F5. Kto w Pana(i) gospodarstwie zajmuje si poniszymi czynnociami zwizanymi z prowadzeniem 

gospodarstwa rolnego? 

Czynnoci 

finansowo-ksigowe 

Zakupy rodków produkcji 

(maszyn, nasion, nawozów) 

Sprzeda i pozyskiwanie 

klientów 

Planowanie zmian 


Podejmowanie decyzji 

strategicznych 

ja M/ona Wspólnie Inni czonkowie rodziny Osoby z zewntrz 

METRYCZKA 

M.1 Od kiedy prowadzi Pan/Pani swoje gospodarstwo rolne? 


2. 2-3 lata 

3. 4-5 lat 

4. 5-10 lat 


M.2 Od kiedy Pan/Pani gospodarstwo rolne posiada osobowo prawn? 


4. 5-10 lat 

2. 2-3 lata 


3. 4-5 lat 

M.3 Jak powierzchni miao Pana(i) gospodarstwo w momencie przejcia go w uytkowanie? 

1. do 1 ha 

5. 5 - 7 ha 










M.4 Jak powierzchni powinno Pana(i) zdaniem posiada gospodarstwo rolne, aby dochody utrzymywane 

z pracy na nim zapewniay godziwe ycie caej rodzinie? 

1. do 5 ha 

2. 6 - 20 ha 





7. powyej 80 h 

M.5 Prosz poda przyblion wielko rocznych przychodów Pana/i gospodarstwa rolnego: 

………………………………………………… 

249




M.6 Czy oprócz pracy w gospodarstwie pracuje Pan(i) gdzie indziej? 

1. pracuj wycznie w swoim gospodarstwie rolnym 

2. pracuj gównie w swoim gospodarstwie rolnym i dodatkowo poza gospodarstwem 

3. pracuj gównie poza swoim gospodarstwem rolnym i dodatkowo w swoim gospodarstwie rolnym 

M.7 Czy chciaby Pan(i), aby Pana(i) dzieci przejy gospodarstwo rolne po swoich rodzicach? 


3. raczej nie 

2. raczej tak 


M 8. Wiek respondenta 

1. 15 - 24 

2. 25 - 34 

3. 35 - 44 

4. 45 - 54 

5. 55 - 64 

6. 65 i wicej 

M 9. Wyksztacenie 







M.10. Powiat…………………………………… 





M.11. Prosz poda ile hektarów gospodarstwa rolnego Pan/Pani dzierawi: 

a) od innych osób ……………………….. ha 

b) innym osobom ………………………... ha 

250




Zacznik 3 


Kwestionariusz ankiety 






podlaskiego”. 

Celem badania jest zebranie danych z obszaru rynku pracy w sektorze rolnictwa w województwie podlaskim. 


jedynie w postaci zbiorczego raportu z bada. Udzielajc odpowiedzi na poszczególne pytania 

naley postpowa zgodnie z podan przy nich instrukcj. 

PROSIMY O ODPOWIEDZI NA WSZYSTKIE PYTANIA, GDY PASTWA OPINIA JAKO STUDENTÓW 

ROLNICTWA JEST DLA NAS NIEZWYKLE CENNA Z PUNKTU WIDZENIA ZAOE CAEGO PROJEKTU 

BADAWCZEGO. 

1. W jakim stopniu ponisze kryteria byy dla Pana/Pani wane przy wyborze kierunku studiów? Prosz 

wstawi znak „X” w odpowiedniej rubryce w kadym wierszu poniszej tabeli zgodnie ze swoj opini. 

Kryterium bardzo wane raczej wane raczej niewane zupenie niewane 

Zainteresowanie problematyk 

zwizan z rolnictwem 

Ciekawa oferta przedmiotów 

Moda na studiowanie 

na tym kierunku 

atwo studiowania 

na tym kierunku 

atwo dostania si na ten kierunek 

(wymagana liczba punktów) 

Moliwo zdobycia wiedzy ogólnej 

niezbdnej do pracy 


Moliwo zdobycia wiedzy 

specjalistycznej niezbdnej do pracy 


Ch kontynuacji rodzinnych 

tradycji zwizanych z prac 


Ch zdobycia wiedzy niezbdnej 

do unowoczenienia pracy 


Przekonanie, e po tych studiach nie 

bdzie problemu ze znalezieniem 

pracy 

Sugestie rodziców/rodziny 

251




Zainteresowanie zawodem, 

do którego przygotowuje 

ten kierunek 

Ch zdobycia wyszego 

wyksztacenia (inyniera, magistra) 

inne (jakie?)……………… 

2. Jak Pan/Pani ocenia poziom swoich kompetencji/umiejtnoci potrzebnych do pracy w rolnictwie i jakie 

byy róda pozyskania tych kompetencji/umiejetnoci? Prosz oceni poziom danej kompetencji wykorzystujc 

skal od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo niski poziom kompetencji, a 5 bardzo wysoki poziom kompetencji. Prosz 

okreli w jaki sposób naby Pan/Pani dan kompetencj wykorzystujc skal od 1 do 3, gdzie 1 oznacza 

podstawowe (gówne) ródo nabycia kompetencji, a 3 uzupeniajce ródo nabycia kompetencji. 


Planowanie/organizowanie procesu 

produkcji w gosp. rolnym 

Okrelanie kierunków produkcji 


Stosowanie ekologicznych metody 

produkcji rolniczej 

Przechowywanie, przygotowywanie 

do sprzeday i prowadzenie sprzeday 

produktów rolniczych 

Dobieranie i obsuga maszyn, urzdze 

i narzdzi rolniczych 

Ocena jakoci rodków do produkcji 

oraz produktów rolniczych 

Zarzdzanie gospodarstwem rolnym 

/dziaem przedsibiorstwa rolnego, 

stosowanie strategii marketingowych 

Stosowanie rachunku ekonomicznego 

w produkcji rolniczej 

Przestrzeganie przepisów dot. produkcji 

rolinnej i zwierzcej 

Pozyskiwanie rodków zewntrznych 

na rozwój 

Rozwijanie pozarolniczych róde 

zarobkowania w gospodarstwie 

Ocena obecnego 

poziomu kompetencji 

1-bardzo niski poziom 

kompetencji, 5- bardzo 

wysoki poziom 

kompetencji 

ródo pozyskania kompetencji 

1 - podstawowe (gówne) ródo nabycia 

kompetencji, 

3- uzupeniajce ródo nabycia kompetencji 

Studia, 

w tym 

praktyki 

Kursy 

i 

szkolenia 

Praca 


rolnym 

Inna praca 

zawodowa 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

Samoksztacenie 1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

252




Korzystanie z nowych technologii 

i narzdzi informatycznych 

1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

Inne, jakie? ... 1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

3. Jakie s Pana/Pani plany zawodowe po ukoczeniu studiów? Mona wybra kilka odpowiedzi wstawiajc 

znak „X” w w odpowiedniej rubryce. 

Praca we wasnym gospodarstwie rolnym 

Praca w gospodarstwie rolnym rodziny 

Praca w innym gospodarstwie rolnym na umow cywilno-prawn 

Praca w instytucjach zwizanych z rolnictwem np.: ARiMR, ODR, inne instytucje rzdowe i samorzdowe 

Praca zwizana z obsug prawno-ekonomiczn/ doradcz rolnictwa 

Praca zwizana z handlem produktami dla rolnictwa (np.: nawozy, maszyny rolnicze, inne) 

Praca zwizana z usugami dla rolnictwa (np.: wynajmem, naprawa maszyn/urzdze rolniczych, inne) 

Prowadzenie gospodarstwa agroturystycznego 

Prowadzenie innej pozarolnicz dziaalno gospodarcz na terenach wiejskich 

Kontynuacja obecnej pracy zawodowej niepowizanej z rolnictwem 

Podjcie pracy nie powizanej z rolnictwem 

Wyjazd za granic 


4. Prosz poda przedzia zarobków miesicznych netto („na rk”) wstawiajc znak „X” odpowiedniej 

rubryce. 

Przedzia zarobków 


2000 z 


3000 z 


4000 z 


5000 z 


7000 z 

powyej 

7000 z 

jaki zapewniby Panu/Pani 

godziwe ycie. 

jaki moliwy jest do uzyskania 

z pracy w rolnictwie. 

jaki moliwy jest do uzyskania przez Pana/Pani, 

pracujc w rolnictwie, uwzgldniajc realia 


jaki moliwy jest do uzyskania przez Pana/Pani, 

pracujc poza rolnictwem, uwzgldniajc realia 


5. Jakie zmiany zwizane z zatrudnieniem na terenach wiejskich nastpi zdaniem Pana/Pani w perspektywie 

najbliszych 5 lat w województwie podlaskim? Prosz wybra dwie odpowiedzi, zaznaczajc znakiem 

„X” w komórce. 

Tworzenie miejsc pracy poprzez uruchamianie dziaalnoci gospodarczej i rozwój sektora MSP na wsi 

Uruchamianie dziaalnoci pozarolniczej w gospodarstwach rolnych w postaci przetwórstwa podów 

rolnych, agroturystyki, rkodziea. 

Zatrudnienie mieszkaców wsi poza rolnictwem 

253




Rozwój nowych sfer dziaalnoci gospodarczej w postaci usug domowych, np. zakadanie i pielgnacja 

ogrodów (parków), opieka domowa i medyczna nad ludmi starszymi, itp. 


6. Jakie formy wspierania rolnictwa powinny by Pana/Pani zdaniem rozwijane w województwie podlaskim? 

Prosz wybra dwie odpowiedzi, zaznaczajc znakiem „X” w stosownej komórce. 

Wspieranie rolnictwa ekologicznego oraz wymagajcego ekstensywnych metod uprawy (dopaty, ulgi) 

Pomoc w tworzeniu grup producenckich 

Pomoc w szukaniu odbiorców dla lokalnych producentów 

Pomoc w uzyskaniu rodków europejskich 

Szkolenia dla rolników i domowników 

Wspieranie przedsibiorczoci rolnej (udzia w targach, konferencjach, wspópraca krajowa i midzynarodowa) 


7. Który z poniszych kierunków rozwoju rolnictwa wg Pana/Pani bdzie mia dominujce znaczenie 

w perspektywie kolejnych 5 lat? Prosz wybra dwie odpowiedzi, zaznaczajc znakiem „X” w stosownej komórce. 

Rozwój wyspecjalizowanego wysoko towarowego rolnictwa 

Rozwój rolnictwa wielofunkcyjnego 

Rozwój rolnictwa rodzinnego 

Rozwój rolnictwa ekologicznego 

Rozwój rolnictwa hobbystycznego 

Inne (jakie?)………………………………… 

8. Prosz okreli swój stosunek do pracy w rolnictwie w kadym z poniszych aspektów wykorzystujc 















5 4 3 2 1 

Nie wymaga wyksztacenia kierunkowego i 



254




9. Jaki profil gospodarstwa rolnego uwaa Pan/Pani za najbardziej rozwojowy? Prosz poda dowoln 

liczb odpowiedzi, zaznaczajc znakiem „X” w stosownej komórce. 

Produkcja rolinna „X” Produkcja zwierzca „X” 

zboa, w tym: 

pszenica bydo 

yto cielta 

jczmie 

ziemniaki owce 

roliny przemysowe drób 

warzywa konie 

owoce kozy 

inne, jakie: 

ywiec rzeny, w tym: 


króliki 

mleko krowie 

jaja kurze 

inne, jakie: 

10. Jakie s Pana/Pani obecne powizania z prac w rolnictwie. Mona wybra kilka odpowiedzi, zaznaczajc 

znakiem „X” w stosownej komórce. UWAGA! W przypadku braku odpowiedzi „a” i „b” przejd do pytania 14. 

a) Praca we wasnym gospodarstwie rolnym 

b) Praca w gospodarstwie rolnym rodziny 

c) Praca w innym gospodarstwie rolnym na umow cywilno-prawn 

d) Praca w instytucjach zwizanych z rolnictwem np.: ARiMR, ODR, inne instytucje rzdowe i samorzdowe 

e) Praca zwizana z obsug prawno-ekonomiczn/ doradcz rolnictwa 

f) Praca zwizana z handlem produktami dla rolnictwa (np.: nawozy, maszyny rolnicze, inne) 

g) Praca zwizana z usugami dla rolnictwa (np.: wynajmem, naprawa maszyn/urzdze rolniczych, 

inne) 

h) Prowadzenie gospodarstwa agroturystycznego 


11. Jaki jest aktualnie gówny profil gospodarstwa rolnego w którym Pan/Pani pracuje? Czy planowane 

s zmiany w cigu najbliszych 5 lat? Prosz zaznaczy znakiem „X” w stosownej komórce. 

Produkcja rolinna 

zboa, w tym: 

pszenica 

yto 

jczmie 

ziemniaki 

Stan aktualny Za pi lat 

Stan aktualny Za pi lat 

Produkcja zwierzca 

Zaznacz „X” Zaznacz „X” Zaznacz „X” Zaznacz „X” 

ywiec rzeny, w 

tym: 

bydo 

cielta 


owce 

255





warzywa 

owoce 

inne, jakie: 

drób 

konie 

kozy 

króliki 

mleko krowie 

jaja kurze 

inne, jakie: 

12. Jakie zmiany zrealizowano w Pana/Pani gospodarstwie rolnym w ostatnich 12 miesicach i jakie planuje 


Zakup maszyn 

Zmiana 









gruntów 

Inwestycje w zakresie zwikszenia bezpieczestwa w gospodarstwie 

rolnym 



W ostatnich 

12 miesicach 


W cigu 



13. Czy w zwizku ze zmianami planuje si stworzenie nowych miejsc pracy w Pana/Pani gospodarstwie 

rolnym? Prosz wybra jedn odpowied wstawiajc znak „x” w odpowiedniej rubryce. 

„X” Zatrudnienie na umow o prac (caorocznie) 

Nie planuj zatrudni ani jednej osoby na umow 

o prac 

1-2 osoby 1-2 osoby 

3-4 osoby 3-4 osoby 

„X” Zatrudnienie dorywczo/sezonowo 

5 lub wicej osób 5 lub wicej osób 

Nie planuj zatrudni ani jednej osoby sezonowo 

256



ANALIZA KLUCZOWYCH SEKTORÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO – SEKTOR ROLNICTWO 

14. Dane metryczkowe 

Pe 

Kobieta 

Mczyzna 

Wiek 

19-25 

26-35 

36-40 

41-50 

pow. 50 

Miejsce zamieszkania 

Gmina …………………………………… 

Powiat …………………………………….. 

Liczba czonków gospodarstwa domowego 

1 osoba 

2 osoby 

3 osoby 

4 osoby 

5 osób 

Wicej ni 5 osób 

Miesiczne dochody netto w gospodarstwie domowym 

1. do 1500 z netto 

2. od 1501 do 3000 z netto 

3. od 3001 do 4500 z netto 

4. od 4501 do 6000 z netto 

5. 6001 z netto i wicej 

Jaka jest wielko gospodarstwa, w którym Pan/Pani pracuje (jeli dotyczy)? Prosz zaznaczy znakiem „X” 

w stosownej komórce. 

do 1 ha 

5-10 ha 

1-2 ha 10-15 ha 

2-3 ha 15-20 ha 

3-5 ha 20-50 ha 

5-7 ha pow. 50 ha 

257

WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO – SEKTOR ROLNICTWA

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?