Skólavarðan

Skólavarðan
Kennarasamband íslands nóvember 2015

Efnisyfirlit
Skólavarðan
nóvember 2015
6.tbl
Álag úr hófi og launin léleg
Tæplega helmingur skólastjórnenda hefur íhugað að segja upp
störfum sínum vegna álags eða lágra launa. Staðan er grafalvarleg
að mati formanns Skólastjórafélags Íslands.
Göml húsgögn gefa nemendum tilgang
Nemendur í Tækniskólanum í Hafnarfirði hlúa að gömlum hlutum
undir handleiðslu Sigríðar Júlíu Bjarnadóttur. Þau gera upp
gömul húsgögn sem síðan eru seld á markaði.
Af hverju ekki að tísta í nafni Grettis?
Kennarasambandið efndi til málþings á Alþjóðadegi kennara þar
sem fjallað var um gildi samfélagsmiðlanna í skólastofunni og
hvort nýta beri þessa nýju tækni í kennslu.
Rammasamkomulag án aðkomu KÍ
Útfærsla á lífeyrismálum réði mestu um að KÍ skrifaði ekki undir
rammasamkomulag um breytt vinnubrögð við gerð kjarasamninga.
KÍ stendur ásamt BHM utan samkomulagsins.
Fjölbreytt lesefni eykur lestraráhuga
Rannsóknir sýna að nemendur tileinka sér innihald myndasagna
betur en hefðbundins texta. Þetta er meðal þess sem kemur fram
í grein Hafdísar Guðrúnar Hilmarsdóttur sem fjallar um lestur og
lestraráhuga.
Forsíðumyndina tók Styrmir
Kári Erwinsson af Baldri Mikael
Gunnarssyni, nemanda á starfsbraut
Tækniskólans.
Kennarasamband Íslands
Kennarahúsinu
Laufásvegi 81, 101 Reykjavík
Sími 595 1111
Netfang ki@ki.is
Ritstjórar: Aðalbjörn Sigurðsson og Arndís
Þorgeirsdóttir
Ábyrgðarmaður: Þórður Á. Hjaltested
Hönnun og umbrot: Kjarninn
Prófarkalestur: Urður Snædal
Auglýsingar: Stella Kristinsdóttir

Leiðari Nóvember 2015
Ágæti félagsmaður
Þórður Á.
Hjaltested
formaður
Kennarasambands
Íslands
Nú er liðið á haustið og skólastarf komið vel í gang,
haustönnin hálfnuð og vetrarfrí búin hjá þeim sem það
taka. Kennarasambandið stóð fyrir fræðslufundum
undir forystu fræðslunefndar KÍ í október. Fræðslan
var þríþætt, fræðsla fyrir nýja trúnaðarmenn, fræðsla
til forystufólks í röðum KÍ og að síðustu fræðsla um
lífeyrismál þar sem markhópurinn er félagsmenn sem
eiga stutt eftir fram að töku lífeyris. Fræðslan gekk vel
og var góð þátttaka. Fundirnir voru teknir upp og hægt
er að skoða myndböndin á heimasíðu KÍ. Ég vil þakka
fræðslunefndinni góð störf.
Kjaramálin hafa einnig verið í brennidepli. Þrjú
aðildarfélög KÍ, þ.e. Félag leikskólakennara, Skólastjórafélag
Íslands og Félag stjórnenda leikskóla, hafa verið með
lausa samninga um alllangt skeið og hefur lítið miðað í kjarasamningagerð.
Kjarasamningur Félags kennara og stjórnenda
í tónlistarskólum losnar nú um mánaðamótin og bætist félagið
þá í hóp þeirra sem bíða.
Ástæða þessar biðstöðu er að atvinnurekendur og viðsemjendur
okkar, ríki og sveitarfélög, urðu fyrir því sem þau
meta sem „áfall“ við úrskurð kjaradóms í kjaradeilu BHM
og FÍH (hjúkrunarfræðinga). Ramminn sem kjaradómur
úrskurðaði varð mun stærri en þau höfðu gert ráð fyrir og því
fór allt í lás. Það er meðal annars ástæða þess að hinn svokallaði
SALEK hópur var kallaður saman til að fara yfir stöðuna, en að
hópnum standa allir stærstu aðilar vinnumarkaðarins, þar á
meðal KÍ.
Fyrir hópinn var lagt nýtt verkefni af hálfu ríkissáttasemjara
sem fólst í því að leysa „bráðavandann“ og tengja við langtímaverkefnið
um að skapa nýtt íslenskt kjarasamningsumhverfi.

Lausn á bráðavandanum snerist um að koma í veg fyrir að
forsenduákvæði kjarasamninga SA og ASÍ í febrúar komandi
yrði virkjað á grunni þess að launabreytingar annarra stétta
hefðu verið umfram viðmið í kjarasamningum ASÍ. Þar með
væru kjarasamningar á hinum almenna vinnumarkaði lausir.
Niðurstaðan var að ramma inn launahækkanir allra launamanna
til ársloka 2018.
Framan af gekk illa að ná utan um verkefnið, en unnið
var eftir grunnhugmyndum sem lagðar voru á borðið af hálfu
SA, ASÍ og ríkis. Þetta upphafsskjal varð leiðarljósið fyrir alla
vinnuna. KÍ reyndi margsinnis, ásamt BHM og BSRB, að fá því
breytt en því varð ekki haggað, að því er virðist vegna ráðandi
stöðu SA og ASÍ í samstarfinu. Af þeirri ástæðu, og ýmsum öðrum,
varð það niðurstaða forráðamanna KÍ að ekki væri rétt að
skrifa undir samkomulagið eins og það lá fyrir.
KÍ samdi yfirlýsingu sem send var á fjölmiðla, birt á heimasíðu
KÍ og er einnig að finna aftar í þessu blaði. Þetta var gert
um leið og niðurstaða SALEK hópsins var kunngjörð og rammasamkomulag
aðila undirritað. Í yfirlýsingunni er þessi ákvörðun
KÍ rökstudd.
Meginástæðan er sú að blanda á inn í verkefnið breytingum
á lífeyriskerfi opinberra starfsmanna og reikna útgjöld ríkis
og sveitarfélaga sem tengjast þeim breytingum til frádráttar
mögulegum launahækkunum til framtíðar. Önnur ástæða er sú
að viðmiðunarárið, þar sem vísitala er núllstillt, er 2013 sem er
vond tímasetning fyrir aðildarfélög KÍ, því þá var launastaða félagsmanna
afar slæm. Það var þá sem Kennarasambandið hóf þá
vegferð að lagfæra laun kennara og hafði til þess gild og góð rök.
Það var kynnt fyrir þjóðinni sem þjóðarátak í lagfæringu launa
og að gera kennarastarfið áhugavert í augum ungs fólks sem er
að velja sér ævistarf.
KÍ hefur ekki frekar en BHM sagt sig frá SALEK vinnunni
eða dregið sig út úr hópnum. Við erum þeirrar skoðunar að það
sé tilraunarinnar virði að reyna að skapa nýtt samningamódel á
Íslandi. Við hefðum viljað að SALEK hópurinn hefði haft kjark

til að skoða launasetningu einstakra hópa og bera þá saman við
röðun sambærilegra hópa, t.d. í Danmörku. Við treystum okkur
hins vegar ekki til þess að gera það með þeim ákvæðum sem
felast í lausn bráðavandans til ársloka 2018.
Með félagskveðju,
Þórður Árni Hjaltested, formaður KÍ.
Leiðari nóvember 2015

Fréttir Nóvember 2015
„Í grunnskólanum er lagður grunnur
til framtíðar og því mikilvægt að
standa vel að þessum greinum þar,“
segir í áskorun skólamálanefndar
FG.
Skorað á ráðherra að
kanna ásókn í iðnnám
Skólamálanefnd Félags grunnskólakennara hefur sent
Illuga Gunnarssyni, mennta- og menningarmálaráðherra,
áskorun er varðar kennslu list- og verkgreina í grunnskólum
hér á landi.
Í áskorun skólamálanefndar segir meðal annars að í
grunnskólum sé lagður grunnur til framtíðar og því mikilvægt
að standa þar vel að list- og verkgreinum. Margir
nemendur kynnist í fyrsta skipti heimi tónlistar, leiklistar,
hönnunar, smíði og nýsköpunar í grunnskólanum.
„Mikilvægt er að list- og verkgreinanámi sé gert jafnhátt
undir höfði og bóknámi, svo nemendur sjái sóknarfæri í listog
verkgreinum,“ segir orðrétt í áskorun nefndarinnar.
Skólamálanefnd skorar á menntamálaráðherra að láta
kanna hvort ásókn í verknám sé á undanhaldi og ef svo er, hvað
valdi því og hvernig megi auka ásókn að nýju.

Fréttir nóvember 2015
Ramma samkomulag
undirritað án
aðkomu KÍ og BHM
Útfærsla á lífeyrismálum réði mestu um að KÍ skrifaði ekki undir rammasamkomulag
um breytt vinnubrögð við gerð kjarasamninga.
Þriðjudaginn 27. október síðastliðinn skrifuðu flestir aðilar
vinnumarkaðarins undir samkomulag um breytt vinnubrögð
við gerð kjarasamninga. Á vef Alþýðusambands Íslands segir að
markmið samkomulagsins sé „að tryggja varanlega aukningu
kaupmáttar á Íslandi á grundvelli lágrar verðbólgu, stöðugs
gengis krónunnar og lægri vaxta. Með samkomulaginu er lagður
grunnur að sátt á vinnumarkaði, auknu samstarfi og minni
átökum. Ennfremur er stefnt að auknum efnahagslegum og

„Opinberir
starfsmenn
þurfa að bera
kostnað af
því að halda
óbreyttum lífeyrisréttindum
með lægri
launasetningu
en ella...“
félagslegum stöðugleika í landinu. Samkomulagið er afrakstur af
vinnu svokallaðs SALEK-hóps, þar sem eiga sæti helstu viðsemjendur
á almennum og opinberum vinnumarkaði“.
Tvö landssambönd launafólks stóðu ekki að samkomulaginu,
þ.e. Kennarasambandið og Bandalag Háskólamanna.
KÍ birti á þriðjudaginn 27. október yfirlýsingu þar sem afstaða
sambandsins var skýrð. Yfirlýsingin er svohljóðandi:
Undanfarna daga hefur svokallaður SALEK-hópur aðila
vinnumarkaðarins unnið að rammasamningi um
launaþróun á íslenskum vinnumarkaði. Kennarasamband
Íslands tekur undir og styður þau meginsjónarmið
sem þar liggja til grundvallar, þ.e. að stuðla
þurfi að meiri sátt á íslenskum vinnumarkaði með
breyttum og bættum vinnubrögðum við gerð kjarasamninga.
Einnig að auka þurfi kaupmátt með því að
tryggja efnahagslegan og félagslegan stöðugleika á
grundvelli lágrar verðbólgu, stöðugs gengis og lægra
vaxtastigs.
Árangur hefur náðst í samstarfi aðila vinnumarkaðarins
og meðal annars orðið nokkur þróun í samræðum
um ábataskipti milli sveitarfélaga og viðsemjenda
þeirra hjá Kennarasambandinu.
KÍ gerir eftirtaldar meginathugasemdir við textann
sem fyrir liggur:
Útgjöld sem kunna að falla á ríki og sveitarfélög fyrr en
ella vegna fyrirhugaðra breytinga á fyrirkomulagi lífeyrismála
verði talin með kostnaðaráhrifum kjarasamninga opinberra
starfsmanna og/eða launaskriðs þeirra. Þetta getur KÍ ekki
sætt sig við enda væru slík útgjöld ekki ætluð til þess að bæta
kjör opinberra starfsmanna heldur einungis hugsuð til að
koma í veg fyrir kjaraskerðingu þeirra vegna breytinganna.
Þau útgjöld sem um er að ræða hafa auk þess engin efri mörk
í þeim texta sem fyrir liggur, meðal annars vegna þess að enn
hefur ekki náðst niðurstaða um verðmæti bakábyrgðar lífeyrisréttinda
opinberra starfsmanna. Eins og málið er sett

upp, í textanum sem fyrir liggur, þurfa opinberir starfsmenn
að bera kostnað af því að halda óbreyttum lífeyrisréttindum
með lægri launasetningu en ella og/eða skertri launaskriðstryggingu.
KÍ gagnrýnir valið á upphafsstöðunni á árinu 2013. Þá var
launastaða félagsmanna KÍ afar slæm og í kjölfarið fylgdu erfiðir
og umdeildir kjarasamningar sem meðal annars hafa gjörbreytt
vinnumati kennara bæði í grunn- og framhaldsskólum og haft
áhrif á fleiri skólagerðir, til að mynda hafa á grunni þeirra verið
gerðar grundvallarbreytingar á launauppbyggingu félagsmanna
Félags leikskólakennara. Breytingarnar hafa þótt eftirsóttar
af hálfu vinnuveitenda en verið íþyngjandi fyrir félagsmenn
Kennarasambandsins. KÍ hefur sagt frá upphafi samstarfs
SALEK-hópsins að þetta val á upphafsstöðu á árinu 2013 sé
óásættanlegt.
KÍ hefur bent á að til þess að skapa þann félagslega stöðugleika
sem sóst er eftir sé nauðsynlegt að ræða og marka stefnu til
langs tíma um launasetningu hópa á íslenskum vinnumarkaði.
Þar liggur rót þess ósættis sem ríkt hefur á vinnumarkaði og
ástæða þess sem kallað hefur verið höfrungahlaup launahækkana.
KÍ er ljóst að verkefnið er flókið og erfitt mun reynast að
ná niðurstöðu. Í þessu samhengi mætti þó leita fyrirmynda frá
hinum Norðurlöndunum þannig að íslenskt vinnumarkaðslíkan
byggði ekki aðeins á góðum umbúnaði frá þeim heldur einnig á
inntaki sem meiri sátt hefur ríkt um heldur en þekkst hefur hér
á landi.
Niðurstaða KÍ er að ekki sé verjandi að undirrita rammasamning
milli aðila vinnumarkaðar fyrr en komið hefur
verið með ásættanlegum hætti til móts við framangreindar
athugasemdir.
Fréttir nóvember 2015

skólavarðan nóvember 2015
Sigurbjörg Bergsdóttir, Steindi jr. og
Jóhanna Jakobsdóttir við tökur á myndinni
Fellum grímuna.
Enginn er einn í
heiminum
Fellum grímuna nefnist ný heimildarmynd sem ætlað er að varpa ljósi á
þá staðreynd að við erum öll mannleg og enginn er fullkominn. Myndin er
forvarnar verkefni sem þær Sigurbjörg Bergsdóttir og Jóhanna Jakobsdóttir
hafa sett saman undir merkjum fyrirtækis sem þær kalla Ekta Ísland.

„Við vildum opna umræðuna um að það er
engin skömm að glíma við kvíða, meðvirkni eða
aðra kvilla. Okkur langaði að sýna ungu fólki með
einlægum og skemmtilegum hætti að þótt fólk
nái góðum árangri í lífinu og allt líti vel út á yfirborðinu,
þá þýðir það ekki endilega að allir hafi náð
settu marki eins og ekkert sé,“ segir Jóhanna Jakobsdóttir
sem ásamt Sigurbjörgu Bergsdóttur hefur unnið
að myndinni í hartnær tvö ár.
Jóhanna segir að upphaflega hafi hugmyndin orðið
til vegna þess að Sigurbjörg þekkti til unglings sem glímdi
við kvíða í barnæsku. „Við ákváðum að það þyrfti að gera
eitthvað í þessu því það eru svo margir sem glíma við vanda
án þess að þora að tjá sig – halda að þeir séu einir í heiminum.
Þetta á ekki síst við um börn og unglinga,“ segir Jóhanna.
Jóhanna og Sigurbjörg
fóru á stúfana og
leituðu til þjóðþekktra
einstaklinga sem
hafa skarað fram úr á
sínum sviðum. Meðal
þeirra sem koma fram
í myndinni eru Páll
Óskar, Anna Svava
Knútsdóttir, Katla
Margrét Þorgeirsdóttir,
Þórunn Antonía,
Gunnar Nelson, Ari Eldjárn, Ólafur Stefánsson og Steindi jr.
Jóhanna segir að það hafi verið ótrúlega auðvelt að fá fólk
til að taka þátt og allir eigi sína sögu um vanda sem þeir hafi
þurft að takast á við; svo sem kvíða, fullkomnunaráráttu, þráhyggjuröskun
og svo mætti áfram telja. „Viðmælendurnir eru
allir nafntogaðir en við vildum sýna fólk sem unga fólkið lítur
upp til. Svo höfum við reyndar séð að það skiptir ekki öllu hvort
áhorfandinn þekkir til þeirra sem tala í myndinni. Ég sá ungan

dreng fylgjast með Önnu Svövu Knútsdóttur segja frá kvíðanum
sem hún þjáist af áður en hún kemur fram. Hann þekkti ekki
Önnu Svövu en sagði við mig með tárin í augunum; „svona líður
mér oft“. Þótt myndinni sé beint að ungu fólki þá teljum við að
hún henti öllum aldurshópum,“ segir Jóhanna.
Þær stöllur fengu reynsluboltann Baldvin Z til að leikstýra
myndinni, en hann á að baki bíómyndirnar Vonarstræti og Óróa
auk þess sem hann gerði myndina Fáðu já sem sýnd var fyrir
fáeinum misserum.
Jóhanna og Sigurbjörg eru að vonum ánægðar með að
myndin sé tilbúin til sýningar. Þær hyggja á frekara samstarf og
í bígerð er ritun bókar þar sem tekið er á kvíðavandamálum með
skemmtilegum og áhugaverðum hætti. „Ef vel gengur sjáum við
fyrir okkur að gera sviðsverk í framhaldinu,“ segir Jóhanna.
Fellum grímuna verður frumsýnd í Bíó Paradís 11. nóvember
næstkomandi en fyrirhugað er að sýna hana í sem flestum
grunnskólum og framhaldsskólum síðar í mánuðinum. Stiklur
úr myndinni hafa verið settar á vefinn og hægt er að fylgjast með
Ekta Ísland á Facebook.
skólavarðan nóvember 2015

skólavarðan nóvember 2015
„Álagið er úr öllu
hófi og launin léleg“
Tæplega helmingur skólastjórnenda hefur íhugað að segja upp störfum sínum
vegna álags eða lágra launa. „Grafalvarleg staða,“ segir Svanhildur María
Ólafsdóttir, formaður Skólastjórafélags Íslands.
„Skólastjórnendur eru í vonlausri stöðu og að þeim er sótt úr
öllum áttum..., t.d. frá sveitarstjórn með vísan um árangur,
vísan í ákvæði laga og reglna, frá starfsmönnum o.s.frv.
Stjórnendur standa aleinir í vonlausri stöðu. Álagið er úr
öllu hófi og launin léleg“. Þannig lýsir einn félagsmaður
Skólastjórafélags Íslands upplifun sinni af stöðu stjórnenda
í grunnskólum, í könnun sem gerð var nýlega meðal
skólastjórnenda. Í könnuninni var spurt hvort félagsmenn
Skólastjórafélagsins hefðu íhugað uppsagnir, annað hvort
vegna stöðunnar í kjaraviðræðum við Samband íslenskra

Athugasemd frá ritstjórn: Eftir að sveitarfélaga eða af öðrum ástæðum. Niðurstaðan
er sláandi því tæplega 48% þeirra
greinin var skrifuð komst skriður á
kjaraviðræður Skólastjórafélagsins
sem svöruðu könnuninni sögðust hafa
og Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Allt útlit er fyrir að gengið verði frá íhugað uppsögn vegna annað hvort kjaramála
eða álags. Margir tiltóku raunar báða
nýjum kjarasamningi milli samningsaðila
í þessari viku (2. – 6. nóvember).
þessa þætti sem ástæðu. Til viðbótar sagðist
rúmlega 21% þátttakenda hafa íhugað uppsögn
af öðrum ástæðum. Aðeins rúmlega 30
prósent höfðu ekki íhugað að segja starfi sínu lausu.
Hefurðu íhugað uppsögn á starfi þínu á undanförnum
mánuðum eða misserum?
Já, aðallega vegna kjaramála
20,26%
Já, aðallega vegna álags
19,24%
Já, aðallega vegna persónulegra þátta
2,92%
Já, nokkrir þættir spila inn í þær vangaveltur
18,37%
Nei
31,20%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%
Litlar kjarabætur
Í fyrra gerði Skólastjórafélag Íslands kjarasamning til eins árs
þar sem félagsmönnum var tryggð að lágmarki 5,7% launahækkun.
Vegna breytinga á því hvernig félagsmenn raðast inn í launatöflur
eftir menntun gat samningurinn tryggt einstökum félagsmönnum
mun meiri hækkanir, en ljóst er að það átti við um
mjög fáa. Áður höfðu grunnskólakennarar gert samninga sem
tryggðu þeim talsverðar kjarabætur, en í þeim samningi er eins
og þekkt er kveðið á um vinnumat. Sú staðreynd að kennarar
fengu í samningum sínum mun meiri hækkanir en skólastjórnendur
og að þar er kveðið á um vinnumat þýðir tvennt: annars
vegar að kennarar eru í mörgum tilfellum með hærri laun en
yfirmenn þeirra og hins vegar að hluti af þeirri vinnu sem fram

„Með litlar bjargir
og endalausar/
óraunhæfar kröfur
er eðlilegt
að menn brenni
upp“
þarf að fara vegna vinnumats leggst á skólastjórnendur. Álag á
þá hefur því aukist á síðustu mánuðum án þess að launin hafi
fylgt í kjölfarið. Þetta vilja skólastjórnendur eðlilega að verði
leiðrétt.
Aftur í kennslu til að bæta kjörin
Í áðurnefndum samningi SÍ og Sambands íslenskra sveitarfélaga,
sem skrifað var undir í júní í fyrra, er að finna sérstaka
bókun um hvernig viðræðum framundan skuli háttað. Þar segir
meðal annars að samninginn skuli endurnýja eigi síðar en 31.
maí 2015. Þrátt fyrir að samninganefnd Sambands sveitarfélaga
hafi skrifað undir þá bókun eru félagsmenn Skólastjórafélagsins
engu að síður enn án samnings. Það
má, samkvæmt heimildum Skólavörðunnar, að
stórum hluta rekja til þess að sama samninganefnd
hefur dregið lappirnar í samningaferlinu. Þessi
grafalvarlega staða var rædd á ársfundi Skólastjórafélagsins
sem haldinn var í Reykjanesbæ 10.
október síðastliðinn. Á fundinum var samþykkt
harðorð ályktun þar sem meðal annars segir: „Nú
virðist helsta leið skólastjórnenda til að bæta kjör
sín vera að segja upp stöðu sinni og snúa aftur í kennslu. Við
þetta tapast óhjákvæmilega mikilvæg reynsla sem erfitt verður
að bæta. Fundurinn krefst þess að Samband íslenskra sveitarfélaga
ljúki nú þegar kjarasamningi við Skólastjórafélag Íslands
svo komið verði í veg fyrir fjöldaflótta úr stéttinni.“
Grafalvarleg staða
Ástæðan fyrir því að svo er tekið til orða má rekja til umræðu
á fundindum. Þar stóð til að mynda einn félagsmaður upp og
lýsti því yfir að hann hefði þegar sagt upp störfum út af lélegum
kjörum og miklu álagi. Fleiri félagsmenn lýstu því yfir á fundinum
að þeir hefðu íhugað slíkt. Í kjölfarið tók einn félagsmaður
Skólastjórafélagsins, Jón Baldvin Hannesson, sig til og gerði
könnun á hversu útbreidd þessi skoðun væri. Niðurstaðan er
eins og þegar hefur komið fram sláandi.

Svanhildur María Ólafsdóttir, formaður Skólastjórafélags
Íslands, segir niðurstöðuna áhyggjuefni. „Það kom upp umræða
um þessi mál á ársþinginu og í framhaldi tók Jón Baldvin sig
til og lagði könnunina fyrir meðal félagsmanna. Félagið átti þar
hvergi hlut að máli,“ segir Svanhildur.
„Það breytir því ekki að niðurstöðurnar eru þessar og stjórn
og samninganefnd SÍ þurfa að fara yfir þær. Einnig munum
við skoða enn frekar hvernig hægt sé að vinna að því að bæta
starfskjör skólastjórnenda svo viðunandi sé, bæði við samningaborðið
og kannski ekki síst utan þess. Mikil vinna
hefur farið fram innan félagsins við að setja niður
kröfur og forgangs verkefni til að bæta starfskjör skólastjórnenda.
Einnig hefur verið unnið að sameiginlegum
skilningi samninganefnda SÍ og SNS á hlutverki og
starfsaðstæðum skólastjóra. Sú vinna er því miður ekki
að skila sér nema að hluta til þegar kemur að samningaviðræðum
og launahækkunum.“
Skilningsleysi á eðli starfsins
Rétt er að taka fram að könnunin var gerð á netinu
og þrátt fyrir að hún standist líklega ekki ströngustu
Svanhildur M. Ólafsdóttir, formaður
Skólastjórafélags Íslands.
kröfur um aðferðafræði og framkvæmd sem gerðar
eru til slíkra kannana gefur hún engu að síður mikilvægar
vísbendingar um líðan og afstöðu skólastjórnenda.
Auk þess sem þátttakendum gafst tækifæri á að haka við
fyrirfram skilgreinda svarmöguleika gátu þeir einnig komið á
framfæri athugasemdum og ábendingum. Margir nýttu sér þann
möguleika og í athugasemdum þeirra kemur ýmislegt áhugavert
fram. Nokkrir segjast óánægðir en í þannig stöðu að þeir geti
ekki sagt starfi sínu lausu. Aðrir telja að rangt sé að nota uppsagnir
til að knýja á um endurnýjun kjarasamnings og vilja ekki
taka þátt í slíku. Athygli vekur að margir tiltaka að svo stutt sé í
starfslok að þeir ætli að þreyja þorrann en muni hætta við fyrsta
tækifæri. Einn skólastjórnandi skrifar eftirfarandi í tengslum við
spurningu um mögulega uppsögn: „Með litlar bjargir og endalausar/óraunhæfar
kröfur er eðlilegt að menn brenni upp. Nýir

kjarasamningar kennara voru eiginlega dropinn sem fyllti mælinn.
Þeir endurspegla skilningsleysi á eðli starfsins og mikilvægi
öflugrar starfsmenningar.“ Annar tekur fram að „vinnutíminn sé
orðinn allt of langur og erfitt sé að komast yfir öll verkefnin sem
sífellt verði fleiri“. Fleiri taka í svipaðan steng.
„Ég hef ítrekað íhugað uppsögn, bæði vegna mikils álags
og svo hafa nú kjaramálin bæst við. Ég er sem stendur á lægri
launum en væri ég starfandi umsjónarkennari, en er á fastlaunasamningi
og álagið er mjög mikið,“ segir í einni athugasemd sem
barst með könnuninni. Á öðrum stað skrifar skólastjórnandi:
„Veit ekki alveg hvernig ætlast er til að þessi nýju verkefni sem
okkur er ætlað að sinna rúmist innan vinnuvikunnar. Bæði
verkefni sem tengjast nýjum kjarasamningum kennara og vinna
vegna innleiðingar aðalnámskrár. Þegar 9 – 10 tíma vinnudagur
nægir ekki þá finnst mér komið nóg.“
skólavarðan nóvember 2015

skólavarðan Nóvember 2015
Karlar á fundinum Óvenju margir karlar tóku þátt í
morgunverðarfundi FL og FSL á dögunum, enda var
umræðuefnið þar karlar í yngri barna kennslu.
Karlar í yngri
barna kennslu
Borgarstjóri vill gera aðgerðaáætlun með FL og FSL um hvernig fjölga megi
körlum í leikskólakennslu. Velferðarráðherra segir að mögulega sé hægt að
veita auknu fjármagni til leikskóla þar sem hlutfall karla meðal kennara er hátt.

„Aðeins um eitt prósent leikskólakennara eru karlar.
Það er staðreynd sem við getum ekki litið framhjá,“
sagði Dagur B. Eggertsson borgarstjóri í ávarpi á
málþinginu „Karlar í yngri barna kennslu“ föstudaginn
9. október síðastliðinn. Þar var þessi staða
einmitt til umræðu, og hvað hægt væri að gera til að
breyta ástandinu. Dagur byrjaði á að ræða hvernig
það var að ganga í leikskóla í Osló, þar sem allt
önnur mynd blasti við. „Þar var helmingur
kennaranna karlar og stundum vel það, þeir
voru gjarnan síðhærðir með skegg enda var
þetta á hippaárunum. Uppáhalds leikskólakennarinn
minn hét Gisle, hann var maður
mikill vexti með gríðarlegt yfirvaraskegg og
fór stundum í sendiferðir og þá fékk maður jafnvel að hanga
með honum, jafnvel í búðir þar sem var mikil reykelsislykt. En
hann var gríðarlega hlýr og góður náungi eins og reyndar allir
leikskólakennararnir þarna, í minningunni allavega. Hann var
ekki menntaður leikskólakennari frekar en kannski margir
sem þarna unnu. Ég komst að því seinna að hátt hlutfall karla
á leikskólum í Noregi var vegna þess að þeir þurftu að afplána
samfélagsskyldu ef þeir neituðu að fara í herinn... Þannig að
þetta voru mjúku mennirnir, friðelskandi hipparnir og það voru
auðvitað alger forréttindi að alast upp í kringum þessa stráka,
því þó manni hafi fundist þetta karlar þá voru þeir líklega bara
um tvítugt.“
Engin kvenna- eða karlastörf
Þrátt fyrir að borgarstjóri, sem og fleiri frummælendur á
ráðstefnunni, hafi slegið á létta strengi í ávörpum sínum var
öllum ljóst að um er að ræða mikið alvörumál. Það kom bersýnilega
fram í orðum Eyglóar Harðardóttur félagsmálaráðherra
sem gerði launamun kynjanna að umræðuefni. Hún
benti á að þrátt fyrir að áratugir séu síðan sett voru lög til að
útrýma kynbundnum launamun sé hann ennþá staðreynd
hér á landi. Það rakti hún meðal annars til kynjaskiptingar

„Það er verið að
umbuna fjárhagslega
þeim leikskólum
sem vinna
markvisst að því
að jafna kynjahlutföllin.“
vinnumarkaðarins. „Besta og árangursríkasta lausnin til að
losna við kynbundinn launamun er einfaldlega að vera ekki með
kvenna- eða karlastörf,“ sagði hún og bætti við
að hægt væri að búa til fjárhagslegan hvata til
að fá stjórnendur leikskóla til að jafna kynjahlutfallið
í starfsmannahópnum. Eygló tók sem
dæmi leið sem farin hefur verið í Noregi.
„Þar er það hreint og beint tengt hluta fjárveitinga
til viðkomandi stofnana hvernig þær
standa sig í því að jafna kynjahlutföllin. Það er
verið að umbuna fjárhagslega þeim leikskólum
sem vinna markvisst að því að jafna kynjahlutföllin.
Þeir telja það svo mikilvægt, að það
er tengt þessari undirstöðu rekstrarins, peningunum,“ sagði
Eygló en benti einnig á að það myndi ekki duga, heldur þyrfti
að gera fleira. „Vera með markvissa
starfsmannastefnu sem gengur út
á að ráða inn karla í þessi störf.
Huga að því, hvort sem við erum
að tala um leik- eða grunnskólana,
umönnunarstörfin sem sveitarfélögin
halda líka utan um eins og
heimaþjónustuna, eða bara velferðarsviðin
í heild sinni, að vinna
markvisst að því að leita uppi karla
og ráða þá inn. Fyrsta skrefið getur
Borgarstjóri ætlar á næstunni að beita sér fyrir því að
snúið að sumarstörfunum, þannig
gerð verði aðgerðaáætlun fyrir Reykjavík um hvernig
fjölga megi körlum í hópi leikskólakennara.
að karlar átti sig á því hvað þetta
eru spennandi og skemmtileg störf
og við þurfum helst að ná þeim áður en þeir taka ákvörðun um í
hvaða nám þeir ætli í framhaldinu.“
Áhugaverður markhópur
Borgarstjóri hafði einnig velt því fyrir sér hvað hægt væri að
gera. Hans innlegg í umræðuna var meðal annars að benda á
hóp ungra karlmanna sem mögulega hefði áhuga á að leggja

Eygló Harðardóttir og Sigurður Sigurjónsson voru meðal frummælenda á fundinum.
leikskólakennarastarfið fyrir sig. „Ég sagði að karlar væru eitt
prósent leikskólakennara. Karlar eru reyndar 8,3% starfsfólks á
leikskólum, 135 á móti rösklega 1.600 konum í borginni. Karlar
eru svo í 19,4% stöðugilda í grunnskólum eða 485 á móti
um 1.900 konum. Í frístundastarfinu er hlutfallið hærra. Þar
er það 40% - 290 karlar á móti 470 konum. Þetta er stundum
yngri hópur og ég hef velt því fyrir mér hvort þarna sé kominn
ákveðinn markhópur. Þetta eru ungir, sprækir strákar og karlar
sem hafa áhuga á að vinna með krökkum og ef við ættum að
„targetera“ einhvern hóp þá gæti þarna verið áhugaverður markhópur,“
sagði Dagur B. Eggertsson.
Klisjurnar
Sigurður Sigurjónsson, varaformaður Félags stjórnenda leikskóla,
var einn þeirra sem ávarpaði fundinn. Hann taldi upp
nokkrar klisjur sem reglulega heyrast í umræðunni um af hverju
karlmenn velja sér ekki leikskólann sem framtíðarvinnustað.

Þær eru meðal annars að þar sem konur ganga með börnin og
gefa þeim brjóst sé barnauppeldi þeim eðlislægara en körlunum.
Einnig að karlar óttist að fá á sig ásakanir um kynferðislegt
ofbeldi, og svo er það klisjan um hommana. „Það er auðvitað
staðreynd að samkynhneigðir menn velja kennslu ungra barna
sem framtíðarstarf. En ég held að það sé bara í sama hlutfalli og
aðrir karlmenn,“ sagði Sigurður. Hinar klisjurnar eru alveg jafn
fráleitar. „Ég man ekki eftir þeim tilfellum þar sem karlmaður,
eða bara leikskólakennari, hefur verið ásakaður um brot gegn
börnum“. Hann bætti við að þessar klisjur heyrðust reglulega,
og það væri ómögulegt að átta sig á hversu mikil áhrif þær hefði
á að karlmenn velji sér síður
leikskólakennslu sem framtíðarstarf.
Þetta þurfi engu
að síður að hafa í huga þegar
málið er rætt.
Karlar en ekki kerlingar
Kjarnyrtasta innleggið í
umræðuna kom frá Sverri
Jörstad Sverrissyni, aðstoðarleikskólastjóra
á
Sverrir Jörstad Sverrisson átti kjarnyrtasta innlegg fundarins „Karlar
í yngri barna kennslu“.
Hafnarfirði, sem beindi orð-
leikskólanum Stekkjarási í
um sínum að þeim konum
sem sátu fundinn. „Það sem
ég hef rekið mig á og mér finnst skipta máli er ábyrgðin sem
fylgir því að ráða karlmenn inn á leikskóla, og það er sú ábyrgð
sem fylgir því að hlutirnir þurfa að breytast. Við getum ekki bara
ráðið inn karlmenn af því að það er smart og flott. Ef við tökum
inn karlmenn á leikskóla þá verðum við líka að axla þá ábyrgð
að þeir hafi áhrif og þeir verða að taka pláss. Hlutirnir breytast
og þeir koma með aðrar áherslur, og þið stúlkur verðið aðeins
að bakka. Þið verðið að hleypa viðhorfum karlmannanna inn í
leikskólann. Það er hluti af því að gera leikskólann að meira að-

laðandi starfsumhverfi fyrir stráka og það er það að þeir upplifi
að það sé pláss fyrir þá. Við höfum ekkert gagn af því að fjölga
karlmönnum ef þeir eiga bara að vera eins og hverjar aðrar
kerlingar.“
Orð til alls fyrst
Umræðan um þetta þarfa mál mun halda áfram. Til dæmis
munu Félag leikskólakennara og Félag stjórnenda leikskóla efna
til ráðstefnu um „karla í yngri barna kennslu” á Grand Hóteli
föstudaginn 13. febrúar 2016. Yfirskrift og nánari dagskrá
verða auglýst síðar, en áhugasamir eru beðnir að taka daginn
frá. Í næstu Skólavörðu verður málið einnig til umræðu, þó
með víðari skírskotun, því Kennarasambandið hefur nú tekið
saman tölur um kynjaþróun í kennarastétt auk þess sem hagfræðingur
KÍ hefur reiknað út hvernig kynjahlutfallið verður að
óbreyttu innan fárra ára. Ljóst er að eitthvað þarf að gera og að
orð eru til alls fyrst. Miðað við yfirlýsingar Dags B. Eggertssonar
á málþinginu er ástæða til að ætla að svo verði, en þegar hann
kvaddi þátttakendur í lok fundar beindi hann orðum sínum að
formanni Félags leikskólakennara, og sagði: „Ég er tilbúinn að
taka ykkur á orðinu og setjast yfir það í samvinnu við félagið að
gera aðgerðaáætlun fyrir Reykjavík og sjá hvað er hægt að finna
út úr þessu.“
skólavarðan Nóvember 2015

skólavarðan nóvember 2015
Þórður Á. Hjaltested,
formaður KÍ, afhendir
Kjartani Kurt Gunnarssyni
viðurkenningu fyrir bestu
smásöguna í flokki leikskólabarna.
Kjartan Kurt
ferðaðist um langan veg til
að vera viðstaddur athöfnina
en hann er búsettur í
Þistilfirði.
Þúsundir horfðu á
myndband um uppáhaldskennarann
Kennarasambandið efndi til ýmissa viðburða á Alþjóðadegi kennara, sem
haldinn er hátíðlegur 5. október ár hvert. Málþing, úrslit í smásagnasamkeppni
nemenda á öllum skólastigum og myndband um uppáhaldskennarann
bar þar hæst.

Kennarar eru í sviðsljósinu um heim allan 5.
október ár hvert enda dagurinn ætlaður til að vekja
athygli á mikilvægi menntunar og kennarastarfsins.
Því miður hefur ekki skapast sterk hefð fyrir þessum
degi hérlendis en því vill Kennarasambandið breyta og af
því tilefni var efnt til ýmissa viðburða á Alþjóðadeginum í
liðnum mánuði.
Þórður Hjaltested, formaður KÍ, sagði í ávarpi, sem
birtist í Skólavörðunni á Alþjóðadeginum, að það
væri von sín að á næstu árum myndu fleiri skólar
taka þátt í að fagna þessum degi; með því að vekja
athygli á störfum kennara og efna til viðburða
sem gera kennara sýnilegri og opna skólana.
Kennarasambandið skipaði starfshóp undir
stjórn Aðalheiðar Steingrímsdóttur til að skipuleggja viðburði
dagsins.
Blásið var í fyrsta skipti til smásagnasamkeppni meðal nemenda
í leikskólum, grunnskólum og framhaldsskólum, þar sem
þemað var „kennarinn“. Smásagnakeppin var samstarfsverkefni
KÍ og Heimilis og skóla.
Viðtökurnar voru framar vonum, en 140 sögur bárust í
keppnina. Veitt voru verðlaun í fjórum flokkum og voru verðlaunahafarnir
þessir: Kjartan Kurt Gunnarsson leikskólabarn,
Ásdís Einarsdóttir í flokki yngri grunnskólanema, Marta Ellertsdóttir
í flokki eldri grunnskólanema, og Dagný Gréta Hermannsdóttir
framhaldsskólanemi. Dómnefnd var skipuð Brynhildi
Þórarinsdóttur, dósent við HA, Kristjáni Jóhanni Jónssyni,
dósent við Menntavísindasvið HÍ, og Margréti Sigurðardóttur,
formanni Heimilis og skóla.
Ráðgert er að smásagnasamkeppnin verði árlegur viðburður
í tengslum við Alþjóðadag kennara. Verðlaunasögurnar verða
birtar í næstu Skólavörðu þannig að allir fái notið.
Áhrifamáttur kennara
Kennarasambandið lét einnig gera skemmtilegt myndband þar
sem sex manneskjur á öllum aldri voru spurðar hver væri uppá-

Marta Ellertsdóttir, Ásdís Einarsdóttir, Kjartan Kurt Gunnarsson, Dagný Gréta Hermannsdóttir og Þórður
Hjaltested. Í aftari röð eru Bryndís Jónsdóttir, framkvæmdastjóri SAMFOK og fulltrúi í dómnefnd, Brynhildur
Þórarinsdóttir, rithöfundur, dósent og formaður dómnefndar, Anna Margrét Sigurðardóttir, formaður Heimilis
og skóla og Kristján Jóhann Jónsson, dósent og dómnefndarmaður.
haldskennarinn. Svör viðmælenda voru fjölbreytt og áhugaverð
enda á hver og einn sínar minningar um góða kennara.
„Maður fann það svo glöggt í allri hennar kennslu hvað
hún hafði alltaf mikla trú á manni,“ sagði Guðfinnur Sigurvinsson
um Jónínu Guðmundsdóttur sem kenndi honum dönsku í
Holtaskóla í Keflavík.
„Hún er skemmtilegasti kennari sem ég hef haft, alltaf svo
jákvæð og hvetur mann áfram,“ sagði Hulda Fanný Pálsdóttir
um Ósk sem kenndi henni í Barnaskóla Hjallastefnunnar. „Lilja
kom inn í líf mitt þegar ég var feiminn unglingur. Hún var svo
frábær og hjálpaði mér að brjótast út úr skel unglingsins og lagði
í raun grundvöllinn að því sjálfstrausti sem ég hef í dag,“ sagði

Ásta Óskarsdóttir um uppáhaldskennarann sinn; Lilju Hjaltadóttur
fiðlukennara.
Aðrir viðmælendur voru Edda Sóley Óskarsdóttir, Jón
Gunnar Kristjónsson og Markús Freyr Arnarsson. Þeir sem hafa
ekki séð myndbandið geta gert það hér.
Þá efndi Kennarasambandið til málþings síðdegis á Alþjóðadegi
kennara þar sem fjallað var um samfélagsmiðla og kennslu.
Margt áhugavert kom fram í máli fyrirlesara og er fjallað um
málþingið annars staðar í þessu tölublaði.
Markús Freyr Arnarsson, yngstur viðmælenda í myndbandinu, segir fallega sögu af sínum kennara.
skólavarðan nóvember 2015

skólavarðan nóvember 2015
Kennarasambandið, í samstarfi við Heimili
og skóla, efndu til málþings um samfélagsmiðla
og kennslu á Alþjóðadegi kennara, 5.
október. Málþingið var vel sótt og fróðlegt
í alla staði.
Hvers vegna ekki að
tísta sem Grettir?
Samfélagsmiðlarnir geta verið gagnleg tæki í kennslu á öllum skólastigum.
Möguleikarnir eru margir; hvort sem er út frá kennslufræði og eða til að
halda upp faglegri umræðu. Málið var rætt frá ýmsum hliðum á málþingi KÍ
á Alþjóðadegi kennara.

Fjölmargir kennarar og skólafólk sóttu málþing
Kennarasambandsins og Heimilis og skóla sem haldið
var á alþjóðadegi kennara, 5. október síðastliðinn. Yfirskrift
málþingsins var „Samfélagsmiðlar og kennsla“
og voru frummælendur þau Sólveig Jakobsdóttir, dósent
á Menntavísindasviði HÍ, Ingvi Hrannar Ómarsson,
grunnskólakennari og ráðgjafi í upplýsingatækni, og Anna
María Gunnarsdóttir, framhaldsskólakennari og formaður
skólamálanefndar FF.
Sólveig var fyrst frummælenda og hóf ræðu sína á að rifja
upp hvernig við blasti gerbreytt landslag þegar hún sneri heim
árið 1996 eftir áratugalanga námsdvöl vestanhafs. „Þetta var
bylting og einangrun landsins var rofin með netinu,“ sagði
Sólveig og bætti við að margir í menntakerfinu hafi verið áhugasamir
um að nýta tæknina strax frá fyrstu dögum. „Við unnum
fyrstu samstarfsverkefnin með tölvupósti en það kviknaði strax
mikill áhugi á að byggja upp samstarf á vettvangi internetsins.“
Sólveig sagði netið hafa verið frumstætt til að byrja með en
áhrif þess á þekkingarsköpun,
„Mikilvægt er að við skólafólkið
tökum að okkur að vera
góðar fyrirmyndir. Eflum umræðuna
um hvað sé við hæfi
og hvað ekki.“
Anna María Gunnarsdóttir, framhaldsskólakennari og formaður
skólamálanefndar FF.
nám og menntun hafi verið
gríðarmikil; svo sem á opinn
hugbúnað, opið menntaefni,
netnámskeið, aðgengi
að rannsóknum og fræðimennsku.
„Með þessum nýju miðlum
þurfum við nýja hæfni,“
sagði Sólveig og bætti við að
velta þyrfti vöngum yfir hvað
hinir nýju miðlar hefðu í för með sér og hvernig best væri að
nýta þá í hefðbundnu landslagi skólanna. Þá sé mikilvægt að
skoða hugtakið borgaravitund, hvað það merki að vera samfélagsþegn
með þeim réttindum, skyldum og ábyrgð sem því fylgir
og endurspeglast í daglegu lífi með virkri þátttöku í samfélaginu.
„Undirliggjandi gildi eru réttlæti og ábyrgð, mannréttindi og

Anna María Gunnarsdóttir (lengst til vinstri) brýndi fyrir fundarmönnum að ganga um samfélagsmiðlana af
sömu virðingu og fólk hegðaði sér annars staðar, svo sem á fundum. Við hlið Önnu Maríu sitja Anna Mínerva
Kristinsdóttir, fulltrúi nemenda, Þröstur Jónasson, fulltrúi foreldra, Ingvi Hrannar Ómarsson og Sólveig Jakobsdóttir
en þau tóku öll þátt í pallborðsumræðum að loknum framsögum.
jöfnuður, kærleikur og umburðarlyndi. Við erum ekki lengur
borgarar í einu landi – við erum heimsborgarar.“
Sólveig fjallaði einnig um hugmyndafræði og kennsluaðferðir.
„Við erum að hugsa um aukið lýðræði og aukna þátttöku
nemenda – að rödd nemenda sé virkari og með hinni nýju tækni
megi víkka sjóndeildarhringinn, auka samkennd, nýta leitaraðferðir,
sækja upplýsingar og efna til umræðu og samræðu.
Þá sagði Sólveig eTwinning-verkefnið hafa gengið afar vel
en yfir 300 skólar, og meira en 900 kennarar, hafa unnið og
vinna að verkefnum með samherjum á erlendri grundu. Þar
komi samfélagsmiðlarnir nú sterkir inn í stað tölvupóstsins sem
var mest notaður í fyrstu. Hún sagðist þekkja til margvíslegra
kennsluverkefna þar sem samfélagsmiðlarnir væru notaðir; svo
sem Lífshlaupið þar sem allir vinna að sama markmiði og eru í
keppni við sjálfa sig og fólkið sitt. Menntamiðja og Samspil 2015
eru að sögn Sólveigar spennandi upplýsingatorg þar sem margt
áhugavert er að finna.
Krakkar lesa og skrifa meira en áður
Ingvi Hrannar Ómarsson, grunnskólakennari og ráðgjafi í
upplýsingatækni, hefur getið sér gott orð á Twitter þar sem hann
heldur meðal annars úti menntaspjalli (#menntaspjall) en þar
er fjallað um menntun frá ótal sjónarhornum.

„Ef þú ert að gera
verkefni fyrir allan
heiminn þá þarf það
að vera gott en þú
ætlar að gera það
fyrir kennarann þá
þarf það bara að
vera nógu gott.“
Ingvi Hrannar Ómarsson, grunnskólakennari
og ráðgjafi í upplýsingatækni.
Ingvi hóf mál sitt á að segja frá því að símar íslenskra skólabarna
séu mun öflugri tæki en tölvurnar sem notaðar voru hjá
NASA þegar fyrstu menn stigu á tunglið árið 1969.
Þá sagði hann það staðreynd að börn lesi nú og skrifi meira
en nokkur önnur kynslóð í sögunni. Þau skrifi vissulega öðruvísi
en áður var gert og sýnt hafi verið fram á það í Bandaríkjunum
að þau skrifi mest utan skólastofunnar, eða um 60 prósent af því
sem þau láta frá þér. „Í sömu rannsókn kemur fram að krakkar
eru í miklum samskiptum við aðra, þau eru næm fyrir góðum
skrifum og eru betri í að skrifa en forverar
þeirra. Þau eru alltaf að skrifa fyrir lesendur,
fyrir einhverja aðra, og það er stór breyting,“
sagði Ingvi Hrannar.
Ingvi Hrannar sagði mikilvægt að huga að
fyrstu skrefum barna inn í heim samfélagsmiðlanna.
Af sömu ástæðu og við setjum kúta
á ósynd börn þá þurfum við að kenna börnunum
á umhverfi netsins og setja reglur. „Það er
mikilvægt að kenna hægt og rólega á miðlana,“
sagði Ingvi Hrannar. Til dæmis væri hægt að
stofna lokaðan Instagram-reikning og prófa sig
smám saman áfram. Þá sagði hann nauðsynlegt
að taka umræðuna um að það sem sagt er á
netinu verði ekki aftur tekið. „Að segja eitthvað
á netinu er mjög auðvelt, þú sérð ekki viðbrögðin og oft koma
engin viðbrögð. Við þurfum að kenna börnum að setja sig í spor
annarra, að finna til með öðrum. Þetta þurfum við að kynna fyrir
börnunum áður en við treystum þeim til að fara á netið. Þetta
eru hlutir sem gilda alltaf.“
Skólar geta notað samfélagsmiðlana með margvíslegum
hætti. Ingi Hrannar segir að þótt heimasíður skóla kunni að vera
ágætar og þar megi finna fréttir af skólastarfi þá séu fáir sem lesi
þessar síður. „Þess vegna þurfa skólar að nota Twitter og Facebook
til að deila fréttum.“
Þegar kemur að kennslunni eru möguleikarnir óþrjótandi

að sögn Ingva Hrannars. Hægt er að setja upp bloggsíður, gefa
út fréttabréf, stofna bekkjarblogg, nota Snapchat, senda út efni
með Periscope. „Hvers vegna ekki að leyfa nemendum að skila
efni í hlaðvarpi eða efna til prófa sem eru opin í heilan dag á
vefnum. Þannig munu nemendur vinna í framtíðinni. Af hverju
ekki að leika atriði úr Grettissögu og senda sem Snap eða búa
til útvarpsþátt og skila í hlaðvarpi, eða fela nemendum að tísta
sem Grettir í eina viku?“ sagði Ingvi
Hrannar og bætti við að með því að
tísta eins og Grettir þá þurfi viðkomandi
nemandi að skilja söguna og
hvað Grettir er að gera hverju sinni.
„Það er nefnilega best að gera
alvöru verkefni fyrir alvöru áhorfendur.
Ef þú ert að gera verkefni fyrir
allan heiminn þá þarf það að vera
gott en þú ætlar að gera það fyrir
kennarann þá þarf það bara að vera
nógu gott. Það er auðvitað ekki hægt
að gera öll verkefni svona en hvernig
væri að gera einhver verkefni með
Sólveig Jakobsdóttir, dósent á Menntavísindasviði HÍ,
sagði að nýta mætti hina nýju tækni samfélagsmiðlanna
til að víkka sjóndeildarhring nenenda, auka lýðræði,
samkennd og efna til umræðu og samræðu.
þessum hætti?
Skoðanir fljúga skjáa á milli
– og verða ekki aftur teknar
Anna María Gunnarsdóttir, framhaldsskólakennari
og sérfræðingur í skólamálum, beindi sjónum
að siðareglum í tengslum við notkun samfélagsmiðla í kennslu
og skólastarfi. Hún sagði finnsk-sænsku kennarasamtökin hafa
gefið út netsiðareglur og að dönsku kennarasamtökin væru að
skoða málið – sem benti til að þörf væri á reglum af þessu tagi.
„Við göngum nú í gegnum endurskoðun á gildismati samfélagsins
á hinu ritaða orði. Persónulegir hlutir eins og ljósmyndir,
hugleiðingar og skoðanir fljúga skjáa á milli hraðar
en hug á festir og í hugsunarleysi látum við kannski ýmislegt
flakka.“

„Með þessum nýju
miðlum þurfum við
nýja hæfni.“
Anna María reifaði því næst tilurð þess að Kennarasambandið
setti sér siðareglur en þær voru samþykktar á þingi
KÍ árið 2002. Siðaráð var síðan stofnað árið 2008. „Eftir að
hafa skoðað þessar reglur þá er það mitt álit að ástæða sé fyrir
kennara að setja sér samskiptareglur um notkun samfélagsmiðla.
Í slíku regluverki ætti að hnykkja á hlutverki kennara sem
sérfræðinga og setja fram leiðbeiningar um hvernig efla mætti
umræðu um heppilega notkun á netinu. Margir skólar hafa
þegar sett sér slíkar reglur og mér finnst að við kennarar eigum
að vera þar í fararbroddi,“ sagði Anna María.
Hún sagði íslenskt samfélag mjög smátt og því sé rík ástæða
fyrir kennara og skólafólk að vanda sig, enda felist mikil ábyrgð
í að leiðbeina ungu fólki. „Kennarar verða að
koma fram af sömu virðingu á samfélagsmiðlum
og þeir gera í annan tíma, til dæmis á fundum.
Kennarar þurfa að gæta að mörkum einkalífs
og vinnu þegar þeir nota samfélagsmiðla og
að samskipti þar séu eðlileg og fagleg.“
Þá sagði Anna María mikilvægt að
kennarar gættu trúnaðar við nemendur á
samfélagsmiðlum; til dæmis hvað varðar félagslegar og efnahagslegar
aðstæður, kynþátt, skoðanir, trúarbrögð, kynhneigð,
heilsufar og sakaskrá.
Kennarar þurfa að mati Önnu Maríu að tjá sig af sanngirni
um vinnu sína á samfélagsmiðlum og ekki vera með upphrópanir
á sameiginlegum síðum. „Hin hliðin á peningnum er nefnilega
sú hversu auðvelt er að ná til fólks og sverta mannorð þess á
samfélagsmiðlunum,“ sagði Anna og tók dæmi af því hvernig
fjallað er um kennara á samfélagsmiðlum, en finna má síður á
Instagram sem bera yfirskrift á borð við #sveittir kennarar og
#ljótir kennarar. „Til þess að vinna gegn þessu þarf í fyrsta lagi
fræðslu og ef hún dugar ekki til þá þurfum við að vita hvernig
við ætlum að bregðast við. Í öðru lagi er hægt að setja reglur
fyrir stjórnendur, kennara, nemendur og forráðamenn. Reglurnar
þurfa að vera skýrar og augljóst hvernig á að fylgja þeim.
Svava Jakobsdóttir, dósent á
Menntavísindasviði HÍ.

Kennarar þurfa að beita sér fyrir því að skólar vinni markvisst
gegn áreiti og einelti. Það verður að undirstrika endalaust þá
staðreynd að það sem skrifað er á netið telst opinber birting og
verður ekki tekið aftur.“
Anna María sagði kennara ekkert öðruvísi en aðra að því
leyti að þeir eyddu ógnarlöngum tíma í hinum rafræna heimi.
„Mikilvægt er að við skólafólkið tökum að okkur að vera góðar
fyrirmyndir. Eflum umræðuna um hvað sé við hæfi og hvað ekki.
Minnum okkur sífellt á að rafræn fótspor verða ekki afmáð,“
sagði Anna María Gunnarsdóttir.
skólavarðan nóvember 2015

Gömul húsgögn
gefa nemendum
tilgang
skólavarðan nóvember 2015

„Það er alveg jafn
merkilegt að verða
rafvirki og lögfræðingur“
Það berast hlátrasköll í bland við vélarnið frá gömlu hjáleigunni
svokölluðu, vestan megin við Tækniskólann í Hafnarfirði,
þegar blaðamann ber að garði einn fimmtudagsmorguninn.
Þar inni eru að störfum glaðbeittir
nemendur í áfanga sem heitir því skemmtilega
nafni „Hlúð að gömlu,“ undir handleiðslu Sigríðar
Júlíu Bjarnadóttur.
Áfanginn, sem hefur staðið nemendum á starfsbraut
Tækniskólans til boða undanfarna þrjá vetur,
er hugarfóstur Sigríðar Júlíu sem hefur verið myndmenntakennari
við listnámsdeild skólans undanfarin ár.
„Ég er búin að kenna starfsbrautina í mörg ár og var orðin
þreytt á að svara endurteknum spurningum nemenda minna
um til hvers þau væru að gera hitt og þetta, eins og til dæmis að
teikna fjarvídd eða einhverjar uppstillingar,“ segir Sigríður og
hlær. „Þá fór ég að velta fyrir mér hvað ég gæti látið þau gera
sem þau sæju tilgang í.“
Hugmynd sem kviknaði í sumarfríinu
Sigríður fékk þá hugmynd eitt sumarið að hafa samband við
Góða hirðinn, nytjamarkað Sorpu, og falast þar eftir gömlum og
löskuðum húsgögnum sem ekki höfðu selst, sem hún gæti svo
látið nemendur sína gera upp, fegra eða breyta
til að beisla sköpunargáfu og ímyndunarafl
þeirra.
Til að gera langa sögu stutta gekk hugmynd
Sigríðar eftir, og undanfarna þrjá vetur hefur
verið blásið til húsgagnamarkaðar í lok hverrar
annar í anddyri Tækniskólans þar sem verk
nemendanna í áfanganum hafa verið boðin upp. „Gulrótin er
náttúrulega að þau fá að lokum pening fyrir það sem þau eru að
gera,“ segir Sigríður og brosir. „Þannig verður til metnaður hjá
þeim að vanda til verka svo að húsgögnin seljist.“ Þau húsgögn
sem ekki seljast eru send aftur til Góða hirðisins.

Gaman að sjá glaðari
nemendur
Sigríður segir áfangann hafa gefið
góða raun. „Það sem mér finnst
skemmtilegast við þetta er hvað
þeim finnst gaman. Þetta er eini
tíminn þar sem þau beinlínis sækja
mig ef ég er ekki mætt á mínútunni
og spyrja hvort ég sé ekki að koma,“
segir Sigríður og hlær. Í dag sækjast
allir tuttugu nemendurnir á starfsbraut
Tækniskólans eftir því að sitja
áfangann hjá Sigríði, og nokkrir
þeirra hafa verið með frá upphafi.
Um er að ræða þrjá hópa sem mæta
einu sinni í viku, fjórar kennslustundir
í senn.
„Það er mjög gaman að sjá hvað
nemendur sem hafa verið hjá mér
í nokkrar annir hafa öðlast mikla
færni. Fyrst voru þeir margir hverjir
miklir klaufar og þurftu mikla
leiðsögn, en nú mæta þeir bara og
hefjast handa og vinna vel. Þetta er
ég að sjá fyrst núna því ég sá þetta ekki í upphafi, en það hefur
auðvitað gengið á ýmsu,“ segir Sigríður og brosir. „Mér finnst
þeim bara líða miklu betur, og það er mjög ánægjulegt.“
Ærið verkefni. Baldur Mikael Gunnarsson virðir fyrir sér
verkefni dagsins.
Iðnnám ekki nógu „smart“
Sigríði finnst iðnnámi ekki vera gert nægilega hátt undir höfði,
og of mikil áhersla sé lögð á að nemendur fari í almennt bóknám.
„Ég á sjálf dætur sem hafa farið í gegnum grunnskóla og
ég varð alltaf voða sár yfir því, af því að ég var að kenna hérna
í Iðnskólanum í Hafnarfirði, að það var einhvern veginn alltaf
áherslan á það að fara í menntaskóla en ekki iðnskóla. Það var

Félagarnir og kennarinn. (Talið frá hægri) Ísleifur, Frímann Guðmundsson sem er aðstoðarmaður, Jóhannes
Georg, Sigríður Júlía og Gunnar Ingi Sverrisson.
alveg ótrúlegt og þessu þarf bara að breyta. Það er alveg jafn
merkilegt að verða rafvirki og lögfræðingur,“ segir Sigríður.
„Það eru svo margir sem hafa bara aðra greind og það er alveg
jafn góð og mikil greind finnst mér, þessi verklega eins og sú
bóklega. Það er ekkert öllum gefið að hafa verklag, en því miður
hefur það verið þannig mjög lengi að iðnnámið hefur ekki þótt
eins smart. Þetta er svo vitlaust því okkur vantar alla flóruna.“
„Hlúð að gömlu“ áfanginn hefur reynst vel og vonar Sigríður
að hann sé kominn til að vera, en óvíst er þó með framtíð hans
í ljósi sameiningar Iðnskólans í Hafnarfirði og Tækniskólans.
Hún er að minnsta kosti sannfærð um ágæti hans, og langar
ekki til að gera neitt annað. „Ég var ráðin á listnámsdeildina,
en þessir hópar á starfsbrautinni eru mun meira krefjandi, það
verður bara að segjast alveg eins og er. Hins vegar þá hafði ég
svo gaman af þessu að ég valdi mér það að kenna þeim, og núna
kenni ég þeim eingöngu.“

Gleðistund Einbeitingin skín úr augum strákanna í „Hlúð að gömlu.“ (Talið frá hægri) Adam Dagur Ólafsson,
Baldur Mikael og Gunnar Ingi.
Ekki leiðinlegt að fá borgað fyrir að vera í skóla
„Ég er að læra smíði þannig að þetta hefur reynst mér mjög vel,“
segir Jóhannes Georg Birkisson, sextán ára nemandi á starfsbraut
Tækniskólans. Jóhannes Georg stefnir reyndar á að verða
bifvélavirki, en bílar og mótorhjól eiga hug hans allan. „Ég hef
elskað allt í kringum bíla og mótorhjól frá því að ég var lítill,
lyktina, lætin og að keyra, og svo er gaman að gera við.“
Jóhannes Georg er hæstánægður með húsgagnaáfangann á
starfsbrautinni og segir verknám vera gulls ígildi. „Það er tilvalið
fyrir fólk eins og mig sem finnst leiðinlegt í bóknámi. Mér fannst
það bara alls ekki skemmtilegt, þannig að ég fór beint í verknám
og það er mjög gaman að gera upp þessi gömlu húsgögn. Svo er
ekki leiðinlegt að fá borgað fyrir að vera í skóla,“ segir Jóhannes
og hlær, en hann rennir greinilega hýru auga til húsgagnauppboðsins
í lok annarinnar.
skólavarðan nóvember 2015

YFIRLIT UM
RÉTTINDI ÞÍN
Á EINUM STAÐ
Á sjóðfélagavef LSR færð þú m.a. upplýsingar um réttindi þín,
greidd iðgjöld og séreignarsparnað ásamt því að hafa aðgang
að Lífeyrisgáttinni.
Lífeyrisgáttin er ný leið fyrir sjóðfélaga til að fá á einum stað
upplýsingar um áunnin lífeyrisréttindi sín í samtryggingarsjóðum.
Með Lífeyrisgáttinni opnast greið leið að þessum upplýsingum.
Upplýsingar um lífeyrisréttindi
á einum stað.
www.lsr.is
Lífeyrissjóður
starfsmanna ríkisins
Engjateigi 11
105 Reykjavík
Sími: 510 6100
lsr@lsr.is

Fjölbreytt lesefni
eykur lestraráhuga
aðsend grein nóvember 2015
Lestur er að flestra mati mikilvæg undirstaða í lífi hverrar
manneskju og einstaklingur sem les sér ekki til gagns á erfitt
með að ná fótfestu í tilverunni. Það er því kappsmál nú sem
fyrr að þeir sem ábyrgð bera á uppeldi og menntun barna stuðli
markvisst að því að börn verði læs. Það má gera með margvíslegum
hætti. Lestur virðist fara minnkandi og þeim fækkar sem
geta lesið sér til gagns. Strax í öðrum bekk sjást merki um það.
Lestrarskimanir sem lagðar eru fyrir alla nemendur í 2. bekk
í grunnskólum Reykjavíkur sýna að nú, árið 2015, geta
64% nemenda lesið sér til gagns (ná að minnsta kosti 65%
árangri á prófinu) og er það næstlægsta hlutfall frá og með
árinu 2006. Hvað er hægt að gera til að sporna við þessari
þróun? Hlutverk hverra er það að snúa þessari þróun við?
Eitt er að geta lesið sér til gagns og annað er að taka sér bók í
hönd og lesa sér til gamans.
Hafdís Guðrún
Hilmarsdóttir
B.Ed, M.Ed og Ph.D
nemi við HÍ.
Áhugi á lestri
Lestraráhugahvöt er viljinn til að takast á við lestrarnámið þar
sem hvatinn til að læra að lesa drífur einstaklinginn áfram.
Nemandi með lestraráhugahvöt er tilbúinn til að tileinka sér
námið, þ.e. hann er áhugasamur, athugull, forvitinn og tilbúinn
að taka þátt. Mikilvægt er að hafa næga lestraráhugahvöt
til að lestrarnámið verði jákvætt fyrir barnið og þannig
verða framfarir meiri. Lestraráhugahvöt má örva og virkja
með áhugaverðu og skemmtilegu lesefni. Lesefni sem vekur
ekki áhuga eða er of erfitt getur dregið úr áhuga. Rannsóknir
sýna að nemanda með mikla innri áhugahvöt í lestri gengur betur
í lesskilningi en nemanda með litla innri áhugahvöt og góður
lesskilningur er forsenda þess að ganga vel í námi. Áhugahvöt
barna spáir fyrir um magn og breidd lesefnis þeirra.
Hlutverk kennara er að hjálpa nemendum að efla og

Rannsóknir sýna að
nemendur tileinka sér
innihald myndasagna
betur en hefðbundins
texta og hafa meiri
ánægju af lestrinum.
viðhalda áhugahvöt í lestri. Með markvissu inngripi er hægt að
stuðla að miklum lestraráhuga á meðal nemenda. Samvinna
í lestrarnámi er mjög mikilvæg og ýtir undir innri áhugahvöt;
nemendur geta lesið hver fyrir annan, rætt innihald texta og
kynnt lesefni sitt fyrir bekkjarfélögum. Nemendum sem setja sér
markmið um félagslega ábyrgð í náminu, eins og að vinna með
öðrum og hugsa út í hvernig hegðun þeirra hefur áhrif á aðra,
vegnar betur í náminu en þeim sem setja sér ekki markmið. Þá
geta félagslegar athafnir eins og spil og leikir aukið lestrargetu
barna í gegnum leik. Kennarinn þarf að huga að vali á lesefni,
en efnið þarf að vera fjölbreytt og við hæfi
hvers og eins. Takist að efla lestraráhugahvöt
nemenda og fá þá til að lesa sér til
gagns og gamans leiðir það til viðvarandi
áhugahvatar og framfara í lestri. Stuðningur
foreldra og vina er einnig mikilvægur.
Með því að bjóða upp á fjölbreytt úrval
af lesefni er komið til móts við ólík áhugasvið
nemenda. Kennari þarf að huga að
þyngd textans, stærð leturs, lengd bóka
og bókakafla, myndum í bókum og því að fjölbreytni sé í umfjöllunarefnum
og textategundum. Bjóða þarf upp á sögur, ljóð,
ævintýri, fræðitexta, uppflettirit og fleira. Kennarinn getur gert
áhugakannanir á meðal nemenda og notað niðurstöðurnar við að
ákvarða hvaða lesefni hann býður upp á og þannig aukið áhuga
nemenda sinna á lestri. Samvinnuverkefni nemenda, eins og að
lesa hver fyrir annan, ræða innihald, spá fyrir um framhaldið og
kynna lesefni fyrir samnemendum, kveikja og viðhalda áhuga á
lestri og ættu að standa nemendum á öllum aldri til boða.
Fjölbreytt lesefni
Börn eru líklegri til að skilja og tileinka sér texta sem þeim finnst
áhugaverður og áhugaverðastur er texti sem er um kunnuglegt
efni, höfðar til þeirra og þeim tekst að tengja eigin reynslu.
Kennari þarf því að þekkja nemendur sína vel til að skilja hvaða
lesefni er líklegt til að vekja áhuga þeirra.

2
Að hugsa sér til hvers
saklaus bíltúr getur leitt –
Vó!
GEORG
GÍRLAUSI
OFURHEILI
LEIKUR LAUS
Vonarsnillingur
Sjáðu stóra
skiltið þarna,
Andrésína!
Skyldi Georg vita af þessu!
Hann yrði alvöru keppandi!
Skrítið! Allt
opið hér!
„Sem kennari á yngsta
stigi verð ég mikið vör
við vinsældir Andrésblaða
og Syrpu,“ segir
Hafdís Guðrún Hilmarsdóttir
m.a. í grein sinni.
Góðar og vandaðar lestrarbækur geta ýtt undir aukinn
lestur, lesskilning og orðaforða. Lesefni getur verið af ýmsum
toga, og það sem einum finnst áhugavert er ekki endilega jafn
spennandi fyrir annan. Fræðibækur
og uppflettirit geta höfðað
SAMKEPPNI
HUGVITSMANNA
1. VERÐLAUN
100.000.000
KR
Segjum
honum frá
þessu!
SLEPPIÐ SNILLD YKKAR LAUSRI
OG VINNIÐ FÚLGUR FJÁR
Geooorg!
Texti: Gorm Transgaard / Teikningar: Arild Midthun
Já! Hann er alltaf
snuðaður af því að enginn
borgar honum eins og snilld
hans verðskuldar!
Skrítið! Og af
hverju er svona
skítugt hérna?
til einhverra en aðrir vilja helst
lesa spennandi ævintýrasögur eða
vísindaskáldskap. Enn aðrir vilja
lesa ljóð eða myndasögur.
Á vefnum nams.is má finna
lista yfir bækur sem flokkast sem
lestrarkennsluefni. Á listanum er
að finna 131 bók sem eru flokkaðar
í fimm þyngdarflokka. Tekið er
fram að útgáfu einhverra þessara
bóka hefur verið hætt en eintök af
þeim eru þó til víða í skólum. Auk
þessara fimm flokka eru 17 bækur
á svipuðu þyngdarstigi og bækur
í fimmta þyngdarflokki, en þeim
fylgja að auki hljóðbækur. Skýrt
er tekið fram að myndir styðji
vel við efni bóka í fyrstu fjórum
þyngdarflokkunum til að auðvelda
skilning.
Á hverju ári bætast nokkrar
bækur inn í þessa þyngdarflokka. Flokkarnir fimm varpa skýru
ljósi á gerð texta og efni sem breytist og þyngist. Þessi sömu
einkenni sjást í lestrarkennsluefni, hvort sem það kemur fyrir í
einni og sömu bókinni eða bókaflokki. Nemendur eru misfljótir
að tileinka sér lestrartækni. Sumir þurfa ekki að lesa allar
bækurnar en öðrum nægir ekki að lesa þessar bækur til að taka
eðlilegum framförum. Þá þurfa nemendur að lesa sumar eða
jafnvel allar bækurnar aftur.
Eins og áður kom fram er val um lesefni eitt af því sem ýtir

undir lestraráhugahvöt og framfarir í lestri. Því er nauðsynlegt
að úrvalið af lesefni sé nóg í hverjum þyngdarflokki til að allir
geti haft val um lestrarbækur. Úrvalið þarf einnig að vera fjölbreytt
og höfða til áhuga hvers og eins.
Í dag eru miðlar sem ung börn meðhöndla af mörgum og
misjöfnum toga og kenna þarf þeim að verða læs á þessa margvíslegu
miðla og þá þýðir ekki að kenna eingöngu ritmál. Miðlalæsi
eða nýlæsi er sú færni að geta lesið og skrifað með því að
velja á milli mismunandi táknkerfa og miðla. Myndasögur eru
dæmi um táknkerfi sem lesa þarf með víðtækari þekkingu en
einungis á ritmálinu.
Myndasögur sem valkostur í lestrarnámi
Myndasögur eru form texta og mynda sem notað hefur verið
til að tjá tungumálið síðan í Egyptalandi til forna. Myndasögur
hafa síðan náð miklum vinsældum um allan heim hjá lesendum
á öllum aldri. Lestur myndasagna er eitt af þremur atriðum sem
nemendur nefna í viðhorfakönnun í 2. bekk sem ánægjulegustu
lestrarupplifunina. Ályktunarhæfni er ein af undirstöðum lesturs
og hefur hún áhrif á lesskilning.
Myndasögur reyna mikið á ályktunarhæfni lesenda, margt er
að gerast á myndunum og jafnvel á milli myndanna sem hvorki
kemur beint fram á myndunum né í textanum. Lesandinn þarf
þá að beita ályktunarhæfni til að geta sér til um hvað gerðist í
efninu. Myndasögur kalla á annan og virkari lestur en lestur
hefðbundins texta. Lesandinn þarf að beita flóknari tækni en
hefðbundinni umskráningu og lesskilningi. Myndirnar gegna
mikilvægu hlutverki og „lestur“ þeirra tekur til læsis í víðum
skilningi. Þannig getur góð myndasaga gert lesandanum kleift
að „heyra“ sögu sem ekki er sögð með texta.
Rannsóknir sýna að nemendur tileinka sér innihald myndasagna
betur en hefðbundins texta og hafa meiri ánægju af
lestrinum. Auk þess gefa myndasögur nemendum með takmarkaða
lestrargetu færi á lestrarupplifun sem veitir þeim mikla
ánægju. Með lestri myndasagna gefst kostur á að æfa lesskilning
og ályktunarhæfni, auk þess sem lestur myndasagna ýtir undir

aukið ímyndunarafl, eykur ánægju og áhugahvöt og stuðlar að
auknum lesskilningi.
Vitað er að margir einstaklingar, og skiptir þá ekki máli
hvort um börn eða fullorðna er að ræða, læra betur það efni
sem sett er fram myndrænt. Þungt lesefni eins og Íslendingasögurnar
hefur verið fært í myndasögubúning fyrir nemendur á
mið- og unglingastigi. Meira efni er hægt að finna í myndasögum
á íslensku. Þótt ekkert sé til af lestrarkennsluefni á myndasöguforminu
fyrir yngstu nemendurna sækja þeir í það efni sem
til er þótt lesmálið sé of erfitt fyrir þá. Nemendur geta skoðað
myndirnar og dregið ályktanir um atburðarás út frá þeim þó þeir
ráði ekki við að lesa þungan texta. Þannig æfist lesskilningur og
ályktunarhæfni. Sem kennari á yngsta stigi verð ég mikið vör við
vinsældir Andrésblaða og Syrpu. Myndasögur sem gagngert eru
til að þjálfa lestur yngstu barnanna eru hins vegar af skornum
skammti.
Kennarar þurfa að gera sér grein fyrir möguleikum myndasagna
í því margvíslega læsisumhverfi sem börn alast upp í, m.a.
vegna sérstöðu myndasagna hvað varðar þátttöku lesandans
í framvindu sögunnar. Sú ákveðna óvissa sem sköpuð er milli
ramma í myndasögu gefur lesandanum frelsi til að geta sér til
um söguþráðinn.
Í nútímaþjóðfélagi skiptir víðlæsi miklu máli og lestur bóka
er mikilvægur, enda eitt algengasta form lesturs. Úr bókum
kemur bættur orðaforði og aukinn lesskilningur. Þorri nemenda
lærir að lesa í skóla með hjálp bóka og mikilvægt er að allir verði
læsir. Aðgengileg og áhrifarík leið til að ná því markmiði er að
höfða til áhuga hvers og eins. Lestraráhuga þarf að vekja og
viðhalda hjá nemendum með því að halda að þeim áhugaverðu
lesefni og geta myndasögur verið ein gerðin. Hafi einstaklingur
áhuga á myndasögum ætti að nýta þann áhuga markvisst til að
kenna einstaklingnum að lesa.
Breitt úrval af lesefni eykur líkur á að nemendur finni
viðfangsefni við hæfi. Þá getur vaknað sú von að áhugi byrjandans
í lestri kvikni og að lestraráhugi verði það mikill að hann

efli lestrargetuna og viðhaldi henni áfram. Til að sporna við
minnkandi lestri getum við kennarar hugað að fjölbreyttu úrvali
lesefnis fyrir nemendur okkar og bókaútgefendur að útgáfu fjölbreytts
lesefnis, til dæmis myndasagna.
Aðsend grein nóvember 2015

Foreldrasamstarf í
leikskóla
Væntingar pólskra foreldra til leikskóla og viðhorf leikskólakennara til
menntunar barna af erlendum uppruna.
Aðsend grein nóvember 2015
Iwona Maria
Samson
Leikskólakennari
Ísland er í dag fjölbreyttara samfélag en áður enda velja
sífellt fleiri einstaklingar af erlendum uppruna að setjast
að og stunda nám og vinnu hérlendis. Börnum af erlendum
uppruna hefur því fjölgað í íslenskum skólum og í desember
2012 voru 2.062 leikskólabörn (10,5%) með erlent tungumál
sem sitt fyrsta mál. Algengasta erlenda móðurmálið er pólska,
en 783 leikskólabörn hafa pólsku að móðurmáli (Hagstofa Íslands,
2013). Nýjustu upplýsingar frá Hagstofunni eru frá því í
desember 2014 en þá voru 2.197 börn í leikskólum með annað
fyrsta tungumál en íslensku. Algengasta erlenda móðurmálið
var þá enn pólska, sem var fyrsta mál 922 barna (Hagstofa
Íslands, 2015).
Í rannsókn sem undirrituð gerði vorið 2014 voru viðhorf
og væntingar þriggja pólskra mæðra til íslenska leikskóla
skoðaðar, en einnig upplifun leikskólakennara af því að starfa
með börnum af erlendum uppruna í fjölmenningarlegum
leikskóla. Það er mikilvægt að huga að samstarfi foreldra af
erlendum uppruna og leikskólakennara, til þess að varpa
ljósi á hvaða kostir eru fyrir hendi og hvaða hindranir eru í
veginum fyrir góðu foreldrasamstarfi.
Börn af erlendum uppruna sem hefja leikskólagöngu
hafa mismunandi bakgrunn. Mikilvægt er að barnið geti gert
sig skiljanlegt í þessu nýja umhverfi, en einnig þarf að hafa í
huga að foreldrar hafa mismunandi skoðanir á því hvað hentar
börnum þeirra og hvaða þjónustu þau þurfa.
Mikilvægt er að sinna vel börnum af erlendum uppruna,
því ekki er auðvelt fyrir þau að koma inn í íslenskan leikskóla
þar sem allt önnur menning ríkir en þau eru vön. Það er margt

sem þessi börn þurfa að laga sig að og ber að taka tillit til þess.
Rannsóknir um samstarf heimilis og leikskóla sýna að foreldrar
hafa mismunandi skoðanir á því hvað henti barni þeirra og
hvaða þjónustu það þurfi. Kennarar nefna helst daglegt spjall,
foreldraviðtöl, almennar upplýsingar um starfið og kynningar
og foreldrafundi sem leiðir í samstarfi við foreldra. Það sem
helst var rætt við foreldra var líðan barns þeirra, almennt um
dagskrá og starf leikskólans, nám og þroska barnsins, aðbúnað
og hegðun (Bryndís Garðarsdóttir og Jóhanna Einarsdóttir,
2007). Oft vita foreldrar ekki hvaða þjónusta er í boði og er það
hlutverk leikskólakennara að sýna þeim hvaða réttindi þeir hafa
í kerfinu. Því er það hlutverk leikskólans að leita eftir upplýsingum
frá foreldrum og hlusta á skoðanir þeirra.
Rannsóknaraðferð
Ég valdi að athuga væntingar pólskra mæðra af því að ég er líka
pólsk og mig langaði til að fá að vita meira um leikskólagöngu
pólskra barna og móttöku þeirra í skólunum. Einnig vildi ég
kynnast viðhorfum leikskólakennara til leikskólamenntunar
barna af erlendum uppruna. Í rannsókninni var leitast við að
svara spurningunum „Hverjar eru væntingar þriggja pólskra
mæðra til leikskólagöngu barna sinna“ og „Hvernig upplifa þrír
leikskólakennarar hlutverk sitt og aðferðir við að vinna í fjölmenningarlegum
leikskóla og með börn af erlendum uppruna“.
Rannsóknin fór fram vorið 2014. Í rannsókninni voru notaðar
eigindlegar aðferðir og við öflun gagna voru notuð hálfopin
viðtöl, þar sem notaður var sami viðtalsrammi fyrir sama hóp
þátttakenda og síðan spurt ítarlega um einstök atriði. Haft var
samband við foreldrana símleiðis, tilgangur viðtalanna útskýrður
og hvers vegna ég vildi heyra sjónarmið þeirra. Einnig
var sagt frá því að lengd viðtalsins yrði um það bil hálf til ein
klukkustund og að viðtalið yrði hljóðritað.
Við val á leikskólakennurunum var þess gætt að þeir hefðu
átt í samskiptum við erlendar fjölskyldur í leikskólunum, en
reynsla þeirra var mismikil. Haft var samband við kennarana
símleiðis og sömuleiðis útskýrður fyrir þeim tilgangurinn með

viðtölunum, sem og að mig langaði að heyra frá þeim um samstarf
heimila erlendra foreldra og viðkomandi leikskóla.
Viðtöl við foreldra
Helstu niðurstöður sýna að væntingar foreldra barna af
erlendum uppruna varðandi leikskólagöngu barna þeirra voru
að leikskólann yrði mikilvægur fyrir börnin til að aðlagast
íslensku samfélagi og kynnast íslenskri menningu. Mæðurnar
þrjár sem rætt var við töldu allar að íslenskunám hefði vegið
þungt þegar tekin var ákvörðun um að setja börn í leikskóla, en
tvær sögðu að þær hefðu einnig þurft öruggan stað fyrir börnin
meðan þær stunduðu vinnu.
„...læra samskipti við börn; hafa það betra; í leikskólanum
lærir þú bara allt - tala við börnin, skrifa, mála, en þú veist, að
þegar maður er að vinna, þá er lítill tími sem foreldri hefur; ég
get ekki eytt eins miklum tíma og í leikskólanum; og tungumálið,
það skiptir mestu máli, því hann fer í skóla“.
Í öllum viðtölunum kom líka fram, að mæðurnar vildu hafa
gott samstarf milli leikskóla og heimila, fá allar upplýsingar um
hvað börnin voru að gera í hópastarfi, hvernig barnið borðaði
og hvort það hafi sofið vel. Þær sögðu að mjög misjafnt hefði
verið hversu duglegir leikskólakennararnir voru að skila öllum
upplýsingum um barnið til foreldra, en þær voru líka sammála
um að foreldrar þyrftu stundum að miðla meiri upplýsingum til
kennaranna. En allar voru sammála um að samstarf hefði breyst
töluvert til hins betra.
„Kennarinn þarf að segja frá deginum, til dæmis ef barnið
meiðist eða svoleiðis. Mig langar að fá upplýsingar um hvað þau
eru að gera í hópastarfinu, eða svona daglegar upplýsingar hvað
þau eru að gera. Ég man einu sinni að Anna var með hausverk
allt kvöldið, svo ég spurði næsta dag í leikskólanum, hvort Anna
hefði meitt sig eða einhvað. Þá kom í ljós að hún var að róla
daginn áður og datt úr rólunni.“
Allar mæðurnar voru sammála um að þegar þær voru
öruggar og treystu leikskólanum, þá voru börnin einnig örugg og
ánægð. Þær sögðu það einnig vera eitt af undirstöðuatriðunum,

til að starfið í leikskólanum gengi vel, að vera í góðu samstarfi
við kennarana. Leikskólakennarar þyrftu að vera vandaðir í
framkomu og sýna að þeir væru tilbúnir að veita allar upplýsingar
um barnið og að þeim væri treystandi.
Allir foreldrarnir hlökkuðu til að barnið þeirra fengi tækifæri
til að leika við börn á sama aldri, læra að fara eftir reglum
og læra íslensku.
„Ég ætla að segja aftur, að ég myndi ráðleggja öllum að
senda börn í leikskóla, sérstaklega, já, fólki frá útlöndum, því
barnið lærir íslensku og leikur sér við önnur börn og lærir það
líka, áður en það fer í grunnskólann, hvernig er að vera í barnahópi
og hvaða reglur og allt gilda í íslensku samfélagi“
Viðtöl við leikskólakennara
Í viðtölum við leikskólakennarana kom fram að þeir voru allir
tilbúnir að taka á móti börnum af erlendum uppruna, þó engin
áætlun væri til um það í flestum leikskólum Ísafjarðabæjar, þar
sem rannsóknin fór fram. Þeir töldu, að mikilvægt væri að ná
til alla foreldra barna af erlendum uppruna og til að auðvelda
það þá þyrfti að hafa kennara af erlendum uppruna í hverjum
leikskóla. Það væri frábært að hafa fjölbreyttan starfsmannahóp
í leikskólum, því samfélagið á Íslandi væri að verða fjölmenningarlegt.
Leikskólakennararnir í tveimum leikskólum sögðu
að yfirleitt væri enginn sérstakur undirbúningur áður en barn
af erlendum uppruna byrjaði í leikskólanum. Þó væri pantaður
túlkur fyrir fyrsta viðtalið, en pólskur leikskólakennari væri
einnig til staðar ef foreldrar samþykktu það.
„Leikskólar sem eru með starfsmenn af erlendum uppruna
sem tala á öðrum tungumálum eru ríkir leikskólar. Það gerir
starfið okkar fjölbreyttara. Samfélagið er að verða fjölmenningarlegt
og gott að hafa það líka í leikskólanum“.
Leikskólakennurunum fannst að undirstaða góðra samskipta
væri fólgin í mikilvægi þess að upplýsingar um barnið
kæmust til skila, bæði frá foreldrum og leikskólanum. Og til
þess að starfið i leikskólanum gengi vel þyrftu kennarar að vera í
nánu samstarfi við foreldrana.

„En ef eitthvað er að þá reyni ég að kalla á kennara sem talar
sama tungumál, til að útskýra fyrir foreldrunum og ég reyni líka
að spyrja þau ef eitthvað er að gerast í leikskólanum. Ef ég sé að
þau skilja ekki, þá reyni ég að fá upplýsingarnar á þeirra tungumáli,
fá pólska kennarar til að skrifa á pólsku, t.d vegna tilkynningar
um foreldraviðtöl. Við verðum að finna leið til að koma
upplýsingum til þeirra. Ég hef verið svo heppin að hér hefur
verið pólskur kennari og ég nota hann mikið.“
Það kom líka fram að starfsfólk þyrfti að vera vakandi yfir
því hvernig samstarfið væri á milli foreldra barna af erlendum
uppruna og leikskólans, sem og hvernig tekið væri á móti börnum
af erlendum uppruna.
„Það eru ekki allar þjóðir eins og við megum ekki dæma
strax heldur upplýsa. Það þarf að hafa það skriflegt hvernig við
eigum að taka á móti börnum af erlendum uppruna og hvernig
við styðjum foreldra þeirra og höfum upplýsingar á þeirra
tungumáli. Kynna foreldrum rétt þeirra, til dæmis réttinn til að
fá túlk.“
Lokaorð
Rannsókn mín og viðtöl benda til þess (og rannsóknir annarra
styðja það) að foreldrar barna af erlendum uppruna telja að
leikskólinn sé mikilvægur fyrir börn til að aðlagast íslensku
samfélagi og kynnast íslenskri menningu. Ég tel að rannsóknin
sýni ágætlega hvaða væntingar mæður pólsku barnanna hafa
og hvaða viðhorf leikskólakennarar hafa til menntunar barna af
erlendum uppruna og að báðir aðilar séu sammála um mikilvægi
góðs samstarfs á milli þeirra. Að lokum vil ég segja að vitneskjan
sem ég hef aflað mér við vinnu þessarar rannsóknar getur nýst
mér vel í starfi mínu sem leikskólakennari og deildarstjóri, því
á herðum deildarstjórans hvílir góð aðlögun barnanna ásamt
ábyrgð á góðu foreldrasamstarfi.

Heimildaskrá
Bryndís Garðarsdóttir og Jóhanna Einarsdóttir. (2007). Á mótum
tveggja heima. Samstarf heimila og leikskóla. Í Gunnar Þór Jóhannesson
(ritstjóri), Rannsóknir í félagsvísindum VIII (bls. 679–699).
Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands.
Hagstofa Íslands. Börn i leikskólum með erlent móðurmál. Sótt
8. október 2015 af http://www.hagstofa.is/?PageID=2604&src=https://rannsokn.hagstofa.is/pxis/Dialog/varval.asp?ma=SK
O01103%26ti=B%F6rn+%ED+leiksk%F3lum+me%F0+erlent+
m%F3%F0urm%E1l+1998%2D2014++++% 26path=../Database/
skolamal/lsNemendur/%26lang=3%26units=Fjöldi
Hagstofa Íslands. Mannfjöldi eftir sveitarfélögum, kyni, ríkisfangi og
ársfjórðungum. Sótt 15. nóvember 2013 af http://www.hagstofa.
is/?PageID=2593&src=https://rannsokn.hagstofa.is/pxis/Dialog/
varval.asp?ma=MAN10001%26ti=Mannfj%F6ldi+eftir+sveitarf%E
9l %F6gum%2C+kyni%2C+r%EDkisfangi+og+%E1rsfj%F3r%F0ung
um+2010%2D2013%26path=../Database/mannfjoldi/sveitarfelog/
%26lang=3%26units=Fj%F6ldi
Aðsend grein nóvember 2015

Félaginn Nóvember 2015
Félaginn Dýrleif Skjóldal Ingimarsdóttir (52 ára)
Á sextugsaldri og safnar gráu hári,
því allir vita að með því kemur viskan
Dýrleif Skjóldal, eða Dilla eins og hún
er kölluð, er leikskólakennari í leikskólanum
Álfaborg á Svalbarðsströnd. Hún
segist fá útrás í „vinnunum“ sínum og
Ekvador er í uppáhaldi.
Hver: Leikskólakennari í leikskólanum
Álfaborg á Svalbarðsströnd, ritari
stjórnar Félags leikskólakennara, sundþjálfari
hjá Sundfélaginu Óðni Akureyri
og amma.
Hvað er helst á döfinni í starfi leikskólans
Álfaborgar? Það er allt að gerast þar.
Álfaborg og Valsárskóli, sem er grunnskóli
sveitarinnar, voru sameinaðir í
ágúst síðastliðnum og nú erum við að
verða hluti af leiðtogasamfélaginu þar.
Hvað málefni eru í forgangi hjá Félagi
leikskólakennara þetta haustið? Fyrir
utan að landa kjarasamningi þá höfum
við sett stefnuna á fjölgun karla í yngri
barna kennslu í vetur. Við stóðum fyrir
vel heppnuðum morgunverðarfundi í
byrjun október og verðum með ráðstefnu
um málefnið í febrúar á næsta ári.
Hvaða bók er á náttborðinu? Ég á ekki
náttborð. Ég er hins vegar með margar
bækur á stól við hliðina á rúminu. Þeirra
á meðal eru Livet er som et banantre,
Snikk, Snakk, Snute og World on a
Maple Leaf sem innihalda allar sögur
hinna ýmsu sagnaþula.
Hvert var uppáhaldsfagið í skóla? Það
var sund, engin spurning.
Hvaða þekktu persónu hefðirðu viljað
hafa sem kennara? Ég hefði gjarna viljað
hafa Harald Frey Gíslason, formann FL,
sem kennara.

Í hvaða félögum og klúbbum ertu? Ég
er félagi í Sundfélaginu Óðni, Vinstri
hreyfingunni – grænu framboði, Félagi
leikskólakennara og AFS meðal annars.
Hvaða matur er í mestu uppáhaldi? Það
er HEITT hangikjöt með kartöflum,
grænum baunum, rauðkáli, jafningi og
laufabrauði.
Hvernig færðu útrás? Í vinnunum mínum.
Hundur eða köttur? Kötturinn í lífi mínu
núna heitir Tiger Woods.
Fallegasta fjallið? Þetta er fáránleg
spurning. Af hverju ætti að vera einhver
sérstakur áhugi á fjöllum, frekar en til
dæmis vötnum, heiðum, fossum, ám,
lækjum eða öðrum náttúrufyrirbrigðum?
Ef þú mættir taka íslensku þjóðina í eina
kennslustund, hvað myndirðu kenna?
Það lærir hver á sinn hátt, á sínum hraða
og ég er síst til þess fallin að kenna þjóðinni
eitthvað.
Besti staðurinn í útlöndum? Það eru
Galapagos, Quito og Zaruma í Ekvador.
Facebook, Twitter eða Instagram? Facebook.
Félaginn Nóvember 2015