3_2015+

6 + 

ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ 

ÃÎÄ ËÈÒÅÐÀÒÓÐÛ 

Ï. Ëèìåðîâ. Ïåðâûå êîìè ïîýòû .......................................... 4 

Ï. Ðàñïóòèí. «Âåæà Åíì\ñ îøêû æ\, ëîâ\é ìåíàì...». 

Êûâáóðúÿñ ....................................................................... 17 

Ã. Ëûòêèí. «Òûðìàñ óçüíû, Êîìè é\ç\é!..». Êûâáóðúÿñ .......... 23 

ÏÐÎÇÀ. ÏÎÝÇÈß. ËÈÒÅÐÀÒÓÐÍÀß ÊÐÈÒÈÊÀ 

Þ. Åêèøåâ. Çàïèñêè î ñåìåéíîé ðûáàëêå. Ïðîäîëæåíèå ..... 28 

À. Ïîïîâ. Çýâ òåøêîäü ìîðò. Ïüåñà ..................................... 77 

À. Åëüöîâà. Ìó âûâ êàä. Êûâáóðúÿñ .................................. 100 

Ï. Ëèìåðîâ. Èñ÷åçíîâåíèå íåáà (îïûò àíàëèòè÷åñêîãî 

ïðî÷òåíèÿ) ..................................................................... 112 

Â. Âüþõèí. Ñíåãà Ñûêòûâêàðà. Ñòèõè ................................ 116 

ÊÎÌÈ ßÇÛÊ È ÊÎÌÈ ÊÓËÜÒÓÐÀ 

Â.Ï. Ìàðêîâ: «Âûõîä âñåãäà äîëæåí áûòü...». Èíòåðâüþ .... 122 

Ì. Ôåäèíà. Öåíòð èííîâàöèîííûõ ÿçûêîâûõ òåõíîëîãèé: 

íàñòîÿùåå è áóäóùåå, ïåðñïåêòèâû è ïðîáëåìû ............. 130 

/íü\ Ëàâ. Âèäçàì-ñ\âì\äàì êîìè êûâ! .............................. 135 

ÀÐÒ-ÔÀÊÒ 

Ò. Êîëü÷óðèíà. Êîìè íàðîäíàÿ îäåæäà .............................. 146 

À. Ìàòóñåâè÷. Ôåñòèâàëü âîïðåêè / Äâà ëèêà 

«Ñûêòûâêàðñêîé âåñíû» ................................................. 181 

ÎÁÇÎÐÛ. ÍÎÂÎÑÒÈ. ÏÈÑÜÌÀ 

Â. Þäèíà. Â ãîä ëèòåðàòóðû. 2015 ................................... 187 

Íàì ïèøóò ........................................................................ 188 

Ñûêòûâêàð 

2015

2 

Ðåñïóáëèêàíñêèé ëèòåðàòóðíî-ïóáëèöèñòè÷åñêèé, 

èñòîðèêî-êóëüòóðîëîãè÷åñêèé, õóäîæåñòâåííûé æóðíàë 

Ðåñïóáëèêàñà ëèòåðàòóðà, ïóáëèöèñòèêà, 

èñòîðèÿ, êóëüòóðîëîãèÿ äà õóäîæåñòâåíí\é æóðíàë 

Èçäà¸òñÿ ñ 1997 ãîäà ÷åòûðå ðàçà â ãîä íà êîìè è ðóññêîì ÿçûêàõ. 

Ïóáëèêàöèÿ ìàòåðèàëîâ ïî îñâåùåíèþ ðåàëèçàöèè ñîöèàëüíî çíà÷èìûõ ïðîåêòîâ 

îñóùåñòâëÿåòñÿ ïðè ãîñóäàðñòâåííîé ïîääåðæêå â ôîðìå ñóáñèäèè Àãåíòñòâîì Ðåñïóáëèêè 

Êîìè ïî ïå÷àòè è ìàññîâûì êîììóíèêàöèÿì. 

Ñâèäåòåëüñòâî î ðåãèñòðàöèè ÑÌÈ ÏÈ ¹ ÔÑ77-35079 îò 23 ÿíâàðÿ 2009 ã. çàðåãèñòðèðîâàíî 

Ôåäåðàëüíîé ñëóæáîé ïî íàäçîðó â ñôåðå ñâÿçè è ìàññîâûõ êîììóíèêàöèé. 

Ó÷ðåäèòåëè: Àãåíòñòâî Ðåñïóáëèêè Êîìè ïî ïå÷àòè è ìàññîâûì êîììóíèêàöèÿì, 

Ìèíèñòåðñòâî íàöèîíàëüíîé ïîëèòèêè Ðåñïóáëèêè Êîìè, 

ÌÎÄ «Êîìè âîéòûð» 

ÀÓ ÐÊ «Ðåäàêöèÿ æóðíàëà «Àðò» 

Ðóêîâîäèòåëü — Íîâèêîâà Í.Ì. 

Ãëàâíûé ðåäàêòîð — Ëèìåðîâ Ï.Ô. 

Àäðåñ ðåäàêöèè, èçäàòåëÿ: 167982, ã. Ñûêòûâêàð, óë. Êàðëà Ìàðêñà, ä. 229, êàá. 136, òåë./ôàêñ: 

(8212) 201-499. E-mail: artkomi@mail.ru http//www.artlad.ru 

© Æóðíàë «Àðò», ¹ 3 (72)_2015 ã. 

Ïîäïèñàíî ê ïå÷àòè ïî ãðàôèêó 08.09.15. Ôàêòè÷åñêè 08.09.15. Äàòà âûõîäà â ñâåò 18.09.15. 

Ôîðìàò: 70×100 1 / 16 

. Ïå÷àòü îôñåòíàÿ. Óñë. ï. ë. 14,19 + âêë. 1,29. 

Òèðàæ — 1200 ýêç. Çàêàç 7005. Îòïå÷àòàíî â ÎÎÎ «Êîìè ðåñïóáëèêàíñêàÿ òèïîãðàôèÿ» ñ 

äèñêåò çàêàç÷èêà â ïîëíîì ñîîòâåòñòâèè ñ êà÷åñòâîì ïðåäîñòàâëåííûõ ìàòåðèàëîâ. Àäðåñ 

òèïîãðàôèè: 167982, ã. Ñûêòûâêàð, óë. Â.Ñàâèíà, 81. 

Öåíà ñâîáîäíàÿ 

Ïîäïèñíîé èíäåêñ 78503 

Âñå ïðàâà íà ìàòåðèàëû, îïóáëèêîâàííûå â íîìåðå, ïðèíàäëåæàò æóðíàëó «Àðò». Ïåðåïå÷àòêà 

áåç ðàçðåøåíèÿ ðåäàêöèè çàïðåùåíà. Ïðè èñïîëüçîâàíèè ìàòåðèàëîâ ññûëêà îáÿçàòåëüíà. Ïðèñëàííûå 

ìàòåðèàëû íå ðåöåíçèðóþòñÿ è íå âîçâðàùàþòñÿ. 

Â îôîðìëåíèè îáëîæêè èñïîëüçîâàíà ðàáîòà Ò.Ñ. Êîëü÷óðèíîé «Òðàäèöèîííûé êîìè îõîòíè- 

÷èé êîñòþì». 2010. 22õ22, õóä. áóì., àêâàðåëü. 

Â îôîðìëåíèè çàñòàâîê èñïîëüçîâàíû ðàáîòû (©) Þ. Ëèñîâñêîãî. 

Ìàòåðèàëû, íå îïóáëèêîâàííûå â æóðíàëå, ðåäàêöèÿ íå ðåöåíçèðóåò è íå âîçâðàùàåò àâòîðàì. 

Ïóáëèêóÿ ìàòåðèàë, ðåäàêöèÿ íå îáÿçàòåëüíî ïîääåðæèâàåò òî÷êó çðåíèÿ àâòîðà. 

Æóðíàëûí é\ç\äò\ì ãèæ\äúÿñ ðåäàêöèÿ îç ðåöåíçèðóéò è àâòîðúÿñëû íàé\ñ îç ì\ä\ä. Ðåäàêöèÿ 

îç âåê âî \òè êûâé\ àâòîðúÿñê\ä.

Ãîä ëèòåðàòóðû 

3

4 

Ïàâåë Ëèìåðîâ 

Ïàâåë Ô¸äîðîâè÷ Ëèìåðîâ, ãëàâíûé ðåäàêòîð 

æóðíàëà «Àðò», âåäóùèé íàó÷íûé ñîòðóäíèê 

ñåêòîðà ôîëüêëîðà ÈßËÈ ÊÍÖ ÓðÎ ÐÀÍ. 

Àâòîð îêîëî 170 ðàáîò, â òîì ÷èñëå ó÷åáíîãî 

ïîñîáèÿ «Êîìè íåñêàçî÷íàÿ ïðîçà» (1998); ìîíîãðàôèè 

«Ìèôîëîãèÿ çàãðîáíîãî ìèðà» (1998), ñáîðíèêà 

ôîëüêëîðíûõ òåêñòîâ «Ìó ïóêñü\ì – Ñîòâîðåíèå 

ìèðà» (2005), ìîíîãðàôèè «Îáðàç ñâ. Ñòåôàíà 

Ïåðìñêîãî â ïèñüìåííîé òðàäèöèè è â ôîëüêëîðå 

íàðîäà êîìè» (2008), «Âîéä\ð – Êîãäà-òî. 

Ìèôû, ëåãåíäû, ïðåäàíèÿ êîìè íàðîäà» (2012), 

ñîñòàâèòåëü êíèãè ñòèõîâ Ä.Â. Ôðîëîâà «Òàì, ãäå 

ïðåæíèé îñòàëñÿ è ÿ...» (2012), ñîñòàâèòåëü 

êíèãè «Ïîñëîâèöû è ïîãîâîðêè êîìè íàðîäà» (2014). 

Ïåðâûå êîìè ïîýòû 

— ×òî òàêîå ñòèõè — âûðàæåíèå ÷óâñòâ, 

ôèëîñîôñêîå îñìûñëåíèå ìèðà èëè ÷òî-òî åù¸? 

— Íè âûðàæåíèå ÷óâñòâ, íè ôèëîñîôñêîå 

îñìûñëåíèå ìèðà. Ëþáîâü ê Áîãó, Ðîäèíå èëè ê 

ïîäðóãå ñîâñåì íå îáÿçàòåëüíî òðåáóåò âûðàæåíèÿ 

ñëîâàìè ñ ðèòìîì è ðèôìàìè; à ôèëîñîôèÿ 

çàâåäîìî ëó÷øå èçëàãàåòñÿ â ïðîçå, ÷åì â ñòèõàõ. 

Ñòèõè — ýòî ñïîñîá ïðèîáùåíèÿ ê ñîáñòâåííîé 

êóëüòóðå. (Èç èíòåðâüþ ñ Ì.Ë. Ãàñïàðîâûì). 1 

Â íà÷àëå ÕÕ âåêà Ê.Ô. Æàêîâ â ðîìàíå «Ñêâîçü ñòðîé æèçíè» îòìåòèë 

íåçàâèäíóþ ñóäüáó êîìè ïîýòîâ, òâîðèâøèõ íà ðîäíîì ÿçûêå: «ß ÷àñòî äóìàþ î 

÷åòûð¸õ çûðÿíñêèõ ïîýòàõ, êîòîðûõ íèêòî íå çíàåò íè íà ñåâåðå, íè íà þãå. Èâàí 

Êóðàòîâ â 60-õ ãîäàõ XIX âåêà ïåðåâîäèë ñòèõè Áàéðîíà, Øèëëåðà è äð. íà êîìè 

ÿçûê çâó÷íûìè ñòèõàìè. È ÷òî æå: ðóêîïèñè åãî âàëÿþòñÿ â øêàôó ó âèçèíñêîãî 

ñâÿùåííèêà; íèêòî èõ íå çíàåò, íèêòî íå ÷èòàåò. Â òîì æå ïîëîæåíèè äðóãèå 

òðè ïîýòà: Ï. Êëî÷êîâ, Ã. Ëûòêèí è Ãóãîâ. Íè çûðÿíå, íè ðóññêèå íå çíàþò èõ. 

Íåóæåëè òàêàÿ æå ñóäüáà æä¸ò è ìîè ïèñàíèÿ?» 2 Ñàì Ê.Ô. Æàêîâ ïèñàë òîëüêî 

íà ðóññêîì ÿçûêå, è åãî ïðîèçâåäåíèÿ, âî âñÿêîì ñëó÷àå, òå, ÷òî íàïèñàíû è 

îïóáëèêîâàíû áûëè äî 1917 ãîäà, ñîâðåìåííîìó ÷èòàòåëþ äîñòóïíû. Îòíîñèòåëüíî 

ïåðå÷èñëåííûõ ïîýòîâ Ê.Ô. Æàêîâ îêàçàëñÿ òîæå íåïðàâ: ñóäüáà èõ òâîð÷åñêîãî 

íàñëåäèÿ ñëîæèëàñü ïî-ðàçíîìó, íî, òåì íå ìåíåå, âñå ýòè ïîýòû ñåãîäíÿ èçâåñòíû, 

â áîëüøåé ñòåïåíè È.À. Êóðàòîâ, â ìåíüøåé ñòåïåíè — Ï.Ô. Êëî÷êîâ, è 

1 

Ãàñïàðîâ Ì.Ë. Ñòèõè — ñïîñîá ïðèîáùåíèÿ ê ñîáñòâåííîé êóëüòóðå // Ãàñïàðîâ Ì.Ë. 

Ôèëîëîãèÿ êàê íðàâñòâåííîñòü.— Ì., 2012.— Ñ. 204–215. 

2 

Æàêîâ Ê.Ô. Ñêâîçü ñòðîé æèçíè. Ñ. 127.

ÏÅÐÂÛÅ ÊÎÌÈ ÏÎÝÒÛ 

5 

Ã.Ñ. Ëûòêèí, íî âñ¸ æå è î íèõ ïîêà çíàþò. Ïîæàëóé, ê Æàêîâñêîìó ñïèñêó íàäî 

äîáàâèòü èìåíà Ï.Â. Ðàñïóòèíà è Ñ.À. Ìåëüíèêîâà, î êîòîðûõ òîæå áóäåò èäòè 

ðå÷ü â ýòîé íåáîëüøîé ñòàòüå. 

Â ïåðâîé ïîëîâèíå XIX âåêà íà÷èíàåòñÿ ôîðìèðîâàíèå êîìè ëèòåðàòóðíîé 

òðàäèöèè. Ê ýòîìó âðåìåíè îòíîñèòñÿ ïîÿâëåíèå òàê íàçûâàåìûõ «ó÷¸íî-õóäîæåñòâåííûõ» 

ïðîèçâåäåíèé, íàïèñàííûõ êîìè àâòîðàìè íà ðóññêîì ÿçûêå. 1 Â îñíîâíîì 

ýòè ñî÷èíåíèÿ ïèñàëèñü â æàíðå ýòíîãðàôè÷åñêîé áåëëåòðèñòèêè è 

îñâåùàëè ðàçëè÷íûå ñòîðîíû æèçíè çûðÿíñêîãî íàðîäà: áûòà, îáû÷àåâ, âåðîâàíèé, 

áûëè è ïðîèçâåäåíèÿ ðåëèãèîçíî-ïðîñâåòèòåëüñêîãî õàðàêòåðà. Êàê îòìå÷àåò 

Â.À. Ëèìåðîâà, çíà÷åíèå ýòîãî ýòàïà ëèòåðàòóðíîãî ðàçâèòèÿ â òîì, ÷òî îí äàë 

íà÷àëî ôîðìèðîâàíèþ «ñàìîñîçíàíèÿ ðåãèîíàëüíîé ñëîâåñíîñòè è ñòàíîâëåíèÿ â 

íåé ñîáñòâåííûõ ýñòåòè÷åñêèõ ðåñóðñîâ». 2 Ïðîèñõîäèò îñîçíàíèå êîìè àâòîðàìè 

ñâîåé íàöèîíàëüíîé ñàìîáûòíîñòè, è íåêîòîðûå èç íèõ èùóò îïîðó äëÿ ñâîåãî 

òâîð÷åñòâà â êîìè ÿçûêå è â êîìè ôîëüêëîðå. Îäíàêî ñëåäóåò ïðèçíàòü, ÷òî 

ïåðâûì îáðàòèë âíèìàíèå íà êðàñîòó ôîëüêëîðíûõ ïðîèçâåäåíèé êîìè íàðîäà 

ðóññêèé ëèòåðàòîð Í.È. Íàäåæäèí âî âðåìÿ ñâîåé êðàòêîâðåìåííîé ññûëêè â 

ã. Óñòü-Ñûñîëüñê. Â ñòàòüå «Íàðîäíàÿ ïîýçèÿ ó çûðÿí» (1839) îí ïóáëèêóåò äâà 

îáðàçöà êîìè ñâàäåáíûõ ïðè÷èòàíèé â ïåðåâîäå íà ðóññêèé ÿçûê è âîñêëèöàåò: 

«Êàêàÿ êðàñîòà! Êàêàÿ æèâîïèñü! Êàêàÿ ìóçûêà! Òðÿõíóâ ó÷¸íîñòüþ ÿ ìîã áû 

äîêàçàòü, ÷òî â çûðÿíñêîé ïîýçèè ñîåäèíÿþòñÿ è âîñòî÷íàÿ àíòèôîíèÿ, è êëàññè÷åñêèé 

ðèòì, è ðîìàíòè÷åñêàÿ ðèôìà». 3 Äðóãèì ïðèìåðîì ôîëüêëîðíîé ïîýçèè 

êîìè ñòàëà ïóáëèêàöèÿ ñîáðàíèÿ ñâàäåáíûõ ïðè÷èòàíèé â Ïðèëîæåíèè ê 

«Ãðàììàòèêå êîìè ÿçûêà» Ï.È. Ñàââàèòîâà, âûøåäøåé â 1849 ãîäó. 4 Ýòî ñîáðàíèå 

ñòàëî ïåðâûì èçäàíèåì ôîëüêëîðíûõ ïðîèçâåäåíèé íà êîìè ÿçûêå è íàäîëãî 

îïðåäåëèëî ëèòåðàòóðíûå îðèåíòèðû êîìè ïîýçèè èìåííî íà íàðîäíîå òâîð÷åñòâî. 

Àâòîðîì ñîáðàíèÿ áûë Â.À. Êóðàòîâ, — îá ýòîì èçâåñòíî èç çàïèñåé î êîìè ëèòåðàòîðàõ 

È.À. Êóðàòîâà. 5 Â.À. Êóðàòîâ, ñòàðøèé áðàò È.À. Êóðàòîâà, ñëóæèë 

ñâÿùåííèêîì â Øàòåíåâñêîé öåðêâè Íèêîëüñêîãî óåçäà Âîëîãîäñêîé ãóáåðíèè è 

áûë ÷åëîâåêîì ðàçíîñòîðîííèõ èíòåðåñîâ: ñîáèðàë êîìè ôîëüêëîð, ðàáîòàë íàä 

ãðàììàòèêîé êîìè ÿçûêà, çàíèìàëñÿ ïèñàòåëüñêèì òâîð÷åñòâîì. 6 Îäíàêî, ïîñëå 

ðàííåé ñìåðòè Âàñèëèÿ Àëåêñååâè÷à â 1962 ãîäó, åãî àðõèâ áûë óòåðÿí. 7 

Óïîìÿíóòûå çàïèñè È.À. Êóðàòîâà ÿâëÿþòñÿ, ïî ñóòè, ïåðâîé ëèòåðàòóðíîêðèòè÷åñêîé 

ðàáîòîé î êîìè ïîýçèè íà÷àëà XIX âåêà. Ñâîåé çàäà÷åé Êóðàòîâ 

ñòàâèë ñäåëàòü îáçîð ïîýçèè ñâîèõ ïðåäøåñòâåííèêîâ è ñîâðåìåííèêîâ è äàòü 

îöåíêó èõ òâîð÷åñòâà. Êðîìå Âàñèëèÿ Êóðàòîâà ñðåäè «èçâåñòíûõ ïèèòîâ çûðÿíñêèõ» 

îí íàçûâàåò Å. Ëûòêèíà, Ï. Êëî÷êîâà è Ï. Ðàñïóòèíà, à òàêæå À.È. 

Ãóãîâà, êîòîðîãî íàçûâàåò ñâîèì «ïðèÿòåëåì». Èçâåñòíî, ÷òî À.È. Ãóãîâ — 

1 

Ëèìåðîâà Â.À. Ê âîïðîñó î ñòàíîâëåíèè íàöèîíàëüíîé ñëîâåñíîñòè: çûðÿíñêàÿ òåìà 

â ëèòåðàòóðíûõ äîêóìåíòàõ XIX âåêà.— Ñûêòûâêàð, 2010.— Ñ. 5. 

2 

Òàì æå.— Ñ. 5. 

3 

Íàäåæäèí Í.À. Íàðîäíàÿ ïîýçèÿ ó çûðÿí // Â äåáðÿõ Ñåâåðà / Ñîñò. Ç.ß. Íåìøèëîâà.— 

Ñûêòûâêàð, 1983.— Ñ. 57–73. 

4 

Ïðèëîæåíèÿ // Ñàââàèòîâ Ï.È. Ãðàììàòèêà êîìè ÿçûêà.— ÑÏá., 1949.— Ñ. 131–178. 

5 

Êóðàòîâ È.À. Ëèòåðàòóðíî-êðèòè÷åñêèå ðàáîòû // Êóðàòîâ È.À. Òû áåñêîíå÷íà, æèçíü.— 

Ñûêòûâêàð, 1988.— Ñ. 8. 

6 

Ô¸äîðîâà À.Í. È.À. Êóðàòîâ. Î÷åðê æèçíè è òâîð÷åñòâà.— Ñûêòûâêàð, 1975.— Ñ. 9. 

7 

Êóðàòîâ È.À. Óêàç. ñî÷. // Êóðàòîâ È.À. Òû áåñêîíå÷íà, æèçíü.— Ñûêòûâêàð, 1988.— Ñ. 8.

6 

Ï. Ëèìåðîâ 

ëèòåðàòóðíûé ïñåâäîíèì ñàìîãî ïîýòà, îáðàçîâàííûé ïî ïðèíöèïó àíàãðàììû: 

À.È. — È.À., Ãóãîâ — ïðîèçâîäíîå îò êîìè ãóã «îáðàòíàÿ ñòîðîíà, èçíàíêà», ò.å. 

Ãóãîâ — «îáîðîòíûé, äðóãîé», ëèòåðàòóðíûé äâîéíèê Êóðàòîâà. Ââèäó îòñóòñòâèÿ 

ïå÷àòíûõ ïóáëèêàöèé êîìè ïîýòîâ, Êóðàòîâ îðèåíòèðîâàëñÿ íà êàêèå-òî ðóêîïèñíûå 

òåòðàäè, íî ñâåäåíèé îêàçàëîñü ÷ðåçâû÷àéíî ìàëî: ïî îäíîìó ñòèõîòâîðåíèþ 

Å. Ëûòêèíà è Ï. Êëî÷êîâà. Ëó÷øå äåëî îáñòîÿëî ñî ñòèõîòâîðåíèÿìè 

Ï. Ðàñïóòèíà, êîòîðîìó è äîñòàëñÿ âåñü çàðÿä êóðàòîâñêîé êðèòèêè. Ïîñêîëüêó 

â ðàñïîðÿæåíèè Êóðàòîâà îêàçàëèñü ñòèõîòâîðåíèÿ õðèñòèàíñêîãî ñîäåðæàíèÿ: 

ïåðåâîäû äóõîâíûõ ïåñåí, ïñàëìîâ, âûïîëíåííûå Ï. Ðàñïóòèíûì, òî îñíîâíûå 

ïðåòåíçèè Êóðàòîâà êàñàþòñÿ êà÷åñòâà ïåðåâîäîâ, íåòî÷íîñòåé, èñêàæàþùèõ 

ïîäëèííûé ñìûñë òåêñòîâ. Êóðàòîâ îáíàðóæèâàåò â ñòèõîòâîðåíèÿõ Ðàñïóòèíà 

èñêàæåíèå ãðàììàòè÷åñêîãî ñòðîÿ êîìè ÿçûêà, îòñóòñòâèå ðèôìû, ýñòåòè÷åñêîãî 

÷óòüÿ, ñîîòâåòñòâåííî, îí äåëàåò âûâîä î êðàéíå íèçêîì óðîâíå òâîð÷åñòâà ýòîãî 

ïîýòà, íàçûâàÿ åãî ñòèõîòâîðåíèÿ «ìàðàíèÿìè». 1 

Ìåæäó òåì, â òâîð÷åñêèõ ïîèñêàõ Ï. Ðàñïóòèí ðóêîâîäñòâîâàëñÿ ñàìûìè 

ëó÷øèìè ïîáóæäåíèÿìè. Êóðàòîâ öèòèðóåò åãî ïèñüìî Ï.Ô. Êëî÷êîâó, â êîòîðîì 

Ðàñïóòèí èçëàãàåò ñâî¸ òâîð÷åñêîå êðåäî: «óáåäèòü (êàê Íàâóõ) êðàé ñïÿùèõ 

çûðÿí, ÷òî ÿçûê èõ ïðåìèë è áîãàò (õîòÿ ìàëî) äëÿ ïîýçèè. Áóäåì ïåòü è áðÿöàòü. 

Óìðó â ýòèõ ìûñëÿõ è ñ ÷óâñòâîì ïîýòà...». 2 Âûñêàçûâàíèå èìååò õàðàêòåð 

âïîëíå îñîçíàííîé ýñòåòè÷åñêîé ïðîãðàììû, ïîýòîìó âûçûâàåò îäîáðèòåëüíûé 

êîììåíòàðèé Êóðàòîâà: «Â êîì áû íè âûðàæàëàñü ëþáîâü ê ñâîåìó íàðîäó è 

ðîäíîìó ÿçûêó, îíà, êàê ëþáîâü ê ìàòåðè, âñåãäà ïî÷òåííà è óæ íèêîãäà íå ìîæåò 

áûòü ñìåøíà; îíà âûðàæàåò ÷èñòóþ äóøó... Èç ñëîâ Ðàñïóòèíà âèäíî åù¸ íå÷òî 

áîëåå ñåðü¸çíîå; îí, ïî-âèäèìîìó, ñîçíà¸ò âàæíîñòü åñëè íå ñâîèõ çûðÿíñêèõ 

ñòèõîâ, òî âîîáùå, çûðÿíñêîé ëèòåðàòóðû». 3 Íåñìîòðÿ íà îòðèöàòåëüíóþ îöåíêó 

ïîýçèè Ðàñïóòèíà, Êóðàòîâ âñ¸ æå ïîíèìàåò âàæíîñòü ïîäîáíûõ ïîýòè÷åñêèõ 

íà÷èíàíèé â ïëàíå ñîçèäàíèÿ ëèòåðàòóðû íà êîìè ÿçûêå, â íåîáõîäèìîñòè êîòîðîé 

äëÿ äóõîâíîãî ðàçâèòèÿ êîìè íàðîäà îí íå ñîìíåâàåòñÿ. 

Ï¸òð Âàñèëüåâè÷ Ðàñïóòèí (1820–1901) â 1850-å ãã. ñëóæèë ïîíîìàð¸ì â 

Òðîèöêîì ñîáîðå ã.Óñòü-Ñûñîëüñêà è, î÷åâèäíî, íà ýòè ãîäû ïðèõîäèòñÿ ðàñöâåò 

åãî òâîð÷åñòâà. Ñðåäè àðõèâíûõ ìàòåðèàëîâ ñîõðàíèëàñü åãî ïåðåïèñêà ñ 

åïèñêîïîì Âîëîãîäñêèì è Óñòþãñêèì Åâëàìïèåì, êîòîðîìó Ðàñïóòèí â ôåâðàëå 

1851 ãîäà îòñûëàåò ñâîè ñòèõîòâîðåíèÿ. Îí ïèøåò: «Ïèòàÿ ëþáîâü è óâàæåíèå 

ê ïðèðîäíîìó ìîåìó Çûðÿíñêîìó ÿçûêó, ÿ ïðè ìàëåéøåì òàëàíòå óìà... Ïðè 

ïîìîùè Âñåìîãóùåãî ðåøèëñÿ âîñïåòü Áîãîäóõíîâåííûå Ïñàëìû Öàðÿ è Ïðîðîêà 

íà çûðÿíñêîì è ðîäíîì ìíå íàðå÷èè. È äàáû îáðàäîâàòü ñâîèõ åäèíîçåìöåâ è 

ëþáèòåëåé ïðîñâåùåíèÿ, à åù¸ áîëåå äîáðûõ íàñòàâíèêîâ ìàëûìè ìîèìè òðóäàìè, 

ïëîäàìè ó÷åíèÿ, — ÿ èç Ïñàëìîâ è íåêîòîðûõ íðàâñòâåííûõ Ïîýòè÷åñêèõ 

Òâîðåíèé, ðàñïîëîæåííûå ñòèõàìè, îñìåëèâàþñü íà ïåðâûé ðàç ïðåäñòàâèòü Âàøåìó 

Ïðåîñâÿùåíñòâó íà çûðÿíñêîì íàðå÷èè: 

1. Áëàæåí ìóæ. 1-é Ïñàëîì. Ìåäâîääçà ïñàëîì. 

2. Î ïëåíåíèè Èçðàèëüòÿí. 136 ïñàëîì. Ïoëoíûí îë\ì Èçðàèëüñàÿñë\í. 

3. Ïåñíü Ñâåòå Òèõèé! Ñâÿòûÿ ñëàâû... 

1 

Êóðàòîâ È.À. Óêàç. ñî÷. // Êóðàòîâ È.À. Òû áåñêîíå÷íà, æèçíü.— Ñûêòûâêàð, 1988.— Ñ. 8. 

2 

Òàì æå.— Ñ. 20. 

3 

Òàì æå.— Ñ. 20.


7 

4. Ïîäðàæàíèå ã-íó Øèøêîâó. Ñëàäîñòü áëàãîäåÿíèÿ... 

à) ñòèõîòâîðåíèå íðàâñòâåííîå... 

È îñìåëèâàþñü âñåïîêîðíåéøåå ïðîñèòü, íå ñîáëàâîëåíî ëè áóäåò ñèè ìîè 

òðóäû ïåðåäàòü äëÿ ðàññìîòðåíèÿ â ó÷åáíîå Ñåìèíàðñêîå ìåñòî, è åñëè îêàæóòñÿ 

ãîäíûìè, ñ áëàãîñëîâåíèÿ Âàøåãî, ×àäîëþáèâûé Îòåö! — íàãðàäèòü îíûìè 

æàæäóùèé Çûðÿíñêèé êðàé, à ìåíÿ ïîîùðèòü òåì ê äàëüíåéøèì òðóäàì ïåòü 

âî ñëàâó Ñâÿòûÿ Òðîèöû!». 1 Â Âîëîãäå âñòðåòèëè ïîÿâëåíèå çûðÿíñêèõ ïñàëìîâ 

î÷åíü ïîëîæèòåëüíî è íàïðàâèëè íà ðàññìîòðåíèå â Ïðàâëåíèå Âîëîãîäñêîé 

ñåìèíàðèè. Ðåöåíçèþ îò ó÷åáíîãî çàâåäåíèÿ ïèñàë ïðåïîäàâàòåëü êîìè è ëàòèíñêîãî 

ÿçûêîâ À.È. Ïîïîâ, ñàì óðîæåíåö Óñòü-Ñûñîëüñêîãî óåçäà, ïîëó÷èâøèé îáðàçîâàíèå 

â Âîëîãîäñêîé ñåìèíàðèè è Ìîñêîâñêîé äóõîâíîé àêàäåìèè, ïðååìíèê Ï.È. Ñàââàèòîâà 

â êóðèðîâàíèè «çûðÿíñêîãî êëàññà». À.È. Ïîïîâ íàïèñàë ïîäðîáíóþ 

ðåöåíçèþ, êîòîðàÿ áûëà ïðåäñòàâëåíà åïèñêîïó Âîëîãîäñêîìó, à òàêæå ïåðåñëàíà 

â Óñòü-Ñûñîëüñêîå Äóõîâíîå Ïðàâëåíèå «ñ òåì, ÷òîáû îíî îáúÿâèëî Çûðÿíñêîìó 

Ïåâöó Ïîíîìàðþ Ï. Ðàñïóòèíó ñóæäåíèå î íåäîñòàòêàõ, è ïîòîì, ÷òî çàñëóæèâàåò 

ïîõâàëó â åãî çûðÿíñêîì ñòèõîòâîðñòâå. Äîçâîëèòü åìó ïðîäîëæèòü è äàæå 

ïóñòèòü îíûå â ñïèñêàõ ìåæäó Çûðÿíàìè ïîñëå ðåöåíçèè. Çàòåì âñ¸ äåëî îïÿòü 

âîçâðàòèòü». 2 Èíûìè ñëîâàìè, Ðàñïóòèí ïîëó÷èë âûñî÷àéøóþ ïîääåðæêó â 

ñî÷èíåíèè ñòèõîòâîðåíèé íà çûðÿíñêîì ÿçûêå. 

Ê ñîæàëåíèþ, èç íàñëåäèÿ Ðàñïóòèíà èçâåñòíî âñåãî íåñêîëüêî ñòèõîòâîðåíèé, 

õîòÿ ñàì îí ïèøåò, ÷òî ó íåãî «èõ åñòü áåçäíà: ïåñíè, áàñíè, ñêàçêè — êðîìå 

íðàâñòâåííûõ è ïñàëìîâ». 3 Â êà÷åñòâå ïðèìåðîâ Êóðàòîâ ïðèâîäèò òðè ñòèõîòâîðåíèÿ 

— ýòî ïåðåâîä äóõîâíîé ïåñíè «Ñâåòå òèõèé», îçàãëàâëåííûé Ðàñïóòèíûì 

êàê «Îøêàí ñüûëàí Åíëû» (Õâàëåáíàÿ ïåñíü Áîãó); ñòèõîòâîðåíèå «Âîèñíû 

êîð ãàæà ëóíúÿñ» (Êàê ïðèøëè êðàñíûå äåí¸÷êè), îáîçíà÷åííîå Êóðàòîâûì, 

êàê è ó Ðàñïóòèíà «ïîäðàæàíèå Øèøêîâó»; ïåðåâîä ñòî òðèäöàòü øåñòîãî ïñàëìà, 

íàçâàííûé «Ïîëîíûí îë\ì èåðóñàëèìñàÿñë\í» (Æèçíü èåðóñàëèìöåâ â ïëåíó); 

ïåðåâîä Ïåðâîãî ïñàëìà «Ìåäçâîääçà ïñàëîì» Êóðàòîâ íå ïðèâîäèò. Â.È. Ìàðòûíîâ 

íàçûâàåò åù¸ îäíî ñòèõîòâîðåíèå Ðàñïóòèíà «ßíñ\ä÷\ì» (Ðàññòàâàíèå), îáíàðóæåííîå 

èì ñðåäè àðõèâíûõ ìàòåðèàëîâ Ï.È. Ñàââàèòîâà. Ýòî ñòèõîòâîðåíèå, 

ïî ìíåíèþ èññëåäîâàòåëÿ, «ïî ôîðìå è ñîäåðæàíèþ âåñüìà áëèçêî ê ëèðèêå â 

äóõå À.Â. Êîëüöîâà». 4 ×òî êàñàåòñÿ äðóãèõ ñòèõîòâîðåíèé, òî îíè, ïî âåðíîìó 

çàìå÷àíèþ Êóðàòîâà, íå ÿâëÿþòñÿ ñîáñòâåííî ïåðåâîäàìè, ýòî «ñîçäàíèÿ Ðàñïóòèíà», 

5 ò.å. Ðàñïóòèí ñî÷èíÿë ñâîè ñòèõè ÷òî íàçûâàåòñÿ «ïî ìîòèâàì», íå 

ñëåäóÿ äîñëîâíî ïåðâîèñòî÷íèêó. 

Âûâîä Êóðàòîâà, ñäåëàííûé èì â êîíöå ñòàòüè, ëþáîïûòåí, íî çàêîíîìåðåí: 

«Èç âñåõ ïðîèçâåäåíèé çûðÿíñêîãî ñëîâà ñàìîå çàìå÷àòåëüíîå «Á\ðäàíêûâúÿñ» 

(Ïðè÷èòàíèÿ). 6 Òàêèì îáðàçîì, ïî ìíåíèþ Êóðàòîâà, êà÷åñòâîì áåññïîðíîé ïîýçèè 

åãî âðåìåíè ïîêà îáëàäàåò òîëüêî ôîëüêëîðíîå ñëîâî, íî íå àâòîðñêîå. 

1 

Öèò. ïî Ïëîñêîâ È.À. Ê âîïðîñó î íàñëåäèè êîìè ïîýòà, ïåðåâîä÷èêà Ï. Ðàñïóòèíà // 

Õðèñòèàíèçàöèÿ Êîìè êðàÿ è å¸ ðîëü â ðàçâèòèè ãîñóäàðñòâåííîñòè è êóëüòóðû.— Ñûêòûâêàð, 

1996.— Ñ. 230. 

2 

Òàì æå. Ñ. 231. 

3 

Ïëîñêîâ È.À. Óêàç. ñî÷.— Ñ. 12. 

4 

Ìàðòûíîâ Â.È. Ñòàíîâëåíèå êîìè ëèòåðàòóðû.— Ì.: «Íàóêà», 1988.— Ñ. 51. 

5 

Êóðàòîâ È.À. Óêàç. ñî÷. // Êóðàòîâ È.À. Òû áåñêîíå÷íà, æèçíü.— Ñûêòûâêàð, 1988.— Ñ. 17. 

6 

Òàì æå. Ñ. 21.

8 


Ìåæäó òåì, ñåðåäèíà XIX âåêà õàðàêòåðíà èíòåíñèâíûì ñáîðîì ôîëüêëîðíûõ 

è ýòíîãðàôè÷åñêèõ ìàòåðèàëîâ êîìè íàðîäà ìåñòíûìè ýíòóçèàñòàìè ïîä ýãèäîé 

Èìïåðàòîðñêîãî Ðóññêîãî ãåîãðàôè÷åñêîãî îáùåñòâà. Ï.È. Ñàââàèòîâ, ÷ëåíêîððåñïîíäåíò 

Èìïåðàòîðñêîé àêàäåìèè íàóê, àâòîð «Ãðàììàòèêè êîìè ÿçûêà» 

(1949), áûë îäíèì èç àêòèâíåéøèõ äåÿòåëåé ýòîãî îáùåñòâà. Âî âðåìÿ ïðåïîäàâàòåëüñêîé 

ðàáîòû â Âîëîãîäñêîé ñåìèíàðèè, îí ñîñòàâëÿåò «Ãðàììàòèêó êîìè 

ÿçûêà» è äëÿ ýòîãî ñîâåðøàåò íåñêîëüêî ïîåçäîê â Êîìè êðàé äëÿ èçó÷åíèÿ 

êîìè ÿçûêà è ñáîðà ëèíãâèñòè÷åñêîãî ìàòåðèàëà. 1 Âûõîä «Ãðàììàòèêè» Ï.È. 

Ñàââàèòîâà â 1849 ãîäó âûçâàë áîëüøîé ðåçîíàíñ â îáùåñòâåííîé æèçíè Êîìè 

êðàÿ — ôàêòè÷åñêè, êîìè ÿçûê èç ñôåðû óñòíîãî áûòîâàíèÿ îôèöèàëüíî ïåðåõîäèë 

íà ïèñüìåííûé óðîâåíü. Ýòî îçíà÷àëî, ÷òî ïðîèçâåäåíèÿ íà êîìè ÿçûêå, êàê 

ôîëüêëîðíûå, òàê è àâòîðñêèå, ïîëó÷èëè âîçìîæíîñòü ïèñüìåííîé ôèêñàöèè. 2 

Â êà÷åñòâå ïðèìåðà â ñîñòàâ «Ãðàììàòèêè» áûë âêëþ÷¸í ðàçäåë «Ïðèëîæåíèÿ», 

â êîòîðûé âîøëè ïåðåâîäû íà êîìè ÿçûê «Ñèìâîëà âåðû», ìîëèòâû «Îò÷å íàø», 

Åâàíãåëüñêèõ áëàæåíñòâ è Äåñÿòîñëîâèÿ, íåêîòîðûõ ãëàâ èç Åâàíãåëèé îò Èîàííà 

è îò Ìàòôåÿ. Â «Ïðèëîæåíèÿõ» òàêæå áûëè îïóáëèêîâàíû êîìè ôîëüêëîðíûå 

ïðîèçâåäåíèÿ, ñîáðàííûå ñàìèì Ï.È. Ñàââàèòîâûì, à òàêæå ñâàäåáíûå ïðè÷èòàíèÿ, 

ïðåäñòàâëåííûå åìó Â.À. Êóðàòîâûì, ñòàðøèì áðàòîì ïîýòà È.À. Êóðàòîâà. 3 

Õðèñòèàíñêèå òåêñòû áûëè äàíû â ïåðåâîäå íà ñûñîëüñêèé äèàëåêò, â òî âðåìÿ 

êàê ôîëüêëîðíûå òåêñòû ïðåäñòàâëÿëè ñîáîé îáðàçöû ñûñîëüñêîãî è âû÷åãîäñêîãî 

äèàëåêòîâ, êîòîðûå ïðèçíàâàëèñü Ï.È. Ñàââàèòîâûì îñíîâíûìè íàðå÷èÿìè êîìè 

ÿçûêà. 4 

Êðîìå òîãî, Ñàââàèòîâ èíèöèèðîâàë ðàáîòó êîððåñïîíäåíòîâ èç æèòåëåé Êîìè 

êðàÿ, ðåãóëÿðíî ïîñòàâëÿâøèõ åìó ìàòåðèàëû òðàäèöèîííîé êóëüòóðû êîìèçûðÿí. 

Ñðåäè ýòèõ êîððåñïîíäåíòîâ âûäåëÿåòñÿ Ñ.Å. Ìåëüíèêîâ, æèòåëü ã. Óñòü- 

Ñûñîëüñêà. Î Ìåëüíèêîâå ïî÷òè íè÷åãî íåèçâåñòíî, íî íåêîòîðûå ìàòåðèàëû îí 

ïîäïèñûâàë êàê «÷èñòîïîëüñêèé ìåùàíèí», ò.å. æèòåëü ãîðîäà ×èñòîïîëü Êàçàíñêîé 

ãóáåðíèè. 5 Äîñòîâåðíûõ äàííûõ î åãî áèîãðàôèè íå ñîõðàíèëîñü, îäíàêî 

åãî òâîð÷åñêîå íàñëåäèå äîñòàòî÷íî âåëèêî: îí ïå÷àòàëñÿ â ðîññèéñêèõ æóðíàëàõ, 

ìíîæåñòâî åãî ðàáîò õðàíèòñÿ â ðàçëè÷íûõ àðõèâàõ, â òîì ÷èñëå è â ôîíäàõ 

Àðõèâà Ï.È. Ñàââàèòîâà â Ðóêîïèñíîì îòäåëå Ðîññèéñêîé Íàöèîíàëüíîé 

Áèáëèîòåêè. 6 Â ÷èñëå ïðî÷èõ ìàòåðèàëîâ åñòü çàïèñè êîìè-çûðÿíñêèõ ïåñåí 

«Ðîé, ðîé, ðîé, êûò÷\ âåòëií?» (Ðîé, ðîé, ðîé, êóäà õîäèë?), «Øóáåéêà âóð\íû, 

êèòàéêà\í êûø\íû» (Øóáåéêó øüþò, êèòàéêîé ïîêðûâàþò), «Ðûòúÿ âîé\, ìåí\ 

ìàòóøêà ð\äèòiñ» (Âå÷åðíåé ïîðîé ìåíÿ ìàòóøêà ðîäèëà), à òàêæå òåêñòîâ 

çàãîâîðîâ. 7 Êðîìå òîãî, Ìåëüíèêîâ ïåðâûì ïðåäïðèíÿë ëèòåðàòóðíûå ïåðåðàáîòêè 

êîìè ôîëüêëîðíûõ ñþæåòîâ. Èçâåñòíû, ïî êðàéíåé ìåðå, äâà ïðîèçâåäåíèÿ, 

1 

Òåðþêîâ À.È. Èñòîðèÿ ýòíîãðàôè÷åñêîãî èçó÷åíèÿ íàðîäîâ êîìè.— Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, 

2010.— Ñ. 155. 

2 

Ðàíåå èçäàííûå «Ãðàììàòèêè» À. Ôë¸ðîâà è Ì. Êàñòðåíà, î êîòîðûõ Ï.È. Ñàââàèòîâ 

óïîìèíàåò, íå èìåëè òàêîãî çíà÷åíèÿ äëÿ ðàçâèòèÿ ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà. 

3 

Ïðèëîæåíèÿ // Ñàââàèòîâ Ï.È. Ãðàììàòèêà êîìè ÿçûêà.— ÑÏá., 1949.— Ñ. 131–178. 

4 

Ïðåäèñëîâèå // Ñàââàèòîâ Ï.È. Ãðàììàòèêà êîìè ÿçûêà.— ÑÏá., 1949.— Ñ. V. 

5 

Òàì æå.— Ñ. 275. 

6 

Ñïèñîê åãî ðàáîò ñì. Òåðþêîâ À.È. Èñòîðèÿ ýòíîãðàôè÷åñêîãî èçó÷åíèÿ íàðîäîâ êîìè.— 

Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, 2010.— Ñ. 275–277. 

7 

Ðóêîïèñíûé îòäåë ÐÍÁ. F. XVII. 111. Ë. 189–193.


9 

íàïèñàííûå èì ïî ìîòèâàì ôîëüêëîðà — ýòî ñêàçêà «Òóíûð ßê, çûðÿíñêèé 

êîëäóí è ðàçáîéíèê» è ïîýìà «Ëåøàêúÿñ, èëè êåäðîâûå øèøêè». 1 Îäíàêî ëèòåðàòóðíûå 

íà÷èíàíèÿ Ìåëüíèêîâà íå áûëè ïîääåðæàíû Ñàââàèòîâûì, â îäíîì 

èç ñâîèõ îòçûâîâ ïðåäëîæèâøåìó Ìåëüíèêîâó, ÷òîáû òîò, âìåñòî óïðàæíåíèé â 

ñî÷èíåíèè «çûðÿíñêèõ ïîâåñòåé â ñòèõàõ, ëó÷øå áû çàïèñûâàë çûðÿíñêèå ñêàçêè 

è ïîâåðüÿ íà çûðÿíñêîì ÿçûêå». 2 Âèäèìî, êðèòèêà ñòîëè÷íîãî ïðîôåññîðà âîçûìåëà 

äåéñòâèå, è Ìåëüíèêîâ óæå íå ïûòàëñÿ áîëüøå ïðîÿâèòü ñåáÿ â ëèòåðàòóðíîì 

òâîð÷åñòâå. Òåì íå ìåíåå, ñëåäóåò ïðèçíàòü, ÷òî ïðîèçâåäåíèÿ Ìåëüíèêîâà 

áûëè ïåðâûì îïûòîì èñïîëüçîâàíèÿ êîìè ôîëüêëîðíûõ ìîòèâîâ â ñî÷èíåíèè 

ëèòåðàòóðíûõ òåêñòîâ. 

Áåçóñëîâíûì ñëåäîâàíèåì ôîëüêëîðíîé òðàäèöèè ðóêîâîäñòâîâàëñÿ â ñâî¸ì 

ïîýòè÷åñêîì òâîð÷åñòâå Ï¸òð Ôîñòèðüåâè÷ Êëî÷êîâ (1813–1854). Áèîãðàôè÷åñêèõ 

ñâåäåíèé î í¸ì ñîõðàíèëîñü íåìíîãî. Èçâåñòíî, ÷òî îí ðîäèëñÿ â ñ. Âîò÷à Óñòü- 

Ñûñîëüñêîãî óåçäà Âîëîãîäñêîé ãóáåðíèè 3 â ñåìüå äüÿêîíà. Ó÷èëñÿ â Âîëîãîäñêîé 

ñåìèíàðèè, çàêîí÷èë å¸ â 1852 ãîäó, íî íå ïîëó÷èë íàçíà÷åíèÿ íà ñëóæáó ââèäó 

áîëåçíè. ×åðåç äâà ãîäà, â 1854 ãîäó îí óìåð îò ÷àõîòêè â ñâî¸ì ðîäíîì ñåëå 

Âîò÷à. 4 Íàñëåäíèöåé ðóêîïèñåé ñòèõîòâîðåíèé Êëî÷êîâà ñòàëà åãî ðîäíàÿ ñåñòðà, 

Èðèíà, âûøåäøàÿ çàìóæ çà óñòüñûñîëüñêîãî ìåùàíèíà Ñ.Í. Çàáîåâà. Ïî âîñïîìèíàíèÿì 

åãî ïëåìÿííèöû, Ôåîêòèñòû Çàáîåâîé, çàïèñàííûì â 1939 ãîäó 

Ï.Ã. Äîðîíèíûì, âñå ñòèõîòâîðåíèÿ áûëè ïåðåëîæåíû íà ïåñíè ñàìèì Ï. Êëî÷êîâûì, 

è Èðèíà ÷àñòî èñïîëíÿëà èõ ïðÿìî ïî òåòðàäè. 5 Â 1865-ì ã. ðóêîïèñÿìè 

Êëî÷êîâà èíòåðåñîâàëñÿ È.À. Êóðàòîâ: «Ïîáåñåäîâàâ ñ ò¸òåé (Èðèíîé), Êóðàòîâ 

ïîïðîñèë å¸ ïîêàçàòü òåòðàäè Êëî÷êîâà, à ïîòîì ïîïðîñèë ðàçðåøåíèÿ âçÿòü èõ 

ñ ñîáîé äëÿ çíàêîìñòâà. Ïðè ýòîì Êóðàòîâ ïîïðîñèë èñïîëíèòü íåñêîëüêî ïåñåí 

èç òåòðàäè Êëî÷êîâà. Ò¸òÿ èìåëà î÷åíü ïðèÿòíûé ãîëîñ è èñïîëíèëà äâå ïåñíè: 

«Ìûéëà á\ðäàí, ìóñà íûë\é?» (Î ÷¸ì ïëà÷åøü, ìèëàÿ äåâóøêà?) è, êàæåòñÿ, 

«Ã\ã\ð, ã\ã\ð ìå âèäç\äëi» (Âîêðóã, âîêðóã ÿ ñìîòðåëà)». 6 Ñàì Êóðàòîâ â ñâîèõ 

çàìåòêàõ âûäåëÿåò ïåðâóþ ïåñíþ-ñòèõîòâîðåíèå, íî îá îñòàëüíûõ ñòèõàõ Êëî÷êîâà 

îòçûâàåòñÿ êàê îá «èçóðîäîâàííûõ», 7 ò.å. èñêàæ¸ííûõ ïîñëåäóþùèìè 

ïåðåïèñûâàíèÿìè è ïåñåííîé òðàäèöèåé. Ñóäüáà òåòðàäåé Èðèíû Çàáîåâîé 

(Êëî÷êîâîé) íåèçâåñòíà, ïîñëå å¸ ñìåðòè îíè áûëè óòåðÿíû, íî Ï.Ã. Äîðîíèíó 

óäàëîñü çàïèñàòü îò Ôåîêòèñòû Çàáîåâîé ðÿä ñòèõîòâîðíûõ òåêñòîâ, àâòîðñòâî 

êîòîðûõ, ïî å¸ ñëîâàì, ïðèíàäëåæèò Ï. Êëî÷êîâó. Ýòî «Ìûéëà á\ðäàí, ìóñà 

íûë\é?» (Î ÷¸ì ïëà÷åøü, ìèëàÿ äåâóøêà?), «Ñàä é\ðûí ê\ íûâ ãóëÿéò\» (Â ñàäó 

äåâóøêà ãóëÿåò), «Êîäi ìåí ìåäìóñà, êîäi ìåí ìåäæàëü» (Êòî ìíå âñåõ ìèëåå, êòî 

âñåõ ëþáèìåå), «Áàääü\é òý, áàääü\é» (Èâóøêà, òû ìîÿ èâóøêà), «Àñúÿ êûà âîäç 

ëýáàë\» (Óòðåííÿÿ çàðÿ ðàíî ëåòàåò), «Ïàñüêûä ãàæà óëè÷à» (Øèðîêàÿ âåñ¸ëàÿ 

1 

Òåðþêîâ À.È. Èñòîðèÿ ýòíîãðàôè÷åñêîãî èçó÷åíèÿ íàðîäîâ êîìè.— Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, 

2010.— Ñ. 277. 

2 

Ðóêîïèñíûé îòäåë ÐÍÁ. F. XVII-70. Ë.2-3. 

3 

Íûíå ñ. Âîò÷à Ñûñîëüñêîãî ðàéîíà Ðåñïóáëèêè Êîìè. 

4 

Àðõèâ ÊÍÖ ÓðÎ ÐÀÍ. Ô. 1, îï. 1, åä. õð. 251. Ë. 50. 

5 

Òàì æå. Ë. 51. 

6 

Èç âîñïîìèíàíèé ó÷èòåëüíèöû Ô.À. Çàáîåâîé. Çàï. Ï.Ã. Äîðîíèíà // Àðò-Ëàä. Ñûêòûâêàð, 

2004. ¹ 2.— Ñ. 150. 

7 

Êóðàòîâ È.À. Óêàç. ñî÷. // Êóðàòîâ È.À. Òû áåñêîíå÷íà, æèçíü.— Ñûêòûâêàð, 1988.— 

Ñ. 8.

10 


óëèöà), «Ê\íi ìåíàì è÷ìîíüïó» (Ãäå ìîÿ íåâåñòà?), «Êîä í\ òàé\ ëîêò\?» (Êòî 

æå ýòî èä¸ò?), «Óíà íûâúÿñ ÷óê\ðò÷èñíû» (Ìíîãî äåâóøåê ñîáðàëîñü). 1 

Ôàêòè÷åñêè âñå ïåñíè Ï. Êëî÷êîâà âîøëè â ðåïåðòóàð íàðîäíûõ èñïîëíèòåëåé 

è âïîñëåäñòâèè çàïèñûâàëèñü ôîëüêëîðèñòàìè êàê ôîëüêëîðíûå ïåñíè. 

Òàê, ïåñíÿ «Ìûéëà á\ðäàí, ìóñà íûë\é?» (Î ÷¸ì ïëà÷åøü, ìèëàÿ äåâóøêà?) 

âïåðâûå áûëà çàïèñàíà âåíãåðñêèì ëèíãâèñòîì Ä. Ôîêîøåì-Ôóêñîì â 1911 

ãîäó â Óñòü-Ñûñîëüñêå, çàòåì â 1914 ãîäó êîìè ïîýòîì Â.Ò. ×èñòàë¸âûì, à â 

1960 ãîäó — ôîëüêëîðèñòîì À.Ê. Ìèêóøåâûì. 2 

Â ñïèñêå «ïèèòîâ çûðÿíñêèõ» Êóðàòîâ íàçûâàåò è Åãîðà Ëûòêèíà, ñ ñîæàëåíèåì 

îòìå÷àÿ, ÷òî åìó óäàëîñü îçíàêîìèòüñÿ òîëüêî ñ îäíèì èç åãî ñòèõîòâîðåíèé, 

à èìåííî ñî ñòèõîòâîðåíèåì «Íîì» (Êîìàð). Åãîð Ëûòêèí èëè Ãåîðãèé 

Ñòåïàíîâè÷ Ëûòêèí (1835–1907) èçâåñòåí êàê ïåðâûé êîìè ëèíãâèñò, èñòîðèê, 

ëèòåðàòîð, ñîáèðàòåëü êîìè ôîëüêëîðà, ïåðåâîä÷èê íà êîìè ÿçûê áîãîñëóæåáíîé 

ëèòåðàòóðû, ãåîãðàô, ïåäàãîã. Âûõîäåö èç êóïå÷åñêîé ñåìüè, Ëûòêèí ïîëó÷èë 

âåëèêîëåïíîå ñâåòñêîå îáðàçîâàíèå, çàêîí÷èâ Óñòü-Ñûñîëüñêîå óåçäíîå ó÷èëèùå 

(1848), Âîëîãîäñêóþ ãèìíàçèþ (1854), Ñàíêò-Ïåòåðáóðãñêèé óíèâåðñèòåò (1859), 3 

äîñëóæèëñÿ äî ÷èíà ñòàòñêîãî ñîâåòíèêà, çà ñâîè òðóäû ïî çûðÿíñêîìó ÿçûêó è 

èñòîðèè îí áûë èçáðàí äåéñòâèòåëüíûì ÷ëåíîì Ðóññêîãî ãåîãðàôè÷åñêîãî îáùåñòâà, 

à òàêæå ÷ëåíîì-êîððåñïîíäåíòîì Ôèííî-óãîðñêîãî îáùåñòâà â Ãåëüñèíôîðñå. 

Ëèòåðàòóðíàÿ äåÿòåëüíîñòü Ëûòêèíà íà÷èíàåòñÿ â Âîëîãäå, â ãèìíàçèè ñ ñî÷èíåíèÿ 

íåáîëüøèõ î÷åðêîâ è çàìåòîê, îïóáëèêîâàííûõ â ãàçåòå «Ñåâåðíàÿ ï÷åëà» è â 

æóðíàëå «Ëó÷è» ïî ðåêîìåíäàöèè À.Î. Èøèìîâîé. 4 Â ýòîò æå ïåðèîä æèçíè îí 

çàíèìàåòñÿ ñî÷èíèòåëüñòâîì ñòèõîòâîðåíèé, è êàæåòñÿ, ïèøåò ñòèõè åù¸ íåêîòîðîå 

âðåìÿ â óíèâåðñèòåòå. Âî âñÿêîì ñëó÷àå, äâà ñîõðàíèâøèåñÿ ñòèõîòâîðåíèÿ — 

«Êîìè á\ðäêûâ Íèêîëàé Ìóäð\é êóë\ì âûë\» (Êîìè ñë¸çíîå ñëîâî íà ñìåðòü 

Íèêîëÿ Ìóäðîãî) è «Êîìè êûââîð Àëåêñàíäð Íèêîëàåâè÷ Ñàðñâî ïóêñü\ì âûë\» 

(Êîìè ñëîâî íà âîñøåñòâèå Àëåêñàíäðà Íèêîëàåâè÷à íà Öàðñòâî) áûëè íàïå÷àòàíû 

â âèäå îòäåëüíûõ ëèñòîâîê â òèïîãðàôèè È.È. Ãëàçóíîâà 17 ìàðòà 1855 ãîäà. 5 

Ñòèõîòâîðåíèÿ ñíàáæåíû àâòîðñêèìè ðåìàðêàìè, ïîÿñíÿþùèìè íåèçâåñòíûå 

ðóññêîìó ÷èòàòåëþ îáðàçû, à òàêæå äàí àâòîðñêèé ïîäñòðî÷íûé ïåðåâîä íà ðóññêèé 

ÿçûê. 

Êîìè á\ðäàíêûâ Íèêîëàé Ìóäð\é êóë\ì âûë\ 

(Çûðÿíñêîå ñë¸çíîå ñëîâî íà êîí÷èíó Íèêîëàÿ Ìóäðîãî) 

Çàðíè þãûä øîíäi 

Ìó ñàé\ ëý÷÷èñ. 

Çîëîòîå ñâåòëîå ñîëíöå 

Ñêðûëîñü çà ãîðèçîíò 

(Çà çåìëþ çàêàòèëîñü). 

1 

Ïåðâàÿ ïóáëèêàöèÿ ñòèõîòâîðåíèé: Âîéâûâ êîäçóâ (Ïîëÿðíàÿ çâåçäà), 1961. ¹ 6.— Ñ. 61– 

64. (Ñì. òàêæå: Ìàðòûíîâ Â.È. Ó èñòîêîâ íàöèîíàëüíîé ëèòåðàòóðû // Èñòîðèÿ êîìè 

ëèòåðàòóðû.— Ñûêòûâêàð, 1980.— Ñ. 26.) 

2 

Ìàðòûíîâ Â.È. Ó èñòîêîâ íàöèîíàëüíîé ëèòåðàòóðû // Èñòîðèÿ êîìè ëèòåðàòóðû.— 

Ñûêòûâêàð, 1980.— Ñ. 26. 

3 

Âàíååâ À.Å. Êîìè-çûðÿíñêîå ïðîñâåòèòåëüñòâî.— Ñûêòûâêàð, 2001.— Ñ. 123. 

4 

Òàì æå.— Ñ. 123. 

5 

Äîðîíèí Ï.Ã. Ïèñüìåííîñòü è ëèòåðàòóðà êîìè äî Îêòÿáðüñêîé ñîöèàëèñòè÷åñêîé ðåâîëþöèè 

// Àðõèâ ÊÍÖ ÓðÎ ÐÀÍ. Ô. 1, îï. 11, åä. õð. 251. Ë. 83.


11 

Ìûâêûä þãûä þðíûì 

Åíýæ\ ëýáçèñ: 

Ñàðë\í ñ\ñò\ì ëîëûñ 

Åí êè\ ïóêñèñ. 

18.02.1855 

Íàøà Ìóäðîñòü 

(Íåèçìåðèìî ðàçóìíàÿ ãîëîâà) 

Â íåáî óëåòåëà: 

×èñòàÿ äóøà Öàðÿ 

Â Áîæüþ ðóêó ñåëà.* 

*«Çûðÿíå âåðÿò, ÷òî ÷èñòûå äóøè ïðàâåäíûõ, äóøè Öàðåé, áëàãîñëîâåííûõ 

Áîãîì íà âåëèêîå è ìíîãîòðóäíîå ñëóæåíèå ïî ðàçëó÷åíèè ñ òåëîì îòëåòàþò íà 

íåáî è ñàäÿòñÿ íà ðóêó Áîæèþ êàê ãîëóáè». 1 

Åñëè ýòî, ïåðâîå ñòèõîòâîðåíèå, áûëî îçàãëàâëåíî êàê «ñë¸çíîå ñëîâî», ÷òî 

ñîîòâåòñòâóåò êîíöåïöèè ïðè÷èòàíèÿ îò èìåíè âñåãî êîìè íàðîäà, òî ñëåäóþùåå 

ñòèõîòâîðåíèå — ýòî ïàíåãèðèê, çàäà÷à êîòîðîãî ïîêàçàòü ëèêîâàíèå êîìè ëþäåé 

ïî ïîâîäó ïðèõîäà íîâîãî Öàðÿ: 

«Êîìè êûââîð Àëåêñàíäð Íèêîëàåâè÷ Ñàðñâî ïóêñü\ì âûë\» (Êîìè ñëîâî 

íà âîñøåñòâèå Àëåêñàíäðà Íèêîëàåâè÷à íà Öàðñòâî) 

Åíýæ âûë\ ïåòiñ 

Íà íåáî âûøëî 

Âûëü þãûä øîíäi; 

Íîâîå ñâåòëîå ñîëíöå; 

Àñëàñ êèíÿ óâñüûñ 

Èç-ïîä ñâîèõ ìûøö? 

Åí ñié\ñ ëýäçèñ: 

Áîã åãî âûïóñòèë: 

Ñiäç ìèÿí Ñàð\ñ 

Òàê íàøåãî Öàðÿ 

Ñàðñòâóéòíû ïóêòiñ, 

(Áîã) öàðñòâîâàòü ïîñòàâèë, 

Íåâàñà Ñàíäð\\ñ 

Àëåêñàíäðà Íåâñêîãî 

Îòñ\äíû ûñòiñ. 

Â ïîìîùíèêè åìó ïîñëàë. 

Äçîíüâèäçà îâíû 

Ïî äîáðó, ïî çäîðîâó æèòü 

Ñåò, Åíì\é, Ñàðëû, 

Ïîäàé, Áîæå, Öàðþ, 

Ã\òûð, íûâ-ïèûñëû, 

Ñóïðóãå åãî è äåòóøêàì 

Ûäæûä ð\äâóæëû! 

È âûñîêîìó ðîäó! 

Åí áóðñè\ì Ñàðë\í 

Ó Áîãà áëàãîñëîâåííîãî Öàðÿ 

Ìåä Ìûâêûä éûêìàñ: 

Äà îêðåïíåò Ìóäðîñòü: 

«Ìèÿí áàðà øóäëóí» — «Ó íàñ ñíîâà áëàæåííûå äíè» — 

Áóð ðî÷ é\ç øóàñ. 

Äà ñêàæåò äîáðûé ðóññêèé íàðîä. 

Ñòóäåíò 1-ãî êóðñà èñòîðèêî-ôèëîëîãè÷åñêîãî ôàêóëüòåòà 

Ðàçðÿäà âîñòî÷íîé ñëîâåñíîñòè Ã.Ë. 

ÑÏá., 19.02.1855. 

*Ó çûðÿí ñîõðàíÿåòñÿ ïðåäàíèå, ÷òî Áîã âûïóñêàåò ñîëíöå íà íåáî èç-ïîä 

ñâîèõ ìûøö. Ýòèì õîòÿò ïîêàçàòü, ÷òî ñîëíöå, ïðîèçâîäÿùåå â ïðèðîäå áëàãîòâîðíûÿ 

äåëà, ñîëíöå, âñåîæèâëÿþùåå, ïðîèçîøëî îò ñèëû Áîæüåé, îò Åãî ìûøö. 2 

Êàê ïðàâèëî, ýòè ñòèõè íåâûñîêî îöåíèâàëèñü êîìè ñîâåòñêèì ëèòåðàòóðîâåäåíèåì, 

êîòîðîå óñìàòðèâàëî â íèõ «âåðíîïîääàííè÷åñêèå ÷óâñòâà ê öàðñòâóþùåìó 

äîìó» (Ï.Ã. Äîðîíèí) èëè «ïîëèòè÷åñêóþ èíåðòíîñòü Ã. Ëûòêèíà» 

(À.Å. Âàíååâ). Òåì íå ìåíåå, ñëåäóåò ïðèçíàòü, ÷òî áëàãîäàðÿ ñâîåîáðàçíîé ìåëîäèêå 

ñòèõà, îáðàçíîìó ñòðîþ, ôîëüêëîðíûì ðåìèíèñöåíöèÿì — äàæå ïî ïðîøåñò- 

1 

Ðóêîïèñíûé îòäåë ÐÍÁ. F. XVII. 58. Ë. 248–250. 

2 

Òàì æå.— Ë. 248–250.

12 


âèè âðåìåíè ñòèõîòâîðåíèÿ âûãëÿäÿò îðèãèíàëüíî. 1 Äîïîäëèííî íåèçâåñòíî, ÷åì 

ðóêîâîäñòâîâàëñÿ Ã. Ëûòêèí, êîãäà ïèñàë ýòè ñòèõè, íî ìîæíî ïðåäïîëîæèòü, ÷òî 

ýòè ñòèõè îòðàæàëè åãî ãðàæäàíñêóþ ïîçèöèþ, è íà òî âðåìÿ îíà áûëà âåðíîïîääàííè÷åñêîé, 

è òàêîé îíà îñòàâàëàñü è â çðåëûå ãîäû, äî ñàìîé åãî êîí÷èíû, 

âîçìîæíî, çà èñêëþ÷åíèåì ýïèçîäà ñ ïîäïîëüíîé òèïîãðàôèåé îáùåñòâà «Çåìëÿ 

è âîëÿ», êîòîðóþ, ïî âîñïîìèíàíèÿì Ëîíãèíà Ïàíòåëååâà, îí ÿêîáû íåêîòîðîå 

âðåìÿ ñîäåðæàë â ñâîåé êâàðòèðå. 2 

Ê ñåðåäèíå XIX âåêà æàíðû ïàíåãèðèêà óæå ôàêòè÷åñêè âûøëè èç ëèòåðàòóðíîãî 

îáèõîäà, îäíàêî, ñìåðòü Íèêîëàÿ I, à çàòåì âîñøåñòâèå íà ïðåñòîë 

Àëåêñàíäðà II âûçâàëè åñëè íå âîçðîæäåíèå ïàíåãèðèêà, òî åãî êðàòêîâðåìåííîå 

âîçâðàùåíèå. Òàê, Ô.Ì. Äîñòîåâñêèé â èþíå 1855 ãîäà ïèøåò îäó êî äíþ ðîæäåíèÿ 

âäîâñòâóþùåé èìïåðàòðèöû Àëåêñàíäðû Ô¸äîðîâíû «Íà ïåðâîå èþëÿ 1855 

ãîäà», ãäå åñòü òàêèå ñòðîêè: 

Êàê ãàñíåò ââå÷åðó äåííèöà â ñèíåì ìîðå, 

Îò ìèðà îòîø¸ë ñóïðóã âåëèêèé òâîé. 

Íî âåðîâàëà Ðóñü, è â ÷àñ òîñêè è ãîðÿ 

Áëåñíóë åé íîâûé ëó÷ íàäåæäû çîëîòîé... 

Ñòèõîòâîðåíèå íå î÷åíü âûñîêî îöåíèâàëîñü ñîâðåìåííèêàìè, îäíàêî áûëî 

ïðåäñòàâëåíî èìïåðàòðèöå. Â ñîîòâåòñòâèè ñ âûñîêèìè îáðàçöàìè îä Ã.Ð. Äåðæàâèíà 

è Â.À. Æóêîâñêîãî Äîñòîåâñêèé â ëèöå öàðñòâóþùåãî äîìà âîñõâàëÿåò 

Ðîññèþ, å¸ áóäóùåå, êîòîðîå ñâÿçûâàåò ñ ñîñòîÿíèåì èìïåðàòðèöû, ñîäðîãíóâøåéñÿ 

îò ãîðÿ, íî íàøåäøåé ñèëû åìó ïðîòèâîñòîÿòü. Áûëè è äðóãèå îáðàçöû 

îäè÷åñêîé ïîýçèè, íàïèñàííûå â ýòî æå âðåìÿ. Òàê, â ôåâðàëå 1855 ãîäà îòäåëüíîé 

êíèæêîé âûøëî ñòèõîòâîðåíèå Ä.À. Àêñåíîâñêîãî, ïðèäâîðíîãî ìåõàíèêà è ïîýòà 

«Íà âîñøåñòâèå íà ïðåñòîë Àëåêñàíäðà II. Ôåâðàëÿ 19 äíÿ», 3 íà÷èíàþùååñÿ òàêèìè 

ñòðîêàìè: 

Ñâÿòàÿ Ðóñü, íå óíûâàé, 

Õîòü òû è ïîíåñëà óòðàòó... 

Ñêîí÷àëñÿ Öàðü íàø Íèêîëàé, 

Íî òû íà Áîãà óïîâàé 

È ðàòü ðàçñ åøü ñóïîñòàòà. 

Òåïåðü äðóãîé Öàðü äàí òåáå, — 

Òî Àëåêñàíäð, ñûí Íèêîëàÿ, 

È â òåïëîé òû îá Íåì ìîëüáå, 

Ïîêîðñòâóÿ ñâÿòîé ñóäüáå, 

Ñêëîíèñü ïðåä Áîãîì, óìîëÿÿ... 

Îñíîâíîé àêöåíò ñòèõîòâîðåíèÿ ñòàâèòñÿ íà òî, ÷òî íåñìîòðÿ íà óòðàòó, Áîã 

íå îñòàâèò Ðóñü è äàñò íîâîìó èìïåðàòîðó «äíè ñ÷àñòèÿ ñ Ñâîåé Äåðæàâîé», «âåíåö» 

âî âñåõ åãî äåëàõ, à òàêæå äàñò ïîáåäó â âîéíå — ðàçáèòü «âðàãîâ òâîèõ â êîíåö». 

4 Î÷åâèäíî, ÷òî íåâçûñêàòåëüíûå ñòèõè ïîýòà-ñàìîó÷êè èç Ñîëüâû÷åãîäñêîãî 

1 

Îäíàæäû â ñåðåäèíå 1990-õ ãã. ÿ ïîêàçàë ýòè ñòèõè êîìè ïîýòó À. Ëóæèêîâó, è ýòîò 

ãëóáîêèé, òîíêî ÷óâñòâóþùèé ëèðèê, ñêàçàë: «ß áû òîæå õîòåë òàê íàïèñàòü!». 

2 

Âàíååâ À.Å. Êîìè-çûðÿíñêîå ïðîñâåòèòåëüñòâî.— Ñûêòûâêàð, 2001.— Ñ. 128. 

3 

Àêñåíîâñêèé À.Ä. Íà âîñøåñòâèå íà ïðåñòîë Àëåêñàíäðà II. Ôåâðàëÿ 19 äíÿ.— ÑÏÁ, 

1855. 12 ñ. 

4 

Àêñåíîâñêèé À.Ä Óêàç. ñî÷.— Ñ. 4.


13 

óåçäà íå îêàçàëè ñóùåñòâåííîãî âëèÿíèÿ íà ðîññèéñêèé ëèòåðàòóðíûé ïðîöåññ, 

íî íåëüçÿ îòðèöàòü, ÷òî ýòî ëèòåðàòóðíûé è ïîëèòè÷åñêèé ôàêò, ïîêàçûâàþùèé, 

êàê ïåðåæèâàëîñü èëè äîëæíî áûëî ïåðåæèâàòüñÿ ýòî ïîëèòè÷åñêîå ñîáûòèå 

ïîääàííûìè ðîññèéñêîãî öàðÿ. Òî, ÷òî â ÷èñëå ïîäîáíûõ ëèòåðàòóðíûõ óïðàæíåíèé 

îêàçàëèñü ñòèõîòâîðåíèÿ Ã.Ñ. Ëûòêèíà, òî åãî ðåàêöèþ ìîæíî ïîíÿòü — äâàäöàòèëåòíèé 

çûðÿíñêèé þíîøà âäðóã îêàçàëñÿ â ñòîëèöå, â öåíòðå âàæíåéøåãî 

ïîëèòè÷åñêîãî ñîáûòèÿ ãîñóäàðñòâà — ñìåíå âëàñòè. Ýòî áûë åãî ýìîöèîíàëüíûé 

îòêëèê, è îí îáðàùàåòñÿ â æàíðå ïàíåãèðèêà ê öàðñòâóþùåìó Äîìó îò èìåíè 

âñåãî êîìè íàðîäà. Îáà ñòèõîòâîðåíèÿ íàïèñàíû òð¸õñòîïíûì õîðååì è, âèäèìî, 

èçíà÷àëüíî ñîñòàâëÿëè åäèíîå öåëîå, êàê è ïîëîæåíî â ïàíåãèðèêå, â ïåðâîé 

÷àñòè âûðàæàâøåå áîëü óòðàòû, ïå÷àëü, ñòðàõ ïåðåä áóäóùèì, à âî âòîðîé — 

ðàäîñòü, âîñòîðã ïî ïîâîäó íîâîãî âîöàðåíèÿ, íàäåæäó íà ñ÷àñòëèâîå öàðñòâîâàíèå 

âî ñëàâó íàðîäà. Íî Ëûòêèí ðàçäåëèë ñòèõîòâîðåíèÿ íà «ñë¸çíîå ñëîâî» è íà 

«áëàãîñëîâåíèå», òàêèì îáðàçîì, äèñòàíöèðóÿñü îò îäè÷åñêîé òðàäèöèè. Êàê 

«ãëàñ» êîìè íàðîäà, Ëûòêèí èñïîëüçóåò â ñòèõîòâîðåíèè ôîëüêëîðíóþ îáðàçíîñòü. 

Íèêîëàé íàçâàí Ìóäðûì, ïîýòè÷åñêèé ýêâèâàëåíò ìóäðîñòè â êîìè ÿçûêå — 

ìûâêûä þãûä þð â åãî ïåðåâîäå «íåèçìåðèìî ðàçóìíàÿ ãîëîâà» óëåòàåò â íåáåñà. 

Ýòîò îáðàç ãîëîâû, ñâÿçàííûé ñ ïðåäñòàâëåíèÿìè î ìåñòîíàõîæäåíèè äóøè, âçÿò 

Ëûòêèíûì èç ðåëèãèîçíî-ìèôîëîãè÷åñêèõ ïðåäñòàâëåíèé êîìè 1 è ïðèäà¸ò 

ñàìîáûòíîñòü âñåìó ñòèõîòâîðåíèþ. Ñîçäà¸òñÿ àññîöèàòèâíûé ðÿä: ñîëíöå 

çàêàòûâàåòñÿ çà çåìëþ — ãîëîâà óëåòàåò â íåáî — äóøà Öàðÿ, â îáðàçå ãîëóáÿ, 

ñàäèòñÿ íà ðóêó Áîãà. Îòñóòñòâèå â íåáåñàõ ñîëíöà, à â ñòðàíå öàðÿ âûçûâàåò 

ýìîöèîíàëüíîå íàïðÿæåíèå, ñòðàõ ïåðåä íàñòóïèâøåé òüìîé, íî îáðàç äóøè öàðÿ 

â ðóêå Áîãà ñíèìàåò íàïðÿæåíèå, ãîâîðÿ î òîì, ÷òî âñ¸ íà ñâåòå â Áîæüèõ ðóêàõ, è 

Îí íå îñòàâèò ðóññêèé íàðîä. È ýòî ñáûâàåòñÿ â ñëåäóþùåì ñòèõîòâîðåíèè, 

íà÷èíàþùåìñÿ ñ îáðàçà íîâîãî ñîëíöà, âûõîäÿùåãî íà íåáî. Çäåñü Ëûòêèí ââîäèò 

â òåêñò îðèãèíàëüíóþ ìåòàôîðó ñîëíöà, êîòîðîå Áîã âûïóñêàåò èç ñâîèõ ïîäìûøåê. 

Ñàì Ëûòêèí ïåðåâîäèò ñëîâîñî÷åòàíèå «êèíÿ óâñüûñ» êàê «èç-ïîä ñâîèõ ìûøö», 

â êîììåíòàðèè óêàçûâàÿ, ÷òî ýòîò ïðîöåññ ñâÿçàí â ïðåäñòàâëåíèÿõ çûðÿí ñ «ñèëîé 

Áîæüåé». Íî Ëûòêèí âñ¸ æå èçìåíÿåò çíà÷åíèå ñëîâîñî÷åòàíèÿ, ñòàðàÿñü êàê-òî 

èñïðàâèòü ñëèøêîì ñìåëûé îáðàç. Êàê ïîêàçûâàåò èññëåäîâàíèå Í.Ä. Êîíàêîâà, 

ýòîò îáðàç ñâÿçàí ñ ìèôîëîãè÷åñêîé êîíöåïöèåé «íåïîðî÷íîãî çà÷àòèÿ è ðîæäåíèÿ», 

ñîîòíîñÿùåé «òåëåñíûé âåðõ (ãîëîâà, ðîò, ïîäìûøêè) ñ âåðõîì êîñìè÷åñêèì», 

èçâåñòíîé ïî ìèôîëîãèÿì ìíîãèõ íàðîäîâ. Â ÷àñòíîñòè, â êîìè ôîëüêëîðå ýòà 

êîíöåïöèÿ ôèêñèðóåòñÿ â ëåãåíäå î òîì, ÷òî Áîãîðîäèöà ðîäèëà Ãîñïîäà èç 

ïîäìûøêè, à ëþäÿì ýòî âîñïðåòèëà. 2 Òàêèì îáðàçîì, ñîëíöå âûõîäèò íà íåáåñà, 

à Ðîññèÿ ïîëó÷àåò íîâîãî öàðÿ, êîòîðîìó Áîã ïîñûëàåò â ïîìîùü ñâÿòîãî âîèíà 

Àëåêñàíäðà Íåâñêîãî, è â ñòðàíå íàñòóïàåò áëàãîäåíñòâèå. Êàê âèäèì, ëèðè÷åñêèé 

ãåðîé Ëûòêèíà â ñòèõîòâîðåíèÿõ ñîâïàäàåò ñ êîëëåêòèâíûì îáðàçîì çûðÿíñêèõ 

ïîääàííûõ Öàðÿ, ýòî êîëëåêòèâíîå îáðàùåíèå ê öàðñòâóþùåìó Äîìó îïðåäåëÿåò 

ñòàòóñ òåêñòîâ êàê ïàíåãèðè÷åñêèõ. Îäíàêî, ýòî è îòëè÷àåò ñòèõîòâîðåíèÿ Ëûòêèíà 

îò îôèöèàëüíûõ ïàíåãèðè÷åñêèõ òåêñòîâ — îòðàæ¸ííàÿ â íèõ êîìè ôîëüêëîðíàÿ 

îáðàçíîñòü î÷åíü äàëåêà îò îäè÷åñêîé òîïèêè. Ñêîðåå, ýòî ïîõîæå íà 

1 

Ñì.: Ëèìåðîâ Ï.Ô. Ìèôîëîãèÿ çàãðîáíîãî ìèðà.— Ñûêòûâêàð, 1998.— Ñ. 86. 

2 

Êîíàêîâ Í.Ä. Òðàäèöèîííîå ìèðîâîççðåíèå êîìè. Îêðóæàþùèé ìèð. Ïðîñòðàíñòâî è 

âðåìÿ.— Ñûêòûâêàð, 1996.— Ñ. 17.

14 


íàïîìèíàíèå öàðñêîìó Äîìó î òîì, ÷òî ñðåäè ìíîãî÷èñëåííûõ ðîññèéñêèõ ïîääàííûõ 

åñòü è çûðÿíå, è îò èõ áëàãîñëîâåíèÿ íà âîñøåñòâèå íà öàðñêèé ïðåñòîë 

òîæå çàâèñèò áëàãîïîëó÷èå âñåãî ãîñóäàðñòâà. 

Íà ñåãîäíÿøíèé äåíü èçâåñòíî ñåìü ñòèõîòâîðåíèé Ëûòêèíà, åù¸ îäíî 

ñòèõîòâîðåíèå, íàïèñàííîå ñòåôàíîâñêèì àëôàâèòîì, íàõîäèòñÿ â îäíîì èç ïèñåì 

Ï.È. Ñàââàèòîâó. Âñå ñòèõîòâîðåíèÿ äàòèðîâàíû 1855 ãîäîì, ðàçíûìè ìåñÿöàìè. 

Î÷åâèäíî, ÷òî Ëûòêèí ïèñàë ñòèõîòâîðåíèÿ òîëüêî â ñâîè ðàííèå ãîäû, âî 

âðåìÿ ó÷¸áû íà 1-2-îì êóðñàõ Óíèâåðñèòåòà, ïîëíûé îáú¸ì íàïèñàííûõ â ýòî 

âðåìÿ ïðîèçâåäåíèé óñòàíîâèòü íåëüçÿ, ÷åìîäàí ñ çàïèñÿìè ýòèõ ëåò, âìåñòå ñ 

ñîáðàííûìè íà ðîäèíå ôîëüêëîðíûìè ìàòåðèàëàìè, áûë óêðàäåí â Íèæíåì 

Íîâãîðîäå ïðè âîçâðàùåíèè ñ êàíèêóë èç Óñòü-Ñûñîëüñêà â Ïåòåðáóðã. 1 Â ïîñëåäóþùèå 

ãîäû Ëûòêèí óæå íå âîçâðàùàëñÿ ê ïîýçèè, åãî ïðèîðèòåòàìè ñòàëè 

íàó÷íàÿ è ïðîñâåòèòåëüñêî-ïåäàãîãè÷åñêàÿ äåÿòåëüíîñòü, è åãî ñòèõîòâîðåíèÿ 

ìîæíî áûëî áû îòíåñòè íà ñ÷¸ò òèïè÷íî þíîøåñêèõ óâëå÷åíèé. Îäíàêî, âåðîÿòíåå 

âñåãî, Ëûòêèí ïåðåñòàë ïèñàòü ñòèõîòâîðåíèÿ, ïîòîìó ÷òî îíè ïèñàëèñü êàê áû 

äëÿ ñåáÿ, «â ñòîë», èõ íåëüçÿ áûëî íèãäå èçäàòü, à áóäó÷è èçäàííûìè, îíè èìåëè 

áû î÷åíü íåáîëüøóþ ÷èòàòåëüñêóþ àóäèòîðèþ. ×èòàòåëÿ íàäî áûëî åù¸ âîñïèòàòü, 

äàòü åìó îáðàçîâàíèå, ïîýòîìó Ëûòêèí ïðåäïî÷èòàåò ïîýçèè ïðîñâåòèòåëüñòâî. 

Òåì íå ìåíåå, ñòèõîòâîðåíèÿ Ëûòêèíà è ñåãîäíÿ ìîãóò áûòü èíòåðåñíû äëÿ ÷èòàòåëÿ, 

à òàêæå èìåþò áîëüøîå çíà÷åíèå äëÿ ïîíèìàíèÿ ïðîöåññîâ ñòàíîâëåíèÿ 

êîìè ëèòåðàòóðû. 

Óæå â ýòîé ðàííåé ëèðèêå Ëûòêèíà çàëîæåíà òåíäåíöèÿ ê ïðîñâåòèòåëüñòâó, 

ðåàëèçóþùàÿñÿ çàòåì â çðåëîì òâîð÷åñòâå. Â ñòèõîòâîðåíèè Â\éï\ì êîìè é\çëû 

«Ïëà÷ î êîìè íàðîäå» ëèðè÷åñêèé ãåðîé ñåòóåò î òîì, ÷òî Êîìè çåìëþ îêóòàëà 

òüìà, è ýòà òüìà îò òîãî, ÷òî êîìè íàðîä ïîäàâëåí ñâîåé ëåíüþ. 

Ìóñà ÷óæàí Êîìè ìó\ñ 

Äçóðñ ïåìûä øûìûðò\ìà 

Ñü\ä â\ð ø\ðûí êîìè é\ç\ñ 

Ñàäüò\ì äûøðó ëàíü\ìà. 

Ðîäíóþ Êîìè çåìëþ 

Êðîìåøíàÿ òüìà îõâàòèëà 

Ñðåäè ò¸ìíîãî ëåñà êîìè íàðîä 

Áåñïðîñâåòíàÿ ëåíü óñïîêîèëà. 

Â ðåçóëüòàòå ýòîé ëåíè ðîæäàåòñÿ ãëóïîñòü, à ðàçóì ïðèíèæàåòñÿ: 

Äçîëÿ âåæ\ð äæ\ìäèñ òiÿí, 

Óë\ óñèä ìûâêûäíàä, 

Òóðóí ÷èðê ìîç íèìà íèìàí 

Òàëÿëiííûä êîê óëàä. 

Ñïîòêíóëèñü î ãëóïîñòü 

È íèçêî óïàëè óìîì. 

Âàøå âûñîêîå èìÿ êàê êóçíå÷èê â òðàâå 

Çàòîïòàíî âàøèìè íîãàìè. 

Ëèðè÷åñêèé ãåðîé ïðèçûâàåò êîìè íàðîä ïîäíÿòü ãîëîâó, âåäü â ïðèðîäå âñ¸ 

ïîäíèìàåòñÿ ââåðõ: äåðåâüÿ ðàñòóò ââåðõ, ïòèöû ïîäíèìàþòñÿ ââåðõ è ïîþò â 

âûøèíå, äàæå òîò æå êóçíå÷èê ñòðåìèòñÿ ââåðõ. Ñòèõîòâîðåíèå çàâåðøàåòñÿ 

ïðèçûâîì ê êîìè íàðîäó: 

Òûðìàñ óçüíû, Êîìè é\ç\é! 

Âàæ îë\ìñüûä îð\äñüû. 

1 

Òåðþêîâ À.È. Óêàç. ñî÷. 2010.— Ñ. 299. 

Äîâîëüíî ñïàòü, Êîìè íàðîä! 

Îòîðâèñü îò ïðåæíåé æèçíè.


Òûðìàñ óçüíû! Òîì ñü\ë\ìò\ 

Äçèð\ä-øîíòû áóð âûë\, 

Íóð ñåòíû ìûâêûä ëîâëû 

Áóð ãèæ\ä\í ñÿìì\äñü\... 

15 

Äîâîëüíî ñïàòü! Òâî¸ ìîëîäîå ñåðäöå 

Ïóñòü çàñâåðêàåò-ñîãðååòñÿ íà äîáðîå äåëî, 

Äàòü ïèòàíèå óìíîé äóøå 

Çàíèìàòüñÿ òâîð÷åñòâîì... 

Óæå â ýòîì ñòèõîòâîðåíèè âèäíà âåðà Ëûòêèíà â ïðîñâåòèòåëüñêîå íàçíà÷åíèå 

òâîð÷åñòâà; ãàðìîíèÿ, ñ÷àñòüå, ïî åãî ìûñëè, ìîãóò áûòü äîñòèãíóòû òîëüêî ÷åðåç 

ðàçóì, ïðîñâåùåíèå. Ïîýò îñîçíà¸ò ñåáÿ òåì, êîìó ìèñòè÷åñêè ïðåäíàçíà÷åíî 

ðàçáóäèòü êîìè íàðîä, îá ýòîì îí ïðÿìî çàÿâëÿåò â ñòèõîòâîðåíèè «Ûäæûä Â\ò» 

Ñíîâèäåíèå. Ëèðè÷åñêèé ãåðîé âñïîìèíàåò, êàê â äåòñòâå îí âèäåë ñíîâèäåíèå, 

áóäòî èç ò¸ìíîãî ëåñà íà ïðîñåêó åãî âûâåë îëåíü, è îí óâèäåë ñðåäè ëåñà êðàñèâûé 

õðàì. Åù¸ øàã, è âîò îí ñòîèò ïîñðåäè õðàìà, è ïîñðåäè çîëîòîãî ñèÿíèÿ è 

êðàñîòû, åìó ñòàíîâèòñÿ ðàäîñòíî, îí ñëûøèò ìîëèòâû Áîãó. Ñîí áûë â ðóêó, 

ëèðè÷åñêèé ãåðîé îêàçûâàåòñÿ äàëåêî îò äîìà — åãî óâåëî Çíàíèå î òîì, ÷òî ãäåòî 

åñòü ýòîò õðàì. 

Âîñüòûëà òàé àññüûì ñèíúÿñ — Îòêðûâàþ ãëàçà — 

Àääçà çàðíè þãûä\ñ, 

Âèæó çîëîòîå ñèÿíèå 

Ïàñüê\äëà òàé êûêíàä ïåëüÿñ — Ðàñêðûâàþ óøè — 

Êûëà ìå óíà êûëúÿñ... 

Ñëûøó ìíîãèå ÿçûêè... 

Õðàì, óâèäåííûé âî ñíå — ýòî Õðàì Çíàíèÿ, ê êîòîðîìó ñòðåìèòñÿ ëèðè÷åñêèé 

ãåðîé, è ýòî çíàíèå èñõîäèò îò Áîãà ÷åðåç óâèäåííîå èì «çîëîòîå ñèÿíèå». 

Ôèíàëüíîå ñëûøàíèå «ìíîãèõ ÿçûêîâ» ïåðåêëèêàåòñÿ ñ èäååé ÷óäà Ïÿòèäåñÿòíèöû, 

êîãäà àïîñòîëû, íà êîòîðûõ ñíèçîø¸ë Ñâÿòîé Äóõ, îáðåëè çíàíèå ìíîãèõ ÿçûêîâ. 

Êîíå÷íî æå, ÿçûêè íóæíû ëèðè÷åñêîìó ãåðîþ äëÿ òîãî, ÷òîáû íåñòè ëþäÿì ñâåò 

îòêðûâøåéñÿ åìó èñòèíû, îá ýòîì ïðÿìî íå ãîâîðèòñÿ â ñòèõîòâîðåíèè, íî ýòîò 

ñìûñë èìïëèöèòíî âûðàæåí. Îáðàùàåò âíèìàíèå îáðàç îëåíÿ, óêàçûâàþùèé 

ëèðè÷åñêîìó ãåðîþ ïóòü ê Õðàìó: «Òàòûñü ìóííû ýí ëûñüò òý á\ð!» // Âè÷êî 

âûë\ èíä\äiñ. «Îòñþäà âûéòè íå ñìåé!» // Ïîêàçàë íà Õðàì». Îáðàç îëåíÿ — èç 

ìèôîëîãèè è ñâÿçàí ñ ñèìâîëèêîé ïåðåìåíû ñòàòóñà. Êàê ïðàâèëî, ïîãîíÿ çà 

îëåíåì (çîëîòûì îëåíåì) â ôîëüêëîðíî-ìèôîëîãè÷åñêèõ òåêñòàõ çàâåðøàåòñÿ 

áðà÷íûì âåíöîì è âîöàðåíèåì ãåðîÿ, 1 â äàííîì ñëó÷àå, îëåíü îòêðûâàåò ãåðîþ 

ïóòü ê Õðàìó, â êîòîðîì îí óçíà¸ò çàìûñåë Áîãà î í¸ì. Ýòîò çàìûñåë è ñâÿçàí ñ 

âå÷íûì ïîèñêîì çíàíèÿ, îá ýòîì åãî è ïðåäóïðåæäàþò, ÷òîáû îí íå ñõîäèë ñ 

ïóòè ïîèñêà. Òàêèì îáðàçîì, äëÿ þíîãî Ëûòêèíà ýòî ñòèõîòâîðåíèå áûëî 

ïðîãðàììíûì, îíî ñîäåðæàëî òîò òâîð÷åñêèé àëãîðèòì, êîòîðûé îïðåäåëÿë åãî 

äàëüíåéøóþ ñóäüáó êàê ïóòü ïðèðàùåíèÿ Çíàíèÿ è ïåðåäà÷è ýòîãî Çíàíèÿ ñâîåìó 

íàðîäó. 

Ïîýòè÷åñêîå íàñëåäèå Ëûòêèíà îãðàíè÷èâàåòñÿ òîëüêî ñòèõîòâîðåíèÿìè 

þíîøåñêîãî ïåðèîäà, â ñâîè çðåëûå ãîäû îí óæå íå âîçâðàùàåòñÿ ê ñî÷èíåíèþ 

ñòèõîòâîðåíèé, ïðåäïî÷èòàÿ äðóãèå âèäû òâîð÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè: êàëìûêîâåäåíèåì, 

çûðÿíîâåäåíèåì, ïåðåâîäàìè íà êîìè ÿçûê õðèñòèàíñêîé ëèòåðàòóðû, 

ïðåïîäàâàòåëüñêîé äåÿòåëüíîñòüþ. Íî óæå ýòè ïåðâûå þíîøåñêèå îïûòû Ëûòêèíà 

1 

Âàñèëüêîâ ß.Â. Äðåâíåèíäèéñêèé âàðèàíò ñþæåòà î «áåçîáðàçíîé íåâåñòå» // Àðõàè÷åñêèé 

ðèòóàë â ôîëüêëîðíûõ è ðàííåëèòåðàòóðíûõ ïàìÿòíèêàõ.— Ì., 1988.— Ñ. 86–87.

16 


ÿâëÿþòñÿ, ïî ñóùåñòâó, ïåðâûìè îïûòàìè èíòåëëåêòóàëüíûõ ñòèõîòâîðåíèé íà 

êîìè ÿçûêå, ïóñòü ýòî íå â ïîëíîì ñìûñëå ôèëîñîôñêàÿ ëèðèêà, íî ýòî å¸ íà÷àëî. 

Êðîìå òîãî, óæå â ýòèõ ñòèõîòâîðåíèÿõ ïðîÿâèëîñü ñòðåìëåíèå ê ÷èñòîòå êîìè 

ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà, îòëè÷àâøåå òâîð÷åñòâî çðåëîãî Ëûòêèíà, è çà êîòîðîå îí 

áîðîëñÿ âñþ ñâîþ æèçíü. 

Çíà÷åíèå ñòèõîòâîðíûõ îïûòîâ ïåðâûõ ïîýòîâ äëÿ êîìè ëèòåðàòóðû îïðåäåëÿåòñÿ 

ñîçäàíèåì îòâå÷àþùåãî äóõîâíîìó çàïðîñó ýòîé ýïîõè ÿçûêà êîìè ïîýçèè. 

Ïóñòü ñòèõîòâîðåíèÿ èõ è íåñîâåðøåííû, ïðèñòðàñòíûé âçãëÿä îáíàðóæèò â íèõ 

ìíîãî íåäîñòàòêîâ, êàê ïîêàçàë ýòî îïûò È.À. Êóðàòîâà, íî â îòêðûòèÿõ «ïèèòîâ 

çûðÿíñêèõ» ðîæäàëàñü íîâàÿ ôèëîñîôèÿ çûðÿíñêîãî Ñëîâà, íîâàÿ îáðàçíîñòü, 

êîòîðàÿ, â êîíöå êîíöîâ, ïðèâåëà ê ïðåîáðàçîâàíèþ êîìè ÿçûêà â ÿçûê êîìè 

ïîýçèè ñíà÷àëà â òâîð÷åñòâå È.À. Êóðàòîâà, à çàòåì è â êîìè ëèðèêå íà÷àëà 

ÕÕ âåêà.

Ï¸òð Ðàñïóòèí 

17 

Ï¸òð Âàñèëüåâè÷ Ðàñïóòèí (1820–1901). Ñâÿùåííîñëóæèòåëü, ïîýò, ïåðåâîä÷èê 

ïñàëìîâ. Ðîäèëñÿ â ñ. Òðîèöêî-Ïå÷îðñêå â 1820 ã. Ó÷èëñÿ â Âîëîãîäñêîé ñåìèíàðèè, íî íå 

çàêîí÷èë å¸. Ïîñëå îò÷èñëåíèÿ èç ñåìèíàðèè ñëóæèë ïîíîìàð¸ì â Óñòü-Ñûñîëüñêå, çàòåì 

â ðàçëè÷íûõ ïðèïå÷îðñêèõ ñ¸ëàõ, â 1874 ãîäó íàçíà÷åí íàñòîÿòåëåì öåðêâè â ñ. Ùóãîð. 

«Âåæà Åíì\ñ îøêû æ\, ëîâ\é ìåíàì...» 

Ìåäâîääçà ïñàëîì 

Ìàéáûð ñié\, êîäë\í êîê îç êåæàâ 

Ë¸ê é\ç êîñò\ ñ¸ðòíû îì\ëü êûâ, 

È îç êîäi îì\ëü òóé\ ïåòàâ 

È ê\í ìîðò\ñ äçóãíû ïàíñü\ òûâ. 

Íî Åí øó\ì êè\ àñüñ\ ê\ðò\ 

È áóð â\ñíà ñûë\í ñ\ìûí øîã, 

Àñëàñ íýìûí ëóí-âîé áóð\ ï\ðò\ 

È äóì ñûë\í îâíû ïûð Åííîã. 

Ïó ìîç, êîäi êèñüì\ì âîò\ñ âàé\ 

È îç êîäi êîðé\í ðåãûä êåëüä, 

Ñié\ ñiäç æ\ \òíüûâ áóðâûâ êàé\ 

Ýøò\ ñòàâûí è îç íèí\ì ýíä. 

Ì\ä íîã îâë\ îì\ëüÿñë\í: 

Áóð óäæ â\ñíà íàë\í àáó øîã, 

È ñòàâ óäæúÿñ ñýòø\ìúÿñë\í 

Ò\â íûð âûëûí êûäçè êîêíèä éîã. 

È ñiäç ãðåêúÿñëû âåñüêûäúÿñê\ä 

/òâûâ ñóâòíû îç óñü íåêîð ïóä 

Êûââ\ð ñåòíû ñ\ñò\ìúÿñê\ä 

Îç ïîçü íåêûäç, âîññÿñ âåñüêûä ñóä. 

Åí â\ä ò\äàñ âåñüêûäúÿñëûñü íèìúÿñ 

È ë¸ê èí\ íàé\ñ îç íèí ñþé, 

Ïåæúÿñ âûë\ îç è ÷\âòëû ñèíúÿñ, 

Ïîì\äç ãàðòàñ íàëûñü îì\ëü òóé.

18 

Ï. Ðàñïóòèí 

136 ïñàëîì 

Èçðàèëüñà É\çë\í ï\ë\íûí îë\ì 

Âàâèëîíûí þÿñ âûëûí 

Ïóêàëiì è íîð\í á\ðäiì çýâ; 

×óæàí ìóûñü â\ëiì ûëûí 

Íî ýã ëàíüòë\ Ñèîí éûëûñü ÷\â. 

Áàäüÿñ âûë\ \ø\äiì\ 

Âåçò\ã ñàâñ\ âîðñàíòîðúÿñ\í. 

Ñüûëàí ìåä ìè ñüûëûøòiì\, 

Âàé\äûñüÿñ ãàðàëiñíû ñýí, 

Êîäúÿñ ë¸ê\í óâòûðòiñíû 

Ìèÿí êîñòûñü äîëûä îëàííîã, 

Ñüûëûñüñ\ æ\! Â\éï\äiñíû 

Ñèîí éûëûñü ìåäûì ëàíüòàñ øîã. 

Êîä íîã ïîíäàì; Åíëûñü ñüûëàí 

Òàí ëè ñüûâíû? É\ç ìó âûëûí ìè! 

Èåðóñàëèì\é! Éîðñü\ì êûëàí; 

Âóí\äà ê\ — êîñüìû ìåíàì êè, 

Ìåäûì ñ¸ðíè âîìûñü âîø\, 

Âóí\äà ê\ Åðñàëèì\ñ ìå, 

Ìåäûì êûâé\ ñèáäàñ ãîðø\, 

Ìåíàì ãàæûñü âûëûíäæûê ê\ îí ëî òý, 

Ïàíò\ Åíì\é! Ýäîìñàëû 

Êóòø\ì â\ëi Åðñàëèìë\í ëóí, 

Êîêíüûä â\ëi øóíû íàëû: 

«Ðàçü\ âóæúÿñ, ðàçü\ áûä ýìáóð!» 

Î! Ë¸ê ñü\ë\ì Âàâèëîí íûâ 

Øóäà ìûíòûñü, òàé\ óäæé\ç òýä, 

Êîä= áîñüòàñ òýí\ ïîìâûâ, 

Ñié\ ñiäçæ\ ë¸ê\í ìûíòàñ ìåä. 

Øóäà ñié\ ïîñíüûäúÿñëûñü 

Êîä îç òýíñüûä àääçû ñ¸éò\ì íóð 

È êîä òýíàä êàãàÿñëûñü 

Æàëüò\ã ñòàâëûñü èçé\ æóëëÿñ þð. 

145 ïñàëîì 

Áóð êûâé\í ûäæûä Âåæà Åíì\ñ 

Îøêû æ\, ëîâ\é ìåíàì, ïûð, 

Ìå ëýïòà ñüûâíû ãîðàë\ì\ñ 

È ñüûëà êûò÷\äç íýì îç áûð. 

Ýí íåêîä ãûðûñü âûë\ ûñòûñü 

È òñèí è ëàñüò òàí êóò\ êîä, 

Íàÿ\ñ ìîðò âåä ñiäç æ\ ÷óæòiñ 

È íàé\í ìåçä\ì òýä îç ñîä.

«ÂÅÆÀ ÅÍÌ/Ñ ÎØÊÛ Æ/, ËÎÂ/É ÌÅÍÀÌ...» 

19 

Êîð íàë\í ëîâéûñ ïûòøêûñü ïåòàñ, 

Òóøà è ÷óæ\ì ëî\ íÿéò: 

Çýâ âûâòi êûòøà îë\ì âóíàñ, 

Òø\òø ïîì\í êóñàñ òñèí è ëàñüò. 

Ìîðò øóäà ñié\, êîäi ëàä\í 

Áûä àññüûñ Åíñÿíü ëûääü\ áóð, 

Çýâ øóäà ñié\, êîäi òàò\í 

Åí êîñòûñü àääç\ îòñ\ã ïûð. 

Ñóä ÷àñ\ ìûâêûä íýìà ìîðòë\í 

Á\ðéûíû Åíëûñü ïîìò\ì óäæ, 

Ñòàâ â\÷\ì ìóí\ ìè÷à ëàä\í 

È íåì îç ñûëûñü øó\ì âóäæ. 

Îçûð òàí îë\, ýìáóð ÷\æ\, 

Âóí\äiñ Åíì\ñ, âîøòiñ øóä, 

Êîíü\ðëûñü òøûãëóí Åí æ\ àääç\ 

È ë¸êûñü ìåçä\ — ñî ê\í ñóä! 

Îëûñüÿñ áóðà ìóñà Åíëû 

È íàëû ë¸ê\í îç íèí ñè: 

Åí ñåò\ ìûâêûä ñèíò\ì ìîðòëû 

È ëýïò\ êîäë\í êîê íè êè. 

Åí âèäç\ âåòëûñü-ìóíûñü ìîðò\ñ 

È êîäë\í àáó ìàì íè àé: 

Ä\âàëûñü, êîäi êåð\ áóð\ñ, 

Åí âèäç\ ë¸êûñü îëàí ïàé. 

Êîä æ\ òàí îë\, îë\ì ë¸ê\ñ 

Óâòûðòàñ ñié\ñ ïîì\äç Åí: 

Âûíà Åí áûäòîð êåðíû âåðìàñ 

Ñèîíûí îëàñ ïîìò\ã íýì. 

ßíñ\ä÷\ì 

Ìè÷à ÷óæ\ì, äîíà ñèíúÿñ 

Àääçûëàì\ ëîâé\í êîð? 

Ìèÿí êîñò\ ëî\ âàÿñ, 

Ïåìûä â\ðúÿñ, ãûðûñü øîð. 

Òýê\ä â\ëi äîëûä îâíû, 

Ãàæ\í êàëiñ ëóí è âîé. 

Áóðä\äàñ-\ òýò\ã \íi 

Ìåíñüûì êîäê\ ñü\ë\ì äîé? 

Òýê\ä â\ëi äîëûä çàðíè 

Òý ìåì ñåòií ìåë= êûâ. 

/íi ëàíüòàñ ãàæà ñ¸ðíè, 

Òýíñüûä ã\ë\ñ îã íèí êûâ! 

Ýòàòø\ìà ã\ë\ñ øîãñü\, 

Êûäç í\ êîëëÿ òóé ïîìò\? 

Àääçàí, ñèíâà øîð\í êèññü\ — 

Ýí æ\ âóí\ä ìýí\ òý! 

Ï\ðà âîèñ ÿíñ\ä÷ûíû,

20 


Ïð\ñòè, ïð\ñòè, ìóñà äðóã! 

Äçîíü\í âèäçà òýíûä îâíû, 

Áóð óäæ âûë\ ñèÿ øóä. 

Ýí æ\ øîãñü\, çàðíè ñèíúÿñ, 

Àääçûñÿì\ ðåãûä ìè, 

Áàðà âîàñ ãàæà ëóíúÿñ, 

Îâíû ìåíûì òý áóðñè! 

Î ë\íü Þãûä ïîìò\ì 

Âåæà îøêàí êîñòûñ 

Êóâò\ì Ûäæûä Áàòüë\í 

Âåæà ìàéáûð äiíûñü 

Èèñóñ Õðèñòîñ\é 

Âåæà Åíë\í Ïè\é! 

Ìè, âîûñüÿñ ðûò\ 

Øîíäi êûò÷\ óñü\, 

Þãûä àääçèì ðûòúÿ 

Ãîð\í ñüûëàì \òúÿ 

Áàòü\ñ òø\òø è Ïè\ñ 

È Äóê Âåæà Åíì\ñ! 

Áûä ï\ðà\ ñüûâíû – 

/òíàä Òý è øîãìàí 

È êîä êóæ\ îâíû 

Íàëû Òý è òóÿí, 

Åíë\í \òè Ïè\é, 

Âåæà ûäæûä Åíì\é! 

Ëîâ ìèÿíëû ñåòûñü 

Ìûé â\ñíà: Òýí\ 

Ã\ã\ð ëîâúÿ îëûñü 

Ãàæ\í îòíüûâ îøê\! 

* * * 

Âîèñíû êîð ãàæà ëóíúÿñ, 

Ãóëÿéò³ ìå òóëûñ ñýê, 

Âèäçüÿñ âûëûí ï\òêà-çâåðüÿñ 

Ãàæ\ä÷èñíû ìåê\ä çýâ. 

Ñýò³ þòîð âèçóâ ïûøé\, 

Ãàæà â\ë³ áåðåãäîð, 

Ñýò\í àääçè: â\ë³ øîé÷÷\ 

/òíàñ êîíü\ð ìîðò çýâ äçîð. 

Æåá è äçîð çýâ ñü\ë\ìø\ð\!.. 

Øîéäàí âûëàñ ë¸ê è êûç — 

Ìàòûí ä³íàñ áåääüûñ êóéë\, 

Þðóâò ïûääè ïîæ\ì ëûñ,—

«ÂÅÆÀ ÅÍÌ/Ñ ÎØÊÛ Æ/, ËÎÂ/É ÌÅÍÀÌ...» 

21 

È çýâ âàæñÿ íîïúÿñ íÿíüòîð 

Êîäê\ ìû÷÷\ìà çýâ áóð, 

Ò\äàí, îë\ ñåòûñü Åííîã, 

Êîä³ àääçèñ ñ¸éò\ì íóð. 

Êîíü\ð â\ë³ ñ³é\ óçü\, 

Áåðã\ä÷àñ è áûðè óí, 

Ñèíâà, ñèíâà øîð\í êèññü\, 

È îç ãàæ\ä ãàæà ëóí! 

Ìûÿ ñèíâà øîð\í êèññü\, 

Æàëü òý ëîèí, âèñüòàâ ìåì? 

Àëè ñü\ë\ì òýíàä øîãñü\, 

Êóçü ìûé ëîè òýíàä íýì? 

Êîð æ\ êûë³ñ ìåíñüûì â\éï\ì, 

Âûâëàíü ÷\âò³ñ ñèíúÿñ ñýê, 

Ñýòø\ì â\ë³ ñ³é\ ãàæò\ì, 

Ìûé ìå à÷ûì íîðìè çýâ. 

«Îê òý,— øóèñ: — ìóñà ïè\é!— 

Á\ðä\ â\ë³ —ã\ë\ñ íîð…— 

Ñü\êûä îâíû, àáó øóä\é, 

Ïîìàñÿñ-\ íýì\é êîð!» 

«Áûä âûí øîã\í, øîã\í îðèñ*, 

Àðëûä òûðèñ, æåáìè òóò! 

Ñ¸ÿí-þàí, øîé÷÷\ì áûðèñ: 

À óäæ âûë\ âûíò\ã ñóâò! 

Ïè\é ìåíàì òîì\í êóë³ñ, 

×åëÿäü ïîñíüûä êåðêà òûð. 

Ìåí\ íàê\ä \òíàì êîëèñ, 

Âèò\í, ñòàâûñ ïàñüò\ì, òøûã! 

Òàò\í ñòàâûñ ìåíàì êîð\ì, 

Íîïéûí è÷\ò êîñíÿíü òîð, 

Ãîðòûí òøûã\ñü âûíò\ì éèë\ì, 

Þêà íàê\ä, âîà êîð, 

Ò\äàí, òàé\ è ñòàâ ñ¸ÿí — 

Êîä\ñ ìû÷÷àñ ìåíàì êè! 

Àñêè îí ò\ä, ãàøê\, êóëàí, 

Åíì\, ìåíûì òý áóð ñè!» 

Íîð\ø øóèñ è ïûð ëàíüò³ñ, 

Ûäæûä â\ë³ ñûë\í øîã! 

Àñëàì ìåíàì ñèíúÿñ ïåìä³ñ, 

Ñèíâà ì\ä³ñ ñû æ\ íîã! 

Ìåíàì ñýêè ñü\ðûí â\ë³ 

Ñû øóä âûë\ äåíüãàòîð: 

* Çäåñü â 2-õ êóïëåòàõ, çàìåòüòå, ñêîëü ÷óäíû âûøëè ìûñëè… è êàæåòñÿ, ïå÷àëü ñòàðîñòè 

— êðèòè÷åñêîå ïîëîæåíèå íåñ÷àñòíîãî íåëüçÿ ñèëüíåå âûðàçèòü. Òàêæå ÷óâñòâî 

áëàãîäàðíîñòè òàê áëèçêî âûðàæåíî ïðîñòîìó õàðàêòåðó çûðÿí — è, êàæåòñÿ, áîëüøå 

íåëüçÿ è îæèäàòü îò îñêîðáë¸ííîãî æåñòîêèì íåñ÷àñòüåì… Ïðèì. Ðàñïóòèíà.

22 


Ñòàâñ\ áîñüò³, ÷\âò³ ñûëû: 

«Íà ñî îòñ\ã ìåñÿíü, äçîð!» 

Ëûäò\ì â\ë³ ïîêëîí ñûñÿíü, 

Êîäûð áîñüò³ñ ñåò\ì òîð, 

Ìåíûì êîðèñ áûä øóä åíñÿíü, 

Êûë\ â\ë³ áóð êûââîð! 

Àñëàì ìåíàì ñü\ë\ì êûë³ñ, 

Áûòòü\ ëýáçè êûò, 

Ãàæà ãàæ\í ñòàâûñ êîëèñ 

Ñ³é\ ëóíë\í âóíò\ì ðûò!

Ãåîðãèé Ëûòêèí 

23 

Ãåîðãèé Ñòåïàíîâè÷ Ëûòêèí (1835–1907) — ëèòåðàòîð, 

ó÷¸íûé, ïåäàãîã. 

Ðîäèëñÿ â ãîðîäå Óñòü-Ñûñîëüñêå. Îêîí÷èë â 1848 

ãîäó óåçäíîå ó÷èëèùå â Óñòü-Ñûñîëüñêå, à ïîòîì Âîëîãîäñêóþ 

ãèìíàçèþ. Â 1854–1859 ãîäàõ ó÷èëñÿ â Ïåòåðáóðãñêîì 

óíèâåðñèòåòå íà ôàêóëüòåòå âîñòî÷íûõ 

ÿçûêîâ. Ïðåïîäàâàë â ðàçíûõ ïåòåðáóðãñêèõ ó÷åáíûõ 

çàâåäåíèÿõ, íàïèñàííûé èì ó÷åáíèê ãåîãðàôèè äëÿ 

ðîññèéñêèõ øêîë äî ðåâîëþöèè íåîäíîêðàòíî ïåðåèçäàâàëñÿ. 

Âí¸ñ ñóùåñòâåííûé âêëàä â ìîíãîëîâåäåíèå 

êàê èññëåäîâàòåëü ñðåäíåâåêîâîé îéðàòñêîé ëèòåðàòóðû. 

Çàíèìàëñÿ ïåðåâîäàìè õðèñòèàíñêîé ëèòåðàòóðû 

íà êîìè ÿçûê (â òîì ÷èñëå ïåðåâ¸ë Åâàíãåëèå 

îò Ìàòôåÿ). Ãëàâíûé òðóä: «Çûðÿíñêèé êðàé ïðè 

åïèñêîïàõ ïåðìñêèõ è çûðÿíñêèé ÿçûê» (ÑÏá, 1889). 

«Òûðìàñ óçüíû, Êîìè é\ç\é!..» 

Ìåíàì îëàí-âûëàí òóé\é 

Ðûòúÿ âîéûí ûâëà âûëûí 

Ñûí\ä ûðêûä â\ëi çýâ, 

Òàïûð êàäûí \øèíü äîðûí 

Ìå ïóêàëi øîã\í ÷\â. 

Âîé ò\â øóðãèñ ìåíàì êóìé\ 

Ïûðèñ, ñüûëi êîíü\ð íîì, 

Äèíãüèñ, äèíüãèñ... ïåìûä èí\ 

Ñûë\í ðåãûä âîøè ïîì... 

Òàòø\ àáó îëàí-âûëàí 

Ûë\ ãîðòûñü ÷óêòàí êîð, 

/òíàä çûâãàí, äèíüãàí, ñüûëàí, 

Ìó êóçü êûññÿí ïûð ÷èð íîð... 

Åí òàé ñèèñ, ò\äàí, îâíû, 

Âîäç\ îâíû âåðìàí êûäç, 

Êîäûð ÷àñêè øóàñ — ñóâòíû» 

Âîøàí é\çïûð íîììîç ñiäç!

24 

Ã. Ëûòêèí 

Ûäæûä â\ò 

È÷\òäûðéè êîðê\ \ò÷ûä 

Àääçûëi ìå ûäæûä â\ò, 

Êîäi \í\äç îç âóí íåêûäç, 

Âàèñ óíà ìåíûì ìàò. 

Ñü\ä â\ð ø\ðûí ìåí\ ðàì ê\ð 

Òûëà âûë\ ïåòê\äiñ 

«Òàòûñü ìóííû ýí ëûñüò òý á\ð!» 

Âè÷êî âûë\ èíä\äiñ. 

Âèäç\äë= ìå: ìè÷à âè÷êî 

Ñèíúÿñ âîäçûí ïûêàë\, — 

Çýâ ìå òóòìè, âîäç\ âîñüêîâ... 

Âè÷êî ø\ðûí ñóëàëi. 

Ã\ã\ð áûäñ\í çàðíè þãûä, 

Ñèíúÿñ àääç\ ãàæà èí 

Ìåíûì ëîè ñýêè äîëûä 

Êûëà ãîðà Åí îøêàí. 

Òàé\ â\ò òàé êè\ ïóêñèñ: 

Ãîðòûñü ûë\ ÷óêòi ìå, 

Òàò÷\ ìåí\ Ò\ä\ì êûñêèñ, 

Ìåä ìå àääçà âè÷êîñ\... 

Âîñüòûëà òàé àññüûì ñèíúÿñ — 

Àääçà çàðíè þãûä\ñ, 

Ïàñüê\äëà òàé êûêíàä ïåëüÿñ — 

Êûëà ìå óíà êûëúÿñ... 

24 àâãóñòà 1855 

Êóòø, Êàëÿ, Êóð\ã 

(ñÿìà ñ¸ðíè) 

/ò÷ûä êîðê\ Êàëÿ àääçèñ Êóð\ã\ñ, 

Øóèñ ñûëû: «Ìóñà âîê\! Çàðíè þð\! 

Êóòø\ì ìè÷à òýíàä ñûíàí, âûí-ýá\ñ. 

Ìûéëà áàðà îí òý ïóêñüû Êàéÿñ Ñàð\? 

Ñîìûí êîë\ òýíûä øóíû: «Ìåä ñiäç ëî\!» 

Êóòø\ñ äçèãíû îòñ\ã ñåòà, êûäç âåðìà...» 

Âàé òý êîêò\, ìóñà ÷îé\! 

Áóðà-øàíÿ ïûð îëàì — 

Ïàíûä êóðãèñ øóíäûð Êóð\ã: 

Êóòøëûñü áîðäñ\ òøîòøêîðòàì... —

«ÒÛÐÌÀÑ ÓÇÜÍÛ, ÊÎÌÈ É/Ç/É!..» 

25 

Êîê êó÷êèñíû, êûâ ñåòiñíû, 

Êûäçè êîë\ îêàñèñíû, 

Ãàæëóí ïûääè ïàñ ÷óïèñíû. 

Ðåãûä íàé\ ÷óê\ðò÷èñíû, 

×îÿ-âîêà ñýê ì\äiñíû, 

Ãûðûñü ïûæ\í âà êûâòiñíû 

Àñûâ âûë\, Êóòø ìó äîð\. 

Ñü\ä âà ø\ðûí ñóñ ïó âûëûí 

Àñ ïîç äiíàñ Êóòø ïóêàë\, 

×óêëÿ íûðñ\ âåñàë\... 

29 àâãóñòà 1855 

Â\éï\ì êîìè é\çëû 

Ìóñà ÷óæàí Êîìè ìó\ñ 

Äçóðñ ïåìûä øûìûðò\ìà. 

Ñü\ä â\ð ø\ðûí êîìè é\ç\ñ 

Ñàäüò\ì äûøðó ëàíü\ìà. 

Ò\âñà îøíîã íàé\ íýì÷\æ 

Ïà÷÷\ð âûëàñ êóéë\íû, 

Ïóâûâñàâûâ îí äîçì\ð ìîç 

Âàæûí âàæñÿíü îòüñ\íû; 

Îëàí èí\ çàðíè äîì\í 

Ñÿìà ìûâêûä êóò\íû, 

×\ñêûä óçÿí ìè÷à îí\í 

Óíà íýì íèí îë\íû... 

Êîëüòà íîã\í áóòêûëÿñèã 

Ëýäñèí òóò òý, Êîìè é\ç! 

Ë¸çÿ îë\ì ì\âïàñÿëiã 

À÷ûä àñüò\ êîëèã\äç! 

Äçîëÿ âåæ\ð äæ\ìäèñ òiÿí, 

Óë\ óñèä ìûâêûäíàä, 

Òóðóí ÷èð ìîç íèìà íèìàí 

Òàëÿëiííûä êîê óëàä, 

Òàã êîëü êîêíüûä þðàí-áàííàä 

Ïîíüòiä àññüûä ñýçü þðñàäü, 

Þãûä âûëûí îë\ì òàáúÿä, 

Êåëüäàä, êîñüìàä ÷èðàí\äç... 

Áûäñÿìà ïó âûë\ áûäì\, 

Àääçàä — âûíì\, ëýïòûñü\, 

Áàéä\ã áàêñ\, òóðè ÷óêñ\, 

É\ëà âàäîð ãîð\ä÷\, 

Ìè÷à êàéÿñ ñûí\ä âûëûí 

Øëûâã\ âûë\, ëûá\äñü\,

26 

Ã. Ëûòêèí 

Ñüûë\, ñüûë\ ãîðà ñüûëàí, 

×èðê òûäàë\, êàé\äñü\... 

Òûðìàñ óçüíû, Êîìè é\ç\é! 

Âàæ îë\ìñüûä îð\äñüû. 

Òûðìàñ óçüíû! Òîì ñü\ë\ìò\ 

Äçèð\ä-øîíòû áóð âûë\, 

Íóð ñåòíû ìûâêûä ëîâëû 

Áóð ãèæ\ä\í ñÿìì\äñü\... 

Íîÿáðü 1855 ÑÏá. 

Ñü\ë\ì ïåññü\ì 

Êîëèñ òóëûñ, àð òàé ëîêò\, 

Øîíûä ãîæ\ì ýã àääçûâ, 

Ñü\ë\ì êîíü\ð ãóñü\í á\ðä\ — 

Ñ³é\ñ ëûéèñ ìè÷à íûâ. 

Âîñüòûâëàñ ê\ ëîâúÿ ñèíñ\, 

Ñèñü ìîç \çúÿ ñýêè ïûð; 

Âèäç\äëàñ ê\ á\ð\ êûò÷\, 

Óë\ óñü\ ìåíàì íûð. 

Ñü\ë\ì ïåññü\, øîãê\ä âåíçü\, 

Ñü\êûä îâíû, áûðè øóä. 

Ãîðòûñü ïåòà, êûäçóë ïóêñÿ, 

Êîäûð âîàñ ïåìûä ðûò. 

Äûð íà êûâçà. Ò\âúþð ëûá\, 

Ê\äçûä â\ð\, ÷óêò\ êîð. 

Êûø-êûøêûë\, ò\âúþð ëûá\, 

Ìåíàì ëîâëû áàðà íîð… 

Þãûä êîäçóâ çýâ çóââèäç\ 

Êûì\ð ñàé\ áåðä³ã\í, 

Ìåíàì ÷óæàí øóäëóí áûðñü\ 

Ñü\ë\ì øîãëóí ñèáä³ã\í. 

Çþðñ ïåìûä òàé ã\ã\ð áûäñ\í, 

Ìàòûí àáó ìóñà íûâ; 

Îã ìå êóòëû ñ³é\ñ êè\í, 

Îã ìå êûâëû ìåë³ êûâ.

Ïðîçà. Ïîýçèÿ 

27

28 

Þðèé Åêèøåâ 

Þðèé Àíàòîëüåâè÷ Åêèøåâ (ðîäèëñÿ 6 àïðåëÿ 

1964 ã. â Ñûêòûâêàðå) — ñîâðåìåííûé ïèñàòåëü, äðàìàòóðã 

è ñöåíàðèñò, ìàòåìàòèê, ïîëèòè÷åñêèé è ðåëèãèîçíûé 

äåÿòåëü. Çàíèìàåòñÿ ëèòåðàòóðíûì òâîð- 

÷åñòâîì ñ 1989 ãîäà. Ñôåðîé åãî äåÿòåëüíîñòè äî ñåðåäèíû 

1990-õ ãã. áûëè ïåðåâîäû è ïîäãîòîâêà ê èçäàíèþ 

ïðàâîñëàâíîé ëèòåðàòóðû íà êîìè ÿçûêå. Â 1996 

ãîäó Þ. À. Åêèøåâ îïóáëèêîâàë ïîâåñòü «Ïîä çàùèòîé» 

â æóðíàëå «Êîíòèíåíò», êîòîðàÿ ïðèíåñëà åìó 

èçâåñòíîñòü îáùåðîññèéñêîãî ìàñøòàáà. Â 1997 ãîäó 

æóðíàë «Êîíòèíåíò» (Ïàðèæ) ïðèíÿë ê ïóáëèêàöèè 

ñåðèþ î÷åðêîâ Þ. À. Åêèøåâà î Êîìè êðàå «Íà êðàþ 

Ðîññèéñêîé çåìëè», ãäå ìîëîäîé ïèñàòåëü ðàñêðûë ñåáÿ 

êàê òàëàíòëèâûé ïóáëèöèñò. Íà÷èíàÿ ñ 1997 ãîäà, 

Þ. À. Åêèøåâ àêòèâíî ïóáëèêóåòñÿ â æóðíàëå «Àðò». 

Óñïåõ ïåðâîãî íîìåðà æóðíàëà âî ìíîãîì ñâÿçàí ñ ïóáëèêàöèåé êèíîïîâåñòè «Ð\äâóæ 

àíäåë» (Àíãåë ðîäà), ñîïðîâîæäàâøåéñÿ ïðåäèñëîâèåì èçâåñòíîãî ðóññêîãî êèíîðåæèññ¸ðà 

À. Ñîêóðîâà. Ñ 1998 ã. â æóðíàëå áûëè îïóáëèêîâàíû: ïîâåñòü «Ëþäè Òâîÿ», ðîìàí 

«Ïî ãëàãîëó Òâîåìó ñú ìèðîìú, ïî çàêîíó Òâîåìó ñ ëþáîâüþ» ñ ïðèëîæåíèÿìè â âèäå ïüåñ 

«Áîðèê, Âèòèê è Õèïïè», «Îäèí òîëüêî çíàê», «Äàâèä è Àâèññàãà» (Àðò, 1998–2000), 

«Äûõàíèå âåòðà». Â 2002 ãîäó â ã. Ñûêòûâêàðå îòäåëüíûì èçäàíèåì âûøåë ñáîðíèê 

ïðîèçâåäåíèé Þ. À. Åêèøåâà «Î ëþáâè îò òðåòüåãî ëèöà», â êîòîðûé âîøëè ëó÷øèå 

åãî ïîâåñòè è ðîìàí. Â 2008 ã. â Ñàíêò-Ïåòåðáóðãå âûøëà êíèãà «Ðîññèÿ â íåâîëå». 

Çàïèñêè î ñåìåéíîé ðûáàëêå 

(Èç êíèãè «Íàñêàëüíûå ðèñóíêè») 

Íà÷àëî â ¹¹ 3 è 4 2014 ã., ¹¹ 1 è 2 2015 ã. 

Ãëàâà 17. Ïîèíãà, ïðîäîëæåíèå 

Ðå÷êà, áóäòî ïîñëå ïîëîâîäüÿ ðàçíûõ ñòðåìëåíèé, ÷óâñòâ, ôàíòàçèé, ïîíåìíîãó 

äëÿ ìåíÿ îæèâàåò, ïðîÿñíÿåòñÿ, âõîäèò â áåðåãà — êàê äåðåâî, ïîêðûâàåòñÿ 

ðîäîâûìè çàðóáêàìè, êàê ïðèòîëîêà — êàðàíäàøíûìè îòìåòêàìè ðîñòà: âîò 

çäåñü ùó÷èùà âîäèëà ïëîò ñ ïàïêîé è äÿäåé Ìèøåé; çäåñü óæå æèâ¸ò äðóãàÿ, 

êîòîðóþ ïàïêà ñ ìàìêîé êîðìèëè ïåðåä ãðîçîé — çâåðþãà íå ìåíüøå; à âîò çäåñü 

ñîâñåì ñòðàøèëèùå — òà, ÷òî Òèõîí Êîëå ðóêè ëåñêîé ïîðåçàëà (â ýòîì ÿ, 

ïðàâäà, ñòàë íåñêîëüêî ñîìíåâàòüñÿ, ïîçíàêîìèâøèñü ïîòîì áëèæå ñ Òèõîí Êîëåé, 

ñ åãî ðàññêàçàìè î Ïîèíãå), íî çäåñü æå, ëîâÿ ýòó, ìîæåò, è ìèôè÷åñêóþ ùóêó, 

ïàïêà íà ñ÷àñòëèâóþ, âåñ¸ëåíüêóþ, ìåäíî-æ¸ëòîé áàáî÷êîé ïîñâåðêèâàþùóþ 

áë¸ñåíêó êàê-òî ïîäöåïèë îãðîìíîãî îêóíÿ è óæå ïîäâ¸ë åãî ê áåðåãó, íî íåîæèäàííî 

çàìîê ñ òðîéíèêîì ðàññòåãíóëñÿ, è îêóíèùå òàê è óø¸ë — â òàèíñòâåííûé, áóäòî

ÇÀÏÈÑÊÈ Î ÑÅÌÅÉÍÎÉ ÐÛÁÀËÊÅ 

29 

ãàëàêòè÷åñêèé, âîäîâîðîò ëèñòüåâ è ïðåäîñåííåé òèíû (ýòî óæå áûëî ïðè ìíå); 

âîò íà ýòîì ïë¸ñå ïàïêà ñ Ìèíüîíîì ëîâèëè ÿçåé, è õèòðàÿ óäî÷êà ãäå-òî 

çàöåïèëàñü ãðóçèëîì, à íà íåé — ÿçü, âîñüìîé èëè äåâÿòûé ïî ñ÷¸òó çà ýòó èõ 

ðûáàëêó (ïàïêà: «Áðîñü», à Ìèíüîí: «Òîëå÷êà, òû ÷òî, ýòî æ ðûáà! ß ñåé÷àñ, ÿ 

ìèãîì...») — è Ìèíüîí íå ðàçäóìûâàÿ, íå ïðîâåðèâ äíà, ñêèäûâàåò øòàíû è 

ëåçåò â âîäó è áðåä¸ò ïî ãðóäü äî òîãî ìåñòà, ãäå êóëòûõàåòñÿ ðûáèíà — â îäíîé 

ðóêå ëåñêà, â äðóãîé — ïîäñàê, è òðåñêîòíÿ: «Òîëå÷êà, âîäà-òî õîëîäíàÿ! Îõ, ó 

ìåíÿ æå èíñóëüò áûë âåñíîé, â Êèåâå, ÿ æå òåáå íå ïèñàë — è ðóêà îòíÿëàñü!»... 

Ìèã — âèæó èíôåêöèîííóþ áîëüíèöó, ó ìåíÿ æåëòóõà — íà÷àëîñü ñ èñïóãà: 

êîðè÷íåâàÿ ñòðóÿ â äåòñàäîâñêîì óíèòàçå — ïèæàìà, ïîñûëêè ñ ÿãîäàìè, ñ ÿáëîêàìè 

— ïàïà ñ ìàìîé ìàøóò âíèçó, è ðÿäîì Ìèíüîí — òîæå ìàøåò, è ÿ âïåðâûå 

âèæó, ÷òî ó íåãî íà îäíîé ðóêå íåò ïàëüöà — è ÿ óäèâëÿþñü, êàê îí ìîæåò 

ðàäîâàòüñÿ, âåäü ýòî æå, íàâåðíîå, óæàñíî è ñòðàøíî — æèòü áåç ïàëüöà! «Þðî÷êà, 

÷òî òåáå íàäî, çîëîòîé?» — «Êîíñòðóêòîð» (ÿ óæå òâ¸ðäî âûãîâàðèâàþ «ð») — íà 

ñëåäóþùèé äåíü ïðîíîñÿò çàïàÿííûé öåëëîôàíîâûé ïàêåò, òàì ïëàñòìàññîâûå 

ïàëî÷êè ñ ïóïûðûøêàìè: ìû ñ ìîèì äðóãîì Èãîðåì äåëàåì òàí÷èêè — ñìûñë â 

òîì, ÷òî ìû ñàäèìñÿ íà ðàçíûå êîíöû êîðèäîðà è ðàçãîíÿåì èõ ïî ïîëó òàê, 

÷òîáû îíè âðåçàëèñü äðóã â äðóãà — ÷åé òàí÷èê ïîçæå ðàññûïëåòñÿ îò óäàðîâ — 

òîò è ïîáåäèë, òàê-òî ìû óìóäðÿåìñÿ ëåïèòü èç ïëàñòìàññîâûõ ïîëîñîê è 

êâàäðàòèêîâ òàêèå æåëåçîáåòîííûå ìîíñòðû, ÷òî íå âûäåðæèâàþò íåðâû ó 

êîãî-òî èç ìåäñåñò¸ð: «Ýòî ÷òî òàêîå? Íåóæòî íåëüçÿ ÷òî-òî áîëåå ìèðíîå ïðèäóìàòü?» 

— âïðî÷åì, îíè, âî-ïåðâûõ, íå íàøè âîñïèòàëêè è ñèëüíî íå ïðèñòàþò ê 

íàì — æèâû, ðåçâÿòñÿ è ëàäíî, à âî-âòîðûõ, ÿ ïîñòóïèë óæå ñ òåìïåðàòóðîé ïîä 

40 è áðåäîì ñ îòêëþ÷åíèåì ñîçíàíèÿ, è óæå ãîòîâ áûë âíóòðåííå óìåðåòü, èíîãäà 

ðàçëåïëÿÿ îãðîìíûå ãëàçèùè, îùóùàÿ íåìûå, ñâèíöîâî-âàòíûå ðó÷èùè è íîæèùè 

îãðîìíîé òóøêè, â êîòîðîé ÿ — ìàëåíüêèé è áåñïîìîùíûé, è âèäÿ ñòàðåíüêóþ 

êàêóþ-òî ñîâñåì óæå áåñ÷óâñòâåííóþ, ðàâíîäóøíóþ íÿíå÷êó, ïðîñòî ñèäåâøóþ 

ðÿäîì è íè÷åãî íå ïðåäïðèíèìàâøóþ, ÿ è ïîäóìàë: «Ïî÷åìó óìèðàþ ÿ, à íå 

îíà?» — à ïîòîì ÷åðåç ïðîâàë âðåìåíè âíîâü: «Ëàäíî, ÿ ñîãëàñåí. Ïóñòü óìðó 

ÿ» — è óñíóë, è ïðîñíóëñÿ, à ïîä îêíàìè — ðîäèòåëè è Ìèíüîí, à ïîòîì — 

êîíñòðóêòîð, êîòîðûé áûëî è æàëü è íå æàëü — âñ¸ ðàâíî ñ ñîáîé íè÷åãî íå ðàçðåøàëè 

âçÿòü, è îí äîëæåí áûë îñòàòüñÿ çäåñü... 

Ñ Ìèíüîíîì è ïàïêîé íà ïëîòó ÿ íå áûë — ïàïêà ìíå ïåðåñêàçûâàë ýòî â 

íàçèäàíèå, â ðàçâèòèå ðûáàöêèõ íàâûêîâ — êàê íå íàäî âåñòè ñåáÿ íà ðåêå è 

âñåãäà íàäî çíàòü, âî ÷òî òû ââÿçûâàåøüñÿ — «Ïîéìàëè óæå äåâÿòü ÿçåé, õâàòèò, 

íåò, ýòîò êèåâ÷è (êèåâëÿíèí) ëåçåò íàñòûðíî â âîäó: «Òîëå÷êà, Òîëå÷êà! Òàì 

ÿçü!» (îòåö ïåðåäðàçíèâàåò áðàòà-ãîðîæàíèíà, âïðî÷åì, äîáðîäóøíî — êàê áîëüøîãî 

äèòÿ, õîòü îí è ñòàðøå), à âäðóã òàì çàöåï, êîðÿãè? Òå÷åíèå-òî îãî-ãî, íå 

øóòî÷íîå — óíåñ¸ò»... À ÿ, êîíå÷íî, ìîë÷à áûë ïîëíîñòüþ ñîëèäàðåí ñ Ìèíüîíîì 

— êàê æå òàê, òàì ÿçü õîäèò íà ïðèâÿçè, íå êàêàÿ-íèáóäü ëÿïêà — òàê íàäî 

ýòîò çàöåï òîãî, îòöåïèòü — íàäî ëåçòü, êîíå÷íî, íå ðàçäóìûâàÿ... (Ýòî, áåçóñëîâíî, 

íàøà ïîðîäà, à íå êàêàÿ íå êèåâñêàÿ ïðèìåñü. Íà ýòîò ñ÷¸ò ãäå-òî ó Ãóìèë¸âà 

åñòü óêàçàíèå, ÷òî òå, êòî ïðîèñõîäèë èç êàêèõ-òî ìåñò, ïîëó÷àëè ïðîçâèùå íà 

«÷è» — ýòî ñòàðàÿ êîìè-çûðÿíñêàÿ ñëîâîîáðàçîâàòåëüíàÿ ïðàêòèêà, ïðèìåíè-

30 

Þ. Åêèøåâ 

òåëüíî ê íàì çâó÷àâøàÿ íåñêîëüêî ôðèâîëüíî: åñëè æèòåëè ïîñ¸ëêà Ïîèíãà 

(ïîèíãöû ïî-ðóññêè) áûëè ïîèí÷è, æèòåëè Êóíèáà — êóíèá÷è, âñ¸ ñïîêîéíî, 

ïðèñòîéíî, íó à ìû æ âñå, êòî èç Âîò÷è — èíîãäà íàìè, â ïîðûâå ãðóáîãî øóòëèâîãî 

áàëîâñòâà, îáçûâàëèñü âoë÷è÷è (õîòÿ ïðàâèëüíî ïî-êîìè «âîëñÿ÷è» — çâó÷èò 

ïî÷òè òàê æå «âîë÷è÷è») — åñëè åñòü æåëàíèå, òî è ïåðåâîäèòü-òî îñîáî íå÷åãî: 

â\â — êîíü, ÷è÷è — ÿéöà...) 

Ïîñòåïåííî äëÿ ìåíÿ ðåêà ñòàëà çàñåëÿòüñÿ è ìîèìè «êðåñòíèöàìè», îáðàñòàòü 

ìîèìè êîðîííûìè ìåñòàìè (çäåñü — îãðîìíûé õàðèóñ, êîòîðîãî òóò äî ìåíÿ 

íèêòî è íå äîäóìàëñÿ ëîâèòü, à âîò òóò, â íåâçðà÷íîé çàâîäèíî÷êå, çàêðûòîé îò 

äðóãèõ êóñòèêîì, êîòîðîãî îáû÷íî ëåíü îòêëîíèòü — ìîÿ ùóêà) — õîòÿ, êîíå÷íî, 

äî îòöà ìíå áûëî áåñêîíå÷íî äàëåêî — îí-òî, êàçàëîñü, ÷óâñòâîâàë âñþ Ïîèíãó íà 

ïðîòÿæåíèè å¸ ñòà êèëîìåòðîâ îò âåðõîâüåâ äî óñòüÿ. 

Íî ÷òî ÿ íå ìîã çíàòü, âîñïîëíÿë äðóãèì — ó ìåíÿ ñ ðåêîé áûë ñâîé ðîìàí, 

ñâîÿ ëþáîâü, íåïîâòîðèìàÿ, íå êàñàâøàÿñÿ íèêîãî äðóãîãî, äàæå íåâîçìîæíî èíà- 

÷å îáîçíà÷èòü ýòî ïîçíàíèå ðåêè — ëþáîâü íå ñïóòàåøü íè ñ ÷åì äðóãèì... 

Â ïðèåçä Äÿäè Òîëè Öâåòêîâà îòïðàâëÿåìñÿ ñ íèì, ñ åãî ñûíîì Ãðèøêîé 

(ìîèì äâîþðîäíûì áðàòîì), ñ ïàïêîé ê ìîñòó íà Ïîèíãó — ïîêàçàòü, ÷òî ýòî 

òàêîå. Ñî ñìåøî÷êàìè, ñ ðàçíûìè öâåòêîâñêèìè âûäóìêàìè (ñîáðàëè ïî ïóòè 

ãðèáîâ, â îñíîâíîì, áåëûõ, äÿäÿ Òîëÿ ðàñïàëÿåòñÿ, øóòèò: «Âîò òåïåðü íà ñóï÷èê 

óæå åñòü... Çíàåòå òàêîé ñóï — ûð-òàòóé?» ß ïî-äåòñêè äîâåð÷èâî ïîïàäàþñü: 

«Íå, íå çíàþ...» — «À ýòî äâå êàðòîôåëèíû, à ïîñðåäèíå — ...!» — ãîãî÷åò äÿäÿ 

Òîëÿ, íå ñòåñíÿÿñü ïðè ìíå ïðîéòèñü ìàòåðêîì — íó, äóìàþ, ó íèõ òàì â Ñðåäíåé 

Ðîññèè, íàâåðíî, òàê ïîëîæåíî; îòåö-òî, êîíå÷íî, òîæå óïîòðåáëÿåò, íî â ñåðäöàõ, 

ïî ñëó÷àþ, íå òàê, íå íàìåðåííî, ÿ æå äëÿ ñåáÿ íåçàìåòíî, â óíèñîí åìó, êîãäà 

ñðûâàåòñÿ îãðîìíàÿ ðûáèíà è îïàäàåò ëåñêà íåâîëüíî èíîãäà, ñàì íå çàìå÷àÿ, êàê 

ïðîðûâàåòñÿ: «À, ...ëÿ!» — íî îòåö ïîêà íå çàìå÷àåò) äîáðàëèñü-òàêè äî ìîñòà, 

äîñòàëè ñíàðÿæåíèå, ëîäêó íàäóëè äî çâîíà è ðåøèëè íàñêîðî ïåðåêóñèòü. Ïðÿìî 

â ëîäêå íà áåðåãó (à ÷òî èñêàòü ñèäóøêè, âàëàíäàòü áð¸âíà — âîò îíî, âñ¸ ðÿäîì) 

ðàçëîæèëè ïðîäóêòû — ñèäèì, çàïðàâëÿåìñÿ, ìû ñ Ãðèøêîé äàâèìñÿ ñìåøêàìè è 

çåë¸íûì ëóêîì — òàê çàáàâíî äÿäÿ Òîëÿ, ïîñâåðêèâàÿ çîëîòûì çóáîì, ðàññêàçûâàåò 

ïàïêå äîâîëüíî äâóñìûñëåííûé àíåêäîò ïðî ìîëîäîãî áûêà, ïðåäëàãàâøåãî 

ïîèìåòü îäíó êîðîâêó, äðóãóþ, è ïðî ìàò¸ðîãî: «Ìû ìåäëåííî-ìåäëåííî 

ñïóñòèìñÿ ñ ãîðû è... âñ¸ ñòàäî!» — äÿäÿ Òîëÿ, èçîáðàæàÿ ïîòîì âñ¸ äåéñòâèå, 

çàáûâøèñü, ÷òî ñèäèò íà ðåçèíîâîì áàëëîíå, à âîâñå íå íà áð¸âíûøêå, ïî ïðèâû÷êå 

âòûêàåò íîæ ðÿäîì, áóäòî â áðåâíî — ðàç! — è áàëëîí ëîäêè ïîä ñîáîé íàñêâîçü!.. 

Äîñìåÿëèñü, äîõîõîòàëèñü: äóìàë ïîä íèì áðåâíî — è íà òåáå, õåðàê! — 

íåòó ïîëîâèíû ëîäêè... Âîò òóò ÿ óñëûøàë âñ¸, íà ÷òî îíè ñïîñîáíû — è ïàïêà, 

è äÿäÿ Òîëÿ — êîãäà îíè îòîøëè îò ïåðâîãî, â ñåêóíäû òðè, øîêà, íåïîíèìàíèÿ, 

÷òî ýòî ãðîõíóëî! È êàê äÿäÿ Òîëÿ âäðóã ðàçîì êóâûðêíóëñÿ íàâçíè÷ü â êóñòû!.. 

Ïåðåêóñèëè íàçûâàåòñÿ... 

Ïðèøëîñü ëîäêó ïîäâåðíóòü, ñêàòàòü ðàíåíîå îòäåëåíèå êàê þáêó, êàê øèíåëüñêàòêó 

— êîå-êàê îáâÿçàòü ïðîâîëîêîé. È ïàïêà êîå-êàê ïðèñòðîèëñÿ ïëûòü íà 

ýòîì óðîäöå-èíâàëèäå, íà ëîäêå-îáðóáêå (îõ, è ðóãàëñÿ, âèäèìî, óæå â äóøå íà 

íåñêëàäíîãî çÿòÿ...) À íàì — òåñíèòüñÿ âòðî¸ì íà ïëîòó. Âîò è ïîçíàêîìèëèñü 

ñ Ïîèíãîé âïëîòíóþ â ñàìîì íàòóðàëüíîì âûðàæåíèè.


31 

Çàáðàëèñü ïîâûøå, âåñü äåíü ñïëûâàåì è íî÷óåì ó ìîñòà. Ðàííèì óòðîì, 

êîãäà åù¸ âñå ñïÿò, äÿäÿ Ìèøà âûïðàñòûâàåòñÿ èç ïàëàòêè è ñî ñïèííèíãîì 

ñïóñêàåòñÿ ïðÿìî ê îìóòêó, ê ñòàðûì ñâàÿì, òîð÷àùèì ÷óòü âûøå, ãäå ðàíüøå, 

äåñÿòêè ëåò íàçàä áûë ïåðâûé, ñòàðèííûé ìîñò — ïî íåìó åù¸ äåäû åçäèëè çà 

Ïîèíãó ñîáèðàòü æèâèöó. Ïåðâûé æå çàáðîñ — è ó íåãî õâàòàåò æàäíàÿ, ìîë÷àâøàÿ 

â÷åðà, à òóò íàòå — îáúÿâèâøàÿñÿ, âñïëûâøàÿ çà íî÷ü, êàê ïîäâîäíàÿ ëîäêà, ïîêà 

âñå ñïÿò, îáîçíà÷èòü ñâîè ìåñòà — âðîäå áû, óðà, ïðîêëÿòèå ñíÿòî! — ùóêà (îïÿòü 

áóðîì, îïÿòü âûòàùåííàÿ ñ ñèëîé) ïîäíÿòà íà áåðåã, è ïîòîì äÿäÿ Ìèøà ðåçêî 

íàãèáàåòñÿ è, íå ðàññ÷èòàâ, ëåòèò â âîäó! È ùóêà ïëþõàåòñÿ ñâåðõó íà íåãî — 

îïÿòü ñõîä?! Ìû ïðîñûïàåìñÿ îò ýòîãî øóìà, âûëåçàåì èç ïàëàòêè íåäîâîëüíûå 

— íó ÷òî òàêîå? ×òî îïÿòü ñëó÷èëîñü? È ñíèçó, èç-ïîä áåðåãà, ïîäíèìàåòñÿ 

äÿäÿ Ìèøà — áîäðûé, ñ÷àñòëèâûé, îñâåæ¸ííûé óòðåííèì êóïàíèåì, íàñêâîçü 

ìîêðûé è âåñ¸ëûé — îïÿòü óø¸ë, ãàä! Íó îïÿòü, íó ÷òî òàêîå?! ß äóìàþ, êàê îí 

ìîæåò ðàäîâàòüñÿ? — ðûáû-òî íåò. À îí ñìå¸òñÿ, åù¸ ðàç ïåðåñêàçûâàåò, êàê îí 

íàãíóëñÿ, êàê íûðíóë â âîäó — îòåö ñìå¸òñÿ âìåñòå ñ íèì, à ìíå íåïîíÿòíî: íó 

íåóæòî ñìûñë ðûáàëêè âîò â òàêèõ íåëåïûõ ñëó÷àÿõ?! Ãëàâíîå âåäü, íå ÷òîá 

âçÿëà, à ÷òîá ïîïàëàñü, íåò? Õîòÿ, ïðîõîäÿò ãîäû, è òå, ÷òî ïîïàëèñü — çàáûëèñü, à 

ýòè, íåïîéìàííûå, òàê è âñïîìèíàþòñÿ. Íî ÿ äàþ ñåáå ñëîâî — ñî ìíîé òàêîãî áû 

íå áûëî! Êàê æå... Ýòî êàê ñ âîæäåíèåì àâòîìîáèëÿ — ïîêà íå ïîïàä¸øü â 

àâàðèþ, íå ïî÷óâñòâóåøü, ÷òî òàêîå èíåðöèÿ, ìîùü, ñèëà, íåñóùàÿ ýòè ñ âèäó 

íàä¸æíûå, óñòîé÷èâûå, õîðîøî äåðæàùèå àñôàëüò øòóêîâèíû, âíóòðè êîòîðûõ 

òû äî êàêîãî-òî ìîìåíòà — êîðîëü, ïîêà íå ïî÷óâñòâóåøü, êàê ìàøèíà ëåãêî 

ñìèíàåòñÿ âîêðóã òåáÿ, êàê êîìîê ìÿòîé áóìàãè (ÿ ñàì ïîïàë â àâàðèþ â ïåðâûé 

ñâîé ñàìîñòîÿòåëüíûé âûåçä: íàáèë ìàøèíó ïîëíóþ ïàññàæèðîâ è ëèõî ïîêàòèë 

â äåðåâíþ. Íà ïîâîðîòå, íå ðàññ÷èòàâ, çàöåïèë áîðäþð íà ñêîðîñòè — è ïîøëè ìû 

êóâûðêàòüñÿ!.. — äàëüøå øîê è äðîæü, è ñòðàííîå âåñåëüå, ÷òî íèêòî íå ïîñòðàäàë, 

íè îäíîé öàðàïèíû, òîëüêî ó ìåëêîãî ÷óòü âìÿëèñü î÷êè â ïåðåíîñèöó. À êàê 

ïîäóìàåøü, ÷òî ìîãëî áû áûòü, åñëè á íå çàùèòà ñâåðõó — øàã âëåâî, âïðàâî, 

ñëó÷àéíûé ïðîõîæèé ïî ïóòè — è áåð¸ò ñíèçó, õâàòàåò ëèïêàÿ õîëîäíàÿ ðóêà, 

âîâñå íåøóòî÷íàÿ). 

Ïëûâ¸ì ñ îòöîì ïî íàøèì ìåñòàì, îò äîðîãè è íèæå ê èçáóøêå. Âåðíåå, 

ïàïêà ïëûâ¸ò, à ìíå ëåíü (ïîäñïóäíàÿ ìûñëèøêà: çäåñü, îêîëî äîðîãè, ïðèõîäÿùåé 

ê Ïîèíãå, ÷àñòî âåðòÿòñÿ ðûáàêè, äåðåâåíñêàÿ ìîëîä¸æü, âñ¸ òóò îáëîâëåíî, ïðî÷¸ñàíî, 

âîò òàì, äàëüøå, íèæå, åñòü ãäå ðàçáðåñòèñü, ðàçìàõíóòüñÿ — òàì è âûãëÿäèò 

âñ¸ ïî-äðóãîìó: çàãàäî÷íåé, ïåðñïåêòèâíåé, íå òî ÷òî ÷óòü ëè íå íàòîïòàííûå 

çäåñü ïîëÿíêè, ïðèçûâàþùèå — âñòàíü âîò òàê, çàêèíü âîí òóäà, ïðîâåäè áëåñíó 

òàêèì ìàêàðîì... — áóäòî ïåðåçàó÷åííîå øêîëüíîå ñòèõîòâîðåíèå), åù¸ óñïåþ ÿ 

ïîïëàâàòü, åù¸ âïåðåäè — çàò¸êøèå íîãè (è äàæå óñòàâøèé îò ïîñòîÿííîãî ñèäåíèÿ 

íà äåðåâÿííîé ïîëî÷êå, èçâèíèòå, çàä — õîòÿ ÿ è ïîäêëàäûâàþ ïåðåâÿçàííóþ 

âåð¸âêàìè ïàëàòêó, íî è îíà â êîíöå êîíöîâ ñìèíàåòñÿ, ðàçúåçæàåòñÿ, íîðîâèò 

ñîñêî÷èòü — è åù¸ êàê ïðèâÿæåøü, áûâàåò, ñëîæèøü íåóäà÷íî, è áóäòî ãðàôèíÿ 

íà ñòóëü÷èêå, ÷òî âû, ÷òî âû... — ñèäèøü íà êðàåøêå, íà êîí÷èêå, âûãíóâ ñïèíó; 

äà åù¸ è çàãðèâîê áóäåò áîëåòü îò ìîíîòîííîé ðàáîòû ñïèííèíãîì — òîæå 

íèêóäà íå äåòüñÿ, è ïàëüöû ñîòð¸øü î êàòóøêó; à åñëè íåíàðîêîì ñîñêî÷èò 

ïëàñòìàññîâàÿ øòó÷êà íà ðó÷êå, òàê åù¸ è äî ÷åðíîòû íàêðóòèøüñÿ, íàêîëîòèøüñÿ

32 


ýòèì îñòàâøèìñÿ îãðûçêîì-øïåíüêîì... Õîòÿ âäâî¸ì, êîíå÷íî, âåñåëåå, íî îïÿòü 

æå áóäåì ñ ïàïêîé âûãëÿäûâàòü ëó÷øèå ìåñòà è íîðîâèòü òàê, ÷òîá òåáå (ïîäñîçíàòåëüíî, 

íà ãðàíè îñîçíàííîãî äåéñòâèÿ ñ ìîåé ñòîðîíû) ðàçâåðíóëî ëó÷øå — 

ìîæíî äàæå ïàðó ðàç çàáðîñèòü ñïåöîì â òðàâó èëè íà êóñòû ïîâåñèòü áëåñíó 

ñåð¸æêîé, ÷òîá ïîäòÿíóòüñÿ, âûâåðíóòü ëîäêó íóæíûì áîêîì. È ÿ äóìàþ — 

ïàïêà-òî çíàåò è ÷óâñòâóåò ýòè ìîè ôîêóñû, è ñïåöèàëüíî äà¸ò ìíå çàáðîñèòü 

êóäà ïîëó÷øå, è ÿ òîæå ýòî ÷óâñòâóþ, è âåäü ìîë÷à ïðèíèìàþ, ãàä, ïî÷òè ÷òî êàê 

ïîëîæåííîå. Íåò óæ, ëó÷øå ÿ ïîêà ïåøêîì, îäèííàäöàòûì íîìåðîì, íà ñâîèõ 

äâîèõ...). 

ß óæå íåïëîõî îðèåíòèðóþñü íà ðåêå — çíàþ, ãäå ëó÷øèå ìåñòà, è âñ¸ æå 

òîðîïëþñü èõ îáëîâèòü äî òîãî, êàê ïàïêà ïîêàæåòñÿ (âñ¸ ðàâíî åìó äîñòóïíî 

òåïåðü áîëüøå ìîåãî, ó íåãî ïðîñòîðà áîëüøå, à ó ìåíÿ — òî òðàâà ìåøàåò çàáðîñèòü 

— ñëèøêîì øèðîêà, äàæå åñëè è êëþíåò ðûáà — âñ¸ ðàâíî çàïóòàåòñÿ, íå 

âûòÿíóòü å¸ ÷åðåç ñëîé òðàâû... Òî êóñòû — èõ åù¸ íèêòî íå îòìåíÿë, ìíîãîìåòðîâûå 

èâîâûå çàðîñëè, ãäå õîðîøî, åñëè åñòü ïðîñâåò — òàì-òî ÿ óæå çàáðîøó 

— îñâîèë âñÿêèå ñïîñîáû — è ÷åðåç ãîëîâó, è ñíèçó, è ñáîêó, ñ íàòÿæêîé ëåñêè 

êàê íà óäî÷êå — ïîäìàñòåðüå, ñòðåìÿùååñÿ ñòàòü ìàñòåðîì, à äëÿ ýòîãî ÷òî íóæíî? 

Ïðàâèëüíî — óëîâû, âåñîìûå äîêàçàòåëüñòâà). 

Òàê, ïàðó ïîâîðîòîâ ñðåçàþ (áåñïåðñïåêòèâíûå ìåñòà è âûãëÿäÿò ïî-îñîáîìó, 

êàê-òî óíûëî, áåçæèçíåííî, ñëåïî — èëè ýòî ó ìåíÿ îòêðûëîñü îñîáîå ðûáàöêîå 

çðåíèå, ðàñêëàäûâàþùåå âñ¸ íà ñîñòàâíûå ÷àñòè: òðàâêà, ìåëü, ÿìêà, òîïëÿêè — 

êàê íåêîòîðûå ôèãóðû â èãðå: ñäåëàòü õîä? — áóäòî ÿ íà÷èíàþ äóìàòü íàä îòâåòíîé 

êîìáèíàöèåé, ãäå ìîæåò ïðèòàèòüñÿ ìîÿ ðûá¸õà è êàê ñåáÿ ïîâåä¸ò...) — 

è âûõîæó ïðÿìî ê áîëüøîé ïåñ÷àíîé êîñå, îêàí÷èâàþùåéñÿ õîðîøèì îìóòîì, 

ìåäëèòåëüíî âàæíûì, îñòîðîæíî ïåðåáèðàþùèì ïàëüöàìè-òîïëÿêàìè, îêàí÷èâàþùèéñÿ 

êðàñèâûì òðàâÿíûì ìûñêîì, çàòèðàþùèì ãîðëîâèíó ÷èñòîé âîäû ê 

ðàçðåçàþùåìó âñ¸ íà äâå íåðîâíûå áûñòðèíêè îñòðîâêó (îí ìíå óæå íåäîñòóïåí, 

ýòî ïàïêèíà âîò÷èíà). Âîò ýòî ìåñòî ïî ìíå, çäåñü åñòü íàä ÷åì ïîðàçìûøëÿòü, 

ïîâîçèòüñÿ: êèäàþ ñíà÷àëà ñ êîñû ïîä ãëóáîêî íàâèñøèé íàä òîëùåé âîäû 

ïðîòèâîïîëîæíûé áåðåã, ïåðåäâèãàþñü âñ¸ íèæå, íåçàìåòíî âñòàâ ïî÷òè íà îòâåñíûé 

ãëèíèñòûé ñïóñê ê îìóòêó... 

Îïÿòü â ãîëîâó ëåçåò äóðàöêàÿ àâàðèÿ, ïî àññîöèàöèè ñ òåì, ÷òî ÿ íå çàìåòèë, 

êàê ñ ïîëîãîãî ïåñêà ïåðåø¸ë íà îòâåñíóþ ãëèíó: äåëî áûëî çèìîé. Ó ìåíÿ 

âñòàëà ìàøèíà, à íàäî áûëî ñðî÷íî åõàòü â ãîðîä — è ÿ ëåãêî, íå çàäóìûâàÿñü, 

ïåðåñåë íà äðóãóþ — ïîïðîñèë ó äðóçåé ïåðåäíåïðèâîäíóþ (ó ìåíÿ ïðèâîä áûë 

ïîëíûé) — è, îïÿòü íàáðàâ ïàññàæèðîâ, ïîì÷àëñÿ â ãîðîä, íå îñîáî îùóùàÿ 

ðàçíèöó — ìàøèíà îíà è åñòü ìàøèíà. È íà êàêîé-òî äëèííîé äóãå, óïèðàÿñü â 

õâîñò ëåñîâîçà, ÿ âäðóã ïîíÿë, âåðíåå, âñïûøêîé îçàðåíèÿ óõâàòèë — äîðîãà — 

ë¸ä, ÷èñòîå ñòåêëî, ëåñîâîç, ãðóæ¸ííûé äî îòêàçà — òîðìîçèò, ëåãêî îñòàíàâëèâàÿñü, 

÷òî åìó — îí òÿæ¸ëûé, ó íåãî öåïè íà øèíàõ — çàãîðàþòñÿ êðàñíûå îãîíüêè 

ñòîï-ñèãíàëîâ íà åãî ïðèöåïå — òîðìîæó è ÿ, êàê îáû÷íî, òîëüêî íèêàêîãî 

ýôôåêòà — ÿ íå íà ñâîåé ìàøèíå! È ëå÷ó ïðÿìî â ýòè ôîíàðè ñ òîé æå ñêîðîñòüþ, 

÷òî è åõàë! — ìèëëèñåêóíäû — âûâåðíóòü ðóëü, ä¸ðíóòü ðó÷íèê! — è, îáîãíóâ ïî 

äóãå âñòàâøèé êîëîì ëåñîâîç, ñäåëàâ íåñêîëüêî îáîðîòîâ íà ëüäó, êàê â îáÿçàòåëüíîé 

ïðîãðàììå ïî ôèãóðíîìó êàòàíèþ — ïëóãîì âçðûâàåì ñíåã íà ïðîòèâî-


33 

ïîëîæíîé îáî÷èíå! Ñíåã, êðàñèâî, âåñåëî ñâåðêàÿ â íàøèõ îãíÿõ è â óäèâë¸ííûõ, 

ìîðãàþùèõ ôàðàõ âñòðå÷åê, ðàñïóñêàåòñÿ íîâîãîäíèì âååðîì — îñòàíàâëèâàåòñÿ 

ïàðà ìàøèí, ñî÷óâñòâåííî ñïðàøèâàåò — âñ¸ íîðìàëüíî, âñå æèâû? Äà, âñ¸ 

õîðîøî. Òîëüêî ÷òî óâåðíóëèñü îò ñìåðòè, òóïîé, íåêðàñèâîé — âúåõàòü â öàðàïàþùèå, 

ñâåøåííûå äåðåâÿøêè... Ïàññàæèðû äðóãèå, íî íàñëûøàíû î ìî¸ì 

íåâåçåíèè è âåçåíèè — ñïîêîéíî åäåì äàëüøå, âîò òîëüêî â áóäóùåì åçäèòü ñî 

ìíîé áóäóò êðàéíå-êðàéíå ðåäêî — åñëè ñîâñåì íåêóäà äåâàòüñÿ. Õîòÿ, ÷åãî áîÿòüñÿ? 

Âåäü õîòü è íåò ïðåäîïðåäåëåíèÿ î íàøåì æèòèè, íî êóäà òû äåíåøüñÿ, 

ïîêà íå èñïîëíèøü âñ¸, ê ÷åìó ïðèçâàí? Õîòü â ìîðå êèäàéñÿ, âñ¸ ðàâíî êàêîéíèáóäü 

çàâàëÿùèé ëåíèâûé êèò òåáÿ ïðîãëîòèò, ïîæó¸ò-ïîæó¸ò äà è îòðûãí¸ò íà 

òî ìåñòî, ãäå òû äîëæåí áûòü!.. 

Èòàê, íå ïî÷óâñòâîâàâ ãëèíû, âåñü â àçàðòå òîëüêî íà÷àâøåéñÿ ðûáàëêè, 

çàáðàñûâàþ áëåñíó ïîïåð¸ê îìóòà, ïîä êóñòû íà äðóãîì áåðåãó. Ïîêà âåäó — îäèí 

óäàð, âòîðîé... ×òî òàêîå? Ïîñðåäè áîëòàåòñÿ îäèíîêèé ïî÷åðíåâøèé, êàê ñòàðàÿ 

ïðîñìîëåííàÿ òðóáêà, òîïëÿê — íåóæòî çàöåï? Ìîæåò, áëåñíà ÷òî-òî çàäåâàëà? — 

âåäü ãëóáîêî, íå âèäíî. Çàáðàñûâàþ ñíîâà — îïÿòü óäàð, è òóò õîðîøàÿ, óâåðåííàÿ 

õâàòêà — åñòü! Ïàïêà-òî ãäå-òî åù¸ äàëåêî, îïëûâàåò âñå ìåëè è âñå îáëîâëåííûå 

ìåëêèå îìóòêè, à ÿ òóò áîðþñü, âûâàæèâàþ — ïåðâûé! — âîò ÿ åãî ñåé÷àñ óäèâëþ! 

Ùóêà, õîòü è ñîïðîòèâëÿåòñÿ, âñòà¸ò áîêîì, óïèðàåòñÿ — íî âñ¸ áëèæå, âñ¸ áëèæå 

(òîëüêî íå áóðîì, òîëüêî íå íàïðîëîì — ïîìíèøü äÿäè Ìèøèíû òðàãåäèè? 

Ïîìíþ...) — âîò îíà ó áåðåãà. Âòàñêèâàþ, îíà ñðûâàåòñÿ ñ áëåñíû è ïàäàåò ìíå 

ïîä íîãè — íàêëîíÿþñü (è òóò æå — õîðîøî ïîìíèøü äÿäè Ìèøèíû òðàãåäèè? 

Êàæåòñÿ, äà, èëè íåò — îé-îé-îé!..) — è ëå÷ó â âîäó! Âñ¸ ïîâòîðÿåòñÿ â æèçíè, 

ïî÷òè: ÿ óñïåâàþ â âîçäóõå èçâåðíóòüñÿ, è êàê õîðîøèé áàñêåòáîëèñò (ïðîñòî 

êëàññíûé, íàâåðíî, ñî ñòîðîíû — Ñàáîíèñ, íå ìåíüøå), ïðèäåðæàòü ùóêó íà áåðåãó, 

ïîêà îíà íå ñâàëèëàñü ìíå íà ãîëîâó... ß â âîäå ïî ïîÿñ, íî ãëàâíîå — ùóêà 

ìîÿ, å¸-òî ÿ ê áåðåãó ïðèæàë êðåïêî: íå óéä¸øü, òåì áîëåå òàêîé öåíîé! È òóò 

ïîÿâëÿåòñÿ ïàïêà íà ëîäêå — ÷òî òàêîå? ÷òî çà øóì? — õâàòàþ ðûáó è èäó ê 

íåìó, ìîêðûé âåñü è ñ÷àñòëèâûé — òîæå âåñü — âåäü ñâîþ ðûáèíó ÿ íå óïóñòèë! 

À ýòî ãëàâíîå! Ïàïêà è ðàä (÷òî ìíå, ïëåâàòü íà âñ¸ — íà ñûðîñòü, íà íà÷àâøèéñÿ 

ìåëêèé äîæäèê — ëèøü áû ðûáà áûëà), è íåäîâîëåí — òîëüêî-òîëüêî ïóòåøåñòâèå 

íà÷àëè, è íà òåáå — âûíóæäåííûé ïðèâàë, êîñò¸ð — ïðîñóøèâàþùèåñÿ ïÿòíàìè 

ìîè áðþêè; äûìÿùèå ïàðîì, êàê ïàðîâîçíûå òðóáû ñàïîãè; ÷àé äëÿ ñóãðåâó; à 

âåäü âðåìÿ èä¸ò, ðûáà êëþ¸ò, íàäî äâèãàòüñÿ äàëüøå, âïåð¸ä, íåñìîòðÿ íà àâàðèè... 

Äîñóøèìñÿ ïîòîì, ó èçáóøêè, ê ñåðåäèíå äíÿ, à ñåé÷àñ âëåçàåì â ëîäêó — ïëûâ¸ì 

äàëüøå, è ÿ âåëèêîäóøíî ñàæóñü íà êîðìå, ïîäãðåáàòü â ñëó÷àå ÷åãî â¸ñëàìè, 

îñòàâëÿÿ ëó÷øåå ìåñòî â íîñó äëÿ ïàïêè, ó ìåíÿ-òî óæå åñòü ôîðà, åñòü ðûáèíà, 

îäèí-íîëü ïîêà â ìîþ ïîëüçó. 

Ñòîëüêî óæå ïðîéäåíî, ïîéìàíî, óïóùåíî — è õîòÿ êàæäûé ðàç ýòî, êàê 

âîëøåáñòâî, êàê ïðèâû÷íàÿ ëþáèìàÿ ñêàçêà ñ íîâûì ïðîäîëæåíèåì — ïîêë¸âêà, 

ëåñêà, ðåæóùàÿ âîäó, âçäûìàþùååñÿ èç ðåêè ïîÿâëåíèå ðûáèíû, å¸ æèâîå óïðÿìñòâî, 

èãðà, áîé îäèí íà îäèí — íî âñïîìèíàåòñÿ áîëüøå ÷òî-òî íåîáû÷íîå, èç 

ýòîãî ðÿäà, íå óêëàäûâàþùååñÿ â ðàìêè ïðîñòîãî îïèñàíèÿ: ïîéìàë, åù¸ ïîéìàë, 

è âîò òàê, è âîò ýäàê — è âîçìîæíî, ïðàâ òîò, êòî ïåðâûé çàÿâèë, ÷òî âðåìÿ, 

ïðîâåä¸ííîå íà ðûáàëêå, â ñ÷¸ò íå èä¸ò, âñ¸ æå îíî òå÷¸ò, ýòî âðåìÿ, êàê ðåêà, ê

34 


êîòîðîé ìû ïðèðàâíèâàåì æèçíè, ìåíÿÿ å¸ íà ðåäêèé ìèã óäà÷è — â îñíîâíîì 

æå, ýòî òðóä, ìîêðûå íîãè, ëàçàíüå ïî êàêèì-òî çàïóòàííûì êóñòàì, ïîäêà÷èâàíèå 

ïðÿìî íà õîäó, ñ êîëåíà, ñäóâøåéñÿ (íàâåðíîå, ïðîêîë ïîä ñèäåíüåì, êóäà óãîäèëà 

è çàöåïèëàñü ìóøêà íà õàðèóñà) ëîäêè, ðàçâåäåíèå êîñòðà èç ñûðûõ âåòî÷åê, 

áûñòðûé ïåðåêóñ, à åñëè çàñòóäèë íîãè, òî è çóáíàÿ áîëü, è îñòðîå, äî ñë¸ç, 

ðàçëèâàþùååñÿ îò ãîðÿ÷åãî, íûòü¸-îæîã (è âñàñûâàåøü õîëîäíûé âëàæíûé òóìàí 

÷åðåç ùåëü — îñòóäèòü õîòü íà ìèã ýòó ïûòêó) — è ÷åðåç ñèëó (êàê òóò ëîâèòü?) 

ïëûâ¸øü äàëüøå, è çà ïîâîðîòîì, çàáûâøèñü, ëîâèøü, è ñòàíîâèøüñÿ îïÿòü ñàìèì 

ñîáîé... 

ß âàæíè÷àþ: âïåðâûå ñîáèðàþñü ñïëûòü îäèí îò ìîñòà äî äîìà (ñ íî÷¸âêîé â 

Áîðãàí-øîðå, â çàáðîøåííîé èçáóøêå). Ïðèåõàëè äÿäÿ Ìèøà ñ ò¸òåé Ëèäîé è 

äåòüìè — Ìàðèàííîé è Ìàêñèìîì íà íåñêîëüêî äíåé îòäîõíóòü. Íî äÿäÿ Ìèøà 

íå èä¸ò íà ðûáàëêó — õî÷åò ÷òî-òî ïîïðàâèòü äîìà, à âîò Ìàêñ õîòü åù¸ è ìàë, 

íî âñ¸ æå óæå ãîðàçäî ñòàðøå òîãî âîçðàñòà, ÷òî ÿ íà÷àë õîäèòü íà Ïîèíãó — 

ïîðà áû è åìó ïîïðîáîâàòü, ÷òî ýòî òàêîå, ïðèîáùèòüñÿ ê îáùåé ñåìåéíîé ðûáàëêå. 

Äÿäÿ Ìèøà, óçíàâ ïî ìîèì ñáîðàì, ÷òî ÿ èäó íà Ïîèíãó, ïðåäëàãàåò ïðèõâàòèòü 

ñ ñîáîé Ìàêñà: âäâî¸ì-òî âåñåëåå — è ÿ ãîðä, ÷òî óæå êàê ñòàðøèé (ïóñòü åù¸ è 

íå îêîí÷èë øêîëó), óæå ìîãó âçÿòü ñ ñîáîé â òàéãó Ìàêñà — ðàç òàê, òî ÿ óæå 

ïðîâåðåííûé òà¸æíèê, íèãäå íå ïðîïàäó (ïðàâäà, ÷åãî ãðåõà òàèòü, áûâàëè ñëó÷àè: 

ïîòðóõèâàëî ñòðàõîì, â îäèíî÷êó, ïðîáèðàëî äî êîñòåé, íî ìîë÷àíèå — çîëîòî, 

íèêòî îá ýòîì íå çíàë, íå âåäàë, íèêòî æ íå âèäåë, êàê òû âçäðàãèâàåøü îò 

ðåçêîãî êðèêà ïòèöû, êàê òû ïîêðûâàåøüñÿ èñïàðèíîé â èñïóãå, ÷òî çàáëóäèëñÿ, 

ïîø¸ë íå òóäà, íå òàì ñâåðíóë, ïåðåïóòàë äîðîãè...). 

È ÿ ñëåãêà ñâûñîêà (÷òîáû Ìàêñ íå ðàñïîçíàë ìîèõ ïðîøëûõ ñòðàõîâ è 

ñîìíåíèé, ÷òîá íå ñîìíåâàëñÿ â ìîåé òà¸æíîé êîìïåòåíòíîñòè), íà÷àë åìó âñ¸ 

ïðåïîäíîñèòü â ïîó÷àþùåì êëþ÷å — è ïî äîðîãå, è íà ðåêå: 

— Âîò ïë¸ñ, çäåñü âñòàâàòü íå áóäåì, õîòÿ ìîæåò êëþíóòü ÿçü, ïðîïëûâ¸ì 

íà áëåñíó. Ëó÷øå ïîòîì ïîïðîáóåì íà äîíêè. À âîò, ãëÿäè, òàì ìîæåò ñòîÿòü 

ùóêà — âèäèøü çàâîäèíêó? À òóò... 

Áîëòàÿ, ìû íå çàìåòèëè, êàê ê íàì ïðèáëèçèëñÿ òîïëÿê — ÷òî æ, îáû÷íîå 

äåëî, ïðîâîæàåøü åãî ïåðèôåðè÷åñêèì çðåíèåì, ëèøü áû íå íàðâàòüñÿ, íå çàöåïèòü 

ëîäêîé, à òàê íè÷åãî îñîáåííîãî, ïóñòü ïëûâ¸ò... È âäðóã — ñòîï! — ñåêóíäíîå 

îçàðåíèå: à ïî÷åìó òîïëÿê ñ ãëàçàìè? Ñ ãëàçàìè-òî ïî÷åìó?! À?! — è âçðûâ, óäàð, 

âîëíû — ñìîòðþ, Ìàêñ â èñïóãå (åñëè á îí çíàë, ÷òî è ó ìåíÿ òàêîå âïåðâûå, è ÷òî 

ìî¸ ñåðäöå òîæå áëûìêíóëî êóäà-òî âãëóáü, êàê ñâèíöîâîå ãðóçèëî, è çàìåðëî... 

ãäå-òî âíèçó æèâîòà) — Îãî! — Þðà, ÷òî ýòî? — À, Ìàêñ? — ×òî ýòî áûëî? — À, 

ýòî... Ýòî áîá¸ð íûðíóë — ãëÿäè, ïóçûðè èäóò... ýòî îí ïëûâ¸ò... 

Òèõàÿ, êðàñèâàÿ, êàê æåì÷óæíîå îæåðåëüå, êàê îæèâøåå ñîçâåçäèå, öåïî÷êà 

ïóçûðüêîâ ïîäíÿëàñü è îáîðâàëàñü. 

— Çàòàèëñÿ ãäå-òî, ãàä!.. 

— Îõ, áëèí, ÿ ÷óòü â âîäó íå óïàë... 

— Äà íå îáðàùàé âíèìàíèÿ, Ìàêñ, îíè òóò íà êàæäîì øàãó. Ðàçâåëîñü ýòèõ 

áîáðîâ — êàê ãîâîðèòñÿ, íè âçäîõíóòü, íè ï¸ðíóòü... 

— Óô, áëèí. Äàâàé ïîïëûâ¸ì îòñþäà, à?! 

— Äà òû ÷òî! Ìåñòî-òî îòëè÷íîå — âîí, ñìîòðè êàêàÿ çàâîäèíêà... Ñåé÷àñ 

ïðîâåðèì...


35 

È áëåñíà ëåòèò â óêðîìíûé óãîëîê ïîä êóñòû — ÿ óæå ñïîêîåí, òî÷åí — çíàþ, 

ãäå è êàê îíà äîëæíà óïàñòü, è êàê ÿ áóäó ïî-âçðîñëîìó, ïîäìèãèâàÿ Ìàêñó, 

ïîäòÿãèâàòü å¸, êðóòÿ êàòóøêó ñïèííèíãà — è òàì, ãäå îíà äîëæíà âîò-âîò 

óïàñòü — îïÿòü ÷òî-òî âûíûðèâàåò! — îïÿòü âçðûâ, óäàð, õëîáûñòü! — ìû â 

ïîâòîðíîì øîêå, ãîðàçäî áîëåå ãëóáîêîì, äîáèâàþùåì íàø ðàçóì, êîòîðûé òîëüêî 

÷åðåç íåñêîëüêî ìãíîâåíèé íà÷èíàåò âêëþ÷àòüñÿ: ýòî òîò æå áîá¸ð âñïëûë, áåäîëàãà 

— è áëåñíà íàøà åìó ÷óòü íå óïàëà íà ãîëîâó... — è îí íûðíóë, âíîâü èñïóãàë 

íàñ äî óñåðó... — è ïðèâ¸ë â êàêîå-òî íåèñòîâîå âåñåëüå: 

— Î, áëèí, âèäåë, êàê ìû åãî?! 

— Îõ, íàâåðíîå, îí òàì îáìî÷èëñÿ... Ñèäèò, ñïðÿòàëñÿ, âûñóíóòüñÿ áîèòñÿ... 

— Ïóñòèë ñòðóþ, õà-õà! — Âûäàâèë ïàñòó, õîõî! — Ñèäèò, òàíöóåò ðèòóàëüíûé 

òàíåö, õè-õè! 

ß ñìåþñü, Ìàêñ âåñåëèòñÿ âñëåä çà ìíîé, ñ÷èòàÿ, ÷òî òóò êàæäûé äåíü òàêèå 

ïðèêëþ÷åíèÿ, íî ÿ-òî, ïðè âñåé âíåøíåé áåççàáîòíîñòè, çíàþ, îõ êàê õîðîøî çíàþ, 

÷òî ñ òàéãîé øóòèòü íå íàäî, è óæå ãäå-òî âíóòðè, òàêèì æå áîáðîâûì ìàêàðîì, 

âòèõàðÿ çàòàèëîñü íå âñïëûâàþùåå ïîêà íàðóæó îïàñåíèå: çðÿ ÿ ââÿçàëñÿ â ýòî 

äåëî, çðÿ, åù¸ è Ìàêñà çà ñîáîé ïîòàùèë, à îí, äîâåð÷èâûé, âåñåëèòñÿ, íå çíàåò, ÷òî 

íàäî âñ¸ âðåìÿ áûòü íà÷åêó, íå äîãàäûâàåòñÿ, ÷òî òóò êðóãîì... (íî ÷òî êðóãîì ÿ 

äîäóìàòü íå ìîã — ýòî íå÷òî, íåêàÿ ñèëà, ñ êîòîðîé íå øóòÿò è íå çàèãðûâàþò). 

Íà ñëåäóþùåì æå îìóòå îïÿòü ïðèìå÷àåì: ïîøëè öåïî÷êè ïóçûðåé, àãà, óæå 

âñëóõ Ìàêñó êîììåíòèðóþ: 

— Âèäèøü ïóçûðè? 

— Àãà. 

— Ñåé÷àñ ÿ åìó â ëîá âðåæó! 

— Àãà! 

Ìàêñ óæå îñîáî è íå áåñïîêîèòñÿ — ýòî ìû ïðîõîäèëè... — ñïîêîéíî íàáëþäàåò, 

êàê ÿ ðàçìàõèâàþñü, êàê íåìíîãî íåáðåæíî (íàäî æå èñïîëíèòü ðîëü ìàñòåðà è 

ïîäìàñòåðüÿ, ïîäïóñòèòü ãåíèàëüíîãî íåáðåæíîãî òóìàíà) êëàäó áëåñíó ïîïåð¸ê 

ýòîé çàãàäî÷íîé öåïî÷êè. È âäðóã — ðûâîê, óäàð! âçðûâ! áîìáà! — ÷òî òàêîå? Áîá¸ð 

ðåøèë íàñ ïî-äðóãîìó èñïóãàòü?! Óòîïèòü íàñ, ÷òî ëè? ×òî ýòî?! (âñ¸ ýòî çà ìèëëèìèëëèñåêóíäû). 

ß æå çíàë, ÷òî òàê øóòèòü íåëüçÿ, äóðàê! Íó êòî ïðîñèë ìåíÿ 

ââÿçûâàòüñÿ â ýòî, äà åù¸ è ñ Ìàêñîì?! Êîãäà ìû íà ðûáàëêå, íó õîòü ðàç âîò òàê 

çàèãðûâàëè ñ áîáðàìè?! Ïðàâèëüíî, íèêîãäà! Òîãäà çà÷åì ñåé÷àñ ýòî íóæíî, êîìó?! 

×òîá ïîòåøèòü ñàìîëþáèå ñâî¸?! — ãëÿäè, êàêèå ìû êðóòûå ðûáàêè-òà¸æíèêè! — 

âèõðü ìûñëåé åù¸ íåñ¸òñÿ â ãîëîâå, à ðóêè óæå ðàáîòàëè — îíè-òî ñðàçó ïî- 

÷óâñòâîâàëè, ÷òî ýòî íå áîá¸ð, à çäîðîâåííàÿ ùóêà, êîòîðàÿ ïî÷óÿâ íàøå ïðèáëèæåíèå, 

÷óòü ïîãðóçèëàñü, îòñþäà è ïóçûðè, ñòðàâèëà âîçäóõ, ïðèíÿëà áîëåå 

íèçêóþ ñòîéêó, íî ïîòîì íå âûäåðæàëà — õàìêíóëà íàøó áëåñíó, ñîáëàçíèëàñü... 

Âîò âåäü êàê áûâàåò. 

— Ùóêà, Ìàêñ! — òàùó, êðó÷ó, êðè÷ó, à ñàì áîþñü óïóñòèòü è ïðèêèäûâàþ â 

ñóåâåðíîì çàãàäå: åñëè Ìàêñ òàêîé æå, êàê åãî ïàïêà, íå âèäàòü íàì ùóêè, íî, ñ 

äðóãîé ñòîðîíû, òÿíó-òî ÿ, çàÿäëûé ðûáàê, ñòàëî áûòü, îáÿçàí âûòÿíóòü, áåç âñÿêèõ, 

÷òîá íå îïîçîðèòüñÿ ïåðåä íîâè÷êîì: — Ìàêñ, ïîäñàê ãîòîâü! Òàê... ß ïîäòàùó, 

à òû äàâàé ñíèçó, ñ ãîëîâû, ïîääåâàé!.. 

È âåäü âñ¸ ó íàñ ïîëó÷èëîñü, âñ¸ âûøëî, êàê â ó÷åáíîì ôèëüìå — ÿ, ñêðàäûâàÿ

36 


ðûâêè, ãàñÿ èõ èçãèáîì ñïèííèíãîâîãî óäèëèùà, ïîäâ¸ë ýòî áðåâíî ïîáëèæå ê 

ëîäêå, à Ìàêñ, âûòÿíóâøèñü, áûñòðî è õðàáðî ïîääåë å¸ — è îíà ñâàëèëàñü ãðóçíûì 

áðþõîì â ìåøîê, è ìû, âñ¸ åù¸ íå î÷åíü äîâåðÿÿ ïðîèñõîäÿùåìó ÷óäó, âòàùèëè å¸ 

â ëîäêó. 

×òî-òî âñ¸ æå ãíàëî ìåíÿ âïåð¸ä (âñ¸-òàêè ÿ â ïåðâûé ðàç âûøåë íà Ïîèíãó 

áåç ìóæèêîâ, áåç îòöà, è íå çíàë òî÷íûõ ðàññòîÿíèé — êîãäà íàì íàäî áûëî 

ïîòîðîïèòüñÿ, èëè ãäå ìîæíî áûëî ðàñòÿíóòü ðûáàëêó) — è ìû îêàçàëèñü íà ÿìå 

îêîëî èçáóøêè äîâîëüíî ðàíî. Òóò ìû ïîçàêèäûâàëè äîíîê, ïîçàáàâèëèñü åù¸ 

êàêîé-òî òîëèêîé ò¸ìíûõ, ÷åðíîñïèííûõ, çàãàäî÷íî êëåâàâøèõ ðûá¸õ — ïëîòâà, 

ïîäúÿçèêè, íè÷åãî ñòîÿùåãî... — è, âäîâîëü íàêîðìèâ êîìàðîâ, îòïðàâèëèñü 

íî÷åâàòü â èçáóøêó îòøåëüíèêà Áè÷-Âàñüêè, ãäå ÿ ïî ïóòè ñíîâà íå âûäåðæàë — 

íàðàññêàçûâàë Ìàêñó èñòîðèé ïðî ýòîãî îòøåëüíèêà-áåãëåöà: è ïðî òî, êàê îí 

âîåâàë çäåñü ñ ìåäâåäåì çà òåððèòîðèþ — êîðî÷å, ãíàë æóòè ïî ïîëíîé (ìàëî ìíå 

áûëî áîáðà è ùóêè!..) — Ìàêñ, ïîñêîëüêó ìîè ñëîâà áûëè ïîäòâåðæäåíû ýôôåêòíîé 

ïîèìêîé çäîðîâåííîé ðûáèíû, òðåïåòàë è ëîâèë êàæäîå ìî¸ ñîîáùåíèå: âîò 

çäåñü îí ïåíüêàìè â íåãî êèäàëñÿ, â Âàñüêó, à âîò òàì, çà èçáóøêîé, îí ïðèõîäèë 

è ëåæàë êàæäóþ íî÷ü... 

Íàóòðî ìû ñïëûëè äî äîðîãè äîìîé, ïîäíÿâ åù¸ íåñêîëüêî íå î÷åíü çíà- 

÷èòåëüíûõ ðûá¸øåê, è âîçâðàòèëèñü â äåðåâíþ. Äÿäÿ Ìèøà ñ ò¸òåé Ëèäîé áûëè 

ðàäû, ÷òî ìû òàê áûñòðî îáåðíóëèñü, ñêåïòè÷åñêè ïîñìåèâàÿñü: 

— Íó ÷òî, íå ïîéìàëè íè÷åãî? Íó êàê òû, Ìàêñÿ, óñòàë? Ñõîäèëè è ëàäíî, 

ðàçäåâàéòåñü... Âîò âåäü íå ñèäèòñÿ èì äîìà — è õîäÿò, è õîäÿò, íó ÷òî, ðûáà-òî 

ãäå? Íà óõó-òî ïîéìàëè, íåò, ðûáàêè? À ïðîìîêëè-òî, à ïðîìîêëè... È çà÷åì õîäèëè? 

Ãäå ðûáà, ãäå ðûáà... — ÿ ðàñêàòàë â õîëîäíîé ïîëîâèíå äîìà ëîäêó, ÷òîá 

ïðîñîõëà, âûâåðíóë å¸ ïî øâàì, êàê äåëàë ýòî îòåö; ïîâåñèë íà ãâîçäü áðîäíè, 

ðàñïðàâèâ ãîëåíèùà, ÷òîá òîæå ñîõëè, æäàëè ìåíÿ; à ïîòîì è çà ðûáó âçÿëñÿ: 

âûâàëèë èç ìåøêà íàø óëîâ, íà ïîëîâèíó âàííû!.. Ìàêñ ìîëîäåö, ìîë÷àë — 

íàñòîÿùèé ðûáàê, íå òðàòÿùèé ñëîâ. À ìîæåò, ýòî ñòðàõè íà íåãî òàê 

ïîäåéñòâîâàëè? — íå çíàþ. Ò¸òÿ Ëèäà ñ äÿäåé Ìèøåé àæ ïîäñêî÷èëè, êîãäà 

óâèäåëè íàøó ùóêó... — îíà âûïðîñòàëàñü ïîñëåäíåé è áðÿêíóëàñü òàê ýôôåêòíî, 

÷òî íèêàêèõ ñëîâ íå áûëî íóæíî: ãäå ðûáà? ãäå ðûáà? — âîò ðûáà! Íó ÷òî, êòî 

òóò ðûáàê?! 

Â òîò æå äåíü ÿ çàñîáèðàëñÿ äîìîé. Ò¸òêà ñ äÿäüêîé ñëàáåíüêî, íå î÷åíü 

óâåðåííî ïîïûòàëèñü óãîâîðèòü ìåíÿ îñòàâèòü ùóêó, íî ÿ áûë íåïðåêëîíåí — 

êàê æå ÿ äîìîé-òî ïîåäó, ñ ðàññêàçàìè, ÷òî ëè?! Íåò óæ, ÿ áåðó òîëüêî å¸ — è 

âïåð¸ä, ê ïàïêå ñ ìàìêîé: âûâàëþ òàê æå, áåç ñëîâ. Ìàêñ ïîòîì, êîãäà ÿ óåõàë, íå 

ñäåðæàëñÿ, ñòàë ðàññêàçûâàòü ò¸òå Ëèäå, êàê åìó áûëî ñòðàøíî â òàéãå â ïåðâûé 

ðàç â òàêîì ïîõîäå, è êàê ÿ èçâîäèë åãî æóòêèìè ñòðàøèëêàìè î Áè÷-Âàñüêå è 

åãî ìåäâåäå, î íàøåì áîáðå, êîòîðîãî òî ëè ìû ãîíÿëè, òî ëè îí íàñ — íî ò¸òêà 

îòìàõèâàëàñü: à, íå âðè!.. (à ÿ ïîòîì êîíòðàáàíäîé âñòàâèë ýòîò íàø ïîõîä â 

ñâîè ðàññêàçû, ïðèëîæåíèå ê ðîìàíó, ñòàâøèå îòäåëüíîé ïîâåñòüþ, òîëüêî Ìàêñà 

òóäà íå âêëþ÷èë — âåäü ýòî áûëà ëèòåðàòóðà, âñåãî ëèøü âûäóìêà, îïèðàþùàÿñÿ 

íà íå÷òî áûâøåå, äåëàþùåå èç íåãî íåêóþ ôèãóðó â âîçäóõå, ýôåìåðíóþ, âðåìÿ 

æèçíè êîòîðîé ìåíüøå ìåíüøåãî...)


37 

Óìåðëà ìîÿ âîò÷èíñêàÿ áàáóøêà Ëèçà — Âàæúÿê Ëèçà (ïî äåäîâó ïðîçâèùó), 

Òóðè Ëèçà (ïî äåâè÷üåìó: Òóðè — æóðàâëü), äëÿ êîãî-òî Ï\ðûñü Âåæàíü 

(ñòàðàÿ êð¸ñòíàÿ), äëÿ êîãî-òî Ûäæûä Ìàì (Áîëüøàÿ Ìàòü): êàê âñåãäà â ìèðå 

îñòà¸òñÿ äîæèâàòü áîëüøå æåíùèí, ìåæäó óíåñ¸ííûìè âîéíàìè è òÿãîòàìè — è 

îíè íåñóò ðîäîâûå îáÿçàííîñòè, âîïëîùàÿ íåîáõîäèìûå âñÿêîìó ðàçâåòâë¸ííîìó 

ðîäó ñóùíîñòè è îáðàçû — ïîêà âîò òàê ñàìè íå óñíóò. 

Âñ¸ íàïèñàííîå äî ýòîãî îòíîñèòñÿ ê âçãëÿäó ãäå-òî íà óðîâíå ãëàç, íî å¸ 

ïîõîðîíû ÿ ïî÷åìó-òî ïîìíþ ñ âûñîòû çàâèñøåé íàä ëóæàéêîé ïåðåä äîìîì 

óäèâë¸ííîé ïðîèñõîäÿùèì ïòèöû: å¸ âûíåñëè âî äâîð, ïîñòàâèëè íà ãóñòóþ, 

ò¸ìíî-çåë¸íóþ îñåííþþ òðàâó, òàáóðåòêè, íà íèõ — ë¸ãêèé ãðîá, ðàçóêðàøåííûé 

ïî-äåðåâåíñêè — è áóäòî ñî âñåõ ñòîðîí â íåâåäîìîì ìíå õîðîâîäå — èäóò, ìîë÷à 

òÿíóòñÿ ïîïðîùàòüñÿ å¸ ïîäðóæêè, ñîñåäêè, äàëüøå íåìîùíûå, åëå êîâûëÿþùèå 

ñòàðóøêè. È ñ âûñîòû, çàêðûâ ãëàçà, êàæåòñÿ, ÷òî áóäòî ë¸ãêàÿ, ñâåòëàÿ, áåëàÿ 

äâåðêà îòêðûòà ñðåäè ïðèòèõøåãî, íàáóõøåãî çåëåíüþ ìèðà — êàê êîëîäåö, â 

êîòîðûé çàãëÿäûâàþò, è íà âðåìÿ, óâèäåâ ñâåò, îòõîäÿò, îòêàçûâàÿñü ñåé÷àñ òóäà 

âñòóïèòü è îäíîâðåìåííî ïðèíèìàÿ åãî, îæèäàþùåãî âñåõ — âñ¸ òèõî, áåç ïëà÷à, 

áåç ñóåòû. 

Ñ êëàäáèùà ìû ñ îòöîì íå âîçâðàùàåìñÿ — âçÿëè ñ ñîáîé ðþêçàêè è ñðàçó 

èä¸ì íà Ïîèíãó. Ìû îá ýòîì îñîáî íè ñ êåì è íå ãîâîðèëè, íå îïîâåùàëè, íî âñå 

è òàê, áåç ñëîâ, ìîë÷à, ïîíÿëè, ïî÷åìó ìû òàê ïîñòóïàåì, è íè î ÷¸ì íå ñïðàøèâàÿ, 

îòïóñòèëè. 

Íå ñïåøà, îñîáî íå ðàçãîâàðèâàÿ, ñïóñêàåìñÿ ïî Ïîñêà-òóþ ê íàøåé Ïîèíãå. 

Ðàçâîðà÷èâàåì (â ïåðâûé ðàç â òàêîì, áóäòî íåìíîãî îñòàâëåííîì, ñîñòîÿíèè) 

ëîäêó, â êîòîðîé óñòðàèâàþñü ÿ, à îòåö èä¸ò âíèç è â êîíöå ïåðåêàòà ïåðåáðåäàåò 

íà òó ñòîðîíó, íà òîò áåðåã — îáëîâèòü âñþ ïîäêîâó ïåðåêàòà îò íà÷àëà äî êîíöà 

(íà íàøåì áåðåãó — ïîëîñà òðàâû, à ñòðåìíèíà ñ îòêðûòîé âîäîé — âñÿ èä¸ò 

âäîëü ïðîòèâîïîëîæíîãî, êóñòèñòîãî, ÷óòü îáðûâèñòîãî ñêëîíà). Èä¸ò, áóäòî ïëà÷åò 

çà íàñ, ìåëêèé äîæäèê — è õîðîøî: åñëè ó íàñ âäðóã íàâåðíóòñÿ, íàõëûíóò ñë¸çû, 

òî îí ñêðàä¸ò, ñêðîåò, ñäåëàåò èõ íåâèäèìûìè — õîòÿ, ÷òî íàì ñêðûâàòü-òî äðóã 

îò äðóãà... 

ß íà ëîäêå âñòàþ â òðàâó, ñèëüíî íå øâàðòóÿñü, íå ïðèâÿçûâàÿñü — óíåñ¸ò 

òàê óíåñ¸ò, ñåãîäíÿ ïóñòü áóäåò, ÷òî áóäåò. Çàêèäûâàþ â ñòðåìíèíó óäî÷êó, äàþ åé 

õîäó òàê, ÷òîá íåæíî îáâîëàêèâàþùèå êàæäóþ ñòðóþ êîí÷èêè òðàâ íå çàäåëè íè 

ïîïëàâêà, íè ëåñêè, è ñ ïåðâîãî æå çàáðîñà, íå óñïåë ìîé ïîïëàâîê ïðîéòè âñåãî 

ïóòè — óâåðåííàÿ ñïîêîéíàÿ ïîêë¸âêà: èç ãëóáèíû, áóäòî ïîäòàëêèâàåìûå êåìòî, 

âñïëûâàþò è ñàäÿòñÿ íàì íà êðþ÷êè ïîëíîâåñíûå, âåëè÷àâî-õîëîäíûå, ñîâñåì 

íå ïðûòêèå ñåãîäíÿ õàðèóñû — êàê òèõàÿ, ïîíÿòíàÿ âñåìó ìèðó, æåðòâà. Íå çíàþ, 

êàê îòåö, à ÿ âîñïðèíèìàë è ýòîò íåáåñíûé ñåðûé ñëåçíûé ñåÿíåö, è ýòó 

âñïëûâàþùóþ èç ãëóáèíû, îäåòóþ ãðîçíûì ïîòóñòîðîííèì ñâåòîì ðûáó — êàê 

äîëæíîå, ìîë÷àëèâîå, è òèõîå, è óñïîêàèâàþùåå, è âîëíóþùåå ñâîèì ïîÿâëåíèåìðàçãîâîðîì 

îäíîâðåìåííî: âñ¸ òàê, êàê äîëæíî áûòü — âîâðåìÿ, êðàñèâî, ñâåòëî, 

áåç íàäðûâà. 

Ëèòåðàòóðà íà÷èíàåò ïðèíîñèòü ñâîè ñêðîìíûå ïëîäû — íåîæèäàííî êèíîñöåíàðèé 

(â ÷¸ì-òî ðîäñòâåííûé íûíåøíèì çàïèñêàì) î òîì, êàê äåä âîçâðàùàåòñÿ

38 


ñ âîéíû è æèâ¸ò-ìîæåò áåç ðóêè, áåç íîãè â ïîñëåâîåííîé äåðåâíå (òî, ÷òî ðàññêàçàë 

ìíå îòåö, áëàãîñëîâëÿÿ îñòàâèòü ìàòåìàòèêó è çàíÿòüñÿ ïèñàòåëüñòâîì) — ïðèâëåêàåò 

îäíó êèíîêîìïàíèþ «Ýñêîìôèëüì» (ïîëíîñòüþ «Ýñòîíèÿ-Êîìè-ôèëüì», 

è îäíîâðåìåííî «ýñê\ì» — ïî-êîìè çíà÷èò âåðà) è îíà íà ïÿòü ëåò (äàâíî óæå 

èñò¸êøèõ) ïîêóïàåò ïðàâà íà ïîñòàíîâêó. Ýòî áûë ïåðâûé è ïîêà ïîñëåäíèé 

âåñîìûé ãîíîðàð (êòî ñåé÷àñ ÷èòàåò êíèãè, êðîìå çåêîâ, ïåðåáèðàþùèõ íåìûñëèìóþ 

ñìåñü îò «Ïîâåñòè î íàñòîÿùåì ÷åëîâåêå» äî «Äèàëîãîâ» Ãóìèë¸âà ñ Ïàí÷åíêî 

îá ýòíîãåíåçå ðóññêîãî íàðîäà, ïåðåìåæàåìûõ è íåáåçûçâåñòíûìè «Âîïðîñàìè 

ÿçûêîçíàíèÿ» è âîñïîìèíàíèÿ Ñ.Þ. Âèòòå, è ñèëüíî ïîòð¸ïàííûìè, íî åù¸ 

ãîäíûìè (õîðîøåå èçäàíèå, êà÷åñòâåííûé êëåé) âå÷íûì Äîñòîåâñêèì) — âðåìÿ, 

íà÷àëî 90-õ, áûëî îáâàëüíûì, äåíüãè äåøåâåëè ñòðåìèòåëüíî — ñåãîäíÿ â îäíîì 

ìåñòå íà ãîíîðàð åù¸ ìîæíî áûëî ÷òî-òî ïðèîáðåñòè, à â äðóãîì íàçàâòðà ñòîëüêî 

(äåñÿòü òûñÿ÷) ñòîèëè êèòàéñêèå òðèêî... Ïî ìîåìó íàñòîÿíèþ (ÿ ëåæó äîìà, 

áîëåþ) îòåö íåìåäëåííî îòïðàâèëñÿ â äåðåâíþ è óñïåë êóïèòü (ñ íåðâíîñòÿìè, ñ 

äûìíûìè ïåðåêóðàìè âî âðåìÿ îôîðìëåíèÿ â ñåëüñîâåòå) äâà çàáðîøåííûõ äîìà 

â êîíöå ñåëà (âñ¸ æå ýòî íå äâå ïàðû øòàíîâ: ïîëîâèíó îäíîãî, ñîâñåì âåòõîãî, 

ìû ïîòîì ðàçîáðàëè — è íà äðîâà è íà íóæäû ïî ïî÷èíêå äðóãîãî). 

Òàê ìû ñòàëè ñîñåäÿìè òîãî äîìà, êóäà çàõîäèëè ïî ïóòè â Êàòûä — 

ïåðåäîõíóòü, ïåðåêóñèòü, ïðîâåäàòü äåäà Àëåêñåÿ (îí êî âðåìåíè ïîÿâëåíèÿ 

íàøåé ñåìüè â ßãäîðå óæå óìåð, îòîø¸ë). Òåïåðü ëåñ ñòàë áëèçîê (äî ìåñòà, 

ãäå óæå íåøóòî÷íî, ïî÷òè âàëîì ðàñòóò áåëûå, à ïî îïóøêå — ÷åðíèêà, âñåãîòî 

ìèíóò äåñÿòü õîäüáû, ïë¸âîå äåëî äëÿ ìîëîäûõ íîã), Êàòûä — â ïîëó÷àñå, 

à äî Ïîèíãè — ÷óòü ïîáîëüøå, êèëîìåòðà ÷åòûðå-ïÿòü... Äëÿ ðûáàêà — ðàé, 

ïîä áîêîì. 

Õîòÿ âïîëíå åù¸ ñíîñíûé äîì íàäî ÷èñòèòü, ïðîáèâàÿ ïëàöäàðì çà ïëàöäàðìîì 

è îòâî¸âûâàÿ åãî ó âåòõîé çàáðîøåííîñòè è ïûëüíîé çàáûòîñòè — íî âñ¸ æå 

è îí, è òîò, äðóãîé, êîòîðûé «ñèëüíî âåòõèé äåíìè» — ýòî çåìíàÿ, ñåìåéíàÿ 

ñîáñòâåííîñòü (äåäîâ äîì ÿ íå ñ÷èòàþ, õîòü è íå ñïèñûâàþ — òàì ðîäíÿ íà ðîäíå, 

åù¸ âî âðåìåíà áàáóëè åäâà âìåùàâøåãî âñåõ âìåñòå — âïîâàëêó, ïî ïîëàòÿì, ïî 

õîëîäíûì êîìíàòàì, ïî ïîëàì — à òóò èìåííî òâî¸, îòäåëüíîå ãíåçäî, ãäå íåò 

ìàìàåâñêèõ íàáåãîâ ìàëûøíè-ïîòûøíè, ïåðåâîðà÷èâàþùåé âñ¸ è âñÿ òàê, ÷òî 

ïîòîì íè÷åãî íå íàéä¸øü, è äîì èç âåùåé íå íà ñâî¸ì ìåñòå ïðåâðàùàåòñÿ â 

ñîáðàíèå ðàçäðàæàþùåé ðóõëÿäè: à ãäå òóò áûëà êîðîáî÷êà ñ ãðóçèëàìè? À å¸ 

Ãðèøêà áðàë... À êóäà ïîëîæèë? À îí Ëåíêå äàë, à îíà íà äâîð ïîøëà... À ãäå òî, 

à ãäå ýòî?..) — ïóñòü «Ýñêîìôèëüì» òàê è íå ñíÿë êèíîêàðòèíû, ñàì ðàññûïàâøèñü 

â òÿæ¸ëûå ãîäû, íî äîì-òî âîò îí (âîâñå ýòî íå ëèòåðàòóðíûé îâåùåñòâë¸ííûé 

ãîíîðàð, êîòîðûå ìåëü÷àþò åù¸ ñòðåìèòåëüíåé, ÷åì ðàññûïàþòñÿ äåðæàâû (ïî÷òè 

êàê öåíû íà êèòàéñêîì ðûíêå): ×åõîâ íà äîõîäû îò ðàññêàçîâ ïðèîáð¸ë äà÷ó â 

ßëòå, Ñîëæåíèöûí ïîñëå «Îäíîãî äíÿ Èâàíà Äåíèñîâè÷à» — íîâåíüêóþ êóðãóçóþ 

«Ïîáåäó» (è ôîòî ðÿäîì, à êàê æå?!), ÿ æå íà ñàìûé ïîñëåäíèé ïåðåä ïîäñèäêîé 

ãîíîðàð â «Êîíòèíåíòå» (óæå ìîñêîâñêî-âèíîãðàäîâñêîì, à íå ïàðèæñêîìàêñèìîâñêîì) 

çà «Äåðåâåíñêóþ ëþáîâü» — ïîä ñóäîì, íî åù¸ íå îñóæä¸ííûé, 

ïîä ïîäïèñêîé, íî åù¸ ãóëÿâøèé ïî Ìîñêâå — çàãëÿíóë â ÖÓÌ è íà òðåòüåì 

ýòàæå ïðèîáð¸ë ñåáå (ïîäáðîñèë ìîíåòêó è ïåðâîå, ÷òî âûïàëî) ïëîòíûé, àíãëèéñêîãî 

ôàñîíà, õîðîøèé ñâèòåð, êîòîðûé ìíå, ïðàâäà, îõ êàê ïðèãîäèëñÿ íà öåíòðàëå, 

îñîáåííî âî âðåìÿ ïîâàëüíûõ ýïèäåìèé è áîëåçíåé, è õîëîäà, è íåâîçìîæíîñòè


39 

óñíóòü áåç òîãî, ÷òîá íå íàòÿíóòü íà ñåáÿ âñþ ò¸ïëóþ îäåæäó... — ÷òî äàëüøå 

íàì æäàòü, ñ áûñòðûì êðóøåíèåì íûíåøíåé õèìåðû, ÿ äóìàþ, êàæäûé äîãàäûâàåòñÿ...) 

— ýòî ïîäàðîê îò äåäà, áóäòî ñîâåðøèâøååñÿ òàêèì çàìûñëîâàòûì 

ñïîñîáîì, ÷åðåç òðåòüè ðóêè, âûäåëåíèå îòäåëüíîé âåòâè èç ðîäà: ñ îáíîâëåíèåì 

äîìà è ìåñòà. 

Òåïåðü ìîæíî áûëî çàíîâî îñâàèâàòü îêðåñòíîñòè, ïðîêëàäûâàòü íîâûå ìàðøðóòû, 

èìåÿ òàêîé öåíòð ñðåäîòî÷èÿ ñåìüè, êàê äîì íà êðàþ ðàÿ. 

Îò ýòîãî ïîñòåïåííî îáæèâàåìîãî ÿãäîðñêîãî äîìà òåïåðü ìîæíî áûëî îáûäåíêîé, 

òî åñòü â îäèí äåíü, áåç íî÷¸âêè, áåç ïàëàòêè — ñìîòàòüñÿ íà Ïîèíãó: 

ñ óòðà ñïóñòèâøèñü ïî íàøåé, ÿãäîðñêîé äîðîãå ê Ïîèíãå, ñïëàâèòüñÿ çàòåì ê 

âå÷åðó äî òîãî ïåðåêàòà, ãäå ìû ëîâèëè õàðèóñà â áàáóøêèí äåíü, äî Ëÿïèíñêîé 

äîðîãè, è ïî íåé — ïî÷òè òàêîé æå äëèíû, íî òîëüêî óæå â ãîðó — âåðíóòüñÿ 

äîìîé. È íå íàäî òàùèòü ñ ñîáîé ãðóç íà ìíîãî äíåé, è íî÷óåøü òåïåðü äîìà, â 

òåïëå — êðàñîòà! øèê! È ýòîò ó÷àñòîê ðåêè ìåæäó äâóìÿ âîò÷èíñêèìè äîðîãàìè 

— îäèí èç ñàìûõ ëó÷øèõ, êðàñèâûõ è óëîâèñòûõ: ïåðåêàòû, ÿìêè, ïåðåêàòû, 

ÿìêè, ïîâîðîòû äà êóðåéêè — íå õàðèóñ, òàê óæ ùóêà ñ ÿçåì áóäóò òî÷íî, ïîìèìî 

íàëèâøåéñÿ ÿãîäû — ÷åð¸ìóõè, ñìîðîäèíû, ñâèñàþùåé äî ñàìîé ðåêè: çàöåïèëñÿ 

çà âåòêó, îáîáðàë — è äàëüøå... Çíàþùèé â ýòîì òîëê ìåíÿ ïîéì¸ò: ýòî óæå 

ãðàíèöà, äàëüøå óæå òîëüêî òóðãåíåâñêèå ìå÷òû: æèâ¸øü â ëåñó, îäèí, ñïîêîéíî 

ïåðåáèðàÿñü ñ ìåñòà íà ìåñòî íà êîíå, ñ ñîáàêîé, ñ ðóæü¸ì ÷åðåç ñåäëî (õîòÿ ïî 

ìíå — òîëüêî óäî÷êà...) — ÷òî åù¸ íàäî, êàê ãîâîðèòñÿ, ÷òîá âñòðåòèòü ñòàðîñòü? 

(×àñòü ëàñêîâîãî íåñáûòî÷íîãî ïëàíà ñ ñîáàêîé ïðîâàëèëàñü: ïðîäàííîé êîëëåêöèè 

âñåãî «Ôëîéäîâñêîãî» âèíèëà õâàòèëî íà ùåíêà àìåðèêàíñêîãî êîêêåð-ñïàíèåëÿ, 

×åøó, íî — íåóäà÷íàÿ ïðèâèâêà, áîëåçíü, íàïîìèíàþùàÿ ÷óìêó... — è âñ¸, 

êîíåö ìå÷òå; ñ òåõ ïîð â ñåìüå âîäèëèñü òîëüêî êîøêè, îòëè÷íî âïèñûâàþùèåñÿ 

â ÿãäîðñêèå ðåëèêòîâûå êóùè — Òðèøêà (÷¸ðíàÿ ñèàìêà, ðàçîðâàííàÿ ñîñåäñêèìè 

âîëêîäàâàìè), ïðîñòåíüêàÿ Ìèëêà (çàãóëÿâøàÿ â ãîðîäå), ïîñëåäíÿÿ — Ìàíÿ 

(ïåðñèäñêàÿ ìàíåðíàÿ áðàóí-òàááè, îäíàæäû âçÿòàÿ äåòüìè íà Ïîèíãó, è ÷óòü 

òàì íå ñãèíóâøàÿ â ãóñòûõ çàðîñëÿõ)). 

Âïåðâûå áåðó ñ ñîáîé íà Ïîèíãó ñûíà, åìó äåâÿòü ëåò — ïîðà óæå è ïîïðîáîâàòü, 

÷òî ýòî òàêîå, à òî â øêîëó äàâíî ïîø¸ë, à íàñòîÿùåé òàéãè åù¸ íå ïðîáîâàë — 

ýòî íå äåëî, íåïîðÿäîê. ß-òî çäåñü ëàçàë ãîðàçäî ðàíüøå, äà è íå áûë òàêèì 

íåæåíêîé, ìåíÿ íå íàäî áûëî áóäèòü, ÷òîá èäòè íà ðûáàëêó, êàê ýòîãî ñîíþ: 

— Ïà, íó ïîäîæäè... ß ñåé÷àñ... — è îïÿòü â ïîäóøêó. Âåùè ñîáðàíû ñ 

âå÷åðà, ÿ óæå îäåò, ãîòîâ, à îí âñ¸ íèêàê íå âûêàðàáêàåòñÿ èç îáúÿòèé ëàñêîâîãî 

äåðåâåíñêîãî ñíà (íàïàäàâøåãî íà íåãî âñÿêèé ðàç â äåðåâíå). 

— Îëåæà, ïîðà, ïîòîì ñîëíöå âñòàíåò, áóäåò æàðêî... 

— Ïà, íó åù¸ ìèíóòî÷êó... 

— Îëåæà... Ïîéä¸ì, íåò? (åñëè áû ìíå â äåòñòâå òàêîå ñêàçàëè — ïîéäó èëè 

íåò ÿ íà Ïîèíãó? — ÿ áû ñãîðåë îò ñòûäà, à ýòî óæå äðóãîå ïîêîëåíèå, áîëåå 

ãîðîäñêîå, ÷òî ëè?) 

— Íó, Îëåæà, âñ¸, ïîäú¸ì! 

— Íó, ïà, íó... Òû âñ¸ ñîáðàë?.. — íå çíàåò, ÷òî ïðèäóìàòü. 

— Äà âñ¸, âñ¸! Ïîäú¸ì... — âÿëîå íåäîâîëüíîå âñòàâàíèå — óìûâàíèå ëàïîé, 

áàáóëèíà êàøêà èç-ïîä ïîäóøêè (ò¸ïëåíüêàÿ, êàê òû ëþáèøü... Îëåæà, ñ

40 


ñàõàðîì?..), íåïðåðûâíîå ïîòÿãèâàíèå-çåâàíèå, îïÿòü áàáóëèí — ïëàòîê îò êîìàðîâ 

íà øåþ (òîæå ìíå ðûáàê! ñ áàáêè-ìàìêèíûìè ïðè÷èòàíèÿìè ñîáèðàþùèéñÿ â 

ïóòü; ëåçåò â ãîëîâó äåòñêèé ñòèøîê: «Ñòàë íà ðûáàëêó ðûáàê ñîáèðàòüñÿ... 

Óäî÷êó âçÿë, ÷òîáû ðûáó ëîâèòü...» Íó è ãäå-òî òàì, è ñàìîâàð, è äèâàí — ýòî 

êàê ðàç âñ¸ ïðî íàñ), êàïðèçíî íåäîåäåííàÿ äàæå äî ïîëîâèíû êàøà (íó òû, ðûáàê, 

ó ìåíÿ ïîïëÿøåøü! — çàïðîñèøü æðàòü ïîñðåäè ðåêè, óæ ÿ-òî çíàþ... À äî 

ïðèâàëà-òî îõ, êàê äàëåêî!), ïåðåïóòàííûå ñòåëüêè â ñàïîãàõ (îïÿòü îñòàíîâêà â 

ïóòè, âûòðÿõèâàíèå èç ñàïîãîâ — «÷òî-òî æì¸ò, òð¸ò, íå ìîãó èäòè»), è íàêîíåö: 

— Ïà, íó ÷òî òàê ðàíî? (ýòî â øåñòü-òî óòðà, ðàíî?!) 

Íó, íàêîíåö-òî, âûøëè. 

Òåïåðü ìîÿ î÷åðåäü, ìîé ðèòì æèçíè, ñâîáîäà. Â ñåìü ìû óæå íà ðåêå, òàì, ãäå 

ÿãäîðñêàÿ äîðîãà áóêâàëüíî óïèðàÿñü â ïåðåêàò, ïàäàåò â ðåêó, ïîòîì âûïîëçàåò 

íà îñòðîâ, è, ïðîéäÿ ïî íåìó, ñ âåðøèíêè — ñíîâà íûðÿåò âî âòîðóþ ïðîòîêó è 

âûñêàêèâàåò íà òîò, çàðå÷íûé, çàâåòíûé áåðåã, ïðîáèâàÿñü ïîéìåííûìè áîëîòàìè 

ê ëåñó. Âûøå ýòîãî îñòðîâà ãëóáî÷åííûé, ñ äâóìÿ âîäîâîðîòàìè, îìóò — áûâøèé 

ìåëüíè÷íûé ïðóä, îò êîòîðîãî íà÷èíàåòñÿ ìåëü, ïåðåêàò, îáîçíà÷åííûé, êàê îáû÷íî, 

ñóæàþùèìñÿ, áóäòî èñïàíñêèé ïðèäâîðíûé âîðîòíèê, çåë¸íûì ïîëîòíîì-ïàð÷îé 

òðàâû, èçûñêàííî óêðàøåííûì ðàçíûìè òàì öâåòî÷êàìè è êðóæåâàìè — ïëåò¸íêîé 

è ïðèÿòíî õðóñòÿùåé ÷èñòåéøåé ãàëüêîé. 

Âîçèìñÿ ñ ëîäêîé âìåñòå, ïîòîì âûñàæèâàåìñÿ íà îñòðîâå, âåðíåå, ÿ âåäó òóäà 

âáðîä ëîäêó ñ ñûíîì: ïðîòîêè ïî îáå ñòîðîíû îò îñòðîâà ïðîõîäèìû, íåãëóáîêè, 

âïîëíå õâàòàåò áðîäíåé: ýòî âñ¸ äëÿ òîãî, ÷òîá îòäàòü îñòðîâ ñûíó — à íó, îñòîðîæíî, 

ïðîéäè, äàæå ïðîêðàäèñü ê ñàìîìó íà÷àëó îñòðîâà, òèõîíüêî ïîäîéäè ê 

íà÷èíàþùåéñÿ òàì ñòðåìíèíå è ïîïðîáóé ïîëîâèòü íà òå÷åíèè (íå ãîâîðþ, ÷òî 

õàðèóñà) — åñëè âñ¸ ñäåëàåøü ïðàâèëüíî, ìîæåò è âçÿòü (ïåñêàðü-òî òî÷íî âîçüì¸ò 

— ýòî íå îáìàí, ýòî îáó÷åíèå èíòåðåñîì, êîòîðûé æèâ¸ò â êàæäîì âî âñå 

âðåìåíà — èíà÷å çà÷åì áû ìû ÷èòàëè ïðî ýòè îñòðîâà è âñÿêèõ òàì Ðîáèíçîíîâ 

ñ òàêèì óïîåíèåì, ñ òàêîé òîñêîé ïî áûñòðî èñ÷åçàþùåé è êîí÷àþùåéñÿ êíèãå?)... 

À ñàì âñòàþ íà ïåðåêàòå — ìíå-òî êàê ðàç íóæíû èìåííî ïåñêàðè íà ùó÷üþ 

óäî÷êó â êà÷åñòâå æèâöîâ — ëó÷øàÿ ïðèìàíêà, è äåðæèòñÿ äîëüøå äðóãèõ... 

Ñëûøó, âîçâðàùàåòñÿ — âîçáóæä¸ííûé, ðàäîñòíûé! Ïåðâàÿ ðûáà íà Ïîèíãå — 

è õàðèóñ! Êðàñèâûé, ñèëüíûé, êëþíóâøèé ðîâíî òàì, ãäå ñêàçàíî — ÷óòü íå ó íîã, 

â öåíòðå ñòðåìíèíû, ïîä êîòîðîé îí ïðîêðàëñÿ, íå ïîòðåâîæèâ åãî, íå ñïóãíóâ — 

òîæå ïëþñ, çíà÷èò, íå òîëüêî ìû áàáóøêèíû ïèðîæêè óìååì ïîãëîùàòü, çíà÷èò, 

êîãäà íàäî — ìû íà÷åêó! 

— Íó ÷òî, ðûáàê? Îòïëûâàåì? 

— Äà, ïà... — äëÿ íåãî ýòî ïåðâûé òàêîé ïîõîä â òàéãó, ìîæíî ñêàçàòü, 

ðûáàöêîå êðåùåíèå — âñ¸, ÷òî áûëî äî ýòîãî — íå â ñ÷¸ò. Êàê îíî ñëîæèòñÿ, êàê 

ïîéä¸ò? — ÿ-òî ïîìíþ, êàê ñâî¸ äåòñòâî ïðîäèðàëñÿ ñêâîçü âñå òðóäíîñòè, ñ êîìàðàìè, 

ñ ñûðîñòüþ, óñòàëîñòüþ, ñòðàõàìè — ðå÷êà ìîæåò è îòâåðíóòüñÿ, îáåðíóòüñÿ 

õîëîäíîé, íåìîé íåäîòðîãîé, íå æåëàþùåé äåëèòüñÿ ñâîèìè áîãàòñòâàìè (ñêîëüêî 

óæå ïîçàäè óíûëûõ, îäíîîáðàçíûõ, íåâåñ¸ëûõ ÷àñîâ, äíåé, êîãäà ïëàâÿùàÿñÿ 

ñòàëüíàÿ ïîâåðõíîñòü â çàãîâîðå ñ âåðõíèìè âîäàìè è âåòðàìè — áóäòî çàõëîïíóâøèéñÿ 

ìîêðûé êàïêàí, èçäåâàþòñÿ: ìîêíè, òåðïè, õî÷åøü ïîêë¸âêè? — øèø! 

ìîêíè, ïëà÷ü, ïðîäðîãíè äî ñóäîðîã â íîãàõ, à ëó÷øå ñèäè ó ïå÷è, æóé êàëà÷è... 

æèçíü òåáÿ çàñòàâèò ïèðîæíûå êóøàòü... â ãîðîäå-òî òàê ëåãêî, òàê õîðîøî —


41 

áîòèíî÷êè íàäåë è âïåð¸ä! ÷òî æ òû? òàì äðóçüÿ, ðàçâëå÷åíèÿ — ÷òî òåáå òóò 

íóæíî? Êîìó è ÷òî òû õî÷åøü äîêàçàòü, à?) 

Íî ñåãîäíÿ âñ¸ íå òàê — òîëüêî îò÷àëèâàåì, òîëüêî ãîòîâèìñÿ îòïëûòü — 

âûãëÿäûâàåò ñîëíûøêî è êàê â òîò ðàç, â áàáóøêèí äåíü («äåíü ñìåðòè ïî÷èòàé 

áîëüøå äíÿ ðîæäåíèÿ») — òîæå ÷óâñòâóþ êàêîå-òî âñïëûâàþùåå èç ãëóáèíû 

âîëíåíèå — è â ñåáå, è â ïðèðîäå, íî äðóãîãî, ìàæîðíîãî ñîðòà — ë¸ãêîé áàõîâñêîé 

ôóãîé ðàçûãðûâàåòñÿ ñîëíå÷íûé äåíü: ðûáà èãðàåò, ïëàâèòñÿ, àêòèâíè÷àåò, ðåçâèòñÿ, 

îæèâëÿÿ ÷óòü íå êàæäûé óãîëîê ðåêè — è íàì âåç¸ò, êàê ñóìàñøåäøèì 

(î òàêîì ÿ òîëüêî â äåòñòâå ñëûøàë îò îòöà, è âåðèë, ÷òî òàê áûâàåò, è äî ýòîãî 

äíÿ — îáìàíûâàëñÿ): ðûáà — è ùóêà, è õàðèóñ, è åëåö, è âíîâü ùóêà — êëþ¸ò è 

êëþ¸ò, êàê çàãîâîð¸ííàÿ, è áðîñàåòñÿ íà íàøè ñíàñòè, è ñðûâàåòñÿ, è äåðçêî 

âûïóëèâàåò îòêóäà-òî âíîâü... Äà ÷òî òàì! — íà íàøó áëåñíó áðîñàåòñÿ è ïî äâå 

ùóêè ðàçîì, è êîòîðàÿ óñïåâàåò ñõâàòèòü ðàíüøå — òà è íàøà, òó è âûòàñêèâàåì 

â áåøåíîì àçàðòå, òîðîïÿñü âûïðîñòàòü òðîéíèê èç ïàñòè — âåäü ãäå-òî çäåñü, 

ìîæåò, è ïîä íàìè — âòîðàÿ... 

— Ïà, íè÷åãî ñåáå! Ãëÿ, ó ýòîé ÷åøóÿ ïîöàðàïàííàÿ... — è âñïëûâàåò îòöîâñêèé 

ðàññêàç, êàê îí òàùèë ùóêó íà ñïèííèíã, è òóò èç-ïîä êóñòà ðûñêíóëà 

çäîðîâåííàÿ òåíü — àì! — è óíåñëà åãî ùóêó. Äðóãàÿ ãîðàçäî áîëüøàÿ... — è 

âîò — ñëåäû íà áîêó î÷åíü äàæå ïðèëè÷íîé ùóêè: çíà÷èò, ãäå-òî çäåñü ðÿäîì 

òàêàÿ æå ãðîçíàÿ âîðîâêà... Íî, íàâåðíî, êîãäà îíà âûõîäèò íà îõîòó, óìîëêàåò è 

òàèòñÿ ïî óãëàì âñ¸ æèâîå. 

Äåíü, è íàøå ïóòåøåñòâèå íà ñðåäèíå, íà èçëîìå. Íàäî áû ñäåëàòü ïðèâàë, 

îòäîõíóòü, ÿ óæå âûãëÿäûâàþ çíàêîìîå ìåñòî: íî ðåêà íå îòïóñêàåò — îïÿòü 

ïîêë¸âêà! ß äàæå íà÷èíàþ áåñïîêîèòüñÿ — ñëèøêîì õîðîøî — ýòî òîæå ïëîõî. 

Âîò ïðèìåò ñûí âñ¸ ýòî ïîñòîÿííîå, ñ âñïëåñêîì, ÿâëåíèå ùóê, è áóëüêàíüå, è 

àêðîáàòè÷åñêèå ïðûæêè çà ìóøêîé õàðèóñà — çà ïîëîæåííîå, áóäòî òóò âñåãäà 

òàê, è áóäåò ïîòîì â áåñêë¸âüå òîìèòüñÿ è ìàÿòüñÿ, è ãíàòü âïåð¸ä...— õîòÿ, 

êîíå÷íî, ñåãîäíÿ îñîáåííûé äåíü, ïåðâûé è ïîñëåäíèé... 

Âñ¸, ïðèâàë, áîëüøå ïîêà íå çàêèäûâàåì — òå÷åíèå êðóæèò íàñ ïî êðàñèâîìó 

ïîëóêðóãó áîëüøîãî ïåðåêàòà, â ñåðåäèíå êîòîðîãî âñòàíåì, ïîòÿíåìñÿ, ðàçîìí¸ìñÿ, 

ïîïü¸ì ÷àéêó, ïîñèäèì íà áåðåãó, ïîñìîòðèì, êàê âçáðûêèâàåò íà òå÷åíèè 

ðûá¸õà, ïîëåæèì íà òðàâêå, êàê ðåïèíñêèå îõîòíèêè... 

Âûëåçàåì èç ëîäêè: 

— Î-îõ! Õîðîøî-òî êàê! — îò ïåðåêàòà íåñ¸ò ñëàáîé ñâåæåñòüþ ìÿòû, ðàñòóùåé 

ïðÿìî ó óðåçà, ïî êî÷êàì — ìû ïîäíèìàåìñÿ íàâåðõ, íà áåðåã, íà ïëîñêèé ëóæîê, 

ñ êîòîðîãî âèäåí âåñü ïåðåêàò. Ìèíóòíîå äåëî — ïðèìÿòü òðàâó, ðàçâåñòè êîñò¸ð 

(ãäå-òî íàøè ñòàðûå, ñ îòöîì, êîñòðîâèùà). ß ïîëåç ïî ñêëîí÷èêó íàáðàòü çåìëÿíèêè, 

÷òîá ñûïàíóòü â ÷àé — îòìåòèòü ïðåâðàùåíèå çàñîíè â ðûáàêè, à Îëåæà èä¸ò 

÷åðïàíóòü âîäû âíèç, íà ïåðåêàò. Ñëûøó, ïðèñòðîèë êîòåëîê ê êîñòðó è ïîø¸ë 

îáðàòíî, ê âîäå. Îáîðà÷èâàþñü — áðîäèò ïî ïåðåêàòó, ïî òðàâå, ÷òî-òî âûèñêèâàåò 

(òî ëè ïîêàçàëîñü, òî ëè ïðîïóñòèë ìèìî óøåé äî ýòîãî êàêóþ-òî ñòðàííóþ 

ôðàçó: ïàï, à ïàï, ÷òî ýòî òàì òîð÷èò?! — ðåá¸íîê... ×òî òàì ìîæåò òîð÷àòü? Íó 

êîðÿãà, êàêàÿ-íèáóäü âåòêà, ÷òî åù¸?) — è óòêíóëñÿ â òðàâó, ñîáèðàÿ â êðóæêó 

áåëî-êðàñíûå çâ¸çä÷àòûå ÿãîäû. À êðàåì ãëàçà âñ¸ æå òóäà: à äåéñòâèòåëüíî, ÷òî

42 


òàì? Ïîïåð¸ê èç òðàâû ÷òî-òî èçâèâàåòñÿ, áóäòî õâîñò. È ñûí âäðóã ðåçêî áðîñàåòñÿ 

âíèç, õâàòàåò è âûòàñêèâàåò íå÷òî! 

— Ïà, ðûáà! 

Íå ìîæåò áûòü. Ýòîãî íå ìîæåò áûòü, ïîòîìó ÷òî íå áûâàåò òàêîãî íèêîãäà: 

ñûí áðåä¸ò áûñòðî ê áåðåãó, è ó íåãî â ðóêàõ ÷òî-òî áü¸òñÿ. ß íå âåðþ. Íî îí óæå 

ðÿäîì, è ó íåãî — ÷òî ýòî? — ÷òî-òî çíàêîìîå... Íàëèì! Çàïóòàëñÿ ñâîåé ãîëîâ¸øêîé 

â êîðíÿõ òðàâû, âîò æàáà! âîò íåéì¸òñÿ! — è âûïðîñòàë ñâî¸ äëèííîå ïëåñî íàðóæó, 

è ïîìàõèâàåò, êàê ñîáà÷êà! 

Ýòîãî íàì òîëüêî íå õâàòàëî — ÷òîá ìû ðûáó ëîâèëè ïðîñòî ãîëûìè ðóêàìè! 

Íî íàëèì íàëèöî — ôàêò! (Õîðîøî, à ÷òî ìû áóäåì äåëàòü, êîãäà áóäóò ñðåäíåíüêèå 

óëîâû? Êàê áóäåì îïðàâäûâàòüñÿ, ÷òî íå êëåâàëî, íå êëåâàëî, à ïîòîì ñîâñåì 

ïåðåñòàëî? — ðàç òóò ðûáà äóðîì, ñàìà â ðóêè ïð¸ò!) Äà, äóìàþ, çàñîíÿ, íó ÷òî æ, 

äðóæîê-ïèðîæîê, æèçíü-ðåêà òåáÿ áëàãîñëîâëÿåò — òîëüêî áåðè àêêóðàòíåé, íå 

áóäü ïðîñòîôèëåé!.. Ñåãîäíÿ ó íàñ äåíü ÷óäåñíîãî ëîâà — õîòÿ è îí, êàê âñå 

îñòàëüíûå, îñÿäåò íà äíî, è óâèäèøü ëè òû åãî ñêâîçü âîäó âðåìåíè, è óçíàåøü ëè, 

âñïîìíèøü ëè êîãäà-íèáóäü? 

Ê êîíöó äíÿ, ê êîíöó ïóòåøåñòâèÿ ïîëíîñòüþ, òóãî, ïîä çàâÿçêó íàáèâàåì 

ðûáîé ðþêçàê. Ñûí ïûòàåòñÿ íåñòè åãî äî äîìà, íî â êàêîé-òî ìîìåíò ñäà¸òñÿ, 

ïåðåäà¸ò ìíå. Äà è ëàäíî, ëèøü áû äîø¸ë äî äîìà, îáðàòíûé-òî ïóòü òðóäíåé (îá 

ýòîì ÿ ïðåäóïðåæäàòü íå ñòàë) — ôèçè÷åñêè òðóäíåé, ìîðàëüíî-òî íåò, âñ¸-òàêè 

òàì äîì, òàì æäóò, è ìû èä¸ì äàëåêî íå ñ ïóñòûìè ðóêàìè, è ïîðàññêàçàòü íàì 

åñòü ÷òî, è ïîêàçàòü... Âîò òîëüêî íà ðûáàëêó íàñ íîãè íåñëè âíèç, ê ðåêå, ê ðûáå, 

ê íåèçâåäàííîìó, à òåïåðü îáðàòíî, âñ¸ â ãîðó, âñ¸ ââåðõ, íàäî åù¸ îòîðâàòüñÿ îò 

ðåêè, ïðåîäîëåòü å¸ âîäîðàçäåë ñ Ñûñîëîé, äåëÿùèõ ñåáå ðó÷üè — ýòîò ìíå, è ýòîò 

ìíå, à âîò óæ ýòîò — ìîé, è òå÷¸ò â äðóãóþ ñòîðîíó... 

Íà ñàìîé âåðøèíå äîðîãè ïåðâûå ïîëÿ, ñàìûå äàëüíèå îò äåðåâíè, îâñÿíèêè. 

Êòî-òî ïðÿìî íà äîðîãå ïðîñûïàë ç¸ðåí, è æóðàâëè ê âå÷åðó ïàðî÷êîé âûõîäÿò 

ïîëàêîìèòüñÿ. Ñíèçó, ëåñîì ïîäõîäèì ê ýòîìó ìåñòó, ÿ ïî ïóòè ðàññêàçûâàþ 

Îëåæå ïðî æóðàâëåé, ïðî òî, êàê âïåðâûå óâèäåëè èõ ñ äåäóëåé (çàìàíèâàÿ ïðî 

ñåáÿ — íó åù¸ âîò äî òîãî ïîâîðîòèêà, âîò äî òîé ðàçâèëî÷êè, ãëàâíîå, èäè, ðûáàê, 

íå ïàäàé îò óñòàëîñòè, íå ðàñêèñàé...) — è òî÷íî, æóðàâëè êàê ïî çàêàçó âçëåòàþò, 

íåäîâîëüíî êóðëûêíóâ, ðàñ÷åðòèâ çàêàòíóþ ëàçóðü ÷¸òêèìè ãðàôè÷åñêè îòòî- 

÷åííûìè ëèíèÿìè è ðîñ÷åðêàìè ñâîèõ êðûëüåâ, è ïðèñàæèâàþòñÿ íà îïóøêå — 

ïîêà ìû íåñïåøíî áðåä¸ì ïî äîðîãå, îäèí âñ¸ âûøàãèâàåò íåäîâîëüíî, êàê çàåçæèé 

àãðîíîì, ìåðÿþùèé øàãàìè çåìëþ — íó êîãäà æå ìû, äâå êîïóøè, îäèí 

ïîñòàðøå, ñìåøíîé ïóçàí, ñçàäè è ñïåðåäè ïî ðþêçàêó (ýòî ÿ) è äðóãîé ïîìëàäøå, 

ñ áàáóøêèíûì ïëàòêîì íà øåå, íàáåêðåíü — êîãäà æå ìû, äâå óëèòêè, óïîëç¸ì 

çà äåéñòâèòåëüíî êðóãëûé óðåç çåìëè — áîëòàþò åù¸, ñìåþòñÿ, õîòÿ â ïðèðîäå âñ¸ 

óæå çàìîëêëî, çàñòûëî, è äåðåâíÿ çà õîëìîì ïðèìîëêëà — êîãäà óæ ìû óéä¸ì è 

äàäèì ñïîêîéíî äîêëåâàòü îñòàòêè ðàñêèñøåé, íà÷èíàþùåé óæå êîå-ãäå ïðîðàñòàòü, 

ðîññûïè. 14 èþëÿ, 14 èþëÿ... Õîðîøèé áûë äåí¸ê. Íåïîâòîðèìûé, êàê âñå.


43 

18. Âòîðîå íåáîëüøîå îòñòóïëåíèå 

Èíîãäà êîììåíòàðèé íå óìåùàåòñÿ â ñêîáî÷êè è ñíîñêè. 

Äà è õî÷åòñÿ íåêîåãî ïåðåðûâ÷èêà, ïðèâàëà, íåáîëüøîãî äåðåâåíñêîãî ïðàçäíèêà 

(êîãäà íå ïðèíàäëåæèøü ñàì ñåáå: âîäî÷êè, êàãîð÷èêó? — íå-à (çâó÷àùåå ñ íàáèòûì 

ðòîì êàê «û-û»), ñàëàòèêó «îëèâüå»? — óãó... — Ñûð ïîïðîáóéòå, ÿ ðåöåïò 

âû÷èòàëà èç êàëåíäàðÿ... — øâåéöàðñêîãî? — íå, èç «Ñåëüñêîé æèçíè» 

ïðèëîæåíèå... — ÷òî áóäåì ïåòü-òî? — Âàñü, ñõîäè, òàì â ïîäïîëå áàíêà îãóðöîâ — 

ò¸òêà Ëèäà, ñàäèñü ïîáëèæå — ÿ íà óãîëîê, ìíå ìåñòà õâàòèò — êòî áóäåò ãîâîðèòü? 

— Æåíü, ïåðåäàé íà òîò êîíåö... — ÷òî ýòî? — ñâ¸êëà ñ ñûðîì — à ÷åñíîê 

òàì åñòü? ß íå åì... — êóäà-êóäà-êóäà ñòîëüêî íàêëàäûâàåøü? Íó, ó âñåõ 

íàëèòî? — îé, ïðîëèëà... — íè÷åãî, áûñòðåé, ñàëôåòêó... — äåòè, à íó, ìàðø 

â ñîñåäíþþ êîìíàòó, Âàëåíòèí!!! ß êîìó ñêàçàëà?! — âîò âåäü, à ÿ äóìàþ, êòî òàì 

ïîä ñòîëîì?! — Âàëåíòèí, ÿ ñåé÷àñ òåáÿ íàêàæó!!! — Ãîð÷è÷êè? — Óãó... (öèòèðóÿ 

ñî ñìåõîì ôèëüì) — Âàñü, ïîñ÷èòàé, ñêîëüêî ðþìîê íå õâàòàåò? — À ÿ âûõîæó íà 

êðûëüöî, à îí ñòîèò ó êàëèòêè, ìîë, ñåé÷àñ óéäó, íîãîé êà÷àåò, à ÿ âíèìàíèÿ íå 

îáðàùàþ... — íó, âñåì õâàòèëî, íåò? — òàðåëêè íå óáèðàåì, åù¸ áóäåò êàðòîøêà 

ãîðÿ÷àÿ è ìÿñî!.. — ò¸òêà Ëèäà, íó ÷òî òû, ïîäâèãàéñÿ ê ñòîëó... 

Ñòîë êðàñèâî óêðàøåííûé, êàê ìèð, êàê ïåðåêàò çîëîòîé îñåíüþ; âèíî è ìÿñî 

(êòî èç ìèðÿí íå âêóøàåò, òîò ïî êàíîíàì Öåðêâè — èçâåðãàåòñÿ âîí, êàê ãîðäåö 

è âîëüíîäóìåö) — ñèìâîëû ñìåðòè, âêóøàÿ êîòîðûå, ïðèíèìàÿ âíóòðü, ñìèðÿåøüñÿ, 

îáðåòàÿ ñèëû äëÿ ïðîäîëæåíèÿ æèçíè. ×òî ìû áåç ïðàçäíèêîâ è ïðèâàëîâ? 

×òî íàøè ëàçàíèÿ ïî òàéãå áåç òåõ, êòî íàñ æä¸ò äîìà, è ÷òî íàøà æèçíü áåç 

Áîãà? Òàê, ïóñòîå ñîòðÿñåíèå ìàòåðèè, áåñïëîäíîå è õîëîäíîå, êàê áåçîïàñíàÿ 

îõëàæäàþùàÿ ëþáîâü...) â õîäå îäíîîáðàçíîãî ðå÷íîãî òå÷åíèÿ êíèãè. 

Âèäèìî, ïðèøëî âðåìÿ — êîìó-òî ïîñèäåòü çà ñòîëîì, êîìó-òî â òàéãå, ïðèñåâ 

íà ïîâàëåííîå äåðåâî — ïîêðîøèòü ÿè÷íóþ ñêîðëóïó (ïîèñêàòü âûñêî÷èâøåå, 

õîðîøî ñâàðåííîå, íûðíóâøåå â ãëóáîêèé ñûðîé ìîõ áåëîå âëàæíîå ÿéöî — ìèð 

ñ ñîëíå÷íûì æåëòêîì ÷óòü ñáîêó, ïðîñâå÷èâàþùèì è ïîä¸ðíóòûì ÷óòü ñåðîé 

äûìêîé), õðóñòíóòü ìîëîäûì øåðøàâûì îãóð÷èêîì, ïîäçàïðàâèòüñÿ ÷àåì èç 

ñíàðÿäà-òåðìîñà — ìíå æå, îòêèíóâøèñü íà øêîíêå (ó Ïóøêèíà íà Ìîéêå, 12 — 

ñòîÿë äèâàí ñ îòêèäíîé ñòîëåøíèöåé, âîò âåäü êàê ñ óäîáñòâàìè, ïî-îáëîìîâñêè 

îáñòîÿòåëüíî, óñòðàèâàëèñü ëþäè!), ë¸æà, ãëÿäÿ ââåðõ — è çàíÿòüñÿ ïîäîáèåì 

ñèíòåçà. Ñòîëü æå áåññìûñëåííîãî, ñêîëü è ïðåäûäóùåå íåòîðîïëèâîå åæåäíåâíîå 

âûïëåòàíèå îäíîé ðûáàöêîé âåòâè èç ïëîòíîãî ñïëåòåíèÿ-çàöåïëåíèÿ èñòîðèè 

ñåìüè, å¸ ïîèñêîâ ëþáâè, è, íàîáîðîò, å¸ äâèæåíèé â ïîòîêå ëþáâè, áóäòî îïàâøåãî, 

îòîðâàâøåãîñÿ îò ìèðà ëèñòà, íàøåäøåãî ñâîþ ðåêó è ñâî¸ óïîêîåíèå â å¸ 

ñòðåìëåíèè ê óñòüþ (ñìûñë ýòîãî åæåäíåâíîãî ñèíòåòè÷åñêîãî óïðàæíåíèÿ — íå 

ñîéòè ñ óìà îò áåçäåëèÿ, îò ëàãåðíîé ñêóêè, ïî âîçìîæíîñòè îñòàòüñÿ ñîáîé, 

ñîõðàíèòüñÿ äëÿ íîâîé âñòðå÷è ñ ìèðîì, à òàê æå — â îáðåòåíèè çðåíèÿ, ñëóõà, 

îáîíÿíèÿ è ò. ä. — âñåõ ÷óâñòâ, ñêîëüêî áû èõ íè áûëî (õîòÿ îò ïîñòîÿííûõ 

îáùåëàãåðíûõ èíôåêöèé — è ñëóõ, è îáîíÿíèå óæå íå òå, à çà ãîä öåíòðàëà è åãî 

íåìèãàþùåé òóñêëîé îáûäåííîñòè (ëåêàðñòâî — øòîðêè, ïîëîòåíöå) ïîäñåëî çðåíèå) 

— ÷òîá ïðîéäÿ ÷åðåç âîéíó, âåðíóòüñÿ è äîòÿíóòüñÿ äî æåëàííîãî è ëþáèìîãî).

44 


Ïðîïëûâàÿ ñâîè ðåêè, ÿ âèæó ëþáîâü, ïðèâåäøóþ ìåíÿ ê íèì, è ëþáîâü, 

äâèãàâøóþ íàìè — è îòöîì, è äåäîì, è ìíîé (è ñåìü¸é). Âèæó ñëàáûå ìåñòà — â 

ïåðåäà÷å ïî íàñëåäñòâó îò îäíîãî ê äðóãîìó — è íåâîçìîæíîñòü äðóãîãî, êðîìå 

ýòîãî, ðåøåíèÿ. Íî âîçüì¸ò ëè ÷òî èç ïðèðó÷¸ííîãî ìíîé ìèðà ìîé ñûí, èëè 

äÿäèí Ìèøèí-ò¸òèí Ëèäèí Ìàêñ, èëè Ãðèøêà Öâåòêîâ — çàãàäêà... È ÷òî îíè 

óâèäÿò èëè îòâåðãíóò, íàøè ðîäíûå, ðîæä¸ííûå íàìè è íå íàìè äåòè? 

Ñàì-òî ÿ âèæó ñâîþ íåðîæä¸ííîñòü îò ïðèðîäû, ðàäîñòíî ïîçíàâàåìóþ ìíîé 

â àäàìîâîì ïîðûâå: áðîäèòü ïî òàéãå è íàçûâàòü ñóùåñòâóþùåå åãî èìåíåì... 

Âèæó è ñëûøó (îñîáåííî â äîëãîì äåðåâåíñêîì ïðàçäíè÷íîì æóðàâëèíîì 

çàñòîëüíîì çàâûâàíèè) — è æåëàíèå èçáûòü òîñêó óõîäÿùåãî âðåìåíè — ìèðà 

(â òîì ÷èñëå è ïî ñòàðûì, îñîáîãî ñêëàäà ëþäÿì, æèâøèì ïî-èíîìó, ñâÿòî) è 

ë¸ãêóþ åñòåñòâåííîñòü âîçíèêàþùèõ ïðèìèòèâíûõ ðîäîâûõ ïîâåðèé (òîë÷îê — 

è âîò îí, êóëüò ïðåäêîâ è ðîäîâ, âåëèêèõ ìàòåðåé è ïðèðîäíûõ äóõîâ — ...à ó 

ìåíÿ, ñëûøü, Âàñèëüåâíà, áûë ñëó÷àé, êîðîâà-òî çàáëóäèëàñü! À ýòà, êóçíå÷èõà-òî, 

íå÷èñòûé äóõ ãîâîðèò â ïÿòíèöó æäè, âûéäåò èç ëåñó ñ òîé ñòîðîíû. À ÿ æäó, è â 

ïÿòíèöó-òî, âûõîäèò! Î!.. — Äà, îíà, êîãäà ìóæ-òî ïîìåð, íå òàêàÿ ñòàëà êàêàÿòî... 

— Âî-âî...), øàãàþùèõ ñîâìåñòíî ñ îáûâàòåëüñêèì ñòðåìëåíèåì ê «îñòàâüòå 

âñå ìåíÿ â ïîêîå» (îñîáåííî ïî âå÷åðàì, êîãäà âñ¸ ñåëî ïîëûõàåò ñèíèì òåëåâèçèîííûì 

ïëàìåíåì ÷óæèõ (íî ðîäíåå ñîñåäñêèõ) ëàòèíîàìåðèêàíñêèõ ñòðàñòåé 

— ñêîòèíà-òåëåâèçîð ðàçáèë íà àòîìû áîëüøå ÷åëîâå÷åñêèõ îòíîøåíèé, ÷åì 

ÿäåðíûé âçðûâ — îñêóäèâ, îáìåëèâ êðàñèâî è ïðîòèâîðå÷èâî òåêóùóþ ïî äåðåâåíñêîé 

óëèöå â ïðàçäíèê â îáà êîíöà ëþäñêóþ ðåêó). 

Îãëÿíóâøèñü âîêðóã, ÿ ïðèçíàþ ãóìèë¸âñêóþ ïðàâîòó çàâèñèìîñòè ýòíîãåíåçà 

(âíèìàòåëüíûé ðåäàêòîð, âîçìîæíî, ïîä çâ¸çäî÷êîé è ïðîêîììåíòèðóåò ñëîâî, 

õîòÿ ýòî äîñòóïíî êàæäîìó: «ýòíîñ» — íàðîä, «ãåíåçèñ» — âîçíèêíîâåíèå, ðîæäåíèå) 

îò îñâîåííîñòè ãåîãðàôè÷åñêîãî è àíòðîïîãåííîãî ëàíäøàôòà. Äëÿ òàêèõ 

êàê íàø, êîìè, ðåëèêòîâûõ (ñëîæèâøèõñÿ, óñïîêîèâøèõñÿ, äàâíî íå ïðåòåíäóþùèõ 

íà ðàñøèðåíèå è îñâîåíèå íîâûõ àíòðîïîãåííûõ ôîðì) ýòíîñîâ, òðóäàìè Ñòåôàíà 

Ïåðìñêîãî, îäíîãî èç ÷åòûð¸õ ñîáèðàòåëåé Ðóñè, âêëþ÷¸ííîãî â ðóññêèé ñóïåðýòíîñ, 

è íå ïîòåðÿâøåãîñÿ òàì, íå óòðàòèâøåãî íè åäèíîãî ñëîâà èç ñâîåãî ÿçûêà, íè 

îäíîé ñîñíû â ëåñó, ýòà î÷åâèäíîñòü ñòàëà åù¸ è îáÿçàííîñòüþ, ñ òåõ ïîð êàê 

íàñòóïèëè äðóãèå âðåìåíà — è ñòàë ñáèâàòüñÿ â åäèíîîáðàçíûé áåòîííî-ñîâåòñêèé 

ñóïåðýòíîñ ñ åãî êîëëèçèÿìè, âîò âàì àâòîíîìèÿ, à íà íåé — ìóäðîé ðóêîé ïðî- 

÷åð÷åííàÿ, è èñïîëíåííàÿ â ïîëíîì ðàçìåðå íà ÷åëîâå÷åñêèõ êîñòÿõ æåëåçíàÿ 

äîðîãà — ê íåôòè, ê óãëþ, ê ëàãåðÿì è ê ëåñîïîâàëó. Ýòîò çèãçàã, îòìå÷åííûé 

ïóëÿìè è ïîáåãàìè, ñòûëûìè (ïî ñþ ïîðó) áàðàêàìè è íåèçáåæíûì óñðåäíåíèåì — 

ïðèâ¸ë ê íûíåøíåìó êðàõó è îìåðòâåíèþ ìîåé «êðàñíî óêðàøåííîé» çåìëè, 

ìîåãî ñëèøêîì îáèòàåìîãî îñòðîâà. 

Ðàñêàë¸ííàÿ äîáåëà ñåðåäèíà äëèííîãî, â ïîëíûé ðîñò, êîñòðà, âäîëü êîòîðîãî 

òàê íåïëîõî ëåæèòñÿ íà óãîëêå ðóêè — ïîêàçûâàåò ìíå áåñêîíå÷íûå ðàçãîðàþùèåñÿ 

è èñ÷åçàþùèå ìèðû, áûñòðî è êðàñèâî óõîäÿùèå òåíè — óáåæäàÿ, ÷òî íå òîëüêî 

äëÿ ðûáû, çà ðûáîé õîäèì ìû â òàéãó, íå òîëüêî ðàäè óäîâîëüñòâèé èëè (êàæóùåãîñÿ 

áåñêîíå÷íûì) çäîðîâüÿ.


45 

Â ýòè ìãíîâåíèÿ, êîãäà òåïëî êîñòðà ïðåâðàùàåò êîæó íà ëèöå â íå÷òî ïîäîáíîå 

àïåëüñèíîâîé êîðêå — ÿ âèæó â ýòîé áåëûì áåëîé ñåðäöåâèíå — ñâîþ íàñëåäíîñòü 

ïðèíöà êðîâè: ýòî ìî¸: ëåæàòü íà âëàæíîì ïîñòåëåííîì íà ïîäóøêó èç îëüõîâûõ 

âåòîê, âàòíèêå è ñìîòðåòü íà îãîíü. «Áèïóð äà âàäîð» — êîñò¸ð (äîñëîâíî îãíåííûé 

ïëîò) è ìåñòî ó âîäû — âîò ìîè áîãàòñòâà, «ïîñëåäíåãî èç ìîãèêàí» — ÷èñòîêðîâíîãî 

(«âà êîìè» — ÷èñòûé êîìè, âà — ýòî è âîäà, è â äàííîì ñëó÷àå ïîëíàÿ 

ïðîçðà÷íîñòü) íîñèòåëÿ äâóõ ÿçûêîâ, äâóõ íåñîðàçìåðíûõ êóëüòóð — Ðóñè (Ãðåöèÿ, 

Âèçàíòèÿ, âîèíñòâåííîå ñëàâÿíñòâî, ïîáèâàþùåå Õàçàðèþ, å¸ ïèñüìåííîñòü, 

áîãîñëîâèå è ÷óäåñà ñâÿòûõ) è Áèàðìèè (òîðãîâëÿ ñ ïåðñèåé ìåõîâîé «ðóõëÿäüþ», 

Ýðìèòàæ, çîëîòûå òàðåëêè, ïîçâîëÿþùèå ïðîñëåäèòü èñòîðèþ Ñàñàíèäîâ — 

ñîáðàíèÿ, áîãà÷å êîòîðîãî íåò íè ó êîãî — íàéäåíî ó íàñ...). Êðîìå òîãî, òàê æå 

ãîðèò âî ìíå íåèçâåñòíîå êîëè÷åñòâî ñòðàñòåé — ïîä ïðèêðûòèåì ìîåãî òåëà. 

Ãäå-òî íà ãðàíèöå äåðåâà è âîçäóõà, ëè÷íîñòè è óïðÿìîé íåãíóùåéñÿ ïîðîäû — 

ïóñòü âåñü ìèð ñëåäóåò èäîëàì-îäíîäíåâêàì, ìû ïîéä¸ì äðóãèì ïóò¸ì, òîëüêî 

êàæóùèìñÿ îáûâàòåëþ íèê÷¸ìíûì è áåçêóëüòóðíûì. Ðóñü ñòàëà, òîë÷êàìè 

äâèæèìàÿ, Ðîññèåé — àññèìèëèðîâàâ, âêëþ÷èâ â ñåìüþ, ãäå-òî ðàñòâîðèâ ìíîãèå 

ýòíîñû (â ïåðâóþ î÷åðåäü óãðî-ôèííñêèå) ñ èõ çåìëÿìè (è îùóùåíèÿìè ñâîèõ 

òåððèòîðèé-îñòðîâîâ êàê îòå÷åñòâà) è â òî æå âðåìÿ ïðèíÿâ âåÿíèå íåêîòîðûõ 

çàïàäíûõ (íå öèâèëèçóþùèõ) âåòðîâ (ñ òåõíîëîãè÷åñêè îáóñëîâëåííûì íå òîëüêî 

óïðîùåíèåì, íî è îáìåëü÷åíèåì æèçíè, êîãäà â ìíîãîøóìíîé òîëïå «÷óäåñ íàóêè» 

òîíóò çàæèâî ÷óäåñà âåðû). 

Âñåãî íå âûñêàçàòü, íå âûâåñòè íàðóæó — äà ýòî è áåññìûñëåííî, âñ¸ ðàâíî ÷òî 

ïîñ÷èòàòü êîëè÷åñòâî àòîìîâ â íàøåì òåëå (è îìåðòâèòü åãî: âåäü íå àòîìû 

èùóò òîãî, ÷òî èùåì ìû). ×åëîâåê èùåò ñâîåãî ãîðÿ÷åãî ñ÷àñòüÿ è íàñëàæäåíèÿ — 

ó êîñòðà, â çàñòîëüå, â ïîñòåëè — çà÷àñòóþ áåçîò÷¸òíî, èíñòèíêòèâíî. Âî ìíîãèõ 

(êàê è âî ìíå) òîëêàåòñÿ äûìíàÿ ðåëèêòîâàÿ êðîâü ñ å¸ ïðîòèâîðå÷èâûì ñòðåìëåíèåì 

è ê ÷èñòûì èñòî÷íèêàì, è ê ïîêîþ — êîëåáëåìàÿ, âîëíóåìàÿ çàïàäíîåâðîïåéñêèìè 

(êðàñèâî-òåõíîëîãè÷íûìè, ëèòåðàòóðíûìè, êèíîøíûìè, íàðêîòè÷åñêèìè 

— êîìó ÷òî...) âûäóìêàìè — îíà ñòó÷èòñÿ è èùåò âûõîäà, òÿíåò òî â 

òàéãó, òî «â ñóåòó ãîðîäîâ è â ïîòîêè ìàøèí», íîñèò ïî âñåìó ñâåòó, âíîâü 

âîçâðàùàÿñü â èçíà÷àëüíûé ìèð óòðà÷åííîãî äåòñòâà — ïîäñò¸ãèâàÿ ê ïîèñêàì 

âûõîäà (âîò-âîò, åù¸ ÷óòü-÷óòü — è âñ¸ ñòàíåò íà ìåñòî) èç ýòîãî íåðàçðåøèìîãî 

áåç âíåøíåãî âìåøàòåëüñòâà êîíôëèêòà âûáîðà è ïðåäïî÷òåíèé (äà, íàäî òóäà 

âåðíóòüñÿ, ãäå âñ¸ ñòàíåò íà ñâîè ìåñòà — âîò òîëüêî êåì òû òóäà âåðí¸øüñÿ, 

ìîë÷àëèâûì çðèòåëåì ïðîèñõîäÿùåãî óãàñàíèÿ, «ïîñëåäíèì èç ìîãèêàí» èëè 

ïîáåäèòåëåì? — ïðîéäè ÷åðåç âîéíó... Îòäàé òî åäèíñòâåííîå, ÷òî òû ëþáèøü — 

ñâîáîäó — è âîçüìè...). 

Áåç âåðû ýòè âîïðîñû (÷òî ìû èùåì òàì, â òàéãå? êîãî? ÷òî òÿíåò íàñ òóäà è ñ 

êåì ìû òàì áåñåäóåì? ×åãî æä¸ì â øîðîõå êîìó-òî ðóêîïëåñêàþùèõ áåð¸ç è 

êîãî íàäååìñÿ âñòðåòèòü? Êîãî áîèìñÿ è ê êîìó îáðàùàåìñÿ ñ íåîæèäàííî 

îòêðûâøèìèñÿ â ñåðäöå ðàíàìè è ðóáöàìè? Êòî íàñ òàì æä¸ò è ëå÷èò íàøè 

äóøåâíûå îæîãè è îõðàíÿåò îò ìíîæåñòâà îïàñíîñòåé? Êòî íå îñòàâëÿåò íàñ, äàæå 

ïðåñòóïèâøèõ çàêîíû? È êàêîé çàêîí ìû íåâîëüíî âûïîëíÿåì, óäàëÿÿñü îò 

ïðåñëåäîâàíèÿ ïîíÿòèé òîëïû? ×òî îêàçûâàåòñÿ â ñåðäöåâèíå íàøåé äóøè, â ñà-

46 


ìîé ñóòè íàøåãî «ÿ», áûâøåå íåâèäèìûì è âûõîäÿùåå òàì íàðóæó? Êàêîé ëþáâè 

íàì åù¸ íå äîñòà¸ò? È ñ ÷åì ìû ãîòîâû ñìèðèòüñÿ èç ãîðîäñêîé ìóòè? Äëÿ ÷åãî 

ìû çäåñü êîïèì ñèëû, äëÿ êàêîãî ðûâêà, íà ÷òî ñïîñîáíû è ê ÷åìó ïðèçâàíû?) — 

íåðàçðåøèìû. Íå âñ¸ â ìèðå äâèæåòñÿ ïîñòóïàòåëüíî, îò âíåøíåé ïðè÷èíû ê 

ñëåäñòâèþ, îò èñòîêà ê óñòüþ, îò òîë÷êà ê äâèæåíèþ — íó, è òàê äàëåå. Èíîãäà 

íàøè ïîñòóïêè èìåþò è öåëü, è ïðè÷èíó â áóäóùåì, êîòîðîãî ìû, ðàçóìååòñÿ, íå 

âèäèì è íå ìîæåì ýòîãî ñäåëàòü (òîëüêî ïðåäîùóòèòü — â ãóëå êîñòðà ïîä 

ïîðûâîì âåòðà) — è òåì íå ìåíåå, îïèðàÿñü íà ÷òî-òî, äåëàåì øàã â òîì 

íàïðàâëåíèè, â êîòîðîì ïîâåðíóëàñü ñòðåëêà âíóòðåííåãî êîìïàñà (òàì, òóäà) — 

êîòîðûé è åñòü âåðà (à óæ âîëÿ, óâèäåâ å¸ ñïîêîéíûé ïðèçûâ, ïîä÷èíÿåò îñòàëüíîå 

ê äåéñòâèþ). Çäåñü íåò òîãî, ÷òî òû èùåøü — òàì îòâåòû íà âñå âîïðîñû, òàì 

ïîëíîòà ñ÷àñòüÿ è çàâåðø¸ííîñòü íàøèõ âñòðå÷, òàì îêîí÷àíèå ëþáâè 

(áåñêîíå÷íîé è õðóïêîé), òàì íàñûùåíèå æèçíüþ è ðîñíîé ÷èñòîòîé äåéñòâèòåëüíîñòè 

— òàì âñ¸, è â ïåðâóþ î÷åðåäü ïîëíîòà ëþáâè, è íåâîçìîæíî å¸ îïèñàòü, 

ïîòîìó ÷òî îíà íå ìîæåò áûòü ïåðåæèòà çäåñü, â íûíåøíåì íàøåì ñîñòîÿíèè — 

è îíà ñòàíîâèòñÿ ñóòüþ âñåãî ñóùåñòâóþùåãî, ñóùåãî. 

Ïðîñòîé ïðèìåð èç æèçíè íàøèõ ñîñåäåé, óñòþæàí, àðõàíãåëîãîðîäöåâ, æèâóùèõ 

ó çàïàäíîãî âõîäà â íàø ìèð Êîòëàñà (Ïûðàñà). Â ñîðîêàãðàäóñíûé ìîðîç 

Ïðîêîïèé Óñòþæñêèé (âåëè÷àéøèé ðóññêèé ñâÿòîé, êñòàòè, ðîäîì íåìåö, èç áîãàòîé 

ãàíçåéñêîé ñåìüè, èç Ëþáåêà; — èìåííî îí, ðåàëüíûé ÷åëîâåê, à íå ìèôè÷åñêèé 

Äåä Ìîðîç, îäèí èç êàìíåé-êèòîâ, íà êîòîðûõ äî ñèõ ïîð ñòîèò ýòîò ãîðîä) — 

ëîæèòñÿ óìèðàòü íà ïàïåðòè óñòþæñêîãî ñîáîðà. Îò íåãî óáåãàþò äàæå ñîáàêè — 

è îí óæå ãîòîâèòñÿ ê ïîçîðíîé óëè÷íîé ñìåðòè. Íî ÿâëÿåòñÿ þíîøà-àíãåë, è 

îæèâëÿåò åãî ïðèêîñíîâåíèåì çåë¸íîé âåòâè, è âîñõèùàåò ñ ñîáîé, è ïîêàçûâàåò 

Ïðîêîïèþ ðàé. Ïðîêîïèé ïðÿ÷åò ýòó âåòâü çà ïàçóõîé è ïðèíîñèò (ïîñðåäè çèìû!) 

è ïîêàçûâàåò ñâîåìó äðóãó — Ñèìåîíó, ñëóæèâøåìó â õðàìå — âîò, ñìîòðè! (Ñèìåîí 

— îòåö áóäóùåãî åïèñêîïà — ïðîñâåòèòåëÿ íàñ, êîìè-çûðÿí, óäèâèòåëüíåéøåãî 

è îáðàçîâàííåéøåãî Ñòåôàíà Ïåðìñêîãî, äðóãà Ñåðãèÿ Ðàäîíåæñêîãî è Äìèòðèÿ 

Äîíñêîãî (êîòîðîìó îí ïîñëå Êóëèêîâñêîé ïîáåäû íàä Ìàìàåì, òåì íå ìåíåå 

ïèñàë ïîñëàíèÿ, êàê åìó, âåëèêîìó êíÿçþ, ïîäîáàåò ñåáÿ âåñòè)). 

Äåä Ìîðîç ñ åãî ïîêóïíûìè ïîäàðêàìè — ïóñòü ïîêóðèò! Âñå ýòè áàðõàòíûå 

ìåøêè ñ ïëàñòìàññîâûìè àâòîìàòàìè è ðîëèêîâûìè êîíüêàìè — íè÷òî ïî ñðàâíåíèþ 

ñ îäíîé ïðîñòåíüêîé çåë¸íîé âåòâüþ. 

Ãäå òóò ïðè÷èíà, à ãäå ñëåäñòâèå äåéñòâèé, êàæóùèõñÿ íåïîäãîòîâëåííîìó 

áåçóìíûìè — êàê òàê, ðàäè ÷åãî ìîæíî îñòàâèòü ïðåêðàñíóþ êîìôîðòíóþ æèçíü? 

Ðàäè ÷åãî è êîãî ìîæíî çàì¸ðçíóòü íà óëèöå â áåçâåñòíîì äî òîãî ðóññêîì 

ãîðîäêå? Ðàäè íåïîíÿòíîé çåë¸íîé âåòâè? À áóäåò ëè îíà, áóäåò ëè ýòîò þíîøà, 

åñëè ïîéä¸øü ïî ýòîìó ïóòè? — ðàçóì íàø âñåãäà çà òî, ÷òîáû õîäèòü ïî ïðîâîëîêå 

ñ ïðî÷íîé è íàä¸æíîé ñòðàõîâêîé. À âîò òàê, íàîáóì, êàçàëîñü áû, â ïðîïàñòü — 

íåò, óâîëüòå. Ëó÷øå ïîñòîèì â ñòîðîíå... Â ìåðó óñòîÿâøååñÿ, óñòàâøåå îò âîïðîñîâ, 

íå èäóùåå äî ãëóáèí âåðû è å¸ êðèñòàëüíî-÷èñòûõ èñòî÷íèêîâ, ìèðîâîççðåíèå — 

óãàñàåò áûñòðåå îñåííåãî äíÿ. Òàê è íå äàâ íè îäíîãî òîë÷êà, äàæå íàì¸êà ê 

èçìåíåíèþ õîòü â ÷¸ì-òî îáûäåííûõ, èäóùèõ ïî îäíîìó è òîìó æå êðóãó ïóñòûõ 

íàñëàæäåíèé, äåéñòâèé, êîòîðûå â èòîãå ñâî¸ì íåïðàâû áûâàþò â ñàìîì ñâî¸ì 

íà÷àëå, â íàïðàâëåíèè...


47 

Ãåíåòè÷åñêèé, îíòîëîãè÷åñêèé âûáîð, âîçíèêàþùèé ïåðåä ñîçíàíèåì ÷åëîâåêà 

â ïðèðîäå — ìåæäó Àäàìîì è îáåçüÿíîé. Îò êîãî òû? Îò áåçîòâåòñòâåííîé, 

ñêà÷óùåé îò áàíàíà ê áàíàíó, ìàðòûøêè, èëè îò öàðñòâåííîãî è ïîòîìó ïîäçàêîííîãî 

(íåñóùåãî çàêîí ñâîèì äåòÿì), âåñü ìèð Áîæèé, âñ¸ èññëåäóþùåãî Àäàìà? 

È íàñêîëüêî äàëåêî òû óø¸ë? 

×èñòûõ îòâåòîâ (ñêîëüêî íóæíî ïðåîäîëåòü, ïîêà äîáåð¸øüñÿ âîò äî òàêîé 

çåë¸íîé âåòâè?!) — íå äàñò íèêòî (äà åù¸ ýòà Åâà ñ ÿáëîêîì ïîäïóòàëà îñíîâàòåëüíî). 

È ñêîëüêî êàçàâøåãîñÿ âàæíûì è îñìûñëåííûì ðàññûïëåòñÿ â ïðàõ 

è êàíåò â áåçäíó — òîæå... Ëèøü áû íå âñ¸, ëèøü áû íå êàæäîå ìãíîâåíèå, 

êàæäîå ñëîâî îêàçàëèñü ïðàçäíûìè, ïðåâðàùàþùèìèñÿ çà ìîåé ñïèíîé â 

îïàäàþùóþ â ïðîïàñòü ñåðóþ ïûëü (à îãëÿíóòüñÿ — ñòðàøíî: âäðóã òå ïîäìîñòêè 

íàâåñíîãî ìîñòà, ïî êîòîðûì ïåðåñêàêèâàë îò ìãíîâåíèÿ ê ìãíîâåíèþ — ãëÿíåö? 

âîäêà? ïîñòìîäåðíèçì? êèñëîòà? ïëîòñêîå? íîíêîíôîðìèçì? R-n-b? øàøëûêè? Cayenne 

Turbo S? ôóòáîë? òùåñëàâèå? — áð-ð-ð... — âäðóã îíè óæå óïàëè ïîä òâîèìè 

øàãàìè òóäà, â îãîíü?) — íî ÷òî ýòî çà ñòðàõ? ×òî ýòî çà ïîñòîÿííîå ææåíèå â 

ãðóäè?.. ×òî ýòî çà ïðèëåïèâøàÿñÿ ê ñåðäöó òîñêà? Äóìàåøü, ÷òî îíà, êàê îòñîõøèé 

ëèøàé, ìãíîâåííî îòñêî÷èò — òîëüêî ëèøü ïðèêîñí¸øüñÿ ê êàëèòêå äîìà, îùóòèøü 

çàïàõ ñæèãàåìîé ñîñåäÿìè áîòâû, âîçîáíîâèøü ñòàðóþ òðîïó ê êîëîäöó ñâîèìè 

øàãàìè — à îíà âñ¸ íà ìåñòå... È ïîèñêè îáîðà÷èâàþòñÿ ïðîñòûì îòêðûòèåì: íå 

áåãñòâîì ëè áûëè ýòè ïîèñêè îò Òîãî, Êîãî èñêàë? Íå ñêèòàíèÿìè ëè ïî ÷óæèì, 

íåìèëûì ñåðäöó, óáîãèì õàð÷åâíÿì ñ èõ ïðîãîðêëîé, ãîð÷àùåé, ïîäíèìàþùåé 

èçæîãó, ïèùåé — âåðíåå, êîðìîì — êîãäà äîìà áûëî âñ¸, ÷òî íóæíî? 

Âîø¸ë â äåðåâíþ, çàø¸ë â äîì — è ìèð, çàõëîïíóòûé ñíàðóæè — ñòàë âèäåí 

â åãî èñòèííîì è íåïðèãëÿäíîì âèäå, ñ åãî ìíèìûìè áëàãàìè è êðîâàâûìè 

ðàäîñòÿìè, îïîýòèçèðîâàííîé ïîøëîñòüþ è ïðîïàãàíäèðóåìîé íåíàñûòíîñòüþ — 

êîãäà òû âåðíóëñÿ ñ âîéíû, î êîòîðîé íå ñìîæåøü íèêîìó ñêàçàòü íè ñëîâà, 

ñ çåë¸íîé âåòêîé â ïåòëè÷êå. 

19. Ïîèíãà, îêîí÷àíèå 

Ñâåòëàÿ îñåíü, ñàìûé ðàçãàð ëèñòîïàäà — ïîðà òà¸æíàÿ, åæåäíåâíî — òî 

ÿãîäû, òî ãðèáû, ïðîìûñåë íà çèìó, à íà ðå÷êå-òî ëó÷øåå âðåìÿ — âðåìÿ ñàìûõ 

êðóïíûõ óëîâîâ, ïåðèîä ïðåäçèìíåé àêòèâèçàöèè âñåõ âîäíûõ õèùíèêîâ. Êîíå÷íî, 

èõ ïîâûáèëè, ïîâûëîâèëè çà ëåòî, íî óæ åñëè ãäå îíè îñòàëèñü — òàì êëþíåò 

îáÿçàòåëüíî. 

Ïðîïëûâàÿ çà ëåòî ïî íåñêîëüêó ðàç îäíè è òå æå ìåñòà, ê íåêîòîðûì êðàä¸øüñÿ 

êàê ìîæíî îñòîðîæíåå — çäåñü áðàëî âñåãäà, òø-ø..., çäåñü êëåâàëà è ñîðâàëàñü, 

õèòðàÿ, êàê âûäðà, âîò â ýòîé íåâçðà÷íîé çàâîäèíî÷êå — è ÿ óâåðåí íà âñå ñòî, 

ñåãîäíÿ òîæå êëþíåò (òîëüêî íå óâåðåí, ïîïàä¸òñÿ ëè? À âäðóã è, ïðàâäà, òàì íå 

ùóêà, à íåâåñòü ÷òî?). 

Íåêîòîðûå òàê çà âåñü ëåòíå-îñåííèé êðóã, çà âñþ íàøó ðûáàöêóþ ñòðàäó — 

ñêîëüêî ðàç êëåâàëè, ñòîëüêî æå è ñðûâàëèñü! — îïûòíûå, áûâàëûå ùóêè, ìàò¸ðûå... 

Ïàïêà óæå øóòèò, óâèäåâ êàê ÿ íåøóòî÷íî ãîòîâëþñü: — À-à, îïÿòü òâîÿ âûäðà? 

Äà îñòàâü íà ñëåäóþùèé ãîä, íà âûðîñò... 

Êàê æå, îñòàâèòü! ß ýòîãî ìåñòà æäàë, ìîæíî ñêàçàòü, ñ óòðà, äà è ïî ïðîøëîìó

48 


ñâèäàíèþ, ïî áóðóíó, âñïëåñêó, ïîâàäêå, — ÿ-òî óâåðåí, ÷òî ýòî çäîðîâåííàÿ ùóêàçâåðþãà. 

Êëþíåò, êóäà äåíåòñÿ — áóäåò ìîÿ, êàê ãîâîðèòñÿ, ðàñêèíåò ïëàâíèêè... 

È âñ¸-òàêè ÿ äðîæó: à ìîæåò, ïðèäóìàòü ÷òî-òî íîâîå? Ìîæåò, ñëåçòü ñ ëîäêè è 

òèõîíüêî ïîäêðàñòüñÿ ñ áåðåãà? Ìîæåò, ïîäêèíóòü åé æèâöà, íàñòîÿùåãî, æèâîãî, 

êîòîðîãî íå íàäî ïîää¸ðãèâàòü, èçîáðàæàÿ ðàíåíóþ ðûáêó? Îíà ñõâàòèò è ïîíåñ¸ò 

çàãëàòûâàòü, à ïîòîì ïîéä¸ò, ïîéä¸ò — è âîò íà ýòîé âòîðîé ïîòÿæêå — ïîäñå÷ü 

è âûâåñòè! À ÷òî, ìû æå òàê ïðîáîâàëè ñêîëüêî ðàç — âñ¸ êðàñèâî: è êëþ¸ò, è 

âåä¸ò, è îñòàíàâëèâàåòñÿ, è âíîâü òðîãàåòñÿ, è ïîïëàâîê ðåæåò âîäó, êàê ïåðèñêîï 

âðàæåñêîé ëîäêè, è... ñðûâàåòñÿ! Òî÷íî, íåêîòîðûå — ïðîñòî çàãîâîð¸ííûå, ïðîñòî 

íå ëåçóò â ëîäêó! È êòî èõ çàãîâîðèë?! — è âåäü ñíîâà áîëüøå âñåãî ìàíèò 

èìåííî â ýòè ìåñòà, è òðåâîæèò âîîáðàæåíèå — âîò îñòîðîæíî ïîäïëûâàåøü, âîò 

àêêóðàòíî êëàä¸øü íîâåíüêîãî îñòðîçóáîãî âîáëåðà, — ïðÿìî â çàâîäèíî÷êó, êàê 

â êàðìàí — âîò îíà, íàãëî, äåðçêî âñïëûâàåò, âçðûâàåò ÷óòêóþ òèøèíó — è òû, 

íàêîíåö, âûòàñêèâàåøü å¸ — óõ, çâåðþãà! Óõ, Ìàøà, áóäåò íàøà!.. 

Îòåö Ñòåôàí, ìîëîäîé èåðîìîíàõ (òîãäà åù¸ íå àðõèåïèñêîï, à ãîðàçäî ñêðîìíåé 

ïî çâàíèþ, ÷åì ñåé÷àñ, êîãäà ïðèåçæàåò êî ìíå íà ñâèäàíêó) — «èùà æèçíè 

ìîíàøåñêîé», óåäèí¸ííîé, ïðèåõàë ê íàì â Âîò÷ó âîçðîäèòü Ñòåôàíî-Àôàíàñüåâñêóþ 

ïóñòûíü (îíà áûëà îñíîâàíà ó íàñ åãî íåáåñíûì ïîêðîâèòåëåì Ñòåôàíîì 

Ïåðìñêèì åù¸ â XIV âåêå, íî â XVII — çàãëîõëà). 

Âïåðâûå âåäó åãî íà Ïîèíãó — ïîêàçàòü, ïðîïëûòü ïî íåâåðîÿòíî íàðÿäíîé 

îñåííåé ðåêå (öâåòà ðîäíîãî ðîññèéñêîãî øòàíäàðòà: ñâåðõó — áåëûé, áåë¸ñûé — 

ýòî íåáî, ïî áîêàì — çîëîòî áåð¸ç è ñîëíöà, è ïîä íàìè — ÷¸ðíàÿ òàèíñòâåííàÿ 

ãëóáèíà îìóòîâ). Ñâåðõó íà íàñ ïðè êàæäîì ïîðûâå âåòðà ñûïëåòñÿ ðîé ìîíåò 

(òîëüêî çâîíà íå õâàòàåò), è âîäà ïîäõâàòûâàåò èõ, è óæå ïîä íàìè â âîäîâîðîòàõ 

— îíè æå êðóæàò è ìàíÿò, òîëüêî ìåäëåííî, áóäòî â âîäå âðåìÿ âÿçíåò, íå òî 

÷òî â ë¸ãêîì, äûøàùåì âäîõíîâëÿþùèìè òîíêèìè àðîìàòàìè, äðåâíåéøèìè 

ýëèêñèðàìè óâÿäàíèÿ è áåññìåðòèÿ, ýôèðå áàáüåãî ëåòà. 

Ìíå-òî, õîòü è âñ¸ õîðîøî, äàæå ÷óäåñíî, îñîáî ðàññëàáëÿòüñÿ è ëþáîâàòüñÿ 

(êóñòèêàìè òàì, òðàâêàìè íà ïåðåêàòàõ) íåêîãäà — ìû ïðèøëè íà ðåêó, è ìíå 

íàäî ïîêàçàòü îñíîâíîå — å¸ æèçíü, å¸ âîëøåáíóþ, îæèâëÿþùóþ âñþ ýòó îñåííþþ 

ïðåëåñòü, ðûáó. Âîò òîãäà ìîÿ çàäà÷à áóäåò âûïîëíåíà. À ëèñòèêè, áåð¸çêè — 

ýòî ïîòîì, íà ïðèâàëå, âäîáàâîê, íà äåñåðò. 

ß ëîâëþ, Ñòåôàí ïðàâèò, èíîãäà ïîäãðåáàÿ âåñëîì, ïî ìîåé ïðîñüáå (ëåâûì 

÷óòü âïåð¸ä, âîò òàê, áëèæå ê ñåðåäèíå...). ß ñòàðàþñü, çàáðàñûâàþ áëåñíó êóäà 

òîëüêî ìîæíî. Ðå÷êà ìîë÷èò. Òîëüêî áëåñíà ÷àñòåíüêî âîçâðàùàåòñÿ ñ äðàçíÿùèì 

êðóæêîì æ¸ëòîãî ëèñòà íà òðîéíèêå — ëîâè íå ëîâè, âîò òåáå, íå ïîéìàåøü, âñÿ 

ðûáà óæå óøëà... Äîñòàòî÷íî ñ âàñ è ïðèðîäíûõ êðàñîò è îòëè÷íîãî äåíüêà... 

ß óæå íà÷èíàþ áåñïîêîèòüñÿ, íî âîò îòëè÷íîå ìåñòî: ïîä âûñîêèì òåíèñòûì 

áåðåãîì — ò¸ìíàÿ çàâîäèíêà, ïîâåðõ êîòîðîé, ïðàâäà — ïîäâèæíûé êîâ¸ð èç 

ëèñòüåâ, âûòêàííûé çîëîòîì ïî ÷¸ðíîìó, áóäòî öàðñêàÿ ïàð÷à — ïîâåç¸ò, íå 

ïîâåç¸ò? — áëåñíà ëåòèò â ãóùó! — àâîñü, íå íàòêí¸òñÿ íà ëèñò, ïðîïåòëÿåò ìèìî, 

íå öàïàí¸ò íè÷åãî ïî ïóòè, õîòÿ âçãëÿíåøü âíèç — òàì êàê êàëåéäîñêîï, êàê 

ìåòåëü: ðåêà áóäòî íåñ¸ò îãðîìíûé ðîé ïåðåñåëÿþùèõñÿ áàáî÷åê, è äíà íå âèäíî...


49 

ß äàæå íå âåðþ òîìó, ÷òî ïðîèñõîäèò — óäàð! Ðåçêèé, îñòàíàâëèâàþùèé òû÷îê ïî 

áëåñíå, ïî ðóêàì — ùóêà, çäîðîâàÿ! Êðåïêàÿ ïîäñå÷êà (èìåííî òàêàÿ, êàê íóæíî) 

— íî ðûáà ïðîñòî áåøåíàÿ! Õàïíóëà íå ðàçäóìûâàÿ, è íà÷èíàåò íàñ äâîèõ 

âîäèòü-êðóòèòü íà ëîäêå... 

— Îò÷å, ïîäñàê! 

— Àãà... — Ñòåôàí óæå íàãîòîâå, ïîäñàê â ðóêàõ, íî ùóêà çëàÿ, â¸ðòêàÿ — 

ïðèõîäèòñÿ íåñêîëüêî ðàç ïðèãíóòüñÿ, ïðîâîäèòü ëåñêó íàä ãîëîâîé: íå ìû åþ, 

îíà íàìè âîäèò, êðóæèò ëîäêó ïî îìóòó, è âñ¸ æå ÷óþ — âîò îíà, áëèçêî. 

— Îò÷å, ãîòîâ? 

— Äà... 

— Ñåé÷àñ ÿ å¸ ïîäòÿíó, à òû — ñíèçó!.. 

— Àãà... 

Óô, âîò îíà, ðÿäîì, ëåñêà óæå íàêîðîòêå — èç âîäû ïîÿâëÿåòñÿ çäîðîâåííàÿ, 

êàê ó çëîáíîé ñîáàêè, ãîëîâà ñ ïðèîòêðûòîé, ãîòîâîé íà âñ¸ ïàñòüþ — ìåëüêàåò 

òóñêëûé, ñâèíöîâî-óãðþìûé çâåðèíûé âçãëÿä... Íî ÷òî ýòî?! Íåâåðîÿòíî! — Ñòåôàí, 

âìåñòî òîãî, ÷òîá ïîäõâàòèòü ñíèçó ïîäñà÷åêîì ðûáèíó — íà÷èíàåò èì òûêàòü 

åé ïðÿìî â ñâèíñêè-ïðèùóðåííóþ õàðþ — Ïîøëà! Ïîøëà! Ñãèíü! À íó, áðûñü! 

— Îò÷å, ÷òî òû äåëàåøü?! Ñîðâ¸òñÿ æå! Óéä¸ò! 

À Ñòåôàí âñ¸ òû÷åò ïîäñà÷åêîì — äà ñãèíü æå! 

— À!.. Î!.. Ó!.. Å!.. — Áàö! — ùóêà, íàêîíåö, ñîðâàëàñü! Äà è êàê òóò íå 

ñîðâàòüñÿ, êîãäà òåáÿ òàê áüþò?! Ñðàçó îäðÿáëè è ñíèêëè è ëåñêà, è ðóêè. Íî ÿ 

åù¸ íå âåðþ òîìó, ÷òî ÿ âèäåë, êàê Ñòåôàí èçáàâëÿëñÿ îò ùóêè, ÷òî åñòü ìî÷è 

(à å¸ ó âîðêóòèíöåâ, íàäî ñêàçàòü, íå ìàëî). 

— Îò÷å, òû ÷åãî?! — ñêàçàòü òî íå÷åãî. À îí: 

— Íó, ïðåäñòàâü, îíà âñêî÷èò â íàøó ìàëåíüêóþ ëîäêó... Ïîêóñàåò! 

Âîò ó ÷åëîâåêà âîîáðàæåíèå! È òî ñêàçàòü — êàê òóò ñåðäèòüñÿ? — ñìåþñü, 

ïîíèìàÿ, ÷òî âñ¸ â íåêîòîðîì ðîäå î÷åíü äàæå ëîãè÷íî (îñîáåííî äëÿ ëþäåé, 

ïðèâûêøèõ áîðîòüñÿ ñî âñÿêîé íå÷èñòüþ): îäèí âî ÷òî áû òî íè ñòàëî òÿíåò 

÷óäîâèùå â ëîäêó, à äðóãîé, òî÷íî òàê æå, ëþáîé öåíîé — îò íåãî èçáàâëÿåòñÿ, ïî 

ïðèâû÷êå... Äà, êîíå÷íî, äåìîíîâ íàäî ãíàòü... Ñêîëüêî ðàç íè âñïîìèíàëè ýòîò 

ñëó÷àé — âñ¸ ñìåÿëèñü, íå÷åãî ñêàçàòü, ïîçíàêîìèëèñü ñ ðåêîé! 

Ïëûâó ïî Îïîø-êîäæó îäèí. Îòåö ãäå-òî ÷óòü ïîçàäè. Çàäåðæèâàþñü íà îòìåëè 

— òàê êðàñèâî ýòî âñ¸: ñòðåìíèíà ðåêè, ñòåñí¸ííàÿ ïîòåìíåâøèìè ê îñåíè, 

íî âñ¸ åù¸ ñî÷íî çåë¸íûìè âîäîðîñëÿìè, ïîâåðõ êîòîðûõ (âîäà äàâíî óïàëà, 

äåðæèòñÿ ðîâíî) — ë¸ãêèì îäóâàí÷èêîâûì ïóøêîì ñòîÿò, ïîêà÷èâàþòñÿ 

íåèçâåñòíûå ìíå áåëûå ìàëåíüêèå öâåòî÷êè. È êðóãîì, â ë¸ãêîé ïðîçðà÷íîé âîäå 

êðàñî÷íûå êàìóøêè, ñîñòàâëÿþùèå êàêèå-òî êðàñíîâàòî-êîðè÷íåâûå ñ çîëîòûìè 

ïðîáëåñêàìè òåêó÷èå íåïîíÿòíûå êàðòèíû — áóäòî ïàëèòðà ñò¸êøèõ ñ ðóáë¸âñêèõ 

èëè ôèëàðåòîâñêèõ èêîí êðàñîê: âñ¸ ïî÷òè ãîòîâî, ÷òîá îòðàçèòü è âèäèìûé è 

íåâèäèìûé ìèð, âîò òîëüêî ðåêà íå ìîæåò ñàìà âîñïðîèçâåñòè îáðàçû àíãåëîâ 

(êðàñêè, ïîæàëóéñòà, ëþáûå) — ýòî óæå äåëî ìàñòåðà, öàðñêîé ðóêè õóäîæíèêà... 

Õàðèóñà ïîëîâèòü? Ëåíü. Ýòî íàäî âûëåçàòü èç ëîäêè, íàñòðàèâàòü óäî÷êó, 

áðåñòè â íà÷àëî ïåðåêàòà... Îòòàëêèâàþñü — è Îïîø-êîäæ ïîäõâàòûâàåò ìîþ 

ëîäêó, íåñ¸ò ìèìî ÿìîê, êóäà åäâà óñïåâàþ ïàðó ðàç çàêèíóòü (çäåñü êîãäà-òî

50 


ñîðâàëàñü, è çäåñü óøëà, à âîò çäåñü äÿäÿ Òîëÿ Öâåòêîâ íà ìàëþñåíüêóþ áëåñåíêóâåðòóøêó 

âûòàùèë îòëè÷íîãî õàðèóñà...) — äàëüøå òå÷åíèå çàòèõàåò, è âñ¸ äåëî 

îêàí÷èâàåòñÿ øèðîêîé ïîëîñîé ìåëè, íà êîòîðîé âñ¸, çûáêî ïîäðàãèâàÿ, 

ïðîñìàòðèâàåòñÿ ïî÷òè äî äíà: ñèëóýòû êàêèõ-òî çàñòðÿâøèõ íà ïåñêå êîðÿæåê, 

äëèííûå áðóñêè òîïëÿêîâ... Êèäàþ íà âñÿêèé ñëó÷àé áëåñíó ïîïåð¸ê òå÷åíèÿ, 

ïîâåðõ ýòîãî òîïëÿêà — ìàëî ëè êòî çà íèì ïðèòàèëñÿ... È âäðóã ñàì òîïëÿê 

îæèâàåò! — õâàòêà! Ýòî îêàçûâàåòñÿ ùóêà ñ íåáîëüøîå áðåâíî... ß óæå îïûòåí 

ïî-âçðîñëîìó — äîëãî âîçèòüñÿ íå íàìåðåí, êàê òîëüêî ùóêà — íà ïðèåìëåìîì 

ðàññòîÿíèè — ïðàâàÿ ðóêà âûòÿãèâàåòñÿ íàçàä êàê ìîæíî äàëüøå, íàòÿãèâàÿ 

òåòèâó ëåñêè è ñîãíóòûé íàïîäîáèå ëóêà ñïèííèíã, à ëåâàÿ ëîæèòñÿ íà ëåñêó — 

åþ ÿ, ñõâàòèâøèñü êðåïêî, âûä¸ðãèâàþ ùóêó èç âîäû è ïåðåáðàñûâàþ ïîä íîãè, â 

ëîäêó, âåðíåå, ïåðåâàëèâàþ — áóäòî íàìàçàííóþ òîëñòûì ñëîåì êàêîé-òî îñåííåé 

ãëàäêîé ñìàçêè-ñëèçè — òàê ýòî ïîëó÷àåòñÿ ëåãêî! Íå óñïåâàþ îôîðìèòü ïðèøåëèöó 

â ìåøêå — ñëåäóþùèé òîë÷îê, — è òî÷íîå ïîâòîðåíèå ïðåäûäóùåé èñòîðèè: 

êîðîòêàÿ áîðüáà, ðóêà íà ëåñêå, ïîòÿæêà — è òîëñòîå, ÷åøóèñòîå, ãëàäêîå ïîëåíî 

(ïðàâäà æèâîå è çóáàñòîå) — â ëîäêå! 

Ýòî òÿíåò íà õîðîøèé ïåðåêóð. Ïðè÷àëèâàþ ê áåðåãó, ê ïåñêó, è ñëûøó êàê 

ïîçàäè, ïîòèõîíüêó ïî÷àïûâàÿ âåñëîì òî ñëåâà, òî ñïðàâà — ìåíÿ äîãîíÿåò ïàïêà: 

ñóäÿ ïî çâóêó îí ãäå-òî ðÿäîì, çà ïîâîðîòîì, òîæå ïðîïóñòèë Îïîø-êîäæåâñêèõ 

õàðþçÿò. ß âûëåçàþ íà ïåñî÷åê, êîíå÷íî, íå òîëüêî ðàçìÿòüñÿ, ðàçëîìèòü óñòàâøóþ 

îò ïîõîäà ñïèíó, íî è â ïåðâóþ î÷åðåäü (à êàêîé ðûáàê ïðîïóñòèò òàêîé ñëó÷àé?!) 

ïîêàçàòü êàê áû íåâçíà÷àé ñâîé óëîâ ïî÷òè âî âñ¸ äíèùå ëîäêè, íåáðåæíî 

ïîõâàñòàòüñÿ, ñëåãêà ïîäêîâûðíóâ: êòî-òî òàì ãîâîðèë, ÷òî ðûáà íå êëþ¸ò, äà è 

ýòî íå ðûáà... Òàê ñîëèäíåé, êîãäà ïî÷òè áåç ñëîâ, ìîë÷à — íåáðåæíî ïîäîïíóòü 

ñàïîãîì ÷óòü ñêèñøèé (îñåíüþ ïîñòîÿííî òàêàÿ áåäà ñ ýòèìè ðåçèíêàìè — 

ïîõàæèâàåøü íà áåðåãó, à âîäà-òî õîëîäíàÿ — è âîçäóõ ñæèìàåòñÿ, è êàìåðà 

áóäòî ïðèñïóùåíà — ôèçèêà...) áîðò ëîäêè, ÷òîá ìîë÷àëèâûå õîëîäíûå ðûáèíû 

ñêîëüçíóëè ê ñàìîìó öåíòðó, íà âèä. 

Âîò ïàïêà ðÿäîì, áðîñàåò â¸ñëà, îò ýòîãî òå÷åíèå ÷óòü ïîäâîðà÷èâàåò åãî ðåçèíêó 

âáîê... Õî÷åò çàêóðèòü... óâèäèò, íåò? Óâèäåë, àãà! ß æå åãî îáñêàêàë: êàêèõ-òî 

÷åòâåðòü ÷àñà íàçàä ìû ðàññòàëèñü, è òóò íà òåáå! — ó ìåíÿ óæå íà äâà «òîïëÿ÷êà» 

áîëüøå! 

— Î, âîò ýòî ìîëîäåö! Íè÷åãî ñåáå! Âñ¸ ëþäÿì... Ýòî êîãäà òû óñïåë? Íà 

ïåðåêàòå, ÷òî ëè? 

ß íå âûäåðæèâàþ ðûáàöêîé ñåðü¸çíîñòè è ñîëèäíîãî ìîë÷àíèÿ — áðîñàþñü 

ðàññêàçûâàòü âñ¸ îò è äî — êàê ÿ ïëûë, êàê çàêèäûâàë áëåñíó ïîïåð¸ê ýòèõ 

«êîðÿã», êàê áûñòðî îêðóòèë îáåèõ — ìîæíî ñêàçàòü, êàê äîðîñ äî ñàìîñòîÿòåëüíîé, 

âçðîñëîé ðûáàëêè è âïåðâûå îáîãíàë ïàïêó... Ïðàâäà, åñëè óæ ñîâñåì âñåðü¸ç, ïîâçðîñëîìó, 

òàê ýòî íå ñ÷èòàåòñÿ — ÿ æå ïëûë ïåðâûì, çíà÷èò ñíèìàë âñþ ïåíêó, 

ñëèâî÷êè, âåñü öèìóñ!.. Åñëè áû ïàïêà áûë âïåðåäè, îí òîæå ìîã áû ìåíÿ îáëîâèòü. 

Íî ñóòü íå â ýòîì, à â äðóãîì, ÷òî òåïåðü — áåðåãèñü! Ìû ñàì ñ óñàì, íå ìîã¸ì, à 

ìîãåì! («ß ñèæó íà áåðåãó, íå ìîãó ïîäíÿòü íîãó! Íå íîãó, à íîãó — âñ¸ ðàâíî íå 

ìîãó!» — ýòî íûí÷å íå ïðî íàñ, õîòÿ íîãè äåéñòâèòåëüíî çàòåêàþò, è âå÷íûé 

õîëîä ïî äíó ëîäêè — ñâîäèò ñóäîðîãîé òîëüêî òàê!). Ãäå ÿ áûë — êîðî÷å òàì 

íå÷åãî ëîâèòü!.. Âîò òàê. Øóòêà, êîíå÷íî, íî â òî æå âðåìÿ, è ãîðå÷ü èñòèíû â íåé 

åñòü: êîãäà ìû âûðàñòàåì è äîãîíÿåì, è ïåðåãîíÿåì äðóãîå ïîêîëåíèå — îíî


51 

îòäà¸ò íàì òÿæ¸ëûå êëþ÷è îò ìèðà (áóäüòå òåïåðü òàêèìè âî âñ¸ì), â êîòîðîì 

îíè ÷òî-òî ñîõðàíèëè, ÷òî-òî ïîñòðîèëè äëÿ íàñ (â òðîãàòåëüíîé çàáîòå — áàíè, 

êîëîäöû, òåïëèöû, êàðòîôåëüíûå ÿìû... — è âñÿêèå ìåëî÷è, ïðèçåìëÿâøèå è 

îâåùåñòâëÿâøèå èõ ëþáîâü...), è ñòîëüêî ïåðåæèëè, ÷òî â ýòîì íàì èõ âðÿä ëè 

äîãíàòü... 

Ïëûâ¸ì äàëüøå (ñëîæèëèñü óëîâàìè, ñîáðàëè â ìåøîê), è ÿ çàìå÷àþ íîâîå 

îñòðîå ÷óâñòâî, ÷òî íå õî÷ó ïëûòü âïåðåäè îòöà, áûòü ïåðâûì. Õî÷ó, ÷òîá âñ¸ êàê 

âñåãäà — ïîðîâíó, ÷òîá äàæå ó íåãî áûëî ÷óòü ïîáîëüøå, íåñìîòðÿ íà òî, ÷òî îí 

êàê âñåãäà ïðåäëàãàåò ìíå ëó÷øåå — è ìåñòî â ëîäêå, è íà ðåêå. Òàê íàäðûâíî ñ 

ñîë¸íûì ïðèâêóñîì êðîâè, áîðåòñÿ ãäå-òî â ìîåé ãëóáèíå îòöîâñòâî ñ ñûíîâñòâîì 

— è õî÷åòñÿ áûòü ïðåæíèì, âå÷íî çàùèùàåìûì è çàùèù¸ííûì ñûíîì, è 

âðåìÿ ïîäòàëêèâàåò áûòü îòöîì ñâîèì äåòÿì è óçíàòü ýòî ÷óâñòâî ñ äðóãîé ñòîðîíû... 

Áûâàåò, êîíå÷íî, è îáðàòíîå: ïëûâ¸øü-ïëûâ¸øü — è íè÷åãî, íîëü, ïðèøëà 

áëåñíà «ñ òèíîþ ìîðñêîþ», óïîðíî ëèïíóùåé ê êðþ÷êàì, êàê ìîêðàÿ âàòà. È âñ¸ 

íå òàê — è îòïàäàåò çàïëàòêà îò áðîäíÿ (â ñàìîì íåóäîáíîì ìåñòå — íà íîñêå...), 

è — áóëüê! — ïðÿìî ó òåáÿ íà ãëàçàõ íûðÿåò è òîíåò â ïåðåêàòå ïåðåõîäíèê îò 

íàñîñà (îäèí-åäèíñòâåííûé; ñòî ðàç ñåáå ãîâîðèë — ïðèâÿæè ýòîò! È êóïè ãäåíèáóäü 

çàïàñíîé! — äîîòêëàäûâàëñÿ...), è ñ õðóñòîì ëîìàåøü íà ïðèâàëå î áóòåðáðîä 

ñ ñàëîì (æ¸ñòêîå, íåäîñîëåííîå, âÿëîå — âèäàòü Øêâàðêèí áûë çëîé, íå 

õîëîùåíûé...) — ïîäúåäåííûé êàðèåñîì çóá (òîæå âå÷íî íåêîãäà, äà è ñòðàøíî, ñ 

òåõ ïîð êàê â âîåíêîìàòîâñêîé ìåäêîìèññèè çà îäèí äåíü «âûëå÷èëè» äâàäöàòü 

÷åòûðå äûðêè...), ÷åð¸ìóõà âìåñòî ÿãîä ñûïàí¸ò çà øèâîðîò æìåíþ êðóïíûõ 

õîëîäíþùèõ êàïåëü — è, ãëàâíîå, íå êëþ¸ò õîòü òðåñíè — íè ÷åãî, íè õâîñòà, íè 

÷åøóè (îñëèçëûé ìåëêèé ñáðîä íà äíå ñóìêè — ïåñêàðè äà êðàñíîãëàçêè íå â 

ñ÷¸ò). È ÷óâñòâà ïðèòóïëÿþòñÿ, è íè÷åãî íå ðàäóåò — óæå çíàåøü, ÷òî âïåðåäè 

òîëüêî ÿìêà, ïåðåêàò, ïë¸ñ, ïîâîðîò, ÿìêà-ïåðåêàò-ïë¸ñ-ïîâîðîò, ÿìêà-ïåðåêàò-ïë¸ñ... 

è ýòó óíûëóþ ïîñëåäîâàòåëüíîñòü âñþ äî êîíöà ïðèä¸òñÿ ïðîéòè, è íèêóäà íå 

äåòüñÿ. È çà êàæäûì ïîâîðîòîì — âíîâü âñòðå÷íûé âåòåð (õîòÿ, êàçàëîñü áû, ïî 

çàêîíàì ôèçèêè ýòîãî íå ìîæåò áûòü), è áîëüøå ïîäãðåáàåøü, ÷åì ëîâèøü (õîòÿ 

íå êëþ¸ò íè øèøà — âñ¸ æå ãäå-òî îñòàíàâëèâàåøüñÿ, êèäàåøü ñíàñòü, òàê, äëÿ 

î÷èñòêè ñîâåñòè, íåáðåæíî...). È òàê ëåíü ïåðåñòðàèâàòüñÿ ñ îäíîãî ñïîñîáà ëîâëè 

íà äðóãîé — ýõ, ïëûòü áû è ïëûòü, è íåñëî áû òå÷åíèå ñàìî, òàê íåò — âåòåð 

ïðîêëÿòûé (óæå çëèøüñÿ, óæå âîñïðèíèìàåøü åãî êàê ÷àñòü âñåîáùåãî çàãîâîðà), 

íåñ¸ò-òî îí íåñ¸ò, íî îáðàòíî èëè îò áåðåãà ê áåðåãó çàâîäèò, êîãäà íå íàäî, â 

êóñòû, èç êîòîðûõ âûáèðàòüñÿ, îòòàëêèâàÿñü îò âåòîê — çàêðóæèøüñÿ, à òîëêíóëñÿ 

âåñëîì — õðÿñü! — ïîïîëàì ïëàñòìàññîâàÿ ëîïàòêà — è îãðûçîê òåïåðü íå 

âåñëî, à ïóãàëî (ãðåáàíóòü — òîëüêî ðàñïóãàòü âñþ ðûáó, êîòîðîé è òàê íåò â ýòîé 

ðåêå) — è ïàïêà çàðóãàåòñÿ... È òàê íå ëîâèòñÿ, òàê íàäî åù¸ è ïåðåòü âñòðå÷ü 

âåòðó è ìåëêîìó íóäíîìó ñåÿíöó, à ñ òàêèì îáðóáêîì — ýòî çíà÷èò óìåíüøàòü 

äî íóëÿ íàäåæäó íà íåñóùåñòâóþùóþ óæå óäà÷ó — êàêàÿ æ ðûáà ïîïëûâ¸ò íà 

âñïëåñêè, áîëüøå ïîõîæèå íà òî, êàê «áîòàþò» ðûáó — ñòàâÿò ñåòü, áîòàí, è 

«áóðñêàþò» êîíñåðâíîé áàíêîé íà äëèííîì øåñòå...

52 


Ëàäíî, ñìèðèìñÿ, óéì¸ì çëîñòü (íà êîãî?), ïðèçíàåì — ñåãîäíÿ íå íàø äåíü. 

Ïóñòü ðå÷êà îòäîõí¸ò. Íå âåç¸ò ìíå â ñìåðòè, ïîâåç¸ò â ëþáâè... Ðåêà îáðàùàåòñÿ 

õîëîäíûì çìååì, ïî êîòîðîìó ñêîëüçèøü, ðàçáèâàÿ âåñëîì ÷åøóþ âîëí — íå 

çíàÿ çà÷åì, ïî÷åìó? òàê âåäü, ðîäèíà, ñûíîê... êàê â àíåêäîòå. Äàæå âåñåëüå êàêîå-òî 

ïîÿâëÿåòñÿ â ýòîì ïðåîäîëåíèè: íåò ðûáû? È íå íàäî! Âåòåð? Ïëåâàòü! 

Äîæäü, ìîêðàÿ îäåæäà? Äà íàñð... õîòü!.. — âñ¸ íèïî÷¸ì, êàê ãîâîðèòñÿ, âñ¸, ÷òî 

íàñ íå óáèâàåò, è äàæå òî, ÷òî óáèâàåò, è ëèøàåò ðàäîñòåé æèçíè, ïðèíîñèò òîñêó 

è ìó÷èòåëüíóþ áîëü — âñ¸ äåëàåò ñèëüíåå. Îñîáåííî ñìåðòü. Â ïåðâóþ î÷åðåäü. 

Ïîñëå òàêîãî çàïëûâà ó ìåíÿ ñòîëüêî ñèëû — ÷òî áåðåãèñü, ãîðîäèøêî! Ëîïíåøü 

îò âçðûâà. Áóäåøü ðàçîðâàí íà ÷àñòè. Óíè÷òîæåí. Ïîêîð¸í. ×òî íàì ìåëêèå 

ãðÿçíûå òâîè ëóæè è ñëàáåíüêèé äîæäèê?! — ìû êàòàëèñü íà çìåå, ñòàëêèâàëèñü 

ñ âñåëåíñêîé òîñêîé, è âûæèëè... 

Èíîãäà ïåðåêàòèêè íàñòîëüêî ìàëû (ïÿòü-äåñÿòü ìåòðîâ), ÷òî çà÷åõëÿòü ùó- 

÷üþ óäî÷êó è ðàñ÷åõëÿòü äðóãóþ, íà õàðèóñà — ëåíü âäâîéíå, âòðîéíå — è 

ïðîñêàêèâàåøü èõ ñ ìûñëèøêîé: à! âñ¸ ðàâíî áû íå êëþíóëî! — íåò çäåñü ðûáû... 

íåò... ÷òî ìû òóò äåëàåì? Ñêîðåå áû äîìîé... 

Îäíàæäû íà òàêîì åëå çàìåòíîì (ïîëðåêè — òðàâà, ïîëðåêè — òå÷åíèå) ïåðåêàòèêå 

ÿ ðåøèë íå îñòàíàâëèâàòüñÿ — ëåíü... — è íà÷àë õëåñòàòü åãî ùó÷üåé 

óäî÷êîé, ïîêà òå÷åíèå íåñëî ìåíÿ. Ùó÷üÿ óäî÷êà óñòðîåíà íàïîäîáèå îáû÷íîé, 

òîëüêî óäèëèùå ïîæ¸ñò÷å (èç ñîâåòñêîãî äîïåðåñòðîå÷íîãî ïëàñòèêà, èç ïåðâûõ 

«íàøèõ» òåëåñêîïîâ), ëåñêà ïîòîëùå, ïîïëàâîê-ïðîáêà ïîñîëèäíåé, è íà êîíöå íå 

êðþ÷îê, à ïîâîäîê-ïðîâîëî÷êà ñ ïàðîé òðîéíèêîâ, íà êîòîðûõ íàñàæèâàåøü íàëîâëåííûõ 

ðàíåå «ðûáîê-æèâöîâ» (êîíå÷íî, íå æèâûõ, ñíóëûõ, ïåñêàðåé è åëüöîâ 

— æèçíè èì ïðèäà¸øü ñàì, ïîä¸ðãèâàíèÿìè ðûáêè, íûðÿþùåé îò ýòîãî 

ââåðõ-âíèç). Áûâàåò äàæå, íà îäíîãî ïåñêàðèêà ìîæíî âûäåðíóòü íå îäíó ùóêó, à 

äâå, è òðè, íå ñ÷èòàÿ óäàðîâ è ïîêë¸âîê — ïîêà óæ åãî ñîâñåì íå îáäåðóò ùó÷üè 

çóáû, çàöåïû äà òðàâà, èëè íå ñíåñóò ãîëîâó íàïðî÷ü (åñòü òóò è òàêèå ìàñòåðèöû: 

àì! — è ãîëîâà â òóìáî÷êå, ðîâíî-ðîâíî çà ìèëëèìåòð äî òðîéíèêà...). 

Òå÷åíèå ìåíÿ ïîòèõîíüêó, âÿëî âîëîêëî ñêâîçü òðàâó, à ìîé ïåñêàðèê ìîòàëñÿ 

íà òå÷åíèè — àâîñü êàêàÿ äóððà è âûñêà÷åò, õîòÿ íà ïåðåêàòå ýòî ìàëîâåðîÿòíî: 

ùóêè — ëåíòÿéêè, íå ëþáÿò áûñòðîãî òå÷åíèÿ, ñëèøêîì ìíîãî ñèë òðàòèòñÿ, äà 

è îõîòèòüñÿ çäåñü ñëîæíåå: íà ïåðåêàòàõ ðûáà þðêàÿ, áîéêàÿ, ñòðåìèòåëüíàÿ — 

íå òî ÷òî â çàâîäèíêàõ... è âäðóã áóõ! Áóëòûõ! — óäàð, ëåñêà óõîäèò â âîäó... 

ñõîä... ÷òî ýòî áûëî? Ñíàñòü âûëåòàåò ìíå â ðóêó — ïåñêàðü íà ìåñòå, è âðîäå íå 

ïîìÿò... Çàêèäûâàþ âíîâü, ïîä òîò áåðåã — ãäå æå òû ïðÿ÷åøüñÿ, à? ãäå òû 

ïðèòàèëàñü? Ñíàñòî÷êà ìåäëåííî êî÷óåò, å¸ ñíîñèò ê ñåðåäèíå ñòðåìíèíû — âîò, 

âîò çäåñü ýòî áûëî... íó? Áóëòûõ! Åù¸ ðàç óäàð, ëåñêà ðåçêî òÿíåòñÿ â ãëóáèíó, 

èä¸ò ïîä òðàâó! — è òóò ÿ ïîíèìàþ, ÷òî çàãëîòèëè-òî, ñõâàòèëè çà ãîðëî âîâñå íå 

íåñ÷àñòíîãî ñîëäàòèêà-ïåñêàðÿ! À ïîïëàâîê! Êîìó-òî ïîíðàâèëîñü, êàê ïîä¸ðãèâàÿñü 

ïåðåïðàâëÿåòñÿ îò áåðåãà ê òðàâå ìîé íåîò¸ñàííûé (çàòî áëàãîðîäíûé, îò áóòûëêè 

ñ ñóõèì êðàñíûì èòàëüÿíñêèì âèíîì) êðåïûø-ïîïëàâîê... Õàðèóñ! Çäîðîâåííûé 

áðîäÿãà õàðèóñ! («êàê ó âàøèõ õàðþçîâ — íåò íè õàðè, íè óñîâ! Íó íàøè 

õàðþçû — õàðÿ âî! è âî — óñû!» òóò óæ òî÷íî õàðÿ ÷òî íàäî, åñëè òàê, íåâçíà÷àé, 

çàãëàòûâàåò âèííóþ ïðîáêó, è íå ïîìîðùèòñÿ!). 

×òî äåëàòü? Ðàç êëþ¸ò — íàäî ëîâèòü. Òàêèõ íàãëåöîâ íàäî ó÷èòü óâàæàòü


53 

ñòàðøèõ... Ïðèñòàþ ê áåðåãó ÷óòü íèæå ïîòèõîíå÷êó, ÷òîá íå âñòðåâîæèòü. Òåïåðü 

óæ áûòü ðàçâîðà÷èâàòü óäî÷êó íà õàðèóñà — ñ õîë¸íîé, âûïåñòîâàííîé äîëãèìè 

âå÷åðàìè ïåðåä òåëåêîì, íà òî è ñâÿçàííîé ìóøêîé, ðàñïîëîæåííîé âûøå îáû÷íûõ 

êðþ÷êà ñ ïîïëàâêîì (èëè áëåñåíêè), êîòîðûå ïëûâóò ñåáå, ëîâÿò, è îäíîâðåìåííî 

âûïîëíÿþò ðîëü êîðàáëèêà, ïîòÿãèâàÿ ëåñêó íàä âîäîé — íà êîòîðîé — ë¸ãêîé 

îäíîäíåâêîé è âèñèò ìóøêà, åäâà êàñàÿñü âîäû — ïàì! ïàì! ïàì! — êàê áàëåðèíà 

íà ïóàíòàõ, òîëüêî ïðèâîäíèëàñü, è âíîâü âçìûâàåò. Íó ÷òî æ, ïî áåðåãó ïðîäèðàþñü 

ââåðõ ê ýòîìó ïåðåêàòèêó (íó íèêîãäà çäåñü íå ëîâèë, âñåãäà ïðîñêàêèâàë, äàæå íå 

ïîäóìàë áû çäåñü îñòàíîâèòüñÿ, à òóò íà òåáå: ãäå íå æä¸øü, òàì íàéä¸øü... è ãäå 

íå èùåøü, òàì îòêðîåøü). Âîäà â òðàâå äîâîëüíî ãëóáîêà, îêàçûâàåòñÿ — ÿ åëå 

èäó, âîäîðîñëè òÿíóòñÿ ñïëîøíîé ïåëåíîé, äåðæàò çà íîãè, ñïîòûêàþñü î âàëóíû 

íà äíå, è âîäà ïî÷òè äî êðàÿ áðîäíåé (ïðèõîäèòñÿ ïðèäåðæèâàòü èõ îäíîé ðóêîé, 

çà îäíî è ïî÷óâñòâóþ, åñëè áóäåò íåëüçÿ äàëüøå). À âåäü íàäî æå åù¸ è ëîâèòü. 

Çàáðîñ, ðûæàÿ ìóøå÷êà, ñ÷àñòëèâàÿ — à íó-êà íå ïîäâåäè! — ïîïëàâîê ëåòèò 

ïîä ñàìûé ïðîòèâîïîëîæíûé áåðåã, à îíà, ñ âèäó ë¸ãêàÿ îäíîäíåâêà (à âíóòðè 

õîðîøèé ìàëåíüêèé, âûñòðàäàííûé ìíîãîðàçîâûìè ïîñåùåíèÿìè ðûáîëîâíûõ 

ìàãàçèíîâ è ëàâî÷åê — ìîæíî ñêàçàòü, âûõîæåííûé, ëàäíûé, â ìåðó îñòðûé è 

óïðóãèé — òðîéíè÷îê) — òðþõ! òðþõ! — êàê áóäòî ñëó÷àéíî, îé, ÷òî âû, ÷òî âû, ÿ 

íå ÷èôèðþ! — çàáëóäèëàñü ìóøêà îêîëî ñòðåìíèíû, è íå çíàåò, êóäà äåòüñÿ... Âñ¸ 

áëèæå òî ìåñòî, ãäå êòî-òî õâàòàë ïîïëàâîê. Íåóæòî ÿ îøèáñÿ, âäðóã ýòî ùóð¸íîê 

áàëîâàëñÿ ðûáêîé, à ÿ òóò íàãîðîäèë, íàâîðîòèë... Âñïëåñê! Óäàð ïî óäèëèùó — 

áàì-ì! — áóäòî ãèðüêîé, íè÷åãî ñåáå, ó ìåíÿ ëåñî÷êà-òî íà òàêîå íå ðàññ÷èòàíà! È 

áîþñü è ðàäóþñü — åñòü! — õàðèóñ ïîâèñ íà ìóøêå, äàâàíóë å¸ âíèç, êàê êóïå÷åñêèé 

ñûíîê õîðîøåãî ïîðîäèñòîãî ùåíêà: ëåæàòü! Âíèç! Ãëÿäè, ÷òî íàòâîðèë! Ïîëäåëà 

ñäåëàíî, îñòàëîñü íå ÷åðïàíóòü áðîäíÿìè âîäû è àêêóðàòíåíüêî ïîäòÿíóòü ýòó 

óñàòóþ ìîðäó — è åù¸ âçÿòü åãî ðóêàìè (äëÿ ïîäñà÷êà-òî íå áûëî íèêàêèõ 

øàíñîâ — íåãäå äåðæàòü, ñ íèì-òî âñ¸, êîíå÷íî, ïðîùå). Óõ òû! Âçðîñëûé, 

çàìàòåðåâøèé áðîäÿãà! — íåäîâîëüíî âñïëûâàåò íà ñòðåìíèíå: áðîñèëñÿ â òðàâó, 

íå óäàëîñü! Ê áåðåãó — òîæå íå ïóñòèëè! Ñòîèò êðàñàâåö, ìóøêà âî ðòó — êàê 

ïàïèðîñêà! — êóðèò... Íó, ÷åãî æä¸ì? Íàäî åãî áðàòü, à êàê? Äîâëüíî óâåñèñòûé 

êðàñàâåö-òî, ïîáîëüøå êèëîãðàììà, òî÷íî (õîòÿ ÿ è íå ïðèâûê ìåðèòü ðûáó âåñîì). 

Âûâîäèòü ê áåðåãó? — çàìó÷àåøüñÿ, òî÷íî ÷åðïàí¸øü, ñïîòêí¸øüñÿ ãäå-íèáóäü — 

è õàíà! Ðåøàþ ðàçîáðàòüñÿ çäåñü æå: ïîäòÿãèâàþ ê òðàâå — òÿíóñü, è îñòîðîæíî 

íàêëàäûâàþ ðóêó íà çàãðèâîê — è ðåçêî, ÷òîá íå ä¸ðíóëñÿ, ñæèìàþ, âäàâëèâàþ 

æàáðû — è ðûâêîì — ñåáå íà ãðóäü! (çäåñü-òî ìû ðàçáåð¸ìñÿ!) — ïðèæèìàþ 

(óäî÷êà, ëåñêà — âñ¸ óæå ïî-áîêó). Åù¸ äâèæåíèå — è ãîëîâîé âíèç, â ñóìêó, 

âèñÿùóþ íà øåå, êàê ó ïî÷òàëüîíà: âàì ïèñüìî... Íè÷åãî, ñâîÿ íîøà íå òÿíåò. 

Ïî èíåðöèè åù¸ çàáðàñûâàþ, åù¸ ïðî÷¸ñûâàþ âåñü ïåðåêàòèê, òàê è åñòü, áîëüøå 

ïîêë¸âîê íåò: îäèíî÷êà-õèòðåö, âûøåë íà ýòó íåâçðà÷íåíüêóþ áûñòðèíêó, çàõâàòèë 

å¸, è ðàçáîéíè÷àë òóò âòèõàðÿ — âåäü êîìó íóæåí òàêîé ìàëåíüêèé ïåðåêàò-íå 

ïåðåêàò, âñå åãî ìèíóþò, êîìó îí ìîæåò ïðèãëÿíóòüñÿ? — íåñêîëüêî ìåòðîâ 

ñòðåìíèíû ïîñðåäè äîëãî ñïîêîéíîãî ïë¸ñà — àí íåò! 

Ïóñòü îí îäèí — ìíå è åãî äîñòàòî÷íî. È æèçíü îæèâèëàñü è ñîëíûøêî 

ïîêàçàëîñü. Ãëàâíîå ìû æèâû è ñ ðûáàöêèì ÷óòü¸ì è âåçåíèåì — âñ¸ ó íàñ â 

ïîðÿäêå. Êàê â àìåðèêàíñêîì áîåâèêå: ìû æèâû, ïàðòí¸ð! Õîòÿ íà ýòîò ðàç — 

ïàðòí¸ð-òî, îäèíî÷êà, ñêîðî çàòèõàåò, ïåðåñòà¸ò áèòüñÿ, ïåðåñòà¸ò áóäîðàæèòü ìîè

54 


èíñòèíêòû, õîòÿ êàæäûé âçáðûê, êàæäûé íåäîâîëüíûé òîë÷îê åãî òóøêè — 

íàïîìèíàåò î òåõ, êòî æä¸ò äîìà, è êîìó ýòî âñ¸ ïðåäíàçíà÷åíî — òàê òîëêàåòñÿ 

íåâåäîìîå íåîñîçíàííîå óäîâîëüñòâèå ïåðâîáûòíîãî âëàäåíèÿ ìèðîì: ÿ ñèëüíåé, 

ÿ òåáÿ ïåðåõèòðèë, íî íå îáìàíóë — âñ¸ «ïî ÷åñíîêó», áðàòàí, óéìèñü! Òîëüêî òû 

è ÿ, âîæäü, òîëüêî òû è ÿ!.. ïðåäâîäèòåëü ðûá è ðûáàê... Ëó÷øåé â ìèðå èç ðûá, 

õàðþç-îäèíî÷êà!.. 

Ñêîëüêî ðàç â øêîëå ìîé çàêàäû÷íûé äðóã Ñåðåíÿ Çåëèíñêèé íàïðîïàëóþ, èç 

ïîýòè÷åñêèõ ïîáóæäåíèé, ïðîïàãàíäèðîâàë õîðîøèå ÷óâñòâà: Ãåìèíãâåé, íå ÷èòàë? 

À î Ðóáöîâå ñëûøàë? «ß óìðó â êðåùåíñêèå ìîðîçû, ÿ óìðó, êîãäà òðåùàò áåð¸çû...» 

— åãî ïîòîì áàáà òîïîðîì çàðóáèëà!.. Ñåâåðÿíèí — ïóñòûøêà! À Ãóìèë¸â 

— ïîýò, ðåêîìåíäóþ. Íî ëåíèâûé, ìàëî íàïèñàë ñòîÿùåãî... — îí èõ ïðèâîäèë, 

áóäòî çíàêîìèë, çà ðóêó è ÿ ïîëíîñòüþ äîâåðÿë åãî âêóñó (âî âñ¸ì ó íàñ áûë ìèð 

è ñîãëàñèå, òîëüêî îäíî — åñëè ìû îêàçûâàëèñü â ðàçíûõ ôóòáîëüíûõ êîìàíäàõ, 

òî äåëî îáû÷íî çàêàí÷èâàëîñü êðîâüþ è íå ñìûâàåìûìè îáèäíûìè îáçûâàëêàìè: 

ýé, Çåëÿ! Ñàì òû Åêèø! Ñàì òû Çåëÿ! Åêèø! Çåëÿ, íó-êà! Åù¸ ðàç ñêàæè «Çåëÿ» — 

óáüþ!). 

È ìû óñïåâàëè ãëîòàòü êíèãè, ïî÷èùå ÷åì õàðèóñû — êîìàðîâ, è ýòè, îòäåëüíûå, 

è òå, ÷åì áîëåë âåñü êëàññ — ìàëü÷èøêè «Çîëîòûì òåë¸íêîì», äåâ÷îíêè Íàäñîíîì 

è Àñàäîâûì (âïðî÷åì, ïîñëåäíèõ — íåò! Îò îäíîé ìûñëè ÷èòàòü «ýòèõ» ïîøëÿêîâ 

ñîäðîãàëèñü, áóäòî ïðèêàñàëèñü ê íåêèì âîïëîòèâøèìñÿ â ïàóêîâ ñãóñòêàì 

ïîøëîñòè — òîëüêî íå îíè, òîëüêî íå îáûäåíêà è åâ-òóø¸íêà...). ß ïåðå÷èòûâàë, 

öåäèë äî ïîñëåäíåãî õåìèíãóýåâñêèå («Íà Áèã-ðèâåð 1 è 2» è äðóãèå) ðàññêàçû, 

êàê åãî Íèê, ãåðîé-îäèíî÷êà — ø¸ë íà òàêóþ, îòñòðàí¸ííóþ îò ìèðà, ëîâëþ 

ôîðåëåé. Êàê îí íåýêîíîìè÷íî òðàòèë ñâîè ïðîäóêòû (âïðî÷åì, ó íåãî íå áûëî 

áóäóùåãî), òàñêàë ñ ñîáîé çà÷åì-òî ëèøíåå — êîôåéíèê, ñêîâîðîäêó (âèäíî, ÷òî íå 

òà¸æíèê), êàê îí ñîáèðàë îòòàèâàþùèõ êóçíå÷èêîâ (âèäèìî, îáû÷íàÿ ó íèõ 

íàñàäêà), êàê ñàäèëàñü ðûáà íà åãî êðþ÷êè — è ÷òî âïåðåäè ó íåãî áûëî ìíîãî 

òàêèõ äíåé (íî ýòî áûëî íå áóäóùåå, êàê ìîæíî áûëî ïîäóìàòü, ýòî áûëî íåêîå 

òóìàííîå ôàíòàñòè÷åñêîå áåçâðåìåíüå, âåäü ó êîãî íåò ïðîøëîãî, íåò è áóäóùåãî, è 

òîò, êòî íå çíàåò, îòêóäà îí è êóäà èä¸ò — òîò ñêîðåå ì¸ðòâ, ÷åì æèâ — ðàç íåò 

âïåðåäè ñìåðòè, çíà÷èò îíà óæå ïîçàäè). 

ß ïåðåæèâàë ýòó âûäóìêó êàê íåêóþ òàþùóþ, óáûâàþùóþ, èñ÷åçàþùóþ â 

íåáûòèè ðåàëüíîñòü (à ÷òî åù¸ ìîæåò âûäóìàòü ÷åëîâåê, îêîí÷èâøèé æèçíü 

ñàìîóáèéñòâîì íà Êóáå, è ïîäòâåðäèâøåé òåì ñàìûì, ÷òî îí íå âûáðàëñÿ ïî ýòîé 

ðåêå èç áåñêîíå÷íîé ÷åðåäû äíåé) — è âîò, ýòî ÿ íà ðåêå, è ó ìåíÿ íåò êóçíå÷èêîâ 

è îâîäîâ, äà âïðî÷åì, îíè ìíå è íå íóæíû — ìîè ñàìîäåëüíûå, îïëåò¸ííûå ëþáîâíî 

ïî ïóçèêó è ãîëîâêå ø¸ëêîì, ìóøêè — íè÷óòü íå õóæå Ãåìèíãâååâñêîé ñàðàí÷è: 

ñêà÷óò ïî ñòðóå âîäû, êàê ë¸ãêèå âîçäóøíûå àêðîáàòû, íà íåâèäàííîì òîí÷àéøåì 

ïîâîäêå: òûí! òûí! òûí! — ýòî ÿ âåäó ïóíêòèðíóþ ëèíèþ òóäà, êóäà íàìåòèë — îò 

ñòðåìíèíû ê çàòèøêó è ãëóáèíå çà óãîëêîì òðàâû. È ñíèçó ñåðåáðèñòûé 

ñòðåìèòåëüíûé, îñòðîìîðäûé, áóäòî êîí÷èê ñêëàäíîãî íîæà — ñèëóýò — áûö! 

áëþìñ! — è ëèõî ïîäïðûãèâàÿ â ïèðóýòå, äåëàåò ñàëüòî, õâîñòîì âáîê, ââåðõ! — 

ïîêðó÷å äåëüôèíà! Ëèáî ìàò¸ðî âëàñòíî — õâàòàåò ñíèçó! — è îòõîäèò âíîâü â 

ñâî¸ óêðûòèå, â ñâîé ðÿä â ñòàéêå, åñëè ïðîìàõíóëñÿ, èëè ÷òî-òî íå ïîíðàâèëîñü... 

Çà ñâîþ æèçíü ÿ óæå ñòîëüêî ðàç âõîäèë â ýòó ðåêó, îïðîâåðãíóâ âñåõ ôèëîñî-


55 

ôîâ, ñòîëüêî ðàç, íå ïîâòîðÿÿñü, ïðîèñõîäèëî ýòî ÷óäî, ÷òî, êàçàëîñü, ìîæíî è 

îñòûòü — íî ÿ âñÿêèé ðàç íå ïåðåñòàþ âîëíîâàòüñÿ è ãîðÿ÷å÷íî ðàäîâàòüñÿ îò 

êàæäîãî çâîíêîãî øë¸ïêà õàðþçà ïî ïåðåêàòó!.. À, ïîêàçàëñÿ, äðóæîê-ïèðîæîê?! 

Íó, äåðæèñü, òû íàâåðíÿêà óæå ìîé... 

Îò äåòñòâà äî ýòî ìàò¸ðîãî õàðþçÿòíè÷åñòâà, ïðîòåêëà ðåêà íåìàëîé äëèíû è 

ãëóáèíû, èíîãäà è ñìåðòü â íåé âîäèëàñü, è ñòðàõ (îäíàæäû ïàïêà îáðîíèë, ÷òî, 

âðîäå êàê, ïëàíèðóþò ïîñòðîèòü íà Ïîèíãå àëþìèíèåâûé çàâîä. Îí ïî÷åìó-òî 

ðàäîâàëñÿ: ðîñò õîçÿéñòâà, âîçìîæíîñòåé äëÿ ìåñòíûõ æèòåëåé... Íî ÿ ýòîãî 

äàæå âíóòðåííå íå ìîã äîïóñòèòü — êàêèå çàâîäû! Äàæå ìûñëè îá ýòîì íàäî 

ïðåñåêàòü â êîðíå, óáèâàòü, ïîêà îíè ìàëåíüêèå!), à Õåìèíãóýÿ ÿ ïåðå÷èòûâàòü 

ïåðåñòàë (â äåðåâíå ñêîïèëñÿ ïî÷òè êàíîíè÷åñêèé êðóã ñåìåéíîãî ÷òåíèÿ íà ëåòî 

— áåççàáîòíûé Õýððèîò, íåæåíêà Äàððåëë, Àñòàôüåâ, Àêñàêîâ, Âëàäèìîâ... 

ïîäøèâêè ñòàðûõ æóðíàëîâ, íàñûùàþùèå äîëãèå îñåííèå âå÷åðà) — ìíå åñòü 

êóäà âîçâðàòèòüñÿ, åñòü êóäà äâèãàòüñÿ, è ãëàâíîå — ðåêà ðÿäîì, ê ÷åìó âûäóìêè, 

êîãäà îíà, íåïðåäñêàçóåìàÿ — ðÿäîì? 

Æåíñêèå íàçâàíèÿ — Âîëãà, Âû÷åãäà, Ñûñîëà, Ïîèíãà, Âèçèíãà — íå ñëó÷àéíû. 

Èõ èçãèáû ïëàâíû è íåïîâòîðèìî êðàñèâî óêðàøåíû, êàæäûé; èõ õàðàêòåð ìÿãîê 

è ðîâåí, è ëèøü â áóðþ — ãíåâëèâ, ñëåï; è ìóæñêîå äåëî — ïîçíàíèå è âçàèìíîå 

ïðèòÿæåíèå, âëàäåíèå äðóã äðóãîì, èç êîòîðîãî è ðîäèëèñü ýòè, áóäòî åäèíûì 

ðîñ÷åðêîì-ïîäïèñüþ, ïðîâåä¸ííûå èçãèáû — èìåíà. Ðûáàëêà — ìåíåå âñåãî æåíñêîå 

äåëî, îñîáåííî äîëãàÿ, òà¸æíàÿ, õîòÿ ÿ è íà Ïîèíãå âñòðå÷àë ó÷èòåëüíèö, 

áîéêî òàñêàþùèõ åëüöîâ è äàæå õàðèóñîâ íà òîì ïåðåêàòèêå, íà êîòîðûé èõ 

ïîñòàâèëè (âîò èìåííî, ïîëíîñòüþ ñàìîñòîÿòåëüíûå ðûáà÷êè — ýòî èç ïåñåí ïðî 

ìîðå, à òàê-òî èõ äåëî — ïîáëèæå ê äåòÿì, ê êóõíå, ê òåïëó î÷àãà, áåç êîòîðîãî 

íàøè ñêèòàíèÿ è ïîèñêè — ãîð÷àò è òóñêíåþò). Íåñêîëüêî ðàç ìû ñïëàâëÿëèñü 

ïî Ïîèíãå, ïðîõîäèëè å¸ îò ñàìûõ âåðõîâüåâ, îò îäíîèì¸ííîãî ïîñ¸ëêà, âûøå 

êîòîðîãî ïëûòü, èäòè íà ëîäêå ïî ðåêå íåâîçìîæíî: ñêðåá¸øüñÿ ïî ïåñ÷àíîìó äíó 

â ïîñòîÿííîì íàïðÿæåíèè è ñòðàõå, ÷òî âîò-âîò ïðîïîðåøü äíèùå (ñ íàìè è 

òàêîå áûâàëî: ïàïêå ïðèøëîñü êàêîå-òî âðåìÿ ïëûòü â ëîäêå â ñàïîãàõ — ïî 

ùèêîëîòêè â âîäå), èëè òîãî õóæå, êàê òîãäà, ó ìîñòà, ñ Öâåòêîâûìè — áîêîâîé 

áàëëîí. 

Â ïåðâûé ðàç ìû ïðåäïðèíÿëè òàêîå ïóòåøåñòâèå â íà÷àëå àâãóñòà (ÿ, îòåö è 

ìîÿ æ¸íêà). È ñ ïåðâûõ æå øàãîâ ìíå ñòàëî ÿñíî: âñ¸ íå òàê ïðîñòî, êàê ïðåäñòàâëÿëîñü, 

êàê áûëî ðàíüøå, êîãäà ìû áûëè âäâî¸ì. Ñèñòåìà íå ïðîñòî óñëîæíèëàñü 

(âðîäå áû — ÷åì áîëüøå íàðîäó, òåì ëåã÷å ðàñïðåäåëèòü íàãðóçêó). Íà÷àëî 

áûëî îòëè÷íîå: ìû áûñòðî ñëîâèëè ïîïóòíóþ âàõòîâêó ëåñíèêîâ, è íàñ ñî âñåì 

ãðóçîì äîñòàâèëè ïðÿìî ê ïîñ¸ëêó. Íî òîëüêî ìû îòîøëè îò ïîñ¸ëêà, òîëüêî 

çàáðàëèñü â òàéãó, òîëüêî ðàñïîëîæèëèñü íà áåðåãó — íàäóâàòü ëîäêè, óâÿçûâàòü 

ê îòïëûòèþ øìîòêè (èõ ñòàëî ãîðàçäî áîëüøå — ò¸ïëîå áåëü¸, ñìåííîå, è, ÿ 

ïîëàãàþ, åù¸ è ìíîãî çàïàñíîãî...), êàê îáíàðóæèëîñü óæàñíîå: ó íàñ íåò ìûëà! è 

ïîëîòåíöà!.. Ìíå, ñ ïåë¸íîê ïðèâûêøåìó ê òàéãå, ê ïîõîäàì, ýòî ïîíà÷àëó ïîêàçàëîñü 

ñìåøíûì: áðîñü! äà êàêîå òàì ìûëî, êàêîå ïîëîòåíöå — â òàéãå-òî! Íó, ïîïëåñêàëà 

íà ëèöî, ïîáóëüêàëà ðóêàìè â âîäè÷êå — è ãîòîâî! ×òî òóò ìûòü?! Òóò æå âñ¸ 

÷èñòî, ýòî æå — òàéãà, Ïîèíãà... À âñÿ ãðÿçü, âñÿ íå÷èñòü, ìèêðîáû è áðåçãëè-

56 


âîñòü — ýòî äîëæíî áûòü äàëåêî ïîçàäè, ïîáëèæå ê ãîðîäó ñ åãî öèâèëèçàöèåé è 

ìàíèàêàëüíîñòüþ (ýòîò «óò¸íîê» óáèâàåò 100% ìèêðîáîâ â âàøåì óíèòàçå; à 

ýòîò âñå 200%). 

Íî æ¸íêà îêàçàëàñü íåïðåêëîííîé: áåç ìûëà íå ïîïëûâó, è òî÷êà. Õîòü êîë 

íà ãîëîâå òåøè. Ìû ñ ïàïêîé ðàñòåðÿííî ïåðåãëÿäûâàåìñÿ: åñëè òàê äàëüøå 

ïîéä¸ò, òî ÷òî æå íàñ æä¸ò òàì, â êîðåííîé òàéãå, ãäå íè ïîñ¸ëêîâ, íè ìàãàçèíîâ, íè 

äîðîã, íè òðîïèíîê?! 

Îñèïøèì îò âîëíåíèÿ ãîëîñîì ïàïèê, îòîçâàâ â ñòîðîíó, ïðîñèò ìåíÿ: — Íó, 

ñõîäè ÷òî ëè, ïîïðîáóé... Äî ïîñ¸ëêà-òî ïîëêèëîìåòðà, òóäà-îáðàòíî çà ïîë÷àñà 

óïðàâèøüñÿ, ìûëî-òî ìîæíî ñïðîñèòü... 

— È ïîëîòåíöå! — íàñòàèâàåò íàøà ñïóòíèöà... Îõî-õî, íà ÷òî ìû èíîãäà 

ñïîñîáíû, ÷òîá íè÷òî è íèêòî íå ëèøàë íàñ ïðåäñòîÿùåãî ìíîãîäíåâíîãî òðóäàóäîâîëüñòâèÿ: 

ïëûòü, ëîâèòü ðûáó, êîðìèòü êîìàðîâ è ìîøêó, óñòðàèâàòü íî÷ëåãè 

è ïðèâàëû ó âåëèêîëåïíûõ ïî êðàñîòå ïåðåêàòîâ... Ñïîñîáíû äàæå íà òî, ÷òîáû 

çàæàòü â êóëàê âîëþ, ÷óâñòâà — è ïîéòè â ïîñ¸ëîê, íà ïîñìåøèùå, íà êàçíü — 

èñêàòü ïîñðåäè ëåñà ìûëî è ïîëîòåíöå (â ñòàëèíñêèå âðåìåíà òàêîãî ðûáàêà 

ñî÷ëè áû ñòîïðîöåíòíûì øïèîíîì-çàñëàíöåì: íó êòî, êàê òîëüêî íå äèâåðñàíò, 

âûðÿäèâøèñü ìàò¸ðûì õàðþçÿòíèêîì, â áðîäíÿõ, â øòîðìîâêå — áóäåò øàñòàòü 

â ïîèñêàõ ïîëîòåíöà è ìûëà?! — òî÷íî íå ðóññêèé! Òî÷íî, êàêîé-òî àíãëèéñêîíåìåöêèé 

øïè¸í-áåëîðó÷êà...). 

Ìàãàçèí áûë çàêðûò. Ïîèíãà, ò¸êøàÿ ïî êðàþ ïîñ¸ëêà, áîëüøå áûëà ïîõîæà 

íà ìåëêèé íè÷òîæíûé ðó÷åé — âñÿ çàõëàìëåíà, çàãàæåíà: îáëîìêàìè ñòàðîé 

ìåáåëè, êóñêàìè øèôåðà, ðóáåðîèäíûì ðâàíü¸ì, îáëîìêàìè äåðåâÿííûõ âîäî÷íûõ 

ÿùèêîâ... Òàêîé, óíèæåííîé, íåêðàñèâîé, ðàñòåðçàííîé — ÿ å¸ íå âîñïðèíèìàë. È 

íåâçëþáèë ýòîò ïîñ¸ëîê çà òàêîå õàìñêîå îòíîøåíèå ê íàøåé êðàñàâèöå... Ãäå 

òóò â ñàìîì äåëå — ìûëî, ïîëîòåíöå, ýé, ãðÿçíóëè! Ìíå ñòàëî ïëåâàòü, íàñêîëüêî 

ÿ ãëóïî âûãëÿæó ñî ñòîðîíû, è ÿ âëàñòíî, æ¸ñòêî ïîñòó÷àë â ïåðâóþ æå êàëèòêó: 

îòêðûâàéòå, æèòåëè ïîñ¸ëêà, âðåìåíùèêè! Õîçÿåâà — âîò÷è÷è ïðèøëè! Ñåé÷àñ 

áóäåò ñïðîñ çà òàêîå õàëàòíîå îòíîøåíèå... 

Êàêàÿ-òî òèõàÿ æåíùèíà âûñëóøàëà ìîþ ïðîñüáó, ïðèîòâîðèâ äâåðü, à ïîòîì, 

íè÷åãî îñîáî íå ñïðàøèâàÿ, ïîæåðòâîâàëà ìíå êóñîê õîëñòèíû è áðóñîê «õîçÿéêè». 

— Ñïàñèáî, — âñ¸-òàêè íå âñå òóò åù¸ óòîíóëè â ãðÿçè, åñòü è ÷èñòûå, è 

ñêðîìíûå — óâåðåí, ýòà ò¸òå÷êà íè÷åãî â ðåêó íå ðîíÿëà, çíà÷èò, ìîæåì íå áîëåòü 

ýòîé áîëåçíüþ âðåìåíùèêîâ? (Ñïèøåì ýòîò õëàì íà óõîäÿùóþ ýïîõó äà íà 

áåçäóìíî êîïîøàùèõñÿ âî âñÿêîé ëóæå äåòèøåê). Íå âûäàâàÿ ñâîèõ ýìîöèé, ÿ 

âåðíóëñÿ îáðàòíî ê íàøåìó ëàãåðþ ñ ìîèìè òóçåìíûìè ïðèîáðåòåíèÿìè — íó, âñ¸, 

ìîæíî ïëûòü? 

Æ¸íêà, ïðîñèÿâ, òóò æå ñïóñòèëàñü ê âîäå, äîëãî è òùàòåëüíî ïîìûëà áåëû 

ðó÷åíüêè (ïî âîäå ïîïëûëè íåïðèÿòíûå ìîåìó ñåðäöó â ýòîì ìåñòå, â ýòîé âîäå, ê 

òîìó íå ïðåäíàçíà÷åííîé — ìûëüíûå õëîïüÿ è ðàçâîäû; è äàæå, áóäòî õàðèóñ, 

îùóòèë íåïðèÿòíóþ ìûëüíóþ ãîðå÷ü, ìãíîâåííî ðàñïîëçøóþñÿ îáëà÷êîì — ðûáà 

áû îòøàòíóëàñü, à êàêîìó ðûáàêó ýòî ïîíðàâèëîñü áû?), è îñëåïèòåëüíî óëûáíóëàñü:


57 

— Äà, äîðîãîé! Êîíå÷íî, äîðîãîé!.. 

×åðíîáûëüñêèé ÿäåðíûé ðåàêòîð, â êîòîðûé ÿ óñïåë ïðåâðàòèòüñÿ («è ïàä¸ò 

çâåçäà ïî èìåíè ïîëûíü-÷åðíîáûëü, è òðåòü âîä ñòàíåò ãîðüêèìè»...) — ïîòèõîíüêó 

ñòàë îñòûâàòü, è ìû ïîïëûëè, ïîêà íå ðàñ÷åõëÿÿ ñíàñòåé, ÷òîáû ê âå÷åðó äîáðàòüñÿ, 

íàêîíåö, äî íàøåãî ïåðâîãî ïóíêòà íî÷¸âêè — äëèííîãî, ðîâíîãî, êðóòîãî, êàê â 

Êîäæóëå, ãàëå÷íèêà-ïëîòáèùà. 

Òàê âîò îíî, óæå çàìøåëîå è áðîøåííîå — òî ìåñòî, ãäå ñòàëêèâàëèñü â âîäó 

áð¸âíà, âîò îíè, óæå îáâàëèâøèåñÿ, îáðóøåííûå, ïîëóçàòÿíóòûå ìèðíûì ïåñêîì 

ñòîëû-ýñòàêàäû äëÿ êîííîé òÿãè — çäåñü íàäðûâàëèñü íàøè äåäû, èñïîëíÿÿ 

ïîñëåâîåííûå ïëàíû-ïðèêàçû: äàòü ñòðàíå ëåñà âî ÷òî áû òî íè ñòàëî, ëþáîé 

öåíîé — ðàç íåò ëåñîâîçîâ è äîðîã äëÿ íèõ — áóäåì ïðîòàëêèâàòü ïî ìàëûì 

ðå÷êàì; ðàç íåò ìóæèêîâ-ðàáîòíèêîâ, ñïîòêíóëèñü-óïàëè ïî ðàçíûì ÷óæèì çåìëÿì, 

çíà÷èò áóäåì ðåøàòü îñòàâøåéñÿ ñèëîé — æåíñêîé, äåòñêîé (çà êàæäóþ óïàâøóþ 

ëîøàäü ñïðîñèì áîëüøå, ÷åì çà íèõ), ãëàâíîå: â Àðõàíãåëüñêå óæå ñòîÿò ýêñïîðòíûå 

áàðæè-ëåñîâîçû, è äî íèõ äîòÿíóòüñÿ (òå÷¸ò æå âîäà èç Ïîèíãè â Ñûñîëó, äàëüøå — 

â Âû÷åãäó, â Ñåâåðíóþ Äâèíó, è, íàêîíåö, â Áåëîå ìîðå) — è ìîæíî, è íóæíî! Âîò 

îíî, íà÷àëî, îòêóäà ïðîäóêò «êîèì ãîñóäàðñòâî áîãàòååò» íà÷èíàë äâèãàòüñÿ, 

òîëêàÿñü äàëüøå ïî âåíàì ðåê, ñäåëàâøèìèñÿ ãîðüêèìè îò ñë¸ç è òðàãåäèé, äàâíî, 

âïðî÷åì, óòèõøèõ, óáàþêàííûõ ë¸ãêèì òà¸æíûì âåðõîâûì âåòåðêîì. Çäåñü óæå 

ïî÷òè íå ÷óâñòâóåòñÿ ïëîòáèùå — íà äëèííîì ïåñ÷àíîì ðîâíîì ñêëîíå âïîëíå 

óþòíî, ñóõî, íåìíîãî îäèíîêî — ïîáëèçîñòè, êðîìå íàñ, íåò íèêîãî — òîëüêî 

ïîìèãèâàþò ïðèâåòëèâî çâ¸çäû, ëóíà ãëóïîâàòî óëûáàåòñÿ, âûñâå÷èâàÿ çàãàäî÷íûé 

íåòðîíóòûé íè÷åì ñëàäêîâàòî-ïðèçðà÷íûé òóìàí íàä ïë¸ñîì, êîòîðûé ïîñòàðèêîâñêè 

ñïîêîåí: âñ¸ ïðîéä¸ò, âñ¸ ïðîéä¸ò... Çàâòðà — ïîéä¸ì. Ïîïëûâ¸ì íà 

ëîäî÷êàõ, â ãëóáü òàéãè — «à ÿ åäó, à ÿ åäó çà òóìàíîì...» — âíèç ïî òå÷åíèþ, ñ 

êàæäûì ïîâîðîòîì âñ¸ äàëüøå îò ïîñëåäíèõ ïðèçíàêîâ îáæèòîñòè è îäíîâðåìåííî 

— âñ¸ áëèæå ê äîìó. ß íå çíàë, ÷òî ÷óâñòâóåò æ¸íêà — âîñïðèíèìàåò ëè òàê 

îñòðî ýòî âñ¸, âåäü äëÿ íå¸ çäåñü ìíîãîå íåïîíÿòíî (à çíà÷èò ïî ëîãèêå — âðàæäåáíî) 

— íî òîëüêî íå äëÿ íàñ ñ ïàïêîé, ìû-òî èìåííî çäåñü — äîìà. È äîðîæèì 

ýòèì äîìàøíèì ìèðîì íå ìåíüøå òîãî, ïÿòèñòåííîãî. 

ß çíàþ, ãäå-òî â ãëóáèíå äóøè, çà÷åì íàñ ïðèâåëî ñþäà — íàäî èñïûòàòü 

íàøè ÷óâñòâà ýòîé ðåêîé-ñîïåðíèöåé, ýòèì ïóòåøåñòâèåì... Åñòü ëè â íåé, 

íûíåøíåé ìîåé ñïóòíèöå, õîòÿ áû çàðîäûø, õîòÿ áû ìåñòî äëÿ õðàíåíèÿ òîãî, ÷òî 

ìû ñ ïàïêîé ïðèîáðåëè íàìåðòâî, ÷òî áåç ñëîâ âïàÿíî â íàøåé ãëóáèíå? Èëè ýòî 

òîëüêî íàøå, ìóæñêîå, ñåâåðíîå ñâîéñòâî, à æåíùèíà — âñåãî ëèøü õðóïêèé 

÷åðåïîê êîãäà-òî ðàçáèòîãî ñîñóäà, åäâà ñïîñîáíûé óäåðæàòü â ñåðäöå íå ãóñòîå, 

êàê âèíî, òå÷åíèå ðåêè — äà ðàçâå ÷òî áëþäöå ñë¸ç?!. 

ß óòðèðóþ, êîíå÷íî, íî ñ èçâåñòíûì ìàñøòàáîì. Êîðî÷å, ýòî «ïðîâåðêà íà 

äîðîãàõ», è ðåêàõ... Êîòîðàÿ ñêàíèðóåò âñÿêîãî, çà÷åì, ñ êàêîé öåëüþ îí ñþäà 

ñóíóëñÿ? Áåç èñêëþ÷åíèé (ÿ èìåþ ââèäó è ñåáÿ, è ñâî¸ ñåðäöå òîæå). Îäíî äåëî: 

æåíùèíà íàïðîòèâ çà ñòîëèêîì â êàôå-ìîðîæåíîì, æåíùèíà â ãîðîäñêîì ïàðêå 

ñ çîíòèêîì è ìå÷òàìè, ó ñåáÿ íà êóõíå ñ îëèâêîâûì ñàëàòîì è ìàñêîé èç îãóðöîâ 

ïîä ãëàçàìè — è ñîâñåì, ñîâñåì, ñîâñåì äðóãîå äåëî: íà ëîäêå â òàéãå, êîãäà äî

58 


áëèæàéøåé äîðîãè ê öèâèëèçàöèè íåñêîëüêî äíåé õîäó... «Òû óâèäèøü, îí 

áåñêðàéíèé — ÿ òåáå åãî äàðþ...» Â íàòóðàëüíóþ âåëè÷èíó. 

Èòàê, íà ñëåäóþùåå óòðî ìû ïîïëûëè. Íà÷àëî àâãóñòà íà Ïîèíãå — õîðîøåå 

âðåìÿ. Êîãäà íå òàê óæ è ìíîãî êîìàðîâ (à îâîäîâ è íåò óæå ïî÷òè), è åù¸ âîâñþ 

íå ïîêàçàëàñü íàâÿç÷èâàÿ ìîøêàðà... — ïëûâè ñåáå â ñâî¸ óäîâîëüñòâèå. ßãîäû 

óæå ñîçðåëè, òàê ÷òî ìîæíî ÷óòü ëè íå ñíîâàòü îò êóñòà ê êóñòó — ÷åð¸ìóõà, 

ìàëèíà, ñìîðîäèíà, êðàñíàÿ, ÷¸ðíàÿ è äàæå áåëàÿ, åñëè ê ðåêå ïîäõîäèò áîð — 

÷åòâåðòü ÷àñà, è ìîæíî ñïîêîéíî íàáðàòü íåáîëüøîå âåä¸ðêî ãðèáîâ íà ïîõë¸áêó 

(êóäà óæ áîëüøå...) — ïëûâè, êàéôóé, êîçÿâêè æóé!.. 

Êàêîå-òî âðåìÿ íàñ åù¸ ïðîâîæàëè ðåäêèå ëóãîâèíû âäîëü ðåêè, âûêîøåííûå 

ïîèíñêèìè ìóæèêàìè äî ñàìîãî óðåçà âîäû, äî òîíêîãî ðÿäà ïðèáðåæíîé îñîêè — 

äà, òÿæåëî, äà¸òñÿ õëåá íàñóùíûé òåì, êòî îñòàâëåí â òàéãå. Âûæèâàòü â áðîøåííîì 

íà ïðîèçâîë ñóäüáû ëåñíîì ïîñ¸ëêå — òàê òùàòåëüíî, áóêâàëüíî äî ñàíòèìåòðà, 

ïðîõîäÿò êîñàìè — íå îò õîðîøåé æèçíè ìíîãèå âûíóæäåíû, âèäàòü, 

ïåðåéòè íà íàòóðàëüíîå õîçÿéñòâî, ãðóäèòüñÿ ïî-äåðåâåíñêè âîêðóã êîðîâ, ò¸ëîê 

(à ýòî íå ñåëî, ñòîëåòíèõ ðàñ÷èùåííûõ ñåíîêîñîâ è âûïàñîâ íåò) — âîò è âûíóæäåíû 

êîñèòü âñå ýòè ñêðîìíûå òà¸æíûå ïðîãàëèíû âîêðóã ïîñ¸ëêà — ñïëîøíûå 

áîðû è áîëîòà. Ïîèíãà — åäèíñòâåííàÿ ðåêà ñ áîëåå-ìåíåå îôîðìëåííîé ïîéìîé, 

õîòü ñ êàêèìè-òî çàëèâíûìè ëóæêàìè... Íî íàì-òî ýòî íà ðóêó — îòäûõàòü 

âîçëå íåáîëüøîãî ñòîãà íà òàêîì, ÷èñòî ïîäìåò¸ííîì, àêêóðàòíîì, áóäòî âèêòîðèàíñêàÿ 

ëóæàéêà äëÿ ãîëüôà, ñêëîí÷èêå íàä äëèííûì ïÿòíèñòî-òðàâÿíèñòûì 

ïåðåêàòîì — ñêàçêà, ðîñêîøü. Ñèäèì, ïü¸ì ÷àé, âåðíåå, æ¸íêà ëåæèò — å¸ êëîíèò 

â ñîí, ðàçìàðèâàåò, óêóñû ìîøêàðû ïîä ãëàçàìè è íà ùåêàõ íàáðÿêëè — íå 

óçíàòü: ãëàçà-ù¸ëî÷êè, ïëàòîê îáìîòàí âîêðóã ãîëîâû íàïîäîáèå òîãî, êàê âî 

âñå âðåìåíà çàùèùàþòñÿ îò ïåñêà — áåðáåðû ñ áåäóèíàìè, îò ìîøêàðû, êîìàðüÿ, 

ìóõ — êóêîëêîé, ðîäíÿùåé è âñåõ ðóññêèõ áàá â ëåñó: — ÿ ïîñïëþ!.. 

Äîïèâàþ ÷àé â îäèíî÷êó, ïðèìå÷àÿ: íà ïåðåêàòå âñïëåñê, åù¸ îäèí, è åù¸ — 

ðèòìè÷íî, ðàâíîìåðíî ðûáà íàãóëèâàåò æèðîê ê îñåíè. Íàäî ïëûòü, ëîâèòü — à 

ìû ñòîèì, âåðíåå, ëåæèì — â ðàçìîð¸ííûõ òåëàõ æèçíè íå áîëüøå, ÷åì â ñûòûõ, 

ëåíèâûõ ãóñåíèöàõ — ñêîðåå, æ¸íêà äàæå ïðåâðàòèëàñü â êîêîí, è íàòóðàëüíî 

ñïèò, óêóòàííàÿ, ñïåë¸íóòàÿ, óêðûòàÿ åù¸ âäîáàâîê âñåìè øåéíûìè ïëàòêàìè, îò 

ìîøêè. 

Áåðó óäî÷êó è èäó íà ïåðåêàò. Îòåö óïëûë óæå âïåð¸ä, îñòàâèâ íàì ýòî 

ìåñòî — è íàäî õîòÿ áû èçîáðàçèòü èç ñåáÿ ðûáàêà, ïåðåä ñàìèì ñîáîé. ×òî æå 

âî ìíå ðâ¸òñÿ è ðàçëàìûâàåòñÿ? Ïî÷åìó ÿ êðàåì ãëàçà ñëåæó çà ìóøêîé, íî 

íàïðÿæ¸ííî âñëóøèâàþñü, ÷òî ïðîèñõîäèò â òîé ñòîðîíå, ãäå ñòîæîê è íàø 

âðåìåííûé ïðèâàë? Ïî÷åìó ðàññåÿí è íåàêêóðàòåí â ñâîèõ äâèæåíèÿõ — õàðèóñ 

êëþ¸ò, ÿ åãî ïîäñåêàþ, íî íå âîâðåìÿ — íà ïîëïóòè êî ìíå îí ñðûâàåòñÿ, ëåòèò â 

âîäó — è — ýõõà! È ïî÷åìó ÿ íå êðàäóñü îò îäíîãî ìåñòà ê äðóãîìó, à ñòàðàþñü 

áûñòðåå ïðîéòè ïåðåêàò? Íåóæòî òîðîïëþñü? Íåóæòî êàçàâøàÿñÿ íåïîáåäèìîé 

ðûáàöêàÿ ñòðàñòü òàê ëåãêî òàåò è óëåòó÷èâàåòñÿ? Íåóæòî òàê ëåãêî ñòîëêíóòü 

ìåíÿ ñ ïóòè, åù¸ â÷åðà êàçàâøèìñÿ ìíå ïðàâèëüíûì è åäèíñòâåííûì? È âñ¸ èç-çà 

÷åãî? Èç-çà âòîðãøåéñÿ ñþäà èíîé æèçíè, ñîâñåì íå òîé, ÷òî ðàçëèòà ïî ãîðîäñêèì 

æóðíàëàì, ÷óòü ïðèïóõëîé, ñîâñåì íå íàêðàøåííîé, ïî-äåòñêè ìèðíîé âî âñ¸ì,


59 

â ÷åðòàõ ëèöà, ïîâàäêàõ? Èç-çà ñîâñåì äðóãîãî, ÷åì ìîåãî, íå ðûáàöêîãî, óäèâë¸ííîãî 

ðàäîâàíèÿ êàæäîìó ëåïåñòêó, êàæäîé òðàâêå: — Îé, ñìîòðè, ñìîòðè, ñòðåêîçêà 

ïîëåòåëà?!. îé, ãëÿíü, êàêèå öâåòî÷êè?.. ñòîé-ñòîé, äàé ÿ äîòÿíóñü âîí äî òîé 

âåòêè... ñëóøàé, ìû ðàçâå çäåñü óæå íå áûëè? Âîí òàì, ýòî ÷òî çà ïòèöà? Òû íå 

óñòàë? À äàé, ÿ ïîãðåáó... — áðûçãè âîäû, ðó÷üè, òåêóùèå ïî ëîæó âåñëà — â ðóêàâà, 

â ëîäêó, â ðàñòðóáû ñàïîã — îé, îé, îé! Îé! Êàêîé øìåëü! Óæàñ! 

Ïåðâûå íåóêëþæèå äâèæåíèÿ â¸ñëàìè — âûñóíóâ ÿçûê îò âîçáóæäåíèÿ è 

äåòñêîãî âîñòîðãà: êàê æå! ÿ äâèãàþñü! ÿ óïðàâëÿþ! ÿ ëå÷ó... Ñ îäíîé ñòîðîíû — 

êó÷à ñóåòû, à ñ äðóãîé (ýãîèñòè÷íîé, ðûáàöêîé, áåðóùåé ïîíåìíîãó ñâî¸) — è 

õîðîøî: åñòü êîìó ïîñëóæèòü ÿêîðåì, ïîäåðæàòüñÿ çà âåòêó èëè òðàâêó, è åñòü 

êîìó ïîäðóëèâàòü, ÷òîáû áûë âñ¸ âðåìÿ â âûèãðûøíîì ïîëîæåíèè, è íå ìó÷èòüñÿ, 

÷òî íå ïîäåëèëñÿ íè ñ êåì ýòîé ïîëîâèíîé ðåêè: 

— Ïàðó ðàç ïðàâûì ãðåáàíè! Äà ïðàâûì, à íå ëåâûì, ãäå ïðàâî-òî!.. 

— Õîðîøî!.. Êàê ñêàæåøü... 

Åù¸ áû ìîë÷à, áåç ñëîâ, áåç ëèøíèõ ñëîâ. 

Æ¸íêà ëåçåò íà êðóòîé áåðåã ê êàêîìó-òî óæ áîëüíî ëàêîìî îáñûïàííîìó 

ÿãîäàìè ìàëèíîâîìó êóñòó, êîòîðûé îíà ïðèìåòèëà è ïîïðîñèëà ìåíÿ ïðè÷àëèòü, 

íà ìèíóòêó, ïîáëèæå. È âîò ÿ äåðæóñü çà òðàâó (îáû÷íàÿ ôîðìà ïàðêîâêè íà 

òà¸æíîé ðåêå) è âèæó, êàê îíà ïîäíèìàåòñÿ, êàðàáêàåòñÿ ââåðõ ïî êðó÷å — ïëàòîê, 

øòîðìîâêà, ïîëíÿùèå øèðî÷åííûå ðûáàöêèå øòàíû. ß òîëüêî óñïåâàþ çàäóìàòüñÿ 

— íàñêîëüêî åñòåñòâåííàÿ òàêàÿ ïðîñòàÿ, ëîïóõàìè âèñÿùàÿ, îäåæäà — óìåñòíà 

èìåííî çäåñü (â îòëè÷èå îò ðàñòàìàíñêèõ îáä¸ðãàííûõ ñâèòåðêîâ, äæèíñèêîâ â 

îáòÿæêó äî óðåçà — ïðåâðàòèâøèõ áû êîãî óãîäíî â òðåïåòíóþ ïðîòèâîïîëîæíîñòü 

íûíåøíåãî îáðàçà ÷óòü ðàñïëûâ÷àòîé ïî-ðåíóàðîâñêè ïðèâëåêàòåëüíîé äîñòóïíîèãðàþùåé 

äåðåâåíñêîé æèòåëüíèöû — èëè âñ¸ æå ýòî ìî¸ âîîáðàæåíèå íàãðóæàåò 

íà òî, ÷òî åñòü, òî — ÷åãî íåò? À âäðóã è ëþáîâü — ýòî âñåãî ëèøü îáðåìåíèòåëüíûå 

âûäóìêè î ëþáâè, è îíà — ëèøü îáúåêò âîîáðàæåíèÿ, íàäåâàþùåãî íà íå¸ ôîðìû, 

êîòîðûõ è íåò âîâñå? Ìîæåò, âñ¸ ýòî èçîùð¸ííàÿ óòîìèòåëüíàÿ ïîïûòêà èç 

íåñóùåñòâóþùåãî ñäåëàòü æèâîå?) — è îíà èñ÷åçàåò! Å¸ íåò. Æ¸íêà, òîëüêî ÷òî 

êàðàáêàâøàÿñÿ ïî òðàâÿíèñòîìó êðóòîìó ñêëîíó íàâåðõ — èñïàðèëàñü ó ìåíÿ íà 

ãëàçàõ — áåç âñÿêèõ òàì ôîêóñîâ è óõèùðåíèé! — Âîò îíà áûëà, è íåòó! Ýòîãî íå 

ìîæåò áûòü, íî ýòî òàê è åñòü! 

È âäðóã ÿ ñëûøó ñìåõ. Òàê è åñòü. Ñìå¸òñÿ. Íî êàê òàê! — ïðåäî ìíîé 

ãëàäêàÿ òðàâÿíèñòàÿ ñòåíà... 

— Îé, ïðîâàëèëàñü, è óïàëà... 

Àãà, âîò ðÿä òðàâû çàøåâåëèëñÿ... 

— Îé, âñòàòü íå ìîãó — è-õè-õè-õè!.. — è ñìå¸òñÿ. 

Ìíå íå äî ñìåõà — ãäå? ÷òî ñëó÷èëîñü? Îêàçûâàåòñÿ, ñòåíà òîëüêî ñíèçó êàæåòñÿ 

ñïëîøíîé — íà ñàìîì äåëå ýòî ïëàñòû ïîäìûòîãî ëóãà ñ ÷¸ðíûìè ïðîâàëèíàìè, 

è îíà — ëåæèò â îäíîé èç íèõ: 

— Îé, ñëóøàé, íå ìîãó — íàçàä ïåðåâåøèâàåò! 

Ñóäÿ ïî ðàçìåðàì ïîõîäíûõ øòàíöîâ — ýòî ìîæåò áûòü ïðàâäîé, íî ñêîðåå 

âñåãî — ïðîñòî êîìó-òî âåñåëî, è îò ýòîãî èä¸ò ñëàáîñòü, ÷òî íå ïîäíÿòüñÿ... 

— Ñëóøàé, ïðîâàëèëàñü! — ïîêàçàëàñü, íàêîíåö, ãîëîâà: ïëàòîê ñïîëç íà 

ãëàçà, êóë¸ìà êóë¸ìîé! Õîòåë ïîïðîùå, ïîåñòåñòâåííåé? — ïîëó÷è òî, ÷òî èñêàë:

60 


ýòî íå æåíùèíà, ýòî íåóêëþæèé ìåäâåæîíîê, êîòîðîìó ïîñðåäè òàéãè âòåìÿøèëîñü 

â áàøêó: ìàëèíà, ìàëèíà... Íó êàê òàê ìîæíî?! Â òàéãå íàäî âñ¸ äåëàòü îñòîðîæíåé. 

Çäåñü íå ìûëî, çäåñü äðóãîå íóæíî! — âñïëûâàþò âñå ìîè äåòñêèå 

ïåðåæèâàíèÿ è ñòðàõè, çàó÷åííûå ïðàâèëà è òåõíèêà òà¸æíîé áåçîïàñíîñòè — äî 

äîìà-òî ïëûòü åù¸ ìèíèìóì òðîå ñóòîê, è íàäî áûòü öåëûì è íåâðåäèìûì (è 

æåëàòåëüíî, êîíå÷íî, ñóõèì, è ëàäíî, òàê óæ è áûòü, ÷èñòûì) — è íè÷åãî íå 

ñëîìàòü è íå ñîäðàòü, âåäü êðóãîì: áîáðîâûå õîäû, ìåäâåæüè ÿìêè, îñòàòêè ñòàðûõ 

áð¸âåí (óêðåïëÿâøèõ áåðåãà ïðè ñïëàâå), êîðÿãè, ñóõèå ðóñëà ðó÷ü¸â, çàìàñêèðîâàííûå 

âîò òàêèì ìàëèííèêîì-ñìîðîäèííèêîì, çûáó÷àÿ çàñàñûâàþùàÿ ãðÿçü 

ïðîìåæ òàêèõ âîò êî÷åê, îáìàí÷èâàÿ íà âèä, ëåãêî ñêîëüçÿùàÿ ïîä ñàïîãîì 

ãëèíà — íó è òàê äàëåå, è òàê äàëåå: îäíî ïåðå÷èñëåíèå îïàñíîñòåé ñëèøêîì 

ñèëüíî áóäåò îòäàâàòü òðèëëåðàìè è æóòüþ, ïîýòîìó — ïðîñòî íàäî áûòü àêêóðàòíîé, 

ñìîòðåòü, åêëìí, ïîä íîãè!.. È ïî ñòîðîíàì... Ýòî íå ìèðíûé, ñïîêîéíûé 

Êîäæóë — ýòî òàéãà, òà¸æíàÿ ðåêà — ñòðåìèòåëüíàÿ â ñâîèõ íåîæèäàííîñòÿõ 

ïî÷èùå îëèìïèéñêèõ áîáñëåéíûõ òðàññ, òàì êðóãîì ëþäè, à çäåñü... Áðàòü ñ 

ñîáîé æåíùèí, íå áðàòü? Íó ÷òî çà áëàæü, ÷òî çà ïðèõîòü — òàùèòü èõ ñþäà? — 

êàê îáëàêî íàïîëçàþò ñîìíåíèÿ, êàê ãðîçîâàÿ òåíü íà ñåðäöå... «Âîò êàê áûâààåò, 

ãäå ëåòà çâîíêèé êðèê? Âîò êàê áûâà-àåò, ãäå ñ÷àñòüÿ ñâåòëûé ìèã?» — íäà, 

îêîí÷àòåëüíîãî äèàãíîçà íåò... 

— Ñìîòðè, êàêàÿ çäåñü ÿãîäà! Âèäèøü, ñêîëüêî íàáðàëà? Òû ÷òî, ñåðäèøüñÿ? 

Îé, ÷åðâÿ÷îê! À-à-à-à... 

×åðâÿ÷îê íà ìàëèíêå. Íó äà, ÷òî ìîæåò áûòü ñòðàøíåé?! Òîëüêî, ïîæàëóé, 

ïàóòèíà çà øèâîðîò... ß äóðàê. Áåñòîëî÷ü. Íàèâíûé áåñòîëêîâûé äóáîëîì. Äóáèíà. 

Îäíèì ñëîâîì, êîãäà ÿ ñîñíà — ÿ äóá. «Âîò êàê áûâà-àåò, ãäå ýòîò ëåòíèé ñîí? 

Âîò êàê áûâà-àåò, ðàñòàÿë îí...» 

Äí¸ì ñîëíöå íå òîëüêî ïðèïåêàåò ñâåðõó, íî åù¸ îòñâå÷èâàåò, áëèêóåò, ïîääà¸ò 

æàðó è ñíèçó — îò âîäû. Æ¸íêà ðàñêèíóëàñü â íîñó ëîäêè, íà ðþêçàêàõ è 

ñèäóøêå — ñïèò, äðåìëåò, íî ïîä ðóêîé ïîäñàê. ×óòü ÷òî — âñòðå÷à ñî ùóêîé, ñ 

õîðîøèì õàðèóñîì — ïî ìîåé ôðàçå (ïîäñàê, ïîäñà-à-àê!) ìãíîâåííî âñêàêèâàåò, 

ìèãîì îðèåíòèðóåòñÿ è, ÷òî íå ìåíåå âàæíî — ñòðåìèòåëüíî, óâåðåííî ïîäñàêèâàåò. 

ß äàæå, ìîæíî ñêàçàòü, ïîðàæ¸í — ýòî íå òî ÷òîáû ìîÿ òðåòüÿ ðóêà — à êàêîå-òî 

áûñòðåéøåå ïðîäîëæåíèå ìûñëè (ÿ áû òàê íå ñìîã, ïðè âñ¸ì ñâî¸ì îïûòå): 

õâàòêà, öåïêîñòü, ìãíîâåííàÿ ñîáðàííîñòü, êîøà÷èé ïåðåõîä îò ñíà ê ëîâëå — ýòî 

÷òî-òî âðîæä¸ííîå, èç ãëóáèíû èíñòèíêòîâ: íè îäíîãî ïðîìàõà! Âñÿ ðûáà íàøà... 

Ýòî, êîíå÷íî, ïëþñ. È îäíîâðåìåííî, ë¸ãêèé óêîë-óêîð: ÷òî áû òû äåëàë îäèí? 

Óïóñòèë áû ïàðî÷êó-òðîå÷êó ðûá¸õ, à ïîòîì áû åù¸ ðàññêàçûâàë è õâàñòàëñÿ, 

êàêèå îíè áûëè äèêèå? Êòî æå áóäåò ïîä÷¸ðêèâàòü ñâîþ íåóêëþæåñòü è 

ìåäëèòåëüíîñòü (à âåäü ñêîëüêî ðûá òû, ðûáàê, óïóñòèë èìåííî ïîýòîìó — æäàë, 

õîòåë ïîäâåñòè ïîáëèæå, ïîäñàêíóòü òàê óæ ïîäñàêíóòü, ÷òîá ñòîïðîöåíòíî! È 

ëîâèë øèø! Äûðêó îò áóáëèêà! À, íó ïðèçíàéñÿ? ×òî óæ ïðèçíàâàòüñÿ, áûâàëî, 

êîíå÷íî...) À òóò — íè îäíîãî ñõîäà... Íåò, áûë îäèí. È ïî ÷üåé âèíå? 

Ïàïêà ïî÷åìó-òî ïðîïóñòèë îäíî ìåñòî (îí ïëûë âïåðåäè, áóêâàëüíî â íåñêîëüêèõ 

äåñÿòêàõ ìåòðîâ). À ÿ òóäà ïóëÿþ ñâîåé áëåñíîé — è òóò óäàð! Õâàòêà!


61 

Îòäàþùàÿ ðûâêîì ïî âñåé ëîäêå, òàê ÷òî ÿñíî äàæå íîâè÷êó-ðûáà÷êó: ùóêà! 

Çäîðîâåííàÿ... Îãî-ãî?! 

— ×òî òàì? — æ¸íêà âñêî÷èëà è óæå íàñòîðîæå. 

— Äà òàê, çàöåïèëîñü ÷òî-òî! Îãî-ãî-ãî! — âûõëåñò õâîñòîì, êàê ó êèòà! — àæ 

ïàïêà, è òîò îãëÿíóëñÿ çàâîëíîâàâøèñü: — ×òî ó íàñ òàì? Âîéíà? Êòî-òî â âîäó 

ïëþõíóëñÿ?! 

ß íå çíàþ, ÷òî âî ìíå çàèãðàëî (âåðíåå, çíàþ, íî íå ñêàæó, ó äóðîñòè ìíîãî 

ñèíîíèìîâ, íî òóò áûëî ðåäêîå ñî÷åòàíèå àêò¸ðñòâà, ïîç¸ðñòâà, «ïîñìîòðèòå, êàêîé 

ÿ êðóòîé ïåðåö», ñàìîíàäåÿííîñòè — «âèäèøü, è áåç òåáÿ, è áåç ïîäñàêà, ÷òî ìû 

ìîæåì», íàãëîñòè, «è íå òàêèõ áðàëè», «ñåé÷àñ ÿ åé ïîêàæó», «åé, èì, âñåì», «íó 

òû ó ìåíÿ ïîïëÿøåøü!», «óõ, òû!», «óõ, òû, áëèí, êà-êà-ÿ ñÿ-êà-ÿ ñáåæàëà-èçäâîðöà!», 

«ñòîé, êóäà!», «à òåïåðü ãîðáàòûé! ÿ ñêàçàë ãîðáàòûé!») — ñïèííèíã â 

äóãó, à ÿ, êàê òîãäà äÿäÿ Ìèøà, íà ãëàçàõ ó âîñõèù¸ííûõ çðèòåëåé — íàâîðà÷èâàþ 

ëåñêó íà êàòóøêó — áóðîì! Íàïðîëîì! — òÿíó ùóêó, èëè ùóêà òÿíåò ëîäêó, íå 

âàæíî, ãëàâíîå, êàê ýòî âûãëÿäèò, êàê ýòî îòäà¸òñÿ âî âñåõ òîë÷êàõ â áîðüáå ñ 

ãèãàíòñêîé ðûáèíîé (ëó÷øèå ìèãè æèçíè ðûáàêà?!) — âîò êàêîé ÿ êðàñàâåö! Âîò 

÷òî ìîãó, ÷åãî íèêòî íå ìîæåò! — Áðûíü! Ù¸ëê! ×òî ýòî?.. Ëîäêó àæ êà÷íóëî, 

êîãäà îíà îñâîáîäèëàñü îò áóêñèðà... ×òî-÷òî? — äî ìåíÿ íà÷èíàåò äîõîäèòü: 

îáðûâ, ùóêà ñîøëà, âîò ÷òî... Âåðíåå, íå ñîøëà, à ÿ å¸ óïóñòèë!.. Íà ãëàçàõ ó âîñõèù¸ííûõ 

çðèòåëåé... 

— ×òî òû? Íó, óñïîêîéñÿ... 

Ïàïêà ñäåëàë áûëî äàæå ïàðó ãðåáêîâ â íàøó ñòîðîíó — ìîæåò, ïîìî÷ü? Íî, 

õîðîøî óâèäåâ êàðòèíêó, êîíå÷íî, ðàñïîçíàë ìîé íèê÷¸ìíûé ðûáàöêèé èäèîòèçì 

(íó êòî æå òàê âûâàæèâàåò-òî, à?), è äàæå, ñêîðåå âñåãî, ïîíÿë åãî ãëóïóþ ïîäîïë¸êó, 

åãî áàíàëüíóþ ïðèðîäó — àõ, õîòåëîñü ïîêóðàæèòüñÿ-òî, ïîêðàñîâàòüñÿ, ðàñïðàâèòü 

ïàâëèíüè ïåðüÿ! — è òîëüêî ñïëþíóë — òüôó, åòòèò!.. (Íà òîò ìîìåíò ðûáû 

íà íàøåì ñ÷¸òó áûëî åù¸ òàê ñåáå, ñðåäíåíüêî). 

À ùóêà-òî áûëà î÷åíü è î÷åíü íå ìàëåíüêàÿ, è ñåëà ïðî÷íî. Ìîÿ áûëà ùóêà. 

Òîëüêî ÿ ñàì äóðàê — â äðóãîé ðàç 100 è 100 òàêèõ ïîéìàë áû: ïîâîäèëïîâîäèë, 

ïîìîòàë, óìîðèë, ñäåðæèâàÿ ðûâêè (óäèëèùå-òî ó ìåíÿ äàâíî óæå õîðîøåå, 

îòáîðíîå, â ìåðó æ¸ñòêîå, ÷åøñêîå — ïðîáêà, àëþìèíèåâûå îòòî÷åííûå äåòàëè, 

õðîì, íåðæàâåéêà, ïëàñòèê...) — è âûâåë áû. Åñëè áû íå áûëî òåáÿ... Ýõ, åñëè 

áû, äà êàáû... Íó, ÷òî ýòî â íàñ, ìóæ÷èíàõ, çàëîæåíû, êàêèå ìèíû âäðóã âçðûâàþòñÿ 

â íàøåì ñîçíàíèè, êàêàÿ ãîðìîíàëüíàÿ äóðü âäðóã ïîòîêîì âðûâàåòñÿ â ñåðäöå è 

ñåëåâûì ïîòîêîì áåæèò ïî íàøèì âåíàì? ×åãî íàì íå õâàòàåò, êàêîãî åù¸ 

êàéôà, ÷òî ìû âîò òàê, ïðèëþäíî, ñðûâàåìñÿ â øòîïîð, â äóðíóþ óäàëü? Âñ¸ èç-çà 

ýòîãî, ÷òî ëè?! Êòî ìíå ñêàæåò, à êàê áåç íèõ? Ïîéìàåì âñåõ ðûá, è âñ¸ ïåðåäåëàåì, 

ïåðåïðîáóåì, íå áóäåò ëè íàì ñêó÷íîâàòî áåç òàêèõ âîò ôîêóñîâ — âî êàê ìû 

ìîã¸ì! À îíè â ñòîðîíå, áóäòî íè ïðè ÷¸ì. 

— Óñòàë? Íó ÷òî òû ðàññòðîèëñÿ? 

— Ýõ, íåïîéìàííàÿ ðûáà ëó÷øå ïîéìàííîé, è áîëüøå (÷åãî íå ñêàæåøü î 

ñåë¸äêàõ èç èëëþñòðèðîâàííûõ æóðíàëîâ, òå-òî, ïðàâäà, ïî êàêèì-òî íåóëîâèìûì 

÷åðòàì, âèäíî, ÷òî ñòî ðàç è «ïîéìàííûå», è «áèòûå» — êàê-òî ïî èçãèáó ãóá, ÷òî 

ëè, øåè... èçîãíóòîñòè èõ áåññòûæå âûñòàâëåííûõ òîùèõ çàäíèö... îñîáåííî, ïî

62 


âçãëÿäàì...) — ñîðâàâøàÿñÿ-òî çàïîìèíàåòñÿ ïðî÷íåé ñúåäåííîé: âñ¸ æå, ïîðöèÿ 

àäðåíàëèíà, ÷òî íè ãîâîðè — óäàðíåé... 

— À ÷òî ýòî áûëî? Òû íå òàê íàñàäèë ðûáêó? 

— Íå ðûáêó, à áëåñíó... Âñ¸ ÿ òàê íàñàäèë!.. 

— Ïîñìîòðè, ó ìåíÿ ïîä ëåâûì ãëàçîì íåò íè÷åãî? ×òî-òî ÷åøåòñÿ. 

Íî÷¸âêà íà ìûñêå ñî ñêîøåííûì ëóãîì. Ðàçáèâàåì ëàãåðü, óñòðàèâàåìñÿ, 

ñòàâèì ïàëàòêó — âñ¸ ïî÷òè êàê âñåãäà, êðîìå îäíîãî — ïîñëå óæèíà, ïîñëå ÷àÿ, 

â ñóìåðêàõ ìîæíî îòîðâàòüñÿ îò íàøåãî ñòàíîâèùà. Ïàïêà îñòà¸òñÿ îäèí. Ïîñóäà 

âûìûòà, ðûáà ïî÷èùåíà, ïðîñîëåíà, ñëîæåíà â ìåøêè, ïðîëîæåíà îñîêîé — õîðîøî, 

êîãäà ðóê íåñêîëüêî: ìåíüøå çàáîò, âñ¸ áûñòðåé. Ðåêà ìÿãêà, ïîêîéíî óêðûòà 

òóìàíîì — óòèõîìèðåííî ìîë÷èò, ÿñíàÿ ïîëíàÿ ëóíà òîæå îäèíîêî è áåçìîëâíî 

ñòîèò ðÿäîì, íàä âåðõóøêàìè äåðåâüåâ, ñîçåðöàÿ íàøå äâèæåíèå — è ïàïêèíî 

îäèíî÷åñòâî ó êîñòðà, è òî, êàê â òåìíîòå, äîéäÿ äî êðàÿ ëóãà, ëåçåøü íà ñòîã, âñ¸, 

äàëüøå òàéãà, çàëèâíûå ëóãà ïîéäóò íå êîøåíûå, äèêèå, ïîðîñøèå áóéíîé íå 

òðîíóòîé äóðíèíîé, àðîìàòíîé è öåïêîé, âÿæóùåé íîãè è îáñûïàþùåé ñåìåíàìè 

è ç¸ðíàìè. 

×åëîâå÷åñòâî, ïîäñåâøåå íà êèíåìàòîãðàô è ñàñïåíñ, âòóëèëî áû â ìî¸ 

ïîâåñòâîâàíèå ñöåí, íå ñòåñíÿÿñü, êàê â êàæäûé ôèëüì è ñåðèàë. È çðÿ. Èç âñåõ 

ïîïûòîê ÷åëîâå÷åñòâà âîñïðîèçâåñòè äîñòîâåðíî òî, ÷òî íàìè äâèæåò (êàê 

ïàðàäîêñàëüíûé êðóãîâîðîò: «òû áóäåøü ïîðàæàòü åãî â ãîëîâó, îí æå áóäåò 

æàëèòü òåáÿ â ïÿòó...», à ìîæåò, òàì ãîâîðèëîñü òóìàííåå: Åâà ñâîèì ñåìåíåì 

áóäåò ñòèðàòü ãîëîâó çìèÿ...) — íåò íè îäíîé ìàëî-ìàëüñêè óäà÷íîé ïîïûòêè. 

Ñëèøêîì ìíîãîå ñîïóòñòâóåò ýòîìó. Áåçðåçóëüòàòíûé ïðîöåññ âñ¸ ïðåâðàùàåò â 

êîìèêñ (â êîòîðîì ÷¸ðíî-áåëûå ôèãóðêè ìîãóò äâèãàòüñÿ ëèøü â òâî¸ì âîîáðàæåíèè). 

È ñàìûå óäà÷íûå èñòîðèè — ýòî ñïëîøíûå òîòàëüíûå âûäóìêè 

«ïîâåñòåé, ïå÷àëüíåé êîòîðûõ íåò íà ñâåòå», «ñîëíå÷íûõ óäàðîâ». Ìíîãîå, ÷òî 

êàñàåòñÿ òåõíîëîãè÷íî-ïðîñâåù¸ííîé èíòèìíîñòè, íà êîòîðóþ íàïèðàþò èäåîëîãè, 

«à âñëåä è àâòîðû» ðîìàíòè÷åñêè-ãëàìóðíîãî áðåäà — òîò÷àñ ïî ïðîøåñòâèè 

«ìîìåíòà» ñòèðàåòñÿ èç ïàìÿòè, áóäòî åãî è íå áûëî. Ýòîò áåñôîðìåííûé, 

áåñïëîäíûé ñãóñòîê âîñïîìèíàíèé, çàéäÿ â îáëàñòü ïîäñîçíàòåëüíîãî è èíñòèíêòèâíîãî 

— òàê è íå ìîæåò âûáðàòüñÿ: èç ìó÷èòåëüíîãî ëàáèðèíòà íåò ñëîâåñíîãî 

âûõîäà, è âñå ñëîâåñíûå âîñïîìèíàíèÿ — ýòî âðàíü¸. À âðàòü íå õî÷åòñÿ — ìû 

ðèñóåì òî, ÷òî áûëî, è ÷òî îòïå÷àòàëîñü. Çäåñü æå îòïå÷àòîê íå ìîæåò áûòü 

î÷åð÷åí, íè÷åì — íåò òàêîãî ñëîâà-ñâåðõïðîâîäíèêà, îäèíàêîâî-íàïðÿæ¸ííîãî è 

íà âõîäå è íà âûõîäå. 

Âîçìîæíî, òàê è äîëæíî áûòü (åñëè ÷òî-òî âîîáùå «äîëæíî áûòü») — ÷òîá 

íèêîìó íåïîâàäíî áûëî ëåçòü â íåïîâòîðèìîñòü âêóïå ñ íåîñîçíàííîñòüþ (è 

òðåòüèì ñëîåì — âçàèìíîñòü) ÷üåé-òî æèçíè, ãëóáîêî ëè÷íîé, êóäà íå ïðèãëàøàþò 

çðèòåëåé. Ïîòîìó, ÷òî ýòî íå òåàòð (íî êàê ìû çíàåì — íåêîòîðûå íå òîëüêî 

ïðèõîäÿò ïîãëàçåòü, íî åù¸ è íåñóò çà ïàçóõîé êàìíè — ïîáèòü ïðè óäîáíîì 

ñëó÷àå ñ áåçîïàñíîãî ðàññòîÿíèÿ, òîëïîé, áåçëèêîé è èñòåðè÷íîé). Ýòîãî íåò è â 

íàñêàëüíîé æèâîïèñè, áåñêîíå÷íî-êðàñèâûõ ïåùåðíûõ ïåòðîãëèôàõ: òàì íåò òîãî, 

÷òî îáûäåííî èëè òàáóèðîâàíî (íå ðàäè ñàäèçìà òîëïû èëè çëîé âîëè öåíçîðîâ) — 

ïåðâîíà÷àëüíûé ÷åëîâåê âî ìíîãîì áîëåå åñòåñòâåíåí è ïðîñò, ïî-äåòñêè ðàäóÿñü


63 

«ñëó÷àþ», «äàðó», êîòîðûå âñåãäà ïîä ðóêîé, â êîòîðûõ íåò íè÷åãî îñîáåííîãî — 

íåò ñòûäà, íåò îçàáî÷åííîñòè, íåò ãåðîéñòâà — è íèêòî íèêîãî íå ðèñóåò «äëÿ 

êðàñîòû», è ñàì õóäîæíèê íå õî÷åò áûòü ïîäãëÿäûâàåìûì â òîì, â ÷¸ì íåò 

ïîäâèãà, çàòî ìíîãî íåëîâêîñòè è áàðàõòàíüÿ â äåòàëÿõ. 

×åì õîðîøî ïðîøëîå — åãî íèêàê íå èçìåíèøü. Ìîæíî èçìåíèòü åìó, íî íå 

åãî, õîòÿ â ÷¸ì ñîñòîèò ýòà èçìåíà? — â çàáâåíèè? Íî âåäü íåâîçìîæíî ïîìíèòü 

âñ¸... Â òîì, ÷òî íå öåíèë òî, ÷òî áûëî òàê áëèçêî è ëåãêî? Íî êàê áû âûðàæàëîñü 

ýòî «öåíèòü»... — çàñóøèòü, çàñïèðòîâàòü, âûñòàâèòü â áàíêè — ñìîòðèòå, ýòî 

áûëî? Îñòàíîâèñü, ìãíîâåíèå, òû ïðåêðàñíî? — íî êîòîðîå? Òî, ÷òî ìû îùóùàåì — 

íå óêëàäûâàåòñÿ â îäíî ìãíîâåíèå, ìû ìîòàåì âðåìÿ íå ìèãàìè, íå ñåêóíäàìè — 

öåëûìè êóñêàìè, íå äåëÿ íà ìãíîâåíèÿ, êîòîðûå äëÿ íàñ ñëèøêîì áûñòðû, è íå 

ðàçëè÷èìû — áûñòðåå ðûá è ïòèö, ïî êîòîðûì ìû è òàê ìàæåì — ëèøü êîãäà 

íàøà ìûñëü âÿçíåò â êàêîì-òî ñëîâå, êàê ìóõà â ìåäó — êîãäà îòêðûâàþòñÿ, êàê 

ïîñëå ïàðèëêè âíóòðåííèå ïîðû — è íà÷èíàåøü âïèòûâàòü àðîìàòû, äâèæåíèÿ, 

íåçðèìóþ áëàãîòâîðíîñòü âñåãî ñîçäàííîãî, ïî-ñâîåìó îòñ÷èòûâàþùåãî ñâî¸ âðåìÿ 

(îñåííèé ëèñò, áàãðîâåþùèé ê ñêîðîìó ïàäåíèþ; áóòîí øèïîâíèêà âîò-âîò 

ðàñêðîþùèéñÿ) — è îùóùàÿ íàäìèðíóþ òùàòåëüíóþ ðàçóìíîñòü è îáäóìàííîñòü, 

è ïðè÷èííîñòü âñåé òâàðè — ïåðåñòà¸øü áûòü ñîáîé, ñòàíîâèøüñÿ ÷àñòüþ âëàæíîâîëíóåìîãî 

ïðè÷èííî-ñëåäñòâåííûìè ïðèëèâàìè-îòëèâàìè ìèðà. Ïîïûòêè 

êîíòðîëèðîâàòü ïðîøëîå ïðèâîäÿò ê óïðàâëåíèþ áóäóùèì, íî ñàì ýòîò êîíòðîëü 

— ëèøü äåïðåññèâíîå æåëàíèå ïîâòîðåíèÿ áûâøåãî óäîâîëüñòâèÿ è â óãîäó 

åìó ðàñ÷¸òëèâîå âûæèãàíèå íåóäîáíîãî è íåíóæíîãî — ñêëàäèðîâàíèÿ óäîáíîé 

ïàïî÷êè ñ ëèñòàìè — íàñëîåíèÿìè ìèôîâ, â êîòîðûõ, ìîäåëèðóÿ èç íèõ 

æåëàåìîå áóäóùåå, ÷åëîâåê ïûòàåòñÿ îáìàíóòü è îïðàâäàòü ñàì ñåáÿ: îò Àäàìà... 

îò îáåçüÿíû... íåò, òóò áûëî òàê — ñëåäîâàòåëüíî, áóäåò âîò ýòî... Ðîñêîøü — 

óìåòü ïîìíèòü, íî åù¸ áîëüøàÿ — óìåòü çàáûâàòü, âåðíåå, ïîìíèòü ìîë÷à, íå 

ä¸ðãàÿñü, íå ïîâòîðÿÿñü, íå íàñòóïàÿ íà òå æå ãðàáëè — î, ¸! 

Èñêóññòâåííîå, îñåìåí¸ííîå, âîøåäøåå â ðîäîâûå ìèôû, ïðîøëîå (ïðîãëàòûâàþùåå 

äàæå òàêèå îãðîìíûå êóñêè, êàê ãèïåðâåðó â íàó÷íîñòü è ïîçíàâàåìîñòü è 

ðàçäðîáëÿåìîñòü äî àòîìîâ: óñïîêîéñÿ, ìàëûø, êîíå÷íî, êîíå÷íî, òû îò îáåçüÿíû... 

Õî÷åøü êàøêè ðèñîâîé, íà ìîëîêå? À êóðî÷êè êîï÷¸íîé? Íå õî÷åøü? Íó, íå ïëà÷ü... 

ðàç â êíèæêå íàïèñàíî, çíà÷èò ýòî òàê...) — âñåãî ëèøü áóíò ïðîòèâ òîãî, ÷òî íà 

ñàìîì äåëå ðàññûïàíî íåçàìåòíî â ïðîøëîì ó êàæäîãî, â êîòîðîå íàäî âáèòü, 

âêîëîòèòü, âíåñòè îïðàâäàíèå íûíåøíèõ ïîñòóïêîâ: íå ìû òàêèå — îáùåñòâî 

òàêîå, ñ åãî «ñîöèàëüíûì íàïðÿæåíèåì», àíòðîïîãåííûìè (îáåçüÿíüèìè ÷èòàé) 

àíîìàëèÿìè, «ñðåäà çàåëà» (Äîñòîåâñêèé) — è çàãëàäèòü áîëåçíåííîå îùóùåíèå 

ñîâåðø¸ííîãî ïî îòíîøåíèþ ê ðåàëüíî áûâøåìó ïðîøëîìó ïðåäàòåëüñòâà è 

óáèéñòâà. È êàæäîå âîñïîìèíàíèå, êàæäîå åãî ïîñåùåíèå — ýòî êîìïëåêñ ïðåñòóïíèêà, 

ñòðåìÿùåãîñÿ âíîâü íà ìåñòî ïðåñòóïëåíèÿ («ìû æå ëþáèëè, ëþáîâü 

åù¸ áûòü ìîæåò», èëè óæå íåò? Òîãäà êòî å¸ òàê?)... Ñìûòü ñëåäû, ñäåëàòü áûâøåå 

êàê áû íå áûâøèì... âîññòàíèå ñòðàñòè ïðîòèâ åäèíñòâåííîé èñòîðèè ÷åëîâåêà — 

ýòî èñòîðèÿ ÷åëîâåêà è Áîãà (â æåëàíèè íàøåé ñâîáîäû ñêðûâøåãî Ñåáÿ çà 

çàâåñîé ñîáûòèé, íàñ îòâëåêàþùèõ, â òðåâîæíîì ìîë÷àíèè ïðèðîäû, â ïîñèëüíîì 

ðàâíîâåñèè), è íàøèõ ñàìûõ ïåðâûõ «îòâîäíÿêîâ»: Ãîñïîäè, ýòî íå ÿ, ýòî îíà, Åâà, 

äàëà ìíå ÿáëîêî... (êòî îò ìàðòûøåê, òåì ïðîùå, òàì, â îñíîâíîì, èñòîðèÿ âåðòèòñÿ, 

íàâåðíî, âîêðóã áàíàíîâ).

64 


Î÷åíü òÿæåëî — íå èçìåíèòü ñâîåãî ïðîøëîãî (íå âîéòè â íåãî ýòàêèì Ãàííèáàëîì 

— Ëåêòîðîì ñî ñêàëüïåëåì è òèõîé óëûáêîé) è ïðèíÿòü, êàê îíî åñòü, îò 

Àäàìà, åù¸ òîãî, êîòîðûé ø¸ë ïî ìèðó, äàâàÿ âñåìó íàçâàíèå è îòêëèêàÿñü íà 

âñ¸ — íà çàïàõè, òå÷åíèå ðåêè, íåèçâåñòíûå ìàëåíüêèå öâåòî÷êè íà ïåðåêàòå 

(Åâà, ïîñìîòðè) åäâà-åäâà îáíàæèâøèì ñâîè îòìåëè (òàê æå, êàê òû). Ïîñðåäè 

ðàÿ, òàì, ãäå äðåâî ïîçíàíèÿ äîáðà è çëà — òàì è ýòà ðåêà (êòî-òî óòâåðæäàåò, ÷òî 

öåëûõ ÷åòûðå), â ìåðó øèðîêàÿ, è ïî ìåñòàì ãëóáîêàÿ, êàê êðåùåíñêèé Èîðäàí — 

ñìûâàþùàÿ íàøå ïàäåíèå è îáíàðóæåíèå ñîáñòâåííîé íàãîòû, è âîçâðàùàþùàÿ 

ðàé, â êîòîðîì óæå íåò âðåìåíè, íåò ïðîøëîãî, íåò áóäóùåãî (íåäîñòèæèìîãî è 

òàÿùåãî îñíîâíóþ óãðîçó — ñìåðòü), à åñòü íåïðåðûâíîå, áåññìåðòíîå áûòèå 

(â íàøåì íûíåøíåì ñîñòîÿíèè åãî íå ïîïðîáîâàòü, íå ïðèíÿòü, íå îùóòèòü — 

ðàçâå ÷òî âäîõíóòü ë¸ãêèìè äóøè èç âîçäóõà ïðîðî÷åñòâ: «ðàçâå íå çíàåòå, ÷òî 

áóäåòå ñóäèòü è àíãåëîâ?»). 

ß õî÷ó ýòîãî ìèðà (àäàìîâà), íî ïóòü ê íåìó ëåæèò ÷åðåç âîéíó. È âîéíà íå â 

ïðåîäîëåíèè ïðåïÿòñòâèé è ãðîìêîì (ñ «êàëà÷àìè» è øìåëÿìè) óñòðàíåíèè 

ïðåïÿòñòâèé — íî â ïåðâóþ î÷åðåäü â ÷èñòîòå è îñîçíàííîì ïðîäâèæåíèè ê íåìó 

â íàñòîÿùåì, ìãíîâåííî ïðåâðàùàþùèìñÿ â ïðîøëîå, ïðèáàâëÿþùåìñÿ ñ êàæäîé 

ñåêóíäîé íàøåé æèçíè. Ìû âûçâàíû äëÿ âîéíû, èç íåáûòèÿ â áûòèå, è ó 

êàæäîãî îíà ñâîÿ — ïîêà ñìåðòü âïåðåäè. 

Ñìåðòü ñèëüíà. Îñîáåííî ñâîåé óãðîçîé. Â å¸ ïåðñïåêòèâå íàøà ïàìÿòü, ëèõîðàäî÷íî, 

ñóåòëèâî õî÷åò ïðîéòè ìèìî, èçáèðàÿ îòäåëüíûå êóñêè, ïîñòðîèòü 

îêðóæíîé ìîñòèê â áóäóùåå (îáîéäÿ ñìåðòü, çàìàë÷èâàÿ, çàïàçäûâàÿ), ñîðòèðóÿ 

ëó÷øåå è ñïðÿìëÿÿ ïîâîðîòû ðåêè æèçíè. Íà âîïðîñ — êåì ÿ áûë? — ñóùåñòâóåò 

áîëüøîé ñïåêòð îòâåòîâ (îò óìèðàþùåãî îò ðàêà äîõîäÿãè äî «ëó÷øåãî ïèñàòåëÿ 

ñðåäíåãî ïîêîëåíèÿ» (æóðíàë «Êîíòèíåíò») è îò «çîëîòîãî îëèìïèàäíîãî 

ìàëü÷èêà» äî âçðîñëîãî ìóæ÷èíû, ó êîãî «âñ¸ ñëîæíî» â ñåìåéíîé æèçíè — è 

÷åðòó ýòîé ïðîòèâîðå÷èâîé ðîäîñëîâíîé è îñòðîé îíòîëîãèè ïîäâåä¸ò òîëüêî ñìåðòü, 

â îæèäàíèè êîòîðîé åñòü ïðîñâåò äëÿ äóøè (êîòîðàÿ â ïåðñïåêòèâå ðàçáîðà ïîë¸òîâ 

ñóåòèòñÿ: ÷òî âçÿòü? ÷òî îñòàâèòü? êàê ìîæíî áûëî ñòîëüêî íàñëåäèòü?), 

óñïîêàèâàþùåéñÿ òåì, ÷òî âñ¸ äàâíî óæå ðàññìîòðåíî è îìûòî, è ÷òî íåâîçìîæíî 

÷åëîâåêó, òî âîçìîæíî Áîãó: «Îêðîïèøè ìÿ èññîïîì è î÷èùóñÿ; îìûåøè ìÿ è 

ïà÷å ñíåãà óáåëþñÿ»... 

Êòî áóäåò ñóäèòü òåáÿ, êîëè òàê? 

Îñòàâèòü âûäóìêè è ñêàçêè — î÷åíü ñëîæíî (ïåðåä Áîãîì îíè áåñïîëåçíû, 

ïåðåä ëþäüìè — âðåìåííû, îíè-òî âèäÿò, ÷òî òû çà ôðóêò). Íî íåîæèäàííî íà 

äâàäöàòîì ãîäó ïèñàòåëüñòâà ÿ âäðóã îáíàðóæèë — êàê ýòî ëåãêî, åñòåñòâåííî, 

íàñêîëüêî ïðèòÿãàòåëüíî è ïðîñòî. Âîò îíà, ñâîáîäà: â òîì, ÷òî íàïèñàíî — êàê 

áûëî, áåç ïðèêðàñ (õîòÿ, êîíå÷íî, âîçìîæíû è âàðèàíòû, íî âñ¸ æå òÿãà ê ÷èñòîòå 

ýòîãî ýêñïåðèìåíòà — ãîðàçäî ïîíÿòíåå, ÷åì æèçíü èëëþçèÿìè. Äàæå åñëè ýòè 

çàïèñêè íå èçäàäóò íèêîãäà — ÿ ðàä óæå òåì, ÷òî ìíå õîòåëîñü èõ ïðîäîëæàòü è 

ïðîäîëæàòü, è íåñìîòðÿ íè íà ÷òî ìåíÿ êàæäûé äåíü òÿíóëî ê áóìàãå), áåç 

àëõèìè÷åñêîé ïåðåïëàâêè ñîáñòâåííîãî è ÷óæîãî îïûòà â îñëåïèòåëüíî-êðàñèâûå, 

ïîäîáíûå ôåéåðâåðêàì, ðàçâëåêóøêè-ïîáðÿêóøêè ïðèñìàòðèâàþùåé çà íàìè 

Ìàòðèöû.


65 

Íåñîâðåìåííî? Ãðóáî? Íå ýñòåòè÷íî? («ïèñàòåëèøêà òû çàäðèïàííûé... ôèëîñîô 

äîìîðîùåííûé!..» — öèòàòà èç «Ñòàëêåðà») — ñî âñåì ñîãëàøóñü. Òîëüêî 

êîãäà áóäåòå íà ëàãåðå, äàéòå è ìíå ïî÷èòàòü ñâî¸ (ÿ, ïðàâäà, ïîèíòåðåñóþñü ñíà÷àëà 

êîå-÷åì: âû-òî êåì îïðåäåëèëèñü â æèçíè, íå áàíùèêîì, íå çàâõîçîì, íå äíåâàëüíûì? 

Íå ñòó÷àëè, íå áûëè ïèñàðåì â øòàáå, íå ïîäâîäèëè íèêîãî, âûãîðàæèâàÿ 

ñâîþ çàäíèöó? Íå äâèãàëè ëè ôóôëî — íó è òàê äàëåå) — ×òî âàì â ãîëîâó ëåçëî 

ìåæäó ñå÷êîé è áåñêîíå÷íûìè çîíîâñêèìè áëîêáàñòåðàìè è ïðîâåðêàìè. ×òî, 

÷åëîâåê äàâíî èçìåíèëñÿ ïîä âîçäåéñòâèåì öèâèëèçàöèè è ïðîãðåññà? ß ñìåþñü, 

äåðæèòå ìåíÿ ñåìåðî — óïàäó ñî øêîíàðÿ. Êîãäà-íèáóäü ïîä íîæ ýêñêàâàòîðà 

ïóñòÿò è ðåêó, è òàéãó? Íå ïðè ìîåé æèçíè, íå íà ìîèõ ãëàçàõ, íå íà ìî¸ì âåêó. 

Ïîä æ¸ñòêèì ðåíòãåíîì (ïîâòîðÿþ — áóäåòå â ëàãåðå, ïîïðîáóéòå íàïèñàòü 

êàê ó âàñ áûëî — à ýòî â Ðîññèè òàê èëè èíà÷å êîñí¸òñÿ êàæäîãî íîðìàëüíîãî 

÷åëîâåêà, åñëè ìû íå ïîáåäèì) â ïðîøëîì îáíàðóæèâàþòñÿ äåðæàùèå âñå êîñòî÷êè, 

ïî êîòîðûì ìîæíî äèàãíîñòèðîâàòü áîëüíîå ÷åëîâå÷åñòâî. Åñòü âîïðîñû íå òîëüêî 

îá Àäàìå (÷òî êàê ðàç ñàìîå ïðîñòîå, çàëîæåííîå â êàæäîì íà ïîâåðõíîñòè) — íî 

è î Áîæüåì óñòðîåíèè ìèðà, î Õðèñòå è Öåðêâè, î öàðå, âåðå, âåðíîñòè — íà êîòîðûõ 

ïðîâåðÿåòñÿ íàñòîÿùåñòü, íåîòðûâíîå íà ìîé âçãëÿä îò òÿãè ê äåâñòâåííîé, 

íåòðîíóòîé ÷èñòîòå ìèðà. È çäåñü-òî íàñòîÿùèõ ïîáûâàëî è ïðîâåðåíî áîëüøå, 

÷åì â ìåãàïîëèñàõ — è ìóæ÷èí, è æåíùèí. Çäåñü, íà öàðñòâåííî-ðàñêèíóâøåéñÿ 

íåòðîíóòîé ðåêå â ìîåé ïàìÿòè. 

Âñ¸ ñãîðåëî? Íåò. Íå ñãîðåëî íè÷åãî — ÿ äàæå óäèâë¸í, íàñêîëüêî âñ¸ íå òðîíóòî, 

öåëî è íåäîñòóïíî íè äëÿ êîãî. ß ñãîðåë — ýòî äðóãîå. Âîçìîæíî, âûãîðåëî 

íå ïðîøëîå — à ìåíÿ âñ¸ ìåíüøå, ÿ êîí÷àþñü âíå öåíòðà ìîåé âñåëåííîé, âíå 

ïðåäåëîâ äåâñòâåííîãî ìèðà, òàì, ãäå óìíîæàåòñÿ áåççàêîíèå è îñêóäåâàåò ëþáîâü. 

×åðåç òðîå ñóòîê ïîøëè çíàêîìûå ìåñòà: âñ¸ áëèæå ïîäïëûâàåì ê ìîñòó — 

âîò óæå è õàðàêòåðíàÿ, íè íà ÷òî íå ïîõîæàÿ çàâîäü-êóðåéêà ïåðåä óñòüåì Òûëàþ, 

îò êîòîðîãî äî ìîñòà ïî ïðÿìîé — ðóêîé ïîäàòü. Òàêèõ, êàê Òûëà-þ, ïîëóðó÷ü¸âïîëóðå÷åê 

íà íàøåé çåìëå ðàñêèäàíî ìíîæåñòâî. Äàæå íàçâàíèé íà âñåõ íå õâàòàåò 

— â ëþáîé ñòîðîíå, êóäà íå òêíè ïî êàðòå ïàëüöåì, åñòü Òûëà-þ. Þ — ýòî ðåêà, 

îáùåå íàçâàíèå, õîòÿ êàêàÿ óæ òàì ðåêà — ðó÷åé, ïåðåòåêàþùèé ïî íåáîëüøèì 

ÿìêàì, ñïëîøü çàâàëåííûé âñÿêèì òà¸æíûì õëàìîì, êîðÿãàìè. À âîò òûëà — 

ýòî ïî-êîìè ñïîñîá çåìëåäåëèÿ, ñâîéñòâåííûé åù¸ äðåâíåìó îñâîåíèþ çåìåëü, êîãäà 

âûæèãàëàñü òàéãà è íà ïåïåëèùå, óäîáðåííîì çîëîé, âûðàùèâàëè ïàðó ëåò 

óáîãåíüêèå çëàêè, à ïîòîì ïåðåõîäèëè ê äðóãîìó òàêîìó æå ìåñòó. È î÷åíü 

óäîáíûìè äëÿ ïðåäêîâ, âèäèìî, áûëè ïîéìû òàêèõ ìàëåíüêèõ ðå÷åê: ïî âåñíå 

ïîäæ¸ã âñþ ýòó ñóõóþ äóðíèíó — è ñàæàé. È îðîøàòü íå íàäî, è îò õîëîäíûõ 

âåòðîâ çàêðûâàåò îáñòóïèâøàÿ äîëèíó òàéãà — óäîáíî, ä¸øåâî è ñåðäèòî. Äàæå 

îêîëî ãîðîäà åñòü ñâîÿ Òûëà-þ. Òàì ó íàñ áûëà äà÷à, à äî òîãî, êîãäà åù¸ òàì 

áûë ëåñ, ìû ñ ïàïêîé è òèõèì ìîë÷àëèâûì äÿäåé Ñò¸ïîé îáèðàëè òàì ñìîðîäèíó: 

ïîéìåííûå ëóãà îáêàøèâàëè æèòåëåé ïðèãîðîäà, îñòàâëÿÿ âåçäå (è ñåáå è ëþäÿì) 

îñòðîâêè ñìîðîäèííèêà, êîòîðûå ìû îáõîäèëè ïî î÷åðåäè, ïðîõîäÿ çà äåíü íåñêîëüêî 

êèëîìåòðîâ (âïðî÷åì, ìåíÿ áîëüøå èíòåðåñîâàëà ðåêà, ÷òî â íåé âîäèòñÿ, äàæå â 

òàêîé âÿëîòåêóùåé ëóæèöå, îêàçàëèñü åëüöû è íàëèì÷èêè ïî ÿìêàì, êîòîðûõ

66 


ìîæíî áûëî íàä¸ðãàòü íà äîíêè, ïîñòàâëåííûå íà íî÷ü... Ñìîðîäèíà ìåíÿ ìàëî 

âîëíîâàëà — âàðåíüå ìíå íå íðàâèëîñü èçëèøíåé ðåçêîñòüþ, êàê è êðûæîâåííîå 

— ÿ åù¸ ìîã ïîòðåáëÿòü å¸ ïðîò¸ðòîé ñ ñàõàðîì, ïîäìåøàâ äëÿ ñëàäîñòè â 

óòðåííþþ ìàíêó, íî è òî, åñëè â ÷óëàíå áîëüøå íå áûëî íè÷åãî... Ïîòîìó è ñáîð 

å¸ áûë äëÿ ìîåãî äåòñòâà íåïðèòÿãàòåëåí, è òàê âñ¸ è îòïå÷àòàëîñü: ñêóäíûå 

êóñòû, ïðîçðà÷íàÿ ðå÷êà, ñûðîñòü, è áûëî íå î÷åíü æàëü, êîãäà â òåõ ìåñòàõ 

óñòðîèëè ñíà÷àëà ãëèíÿíûé êàðüåð — íà êèðïè÷è. È êèðïè÷è-òî áûëè ëîìêèå, 

íå ïåðâûé ñîðò — äîâåëîñü íàáëþäàòü, êàê ìóæèêè ñ ïîõìåëüÿ, èç àðòåëüíîé 

áðèãàäû, ãëÿäÿ, êàê çàëèâàåòñÿ òîëüêî â÷åðà èìè âûâåäåííàÿ ñòåíêà ãàðàæà, ÷åñàëè 

çàòûëêè, è çàòåì âûäàâàëè äèàãíîç: íàäî âîçâîäèòü êîíòðôîðñû, êîíòðôîðñû 

íàäî âûâîäèòü... — òàê îíè íàçûâàëè ïîäïîðêè èç ýòîãî ðûõëîãî êèðïè÷à. È 

êòî-òî íåìåäëåííî îòïðàâëÿëñÿ â öåíòð ïîñ¸ëêà Äàëüíèé — çà «Àãäàìîì» èëè 

«Êàâêàçîì» — îáìîçãîâûâàòü ýòî äåëî äàëüøå... Ãîðàçäî ïîçæå, â Ãåðìàíèè, ïîä 

Áîííîì â ïîëóãîðîäèøêå-ïîëóäåðåâåíüêå Áîðíõàéì, â ãîñòÿõ ó Ãåðäèêà, ïðîôåññîðà 

áîííñêîãî óíèâåðñèòåòà, åãî æåíû Ëåíêè, òðîèõ îòïðûñêîâ — Ìàøè, Êñþøè è 

Éîõàííåñà — ÿ îáíàðóæèë êàê íè ñòðàííî ïîòîì òî æå, ÷òî è â ïîñ¸ëêå Äàëüíåì 

ïîä Ñûêòûâêàðîì: ïîëîñó ïðåïÿòñòâèé, ïðàâäà, èñêóññòâåííóþ, â êîòîðóþ áûëà 

ïðåâðàùåíà ìàëåíüêàÿ óëî÷êà ñ ïîìîùüþ ëåæà÷èõ ïîëèöåéñêèõ, íàòûêàííûõ 

ïðÿìî íà ïðîåçæåé ÷àñòè ìàëåíüêèõ èãðóøå÷íûõ êëóìá, ÿðêîé ðàçìåòêîé ïðîåçæåé 

÷àñòè ñî âñÿêèìè òàì øàøå÷êàìè, áóäòî èç Öâåòî÷íîãî ãîðîäà, ãäå ïðîæèâàëè 

«Âåñ¸ëûå ÷åëîâå÷êè», ïóíêòèðàìè, «çåáðàìè»... Ìû ñ ñåìåéñòâîì Øìàëüö 

çàãðóçèëèñü â èõ «Ðåíî-Ìåãàí» — è íåâåðîÿòíî ìåäëåííî ïîêàòèëè â ìàãàçèí (ÿ 

ñïðîñèë Ãåðäèêà: ïî÷åìó òàê? — èäèîòû! Íåìåöêèå èäèîòû! Áîÿòñÿ, ÷òîáû íèêòî 

íèêîãî íå çàäàâèë... Ëó÷øå áû áîðäåëü àìåðèêàíñêèé óáðàëè èç öåíòðà ãîðîäà...) 

ïî èãðóøå÷íîé óëèöå — è ýòî ìíå íàïîìíèëî íåñ÷àñòíûå ëèöà àâòîìîáèëèñòîâ, 

âöåïèâøèõñÿ íàìåðòâî â ðóëè ñâîèõ «æèãóëåé» è îáúåçæàâøèõ äàëåêî íå 

ñêàçî÷íûå «êîíòðôîðñû» è «î÷åíü âåñ¸ëûõ ÷åëîâå÷êîâ», ÷åñàâøèõ íàä íèìè ñâîè 

çàòûëêè — ïî òîé æå ñàìîé çìåéêå ñ òîé æå ñêîðîñòüþ, âîò òîëüêî âûðàæåíèÿ èõ 

áûëè ïîêðåï÷å, ÷åì «èäèîòû»... Ïðàâäà, ðîíÿëèñü îíè ïðî ñåáÿ, çëûì ø¸ïîòîì — 

ïîòîìó, ÷òî åñëè á óñëûøàëè åãî íàøè (äÿäÿ Ìèøà, òîëüêî ÷òî îòòÿíóâøèé 

ïÿòíàäöàòü ñòðîãîãî, âûøêó ïî òåì âðåìåíàì, è äÿäÿ Òàðàñ) — îíè áû òàêèõ èì 

âûïèñàëè «ñòîïàðåé»...). Ïîñëå êàðüåðà ýòè çåìëè ðåøèëè ðàçäàòü íà ó÷àñòêè — 

è îäèí äîñòàëñÿ íàì; ïîêà ìû íå âûðûëè êîëîäåö (ìåòðîâ âîñåìü â ãëóáèíó, êàê 

ìû ðåøèëèñü íà òàêîå áåç óêðåïëåíèÿ îïàëóáêè?!. ÿ ïîìíþ ïàïêèíó ñïèíó òàì 

âíèçó, è ä¸ðãàíüÿ âåð¸âêè — äîñòàâàé!..); ÿ âûíóæäåí áûë õîäèòü çà ïèòüåâîé 

âîäîé íà Òûëà-þ, è äàæå çàñìàòðèâàëñÿ íà å¸ âîäû, ìå÷òàòåëüíî — íå ïîêàæåòñÿ 

ëè ðûáêà... 

Íàïðÿìèê, îò óñòüÿ ýòîé, âîò÷èíñêîé Òûëà-þ, äî ìîñòà áûëî ãäå-òî ñ 

ïîëêèëîìåòðà ëóãàìè, ïî òðîïàì — è ìîæíî áûëî ïðîéòè ñïîêîéíî, áåç ðèñêà 

îøèáèòüñÿ, çàáëóäèòüñÿ, ãëàâíîå — íå ëåçòü â ëåñ, â ÷àùó. Æ¸íêå çà òðîå ñóòîê 

ïëàâàíèÿ óæå íàäîåëî âñ¸ âðåìÿ ïîëóñèäåòü, ïîëóëåæàòü — âñå ïîçû èñïðîáîâàíû, 

è ñïèíà ðàçëàìûâàåòñÿ, è íîãè çàòåêàþò, è ÿ îòïðàâèë å¸ ýòîé êîðîòêîé äîðîãîé 

— âûñàäèë ïîõîäèòü-ïîáðîäèòü ïî áåðåãó, à ñàì ïîø¸ë ïåòëÿòü èçâèëèíàìè 

ðåêè ê ìîñòó, òåì áîëåå, ÷òî ìåñòà çäåñü, ó ìîñòà, âñ¸-òàêè áîëåå îáæèòûå, 

îáëîâëåííûå. Íåòðîíóòàÿ òàéãà îñòàëàñü ïîçàäè, è ïîéìàòü ìíîãî òóò íå ñâåòèò —


67 

÷òî ñìîãëè, òî íàëîâèëè. Äà ÿ è ñàì, åñëè ÷òî ñïðàâëþñü, à òî ðàññëàáèëñÿ — è çà 

êóñòèêè ìíå âìåñòî ÿêîðÿ äåðæàòüñÿ, è åñëè ÷òî ïîäñàêèâàþò, è ïîñóäó ìîþò íà 

ïðèâàëå, è ïîëîòåíöà ïåðåä åäîé ðàññòèëàþò, è äàæå êîìàðèêîâ èç óõè âûëàâëèâàþò!.. 

Ïîòèõîíüêó ïîäãðåáàÿ, ïîäïëûâàþ ê ìîñòó. Êîíå÷íî, è ÿ òîæå óñòàë îò íàøåãî 

ïîõîäà, íî âñ¸ æå áîëüøå áåñïîêîèëñÿ çà íå¸ — âûäåðæèò? íå âûäåðæèò? Ìîæåò, 

äàæå ïðèä¸òñÿ óäðàòü îòñþäà ïåøêîì ïî äîðîãå — äâà ñ ïîëîâèíîé ÷àñà, è ìû 

äîìà, â òåïëå, â óþòå, áåç êîìàðîâ... Áàíÿ? Ïîæàëóéñòà! Ìûëî, ïîëîòåíöà? Êàêîé 

âîïðîñ! Ìàãàçèí, íàêîíåö... Êîòîðûé äëÿ æåíùèí, â êàêîì-òî ñìûñëå, áîëüøå, 

÷åì ìàãàçèí — òàì êðàñóþòñÿ ïåðåä ñîñåäÿìè â ëó÷øåì íàðÿäå, òàì îáñóæäàþò 

ïîñëåäíèå íîâîñòè äåðåâíè, òàì âèäíî, êòî æèâ¸ò ïî ñðåäñòâàì, à êòî âòèõàðÿ, 

ñòûäÿñü, ø¸ïîòîì ïðîñèò çàïèñàòü íà ñâîé ñ÷¸ò ïîñëåäíþþ-ðàñïîñëåäíþþ áóòûëêó 

íàñòîéêè. «Ëèçà, àíãåë, ñ ïåíñèè îòäàì, âîò îíà, ðÿäîì, äâàäöàòü ïÿòîãî, Ëèçóê...» 

...È òóò æå ìíå â íîçäðè âååò çàïàõ ñòàðîãî òàèíñòâåííîãî õîçìàãà (êîòîðûé 

îãðàáèëè ÷åðåç òðóáó) — äëèííûé ïðÿìîóãîëüíûé ïðèëàâîê, çà êîòîðûì âñå 

ñòåíû ïî-ñòàðèííîìó, ïî-êóïå÷åñêè óâåøåíû ðàçíîãî ñîðòà òîâàðîì, ìÿãêîõëþïàþùàÿ 

çà ñïèíîé äâåðü, ïîëóìðàê, çðåíèå, ïðèâûêàþùåå ê ÷¸ðíîìó è êðàñíîìó: 

òêàíè, øàëè, ïëèñîâàÿ îä¸æà, îêíà åù¸ â öåðêîâíûõ ðåø¸òêàõ, ïîëíîòåëàÿ 

ì¸ðçíóùàÿ ïðîäàâùèöà, ïîðóãèâàþùàÿ íåðàñòîðîïíîå íà÷àëüñòâî, ïðèâ¸çøåå ñûðûå 

äðîâà, ðàçíîìàñòíàÿ ìåëî÷ü, îò ïðîðæàâåâøèõ îò ñûðîñòè ãèòàðíûõ ñòðóí äî 

äåòñêèõ ñàáåëü èç ìÿãêîãî àëþìèíèÿ (îíè õîðîøè äî ïåðâîãî ñãèáà — äàëüøå 

êàê íè ïðÿìè, êàê íè âûãèáàé íà êîëåíêå — çàñòðåâàþò â íîæíàõ, à ïîòîì è 

êðîøàòñÿ íà ñãèáàõ ïðåä òåì, êàê îáëîìèòüñÿ — òî åñòü äî ïåðâîé ñòû÷êè), 

ñâèñòêè-ìàíêè íà ðÿá÷èêîâ, çóáíîé ïîðîøîê âìåñòî ïðèâû÷íîé óæå â ãîðîäå 

çóáíîé ìÿòíîé ïàñòû (êîìêàþùèéñÿ íà ä¸ñíàõ, ïðîòèâíî ëèïíóùèé ê ù¸òêå), 

ñêóäíûé ðÿä îáóâè íà ïðèëàâêå îò ñòàíäàðòíûõ äåòñêèõ ñàíäàëèé äî óæå íå 

âñòðå÷àþùèõñÿ, ñòûäíûõ äëÿ ãîðîäà, áóðîê — «ïðîùàé ìîëîäîñòü» (êîòîðûå äî 

ñèõ ïîð — îäíà èç ëó÷øèõ äîìàøíèõ óþòíåéøèõ ïðèíàäëåæíîñòåé: è ìÿãêî, è 

òåïëî, è â îãîðîä ìîæíî âûéòè, è çà âîäîé — à ÷òî åù¸ íàäî ïî áîëüøîìó ñ÷¸òó?). 

ß ëþáèë, êîãäà áàáóøêà çàâîäèëà ìåíÿ çà ðóêó â ýòîò ïóñòûííûé, êàê âíóòðåííîñòü 

àêêîðäåîíà, ìàãàçèí. È æàëü áûëî åãî ïîêèäàòü, ÷òîáû ïåðåéòè äîðîãó è î÷óòèòüñÿ 

ñîâñåì â äðóãîì: ïðîäóêòîâîì, øóìíîì, ïàõíóùåì ñîâñåì ïî-äðóãîìó: ïîò¸êøåé 

èç êîðîáîê çàìîðîæåííîé òðåñêîé è áî÷êîâûìè îãóðöàìè... 

Âîò è ñâàè ñòàðîãî ìîñòà, à âîò è íîâûé — ïîäïëûâàþ, âûñàæèâàþñü — âñ¸ 

ðàâíî ëîäêó ïåðåòàñêèâàòü, âûãðóæàòü âåùè: îïîðû, êàê áîáðîâàÿ ïëîòèíà, 

ïîñòîÿííî çàáèòû ïîïåð¸ê âñåé ðåêè âàëåæíèêîì, òîïëÿêàìè, ïðèíåñ¸ííûì 

ïîëîâîäüåì òà¸æíûì õëàìîì, ëóãîâûì ë¸ãêèì ìóñîðîì... 

Ïîäíèìàþñü íàâåðõ, íà áåðåã — ïóñòî... ×òî òàêîå? Ðåçêèé óêîë ñíèçó — 

ïîòåðÿëàñü! Â òàéãå... Óøëà ïëóòàòü, âîò ÿ äóðàê... Ñòîï, íó êóäà îíà ìîãëà 

äåòüñÿ? — ñ îäíîé ñòîðîíû ñòàðèöà è äîðîãà, ïóñòü è ïëîõîíüêàÿ, íî èäóùàÿ ê 

îñíîâíîé, ëåñîâîçíîé, ñ äðóãîé — ñàìàÿ õîðîøàÿ øèðîêàÿ ëåñîâîçêà, ñ òðåòüåé — 

ðåêà: òðåóãîëüíèê, â êîòîðîì ÿ å¸ âûñàäèë, åñëè íå ïåðåñåêàòü ñòîðîí — çàìêíóò, 

äåòüñÿ íåêóäà... Åñëè òîëüêî îíà ïîøëà íå íàïðÿìèê, à âäîëü ðåêè (êàê ÿ èíîãäà 

â äåòñòâå ñîáèðàë ãðèáû, îçèðàÿñü — çäåñü ëè äîðîãà? ðÿäîì ëè? ãäå ÿ?), ÷òîá íå

68 


ïîòåðÿòüñÿ — ýõ... Ïî ìîèì ïîäñ÷¸òàì, äîëæíà áûòü çäåñü, íî ãäå îíà? Â êóñòàõ, 

÷òî ëè, ñèäèò, êóë¸ìà? 

È òî÷íî — â êóñòàõ øóì, øîðîõ — âîò îíà: àãà, òÿíåò ñ ñîáîé êîðÿãó íà êîñò¸ð! 

Ôó! Íó, ñëàâà Áîãó, öåëà! 

— ß òóò êîñò¸ð ðåøèëà ðàçæå÷ü... 

— Òû ÷òî, òîëüêî ïðèøëà? 

— Äà, à ÷òî? 

— Íàïðÿìèê æå òóò ìèíóò äåñÿòü âñåãî... 

— Îé, òû çíàåøü... ß, êàê òû è ñêàçàë, íàøëà òðîïèíêó. Òðàâà ãóñòàÿ. ß èäó, 

îíà øóðøèò — ìíå íè÷åãî íå âèäíî... (Òî÷íî, îñåíü óæå, äîæäåé íå áûëî, è òðàâà 

ïîäñîõëà òàê, íà êîðíþ). È âäðóã, òû òîëüêî íå ñìåéñÿ — âïåðåäè øóì! Íó, ÿ è 

ïðèñåëà. È çàìåðëà! È øóì òîæå çàìåð... ß äâèíóëàñü — è òàì çàøóðøàëî! À 

òû ìåíÿ ó÷èë â òàéãå íå âèçæàòü, òèõî ñåáÿ âåñòè, ïîìíèøü? À åñëè ìåäâåäü, òàê 

è âîâñå çàìåðåòü, èëè îñòîðîæíî ëå÷ü íà çåìëþ... Íî ÿ íå ëåãëà — ìíå æå 

èíòåðåñíî! ß íîñèê îñòîðîæíåíüêî âûñóíóëà — à òàì, íà ìàëåíüêîé ïîëÿíêå, íà 

òðîïèíêå áåëêà — íàâñòðå÷ó ìíå, øóðøèò! È çàìèðàåò... Êàê â çåðêàëå, 

ïðåäñòàâëÿåøü? 

— Íó, ÷òî òû? À? 

— Ôó, îòñòàíü, âñ¸ íàäî çíàòü... Ó òåáÿ êîìàð íà ëáó. Äàé ïðèäàâëþ!.. 

Áåëêà, èñïóã, ëþáîïûòñòâî — íàâåðíîå, ðîäîâûå äåëåíèÿ ïî æèâîòíûì ïîøëè 

îò òàêèõ ñëó÷àåâ: îíà áûëà áû áåëêîþ, ýòîé ðûæåé-áåññòûæåé... À ÿ — óæå 

äàâíî îïðåäåë¸í: ¸êûø — îêóíü, êîëþ÷èé è íàñòûðíûé... Ñìåþñü íå ñòåñíÿÿñü, 

êîëþ÷å... 

— ×òî òû òàê ãðîìêî! Âäðóã êòî óñëûøèò, êòî óâèäèò! 

Êòî? Íó êòî íàñ óâèäèò íà ïóñòûííîé äîðîãå ÷åðåç ìîñò â ãëóõîì êðàþ. ß 

ïóùå ñìåþñü... È òóò — êàê ïðèâèäåíèå, êàê ñáûâàþùååñÿ íåëåïîå ïðîðî÷åñòâî: 

âäðóã ðÿäîì çàòàðàõòåëà êàêàÿ-òî òàðàòàéêà, è ê áåðåãó, ÷óòü íå äîåçæàÿ íàøåãî 

êîñòðèùà, ïîäúåçæàåò íåâåðîÿòíîå ÷óäî: âåñü â áåëîì, â ëåòíåì ïàðóñèíîâîì 

êîñòþìå, ïîëíîâàòûé ãîðîäñêîé ôðàíò. Îí âàæíî, ïîèíòåðåñîâàâøèñü ó íàñ, ÷òî 

ýòî çà ðå÷êà, ïðîõîäèò ê ðåêå, âñòàâ â êàðòèííóþ áîãàòûðñêóþ ïîçó íà áåðåãó ïîä 

ìîñòîì — è äåëàåò ñàìûé íåëåïûé, êàêîé ÿ âèäåë â æèçíè, çàáðîñ ñïèííèíãà — 

ñâåðõó, ìåòðîâ ñ ïÿòíàäöàòè, îäíà íîãà âûñòàâëåíà âïåð¸ä, êàê ó Íàïîëåîíà íà 

Âîðîáü¸âûõ Ãîðàõ, íàä ãîðÿùåé Ìîñêâîé... Êîíå÷íî, âñ¸ êîí÷èëîñü ïóêîì 

ïðèáðåæíîé òðàâû è òèíû, è âûñîêîìåðíûì êîììåíòàðèåì: 

— Êàæåòñÿ, çäåñü íè÷åãî ñòîÿùåãî... 

Ìû åëå óäåðæèâàåìñÿ, ÷òîá íå ðàñõîõîòàòüñÿ íàïðîïàëóþ, äàâèìñÿ ñìåõîì 

íàä ýòîé ïèæîíñêîé âû÷óðíîé êàðòèíîé, íàä âîïëîùåíèåì ãîðîäñêîãî ÷âàíñòâà 

â ïîëíûé ðîñò. 

— Àãà, ïîíÿòíî! Íå òàêèå ðåêè îáëàâëèâàëè... 

Ïðèâèäåíèå ðàçâîðà÷èâàåòñÿ è óåçæàåò îáðàòíî, îòêóäà ÿâèëîñü — íàâåðíîå, 

èç Èñàíåâî (êòî-òî èç ðîäñòâåííèêîâ ïðèåõàë ïîãîñòèòü, íó åãî è ñïðîâàäèëè íà 

ðå÷êó — ïîóäèòü. Ïîóäèë, ïîêðàñîâàëñÿ, ìîæíî è îáðàòíî). 

Íàêîíåö, ïîäïëûâàåò è ïàïèê. Ñåìüÿ â ñáîðå. Ðàññêàçûâàåì åìó ïðî ÿâëåíèå 

ãîðîäñêîãî àíòèðûáàêà, êîòîðîå âñ¸ æå ïðèíîñèò îïðåäåë¸ííóþ ïîëüçó: ìû òåïåðü


69 

äàæå íå äóìàåì óäðàòü äîìîé... ×òî? Â òó ñòîðîíó? Íè çà êàêèå êîâðèæêè... Ìû 

ïîéä¸ì ñâîèì ïóò¸ì! Íîðìàëüíûå ãåðîè âñåãäà èäóò â îáõîä... Ìû íå èùåì 

ìèëîñòè îò ïðèðîäû! (Õîòÿ, êîíå÷íî, èùåì: ðûáà èùåò ãäå ãëóáæå, à ÷åëîâåê — 

ãäå ðûáà...). 

Äî íàøåé äîðîãè äîìîé åù¸ ñóòêè ìèíèìóì, òàê ÷òî ïëûâ¸ì, à òàì óæ ðåøèì, 

÷òî íàì äåëàòü äàëüøå (äî óñòüÿ ïëûâè åù¸ õîòü òðîå ñóòîê, íî ýòî, êîíå÷íî, âðÿä 

ëè — êàê ìû íè ýêîíîìèëè, íî åæåâå÷åðíÿÿ ïðåäíî÷íàÿ ïîðöèÿ âèíà óæå íà 

èñõîäå, îñòàëîñü ÷óòü âî ôëÿæêå íà ñåãîäíÿøíþþ íî÷ü; à ãëàâíîå — ñèëû, ñêîëüêî 

èõ?). È êàê íàçëî — îò ìîñòà ïðàêòè÷åñêè íå êëþ¸ò. Áóäòî çàãîâîðèëè. Áóäòî 

ýòîò áåëûé-áåëûé ïèæîí-çàäàâàêà ñâîèì õëîðíûì çàïàõîì ðàñïóãàë âñ¸ æèâîå... 

Âîò è ìåëüíè÷íàÿ ÿìà, è îñòðîâ, è ïåðåêàò, è äîðîãà — ïî êîòîðîé ìû ïðèõîäèëè 

ñ äåòüìè íà íàøè ñóòî÷íûå ïîõîäû âåñ¸ëûå, êë¸âûå (â ñìûñëå óëîâîâ è ïðî÷åãî: ÿ 

íà êîðìå, äåòè âäâî¸ì íà ïåðåäíåé ëàâî÷êå, ñûí ñ äî÷åðüþ, âðåìåííîå äíåâíîå 

çàòèøüå — áåñêë¸âüå. ß-òî çíàþ, ÷òî ñêîðî ùóêà âûéäåò íà îõîòó, íî äëÿ íèõ ýòî 

âðåìÿ òÿíåòñÿ ñëèøêîì äîëãî: íó êîãäà? Îïÿòü ïóñòî? — è òîãäà ÿ îáúÿñíÿþ, 

÷åãî ìû æä¸ì: âå÷åðíåãî êë¸âà. È ìãíîâåííî ðîæäàåòñÿ ïåñíÿ, êîòîðàÿ íàì 

ïîìîãàåò åãî äîæäàòüñÿ, âåñåëî ïîñò¸ãèâàÿ ñâîèìè ñíàñòî÷êàìè, âíîâü äðóæåëþáíóþ 

ðåêó: âå÷åðíèé êë¸â! Áîì-áîì! Âå÷åðíèé êë¸â! Êàê ìíîãî ùóê è îêóí¸â!.. — ÿ 

âñïîìèíàþ óãðþìûé øóêøèíñêèé âçãëÿä èç «Êàëèíû êðàñíîé», à äåòè óæå âîâñþ 

íà÷èíàþò èçãàëÿòüñÿ íàä äðóãèìè ïåñíÿìè: âû ñëûõàëè, êàê ïëûâóò áîáðû? Íåò, 

íå òå áîáðû, íå ëóãîâûå... — ïîä âëèÿíèåì ìîèõ ðàññêàçîâ î çàâåç¸ííûõ è àññèìèëèðîâàííûõ 

ðåêîé êàíàäöàõ, è î òîì, ÷òî ðûáû-òî äî íèõ áûëî îãî-ãî...) — 

íàäî ðåøàòü, ÷òî äåëàòü... è òóò ó ñàìîé äîðîãè — çäðàñüòå-ïîæàëóéñòà: áðàòüÿ 

Æóêè, Ñëàâèê ñ Âèòüêîé — ñèäÿò, ïàêóþò äîìîé ðþêçàêè. Òàê âîò îíî ÷òî! Îíè 

ñêàòûâàþò ëîäêó-ðåçèíêó (êàê íàøà äâóõìåñòêà), ãðóçÿò ïîâåðõ ìåøêè ñ ðûáîé, 

óâÿçûâàþò ñâîè ñíàñòè, ñïèííèíãè è ãîðÿùèìè îãí¸ì êðàñíî-ìåäíûìè 

ñàìîäåëüíûìè áë¸ñíàìè-áëÿìáàìè, ãðóáûìè, íî ñóäÿ ïî ìåøêàì — óëîâèñòûìè 

íå ìåíüøå íàøèõ... Âîò, çíà÷èò, â ÷¸ì äåëî-òî áûëî, íå â áîáðàõ, à áðàòüÿ Æóêîâû 

— îíè ïëûëè âïåðåäè íàñ è ëîâèëè ïî íåòðîíóòîìó — íó à íàì îñòàâàëèñü 

êðîõè ñ èõ ñòîëà, îò ñàìîãî ìîñòà... Âîò îíà, ðå÷íàÿ æèçíü — òû ñòàðàåøüñÿ, 

äîáèðàåøüñÿ äî âåðõîâüåâ, à êòî-òî øàñòü ê ìîñòó... è ñîáèðàåò âñå ñëèâêè. Íî 

ìû íå âíàêëàäå — ñâîèì õîðîøèì ëþäÿì íè÷åãî íå æàëêî (Ñëàâêà, êîë÷åíîãèé, 

ïîäðàíåííûé íà ëîñèíîé îõîòå áðàòîâüÿìè æå, ñòðåëÿâøèìè íà ñëóõ — ïîï¸ðñÿ 

ñäóðó ïî ëîñèíîé òðîïå, íàøóìåë... — èç íàøåé äåðåâíè — ñîñåä, ìîæíî ñêàçàòü; 

à êðàñíîëèöûé, äîáðîäóøíûé Âèòüêà (óìð¸ò ÷åðåç íåñêîëüêî ëåò îò «Òðîè») — 

èç ñåðåäèíû ñåëà). Â òîò äåíü Âèòüêà ïîðàçèë ìåíÿ ñõîäñòâîì ñ ìåäâåäåì: òàê 

óïàëî ñîëíöå íà åãî çàãîðåëîå, ãîðÿùåå ìåäüþ, êàê èõ áëåñíû, ëèöî — è îäíîâðåìåííî 

îí âçðåâåë: Àíàòîëüè÷, çäîðððåâ-à! Êàê ð-ð-ðûáàëêà? — ÷èñòûé ìåäâåäü. 

Ýòî òåáå íå ãîðîäñêîé ïèæîí... ß ïîíèìàþ — ýòî òàêîé æå õîçÿèí ðåêè, êàê 

è ÿ... 

— Çäîðîâ, Âèòüêà! Çäîðîâ, Ñëàâèê! — äàâÿò êðåï÷àéøå ìíå êëåøíþ. 

— Çäðàñüòå! — ýòî îíè î æ¸íêå: — Òâîÿ? 

È íå äîæäàâøèñü îòâåòà, îäíîâðåìåííî: — Êóðèòü åñòü?

70 


— Íå êóðþ æå. 

Ðàçî÷àðîâàíèå. 

— Ïàïêà ñåé÷àñ äîãîíèò, ó íåãî «Ïðèìó» ñïðîñèòå... 

— Î! Æä¸ì! — îíè óæå óâÿçàëèñü, à ìû â ðàçäóìüå — ÷òî äàëüøå? Æä¸ì 

ïàïêó, êîòîðûé âûõîäèò íà áåðåã, ðàçìèíàåò íîãè, çäîðîâàåòñÿ ñ Æóêàìè — Çäîðîâ, 

çäîðîâ! 

— Âàñèëè÷, êóðåâîì íå áîãàò? 

Ïàïêà äîñòà¸ò èç âÿçàíîé øàïêè «Ïðèìó», è îíè âòðî¸ì æìóò òàáà÷îê, 

ïåðåêèäûâàÿñü ðåäêèìè ñëîâàìè î êë¸âå, î ïîãîäå. Î ðûáå è å¸ êîëè÷åñòâå ãîâîðèòü 

íå ïðèíÿòî. ß çíàþ, ÷òî ó ïàïêè êóðåâà âïðèòûê, íî îí ïðåäëàãàåò åù¸ èì íà 

äîðîæêó, íî Æóêè îòêàçûâàþòñÿ, ñòåñíÿÿñü ÷òî ëè æ¸íêè, êîòîðàÿ îáíàðóæèëà 

êóñòèêè åæåâèêè è ðâ¸ò áóêåòèê íà ÷àé, êîòîðûé ìû ïëàíèðîâàëè çäåñü ïîïèòü, 

ðåøàÿ êàê áûòü äàëüøå. Îòêàçàâøèñü îò ÷àÿ — äîìà! ×åðåç ÷àñ óæå äîìà áóäåì! — 

Æóêè, áîäðî âñêèíóâ ðþêçàêè: Âèòüêà áîëüøîé — Ñëàâèê ïîìåíüøå — óõîäÿò. 

Íó ÷òî, ìû õîòü è ìîë÷èì, íî óæå, ïîõîæå âñ¸ ÿñíî — äî äîìà-òî, Æóêè ïðàâû, 

ðóêîé ïîäàòü, êèëîìåòðà ÷åòûðå ïî ïåñ÷àíîé äîðîæêå, ïî áîðàì, äà è íå êëþ¸ò, äà 

è óñòàëè, à äî Âàëåðüÿíîâîé èçáóøêè ïëûòü ïî÷òè äî âå÷åðà... è ìû íå âûäåðæèâàåì 

ìàãíèòíîãî ïðèòÿæåíèÿ — äîìîé, èä¸ì äîìîé, â óþò, â òåïëî. Ïàïêà 

ïóñòü åù¸ ïëûâ¸ò, îäèí, ñêîëüêî ìîæåò — õîòü äåíü, õîòü äâà, åìó-òî íå ïðèâûêàòü. 

È òî óæå ìû åìó ñêðàñèëè ñïëàâ ñ âåðõîâüåâ, ñ íàìè îñîáî íå ñîñêó÷èøüñÿ... 

Ñìàòûâàåì íàøè âåùè — ëîäêó, ðûáó, ëèøíèå øìîòêè, áîäðî âîçâðàùàåìñÿ 

äîìîé. È — ïðîìàõèâàåìñÿ. Âåðíåå, ïðîìàõèâàþñü ÿ, ðûáàê, íå âûäåðæàâøèé 

èñêóøåíèÿ òåïëîì áëèçêîãî äîìà... Ìû ïðèøëè íåñïåøíî äîìîé, ðàçâàëèëèñü 

íà äèâàíàõ, íè÷åãî îñîáåííî è íå ïðåäïðèíèìàÿ: îáåä, áàíüêà... À ê âå÷åðó, ïî÷òè 

ê íî÷è, ââàëèëñÿ âîçáóæä¸ííûé, ïåðåïîëíåííûé ýìîöèÿìè ïàïêà, ê ìîåé äîñàäå 

ðàññêàçûâàÿ, ÷òî òóò-òî è íà÷àëñÿ áåøåííûé êë¸â: òóò-òî è ïîâàëèë «êðóïíûé 

ñòàíäàðò», äà è õàðèóñ âûøåë íà ïåðåêàò, è ÷òî òàì ðàññêàçûâàòü: ìåøîê èç 

ðþêçàêà, ðûáó — â âàííó (êóäà òàì òàçèê, íå âëåçåò) — âîò îíè âûâàëèëèñü, 

êðàñàâèöû, îò êîòîðûõ ìû óäðàëè... 

Äîìàøíèì-òî íå ïîíÿòü, èì è òàê õîðîøî — ïðîãóëÿëèñü, íàïëàâàëèñü, ïîòðóäèëèñü 

— âñå äîìà, ÷òî åù¸ íóæíî? À â ìîèõ ãëàçàõ ïàïêà, íàâåðíîå, ïðî÷¸ë âñ¸, 

âñþ ãàììó ÷óâñòâ, âñå ìîè âíóòðåííå âûñêàçàííûå ìåæäîìåòèÿ î òîì, êàê ÿ óäðàë 

îò ðûáû... 

Âñå ýòè âîñïîìèíàíèÿ îò÷àñòè ñæèìàþò ìíå ñåðäöå: íå ïîòîìó, ÷òî âñ¸ ýòî 

ïðîøëî è íèêîãäà áîëüøå íå áóäåò òàêîé æèçíü è ðåêà... Ïî-èíîìó ñìîòðèøü íà 

ìèð, ïðîïèòûâàÿñü âåðîé, êàê ãóáêà — âåñü. È ôðàçû âðîäå òîãî, ÷òî «îí æèâ, 

ïîêà æèâ¸ò â íàøåé ïàìÿòè» âûçûâàþò ñêðûòîå íåäîâîëüñòâî — íî ÷òî æå òû, 

÷åëîâåê, òùèøüñÿ ïðîäëèòü ÷üþ-òî äîðîãóþ òåáå æèçíü, è íå âåðèøü, ÷òî îíà 

æèâà íå òîëüêî â òâîåé ïàìÿòè, à ãäå-òî åù¸, â êîíêðåòíîì ìåñòå — ÷òî íàñòîÿùàÿ 

ëþáîâü íå çàâèñèò îò òîãî, ÷òî ìîæíî çàãëóøèòü òðàâêîé èëè âîäêîé, îò òîãî, ÷òî 

ïðåâðàùàåò íåêîòîðûõ â ñîëÿíûå ñòîëáû — îíè îáîðà÷èâàþòñÿ íàçàä è çàìèðàþò 

â óæàñå... Íåò, òîò, êòî æèë — æèâ è ïî ñåé äåíü è â ãîðàçäî áîëåå óþòíîì ìèðå, 

÷åì íàøà ñëàáåíüêàÿ ïàìÿòü, â êîòîðîé íåò ãëàâíîãî — íàñòîÿùåãî îáùåíèÿ. Ñ 

Áîãîì. Ðîæä¸ííîå ñâûøå — íå ìîæåò óìåðåòü. Óñòðîåííîå äëÿ íàøåãî æå áëàãà 

âðåìåííîå çåìíîå ñèðîòñòâî íàåäèíå ñ ðåêîé è å¸ êàæóùåéñÿ îòñòðàí¸ííîñòüþ —


71 

ëèøü îäíî èç ìíîãèõ óñëîâèé íàøåãî ñîçðåâàíèÿ äëÿ äðóãîé ðåêè, êîòîðàÿ íàì 

óæå ñëûøíà, êàê â æèâîòèêå ó ìàìû — åù¸ íå ÿñíûé, íå îò÷¸òëèâûé ãîëîñ îòöà. 

È ýòà ãðóñòü â ñåðäöå — ïðîñòî ñòðàõ ïåðåä îêîí÷àòåëüíûì ðîæäåíèåì, êîòîðîå 

íàì ïðåäñòîèò, êàæäîìó — ñâî¸. 

Ïàìÿòü î ïðîøëîì — ýòî òî, ÷òî ïîìîãàåò ìíå óìåðåòü, æèâÿ, è íå áîÿòüñÿ 

ñìåðòè — ïîñêîëüêó, íàäåþñü, ÷èòàë ýòó êíèãó âíèìàòåëüíî. Ýòî ñêàçî÷íîå 

ç¸ðíûøêî, êîòîðîå ðàñò¸ò êîðíÿìè ââåðõ, è âûíîñèò çà îáëàêà. Ýòî ÷åðíîç¸ì, èç 

êîòîðîãî, ïðîðûâàÿñü — âûõîäèò êîëîñ, ïðèíîñÿ ïëîäû «â òðèäöàòü, øåñòüäåñÿò 

è ñòîêðàò». Ìû è ñìåðòíû, è áåññìåðòíû. È ëþáîâü êðåïêà, êàê ñìåðòü (ïðàâ 

Ïàâåë). È íåò íè÷åãî â ìî¸ì ìèðå áîëåå ïèòàþùåãî è âçðàñòèâøåãî ëþáâè, ÷åì 

ðåêà, êîòîðàÿ äàæå çäåñü ñâîåé âëàãîé óñïîêàèâàåò ìî¸ ñåðäöå. 

×åðåç íåñêîëüêî äîëãèõ è ñ÷àñòëèâûõ ëåò ïîñëå ýòîãî ïóòåøåñòâèÿ ïî Ïîèíãå, 

êîãäà ïàïêå óæå ïîñòàâèëè îêîí÷àòåëüíûé äèàãíîç — íå îïåðàáåëüíûé ðàê ë¸ãêèõ, 

ïîñëåäíÿÿ ñòàäèÿ, çàäåòû è áðîíõè, è òðàõåè, è íàøè ñåðäöà è äóøè — ìû ñ íèì 

ïîñëå áåñïëîäíûõ, òîëüêî ñëåãêà îáíàä¸æèâàþùèõ õèìèîòåðàïèé è îáëó÷åíèÿ 

(è âûïàäåíèÿ âîëîñ, è îòðàñòàíèÿ ë¸ãêîãî, íîâîãî, òîãî ïóøêà) — ñ ðàííåé äëÿ 

Ïîèíãè âåñíû, ñ ìàÿ — ñòàëè êàæäûé äåíü ïðèõîäèòü ñþäà, íà ðåêó: áåç ëîäîê è 

äîëãèõ ïëàâàíèé, ïðîñòî ñ óäî÷êàìè, êàê â äåòñòâå — ëîâèòü ñ áåðåãà. 

Â êàíóí î÷åðåäíûõ ïåðåìåí â ñòðàíå, êîãäà åù¸ âûïîëíÿëèñü ñòàðûå ïëàíû è 

îñâàèâàëèñü çàëîæåííûå êîãäà-òî áþäæåòû è ñìåòû, è óæå ñêâîçèë íîâûé ñêâîçíÿ÷îê 

— äîðîãó äî Ïîèíãè, ê Âàëåðüÿíîâîé èçáóøêå, îáíîâèëè — à ïîñëåäíèé 

ó÷àñòîê ïî òîðôÿíèêó òàê è âîîáùå ïðèïîäíÿëè, ñîîðóäèâ äëèííóþ ÷åðíîç¸ìíîòîðôÿíóþ 

íàñûïü, ìèãîì, â íåñêîëüêî ëåò, îáðîñøóþ ãóñòî îëüõîé è èâíÿêîì. Òàê 

÷òî òåïåðü íà ìàøèíå («Íèâà» — ýòà ìàøèíêà, ïî çäåøíèì ìåðêàì, îäíà èç 

ëó÷øèõ) ìîæíî áûëî äîáðàòüñÿ, îñòîðîæíî ïðîõîäÿ ñëàëîì ïî ÷¸ðíîé ðàñêèñøåé 

êîëåå â îáõîä ëóæ è ÿì, äî ñàìîãî áåðåãà, óæå íàèçóñòü çíàÿ, ãäå è êàê øòóðìîâàòü 

õëèïêèå ìîñòèêè ÷åðåç ãëóõî âîð÷àùèå, ðàññûïàþùèåñÿ âåñåííèì ÷ìîêàíèåì è 

óãðþìûì áîðìîòàíèåì, ðó÷üè, ïîëíîâîäíûå, ãàçóþùèå íå ïî-äåòñêè... Ïî ýòîé 

äîðîãå õîòåëè âûâîçèòü ñàïðîïåëü, êîòîðîãî â ïîéìå Ïîèíãè ñêîïèëîñü, ãîâîðÿò 

ãåîëîãè, ïðîïàñòü (êñòàòè, ëó÷øåå óäîáðåíèå èç íàòóðàëüíûõ) — è îñòàíîâèëèñü 

íà òîì, ÷òî âûðóáèëè ÷àñòü òàéãè äà ïîäíÿëè âîò ýòó äîðîãó, ìèíóÿ êîòîðóþ, 

óäà÷íî ïðîñêî÷èâ âñå ðûõëûå ÷¸ðíî-æèðíûå ðàíû — ïðîëåæíè òîðôÿíèêà — òû 

âûñêàêèâàåøü ñðàçó íà ïåðåêàò, íàä êîòîðûì ìîæíî îñòàâèòü ìàøèíó è èäòè 

óæå äàëüøå ïåøêîì, ñ óäî÷êàìè, äî áîëè çíàêîìûìè ìåñòàìè è ïîâîðîòàìè — 

ëîâèòü, íàäåÿòüñÿ è ïðîùàòüñÿ. Êàæäûé äåíü — ïðîùàòüñÿ, íàäåÿòüñÿ, æèòü è 

÷óòü óìèðàòü, áûòü áëèæå ê ñìåðòè, è îïÿòü ê æèçíè. Êàê åù¸ ñêàçàòü îá ýòîì? 

Ìàé 99-ãî â íàøèõ êðàÿõ áûë õîëîäåí — ïîñðåäè ñåðîãî, ñæàâøåãîñÿ â êóëàê 

âìåñòå ñ ñîëíöåì, åäâà ïîáë¸ñêèâàâøåãî êîñòÿøêàìè â ñïëîøíûõ îáëàêàõ, äíÿ 

çàïðîñòî ìîãëè ïîëåòåòü, ïîñûïàòüñÿ áåëûå ìóõè-ñíåæèíêè, øåëåñòÿ ïî ñòàðûì 

ëèñòüÿì, ïðåâðàùàÿ âåñíó â îñåíü, â ÷¸ðíî-ñåðóþ íåëàñêîâóþ çàñòûâøóþ êàðòèíó, 

âïîëíå áåçæèçíåííóþ è ðàâíîäóøíóþ — è òåì íå ìåíåå ìû âõîäèëè â íå¸, è 

ì¸ðçëè, è øåëåñòåëè ïî íå ïðîñíóâøèìñÿ êóñòàì, è âñ¸ æå îñòîðîæíî ëîâèëè, 

óñòðàèâàÿñü êòî êàê è ãäå ìîæåò, ïîäêëàäûâàÿ ïîä ñåáÿ ñèäóøêè èç âåòîê, ÷òîá

72 


íå ïðîñòûòü âäîáàâîê ê íàøèì áåäàì. È êàæäûé äåíü ðåêà íàì äàðèëà î÷åíü 

êðàñèâûé, ïóñòü íå ðîñêîøíûé, óëîâ — ïîäàðîê... Ïîíåìíîãó êëåâàëà ìåëî÷ü — 

ñîðîãà, åëåö, êîòîðûì, âïðî÷åì, ìû ðàäîâàëèñü íå ìåíüøå, ÷åì õîðîøåìó ÿçþ — 

óêðàøåíèþ íàøåãî óëîâà, êàæäûé äåíü èñïûòûâàâøåìó íà ïðî÷íîñòü è íàøè, 

ñîâñåì íå íàñòðîåííûå íà ÿçÿ óäî÷êè, è íàøå ìàñòåðñòâî — êàê âû? Íó ñåãîäíÿ 

ïîëó÷øå, ïîëó÷øå... 

È òàê ÷òî íè äåíü: áóäòî âûïëàâëåííûé èç çîëîòà êðàñàâåö â îáðàìëåíèè 

ñåðåáðÿíî-áðîíçîâîé ìåëî÷è. Êàê çíàê. Êàê íåïîâòîðèìîå, íåîáúÿñíèìîå, ò¸ïëîå 

åæåäíåâíîå ÷óäî, áóäòî ýòî õîëîäíàÿ óïîðíàÿ ðûáèíà, ìåäëåííî è âëàñòíî 

ðàñïàõèâàâøàÿ æàáðû, îòêðûâàâøàÿ â íåìîì ïîâåëåíèè ñâîé æ¸ñòêî î÷åð÷åííûé 

ðîò, õîòåëà ñêàçàòü íàì, íåìîùíûì, íå óìåþùèì ÷èòàòü ïî ãóáàì, ÷òî âñ¸ â 

ïîðÿäêå — è ñâîèì âèäîì, ñâîèì æèâûì öâåòîì, ïîáåäíî-çîëîòûì, äåëèëàñü ñ 

íàìè òàéíàìè, ïîäòâåðæäàÿ, ÷òî íåò íè÷åãî âå÷íîãî â ìèðå, êðîìå ÷åëîâå÷åñêîé 

äóøè, êîòîðàÿ íóæäàåòñÿ â òàêèõ âîò íåîáúÿñíèìûõ, ïîëíîâåñíûõ ïîäòâåðæäåíèÿõ-ïîñëàíèÿõ. 

Îáû÷íî ìû óñòðàèâàëèñü, ðàñ÷èùàÿ ñåáå ïëîùàäî÷êè â êóñòàõ íà êàêîìíèáóäü 

õîðîøî çíàêîìîì íàì ìûñî÷êå (ïî÷òè ïîëíîñòüþ óòîïëåííîì âûñîêîé 

âîäîé è ïåñ÷àíîì, êîãäà âîäà ñîéä¸ò), ãäå òå÷åíèå áûëî ïðèåìëåìîå äëÿ óäî÷åê — 

è íå áûñòðîå, íå ðâóùåå, íå áåñòîëêîâîå, íî è íå ñëèøêîì ñîííîå è âÿëîå, ÷òîá 

ïåðåêàòûâàòü, øåâåëèòü íàñàäêó. È îïÿòü ìû ñîðåâíîâàëèñü — ó êîãî ðàíüøå 

êëþíåò, ó êîãî ñÿäåò ïî åëüöó íà îáà êðþ÷êà, ó êîãî áóäåò ïåðâàÿ ïîêë¸âêà 

õîðîøåé ðûáû (èíîãäà îäíà çà âåñü äåíü). Â êóñòàõ ìû íå âèäåëè äðóã-äðóãà — 

ðÿäîì áûëî íå÷åãî äåëàòü äâîèì ðûáàêàì. ß ñëûøàë ïàïêèí êàøåëü, åãî 

íåãðîìêèå ðóãàòåëüñòâà, êîãäà ïîäõîäèëà è òåðåáèëà íàñàäêó ìåëî÷ü, è íå ïîïàäàëàñü. 

Êàê â äåòñòâå. 

ß ïîìíþ ýòî âå÷íîå íåâèäèìîå ïàïêèíî ïðèñóòñòâèå, êîãäà ÿ áûë îäíîâðåìåííî 

è ïîëíîñòüþ ñâîáîäåí è ïðèâÿçàí: ìîã äåëàòü, ÷òî ñ÷èòàë íåîáõîäèìûì — íàïðèìåð, 

ïîøëè ãðèáû — ÿ ìîã êðóòèòüñÿ íà îäíîì, íà ìîé âçãëÿä, ïðèìå÷àòåëüíîì è 

ïåðñïåêòèâíîì ìåñòå ñêîëüêî óãîäíî (íàäî ëèøü áûòü ãîòîâûì ñâîåâðåìåííî 

ïîäàòü ãîëîñ, íå ïðîïóñòèòü ïàïêèí ïîçûâ) — èëè ìîã äâèíóòüñÿ äàëüøå èñêàòü 

÷òî ïîëó÷øå, ÷óòü íàòÿãèâàÿ, íî âñ¸ æå îñòàâëÿÿ öåë¸õîíüêîé ýòó íåâèäèìóþ 

íåðâóùóþñÿ ïàóòèíêó ìåæäó ìíîé è ïàïêîé, êàê â ôèçèêå, èäåàëüíóþ, íåðàçðûâíóþ, 

è äàæå ñâåðõ ôèçèêè — íåòðîíóòóþ è ñåé÷àñ, óõîäÿùóþ, ïðàâäà, äàëüøå, êàê 

ëåñêà â ãëóáèíó, êóäà ìîãóò äîñòàòü ñëîâà ìîëèòâû, è äðóãîé êîí÷èê, ïðèâÿçàííûé 

ê ñåðäöó-êîëîêîëü÷èêó, òèõî è ìèðíî ïîäðàãèâàåò â ãðóäè: äçûíü-äçûíü, âñ¸ â 

ïîðÿäêå, êàê è äîëæíî âñåìó ñâåðøèòüñÿ... 

Ýòî ñåé÷àñ. 

À òîãäà, ìû, êàê ïåðñîíàæè ò¸ïëûõ ÷¸ðíî-áåëûõ ôèëüìîâ 60-õ ãîäîâ — áîëüøåé 

÷àñòüþ ñèäåëè â êóñòàõ, â íàøèõ îïÿòü äåòñêèõ çàñàäàõ (óäî÷êà, ïîäðàãèâàþùèé 

ïîïëàâîê, ðóêà íà óäèëèùå...), íå âèäÿ äðóã äðóãà — êðîìå ÷àåïèòèé èëè ïîìîùè 

â âûâàæèâàíèè êðóïíîé ðûáû, ìû áûëè ðÿäîì, äî áîëè áëèçêî. Æàëîñòü, ëþáîâü —


73 

÷åëîâå÷åñòâî ñêóïî íà ðîäñòâåííûå ñëîâà. Îíî ïî áîëüøåé ÷àñòè òðåïëåòñÿ î 

íåñóùåñòâåííîì, è íåìîùíî ìîë÷èò, èçáåãàÿ êàê áóäòî íåëîâêèõ èëè â ÷¸ì-òî 

ñòàðîìîäíûõ ñâÿçåé — íå òîðîïèòñÿ îïèñûâàòü ïîäîáíîå ñîñòîÿíèå òÿãè ê ðîäíîìó 

áåççàùèòíîìó è óæå êàê áû îäèíîêîìó (ïåðåä ëèöîì òîëüêî åãî ñìåðòè) ÷åëîâåêó 

— íî ÿ-òî äàæå ñåé÷àñ, áóäòî â ïðîøëîå ìîæíî ïðîòÿíóòü ðóêè è ïîääåðæàòü 

îñòóïèâøåãîñÿ, îùóùàþ — îíî, ýòî ÷óâñòâî âî ìíå, òðåïûõàåòñÿ, ïîçâÿêèâàåò — 

âñ¸ æèâî, ïóñòü ì¸ðòâûå ïîãðåáàþò ñâîèõ ìåðòâåöîâ, âñ¸ âåðíî: æèâûå òÿíóò 

æèâûõ ê âå÷íîé æèçíè è îïÿòü îêàçûâàåòñÿ äåëî íå â ïðîøëîì, à â òîì áóäóùåì, 

ãäå íåò íè áîëåçíåé, íè âðåìåíè... 

Îäíàæäû, â îäèí èç ýòèõ äíåé ïàïêà ïîø¸ë íà ðåêó ðàíüøå íàñ, ïåøêîì — íà 

îäèí èç òð¸õ ïîâîðîòîâ-ëåïåñòêîâ íà ðåêå íèæå Âàëåðüÿíîâîé áóäêè. Ìû äîëæíû 

áûëè íàãíàòü åãî äí¸ì, ïðèåõàòü ñëåäîì. Ïàïêà ñêàçàë, ÷òî áóäåò æäàòü íà ìûñî÷êå, 

íà ïîâîðîòå, ãäå çèìîé áûë òðàêòîðíûé ñîâõîçíûé áðîä ïî äíó ðåêè. Òàì ëåòîì 

âûõîäèò âåëèêîëåïíûé êðóòîáîêèé ìûñî÷åê, çàòåí¸ííûé îáñòóïàþùåé ïî âíåøíåìó 

áåðåãó òàéãîé, ñòîðîæàùåé çàòàèâøèåñÿ ïîä áåðåãîì ãëóáèíû. Íà ýòîì 

ïåñî÷êå ìû íå ðàç íî÷åâàëè ñ ïàïêîé â ïàëàòêå, êîãäà ÿ áûë ìàëåíüêèé. Òàì 

îäíàæäû îí ïðè ìíå íà êðþê ïîéìàë ïî÷òè ÷òî ìîþ ùóêó. Ìû ïðèñòàëè ê 

ïåñî÷êó ê êðîìåøíûì ñóìåðêàì. Ïàïêà ñòàë ðàçâîäèòü êîñò¸ð, à ÿ âçÿë óäî÷êó è 

ïîø¸ë ïîïðîáîâàòü õîòü ÷òî-íèáóäü åù¸ ïîéìàòü — è óñåëñÿ â óäîáíîé ëîæáèíêå 

— ñïóñêå, ïðîäåëàííîì òðàêòîðàìè ê âîäå. Ïîïëàâîê áûëî åëå-åëå âèäíî, íî ÿ 

âñ¸ æå ñìîã ïîéìàòü îäíîãî øóñòðîãî åëüöà, ïîòðàòèâ íà íåãî âñ¸ âðåìÿ äî íàâàëèâøåéñÿ 

òüìû: åìó, íàâåðíîå, òîæå áûëî ïëîõî âèäíî ìîåãî ÷åðâÿ, è îí ðåçêî 

íàëåòàë, ä¸ðãàë è òóò æå áðîñàë íàæèâêó. È ÷òîá åãî ïîäñå÷ü, ìíå ïðèøëîñü 

èçîùðèòüñÿ ÷óòü íå äî êîøà÷üåãî ñîñòîÿíèÿ, ÷òîá ïîäëîâèòü èìåííî â òîò ìîìåíò, 

êîãäà îí âîçüì¸ò. È ÿ âñ¸ æå åãî âûëîâèë! — âûáðîñèë ïðÿìî ÷åðåç ãîëîâó íà 

ïåñîê, ãäå îí ñîðâàëñÿ ñ êðþ÷êà... È òóò âíîâü ïðèøëîñü ïðåâðàùàòüñÿ â êîøêó 

— óæå íà ñëóõ, ÷òîáû îïðåäåëèòü — ãäå îí çàòàèëñÿ, ïîä êàêèì ëîïóøêîì? 

Àãà — øóðøèøü, ñàõàðîê? — öàï! — è ê ïàïêå, êîòîðûé äàæå íå æäàë, ÷òî â òàêîé 

òåìíîòå ìîæíî åù¸ ÷òî-òî ïîéìàòü: 

— Ïûìàë?! Óõ, ìàëàäöà! 

Ïàïêà äîñòàë èç êàðìàíà ðþêçàêà ñêðóòêó íàøèõ êðþêîâ, ðàçìîòàë îäèí, 

ïîäöåïèë, ïðîäåâ ÷åðåç æàáðû ïîâîäîê, ìîåãî åëü÷èêà íà äâà òðîéíèêà, è îïóñòèë 

ïîêà ÷òî â âîäó, ðÿäîì, íà ìåëè — ÷òîá íå çàäîõñÿ, ïîêà îí ðåæåò èç ñâåæåé 

èâîâîé ëåñèíû óäèëèùå íà êðþê. Ãëÿäÿ íà âñ¸ ýòî, ÿ ñîìíåâàëñÿ, ÷òî çàòåÿ ïðàâèëüíàÿ. 

À ïàïêà ïóñòèë åëüöà íà ãëóáèíó è ïëîòíî çàñàäèë îñòðè¸ óäèëèùà 

â ò¸ìíûé, êðóòî ñáåãàþùèé ê îìóòó, ïåñîê. 

— Æèâåö õîðîø! Êðóïíîâàò íåìíîãî... — ïîñìîòðåë ïàïêà, êàê ïîêà÷èâàåòñÿ 

êîí÷èê óäèëèùà — ìíå-òî â òåìíîòå êàçàëîñü, ÷òî ýòî êëþ¸ò ùóêà, íî åëåö 

èíîãäà âñïëûâàë áîêîì, ðàçâåèâàÿ ìîè ñîìíåíèÿ, è âíîâü óõîäèë â ãëóáèíó... — 

ýòî íå ïîêë¸âêà, ýòî ÿ, æèâåö òâîé, ðàç óæ òàê âûøëî — âîò òðåïûõàþñü, ðàáîòàþ, 

ïðèâëåêàþ ðûáó. 

Ìû íå ñïåøà ïîóæèíàëè, è ìíå áûëî òàê ñïîêîéíî, êàê íèêîãäà â òàéãå — 

ìûñîê, îáòåêàåìûé òèõî ðåêîé, áûë óþòåí êàê êðåïîñòü, êàê îäèí èç íåçûáëåìûõ

74 


îñòðîâîâ ìèðà, íå äîñòóïíûé íèêàêîìó çëó. Ìû ïîëåçëè â ïàëàòêó, è ÿ òàê 

êðåïêî óñíóë, ÷òî äàæå íå ïî÷óâñòâîâàë óòðîì, êàê ïàïêà âûïîëç èç íàøåãî 

óáåæèùà. 

— Þðàëèê, âñòàâàòü ïîðà... ×àé ãîòîâ, ïîðà ïëûòü... 

ß çíàþ, ÷òî íàäî ïëûòü, ÷òî ñåé÷àñ âðåìÿ — ñàìîå-ñàìîå áëàãîäàòíîå, è åù¸ 

öåïëÿþñü çà ñîí. 

— Ðûáêà êëþ¸ò... 

Äà, êëþ¸ò, âåðíåå, äîëæíà êëåâàòü â ýòî âðåìÿ — ýòî æå óòðåííÿÿ çîðüêà... 

Íî ÷òî-òî íàñòîðàæèâàåò ìåíÿ, ïðîíèêàåò â ìîé ñîí... À ìîæåò, ïàïêà óæå ÷òî-òî 

ïîéìàë? Êðþê! Êëþíóëî! Àãà... ß íà÷èíàþ øåâåëèòüñÿ, íàùóïûâàþ ñâîè ñàïîãè, 

çàáîòëèâî ïîäâ¸ðíóòûå ãîëåíèùàìè âíóòðü — îò ðîñû, îò òóìàíà, ò¸ïëûå íîñêè 

óëîæåíû ðÿäêîì, âèäèìî, òîæå óæå ïðîñóøåííûå íàä óòðåííèì êîñòðîì — è 

âûïðàñòûâàþñü íà áåëûé, âåðíåå, òóìàííî-ìîëî÷íûé ñâåò. Óõ, æèçíü õîðîøà! 

Êîñò¸ð÷èê óæå ïðîãîðåë, êîòåëîê ÷àÿ íàãîòîâå... È êîìàðîâ åù¸ íåòó. Ïàïêà 

âíèçó ïåñ÷àíîãî ñêëîíà, ó ðåêè, ñ óäî÷êîé — ëîâèò ìåëî÷ü. Äà, ðûáà êëþ¸ò... 

Ïåñêàðè, ÷òî ëè? Ãëàçàìè øàñòü âáîê — êðþêà íåò. Íàâåðíîå, óæå ñìîòàë. Íó 

ëàäíî. 

— Êëþ¸ò? — ãîâîðþ. 

— Äà, ïîíåìíîãó. 

— Áóäåì ëîâèòü, èëè ïîïëûâ¸ì? 

— Ïîïëûâ¸ì. 

— Òîãäà ÿ íà ñïèííèíã ïîïðîáóþ? 

— Ïîïðîáóé. Òîëüêî ÿ óæå ïîéìàë çäåñü. 

— Íà ñïèííèíã? 

— Íåò. 

— Íà êðþê?! 

— ß íà ñïèííèíã ñòàë êèäàòü ñ óòðà. À òóò êðþê çàñèãíàëèë! Âèäíî, ùó÷êó 

ðàçáóäèë, íî ëåíèâóþ — íå çàõîòåëà çà áëåñíîé áåãàòü... 

— Ãäå? 

— Äà âîò æå... — îêàçûâàåòñÿ, íà òðàâå ðÿäîì ñ ïàëàòêîé çäîðîâåííàÿ ùó- 

÷èùà. Ìîÿ îò÷àñòè. ß õîòü å¸ íå ëîâèë, íå âûâàæèâàë — íî ÿ âñ¸ æå ãîðä: ìîÿ 

áûëà ðûáêà, ìîé åëü÷èê... Ðàç òàê, òî çäåñü íà ñïèííèíã (ïîñëå ïàïêè, ïîñëå ùóêè 

íà êðþê ýòî áûëî áû ñâåðõíàãëîñòüþ èëè äóðîñòüþ) ïðîáîâàòü íå ñòàë. Ìû 

áûñòðåíüêî ñìîòàëè âåùè, ïåðåêóñèëè, è îòïëûëè, è ÿ, áóäòî ëåòîïèñåö, îòìåòèë 

ïðî ñåáÿ, êàêèå ìû ìàñòåðà, ïðîôåññèîíàëû: âñ¸ ÷èêè-ïóêè, îòëàæåíî òþòåëüêà â 

òþòåëüêó: â ëþáîì ìåñòå, êàêîå íàì íè äàé, â ëþáóþ êðîìåøíóþ òüìó — ìû 

âäâî¸ì, ÷¸òêî, êàæäûé äåëàÿ ñâî¸ — ðàçâåðí¸ìñÿ, ïîéìàåì ÷òî ìîæíî, è ñâåðí¸ìñÿ 

— âîò êàêèå ìû! 

Òàê è îñòàëñÿ òîò ìûñîê äëÿ ìåíÿ ìåñòîì, ãäå ìî¸ ìàëü÷èøå÷üå ïîäìàñòåðüå 

øàãíóëî íà îäíó ñòóïåíüêó ââåðõ, ïîëó÷èëî êàêîé-òî íîâûé ïîÿñ. Õîòÿ ïîòîì 

óæ ñêîëüêî òàì, íà ýòîì ïîâîðîòèêå áûëî ëîâëåíî-ïåðåëîâëåíî, è íå ñ÷åñòü... 

È âîò — ïàïêà òàì îäèí, íà ýòîì ïîâîðîòå. À ìû èä¸ì ê íåìó âäîãîíêó, è ÿ, 

ñðåçàÿ ïî êîðåííîé òðîïå, ïðîõîæó ìèìî ýòîãî ìåñòà, è âûõîæó ê äðóãîìó ïîâîðîòó 

— ê ÿìêå, ãäå Òèõîí Êîëÿ ñ ùóêîé òÿãàëèñü, êòî êðåï÷å. ß óæå âèæó, ÷òî 

îøèáñÿ, ïðîñêî÷èë, ïåðåïóòàë âñ¸ íà ñâåòå — êàê è â êàêîì ïîðÿäêå èäóò ïîâîðîòû


75 

è ìåñòå÷êè íà Ïîèíãå... è òåðÿþñü îêîí÷àòåëüíî. Âïåðåäè òî ìåñòî? Ïîçàäè? 

Áóäòî ñëåïîå ïÿòíî, êàê îáëàêî íàïîëçëî íà ñîçíàíèå. 

Ñàæàþ æ¸íêó ñ óäî÷êîé íà ýòîé Òèõîí Êîëèíîé ÿìêå ëîâèòü åëüöîâ, à ñàì 

èäó îáðàòíî, íå ïî òðîïå, ïî ïîâîðîòàì è èçãèáàì ðåêè — èñêàòü ïàïêó: êàê ÿ 

ìîã ïðîìàõíóòüñÿ? Íåóæåëè îñëàáëà ýòà íèòü? — è íàõîæó åãî. Òî÷íî íà òîì 

ìåñòå, ãäå ìû äîãîâîðèëèñü — îí îòçûâàåòñÿ — ñãîðáëåííûé, çàòèõøèé íàä óäî÷êîé 

êîìî÷åê-÷åëîâåê. Íàø¸ëñÿ. Âåðíåå, ÿ — áåñòîëî÷ü, ïîòåðÿë îðèåíòèðû, ñàìîóâåðåííî 

ñïðÿìëÿÿ âñ¸ íà ñâåòå, çà ýòî è íàêàçàíèå. Áåãîòíÿ è ñóåòà — ïîéòè 

îáðàòíî çà æ¸íêîé (ó íå¸ ê òîìó æå çàöåï íà óäî÷êå. Ïîéìàëà íåñêîëüêî åëüöîâ 

è òåïåðü åù¸ è êîðÿãó — è ñèäèò íà áåðåæêó, áîëòàåò íîæêàìè...). Âñ¸ â îõàïêó 

(óäî÷êà — ä¸ðã-ä¸ðã! Îáðûâ, ëàäíî, ÷òî îñòàëîñü, õîòü ïîïëàâîê åñòü è òî õîðîøî — 

ñ ñîáîé, òàì ðàçáåð¸ìñÿ) — è îáðàòíî, ê ïàïêå. Ñåìüÿ ñíîâà âìåñòå, õîòü ÷óòü íå 

ïîëó÷èëîñü «ÿ ó àïòåêè, à ÿ â êèíî èñêàëà âàñ» — êàê â ïîøëåíüêîé ïåñåíêå... 

Äàëüøå ÿ íå òî ÷òî áû íè÷åãî íå ïîìíþ — ïðîñòî íå áûëî íè÷åãî îñîáî ïðèìå÷àòåëüíîãî: 

òà æå ðåêà, òå æå êóñòû, îïÿòü ñòàâøèå íà ñâîè ìåñòà, óñïîêîåííûå, 

à íå âçäûáèâøèåñÿ â ñîçíàíèè, êîãäà ÷òî-òî íå òàê. Ïðèâû÷íîå âñïîìèíàåòñÿ 

ðåäêî, è òî îáùèìè ÷åðòàìè, ñêîðåå, äàæå òîëüêî îñîáåííîñòÿìè ìåñò, ðàñòâîðÿÿñü 

áóäòî åãî è íå áûëî, óñêîëüçàÿ èç ðóê, èñ÷åçàÿ â ãëóáèíå îáû÷íîé æèâîé ðûáêîé. 

Êàê â çåðêàëå — ìåëüêíóëî îòðàæåíèå, è íåò åãî, ïåðåëèâàþùåãîñÿ, òàþùåãî 

îòïå÷àòêà, ïåðåäàþùåãîñÿ îò îäíîãî ê äðóãîìó íà êàêîì-òî íå ãåíåòè÷åñêîì, à 

íåâèäèìîì óðîâíå: ÿ èñêàë ïàïêó òàê, êàê îí áû èñêàë ìåíÿ, áóäü ÿ ìàëåíüêèì 

è áåççàùèòíûì, ïîñàæåííûì èì ãäå-íèáóäü â èçâåñòíîì åìó ìåñòå ëîâèòü ðûáó, 

è ïðåáûâàþùåãî â ïîëíîé óâåðåííîñòè, ÷òî åãî íå îñòàâÿò, íå çàáóäóò, íå ïîòåðÿþò, 

íàéäóò, åñëè ÷òî — è íè÷åãî íå ìîæåò ñëó÷èòüñÿ, íè÷åãî èçâíå íå ìîæåò 

ïðèáëèçèòüñÿ ïëîõîãî ó ýòîé ðåêè, ïîä òàêîé óêðûâàþùåé âñ¸ âíèìàòåëüíîé 

ñåíüþ. Òîëüêî òåïëî è ïîêîé, íàéäåííûå íàìè íà õîëîäíîé, âåñåííåé ÷¸ðíî-áåëîé 

ðå÷êå. 

Êîãäà-íèáóäü ïðèä¸ò è ìîé ÷åð¸ä âîò òàê, áåç íûòüÿ, òèõî, ïðîùàòüñÿ ñ ðåêîé, 

ñî âñåìè ëþáèìûìè ìåñòàìè, ñ êîòîðûìè íàêðåïêî ñæèëàñü äóøà. Íå çíàþ, êàê 

ýòî áóäåò — äà è êòî ìîæåò çíàòü êàêîå âïåðåäè èñïûòàíèå ñìåðòüþ? Èíîãäà è 

æåëàåøü, ÷òîá áûëî âñ¸ íåîæèäàííî (ëèøü áû áåç ìó÷åíèé, ëèøü áû áûñòðî, 

÷èê! — è íå òàê òÿæåëî, îñîáåííî äëÿ ðîäíûõ), ÷òîá âñ¸ çàêîí÷èëîñü ïîáûñòðåé 

(êîãäà-òî, ëåò ïÿòíàäöàòü íàçàä, ÷åñòíûå âðà÷è óæå ãîâîðèëè ìíå â îáõîä âñÿêîé 

ýòèêè: æèòü âàì, ìîëîäîé ÷åëîâåê, îñòàëîñü ìåñÿöà òðè. Íè÷åì ìû âàì íå ïîìîæåì. 

Èäèòå óìèðàòü äîìîé... — è ñïðàâêó â ðóêè. È ÿ óø¸ë — ñþäà, â äåðåâíþ, ê ðå÷êå, 

è ýòè òðè ìåñÿöà ïîêà ÷òî âñ¸ äëÿòñÿ è äëÿòñÿ...)! Âîçìîæíî, âñ¸ òàê óñòðîåíî, 

÷òî ýòî ïðîùàíèå òîëüêî íà êîðîòêîå âðåìÿ — âïåðåäè òî, ê ÷åìó ïðèâûêëà â 

æèçíè áåññìåðòíàÿ ÷àñòü òåáÿ, òâîÿ äóøà — à çíà÷èò, âïåðåäè îïÿòü ðåêà, âçÿòàÿ 

íå èç íàøåãî ïîâñåäíåâíîãî ìèðà, à èç âå÷íîñòè, ãäå âñ¸ òàê æå, è ÷óòü èíà÷å, ãäå 

íåâèäèìîå — âèäèìî, ãäå ðåêè çíàêîìû è áåñêîíå÷íû, ãäå âñ¸ îòêðûòî è âúÿâå, ÷òî 

ìû îáîçíà÷àåì ëèøü ñëîâàìè — Ðàé, îáèòåëü áàáóøêè ñ áåëûìè çàíàâåñêàìè 

âìåñòî äâåðåé, íåáåñíûé ãîðîä, ëåòî Ãîñïîäíå áëàãîñëîâåííîå, è Îí Ñàì âî âñ¸ì... 

Î ÷¸ì íàì ãîðåâàòü, êîëè âñ¸ òàê? Ðàíüøå ëþäè æäàëè ñìåðòü, êàê íåâåñòó, 

ðàäîâàëèñü å¸ ïðèáëèæåíèþ — èñêàëè å¸, æèëè òàê, ÷òî âîò îíà, ðÿäîì. È ñîîò-

76 


âåòñòâåííî, ìåñòà äëÿ æèçíè èçáèðàëè ïîáëèæå ê Ðàþ, ê èäåàëüíîìó «÷åëîâåê 

èùåò, ãäå ëó÷øå» — ÷èòàÿ íàèâíûõ, äàâíî óæå âîøåäøèõ íåáîëüøèìè àáçàöàìè 

â óíèâåðñèòåòñêèå êóðñû, ïîëóçàáûòûõ ëèíãâèñòîâ è ýòíîãðàôîâ, ÿ íàòêíóëñÿ íà 

ïðîñòîå îáúÿñíåíèå, ïî÷åìó íàøà çåìëÿ òàê çîâ¸òñÿ — Êîìè, ïî-íàøåìó «Êîìè 

ìó». ß óæå ãîâîðèë, ÷òî ïðîèñõîæäåíèå ýòíîíèìà èä¸ò îò «çåìëè õàðèóñîâ», 

êîòîðûõ ïî-íàøåìó êëè÷óò «êîì». È âïðàâäó, çäåñü ó íàñ, ÷òî íè ðå÷êà, èëè 

íåâçðà÷íûé ðó÷åé — òî õàðèóñû. Â îòëè÷èè ñðåäíåé Ðîññèè, ãäå ïî÷òè òàêèå æå 

ðå÷êè — Ðàäîíåæ, ßóçà, Êëÿçüìà, Âîðÿ, Ïàæà — à õàðèóñà íåò. Èëè «ïðè ïîòîêàõ 

âîä» ïîä Ïèòåðîì, â Âûðèöå, íà Îðåäåæå, ãäå æ¸íêèíà áàáóøêà Åêàòåðèíà 

(«áàáà-Êàêà») áåãàëà ïî ïîñ¸ëêó â ñóìàòîøíûõ ïîèñêàõ óëèçíóâøåé ÷åðåç îêíî 

âíó÷åíüêè (ïðèõâàòèâøåé âñå áóòåðáðîäû äëÿ ñîáàê). À ñåðäîáîëüíûå ñîñåäêè 

òîëüêî ñîêðóøàëèñü: íåò, Êàòü, íå âèäåëè... Ïîêà îäíà êàêàÿ-íèáóäü íå äîãàäûâàëàñü: 

à ýòî íå âàøà äåâî÷êà òàì ïîä ìîñòîì, âñÿ ñèíÿÿ?!. Êîíå÷íî, îíà: 

óäèðàëà, íàòÿãèâàëà ýòó íèòü äî ïðåäåëà, äî ñàìîé âûñîêîé íîòû, âîçèëàñü äî 

îäóðåíèÿ â îðåäåæñêîì ïåñêå, ñòðîèëà çàìêè, ïåêëà êóëè÷èêè... Íî â Îðåäåæå 

õàðèóñà íåò, êòî çíàåò, ìîæåò, êîãäà-òî è áûëè, íî ïîâûâåëèñü, óøëè âìåñòå ñ 

ìîèì íàðîäîì ñåâåðíåå? 

Èëè æå ýòî ìîè ïðåäêè áåðåæëèâåå, ñêðîìíåå — íå òðîãàëè, íå èñòðåáëÿëè äî 

êîíöà, íå áðàëè âñ¸, à òîëüêî ÷àñòü, ÷òîá âñåãäà îñòàâàëîñü íà çàâòðà? Âîò ýòîãî ÿ 

íå çíàþ. ß íå èñòîðèê, íå èõòèîëîã, íå ýòíîãðàô — ñòàðàþñü áûòü ïèñàòåëåì, 

ðèñîâàòü ñëîâîì ïåòðîãëèôû, ïîõîæèå íà ïðàâäó, íå äîèñêèâàÿñü äî âíåøíèõ 

ïðè÷èí, êîòîðûå ìîãóò (çíàþ ïî îïûòó) ëåæàòü íå â êîëè÷åñòâå èêðèíîê, íå â 

èçìåíåíèÿõ êëèìàòè÷åñêèõ öèêëîâ, íå â ïðîÿâëåíèÿõ âîëè âëàñòèòåëåé. 

Ïðè÷èíà ìîèõ äåéñòâèé — â áóäóùåì, äà è ñòðåìëåíèÿ ìîè — òîæå ê íåìó. ß 

ïîõîæ íà ðûáó, óëîâëåííóþ èç áóäóùåãî, êîòîðóþ òóäà òÿíåò — äà è ïîïàëñÿ-òî, 

êëþíóë — òîæå íà îáðàç áóäóùåãî, à çäåñü êàê ïðîìåæóòî÷íàÿ ñòàíöèÿ — è 

ëó÷øå áû, ÷òî á íà íåé íè÷åãî íå çàñòðåâàëî, è âñ¸ êàòèëîñü íåçàìåòíî, ãëàäêî, áåç 

ñðûâîâ... Êîíå÷íî, íà ìîåé ðåêå — õàðèóñ óæå íå òîò, ÷òî â äåâñòâåííûõ äîèñòîðè÷åñêèõ 

÷àùàõ — îí äðóãîé, îñòîðîæíûé, íå äàþùèéñÿ â ðóêè ïðîñòî òàê. Õîòÿ 

îí åñòü íà âñåõ ïåðåêàòàõ, êðîìå ñàìûõ íèæíèõ, áëèæàéøèõ ê óñòüþ, ïåðåä 

âïàäåíèåì â Ñûñîëó. Ïóñòü åãî íåìíîãî, íî îí ïîêà åñòü. È òàêîé ýòó ðåêó ïåðåäàë 

ìíå ìîé îòåö. È òàêîé æå ÿ íàäåþñü ïåðåäàòü å¸ äàëüøå — çäåñü ìîÿ äóøà 

âûó÷èëàñü îòäàâàòü è áðàòü, ñòðåìèòüñÿ ê öåëè, è íå æàäíè÷àòü, è ëþáèòü, è 

ìîëèòüñÿ, è çà âèäèìûì âñåãäà îùóùàòü èíîå òåïëî, è áåðå÷ü åãî áîëüøå æèçíè.

Çýâ òåøêîäü ìîðò 

Êûê þê\íà ïüåñà 

Àëåêñåé ÏÎÏÎÂ 

77 

Àëåêñåé Âÿ÷åñëàâîâè÷ Ïîïîâ ÷óæèñ 1950 âîûí 

èþëü 25 ëóí\ Ê\ðòêåð\ñ ðàéîíñà Ûäæûäâèäç ñèêòûí. 

Äàñ êëàññ ïîìàë=ñ Øîéíàòûûí. Óäæàë=ñ ñîâõîçûí. 

Àðìèÿûí ñëóæèò\ì á\ðûí âåñüêàë=ñ Ê\ðòêåð\ñ 

ðàéîíñà «Çâåçäà» ãàçåò\. Óäæûñü îð\ä÷ûò\ã 

ïîìàë=ñ Ñûêòûâêàðñà óíèâåðñèòåò, èñòîðèÿ þê\í. 

Ìåäâîääçà âèñüò é\ç\ä=ñ «Âîéâûâ êîäçóâ» æóðíàëûí 

1971 âîûí. Ñ=é\ êàäñÿíüûñ ãèæ\ìà óíà âèñüò, 

ïîâåñüò äà ïüåñà. Ïåòàë=ñíû íåá\ãúÿñ. Ïüåñàÿññ\ 

ïóêò=ñíû Ñûêòûâêàðûí, Íàáåðåæíûå ×åëíûûí, Ðóáöîâñêûí, 

Áàëàøîâîûí äà í\øòà óíà êàðûí. Ñåò\ìà 

«Êîìè ðåñïóáëèêàñà çàñëóæåíí\é óäæàëûñü» íèì. 

Äîíúÿë\ìà Âèêòîð Ñàâèí íèìà Ãîñóäàðñòâåíí\é ïðåìèÿ\í. 

Ïàñé\ìà Ðîññèéñê\é Ôåäåðàöèÿñà êóëüòóðà 

ìèíèñòåðñòâîë\í «Çà äîñòèæåíèÿ â êóëüòóðå» 

çíàê\í. Ïûðò\ìà Ðîññèÿñà ãèæûñü êîòûð\. /í= «Áè 

êèíü» æóðíàëûí ø\ð ðåäàêòîð. 

Â î ð ñ û ñ ü ÿ ñ: 

ÏÀÂËÎÂ ÂÈÊÒÎÐ ÂÀÑÈËÜÅÂÈ×. 

ÊÀÍÅÂÀ ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ — ñóäüÿ. 

ÂÈÊÀ — òîì íûâ, ñóäüÿëû îòñàñüûñü. 

ÏÀÂËÎÂÀ ÍÀÄÅÆÄÀ ÏÅÒÐÎÂÍÀ — áèáëèîòåêàð. 

ÏÀÂËÎÂÀ ÇÎß ÂÀÑÈËÜÅÂÍÀ — àñ âûë\ óäæàëûñü. 

ÏÀÂËÎÂÀ ÃÀËÈÍÀ ÏÀÂËÎÂÍÀ — áóõãàëòåð. 

ÏÀÂËÎÂÀ ËÈÄÈß ÌÈÕÀÉËÎÂÍÀ — ñüûëûñü. 

ÌÅÄÂÎÄÄÇÀ ÏÅÒÊ/Ä×/Ì 

Ñöåíà âûëûí ïûçàí, êîä ñàéûí ïóêàë\ Íèíà Èâàíîâíà. Ì\ä ïûçàíûñ Âèêàë\í. 

Ýì\ñü óë\ñúÿñ äà ìóê\ä ýìáóð, êóòø\ì îâë\ ñóäèò÷àí æûðéûí. Êîë\ 

ïàñéûíû è ñ=é\ñ, ìûé ñïåêòàêëü âîäçâûëûí Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ Ïàâëîâ\ñ âîðñûñüûñ 

ëýäçàë\ âèäç\äûñüÿññ\ çàë\, êîñÿâë\ íàëûñü áèëåòúÿñ. Ñïåêòàêëü ïàíñèã\í 

ñöåíà âûëûí ñ\ìûí Íèíà Èâàíîâíà äà Âèêà. Ñóäüÿûñ ïûçàí ñàéûñü ñóâò\ 

ñ\ìûí ñïåêòàêëü ïîìàñ. Ñóä âûë\ âî\ì íûâáàáàÿñ êàé\íû ñöåíà âûë\ çàëñÿíü. 

Ñòàâ âîðñûñüûñ òîì àðëûäà\ñü íà. 

ÂÈÊÀ (âèäëàë\ êàáàëà). Íèíà Èâàíîâíà, Ïàâëîâûñ àáó ýñ=é\ àêàäåìèêûñë\í 

ð\äíÿ?

78 

À. Ïîïîâ 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (òø\òø æ\ êàáàëàÿñ\í íîêñèã\í îç ã\ã\ðâî øó\ìñ\). 

Ìûé? Ìûé, Âèêà, øóèí? Ýã ã\ã\ðâî. 

ÂÈÊÀ. Ìèñÿ, Ïàâëîâûñ àáó ýñ=é\ àêàäåìèêûñë\í ð\äâóæ? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êóòø\ì àêàäåìèê? 

ÂÈÊÀ. Êîä= òàé ïîíúÿñ âûëàä òåøèò÷ûë=ñ. Êîä= òàé ¸íà âàæ\í îâë=ñ. Ãàøê\, 

ìèñÿ, òàé\ Ïàâëîâûñ ñûë\í ð\ä ëî\ äà. Âóäæ\ìà ìûéê\ ñûñÿíüûñ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òàé\ àáó ó÷¸í\é äà. Êûäçè âóäæàñ? 

ÂÈÊÀ. Òûäàë\, çýâ ìè÷à äà ñòàòÿ ìóæè÷\é. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êîä=? Àêàäåìèêûñ? 

ÂÈÊÀ. Ìûéê\ òàëóí ò=, Íèíà Èâàíîâíà, àáó àñ êîäüíûä. Ìûéê\ ëîèñ àëè ìûé? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ýç. Òý à÷ûä òàëóí äçèê ì\ä ìîðò êîäü. Ìûéê\ ñ¸ðíèíàä 

\òàð\-ì\äàð\ øûáëàñÿí. 

ÂÈÊÀ. Îã ýñüê\ øûáëàñü äà. Ñ\ìûí òàé îâàñ ïûñàñè-à. Ïàâëîâûñ \ä çýâ íèìàëàíà 

àêàäåìèê\í êîðê\ â\âë\ìà. Øêîëàûí íà âåë\äë=ì. Ìûé â\÷ë\ìà, îã íèí 

áóðà ò\ä âûëûí êóò. À îâûñ ñî âåæ\ð\ ñàòø\ìà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Îâ, îâ è ýì. Áûäñÿìà ï\ë\ñ îâúÿñà é\çûñ òàò÷\ âîë\. 

ÂÈÊÀ. Ãàøê\ äà. Ìè... ò=... ñûê\ä \äé\ ð\çáåðèò÷àííûä. Øíÿïêàííûä, ìûéòà 

êîë\, äà è... Äàñ ìèíóòûñ íà îç êîëü, êûäçè ïð\ñòìàì... 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà, ìèÿí í\ ì\ä äåë\ûñ êûìûíñÿíü? 

ÂÈÊÀ. Äàñ \òè äà äæûí êåæë\ òàé èíä=ííûä-à. Ìûéëàê\ òà ûäæäà êîñò... 

Êûò÷\ê\ âåòëûíû êîë\ àëè ìûé? Áîëüíè÷à\? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Íåêûò÷\ îã ìóí. Òàòø\ìòîðéûä äàñ ìèíóòíàä îç ýøòû. 

ÂÈÊÀ. Ýøòàñ... (Ê\ñé\ íà âîäç\ ìûéê\ øóíû, íî êûé\ Íèíà Èâàíîâíàëûñü 

âèäç\äëàññ\ äà òø\êìóí\. Ì\äûñ áàðà ñþñÿ âèäç\ä\ àñ âîäç\ ïóêò\ì êàáàëà 

âûë\.) Íèíà Èâàíîâíà, \øûáêà àëè ìûé àääçèííûä? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ýã. Àáó. Àáó, Âèêà, íåêóòø\ì \øûáêà. Ñòàâñ\ áóðà ãèæ\ìûä. 

(Âèäç\äë\ ÷àñ= âûë\.) /êìûñ ÷àñ íèí òàé. Êîðàâ íàé\ñ. 

Îòñàñüûñüûñ òýðûáà ñóâò\, à Íèíà Èâàíîâíà êûñê\ ð\ìï\øòàí äà ñþñÿ 

âèäç\äë\ àñ âûëàñ. Âåñèã ëü\á äîðñ\ íà ìàâòûøòíû ñë\éì\. 

ÂÈÊÀ (êàáàëà âûë\ âèäç\äë\ì á\ðûí). Ïàâëîâà Íàäåæäà Ïåòðîâíà! 

ÍÀÄß (çàëñÿíü). Òàí= ìå. (Âîìàñ òàê\äàíà ëåêàðñòâî êèçü ñþé\ì\í êàé\ 

ñöåíà âûë\.) 

ÂÈÊÀ (âîäç\ âèäç\äë\ êàáàëà âûëàñ). Ïàâëîâà Çîÿ Âàñèëüåâíà. (Íåêîä îç 

øûàñü. Íûâ âûëü ï\â ãîðàäæûêà íà ÷óê\ñò\.) Ïàâëîâà Çîÿ Âàñèëüåâíà. Àáó íà 

àëè ìûé? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ Âèêà! Ìåíàì âóí= òýíûä âèñüòàâíûñ\. Çîÿ Âàñèëüåâíà 

þ\ðò=ñ, ìûé ìèíóò äàñ ñ¸ðìàñ. 

ÂÈÊÀ. Áóð. (Âèäç\äëàññ\ áàðà ÷\âòë\ êàáàëà âûë\.) Ïàâëîâà Ãàëèíà Ïàâëîâíà 

ëîêò=ñ? 

ÃÀËß (çàëñÿíü æ\). Ëîêò=. Ìå ëîà. Ìå íåêîð íåêûò÷\ îã ñ¸ðìûâ. 

ÂÈÊÀ. Ïàâëîâ Âèêòîð Âàñèëüåâè÷! Àáó íà æ\. Íèíà Èâàíîâíà, ñ=é\ í\ 

çâ\íèòë=ñ æ\? Òø\òø æ\ ñ¸ðì\ àëè ìûé? 

ÂÈÊÒÎÐ (ñóëàë\ çàë\ ïûðàí \äç\ñ äîðûí, ìîçäîð òûðûñ êóò\ äçîðèäçüÿñ). 

Ìå ëîà Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ Ïàâëîâûñ.

ÇÝÂ ÒÅØÊÎÄÜ ÌÎÐÒ 

79 

ÂÈÊÀ. Ò=? Ïàñïîðòíûä ñü\ðñüûíûä? 

ÂÈÊÒÎÐ. Àñê\ä. (Ñöåíà âûë\ êàéèãìîç áîñüò÷\ ëóêéûñüíû çåïòàñ.) Âèäçà 

îëàííûä. (Áîñüò÷\ ðàç\äàâíû äçîðèäçüÿññ\. Ìåäâîäç ìàòûñò÷\ Íàäÿëàíü. Ê\ñé\ 

âåñèã êèñ\ îêûøòíû, íî ì\äûñ îç ñåò.) Ýí äèâèò, Íàäþø, ìûé ìå òàòø\ì 

ïàñüê\ìà. Âåæñüûíûñ\ ýã ñë\éìû ñî. Òýíûä ìåäìè÷à äçîðèäçüÿñûñ âåñüêàë=ñíû. 

ÍÀÄß (ýñüê\ ê\ñé\ ïûêñüûíû, íî êèûñ à÷ûñ íþæ\ä÷\ äçîðèäçüÿñûñëà). Àòòü\. 

ÂÈÊÒÎÐ. Òàé\ÿñ\ñ, Ãàëþê, òýíëû âûë\ ë\ñü\ä=. (×óðã\ä\ äçîðèäçñ\ Ãàëèíà 

Ïàâëîâíàëû.) 

ÃÀËß. Áóðäæûê ïèûäëû ýñüê\ ìûéê\ âàéèí. Òà âûë\ ñü\ìò\ ëîò\ì äîðûñü. 

(Íî äçîðèäçüÿññ\ áîñüò\ æ\.) 

ÂÈÊÒÎÐ. À òàé\ òýíûä... ò=ÿíëû. (Ìàòûñò÷\ Íèíà Èâàíîâíà äîð\.) 

Íèíà Èâàíîâíàëû ñýòø\ì áûòòü\ àáó ë\ñüûä. Ïàâëîâ îç âè÷÷ûñü äçîðèäç 

áîñüò\ìñ\. Ïóêò\ ïûçàí âûëàñ. 

ÂÈÊÀ. Äóãä\é. Òàí= \ä àáó ïèð íó\äàí=í, à ñóä. 

Âèêòîð Ïàâëîâ âèäç\äë\ ñû âûë\, à ñýññÿ ëûääü\, êûìûí äçîðèäç êîëè. ßíñ\ä\ 

ñýòûñü \òè\ñ äà ìàòûñò÷\ Âèêàëàíü. 

ÂÈÊÒÎÐ. À òàé\ ìåäñÿ ìè÷à äçîðèäçûñ ò=ÿíëû. Âèäç\äë\é, êóòø\ì ñ=é\ 

ìè÷à äà ÿðúþãûä. Ìåä ò=ÿí îë\ìûä â\ë= òàé\ äçîðèäç êîäüûñ æ\ ñèíò\ ¸ðàíà, 

ìåä ñòàâíûñëûñü âèäç\äëàññ\ áîñüò=ííûä àñ âûëàíûä... 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òûðìàñ! 

Âèêòîð Ïàâëîâ êîëü\ì äçîðèäçüÿñíàñ çýâ \äé\ ïóêñü\ óë\ñ âûë\. 

ÂÈÊÀ (ñòàâíûñëû). Ìàòûñò÷\é äà ïåòê\äë\é ïàñïîðòúÿñíûò\, ïîâåñòêàÿñò\. 

Íàäåæäà Ïåòðîâíà îç âåðìû ïàíéûíû Ãàëèíà Ïàâëîâíà\ñ. Ñ=é\ âåñèã é\òêûøò\ 

Íàäÿ\ñ, ìåäûì ìåäâîääçà\í ñåòíû êîð\ìòîðúÿññ\ Âèêàëû. Ñýññÿ òøàïà 

á\ð ïóêñü\. Íàäåæäà Ïåòðîâíà âèäç\äë\ Âèêòîð âûë\. ×àéò\, ìûé è ñ=é\ 

äàñü îðäéûíû, íî ìóæè÷\é êèíàñ ïåòê\äë\, ìåä ñ=é\ ñû âîäçâûëûí ìàòûñò÷àñ. 

Íàäÿ òýðûáà êûñê\ òàê\äàíà ëåêàðñòâî êèçü äà íüûëûøò\. Ñ\ìûí òà á\ðûí 

ìàòûñò÷ûë\ ïûçàí äîðàñ, ê\í= ïóêàë\ íûëûñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ïîâåñòêàûñ ýç ñü\ðûñü ëî. Ýã ñë\éìû áîñüòíûñ\. 

ÂÈÊÀ. Êûäçè àáó? Ïîâåñòêàò\ã îç ïîçü. Ñ=äç \ä, Íèíà Èâàíîâíà? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Îç ýñüê\ äà. Íî ìåä íèí âîäç\ ñòàâûñ ìóíàñ. Îã æ\ 

êóò\é âûëüûñü ÷óê\ðò÷ûíû. Äà è ìå ñ=é\ñ ò\äà. Îç íèí ìåäâîääçàûñü òàò÷\ ëîê. 

ÃÀËß (àñ êåæñüûñ ìîç). Òýíàä âåê ìûéê\ âóí\ìà. Ñ\ìûí \òèòîð âûë\ è 

ñÿìûä... 

ËÈÄÀ (çàëñÿíü æ\). Ìåí\ í\ ìûéëà ýí êîð\é? 

ÂÈÊÀ. Ò= Çîÿ Âàñèëüåâíà\í ëîàííûä? (Ñþñüäæûêà âèäç\äë\ äà âèñüòàë\ 

Íèíà Èâàíîâíàëû.) Òàé\ æ\ ýñ=é\ ñüûëûñüûñ... Ò\ä=ííûä, Íèíà Èâàíîâíà? 

(Ì\äûñ íèí\ì îç âî÷àâèäç.)

80 


ËÈÄÀ. Áóð, ìûé êîäúÿñê\ òýí\ ò\ä\íû. (Âåñèã ñüûëûøò\.) Ìå àáó Çîÿ Âàñèëüåâíà. 

Ìå Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà... Ïàâëîâà. (Êàé\ ñöåíà âûë\.) 

ÃÀËß. Ìûé?! 

ÂÈÊÒÎÐ. Òýíàä äà ìåíàì àëè ìûé òø\òø ÷åëÿäü ýì? Ìûé í\ ýí âèñüòàâëû? 

Ìûéëà ãóñü\í âèäçèí? Ìûéëà? 

ËÈÄÀ. Â\ë= ê\ ýñüê\... (Ìàòûñò÷\ Âèêà äîð\ äà ÷óðã\ä\ ïàñïîðòñ\.) Ñî 

âèäç\äëû, ñýò÷\ ñòàâñ\ ïàñé\ìà. Ìå òø\òø æ\ ñûë\í ã\òûð. Â\âë\ì ã\òûð. 

ÃÀËß. Êûäçè ã\òûð? Ñî â\ë\ì òý êîä=?! Ìèñÿ, ìûéê\ íå ñ=äç äà. Ëîâ ïûòøê\ 

ïûð\ì\í ïûð\... 

Ñ\ìûí Íàäåæäà Ïåòðîâíà ÷\ëà ïóêàë\ äà øåíçü\ì\í âèäç\ä\ òî \òè, òî 

ì\ä âûë\. Íèí\ì ã\ã\ðâîò\ì ñûëû ñòàâûñ. Ãàøê\, ëåêàðñòâîÿñûñ àññüûíûñ 

óäæñ\ áóðà â\÷íû áîñüò÷èñíû è. 

ÍÀÄß. Àáó æ\ ýñüê\ êîë\ìà äà. Ñ=äç íà ïîçèñ îâíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ò= í\ ò\äñà\ñü? (Áîñüò÷\ þàñüíû Íàäÿëûñü äà Ëèäàëûñü.) 

ÂÈÊÀ. Ñòàâíûä ïóêñü\é! Ò= \ä ýí òàé áàçàð âûë\ ëîêò\é. /âñü\é. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ýíëû, Âèêà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ò= í\ ò\äñà\ñü? 

ÃÀËß (âóâçüûñü\ Ëèäà âûë\). Ìèñÿ æ\ ìûéëà ñèðàñèñ! Ñî, â\ë\ì, ìûé ïîíäà 

ëÿêñü\ìà. Àáó òàé ÿíäçèìûä. 

ÂÈÊÒÎÐ. Íèí\ì îã ã\ã\ðâî. Âàé âèñüòàë\é íèí êîäíûäê\ áóðíîã\í. 

ÃÀËß (ñû âûë\ ñýññÿ óñüê\ä÷\). Òàé\ òàé òýíàä æ\ â\ë\ìà! Êûìûí í\ ýñüê\ 

çáûëüûñüñ\ ã\òûð òýíàä â\ë=?! À÷ûä ê\òü ò\äàí îí?! 

ÂÈÊÒÎÐ. Íåêîä\ñ îã âóí\ä, ñòàâíûä äóì âûëûí\ñü. Ò= í\ êûäçè ò\äñà\ñü? 

ËÈÄÀ. Òýûñü ãàæ áûðè äà ñî òàé àðòìèñ... Ìóí=í äà ñûë=í... À ïèûä äçèê òý 

êîäü... 

ÃÀËß. Òà â\ñíà àëè ìûé Ïàâëèêûñê\ä òàäçèñ\? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìûé? Ìûéê\ ïè\éê\ä íå ñ=äç àëè ìûé í\ ëîèñ? 

ÂÈÊÀ. Ïóêñÿë\é! Áûòòü\ áàçàð âûë\ âåñüêàë\ìíûä. Àñ êîñòàíûä ûçãàííûä. 

Ïåòàííûä äà ñýí= ï\òò\äçíûä âàðîâèò\é. À òàí= ñóä. 

ÃÀËß (Âèêòîðëû). Íèí\ì ñûê\ä ýç ëî. (Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíàëû.) Ìèñÿ æ\ 

ìûéê\ íå ñ=äç ñû âûë\ âèäç\ä\. Ñî â\ë\ì... 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìûéëà îç ñ=äç âèäç\ä? Âèñüòàëàí ê\ — âèñüòàâ. Ãàøê\, 

ë¸êòîð â\÷íû ê\ñé\? 

ËÈÄÀ. Ìå? Ìå ë¸ê â\÷à? Ìåíàì îê ¸íà Âèêòîðûñü ãàæ áûðè. Ò\äà â\ë=, ìûé 

Ãàëÿûñê\ä íàë\í ïè â\ë=. Ñî è ò\äìàñèì. Ïèûñ \ä äçèê ñû êîäü. Êóëü\ìà\ñü è 

ëÿê\ìà\ñü. (Íèíà Èâàíîâíàëû.) Ìûé ò= ã\ã\ðâîàííûä ñóäèò÷\ìñüûñ \ïðè÷. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ïóêñü\é! Êóòàííûä ê\ óäæ\í êûñêàâíû, êîðèäîðàñ ûñòà. 

ÂÈÊÀ. Ëýäçèííûä êûâçûíûñ\, äà àòòü\àë\ì ïûääè ñî êûäçè øóàë\. Ãàøê\, 

çáûëüûñü ûñòûíû òàòûñü äà? Ñ=é\ñ \ä ìè ýã êîð\é. 

ËÈÄÀ. Èçâèíèò\é, øóñèñ òàé ñî. Ñýññÿ îã êóò. Ìå \ä ñ\ìûí ãàæò\ìò÷è äà 

ñ=é\í ëîêò=. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êîäûñü ãàæò\ìò÷èííûä? 

ËÈÄÀ. Êûäçè êîäûñü? Âèòÿûñü ãàæ áûðè.


81 

ÂÈÊÀ. Êîäûñü? Ýòàûñü àëè ìûé? (Íèíà Èâàíîâíàë\í ñê\ðà âèäç\äë\ìûñü 

òø\êìóí\.) 

ÍÀÄß (àñëûñìîç). Ìûéëà áàðà ìå òàò÷\ ëîêò=-à? Àáó æ\ êîë\ìà êûâçûñüíûñ\. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êûäçè ìûéëà ëîêò=ííûä? Êîäëûñü àáó êîë\ìà êûâçûíûñ\. 

ÂÈÊÀ. Ñóäàñ í\ ýí ì\é ò= øûàñü\é? 

ÍÀÄß. Ìå ýñüê\ äà. 

ÂÈÊÀ. Ñ=äçê\, ýí è íÿðãû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà, òý òø\òø ïóêñüûâ. Òýíàä àñëàä ìîãúÿñ, ýí âóí\ä. 

ÂÈÊÀ. Èçâèíèò\é, Íèíà Èâàíîâíà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (ñòàâíûñëû). Ò=, äåðò, ò\äàííûä, ìûé ìîãûñü òàò÷\ âîèííûä. 

Âîèñ øû\ä÷\ì Ïàâëîâà Íàäåæäà Ïåòðîâíàñÿíü, êîä= ñåò\ àëèìåíò âûë\ 

Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ Ïàâëîâ\ñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå ýñüê\ ñ=äç íà ñü\ìñ\ ñåòà äà. Ñóäèò÷\ì îç íà êîâ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (Íàäÿëû). Ñåò\? 

ÍÀÄß. Âàéë\ ýñüê\ äà. Íî äðóã äà îç êóò? Ñ=äç òàé óäæ âûëûí øóèñíû-à. 

Òø\êò=ñíû ñóä ïûð ïåðéûíû. Ìå ñî ñóä\ è øûàñè. 

ÃÀËß. Êûòûñü áàðà òàòø\ìñ\ àääç\ìà-à. 

ËÈÄÀ. Àáó ýñüê\ øûáèòàíà äà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ò=ÿíëû êûâñ\ ýã íà ñåòë\é. Íàäåæäà Ïåòðîâíà, óíà-\ í\ 

ê\ñúÿííûä êîðíû? 

ÍÀÄß. Ìûé êîðíû? 

ÃÀËß. Ýí é\é óë\ ëý÷÷ûñü. 

ËÈÄÀ (àñëûñìîç). Ìûé éûëûñü è ñ¸ðíèò\íû? 

ÃÀËß (Ëèäàëû). Òý âåñèã îí ò\ä, êûò÷\ ëîêò\ìûä. 

ÂÈÊÒÎÐ. /âñü\é! 

ÃÀËß. Òý àëè ìûé íèí òàí= ñóäüÿûñ? /ë\äûñü àääçûñü\ìûä. Ýòøàäæûê ìåä 

÷óðé\äë=í äàé... 

ÂÈÊÀ. Ìåíûì í\ òàé\ñ ãèæíû æ\? Íàëûñü ñ¸ðíèÿññ\? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ãàëèíà Ïàâëîâíà, ãàøê\, ëàíüòàííûä! Ëèá\ êîâìàñ ò=ÿí\ñ 

òø\êòûíû ïåòíû. 

ÃÀËß. Ìå à÷ûì íà âåðìà ïåòíûñ\, îç òø\êò\ì êîâ. Àñüíûä æ\ êîðèííûä 

òàò÷\ ëîêíûñ\. (Èíä\ Ëèäà âûë\.) Ýã òàé ýñ=é\ ìîç àñ îêîòàûñü òàò÷\ âî. Ñ=é\ñ 

â\òë\é, êîä= àñüñ\ òåøèò\ì ðàäè âîèñ. 

ËÈÄÀ. Ìå ñýññÿ íèí\ì îã øó. Ýí ñ\ìûí â\òë\é-à. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Í\øòà ê\ \ò÷ûä ñ¸ðíèíûò\ êûëà — ïåòíû òø\êòà. 

ÍÀÄß. Ìåíûì í\ äûð íà ñóëàâíû êîë\? Ìå éûëûñü âóí\ä=ííûä àëè ìûé? 

ÂÈÊÀ. Ýç âóí\äíû. Ñóëàë\é! (Òø\êìóí\ Íèíà Èâàíîâíàë\í âèäç\äëàñûñü.) 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìå òàí= ñóäñ\ íó\äà. 

ÍÀÄß. Íó\ä\é íèí \äé\äæûê. Áàðà ñü\ë\ì ÷å÷÷ûíû êóò=ñ. Âèñÿ ìå. 

ÂÈÊÒÎÐ. Íà âàñ\ þûøò. (Êîò\ð\í âåòë\ äà âàé\ Íàäåæäà Ïàâëîâíàëû 

ñóäüÿ ïûçàí âûë\ âîäçâûâ ïóêò\ì ñóëåÿûñü âà.) 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Óíà, ìèñÿ, êîðàííûä? Êûìûí ïð\÷åíò Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ë\í 

óäæäîíûñü ê\ñúÿííûä êîðíû àëèìåíòñ\? 

ÃÀËß. Ñ=é\ çáûëüûñü íèí\ì òà êóçÿ, âèäç\äà äà, îç ò\ä. Êûò\í í\ óäæàëàííûä?

82 


ÍÀÄß. Áèáëèîòåêàð ìå. 

ÃÀËß. Êûòûñü, ñ=äçê\, ñûëû òà éûëûñü ò\äíûñ\. Íåá\ãúÿñ ï\âñòàä îë=ã\í. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ãàëÿ, ýí âàé òàäçèñ\. 

ÃÀËß. Êûòûñü áàðà òàòø\ìñ\ êðóêûøò=í-à? Òàòø\ìûä \ä ãîðòñüûñ îç ïåòàâëû. 

ÍÀÄß. Ò= í\ ê\í= óäæàëàííûä? 

ÃÀËß. Áóõãàëòåð\í. Ãëàâí\é áóõãàëòåð\í. 

ÂÈÊÒÎÐ. ×îë\ìàëà. Ãëàâí\éíàñ ïóêò\ì\í. Âàæ\í êàä â\ë=. 

ËÈÄÀ. À ìåí\ ãàñòðîëü âûë\ ûñò\íû. Ôðàíöèÿ\. Òý æ\ à÷ûä øóë=í, ìûé 

ìåíàì êîäü ã\ë\ñíàñ ñ\ìûí ñóé\ð ñàéûí ñüûâíû. (Ñýññÿ âåñèã ñüûëûøò\ íà.) 

ÂÈÊÀ. Òàí= \ä ñóä ìóí\, ìè æ\ îã òàé ò\äìàñüûñüÿñë\í êëóáûí ïóêàë\é, 

ìåäûì àñ éûâñüûä ñòàâñ\ âèñüòàâíû. Ñ=äç \ä, Íèíà Èâàíîâíà? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (êóòø\ìê\ ì\ä ì\âï\ â\é\ìà äà îç âåëàâ). Ìûé? Ìûé 

ñ=äç? 

ÂÈÊÀ. Ìûéê\ äçèê êîâò\ìòîð éûëûñü ñòàâíûñ êóò=ñíû âèñüòàâëûíû äà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êûäçè êîâò\ìòîð éûëûñü? Ìå æ\ þàë=, ìûéòà ê\ñé\ 

àëèìåíòñ\ êîðíû. 

ÂÈÊÀ. Ñ=äç ýñüê\ äà, íî íàé\ äçèê ì\äòîð âèñüòàâë\íû äà. Íàäåæäà Ïåòðîâíà, 

âèñüòàë\é, êûìûí ïð\÷åíò ñü\ì àñëàñ óäæäîíûñü êóòàñ ñåòíû ÷åëÿäüò\ áûäò\ì 

ìîãûñü Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ Ïàâëîâ? Òàé\ñ \ä, Íèíà Èâàíîâíà, êîë\ ò\äìàâíû? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òàé\ñ. (Ñýññÿ áûòòü\ íåì âè÷÷ûñüò\ã áàðà àñ ñàäÿñ âî\ 

äà Âèêà âûë\ óñüê\ä÷\.) Âàé áûä\í àññüûñ óäæñ\ êóòàñ âîäç\ íó\äíû. Òý àññüûä 

ãèæàí óäæò\ â\÷, à ìå àññüûì æ\ äàé. Íàäåæäà Ïåòðîâíà, óíà-\ êîðàííûä, 

ìåäûì ñóä îòñ\ã\í ïåðéûíû Ïàâëîâ ¸ðòëûñü ñü\ì? 

ÍÀÄß. Ìûéòàê\. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìûéòàê\íàä íèí\ì îç àðòìû. 

ÍÀÄß. Íåóíà ê\ âîûøòàñ è. Ìåíûì óíà îç êîâ. Óäæ âûëûí òàé \øéèñíû, 

ìåä àëèìåíò âûë\ ñåò=, à ñ=äçñ\, ìåíàì ñòàâûñ òûðìûì\í. Âèòÿ íà îòñàë\ è... 

ÃÀËß. Øóë= òàé, ìûé à÷ûñ âåñèã îç ò\ä, ìûé ìîãûñü òàò÷\ ëîêò\ìà. 

ËÈÄÀ. Òûðìàñ ìîðò âûëàñ òàäçèñ\. Ìå ýñüê\ ýã æ\ ò\ä, ìûéòà êîðíû. Àáó 

\ä ñòàâíûñ áóõãàëòåðúÿñ. 

ÃÀËß. Òý í\ ìûéûñü êîðàí? Êàãà íè áàëÿ àáó äà... 

ÍÀÄß. Ìåíûì óíàûñ îç êîâ. Ýç ê\ óäæ âûëûí \øéûíû, òàò÷\ ýñüê\ ýã è 

ëîê. Âèòÿëû ñî, âèäç\äà äà, àáó æ\ ë\ñüûä è. 

ÃÀËß. Ñûëû ë\ñüûäûñ â\ë= íèí. Ïûð ê\ ìîðòûñëû ë\ñüûä, é\éìûíû ïîçü\. 

Ìåä âîäç\ñ \í= ñòàâíûìëû ìûíòàñ ë\ñüûäñüûñ. Ñ\ìûí òàé çàêîí ýì, êîä= îç 

òø\êòû ñòàâñ\ áîñüòíû. Ìå êèûí ê\ â\ë=, òî ìå ñ=é\ñ ýñüê\ äçèê ñü\ìò\ã êîëè. À 

ñî îç ïîçü. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çáûëüûñü, îç ïîçü. Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ ñî êûêëû ìûíò\ 

íèí àëèìåíòñ\. Ìûé êîëüûøòàñ — òýíûä âè÷ìàñ. Íî óäæäîíûñü âåòûìûí ïð\÷åíòûñü 

âîäç\ îç ïîçü áîñüòíûñ\. Òàòø\ì çàêîíûñ. 

ÃÀËß. Ìåä áîñüò\, ìûé âåòûìûí ïð\÷åíò\äçûñ êîëèñ. Ìå àñëàì àëèìåíòûñü 

ãð\ø ñûëû îã ñåò-à. Ñ=äç íèí ìåí\ ïàéêèñíû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êûäçè ïàéêèñíû? 

ÃÀËß. Ñ=äçè òàé àðòìèñ. Êóòø\ìê\ Çîÿ Âàñèëüåâíà ïàíéèñ. Ñ=é\ ìåûñü 

âîäçäæûê ñóäàñ âîë\ìà. Êûçü âèò ïð\÷åíò âè÷ìèñ ñûëû. À ìåíûì ýòøàäæûê ñî


83 

ëîè. /í= ñî òàé\ ïàé\ ñþéñü\. Ãàøê\, áàðà ìåíñüûì ÷èíòàñíû. Îã ñåò. Ñóäëûñü 

èíä\ä òîðêíû îç ïîçü. Ìå ÷àéòà, ìûé êîë\ ñûëûñü, Âèêòîðûñëûñü, ñòàâ óäæäîíñ\ 

ìèÿí êîñòûí þêíû. Ñýê ò\äëàñ... 

ËÈÄÀ. Êûäçè ñòàâñ\ áîñüòíû? Ìûé âûë\ í\ ìîðòûñ îâíû êóòàñ? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ñòàâñ\ áîñüòíû îç ïîçü. Ñ\ìûí âåòûìûí ïð\÷åíòñ\. 

ÃÀËß. Ñ=äçê\, êîäçíû êîë\ òø\êòûíû. Ñóä ïûð. Òàé\ñ ê\ îí ñóâò\ä, âî 

êîìûí ìûñòè êàðàñ ñ\ìûí \òè ï\ë\ñ âèðà é\ç ëî\íû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ëàíüò\é! Íèí\ì àáóñ\ ýí áûçã\é! (Âèêà ïûëüñìóíë\ 

òàò÷\.) Âèêà, òý ýí íà âóí\ä, ìûé Çîÿ Âàñèëüåâíà Ïàâëîâà îç íà òûðìû? Ïåòàâ, 

ãàøê\, ëîêò=ñ íèí. 

ÂÈÊÀ (ñóâò\ì\í). Ïàâëîâà Çîÿ Âàñèëüåâíà! Çîÿ Âàñèëüåâíà! Íèíà Èâàíîâíà, 

àáó íà ëîêò\ìà. Ìûé í\ â\÷íû ìåíûì? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Íèí\ì â\÷íû îç êîâ. Ëîêòàñ. Äàñ ìèíóòûñ ýñüê\ âàæ\í 

íèí êîëè äà. Âèêòîð Âàñèëüåâè÷, ìûé ò= òà âûë\ âî÷àâèäçàííûä? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìûé âûë\? Êîäçíû à÷ûì\ñ îã ëýäç. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Äóãä\é øìîíèòíûò\! Ìûéëà Çîÿ Âàñèëüåâíàûñ âåê íà àáó? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå áàðà-é òàé\ñ îã ò\ä. Ìå ñ=é\ñ âåëü âàæ\í íèí ýã àääçûâ. Çáûëüûñü, 

ýã àääçûâ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ýí ê\ è ýí\é. Êûäç ò= âîäç\ îâíû ì\äàííûä? Ò=ÿíëûñü 

\ä óäæäîíñüûä áàðà íà ñü\ì áîñüòíû êóòàñíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìåä ê\. Ìå \ä îã òàé \òè óäæ âûëûí óäæàâ. Ñûêòûâêàðñà øûëàäà 

äà äðàìà òåàòðàñ íà êîíòðîë¸ðàëà è, áèëåòúÿññ\ êîñÿâëà. Êûäçê\ \ä îëà. Ìåä 

áîñüò\íû. Ìåíàì \ä ÷åëÿäüûñ. Ëèøàâíû ê\ êóòàñ, ìå è à÷ûì íà ðàç\äûøòàëà 

ñü\ìñ\. Ñóäò\ã. Îã íà òàé òøûãúÿâ-à. 

ËÈÄÀ. Ìå òýíûä, Âèòÿ, òøûãúÿâíû îã íà ñåò. Âåðäà è þêòàëà. Ïûðàâ ñ\ìûí-à. 

ÃÀËß. Ñóäüÿ! Íèíà Èâàíîâíà! Âàé òø\êò\é ýòàëû ïåòíû òàòûñü. Ïûð íà 

ãóäðàñèñ ñ\ìûí. Êîðò\ã ñî âåñèã òàí= ïóêàë\. Áûòòü\ ñüïåêòàê ñûëû òàí=. Ûñò\é 

ãîðòàñ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ûñòà. Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà, çáûëüûñü ì\é ò= ñ=é\ñ, Âèêòîð 

Âàñèëüåâè÷ñ\, âåðäëàííûä? 

ËÈÄÀ. Âåðäëà, äåðò. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âîë\ àëè ìûé ò=ÿí\? 

ËÈÄÀ. Âîë\. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ëèäà, ýí âàé ñ\ð. Ìå òý äîð\ íýìñ\ íèí ýã âîëû äà. Ýí âàé ë\ñü\äëû. 

Ñóäüÿñüûñ ÿíäûñü. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìåûñü í\ ìûé ÿíäûñÿñ? Ìå \ä ñ\ìûí þàñÿ. Âîëàííûä 

îí ñû äîð\? 

ÂÈÊÒÎÐ. Îã, ìèñÿ, âîëû, îã. Ìåíûì ñûë\í ñ¸ÿíûä îç êîâ. 

ÃÀËß. Êóø ñ¸ÿí ðàäè \ä íûâáàáÿñ äîð\ îç âåòëûâíû. (Áàðà ë¸êûñü âóâçüûñü\ 

Ëèäà âûë\.) Àáó òàé ÿíäçèìûä. À÷ûä â\ë\ì ñûê\ä êàíüÿëàí, à ìå äîð\ ëÿêñüûë=í. 

Ìûéëà? Êóòø\ì ë¸êòîð â\÷íû ê\ñéèí? 

ÍÀÄß. Ìûéëà áàðà-é ëîêò=-à. (Òà\äç áàðà íà òàê\äàí ëåêàðñòâî íüûëûøò\.) 

Ýã ê\ ëîê, íèí\ì ýã è ò\ä. Ñ\ìûí ñü\ë\ì\ñ ïàðñàë\íû òàí=. 

ËÈÄÀ. Ìûé í\ ìå ë¸êñ\ â\÷è? Óñüê\ä÷èííûä ñýí=. Äà ûë\äëà ìå ò=ÿí\ñ. 

Ë\ñü\äëà íèí\ì àáóñ\. Îç âîëûâëû Âèòÿûñ ìå äîð\. Îç. Âîë=ñ ê\ ýñüê\... Íî îç 

òàé ñî...

84 


ÂÈÊÀ. Íèíà Èâàíîâíà, ìå íåêûäçè ýã êóò ï\òóðàéòíû, ìûé ïàñúÿâíûñ\ 

êîë\? /í=ÿ ñ¸ðíèñ\ í\ ãèæíû æ\? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. À÷ûä ò\äàí, ìûé ïàñúÿâíû êîë\, à ìûé îç ïîçü. Îí òàé 

ìåäâîääçà ëóí óäæàâ. 

ÍÀÄß. Âûâò= óíàñ\ ñûëûñü ýí æ\ ïåðé\é. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êûäçè êîð\ çàêîíûñ, ñ=äçè è ëî\ â\÷\ìà. Ìå àññÿíü 

íèí\ì îã âåðìû ñîäòûíû íè ÷èíòûíû. 

ÃÀËß. Òøûãëà îç íà êóâ. Í\øòà ãîç-ì\ä óäæ âûë\ ïûðàñ, äà ëîàñ, ìûé 

âûë\ ñ¸éíûñ\. Îçäæûê êàäûñ ëî íûâáàáàÿñê\ä êàíüÿë\ì âûëàñ. 

ËÈÄÀ. Íûð éûâñüûñ \ä ìîðòûñ óñüíû âåðìàñ. 

ÃÀËß. Îç óñü. Äûøûñ óíà, äà îç êóò óíàëààä óäæàâíûò\. Ëèá\ Ìèø ¸ðòûñ 

îòñûøòàñ. Äçèê æ\ àñ êîäüûñ ñ=é\. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñ=é\ îç íèí îòñûøò. Ñûë\í îòñàâñü\ìà íèí. 

ÃÀËß. Êûäçè îç îòñûøò? Ïûð ã\ã ñþð\ñíûä áûòòü\ éèò÷\ìà â\ë= äà. Âåê 

\òëàûí äîâúÿâë=ííûä. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñ=é\ \ä íåâàæ\í êóë=ñ. 

Ãàëèíà Ïàâëîâíàëûñü ÷óæ\ìñ\ êàçÿë\ì á\ðûí Âèêà âåñèã äóãä\ ãèæíûñ\. 

ÂÈÊÀ. Ìûé í\ ñûê\ä? 

ÃÀËß. Êû-û-äçè-è-è êó-ó-ó-ë=ñ? Ñ=é\ æ\ ìåíûì óäæé\çà! 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýç òàé íèí\ì âèñüòàâëû-à. Êóë=ñ òàé ñî. 

ÃÀËß. Êîä í\ ýñüê\ ìåíûì ñûëûñü óäæé\çñ\ áåðã\äàñ? Ñ=é\ æ\ ê\ñéûñèñ á\ð 

âàéíû. Ëóí-ì\ä ìûñòè. (Ñýññÿ íåäûð ÷\â îë\ì á\ðûí óñüê\ä÷\ Âèêòîð âûë\.) Îí 

ñòàâíûä òàé äæàãàë\é! Ò\â ø\ðíàñ ê\ òý êóâñÿí, îã ýñüê\ è ãóàâ. 

ÍÀÄß. Ìûéëà? Ìûéëà îí ãóàë\é? 

ËÈÄÀ. Ñ\ð\ ñýí= áûä íèí\ì àáóñ\. Äûø âåñèã êûâçûíûñ\. 

ÂÈÊÀ. Ãàøê\, ëàíüòàííûä! Òàí= ñóä. Ìûé þðàä âîàñ — øóíû îç ïîçü. 

ÃÀËß. Îã è ãóàâ âåñèã. /øèíü óë\ ïåòê\äà äà é\ðàñ ñóâò\äà. Ìåä ø\éòûñü 

ïîíúÿñ êóäçàâëàñíû. Ìûé í\ ã\ðäëàííûä? Ò=ÿíëûñü ê\ òà ìûíäà ñü\ì óäæäàñíû 

äà êóâñÿñíû, îí êóò\é êèëüêñûíû. (Âèêòîðëû.) Êîð í\ êóâñèñ? 

ÂÈÊÒÎÐ. Êóë=ñ ñ=é\... Êóë=ñ ñ=é\ êîëü\ì âåæîíàñ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà? 

ÂÈÊÀ. Ìûé, Íèíà Èâàíîâíà? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà Ïàâëîâàûñ ýç íà ëîê? 

ÂÈÊÀ. Îã ò\ä. Ýç íà òàé íåêîä þðñ\ ìû÷÷ûâ-à. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ïåòàâ êîðèäîðàñ äà âèäç\äëû. 

Âèêà íåäûð êåæë\ âåòë\. 

ÂÈÊÀË/Í Ã/Ë/Ñ. Ïàâëîâà Çîÿ Âàñèëüåâíà! Çîÿ Âàñèëüåâíà Ïàâëîâà! 

Á\ð ïûð\. Ñòàâ\í ÷\â ëàíüò\ìà\ñü. Òûäàë\, âè÷÷ûñü\íû âûëü ìîðòëûñü 

ïûð\ìñ\. 

ÂÈÊÒÎÐ. Àáó íà?


85 

ÂÈÊÀ. Àáó. Òàòø\ì äûð îç ïîçü ñ¸ðìûâíûñ\. Ñóä \ä ìóí\. Íèíà Èâàíîâíà, 

êîâìàñ ñ=é\ñ êûäçê\ ìûæäûíû òàûñü. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñ=é\ âåê òàòø\ì â\âë=. Êûò÷\ê\ ê\ â\ë= ìóííû ë\ñü\ä÷àì, òî ìå 

ñ¸ûñü ïàñüòàñüíû ñë\éìûëà. Âîäçäæûê ê\ ïàñüòàñüë=, ï\ñÿâò\äç âè÷÷ûñüíû êîâìûë=ñ. 

Òà â\ñíà... 

ÃÀËß. Ëàíüò. Ìè òàò÷\ ÷óê\ðò÷èì ýã ñûë\í äûð ïàñüòàñü\ì éûëûñü êûâçûíû. 

ÍÀÄß. Ìûéòà í\ ýñüê\ àëèìåíòñ\ áîñüòíû? Ëîêò=, ÿíàë= äà áûòòü\ íèí\ìò\ã 

ìóííû àáó æ\ áóð. 

ËÈÄÀ. Ýòøàäæûê êîð äàé. Âèêòîðûñëû \ä ìûéê\ ìåä êîëÿñ æ\ îâíûñ\. 

ÃÀËß. Òýí\ îç þàâíû. Òýíàä êàãà íè áàëÿ àáó. Íèí\ì â\÷íûò\ äà òàí= 

òûòâèäçàí. Ìåíàì óäæûñ þð âûâ òûð. /äé\äæûê íèí ýøò\ä\é. 

ÍÀÄß. Ìå êûê ÷àñ êåæë\ è â\çéûñüë= óäæ âûëûñü. Ìèÿí ñýí= ñ¸ðìûíû îç 

ïîçü. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíàò\ã íèí\ì îç àðòìû. Ñûëûñü þàñüò\ã 

âîäç\ îã ìóí\é. 

ÃÀËß. Ìûéëà í\ ñûëûñü þàñüíû êóòàì? Êûäçè çàêîíûñ êîð\, ñ=äçè â\÷\é. 

ÍÀÄß. Ñ=é\, ãàøê\, âåëü íà äûð îç ëîê. Ìûéòàê\ ïóêò\é äàé. 

ËÈÄÀ. Ëîêòàñ êîðê\. Âè÷÷ûñüëàì. 

ÂÈÊÀ. Êîë\ âè÷÷ûñüíû. Ñûò\ã îç ïîçü. 

ÍÀÄß. /òè ìîðò â\ñíà \ä îã æ\ êóò\é òàí= ïóêàâíû. Ìåíàì æ\ óäæ. 

ÃÀËß. Çýâ Ìèø\ûñ ¸íà òýðì\äë=ñ, êàäûñ ï\ àáó. É\éûä è ñåò=. Êóòø\ì 

à÷ûñ, ñýòø\ì è ¸ðòúÿñûñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå íåêîð íà òýíñüûä íèí\ì ýã áîñüòëû. Áîñüòë= ê\ — á\ð ñåò=. Ýí 

ë\ñü\äëû íèí\ì àáóñ\. 

ËÈÄÀ. Ñåò\, á\ð ñåò\. Ìåíñüûì ýñüê\ íèí\ì íà ýç êîðëû äà... 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (Íàäÿëû). Êóòø\ì ïð\÷åíò âûë\ ýñüê\ ò= äàñü\ñü àëèìåíòñ\ 

ïåðéûíû? 

ÍÀÄß. Îã ò\ä. Ìûéòà ñåòàííûä, ñ=é\ è áóð. 

ÃÀËß. Äåðò, ÷åëÿäüò\ áûäòûíû óíà ñü\ì êîâì\. Ã\ã\ðâîà ìå ñ=é\ñ. Íî ìåíñüûì 

ïàé\ñ ÷èðê\øèòíû îã ñåò. Ñ=äç íèí ýòøà ëîêò\. Ýñûëû, Çîÿ Âàñèëüåâíàûñëû, 

ìåäñÿ óíà âè÷ìèñ. Ìåäâîääçà\í òà óë\ âåñüêàâë\ìà äà. Ìèÿíëû — ìûé íèí 

âè÷ìàñ. Êóðàñ-êàðàññ\ êîâìàñ ÷óê\ðòíû. Âåòûìûí ïð\÷åíòñ\ ò=, ãàøê\, êûìûíëû 

íà êóòàííûä þêëûíû äà. Òàé\ñ ê\ îí ñóâò\ä — äûð íà áàáàñÿíü áàáà\äç 

âåòë\äëàñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå ñýññÿ ñòàâñüûñ ìûæà ëîè. Ìûé í\ ìå êåðíû âåðìà. Íûâáàáà 

âîì\íûñ ê\ âîñüêîâòà è — ñ=é\ êûí\ìàñü\ìà íèí äà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (Âèêàë\í ñåð\êò\ì âûë\). Âèêà, òý àññüûä ìîãò\ ýí 

âóí\ä. 

ÂÈÊÀ. Ìûé? Ìûé êîë\ â\÷íû? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíàñ\ ÷óê\ñòíû. 

ÂÈÊÀ. ×óê\ñòà. Ëîêò=ñ ê\... 

ÍÀÄß. /í= \ä ëîêò=ñ æ\ íèí. Òà äûðà íþæàë=ñ ñî. Àáó æ\ êîë\ìà... Ò\ä= ê\ 

ýñüê\... 

ÃÀËß. Ëîêòàñ äà ñûëûñü ïàéñ\ Íàäÿûñëû þê\é. Ìåä òà äûðà îç âåòë\äëû 

äàé. Ìè òàí= êàä ëîòàì, à ñ=é\...

86 


ËÈÄÀ. Òýí\ ê\ ñóäüÿíàñ èíäûíû, ñòàâíûñ\ ýñüê\... 

ÃÀËß. Òý ýñüê\ ëàíüò. Òýíûä è ïð\÷åíòûñ òàñÿíü, Âèêòîðñÿíüûñ, îç âè÷ìû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà, ìûé íèí\ì àáó ñ¸ðíèñ\ êûâçàí. Êîð Çîÿ Âàñèëüåâíàñ\. 

Íûâ òýðûáà ïåòàë\ äà á\ð ïûð\. 

ÂÈÊÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà! Âåê íà àáó àëè ìûé? Àáó íà âî\ìà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ì\äûñü êåæë\ âóäæ\äíû àëè ìûé? 

ÃÀËß. Àáó ìåíàì êàäûñ áûä ëóí òàò÷\ êûñêàñüíûñ\. 

ÍÀÄß. Ìåíàì àáó æ\. Ìå, ãàøê\, øû\ä÷\ìñ\ á\ð áîñüòà äà. Ïîçü\ \ä? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ïîçü\ ýñüê\ äà. Íî \ä ò= âåæîí ìûñòè áàðà âàÿííûä. 

Êîë\ òàëóí ýøò\äíû. Ëîêòàñ \ä êîðê\ Çîÿ Âàñèëüåâíàûñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ëîêòàñ. Ìå óíàûñüò\ îã æ\ âåðìû òàò÷\ âîëûíûò\. 

ÃÀËß. Òýíûä òàò÷\ îç íà \ò÷ûäûñü êîâìû êûññüûâíû. Îí ê\ áûòòü\ äæàãã\ð\ä\í 

ê\ðòàâ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ê\ðòàâ ê\òü ýí. Îç îòñàâ. Âèäë= \ä íèí. Ò=ÿí\ñ, ìè÷àñüûñ-ìè÷à 

íûâúÿñ\ñ, àääçà äà çýâ \äé\ á\ð ðàçüñü\. (Âèäç\äë\ Âèêà âûë\, êîä= àçûìà ñåð\êò\.) 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Íàäåæäà Ïåòðîâíà, êûìûí àð\ñ ò=ÿí ÷åëÿäüëû? 

ÍÀÄß. Ýã ì\é í\ ïàñéûâ? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Àáó ãèæ\ìíûä äà. Ñ\ìûí èíä\ìíûä, ìûé íûâ. 

ÍÀÄß. Í¸ëü àð\ñ òûðàñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ò\ëûñü ìûñòè. 

ÃÀËß. Êûäçè í¸ëü?! 

ËÈÄÀ. Ñ=äçè. Îç ì\é í\ âåðìû í¸ëüûñ ëîíû? 

ÃÀËß. Òýí\ îç þàâíû. (Íàäÿëû.) Êûäçè í¸ëü? Ãàøê\, êóèì? 

ÍÀÄß. Í¸ëü. 

ÃÀËß. Ñ=äçê\, âèò âî ñàéûí ò= ò\äñà\ñü íèí â\ë=ííûä Âèòÿûñê\ä? Âèêòîð? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìûé? 

ÃÀËß. Ò= ñýê íèí ò\äñà\ñü â\ë=ííûä? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Àáó ê\ âèò âî ñàéûí-à. Í¸ëü âî äà äàñ ò\ëûñü ñàéûí 

àðòì\... 

ÃÀËß (Âèêòîðëû). Òý æ\ ñýê ìåê\ä íà îë=í! 

ÂÈÊÒÎÐ. Îë=. 

ÍÀÄß. Çáûëü ì\é? Çáûëü ì\é ñûê\ä íà îë=í? 

ÂÈÊÒÎÐ. Çáûëü, îë=. 

Âèêà ýç âåðìû êóò÷ûñüíûñ\ äà âåñèã íåãîðàà ñåð\êò=ñ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà, òàí= ñóä, à àáó òåàòð. 

ÂÈÊÀ. Ò\äà \ä. Ýã ñî âåðìû êóò÷ûñüíûñ\ äà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Á\ðúÿûñü ìåä òàòø\ìòîðéûñ â\ë=. 

ÃÀËß. Àáó òàé ÿíäçèìûä! Ìåê\ä îë=í, à òà äîð\ ñî âåòë\äë\ìûä. 

ÍÀÄß. Ýç æ\ âåòë\äëû. Âèò âî ñàéûí ìè ãèæñü\ìà\ñü íèí â\ë= äà. 

ÃÀËß. Ýí ñ\ð! Ìè æ\ ñûê\ä ñ\ìûí íà í¸ëü âî ñàéûí þêñèì.


87 

ÍÀÄß. Âèêòîð, òý ê\òü ìûéê\ âèñüòàâ. 

ËÈÄÀ. Ñ=é\ ê\ îç âèñüòàâ, ìå âèñüòàëà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ëèäà, îç êîâ. Ìå à÷ûì. 

ËÈÄÀ. Ìåûñü Âèòÿ íèí\ì ýç äçåáëû. Ñòàâñ\, ìûé ëîè ñûë\í îë\ìûí — 

âèñüòàâë=ñ. 

ÃÀËß. Òý íèí ê\òü ìåä ëàíüò=í. Êîðò\ã ëîêò=í äà áûäëà\ ñþéñÿí ñ\ìûí. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Íèí\ì ýã êóò ã\ã\ðâîíû ò=ÿí êîñòûñü. 

ÃÀËß (Âèêòîðëû). Âèñüòàâ! Ìûé í\ ëàíüò=í? 

ÍÀÄß. Âèêòîð, òý æ\ ýí íà âóí\ä, ìûé âèò âî ñàéûí ìè òýê\ä ãèæñüûë=ì. 

Ñ=äç \ä? Ìûéëà í\ îç ýñêûíû? 

ËÈÄÀ. Âèòÿ, âèñüòàëàí ê\, âèñüòàâ. Îí ê\ — ìåíûì êîâìàñ. Ìå òà éûëûñü 

òýñÿíü êûâë=. Øóà òàé, ìûé ìåûñü òý íèí\ì ýí äçåáëû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìåûñü... À ñóäûñü îç ïîçü íèí\ì äçåáíûñ\. 

ÂÈÊÀ. Âèñüòàë\é, Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ãàøê\, Çîÿ Âàñèëüåâíàñ\ âè÷÷ûñüëàì äà ñýêè íèí. 

ÃÀËß. Ñ=é\, ãàøê\, íåêîð îç ëîê äà! Âèñüòàâ \í=. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ãàøê\, á\ðàñ áûä\íëû òîðé\í âèñüòàëà äà? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ñóäûñü íèí\ì äçåáíû îç ïîçü! 

ÂÈÊÒÎÐ. Íèíà Èâàíîâíà, ãàøê\, çáûëüûñü Çîÿñ\ âè÷÷ûñüëàì äà ñýêè íèí 

âèñüòàëà. Ñûëû \ä âûëü ï\â êîâìàñ âèñüòàâíûñ\. Ãàøê\, ñ=é\ ëîêò=ñ íèí? Êîðèäîðàñ 

ïóêàë\. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ïîçÿñ á\ðûíäæûê. À ìè \í= êîñò â\÷ûøòàì. 

ÌÅÄÂÎÄÄÇÀ ÞÊ/ÍË/Í ÏÎÌ 

Ì/Ä ÞÊ/Í 

Â\÷ñü\ ñýí= æ\. Íèíà Èâàíîâíà ïóêàë\ ïûçàí ñàéûí. Ìóê\äûñ âî÷àñ\í ìû÷- 

÷ûñü\íû äà ïóêñÿë\íû. 

ÂÈÊÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà Ïàâëîâà! Ïàâëîâà Çîÿ Âàñèëüåâíà! 

ÇÎß (çàëûí æ\). Ìå ëîà. Ýí ñýòø\ìà ãîðçû. Êûëà \ä. Àáó ïåëüò\ì. 

ÂÈÊÀ. Òàò÷\ ëîêò\é. 

ÇÎß (ñöåíà âûë\ êàéèãìîç). Ëîêòà, äåðò. Ýã \ä òàí= ïóêàâíû ëîê. 

Ñûëû ïàíûä, äçîðèäçüÿñ íþæ\ä\ì\í, ìàòûñò÷\ Âèêòîð. 

ÂÈÊÒÎÐ. Âèäçà îëàí, Çîÿ. Òý òàëóí ñýòø\ì ìè÷à. Òàòø\ìíàñ íåêîð íà ýã 

àääçûâ. 

ÇÎß. Àáó ñ\ìûí òàëóí. (Ýç êóðàæèò÷û äçîðèäçüÿññ\ áîñüò\ìûñü.) Âèäçà 

îëàí. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà, ìûéëà ñû äûðà ýí ëîêò\é? Ñ=äç íèí 

íþæ\ä=ííûä ñóäèò÷\ìñ\. Ïóêñü\é.

88 


ÂÈÊÀ. Íèíà Èâàíîâíà, ìûé âîäç\ñ\? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òý îí ò\ä àëè ìûé, êûäçè ñòàâûñ â\÷ñü\. 

ÂÈÊÀ. Ò\äà. (Áîñüò\ êèàñ êàáàëà.) Ãàëèíà Ïàâëîâíà Ïàâëîâà. Ýì? 

ÃÀËß. Ìûé í\ ì\ä ï\â þàñÿííûä? Òàí= ìå. 

ÂÈÊÀ. Íàäåæäà Ïåòðîâíà Ïàâëîâà. 

ÍÀÄß. Ìûé? (Íåâàæ\í íà þ\ì ëåêàðñòâîñüûñ áûòòü\ âóãðàë\.) Ìå ëîà. 

Íàäåæäà Ïåòðîâíàûñ. 

ÂÈÊÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà Ïàâëîâà. 

ÇÎß. Ýã íà íåêûò÷\ ñûâ. Òàí= ìå. 

ÂÈÊÀ. Ïàâëîâ Âèêòîð Âàñèëüåâè÷. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå. 

ËÈÄÀ. Ìåí\ òàé áàðà âóí\ä=ííûä? Ìå Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà Ïàâëîâà\í ëîà. 

ÂÈÊÀ. Ò= òàí= ñïèñîêàñ àáó. 

ÃÀËß. Âåñèã ñïèñîêàñ ïûð\ä÷ûíû ñÿìûä àáó â\ë\ìà. Êóø ñüûë=í àëè ìûé 

Âèêòîðûñëû. Ì\äòîð âûë\ êàäûä àáó â\ë\ìà. 

ËÈÄÀ. Ýã ñ\ìûí ñüûë\é. Áûäòîðéûñ â\ë=. Ñ=äç \ä, Âèòÿ? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ë\íü\é! Òàí= ñóä ìóí\. Âèêà, ìûé âûëûí ìè ñóâò=ì? 

ÃÀËß. Ìå âûëûí. Ìåíûì äçèê ã\ã\ðâîò\ì, êûäçè ñòàâûñ òàé\ àðòìèñ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìûé àðòìèñ? 

ÃÀËß. Ñýêè æ\ Âèêòîðûñ ìåê\ä îë=ñ? À ýñ=é\ ÷èâ\÷êàûñ ñî âèñüòàë\, ìûé 

ñûê\ä äàé. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òà\äç ìè âîàì íà. 

ÍÀÄß. Àáó ìå íåêóòø\ì ÷èâ\÷êà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà? 

ÇÎß. Ìûé? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìè òàí= Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ëûñü àëèìåíò þêëàì. Âîèñ 

Íàäåæäà Ïåòðîâíàñÿíü øû\ä÷\ì. Êîð\, ìåäûì íûëûñëû àëèìåíò ëîêò=ñ. À ò=ÿí 

\ä íûâ æ\? 

ÇÎß. Ïè. Îí ì\é íèí ïîìíèò\é. Þàñüë=ííûä íèí, êîð ýñ=é\ àëèìåíò âûëàñ 

Ïàâëîâñ\ ñåòë=ñ. (Èíä\ Ãàëèíà Ïàâëîâíà âûë\.) Ò= \ä ñýêè ñóäüÿíàñ â\ë=ííûä? 

Ýç íà \ä òîðúÿ äûð êàä êîëü. Âî-ì\ä ñ\ìûí... 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñ=é\. Êûê âî äà äæûí ñàéûí ñóäûñ â\ë=. 

ÃÀËß. Ìèñÿ æ\, ÷óæ\ìûñ ò\äñà\í êàæèò÷èñ. 

ÍÀÄß. È òàí= áëàò äà ñâàò. Àáó æ\ êîë\ìà øû\ä÷ûíûñ\. Íèí\ì îç àðòìû. 

ËÈÄÀ. Àðòìàñ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìè ñî àðòàëàì, êóòø\ì ïàé ñåòíû Íàäåæäà Ïåòðîâíàëû 

íûâñ\ áûäòûíû îòñàë\ì ìîãûñü. 

ÃÀËß. Ýòøà ìûé ñûëû âè÷ìàñ. Çîÿ Âàñèëüåâíà ñî êûçü âèò ïð\÷åíòñ\ áîñüò\ 

íèí. Ìåíûì äàñ ê\êúÿìûñ\ñ ñåòë=ñíû. Ìûéëàê\... Àðòûøòàí äà, í\øòà ñèçèì 

ïð\÷åíò è ÷óêòàñ. Óäæäîíñüûñ âåòûìûí ïð\÷åíòûñü óíäæûê ìîðòûñëûñü áîñüòíû 

çàêîíûñ àáó. Ê\òü äàñ ëèá\ êûçü ÷åëÿäü ìîðòûñ ë\ñàëàñ-â\÷àñ. Ñ=äç \ä? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Äçèê ñ=äç. 

ÃÀËß. Àñ îêîòàûñü íåêîä àññüûñ ïàé ÷èíòûíû îç êóò. Êîâìàñ ñèçèì ïð\÷åíòíàñ 

è ìèðèò÷ûíû. Îç ê\ áûòòü\ Çîÿ Âàñèëüåâíà âî÷à øû\ä÷\ì ãèæ, ìûé êîð\ 

êèðèòíû ñóäûñëûñü êîðê\ÿ èíä\äñ\ äà ê\ñé\ ýòøàäæûê áîñüòíû, ìåäûì Íàäåæäà 

Ïåòðîâíàëû óíäæûê âè÷ìàñ.


89 

ÇÎß. Í\øòà ìûé? 

ÃÀËß. Ìå òàé ñ=é\ñ è øóà, ìûé íåêîä àññüûñ ïàéñ\ îç ñåò. Çàêîíñ\ êîë\ 

âåæíû. Äçîíüíàñ óäæäîíñ\ íåòøûøòíû òàòø\ìúÿñûñëûñü. Ìåä ñýññÿ îç ÷óðé\äëûíû... 

ÂÈÊÒÎÐ. Áîñüò\é. Ìå òàé ìûé âåðìà, ñòàâíûäëû îòñàëà. Îã òàé äçåáñÿñü. 

ÇÎß. Í\øòà ìåä ïûøúÿë=í! 

ÍÀÄß. Îòñàë\ ýñüê\ äà. Ìåíûì ñî âîéä\ðëóí íà ñü\ì âàéë=ñ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (Ãàëÿëû). Ìûé í\ ò= ñýòø\ì ¸íà Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ 

âûëàñ ë\ãàëàííûä? 

ÃÀËß. Îã æ\ ë\ãàâ. Ýì ýñüê\ ìûéûñü äà. Ïûð ñûë\í êóòø\ìê\ âûëü ëî\ìòîð 

ìû÷÷ûñü\ äà. Îí è ò\ä, ìûé ñûñÿíü âè÷÷ûñüíû. Ñî è \í=... Ìåê\ä îë=ñ, à 

áîêûí êàãà íèí ë\ñü\ä\ìà. 

ËÈÄÀ. Âèêòîð àáó ìûæà. Òàé\ ò= ñòàâíûä ìûæà\ñü, ìûé òàäçè àðòìèñ ñûë\í 

îë\ìûñ. È ìå òø\òø. 

ÂÈÊÀ. Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà, ìå ò=ÿí\ñ êîðà ïåòíû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà, ýí âóí\ä àññüûä óäæò\ â\÷íû. 

ÂÈÊÀ. Â\÷à òàé. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (Ëèäàëû). Ìûé\í í\ ìûæà\ñü? 

ËÈÄÀ. Ýã àñ êàä\ ã\ã\ðâî\é ìè ñ=é\ñ äà. 

ÃÀËß. Êûäç í\ ñ=é\ñ ã\ã\ðâîàí? Ñûë\í æ\ þðàñ êîä ò\äàñ ìûé ãóäðàñü\. 

ÇÎß. Êîëàíòîð ñûëûñü íèí\ì àáó ïåñ\ìñ\ ã\ã\ðâîíû äàé. Êóòà òàé ñûëûñü 

áûä é\éòàë\ì ï\òàêàéòíû. 

ËÈÄÀ. Îí ê\ ê\ñé\é Âèòÿñ\ ã\ã\ðâîíû, ñ=äçê\, è ýí íÿðã\é, ìûé ñ=é\ ñòàâñüûñ 

ìûæà. 

ÇÎß. Òýê\ä í\ ìûé ýç îâ? Ñýòø\ì ê\ íèí ã\ã\ðâîûñü. 

ÃÀËß. Âåñèã ñî êàãàûä òýê\ä àáó àðòì\ìà. 

ËÈÄÀ. ×àéòà, ìûé òà â\ñíà è Âèòÿûñ ìå äîðûñü ìóí=ñ. Ñûëû, òûäàë\, êàãàûñ 

ìåñÿíü çýâ ¸íà êîë\ â\ë=. Ñ=äç \ä, Âèòÿ? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýã. Ýã òà â\ñíà. À÷ûä ò\äàí. Ñòàâñ\ òàí= âèñüòàâíû âàé îã êóò\é. 

ÇÎß. Òàë\í ñèíìûñ ñî êûäç êîäçëàë\ äà. Äðóã, ê\íê\, âèäçèñ. Ñû â\ñíà, 

÷àéòà, è óñéûñèñ Âèêòîðûñ. Êîä äîð\ ê\. /òíàñ ñ=é\ íåêîð íà ýç îâëû. Âåê íà 

ñþðë=ñ êóòø\ìê\ ìèÿí êîäü é\é íûâáàáà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà, ãàøê\, îç êîâ âûâò=àñüíûò\ äà? 

ÍÀÄß. Ìå ýñüê\ ã\ã\ðâîë= äà. Íåêîð ïàíûä êûâ ýã øóëû. Ì\äàð\ íà... 

ÃÀËß. Ñûëû íèí\ì îç êàæèò÷û. Âåðìàí ì\é ñû á\ðñÿ â\òëûñüíû. 

ÇÎß. Êàæèò÷àñ ñûëû ìûéê\. Ñ=é\ ñ\ìûí àñëàñ Ìèø\ ¸ðòûñê\ä âåðì\ òà 

äûðà ë\ñÿâíû. Ã\ã ñþð\ñíûñ \òëàñü\ìà, òûäàë\, íàë\í. 

ÃÀËß. /í= ðàçüñÿñ. Êóë\ìà ï\ ñ=é\. ßíäûñüò\ì ñèíìûä! 

ÇÎß. Êûäçè êóë\ìà? Ò\ðûò íà ïàíûäàñüë=ñ äà. 

ÃÀËß. Êûäçè ò\ðûò?! Âèêòîð, ûë\äë=í àëè ìûé? Ìèøûñë\í êóë\ì éûâñüûñ 

ñ\ðèí àëè ìûé? Ñî íèí ìûé âûé\äç âîèí?! 

ÂÈÊÒÎÐ. Àáó ýñüê\ êîë\ìà ñûëûñü êûâçûíûñ\ äà. Ìèøûñëûñü, øóà. Çýâ 

¸íà êîðèñ ìåí\ äà. Øóèñ, ïàíûäàñÿí ê\ ï\ Ãàëÿûäê\ä, þ\ðò, ìå ï\ êóâñè. Ñýññÿ 

ï\ âèäç\äëû, êóòø\ì ñûë\í ÷óæ\ìûñ ëîàñ. Íÿðìûëàñ ê\, á\ðàñ ï\ ìåíûì âèñüòàëàí. 

Ýã \ä ìå ÷àéò, ìûé ñ=é\ òýíûä óäæé\çà. Óíà-\ í\? Ãàøê\, ìå ñÿììà 

ìûíòûíûñ\. Àáó ê\ áûòòü\ òîðúÿ óíà.

90 


ÃÀËß. Âåøéû ñýòûñü. Øìîíèòûñüÿñ ïåò\ìíûä. Ìåä òàëóí æ\ âàÿñ óäæé\çñ\. 

Ìå ñûëû ïåòê\äëà øìîíü. Ò\äëàñ ñýêè. Íýìñ\ ñýññÿ íåêîä âûëûí ñüìåêàéò÷ûíû 

îç ì\ä. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýí ä\çìû, Ãàëÿ, ìûé ñ=äç àðòìèñ. Ýã \ä ò\ä. Ïð\øòøà çýâ ¸íà 

êîðà. Ê\ñúÿí, ïèäç\ñ÷àíü âûë\ ñóâòà? Çáûëü \ä, ñóâòà. 

ÃÀËß. Âåê òý òàòø\ì è â\ë=í. Â\÷àí ë¸êñ\, à ñýññÿ ëåáåçèò÷àí. 

ËÈÄÀ. Íèí\ì ò= îí ã\ã\ðâî\é! Êûäç ò=ÿíëû òâîð÷åñê\é ìîðòñ\ ã\ã\ðâîíû 

äàé. 

ÇÎß. Ìûéê\ ïûð íà ýòàé\ àññüûñ äîëèñ. Ñüûâíû ê\ êóæûøò\, ñ=é\ è ìîðòûñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Çîÿ, òàé\í òý ìèÿí\ñ ýí êûñêàâ. Ìîðòûäëû \ä ñü\ì äà ñ¸ÿíûñü 

\ïðè÷ í\øòà íà ìûéê\ êîë\. Âóí\ä=í íèí ì\é, ìûéëà ìå òý äîðûñü ìóíë=. 

ÇÎß. Ýí æ\ ìóí. À÷ûì â\òë= äà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ãàøê\ äà. Ò=, íûâáàáàÿñ, çýâ îí ê\ñé\é, ìåäûì ò=ÿí\ñ ýíîâò=ñíû. 

Ò=ÿíëû îêîòà, ìåäûì àñüíûä ýíîâò=ííûä. Ìåíàì òýê\ä ì\ä íîã\íäæûê àðòìèñ. 

Ýã íà òàé\ñ ã\ã\ðâî äà. À÷ûì ìóí= ñî. À êîë\ìà ñòàâñ\ â\÷íû ñû ìîãûñü, ìåäûì 

òý â\òë=í. Ñýêè ýñüê\ òýíûä ñü\ë\ì âûëàä ë\ñüûääæûê â\ë=. 

ÃÀËß. Ìå òýí\ à÷ûì òîäìûøêàë=. 

ÍÀÄß. Íèí\ì ýã êóò ã\ã\ðâîíû. (Ëåêàðñòâîÿñûñ äçèê\äç íèí òàê\ä\ìà\ñü, 

äà óçü\ íèñü\ îë\.) Êîð í\ ñóäûñ ïîìàñÿñ? Ìåíûì \ä óäæ âûë\ êîë\ êîò\ðòíû. 

ËÈÄÀ. Âèäç\äà äà, òýíàä òàëóí êîòðàâñü\ìà íèí. 

ÇÎß. À ìå òýí\ âè÷÷ûñè. Ýã \ä ÷àéò, ìûé òý ¸ã êîéûøòíû ïåòàí äà ñýññÿ îí 

áåðã\ä÷û. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå \ä áóðåòø ñåðïàñàñüíû ê\ñúÿ â\ë=. À òý, êûäçè âåê, óäæ ìåíûì 

àääçèí. Ìåíñüûì ñåðïàñàñü\ì\ñ îí â\ë= óäæ\í ëûääüû äà. Îçûðì\ä÷ûíû ê\ñé\ìûñ 

ãîðøàä â\ë= øàøàðèò÷\ìà íèí äà. Íåêûäçè îí ã\ã\ðâî, ìûé ìîðòë\í ýì í\øòà 

íà è ëîâ. Ñ=é\ñ ï\òê\äíû àáó êîêíè. Ìå ñü\ë\ì\ñ áóðì\äë= ñåðïàñàñü\ì\í, à òý 

ïûð âèäç\ä÷èí òîðêíû, ïàäì\äíû. Ëîë\ñ ìåíñüûì íåòøûøòíû. 

ÇÎß. Ëîêò=í ìåä á\ð äà ñåðïàñàñèí. Íèí\ì ýñüê\ ýã øó. 

ÂÈÊÒÎÐ. ×àéòàííûä, ìûéëà ¸íà âîäçò=, àðìèÿÿñ ë\ñü\ä=ã\í, ñàëäàòúÿñûñëû 

äàñüòûë=ñíû ýç ñ\ìûí íÿì\äúÿñ, íî è ä\ðàïàñúÿñ. Íÿì\äûä êîêò\ øîíòûë=ñ, à 

ä\ðàïàñûñ íó\ä=ñ íàé\ñ â\ð\ã\ñ âåðìûíû. À òý êîäüÿñûñ, Çîÿ, \í= ì\âïàëàííûä 

ñ\ìûí íÿì\ä äà êûí\ìï\ò éûëûñü, à ìûé ìîðòûñëû êîë\ ëîâ êûï\äàíòîð — 

äçèê\äç âóí\ä=ííûä. 

ËÈÄÀ. Äà, äà. Âóí\ä=ííûä. Ìè Âèòÿê\ä òà êóçÿ óíàûñü ñ¸ðíèòë=ì. 

ÇÎß. Íî è îë\é àñëàíûä ä\ðàïàñíàä. Ìóí\é òøûã êûí\ì\í, êûò÷\ ñèííûä 

âèäç\ä\. (Èíä\ Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà âûë\.) Ýò=é\ ìåä ñüûë\ äàé. Òøûã êûí\ìíàä 

îìëÿë\ìûä ãîðàäæûêà àðòìàñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå òàé îã øó, ìûé ñ¸ÿí îç êîâ. Êîë\ æ\. Íî è ìîðò ëîâ éûâñüûñ 

ýí æ\ âóí\ä\é. 

ËÈÄÀ. Ìîëîäå÷, Âèòÿ! Äçèê ñò\÷à øóèí. À òî äçèê íèí\ì ýç êóòíû ã\ã\ðâîíû. 

Áûä\í óñüê\ä÷èñíû ñü\ì â\÷íû, âóçàñüíû. Òàäçèò\ ûë\äç îí ìóí. Êîðê\ 

ï\òàñíû äà ñüûâíû îêîòà ëî\, à ñüûëàíêûâéûñ àáó. Îçûðëóí ÷\æèãàä âóí\ä\- 

ìà\ñü ë\ñü\äíûñ\. 

ÃÀËß. Êûê \òêîäüûä òàé â\ë\ìà\ñü æ\. Ìûéëà í\ ýñüê\ òîðé\ä÷èííûä? Ìåä 

ïóêñèííûä äà \òëàûí àñûâñÿíü ðûò\äç ñåðïàñàñèííûä ëèá\ ñüûë=ííûä. Ä\ðà-


91 

ïàññ\ ýí æ\ âóí\ä\é, êûò÷\ê\ ñóâò\äíû è. Ìåä ñü\ë\ìíûò\ øîíòàñ. Ñû âûë\ 

âèäç\ä=ã\í êûí\ìíûä îçäæûê êóò ñþìàâíû. 

ÂÈÊÒÎÐ (Ãàëÿëû). À òý âåê êûí ñü\ë\ìà â\ë=í. Ìûé îë\ìàñ â\÷ñü\ — òýíûä 

äçèê âåñüêîäü. Ñ\ìûí ëûäïàñúÿñ ñèí âîäçàä. 

ÃÀËß. Ìûéëà í\ ýñüê\ ìå äîð\ ñèá\ä÷èí, êîð ýñ=é\ äîðûñü ìóí=í? (Çîÿ Âàñèëüåâíà 

âûë\ èíä\.) Çýâ íåáûäèê ñýêè ñ¸ðíèûä òýíàä â\ë=. Ýç \í=ÿ ìîç òàòø\ì 

ãîðàà þðàâ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ðàäåéò= ìå ñýêè òýí\. 

ÇÎß. À ìåí\ ì\é ýí? Ãîðòûñü ìóí=ãàä ì\é ìå òýíûä âåñüêîäü íèí â\ë=? 

ÂÈÊÒÎÐ. È òýí\ ðàäåéòë=. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ýí âóí\ä\é, êûò\í\ñü \í= ò=! 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýíë\é. À ê\í= í\ âåñüêûäà ñ¸ðíèòàí, îí ê\ ñóäûí? Òàí= îç ïîçü 

ûë\ä÷ûíûò\. Ìûé ò\äàí, ìûé éûëûñü ì\âïàëàí, ñ=é\ñ è êîë\ âîñüñ\í âèñüòàâíû. 

Ñ=äç \ä? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ñ=äçíàä ýñüê\ ñ=äç. Íî \ä òàí= ñ¸ðíèûñ îç ò=ÿí ðàäåéò÷\ì 

éûëûñü ìóí. 

ÂÈÊÒÎÐ. Êûäçè îç. Ýã ê\ \ä ðàäåéò — ìå \í= òàí= ýã â\â. 

ÃÀËß. Çáûëüûñü ìåí\ ðàäåéò=í? 

ÇÎß. Ðàäåéò=í ê\ ìåí\, ìûéëà ýñüê\ ìóí=í? Ïûøéûíûò\ \ä ìåäñÿ êîêíè. 

ÂÈÊÒÎÐ. Âèñüòàë= íèí òàé, ìûé ï\äíû êóò= ñýòø\ì îë\ìñüûñ, êîð ãîðòàä 

ñ\ìûí âóçàñü\ì éûëûñü áîñüò÷\íû ñ¸ðíèòíû. Á\ð ìûéê\ âåæíû ýã íèí ñÿììû, 

ñî è ìóí=. Ëîâ ïûê\ä êîðñüíû. 

ÇÎß. Áóð ëîâ ïûê\ä òàé ñþð\ìà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñ=é\ ìåí\, Ãàëèíà Ïàâëîâíàûñ, ã\ã\ðâîë=ñ. Ïåðâîé êàäñ\ æ\, äåðò-à. 

ÃÀËß. Ìå è \í= íà òýí\ ã\ã\ðâîà. Ñ\ìûí ìóê\ääûðéèûñ íÿðã\ìò\ ýã âåðìû 

êûâçûíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå \ä ýã íÿðãûâ. Ñ\ìûí ïè éûëûñü ãîç-ì\äûñü íîðàäæûêà êàçüòûâë=. 

Ñ=é\ òýíûä ýç êàæèò÷ûâ. Îã â\ë= âåðìû êóò÷ûñüíûñ\ äà áàðà ãîðàà øóñüûëàñ, 

ìûé ïèûñü ãàæ\é îê ¸íà áûð\ìà. Òý è ïóçüûâë=í òàûñü. Ïûðûñüò\ì-ïûð 

è ñê\ðûñü âîìàâë=í ìåí\. 

ÃÀËß. Ïóçÿ, äåðò. Ìåê\ä îëàí, à âîääçà ã\òûðûäê\ä ë\ñü\ä\ì ÷åëÿäü éûëûñü 

ñýòø\ì çàáåäí\ÿ âèñüòàâëàí. Ìå \ä ñýê ýã íà íèí\ì ã\ã\ðâîëû. Àñëàì 

÷åëÿäüûä ýç íà â\â. Äîéìûë=ñ ñü\ë\ì\é âåæ\ãò\ìûñëà ëè, ìûé ëè. Ñî è ïóçüûâë=. 

Àáó ýñüê\ êîë\ìà äà. /í= ñýññÿ ìûé íèí... 

ÇÎß. Ïè éûëûñü êàçüòûë\ìñüûñ \ä ýí æ\ ïèíÿâ? 

ÃÀËß. Ñ=äç òàé â\âë=. Ìàìàë\ìò\ ò\äò\ãûä. Áåðã\äíû ê\ ýñüê\ ñòàâñ\ á\ð, 

ò\ä= íèí ýñüê\, êûäç îâíûñ\ äà... 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ñýññÿ òà â\ñíà è ìóí=ííûä? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìûéëà òà â\ñíà? Ñýêè ìå ñ=é\ñ ðàäåéò= íà äà ýã êàçÿâëû íèí\ì. 

À÷ûì\ñ íà âåñèã ìûæäûë=. Ìèñÿ, àñ ïèûí êîë\ ñòàâñ\ êóòíû. Çáûëüûñü \ä, àáó 

áóð, êîð òý äûðéè êóòàñíû ÷åëÿäü â\ñíà ãàæò\ìò÷\ì éûëûñü ïûð âèñüòàâíû. 

Ã\ã\ðâîà æ\ \ä ìå òàé\ñ. Ìóí\ìûñ ñ¸ð\íäæûê ëîè. 

ÃÀËß. Ýòàé\ êóë\ìà íèñü\ ëîâúÿñ\ àëè ìûé á\ðéèí? Áóðäæûêûñ ñýññÿ àáó 

íèí ñþð\ìà. (Èíä\ âóãðàëûñü Íàäÿ âûë\.) Òàòø\ìûä, äåðò, îç êóò íèí\ìûñü 

ïèíÿâíû. Ïûð ñóðã\-óçü\ äà. 

ËÈÄÀ. Äóãä\é êûâíàä øûáëàñüíûò\.

92 


ÂÈÊÀ. Êûäç í\ ýñüê\ êûê ã\òûðíàñ \òè êàäàñ îë=ííûä? 

ÂÈÊÒÎÐ. Êîð? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà! Â\÷ àññüûä óäæò\. 

ÃÀËß. Äà, äà, ìåíàì òàé\ íèí\ì àáó áûçã\ìíàñ âóíë= íèí \íòàÿ ñ¸ðíèûñ. 

Íàäÿûñ æ\ âèñüòàë=ñ, ìûé ìåê\ä îë=ã\í íà ñûê\ä ãèæñü\ìûä â\ë\ì. Ñ\ðèñ àëè 

ìûé âóãðàë=ãàñ? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýç ñ\ð. Ñ=äçè è â\ë=. Êûê ã\òûðà â\ë= \òè êàä\. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êûäçè êûê ã\òûðà?! Îç \ä ïîçü ìèÿí òàäçèñ\. 

ÇÎß. Òàñÿíü ñòàâñ\ ïîçü\ âè÷÷ûñüíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ïîçü\ ê\òü îç, â\ë= òàé ñî òàòø\ìûñ ìåíàì îë\ìûí. 

ÃÀËß. Çáûëü ì\é ìåê\ä è ñûê\ä ãèæñü\ìûä â\ë=? 

ËÈÄÀ. Òâîð÷åñê\é ìîðòûä òûäàë\. Ñ=é\ áûäòîð âåðìàñ â\÷íûò\. Âåñèã, ìûé 

ì\âïûøòíûò\ îí êóæ. Àáó ýòàé\ÿñ êîäü. Òà â\ñíà è ìå ñûê\ä... 

ÂÈÊÒÎÐ. Àáó ýñüê\ ë\ñüûä, äà âèñüòàëà íèí. Íèí\ì äçåáò\ã. 

ËÈÄÀ. Òàûñü ìå òýí\ è ðàäåéòà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (Ëèäàëû). Â\òëà \ä. (Âèêàëû.) Òàé\ñ ýí ãèæ. 

ÂÈÊÀ. Êîä\ñ? Îøê\ìñ\? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìûé \í= Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ûñ âèñüòàâíû êóòàñ — ýí 

ïàñúÿâ. Ñ=é\ àëèìåíò êóçÿ äåë\àñ îç ïûð. Ã\ã\ðâîèí? 

ÂÈÊÀ. Äà. 

ÂÈÊÒÎÐ (âèäç\ä\ âóãðàëûñü Íàäÿ âûë\). Âèñüòàâíû àëè ìûé? 

ÃÀËß. Ñûëû \í= ê\òü ìûé âèñüòàâ. Â\òàñü\ íèí, òûäàë\, äà. ¨íà, òûäàë\, 

ìóäç\ìà ïóêàë=ãàñ. 

ÇÎß. Ìåíûì ýñüê\ òàûñü ï\ñü íè ê\äçûä æ\ äà. Íî êîë\ âèñüòàâíû. Êîë\. 

ÂÈÊÒÎÐ. Êîð, Ãàëÿ, òýê\ä îë\ìíûì êóò=ñ ë¸êëàíü ìóííû. 

ÃÀËß. Îã òàé í\ ñýòø\ìñ\ ïîìíèò. Ïûð çýâ áóðà òýê\ä îë=ì äà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå ñýêè ì\âïàâíû áîñüò÷è ÿíñ\ä÷\ì éûëûñü. Íåêûìûí âîò\ ñåìüÿíàä 

îë\ì á\ðûí \òíàì\í êîëüíûñ\ êóò= íèí ïîâíû. Âåê ìåä êîäê\ îð÷÷\í 

â\ë=. Ñî è êóò= êîðñüíû ìåíûì êàæèò÷àíà íûë\ñ, êîä äîð\ ýñüê\ ñü\ë\ì\é êûñêèñ. 

Êóø þð ñþÿí=í â\ñíà îâíû áûòòü\ îã æ\ ê\ñéû. Ìåä ãîðòàä êîêûä êûñêèñ 

æ\. Ñî è ïàíûäàñèì. 

ÃÀËß. Ýñ=ê\ä. Íèñòûñüûñê\ä. Ìåä îç ë¸ê ëî ñûëû-à. Ëåêàðñòâîñ\ ñåìå÷êè\ñ 

ìîç êèëëèñ äà. 

ËÈÄÀ. Àáó, àáó ë¸ê. Ìå \ä ñû á\ðñÿ âèäç\äà... 

ÇÎß. Ìå äîðûñü \ä òàäçè æ\ óéêíèò=ñ. Îê \ä íàÿí. Ãàëÿ, òý äîð\ ñýêè ò\âçèñ. 

Òý äîð\ \ä? 

ÃÀËß. /í= îã íèí è ò\ä, êûäç è øóíûñ\. Ãàøê\, ìå\äç íà êîäê\äê\ îë=ñ äà. 

Ìåë= êóêàíüûä âåðìàñ êûê ì\ñê\ñ \òûðûøúÿ í¸íÿâíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýã ìå íåêîäê\ä ñýññÿ îâ. Òýê\ä, Ãàëÿ, Çîÿ äîðûñü ìóí\ì á\ðûí ïûð 

æ\ è îâì\ä÷è. Ýã ì\é í\ âèñüòàâëû? 

ÃÀËß. Òý ýñüê\ ìûéñ\ ýí âèñüòàâëû äà. Âåðìàí ì\é òýíûä \í= ýñêûíû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âîäç\ ìûé? 

ÂÈÊÒÎÐ. Êóò=ì ñûê\ä ïàíûäàñüëûíû. Ãàëÿûñü ãóñü\í. Ñûëû, Íàäÿûñëû, 

ìå ýã è âèñüòàâ, ìûé ã\òûð ìåíàì ýì. 

ÃÀËß. Ïè íà òýíàä ýì è. Ñ=é\ñ òø\òø æ\ äçåáèí? 

ÂÈÊÒÎÐ. Äçåáè. Ýã âèñüòàâ.


93 

ËÈÄÀ. Ìûéëà í\ ýí âèñüòàâ? Ìåíûì òàé í\ ñòàâ éûâñüûñ âèñüòàë=í. Ìåäâîääçà 

ëóííàñ æ\. È âàæ ã\òûðúÿñ, è íûâ-ïèÿí éûâñüûä. Íèí\ì ýí äçåá. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ïîë=, ìûé âèñüòàëà ê\ — â\òëàñ. Âîøò\ìûñü ïîë=. 

ËÈÄÀ. Ìåí\ òàé í\ íèí\ì ýç ïàäì\ä. Âåñüêûäà âèñüòàë=í ñòàâñ\ äà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Îã è ò\ä, ìûé òàò÷\ øóíû. Ýã òàé âèñüòàâ... 

ÇÎß. Ãàøê\, âèñüòàë=í äà, ýç êûâ. /í=ÿ ìîç óçü\ â\ë=. Ñ=é\ í\ ïûð òàòø\ì? 

Ëóí è âîé íèñò\-óçü\? 

ÂÈÊÒÎÐ. Îç. Àáó âåê òàòø\ì. 

ÇÎß. Òûäàë\, Âèêòîðûñ òà âûé\äçûñ âàé\ä\ìà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà, ãàøê\, îí ñýññÿ êóò\é é\çñ\ òàäçè 

êåäçîâòíû äà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Âîäç\ âèñüòàëà. Êîð íèí ëîèì çýâ ìàòûññà é\ç\í, Íàäÿ êóò=ñ êûòøëàë\ì\í 

ãàðàâíû ãèæñü\ì éûëûñü. 

ÃÀËß. Òý æ\ ñýê ìåê\ä íà ýí òîðé\ä÷û äà. Êóòø\ì ãèæñü\ì âåðìàñ ëîíû! 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå \ä òà éûëûñü, øóà òàé, ñûëû ýã âèñüòàâ. Ìå è ê\ñéûñè ãèæñüûíûñ\. 

Çýâ æàëü ëîè äà. ×àéò=, ìûé îã ê\ ê\ñéûñü, òî âåðìà âîøòûíû. Çýâ 

ñòàâñ\ ñü\ë\ì áåðäàñ Íàäÿûñ áîñüò\ äà. 

ÇÎß. Áîñüò\ òàé. Ñî è \í= áîñüò\ìà. Ïûð íà íåðíè÷àéò\ìûñëà äç\ðèñ. Âèäç\ä\ìï\ðúÿûñü, 

ñ=é\ ïûð ëåêàðñòâî âûëûí è îë\. 

ÂÈÊÒÎÐ. Îç ýñüê\ äà. Ñ\ìûí êîð âûâò= ¸íà ìûéê\ ñü\ë\ìñ\ â\ðçü\äàñ. Ñýêè, 

ãàøê\... Ìå òàûñü è ïîë=. Ìèñÿ, âèñüòàëàí, à ñ=é\ ñîäç òûð ëåêàðñòâî àïûøòàñ. 

Êóëàñ í\øòà äàé. Ìèñÿ, áóðäæûê ûë\äëûíû. Ñî è øû\ä÷è êûò÷\ êîë\, ìûé 

ïàñïîðò\ñ âîøò=. Ìåä ì\ä\ñ, âûëü\ñ ñåòàñíû. Ñýññÿ ñû ñåðòè è ã\òðàñè Íàäÿ 

âûëàñ. À êûê ò\ëûñü ìûñòè Ãàëÿê\ä þêñèì. Ì\ä ïàñïîðòíàñ... 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çáûëüûñü àëè ìûé òàäçè â\÷èííûä? Òàûñü æ\ ñóäèòíû 

âåðìèñíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Îç âåðìûíû. Ìå \ä ñòàâ çàêîíñ\ ëûääè. 

ÇÎß. Êûäç ñ\ìûí òý êîäüñ\ ìóûñ íîâë\äë\? 

ËÈÄÀ. Òâîð÷åñê\é é\çûä ñýòø\ì\ñü. Òàé\í ìè è òîðúÿëàì ò=ÿí êîäüÿññüûñ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Àääç\ìíûä, ìûé\í òîðúÿâíû. É\éòàë\ì\í... 

ÃÀËß. Ãèæñèãàñ àñëûä ýç â\â ë¸ê? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñü\ë\ì âûëûí çýâ æ\ äåëèâ\ â\ë=. Ãèæñüûò\äçûñ íèí ýñüê\ êàçÿë=, 

ìûé àáó ìåíàì òàé\, îã êóò ñûê\ä îâíû, íî ÇÀÃÑñüûñ øû\ä÷\ìñ\ ýã òàé 

á\ð áîñüò. Áàðà æ\ ïîë=, ìûé äîéä\ìà ëîàñ ìîðòñ\. Ãèæñÿí àñûâíàñ íèí àñëûì 

øóë=, ìûé îã ìóí. Íî Ìèø\ ïàäì\ä=ñ. 

ÃÀËß. Ñ=é\ í\ êûäçè ïàäì\äàñ? Áàðà ì\é ñ=é\ òý äîðñÿíü ñüâèäèòåëÿë=ñ? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñ=é\. 

ÇÎß. Êûäçè ñ=é\? Ìåê\ä ãèæñèã\í òàé Ìèø\ æ\ â\ë=! 

ÃÀËß. Ìåê\ä òø\òø. Òýíàä òàé Ìèø\ûä óäæ âûë\ ìîç ñüâèäèòåëÿâíûñ\ 

âåòë\. Àáó íà îêëàä âûëûí? 

ÂÈÊÀ. Êûäçè í\ ñ=é\ ïàäì\ä=ñ? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñûë\í þðûñ ò\ðûòúÿ þ\ì á\ðàñ çýâ ¸íà âèñèñ. À ìå ñòàâ ñü\ì\ñ 

ïèð âûëàñ âèäçè. Þðñ\ âåñüê\äíû ýã âåðìû. À ñýí=, Íàäÿûñë\í àé-ìàì îðäûí, 

þàíòîðéûñ òûð. Ñî êîâìèñ ñûê\ä ñýò÷\ äîâãûíû, ìåä þðñ\ ìîðòûñ ò\ðûòúÿ á\ðàñ 

âåñüê\äàñ.

94 


ÇÎß. Àáó ê\ òý òûð ñþñü-à? Ìûéûñü ñ\ìûí ìè òý âûë\ ûøò=ì-à? Ìûéûñü 

ðàäåéòë=ì? 

ËÈÄÀ. À ìå \í= íà ðàäåéòà! È îã äçåá òàé\ñ. È ò= ðàäåéòàííûä. Àääçà \ä! 

ÃÀËß. Àääçûñü ïàíûäàñü\ìà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ñýññÿ í\, ãèæñü\ì á\ðàñ, êûäçè îë=ííûä? Êûê ã\òûðíàñ? 

ÂÈÊÒÎÐ. Áûäñÿìàûñ â\ë=. 

ÃÀËß. Ýã \ä è ò\äëû! Ãîç-ì\ä âîé ýñüê\ âîøëûâë=ñ äà. Íî âîéñÿ óäæ âûë\ 

âåòë\ì\í ïîñéûñèñ. Ñî â\ë\ì êóòø\ì âîéñÿ óäæ â\÷\! Ìè ñýê òîðé\ä÷ûíû íèí 

â\ë= ë\ñü\ä÷àì äà ¸íàñ\ ñû á\ðñÿ ýã íèí è êûé\ä. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýí äèâèò, Ãàëÿ, ìûé òàäçè â\÷è. Äûð íèí òàé\ êàèò÷\ìñ\ ïûòøêûí 

íîâë\äë=, äà \í= ê\òü ìûí=. Ñòàâñ\ ò\äàííûä äà. Ñýññÿ íèí\ì ãóñÿûñ ò=ÿí 

âîäçûí ýç êîëü. 

ÇÎß. Ìûéëà í\ òàê\ä ÿíñ\ä÷èí? Íàäÿûñê\ä. Ìåê\ä, ã\ã\ðâîà, ìûéëà òîðé\ä- 

÷èí. ßðñê\á ìîðò äà, ãàøê\, ñ=é\í. À òàé\ ñî êóòø\ì ðàì. 

ÃÀËß. Âèñüòàâ. Ìûé òø\êìóí=í? Ìåíûì òàé í\ ÿíñ\ä÷èãàä øóèí æ\, ìûé 

òýí\ îã ã\ã\ðâî äà ñ=é\í òîðé\ä÷àí. Âèä\ìûñ ìåíàì òýíûä àáó êàæèò÷\ìà è. 

Òàé\ í\ òýí\ ïèíÿâë=ñ æ\? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýç. Ì\äàð\ íà, ïûð ìåë=à øû\ä÷ûë=ñ. Íî è òàé\ â\ë\ì ìåíûì îç 

æ\ êîâ. Êîð äçèê ÷åëÿäüê\ä ìîç òýê\ä ñ¸ðíèò\íû. Êîð ñòàâñüûñ ïûð ï\òàêàéò\- 

íû. Âåê íåáûäà øóàë\íû, îç ä\çìûâíû... Äûø\ä\ æ\ â\ë\ì òàé\ñ êûâçûíûñ\. 

ÍÀÄß. Ìå \ä òýí\ çýâ ¸íà ðàäåéò=. (Ñûë\í äðóãûñü\í øûàñü\ìñüûñ ñòàâ\í 

øàéïàéìóí\íû.) 

ÂÈÊÒÎÐ. Íàäþê, òý ñòàâñ\ êûâë=í? 

ÍÀÄß. Êûâë=. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýí äèâèò. Íî âîäç\ òàé\ñ äçåáíû ýã âåðìû. Òýíûä ýñüê\ á\ðûíäæûê 

âèñüòàë= æ\. /í= ê\ áûòòü\ ýí êûâ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìûéëà í\ áóðíîã\í ñ¸ðíèò\ìûñ äà ï\òàêàéò\ìûñ ýç 

ë\ñÿâ? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå í\ ìûé\í ò\äà! Ìîðòûäëû ïûð ìûéê\ îç òûðìû äà. /òè îë\ì 

\ä îëàì. Ìûéëà àñüò\ ìûðä\íàâíû äà íýìò\ ìàéøàñüíû. Îí ê\ âåðìû, îç êîâ è 

îâíû. Ìå òàé ñ=äç ÷àéòà-à. /òëàûí îë\ìûäëû ïîìûñ çýâ \äé\ âåðìàñ âîíû. 

Ìûéê\ îç êàæèò÷û, è ìîðò âûëàñ äçèê ì\ä ñèíúÿñ\í áîñüò÷àí âèäç\äíû. Êîðê\ 

\òè ñþñü ìîðòëûñü þàë=ñíû — ýì-\ ðàäåéò\ìûñü êóòø\ìê\ ëåêàðñòâî? Ýì ï\. 

Êîë\ ï\ ñþñüäæûêà âèäç\äëûíû ìîðò âûëàñ, êîä\ñ ðàäåéòàííûä. Ñýêè ï\ áûòü\í 

àääçàííûä êðóêàñÿíòîð, êîä= ÷ûøêûøòàñ ðàäåéò\ìñ\. 

ÇÎß. Âûâò= òàé êîêíèà îâíû ë\ñü\ä÷\ìûä. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìåíàì îë\ì âûë\ âåæàâíû íèí\ìûñü. Íî ì\ä íîãûñ îâíû îã âåðìû 

è îã ê\ñéû. 

ÍÀÄß. Ìûéûñü í\ ìå âûë\ ä\çìèí? Íèí\ì ñýòø\ìñ\ ýã â\÷ äà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Êîðê\ Ìèø\ê\ä êóõíÿ âûëàä ïóêàë=ì äà âàðîâèò=ì. Ìå á\ðò\ì 

óë\ñ âûëûí â\ë=. Ìûøê\é êóò=ñ ìóäçíû äà âèäç\äë=, êûò÷\ ïîçÿñ ïûêñüûíû. Òý, 

Íàäÿ, êûéèí òàé\ âèäç\äëàññ\ äà êóò=í ìåëàíü øêàïñ\ é\òêàâíû, ìåä ñû áåðä\ 

ïûêñè. Òàûñü çýâ ¸íà ä\çìè ñýêèíàä. Ëåøàêûñ ò\ä\, ìûé ìåíûì è êîë\. Ë¸êûñ 

îç ë\ñÿâ è áóðûñ îç ïûð êîâ... 

ÇÎß. Äçèê ê\ òý é\é-à. Òàûñü îç ä\çìûíû êîâ, à íèìêîäÿñüíû.


95 

ËÈÄÀ. Ò= ìûéê\ ã\ã\ðâîàííûä. 

ÍÀÄß. Ìå \ä òýí\ ðàäåéò=. È \í= íà çýâ ¸íà ðàäåéòà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìûéûñü? Ìå æ\ òýíûä ñû ìûíäà ìàéøàñü\ìñ\ âàéè. Íåêîð ïð\øòøà 

òàûñü îí âåðìû ïåðéûíû. 

ÍÀÄß. Ìûé ê\òü è. Ìå òàé ðàäåéòà-à. Íåêîä ñýññÿ, òýûñü \òäîð, îç êîâ. È 

íûâíûì ðàäåéò\ è. (Ñóìêààñ áîñüò÷\ ëóêéûñüíû äà êûñê\ íûëûñëûñü ñíèìîêñ\.) 

Ñî ñ=é\. Âèäç\äëû. Äçèê òý êîäü. (Íî ìûéëàê\ îç Ïàâëîâ äîð\ ìàòûñò÷û, à íó\ 

ñíèìîêñ\ Íèíà Èâàíîâíàëû äà äçèê ñèíúÿñ äîðàñ ìàòûñò\.) 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çáûëüûñü, Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ êîäü. 

ÃÀËß. Ìåíàì ïè\é áûòòü\ àáó. (Êóò\ æ\ ñóìêààñ ëóêéûñüíû. Ìåäá\ðûí 

ñþð\ æ\, äà êûñê\ ñíèìîê.) Êóñ\ êóëü\ìà äà ñûëû áûòòü\ ëÿñê\ìà. Âèäç\äë\é 

ê\òü. 

Çîÿ Âàñèëüåâíà îç æ\ äü\á\ êîëü. Çýâ \äé\ àääç\ ïèûñëûñü ñíèìîê äà ñòàâíûñëû 

ïåòê\äë\. Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà íà âûë\ âèäç\ä\ì\í òø\òø æ\ ñóìêààñ 

íûðñ\ ñþéë\, íî àáóò\ìûñ êûòûñü ñþðàñ. Ûøëîâçü\ äà áîñüò÷\ âèäç\äàâíû 

íûâáàáàÿñ á\ðñÿ, êîäúÿñ íèí ñíèìîêúÿññ\ ïåòê\äë\íû Âèêòîð Ïàâëîâëû. Ì\äûñ 

îç ò\ä, êûò÷\ âîøòûñüíûñ\. Òýðûáà êûñê\ ìîð\ñ çåïñüûñ ÷åëÿäüûñëûñü ñíèìîêúÿññ\ 

äà âî÷à áîñüò÷\ ïåòê\äëûíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìåíàì \ä íàé\ ýì\ñü æ\. Ïûð ñü\ðûñü íîâë\äëà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òûðìàñ! Òàí= ñóä ìóí\, à îç êóòø\ìê\ ñïåêòàê ëè, 

ìûé ëè. 

ÂÈÊÀ. Ïóêñÿë\é! 

Ñòàâ\í ëàíüò\íû äà ïóêñÿë\íû àñ ìåñòàÿñ âûëàñ. Íèíà Èâàíîâíà êûòøîâò\ 

íàé\ñ âèäç\äëàñíàñ äà øó\ Íàäåæäà Ïåòðîâíàëû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Àðòûøò\ì á\ðûí àðòì\, ìûé ò=ÿíëû àëèìåíòûñ êóòàñ 

âîíû çýâ ýòøà ïð\÷åíò. Ìóê\äñüûñ ¸íà ýòøàäæûê. Çàêîí ýì çàêîí. Óíäæûêñ\ 

ïåðéûíû íåêûäç îç ïîçü. Ñ\ìûí óäæäîíñüûñ âåòûìûí ïð\÷åíòñ\. 

ÍÀÄß. Ìåíûì óíàûñ îç è êîâ. Ìå ýñüê\ è ñ=é\ñ ýã êîð, íî óäæ âûëûí ìûðäûñü\í 

òø\êò=ñíû øû\ä÷ûíû. Àáó êîë\ìà ýñüê\ êûâçûíû äà. 

ÇÎß. Á\ð àëè ìûé øû\ä÷\ìñ\ áîñüòàí? 

ÍÀÄß. Îã è ò\ä. À ïîçü\? 

ÇÎß. Ýí áîñüò. Ìå àñëàì àëèìåíòûñü \òêàæèò÷à. Äåðò, îã ñòàâíàñ, à äàñ 

ïð\÷åíò êûìûí. Ïîçÿñ ê\ áûòòü\. Ìåíûì ñ=äç ñü\ìûñ òûðì\. À òýíàä áèáëèîòåêààä 

ñü\ìíàä îç ¸íà øûáëàñüíû. Ìåíñüûì ïàéñ\ áîñüò. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ýíë\é. Òàäçè îç ïîçü. Êîë\ áàðà ñóä\ øû\ä÷\ì ñåòíû. 

Âûëüûñü ìåä ñòàâñ\ òàé\ñ âèäëàâíû. Êàä êîëü\ì ìûñòè áàðà ñòàâíûò\ òàò÷\ 

êîðàñíû. 

ËÈÄÀ. È ìåí\ òø\òø? Ìå ëîêòà. 

ÃÀËß. Ìå àáó æ\ ïàíûä. Íî àññüûì ïàé âîéò ìûíäà îã ñåò. Ìå ûäæûä 

óäæäîí\í îøéûñüíû ìóê\ä ìîç îã âåðìû. Ìåä Çîÿëûñü ÷èðê\øèòûøòàñíû. À÷ûñ 

ê\ áûòòü\ ê\ñé\... 

ÇÎß. Ê\ñúÿ. Ìå áûä ãð\ø â\ñíà \í= îã äç\ð. À÷ûì\ñ è ïè\ñ áóðà âåðäíû äà

96 


ïàñüò\äíû âåðìà. Ìåä òàé\, Âèêòîðûñ, âèíüãûðâèäçàñ. Ñòàâ ñü\ìñ\ ìèÿíëû ñåòàñ 

äà. Ìåä äîâúÿë\ äà êîðñüûñü\ ìèÿí êîäü é\éÿññ\. 

ÃÀËß. Ìå ýñüê\ à÷ûì\ñ é\é\í îã íà øó. Ñ\ìûí òàé íåêûäçè îã ã\ã\ðâî, ìûé 

ìèÿíñÿíü òàëû ýç òûðìû? Âèòÿ, âèñüòàâ âàé òý, ìûé òýíûä îç òûðìû? Ìåñÿíü, 

Çîÿñÿíü, òàé\ óíç=ëü íûâñÿíüûñ, ýñ=é\ ëóí è âîé ñüûëûñü àíüñÿíüûñ? Ìè æ\ 

òýí\, ÷àéòà, ñòàâíûì ðàäåéòë=ì. Ìå, ãàøê\, \í= íà äà... Îç òàé íåêóòø\ì ì\ä 

ìóæè÷\é äîð\ êûñêû-à. Ñòàâíûñ âåñüêîäü\ñü. Ñòàâíûñ\ òýê\ä \òêîäÿëà äà íåêûäç 

òý êîäüûñ îç ñþð. 

ÂÈÊÒÎÐ. Îã è ò\ä, ìûé øóíû. Ñòàâíûäë\í ò=ÿí áóðûñ óíäæûê. À òûðìûò\ìòîðéûñ 

âûâò= ýòøà, íî ñóäçñüûì\í, ìåäûì ê\äçàâíû ò=ÿí äîð\. Îê, ýñüê\ 

ñòàâíûäëûñü ê\ áóðñ\ \òëàâíû äà ë¸êñ\ ÷ûøêûøòíû — ñýêè ýñüê\ íåêûò÷\ ýã 

ìóí. Íèí\ì ýñüê\ ìåí\ ýç êûñêû êîðñüûñüíûñ\. /í= òàé ñî òàäç-à. Êîðñüûñÿ. 

ÃÀËß. Êîðñüûñèãàñ è ï\ðûñüìàí. Èíäîì\ íóàñíû ñýññÿ. Íåêîäëû îí êóò 

êîâíû äà. 

ÇÎß. Ìûéëà í\ îç êóò? Ãàøê\, ìå áîñüòà... 

ËÈÄÀ. Ìå íåêîäëû ñ=é\ñ îã ñåò! (Âèêòîð äîð\ ìóðòñà îç óñüê\ä÷û.) Ñ=é\ 

ìåíàì ëîâ ïûê\ä\é. Ñû äûðéè ìåíûì áóðäæûêà ñüûâñü\ äà îâñü\. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìûé í\ ñûë\í ýì ñýòø\ìûñ, ìûé ñî òàäçè ñòàâíûä 

íåêûäçè îí ê\ñé\é ïîì\äç ÿíñ\ä÷ûíû Âèêòîð Âàñèëüåâè÷ûñê\ä? Óíà \ä òàòø\ìñÿìà 

ìóæè÷\éûñ êàðàñ. 

ËÈÄÀ. Ì\ä àáó! Ìå ò\äà. Ýã \ä \òèê\ä íèí îâ. 

ÇÎß. Ãàøê\, è çáûëüûñü àáó äà. 

ÍÀÄß. Àáó. 

ÃÀËß. Ìûéê\ \ä êûñê\ æ\ ìåí\ ñû äîð\. Ãàøê\, íåêîä îç ã\ã\ðâî ìèÿí\ñ 

ñ=äçè, êûäçè Âèòÿ. Íåêîä îç êóæ àñ êàä\ áóð äà ñü\ë\ì âûë\ ë\ñÿëàíà êûâ 

øóíû, êûäçè âåðì\ ñ=é\. Í\øòà óíàòîð íà ïîçü\ ñîäòàâíû, ìûé âåðì\ íûâáàáàëû 

ñåòíû ñ=é\, à ìóê\ä ìóæè÷\éûñë\í ëèá\ âåæ\ðûñ îç òûðìû, ëèá\ ê\ñé\ìûñ 

àáó... 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýí âàé ìåí\ ñýòø\ìàñ\ îøêû. Àñëàì \ä ñî ìóê\ääûðéèûñ ë\ã\é 

ïåòë\, ìûé àáó ìóê\äûñ êîäü äà. Ýã âåðìû ò=ÿí ï\âñòûñü íåêîäê\ä îâíû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. À ÷åëÿäü â\ñíàûä ìûéëà ýí îâ? Ìûéëà ýí îë\é? Òàé\ 

ìåíûì ã\ã\ðâîò\ì ìûéëàê\. 

ÂÈÊÒÎÐ. Òà éûëûñü ìå ì\âïàâë= æ\. Øóàì, ìûðäûñü\í îëàì ÷åëÿäü ðàäè, 

ìåä \òëàûí òûð ñåìüÿûí áûäòûíû ïè\ñ ëèá\ íûë\ñ... Ãóñü\í êóòàì ë\ãàâíû 

\òà-ì\ä âûë\ áûäòîðéûñü. Ìåäñÿ íèí ñûûñü, ìûé îë\ìûñ ýç àðòìû. ×åëÿäüûä \ä 

\äé\ áûäìàñíû. Ìóíàñíû áàòü-ìàì äîðñüûä. Ñýêè ìûé? Ðàç\ä÷ûíû? Êîäëû ñýê 

ìè êîâíû êóòàì? Íè ñ=é\, íè ìå... Âèäç\äàí äà, îë\ìûñ èñêîâò\ìà. Òàé\ñ àðòûøò\ì\í 

è ïûð íà ìóíë= áûä äîðûñü, êîð ìûéê\ îç êóò ëàäìûíû, êîð ê\äçûä\í 

\âòíû \òà-ì\ä äîðûñü ì\äë=ñ... Ìåäûì îë\ìñ\ \òà-ì\äëûñü íå äçóãíû. À ÷åëÿäüûä 

áûäìàñíû. Ìå îòñàëà. À ò= àääçàííûä íà êîä\ñê\, êîä= ìåûñü ñ¸ ï\â áóðäæûê. 

ÇÎß. Êîêíè òóé æ\ ýñüê\ á\ðé\ìûä äà. Íî îã êóò âåíçüûíû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Çîÿ Âàñèëüåâíà, ò= çáûëüûñü ê\ñúÿííûä ñåòíû øû\ä÷\ì, 

ìûé êóòàííûä þêíû àññüûíûä àëèìåíò ïàéò\ Íàäåæäà Ïåòðîâíà Ïàâëîâàê\ä? 

ÇÎß. Ê\ñúÿ. Øóè ê\ — þêà. Ìåíàì ñü\ìûñ ñ=äç òûðì\. À òàëû êîë\äæûê. 

ÍÀÄß. Íèí\ì ìåíûì îç êîâ. Ñ\ìûí ìåä Âèòÿ á\ð áåðã\ä÷èñ ìå äîð\. 

ÃÀËß. Âûâò= òàé ñþñü. Ñóä ïûð àëè ìûé òø\êòàí á\ð ëîêíû òý äîðàä?


97 

ÍÀÄß (Íèíà Èâàíîâíàëû). À ïîçü\? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Îç. 

ËÈÄÀ. Êîð í\ ì\ä ñóäûñ ëîàñ? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Øû\ä÷\ìñ\ Çîÿ Âàñèëüåâíà ñåòàñ, äà âèäç\äëàì. À ò=ÿíëû, 

Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà, òàò÷\ ñýññÿ ëîêíû îç êîâ. 

ËÈÄÀ. Ìûéëà? Ìå æ\ Âèêòîð\ñ àääçûë\ì ìîãûñü òàò÷\ ëîêòà. Êàðàñ îã 

ïàíûäàñüë\é äà. Ïûøúÿë\ ìåûñü. 

ÇÎß. Òý äîðûñü, äåðò, ïûøúÿí. Ñèðà òóðóí êîäü äà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà. 

ÂÈÊÀ. Êûâçà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Á\ðàñ ïåòê\äëû ìåíûì, ìûé ñýò÷\ òý ïàñúÿë=í. 

ÂÈÊÀ. Áóð. 

ÍÀÄß. Çáûëüûñü ì\é êîâìàñ íà ì\äûñü âîëûíû? 

ÃÀËß. Ïåëüò\ì àëè ìûé? Òýíûä æ\ ñî ê\ñé\íû óíäæûê ñü\ì Âèêòîðûñëûñü 

ïû÷êûíû. 

ÍÀÄß. À ñ=é\ í\ êûäç îâíû êóòàñ? 

ÃÀËß. Òý ñû â\ñíà ýí ìàéøàñü. Òàòø\ìûä îç âîø. /øèíü\ä ê\ \êìûñ\ä 

ñóäòàñÿíü òîéûøòàñíû — ìó\äçûñ îç è âî. Âèò\ä ëèá\ êâàéò\ä ñóäòààñ îëûñü 

àíüûñ êèÿññ\ íþæ\ä\ì\í êóòàñ äà ãîðòàñ ïûðòàñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå ýñüê\ ñ=äç íà âåðìè ñü\ìò\ ñåòíû äà. Ñóäèò÷\ì îç êîâ. Êàäûñ 

ìåíàì àáó áûä ëóíñ\ òàò÷\ âîëûíû. 

ÇÎß. Òýíñüûä íåêîä îç êóò þàñüíû. Êîðàñíû, äà êîò\ð\í ëîêòàí. Íåêûò÷\ 

îí âîøòûñü. Ãà÷ò\ ï\ð÷÷èã\í êîë\ â\ë= ì\âïûøòëûíû. /í= ñ¸ð íèí. Íýìò\ 

êîâìàñ àëèìåíò ìûíòûíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå òàé îã ïûêñüû. Ìûíòà. 

ÇÎß. Êûò÷\ òîí âîøòûñÿí. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òà âûëûí çàñåäàíèåûñ ïîìàññèñ. Ñòàâíûäëû ïîçü\ ðàç\ä- 

÷ûíû. Êîð äîêóìåíòúÿñûñ ëîàñíû äàñü\ñü — êîðàñíû âûëüûñü. À ò=ÿí\ñ, Ïàâëîâ 

Âèêòîð Âàñèëüåâè÷\ñ, êîðà êîëü÷÷ûâíû. 

ÂÈÊÒÎÐ. Áóð. 

Íûâáàáàÿñ íåîêîòàïûðûñü áûòòü\ áîñüò÷\íû ïåòíû. Áûä\í êûé\ âèäç\äëàññ\ 

Âèêòîðëûñü. Ê\ñé\íû, òûäàë\, ìûéê\ øóíû íà ñûëû. Ñ\ìûí Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà 

îç âåðìû êóò÷ûñüíû äà ãîðàà þ\ðò\ àññüûñ ì\âïñ\. 

ËÈÄÀ. Âèòÿ, êîð í\ ìè òýê\ä àääçûñÿì? Ãàøê\, òàëóí ðûò âîëàí? Ìå \ä 

òýûñü çýâ ¸íà ãàæò\ìò÷à. Ò\ä=í ê\ ýñüê\, êûäçè ìåíûì îç òûðìû òýê\ä âàðîâèò\ìûñ. 

Ñûìûíäàòîðé\í îêîòà òýê\ä þêñüûøòíû. Âîëàí \ä? 

ÂÈÊÒÎÐ. Îã ê\ñéûñü. 

ÇÎß. Øóà òàé, òàé\ ñèðà òóðóí êîäü. (Ìàòûñò÷\, êîêíüûäèêà âåøòûøò\ 

Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà\ñ äà âàøíèò\ Âèêòîðëû.) Ìå òýí\ âè÷÷ûñÿ. Ïûðàâ ïèò\ 

âèäëûíû. 

ÃÀËß (êîñà ìîç). Ïèûä òýûñü ãàæò\ìò÷\. Àáó í\ ì\é òýíûä ÿíäçèì? Âåñèã 

âèäëûíû âàæ\í íèí îí êåæàâ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå ñ=é\ñ ò\ðûò íà àääçûë=. Ãîðò äîðàä âîðñ\ â\ë=. 

ÃÀËß. Ìûéëà í\ ýí ïûðàâ?

98 


ÂÈÊÒÎÐ. Êîê\é îç êûñêû. 

ÃÀËß. Òåøêîäü æ\ òý ìîðò. Ìûéëà áàðà òýê\ä ïàíûäàñè-à. Íåêûäçè îã 

âåðìû ñî âóí\äíûñ\. Çáûëüûñü ì\é ñýññÿ á\ðñ\ îí è ëîê? 

ÂÈÊÒÎÐ. Îã è ò\ä. Òûäàë\, îã íèí. 

ÃÀËß. Ìå âè÷÷ûñÿ. 

Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà ê\ñé\ íèí ïåòíû, íî êàçÿë\, ìûé Íàäÿûñë\í ïóêàëàí=íûñ 

ñü\êò\ìà. Ëåêàðñòâîÿñûñ, òûäàë\, âåê íà àññüûíûñ óäæñ\ â\÷\íû. Äçèê\äç 

òàê\ä\ìà\ñü ìîðòò\, ìûé ñóâòíûñ\ ñî íåêûäçè îç ñÿììû. Òýðûáà ìàòûñò÷\ 

ñû äîð\ äà îòñàë\ ñóâòíûñ\. 

ËÈÄÀ. Ìå òýí\ êîëëü\äà. Òý \ä íåá\ãúÿñ ïèûí óäæàëàí. Ñ=äçæ\ òâîð÷åñê\é 

ìîðò. Êûâáóðúÿñ îí ãèæ? 

ÍÀÄß. Ãèæà. 

ËÈÄÀ. Òàé\ áóðòîð. Ìå òýí\ íó\äà óäæ âûë\äçûä. Ìèÿíëû \òà-ì\äëû îòñàñüò\ã 

íåêûäçè. Ñ=äç íèí ýòøà\í êîëèì äà. 

ÍÀÄß. Ìåíûì óäæ âûë\ êîë\ ìóííû. (Âèêòîð äîðò= ìóí=ã\í ñóâòûøòë\ 

æ\. Çýâ ñþñÿ âèäç\äë\ ñû âûë\ äà ûøëîâçü\. Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà ìûæàà âàøìóíë\ 

æ\ ìóæè÷\éëû, íî íèí\ì îç øó.) 

Íûâáàáàÿñ ìóí\íû. Êóèì\í êîëü\ì á\ðûí Âèêà ñóâò\ äà ìè÷àà âåæíÿñèãòûð 

ìàòûñò÷\ Íèíà Èâàíîâíàë\í ïûçàí äîð\. Êèàñ áîñüòë\ ðó÷êà, íî ìóí=ãìîçûñ 

óñüê\ä\ ñ=é\ñ äà êîïûðò÷\ áîñüòíû. Ñþñü ñèíìà Íèíà Èâàíîâíà êàçÿë\ 

Âèêàëûñü ûøì\ìñ\ äà ñê\ðì\. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Âèêà, ïåòàâ äà íü\á ìåíûì ìûéê\ òøàé äîð\. 

ÂÈÊÀ. Ìûé êîë\ áîñüòíûñ\? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. À÷ûä ò\äàí. Îí íèí ìåäâîääçàûñü íü\á. Ýí íþæìàñü 

âåòë\ìíàä. Ðåãûä ì\ä äåë\\ áîñüò÷ûíû êàäûñ âîàñ. 

ÂÈÊÀ (áåêúÿñíàñ âîðñ=ãòûð ì\ä\ä÷\. Àääç\, ìûé Íèíà Èâàíîâíà þðñ\ ëýäç\ì\í 

âèäç\ä\ êàáàëààñ äà \äé\ ñþé\ Âèêòîð Ïàâëîâëû çåïòàñ áóìàãàòîð). 

Ñýí= òåëåïîí íîìåð\é. (Ìóí\.) 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ (\òíàíûñ êîëü\ì á\ðûí âåæñü\ì ã\ë\ñ\í). Âèòÿ, òý \ä 

ìåí\ îí ýíîâò? Îí \ä? (Íûâáàáà ñóâò\ ïûçàí ñàéûñü. Ñ=é\ â\ë\ì í\áàñü\.) 

ÂÈÊÒÎÐ. Îã, äåðò, Íèíóê. (Ñûëàíü óñüê\ä÷\ äà áîñüò÷\ ìåë=à ìàëàâíû íûâáàáàëûñü 

êûí\ìñ\.) Ìûéëà í\ òý òàé\ ñóäñ\ íó\äíû áîñüò÷èí? Àñûâíàñ íà íèí\ì 

ýí âèñüòàâ. Ìå ñî âåæñüûíû âåñèã ýã ñë\éìû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ýã òàé âèñüòàâ. Ìå í\øòà \ò÷ûä ê\ñéè ã\ã\ðâîíû, ìûé 

êîë\ â\÷íû, ìåäûì òý ìåí\ ýí ýíîâò. Îí \ä ýíîâò? 

ÂÈÊÒÎÐ. Îã, ìèñÿ. Ýí ïîâ. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òý òàäçè ñòàâíûñëû âèñüòàâë=í? 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýã. Ñ\ìûí òýíûä. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ûë\äëàí æ\ ýñüê\ äà. 

ÂÈÊÒÎÐ. Çáûëüûñü. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òý ìåí\ ðàäåéòàí? 

ÂÈÊÒÎÐ. Âûâò= ¸íà ðàäåéòà. Òýò\ã îë\ì àáó.


99 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ðûòíàñ àñ êàä\ ãîðò\ ëîê. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ëîêòà. À \í= ñýññÿ ìóíà. Óäæ âûëûí ñèí åäæûäíàñ êóòàñíû âèäç\äíû. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Îç ëûñüòíû. Ìåä âèäëàñíû. Ìå íàé\ñ. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ñòàâíûñ\ äçåñêûä=í\ é\ðòàí? 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Òý ðàäè ìå ñòàâñ\ äàñü â\÷íû. Ìå \ä òýí\... 

ÂÈÊÒÎÐ. Ìå ìóíà. 

ÍÈÍÀ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Ìóí. 

ÂÈÊÒÎÐ. Ýí ãàæò\ìò÷û ¸íàñ\. 

ÍÈÍ ÈÂÀÍÎÂÍÀ. Êóòà ãàæò\ìàâíû. Òýò\ã ìåíûì âåê ãàæò\ì. 

Âèêòîð Ïàâëîâ ÷óïíèò\-îêûøò\ áàíäçèáñ\, í\øòà \ò÷ûä ìàëûøò\ 

êûí\ìñ\, ê\í= ïîçäûñü\ìà âûëü îâíû ë\ñü\ä÷ûñü. Íèíà Èâàíîâíà ìåë=à âèäç\ä\ 

Âèêòîð âûë\. 

Âèêòîð\ñ áàðà òîï\ä\íû â\âë\ì ã\òûðúÿñûñ. Ëèäèÿ Ìèõàéëîâíà ñüûë\. 

Íûâáàáàÿñûñü \äâà ìûíò\ä÷èãìîç Âèêòîð ìóí\. Êûñê\ çåïñüûñ Âèêàëûñü òåëåïîí 

íîìåðñ\ äà ê\ñé\ êîñÿâëûíû. Á\ð ñàéìîâò\. Ãàøê\ ï\, êîâìûëàñ íà. Êîä ò\- 

äàñ òàé\ îë\ìò\. Ìûéûñ íà âåðìàñ ëîíû... 

ÏÎÌ.

100 

Àë¸íà Åëüöîâà 

Åëåíà Âëàñîâíà Åëüöîâà ÷óæèñ 1979 âîñÿ ÿíâàð 19 ëóí\ 

Êóë\ìäií ñèêòûí. Âåë\ä÷èñ Êóë\ìäiíñà ø\ð øêîëàûí 

(1986–94), Ñûêòûâêàðñà Èñêóññòâî ãèìíàçèÿûí (1994–96), 

Ñûêòûâêàðñà óíèâåðñèòåòë\í ôèíí-é\ãðà ôàêóëüòåòûí 

(1996–2001). 2001–2003 âîÿñ\ âåë\ä÷èñ Ìîñêâàûí À.Ì. Ãîðüêèé 

íèìà Ëèòåðàòóðí\é èíñòèòóòûí, à ñýññÿ Êîìè íàóêà 

ø\ðèíñà àñïèðàíòóðàûí (2005–09). 2009 âîûí äîðéèñ 

Òèìà Âåíü òâîð÷åñòâî éûëûñü äèññåðòàöèÿ. 2005 âîñÿíü 

óäæàë\ Êûâ, ëèòåðàòóðà äà èñòîðèÿ èíñòèòóòûí, òóÿë\ 

êîìè ëèòåðàòóðà. Îë\ Ñûêòûâêàðûí. 

Ãèæ\ êîìè\í êûâáóðúÿñ. Àë¸íà Åëüöîâàë\í í¸ëü àñø\ð 

êûâáóð ÷óê\ð: «Êàññÿíà âî» (1997), «Àñêèà ëóí âîäçûí» 

(2001), «Àñúÿ çýð» (2007), «Êàäë\í âîñüêîâúÿñ» (2010). 

Ãèæ\äúÿññ\ é\ç\äëiñ «Âîéâûâ êîäçóâ» (Ñûêòûâêàð), 

«Àðò» (Ñûêòûâêàð), «Ôèííî-óãðèñòèêà» (Õåëüñèíêè), «Ñåâåð» 

(Ïåòðîçàâîäñê), «Karelia» (Ïåòðîçàâîäñê), «Þíîñòü» 

(Ìîñêâà), «Æàõîí àäàáè¸òè» (Òàøêåíò) æóðíàëúÿñûí äà 

«Ñèê\òø» (Ñûêòûâêàð, 1994), «Nelja komilannat» (Í¸ëü 

êîìè ñüûëàí. Òàëëèíí, 1998), «Îæåðåëüå Ïàðìû» (Ïàðìàë\í 

ñèê\òø. Êóäûìêàð, 1999), «Ìåëiëóíûñ ïûä\ñò\ì è ïîìò\ì» 

(Ñûêòûâêàð, 2001), «Óíà ð\ìà ñèê\òø» (Ñûêòûâêàð, 

2002), «Neiu ja karu» (Íûâ äà îø. Òàðòó, 2005), «Kuum 

\\: some-ugri rahvaste tanapaeva luulet» (Ï\ñü âîé. Òàëëèíí, 

2006), «Åíýæ éûëûñü â\ò» (Ñûêòûâêàð, 2007), «Ëü\ì þ» 

(Ñûêòûâêàð, 2008) \òóâúÿ ñáîðíèêúÿñûí. 

Êûâáóðúÿññ\ âóäæ\äëiñíû ðî÷, ôèíí, ýñò, àíãëèÿ, âåíãåð, 

ìàðè, óçáåê êûâúÿñ âûë\. 

Ãèæûñü êîòûðûí 1998-\ä âîñÿíü. 

Ìó âûâ êàä 

* * * 

Åíýæ ø\ðûí êåëüûä ò\ëûñü ñåðàë\, 

Ñåðàë\ìñüûñ — ïåìä\ì âàûñ âåðàë\. 

Â\ð-âàûñë\í êûïàâë\ìûñ-ãûçü\ìûñ 

Òø\òø è ëîë\ñ ìîð\ñ ïûòøêûñü øûçü\äàñ. 

Ñàäüìàñ ëîë\é, âèðûñü-ÿéûñü ìûíò\ä÷àñ — 

Ûëi áèà êîäçóâúÿñëàíü êûï\ä÷àñ. 

Áûòòü\ áîáóâ – êîäçóâ äîðñÿíü êîäçóë\äç — 

Ëýáçÿñ ñié\ âîäç\äæûê è âîäç\äæûê. 

Êîäçóâ áóññ\, äçîðèäç ìà ìîç, \êòûøòàñ, 

Ò\ëûñü ã\ã\ð æáûðúÿëûøòàñ-é\êòûøòàñ... 

Ñýññÿ ò\ëûñü þã\ð äîðàñ èíì\ä÷àñ — 

Ãàøê\, ñîò÷àñ, 

ãàøê\, ë\íÿñ-èíàñÿñ...

ÌÓ ÂÛÂ ÊÀÄ 

101 

* * * 

Àëåêñàíäðà Ìèøàðèíàëû 

Èãîðü Âàâèëîâëû 

Àëåêñàíäð Ïîòàøåâëû 

Êîð ëûìéûñ ìóàñ íàäç\íèê\í óñü\, 

Ñýê ë\íü\ì ìóûñ îéáûðò\ äà óçü\. 

Ìûé àääç\ ñ³é\ àñëàñ øóäà â\òûí, 

Ìè îã\ ò\ä\é... 

Íî àñúÿ þãäàíäîðûñ ìåíûì êûâë\, 

Êûäç ëýáûñü áîðäúÿñ øû\í òûð\ ûâëà, 

Äà êûäçè ïåëûñü ïóÿñ \øèíü äîðûí 

Ìåí ø\ïê\ä÷\íû âàæ\í óñüë\ì êîðíàñ, 

Äà êûñüê\ ûëûñü âàéë\ ìåë³ ò\ëûñ 

Þð êîëüì\äàíà, ÷\ñêûä ãîæñÿ ê\ðúÿñ... 

È ñýê ìå ò\äà: ò\âñÿ âîé\-ëóí\ 

Øàíü ìó\é ìåíàì 

óçü\ ñ\ñò\ì óíì\í. 

Êàä 

Êàäûñ ýòøà, êàäûñ óíà, 

Ò\âçü\-ëýá\, \äâà ìóí\... 

×èíë\-ñîäë\, âà ìîç òó\, 

Êàäë\í âóæéûñ ïûäi ìóûí. 

Êîðê\ íü\æìûä, êîðê\ òýðûá — 

Êàäûñ îâë\ óíà ñåðà: 

Øóäà, ïîìò\ì, ñü\êûä, äîëûä — 

Îë\ì ÷\æûä áûä íîã ëîë\. 

Ãîðà øûà, ë\íÿ-÷\ëà — 

Ñié\ñ êûë\ ìåíàì ñü\ë\ì. 

Ìûøêó ñàéûñü, ïåëüïîì âûëûñü 

Áûä ëóí ëîâ øûñ\ ìå êûëà. 

.../òíàñ ê\äçûä åíýæ âûâ 

Êàäëûñü âîñüêîâñ\ îç êûâ 

È îç âàæìû íè îç ÷óñ: 

Ìó âûâ êàäûñ ñûëû — áóñ. 

* * * 

Ñ\äç\í ñü\ë\ì\é êîëü\ — 

ñòàâ ãóäûðûñ ïîìàñÿñ-ýøòàñ; 

Êûàñ îë\ìûñ â\ñíüûäèê ÷óíüÿñíàñ ÷óéì\äàí ñåð.

102 

À. Åëüöîâà 

Ë\çîâ ñèíúÿññ\ ìå âûëûñü ðûòûâáûä íèí ýç âåøòûâ 

Çýð. 

Êîëè òóëûñ äàé ãîæ\ì, 

è ãûëàë\ì êîðúÿñ\í òûðè 

Ìåíàì \øèíü\ âèäç\ä÷ûñü, óâúÿñíàñ øåíàñüûñü ñàä. 

Ìûéòà ëèñò áîêûñ îë\ìë\í êíèãààñ â\ë³ äà áûðè. 

...Îç ê\ òóéÿñûñ ìèÿí\ñ éèòíû, 

òî ìàòûñòàñ êàä… 

* * * 

Êîð àðëàíü\ íèí êàòîâìóí\ êàä, 

Äà á\ðúÿ âàðîâëóííàñ âàðîâ\ñü ïó êîðúÿñ, 

Ñýê âîøò\ ñü\ë\ì àññüûñ òiïêàí ëàä, 

È ìîð\ñ ïûòøêûí ìûéê\ áûòòü\ îðë\. 

Ñýê àñêè éûëûñü ì\âï\í âîø\ óí, 

È \âò\ ò\âðó êîðë\í êóðãîâ ê\ð\í. 

À âîì äîð ø\ïê\ êîäëûê\ — 

— Ýí ìóí... 

...Íî êàäûñ îç íèí êàòîâìóíëû á\ðëàíü... 

* * * 

Áàðà òýí\ êè\ áîñüòi, 

Ìåíàì è÷\òèê òåòðàäü... 

Â. Êàðìàíîâà 

Â\ñíüûäèê òåòðàäüë\í åäæûä ëèñòûñü 

Ëóíòûð ÷\æ\í ãàæò\ìò÷èñ íèí ëîâ. 

Ñü\ë\ì\éë\í ìàéøàñÿíà âèñüòûñ 

Îç òàé ìîð\ñ êóäéûí íåêûäç îâ. 

Ìîð\ñ ïûòøêûñü ñûëû ïåòíû êîë\, 

Ìåäûì ñü\ë\ì ¸êìûëü\é ýç ïîò, 

ßðà \çéûñü áèíàñ ìåäûì îë\ì 

Øîì\äç ìåíñüûì ìîð\ñ\ñ ýç ñîò. 

Âè÷÷ûñÿ ìå áàðà ðûòëûñü âî\ì — 

Ûïíèòàñíû ñýêè ëîâ è ñàäü. 

Ñü\ë\ì êûë\ì êûâáóð âèçü\í ëî\, 

È ìå âîñüòà è÷\òèê òåòðàäü...


103 

* * * 

Àñûâñÿíüûñ ðûò\äç òàëóí ëûìúÿ: 

Ïûçü ìîç ëûìñ\ ïîæíàë\ ôåâðàëü. 

Ì\ä\ä÷\ íèí ûë³ òóé\ ò\ëûñ 

Ðåãûä ìóííû. 

À ìåí ñ³é\ñ æàëü. 

Äçîëÿ ¸êìûëü êèÿñ âûëûí óçü\, 

Êóòêûðò÷\ìà, ëýäç\ìà ñèíêûì. 

Ò\âëûñü ìóäç\ì âîñüêîâúÿññ\ êûëà — 

Óñü\ òàâî êåæë\ á\ðúÿ ëûì. 

Ñüûëûñü ïó 

Êîð ð\ìûä íà, íî óíñüûñ ñàäüì\ ìó, 

Ìå ñàäüìà òø\òø, è â\ðçü\ ìåíàì ñü\ë\ì. 

Ìåí \øèíü ñàéûí ñüûë\ âàðîâ ïó, 

È êûâçûñÿ ìå àñúÿ ë\íÿñ-÷\ëàñ. 

Ñýê êûïûä øûñüûñ äçèê\äç âîøë\ óí, 

È ÷óéì\ì ñü\ë\ì ìîð\ñ ïûòøêûí ÷\â îë\, 

À þãûä ñüûëàíêûâéûñ øïîðã\-ä\ëàë\ 

Äà àñúÿ ò\âðó éûëàñ þðã\-ò\ëàë\ — 

Ñòàâ ìóûñ âåñüòò³ íîâë\ ñ³é\ñ é\ë\ãà, 

È òàé\ çäóêàñ çàâîäèò÷\ ëóí. 

Áûä è÷\ò êîð, áûä ÷àëü è â\ñíè óâ 

Ìåí ëýáà÷ ã\ë\ñ øû\í ìûéê\ ñüûë\. 

Çýâ ûë\ ëýáçü\ øûûñ ñûë\í, ûë\. 

Ë\ç ò\âðó á\ðñÿ êà÷\ âûë\, âûë\, 

È, øóä\í îéä\ì, ìåíàì ñü\ë\ì êûë\, 

Êûäç ñüûë\ àñúÿ ñüûëàíêûâñ\ ìó. 

* * * 

/øèíü\ øàð\ä÷ûñü çýðë\í êàä, 

Ë\íÿ ûïúÿëûñü âîñòûìë\í êàä, 

Â\ðñà áèïóðë\í êàä, 

Ïóæúÿë\ì ïóÿñë\í êàä, 

Âà âåñüò\ êîïûðò÷\ì ïóÿñë\í êàä, 

Á\ðäûñü ïóÿñë\í êàä, 

Øîíäi âûëàñ þãúÿëûñü ïóÿñë\í êàä, 

Òîøñÿë\ì-ðîéñÿë\ì ïóÿñë\í êàä, 

Êàä, êîð ïóÿñ êîïðàñü\íû ñ\ìûí éûâíàñ

104 


È êàä, êîð ïóÿñ ãûë\ä\íû ìóàñ àññüûíûñ ÷åëÿäüñ\. 

Ìå ðàäåéòëi äçèðäàëûñü ëûìëûñü, 

Äçóðòûñü ëûìëûñü, 

Èçì\ì ëûìëûñü, 

Ð\øêûä ëûìëûñü êàäñ\. 

Ìå ò\äi: 

Ðåãûä ëîêòàñ ñié\ êàäûñ, 

Êîð äçîðèäçàë\ âà. 

Íî òý øóèí: 

Êîð ìå îã ëî, 

Ìå êóòà îâíû òýíàä êûâáóðúÿñûí. 

È \íi ìåíàì ýì ñ\ìûí \òè — 

Êàä — 

Êîð òý ìåê\ä îð÷÷\í... 

* * * 

Í. À.-ëû 

Ëóíòûð ìàéøàñü\ì á\ðûí ïåëü\ñ\ ïóêñü\ì\í áàðà íà áîñüò÷è ëûääÿâíû 

òýíñüûä âàæ ïèñüì\ÿñò\. /øèíü ñàéûí øâè÷ê\-òóð\áàë\ ò\â, áûäëàòi òûðò\ 

ëûìé\í, èíì\ä÷ûë\ ê\äçûä êèíàñ ñü\ë\ì äîð\. Êûíò\. À òýíàä ïèñüì\ñÿíü 

\âòûøò\ ÷óæ\ì\ òóëûñë\í ìåëi ëîâ øû\í... 

«Òàëóí ò\ëûñë\í ìåäá\ðúÿ âîé... Àñêè òóëûñ!» 

Êàä, êàä... Êóòø\ì âàæ\í íèí òàé\ ñòàâûñ â\ëi! Áûòòü\ êîëè íèí áûäñà 

íýì — äçîíü îë\ì. À ñiäçè òóëûñûñ, êîä éûëûñü ãèæëií, ìå äií\äç ýç è âî... 

Âóäæ\ä\ì êûâáóðúÿñ 

Òàòüÿíà Êàíîâà (Ðåñïóáëèêà Êîìè) 

Áàäü ïó. Ðûòúÿ êûà. Òû 

Øîíäi ïóêñèã\í âà âåñüòûí \òêà âàï\ë\íñà áàääü\í 

Êîïðàñÿ, à þðñè ïðàòü\ñ ëåò\-ìåëiàë\ ãû. 

Øóäà, ðàäåéòàíà ìîðò\í ê\ñéè ëîíû òîìäûð êàä\. 

Âîÿñ, ìûé òiÿíûñü êîëè? Ñ\ìûí ñèíâà òûðà òû. 

Óâëàíü êîïûðò÷à. È ðûòûñ äçèê\äç âàéì\. Øîíäi ëý÷÷èñ, 

Ñ\ìûí ðûòúÿ êûà äçèðä\í áûòòü\ çàðíèàñü\ âà. 

Ïåìûä ð\ìà êû\ì øàëëü\í ìåíàì áàääü\é àñüñ\ âåâòòèñ. 

Íî ìå ýñêà — ïåìûä âîéûñ ñ\ìûí àñûë\äçûñ òàí.


105 

Ãàëèíà Áà÷åâà (Êîìè-Ïåðìÿöê\é ÀÎ) 

* * * 

Ìåíàì ñüûëàíêûâé\é, óñü âàé 

Êîìè ìó ïûòøê\ ñþ òóñü\í, 

Ëîâçüû, ã\ðääçàñü òûðà øåï\í, 

Øîíäiëàíüûñ êûïòû-ëýáîâò. 

È÷\ò øîð\í, ñüûëàíêûë\é, 

Ïûäi â\ðñÿíü ïèñüê\ä òóéò\, 

Ìåäûì ûë\äç þðãàí-êûëàí, 

Êûâòàí-äçîëüçÿí þãûä þ\í. 

Øóä ìåä ëîëûí ûëüêéèñ-ïóñèñ, 

Êîðà òýí\ ãóñü\í-ãóñü\í: 

Ñüûëàíêûâé\é ìåíàì, óñü æ\ 

Êîìè ìó\ çàðíè òóñü\í. 

Ð\ìà êûâáóð 

Íèêîëàé Àáðàìîâ (Êàðåëèÿ) 

Êîñüò\ìà ëûñâàñ\ þãûäë\ç åíýæ, 

Òóðóíâèæ — ïèïóë\í øåâã\ä\ì óâ. 

Ñ\äç âàíàñ þãûä øîð þêòàëiñ ìåí\, 

Ðóä ïîíé\é ïó âûëûñü óâò\ ã\ðä óð. 

Øîíäië\í âèæ ð\ìûñ âèäç âûë\ óñèñ. 

Ãàðò÷\ìà ñü\ä â\íü\í ëûìúåäæûä êûäç. 

Âèð òóñü êîäü àë\é\ñü — ïåëûñüë\í òóñüÿñ — 

Âîé ø\ðíàñ êîä\ñ ìå êèñüòi, ýã âèäç... 

Äçîðèäçàë\ âèøíÿ ïó 

Äçîðèäçàë\ âèøíÿ ïó... 

×îëüã\-êûâò\ ×èãî þ... 

Äçîðèäç âûëûí ìàëÿìóø, 


Çîíì\ñ ðàäåéò\ òîì íûâ, 

Êûë\ ñü\ë\ì ïûòøêàñ øóä... 

×óæ\ìáàíûñ îç êîäü ñûâ... 


Àøàëü÷è Îêè (Óäìóðòèÿ)

106 


Â\ðúÿñòi âåòëiã\í 

Â\ðúÿñòi âåòëiã\í, 

Ñü\ä ñýò\ð âîòiã\í, 

Ñü\ä ñýò\ð ñèíúÿñò\ 

Ñü\ë\ìûí êàçüòûëà. 

Âèäç âûëûí ûòøêèã\í, 

Àë\é öâåò êàçÿëiã, 

Äçîðèäç êîäü ÷óæ\ìò\ 


Ìó âûëûí ã\ðèã\í, 

Êîëèï\ñ êûëiã\í, 

Êîëèïêàé ã\ë\ñò\ 


* * * 

Ëîë\é ê\ ìåíàì 

Âèäçâûâñà áîáóâ — 

Ìûéëà í\ ñié\ 

Äîéìàë\ì áîðäúÿ? 

Ñü\ë\ì\é ìåíàì ê\ 

Ìè÷à êðåçü øûà — 

Ìûéëà í\ ñûë\í 

Âåçúÿñûñ îð\ì? 

Ê\ñé\ì\é ìåíàì ê\ 

Ï\ðòìàñüûñü çàðíè — 

Êîä ñié\ñ äîìàë³ñ 

Ê\ðò ñþðúÿ äîð\? 

Ñàéìà Õàðìàÿ (Ôèíëÿíäèÿ) 

Âàäîðûí 

Þãûä, ìè÷à êûì\ðúÿñ 

åíýæ âûâòi êûâò\íû. 

Ë\íÿ, òóí êîäü ã\ë\ñ\í, 

ñüûë\ òûûí âà.


107 

Ãûÿñë\í ìåëiàë\ìûñü 

áåðåãäîð ëûà ìóäç\ìà. 

Ëîêòií ê\ ýñüê\ ìå äîð\, 

ëîêòií ê\ \íi äçèê — 

Ñþé Áýíü (Êèòàé) 

Â\òûí á\ð ëîêò\ì 

Ìûéëà âîéÿñíàñ àñëàì â\òúÿñûí 

âîëà òø\êûäà ãîðò\ ìå? 

Ûëi é\ç ìóàä îâíû âåëàâíû 

âûâòi ñü\êûä òàé îâë\ âåê. 

Ñàäüìà àñúÿäîðûñ, äà àáó òàé 

ìåê\ä îð÷÷\í íè \òè àñ ìîðò. 

Áûòòü\ äçèê ñié\ ìåäâîääçà àñûëàñ, 

êîð ìå ýíîâòi àññüûì ãîðò. 

Â\òûí ãîðòëàíü\ ìóíà ìå, 

ïûæ\ñ ëàéêé\äë\ þãûä âà. 

Òàé\ òóéûñ ìåí ò\äñà çýâ, 

ìå \ä êûâòëi íèí êîðê\ òàò. 

Òàòø\ì ûëiàñ äîíà é\çëû 

òóéñ\ ò\äìàâò\ã íåêûäç âîíû. 

Êûäç í\ âîé ø\ðíàñ íàé\, â\òûí, 

îð÷÷\í âåðìèñíû ìåê\ä ëîíû? 

I 

II

108 


Ïåðåâîäû Íåëëè Áèáÿåâîé (Ìîðîçîâîé) 

èç ñáîðíèêà Àë¸íû Åëüöîâîé «ÊÀÑÑßÍÀ ÂÎ». 

Æèçíü 

Òèõî ïàäàþò ëèñòüÿ — 

Ðîñêîøü ëåòíåãî äíÿ. 

Ñëîâíî çîëîòîì ÷èñòûì 

Æèçíü äàðèëà ìåíÿ. 

Ïî îñåííåé ïðèðîäå 

Äîæäü ñòó÷èò ïðîëèâíîé, 

È, ñî÷óâñòâóÿ, âðîäå, 

Ïëà÷åò âìåñòå ñî ìíîé. 

À êîãäà íèîòêóäà 

Ëÿæåò ñíåã ïåëåíîé, 

Êàê ÷åð¸ìóõà áóäó 

Áåëîñíåæíî-ñåäîé. 

Âñ¸ òîðîïèì ìãíîâåíüÿ, 

×òîá ñóäüáà óäàëàñü... 

Òî ëè ëèñòèê îñåííèé, 

Òî ëè æèçíü ïðîíåñëàñü. 

Ðàçáèòîå ñòåêëî 

Îêíî. Ñòåêëî. È òðåùèíà êîñàÿ 

Ðàçðåçàëà âåñü ìèð íàïîïîëàì. 

ß ñåðäöà ïîëîâèíêè, ïðè÷èòàÿ, 

Ïåðåáèðàþ êàê íåíóæíûé õëàì. 

Â áîëüíîì ìîçãó äâå ïîëîâèíû ñïîðÿò, 

Íàèâíî ñèëÿñü èñòèíó ïîçíàòü. 

Ìíå â ò¸ìíîì íåáå ñèëû ìðàêà âòîðÿò, 

Æåëàÿ çåìëþ ìîëíèåé âçîðâàòü. 

Çèÿåò ïðîïàñòü â òðåùèíå îêîííîé, 

Òàì âå÷íûé ìðàê è äóøó íå ñïàñòè. 

Ìû âñå êîãäà-òî áóäåì â íåé, áåçäîííîé, 

È íå íàéä¸ì îáðàòíîãî ïóòè.


109 

Áóäü ñ÷àñòëèâà, ðîäíàÿ ñòîðîíà 

Ìîñò ðàñêèíóë äâà ñâîèõ êðûëà, 

Îáíÿë áåðåãà ðåêè ðîäèìîé. 

Æèçíü ìåíÿ â äîðîãó ïîçâàëà 

Îò çåìëè, êîòîðîé ÿ ëþáèìà. 

Ìàíèò âäàëü ÷óæàÿ ñòîðîíà, 

Íàøåïòàë î íåé îñåííèé äîæäèê. 

Íå ìîë÷è, ðåêà, êàê ìíå íóæíà 

Ìóäðîñòü, òû ïîéì¸øü ïîòîì, ïîïîçæå. 

Íå âïåðâîé áðîñàþò îò÷èé äîì, 

Òâîé ïòåíåö îêðåï è â íåáî âçâèëñÿ, 

Êðàé ðîäíîé, òàê æàëîáíî ïî êîì 

Áåëîé òû ÷åð¸ìóõîé ñêëîíèëñÿ? 

Ñëîâíî ìàøåò òèõî âñëåä ðåêà 

Âîëíàìè, à ìîñò äðîæèò è ïëà÷åò. 

Ñ÷àñòüÿ âàì, ðîäíûå áåðåãà, 

Çíàþ — ìíå æåëàåòå óäà÷è. 

Ãäå òåïåðü îòûùåøü 

Óòîíóëî ìî¸ ñ÷àñòüå â ëåäÿíûõ ðó÷üÿõ òà¸æíûõ, 

Ëåñ äðåìó÷èé ìî¸ ñ÷àñòüå â ïàóòèíó çàêîâàë, 

Ìîæåò, â ÿãîäàõ ñëåçèíêîé çàòåðÿëîñü áåçíàä¸æíî, 

Ìîæåò, êòî-òî íåçíàêîìûé ïðèþòèë, îêîëäîâàë. 

Ðàçðûäàëîñü ìî¸ ñ÷àñòüå, ïðîëèëîñü äîæä¸ì íà çåìëþ, 

Çàõëåáíóëàñü â ìî¸ì ñ÷àñòüå, ñëîâíî â ïàâîäîê, çåìëÿ, 

Íà îäèí ãëîòîê õâàòèëî åé ðîäèìîé, âñ¸ ïðèåìëåò, 

Ìîæåò áûòü, âåðí¸òñÿ ñ÷àñòüå, íàïîèâøåå ïîëÿ. 

Ëèøü îäíà îñòàëàñü êàïëÿ, âûïàâ ñ óòðåííåé ðîñîþ, 

Ïîä îêíîì â òðàâå èãðàëà èñêðîé, ñâåòîì çîëîòûì. 

Íà çàðå ïðîø¸ë ïî ñ÷àñòüþ êòî-òî ñ îñòðîþ êîñîþ, 

Âèäíî, áóäåò ýòî ïîëå íûí÷å ãîëûì è ïóñòûì.

110 


Êîãäà-òî 

Èç îäíîãî êîëîäöà âîäó ïèëè 

Ïðîçðà÷íóþ, õîëîäíóþ êàê ë¸ä, 

Êàê â ïàâîäîê ðåêà, ëþáîâüþ ïîëíû áûëè 

È æàäíî ïèëè ñ÷àñòüÿ ì¸ä. 

Îäíà çâåçäà íàì ñ íåáà óëûáàëàñü, 

Ïðîðî÷à èñïîëíåíèå ìå÷òû, 

Íî ñ÷àñòüå íàøå òîé çâåçäå äîñòàëîñü — 

Ìû ðàçáðåëèñü â òó íî÷ü íà ß è Òû. 

Íà ñåðäöå ïëàìÿ ñíîâà íå çàéì¸òñÿ, 

Çâåçäà ïîãàñëà, âûáèëàñü èç ñèë, 

À ìîæåò, óòîíóëà â òîì êîëîäöå, 

×òî ÷èñòîþ âîäîþ íàñ ïîèë. 

Ðàññûïàííûå áóñû 

Íèòêà áóñ ìîèõ âäðóã îáîðâàëàñü, 

Áåëûõ áóñèí âîêðóã ÷åõàðäà, 

È â äóøå ÷òî-òî, âèäíî, ñëîìàëîñü, 

Íå îñòàëîñü îò ñ÷àñòüÿ ñëåäà. 

Ïåðëàìóòðîâîé ðàäîñòüþ áûëè, 

Áåðåãëè îò çàâèñòëèâûõ ãëàç, 

Êàæäîé áóñèíîé ñ÷àñòüå ñóëèëè, 

À ðàññûïàëèñü — îòíÿëè âðàç. 

Ñ÷àñòüå áûëî òàê áëèçêî. Êàçàëîñü, 

Ëèøü ðóêîé äîòÿíóòüñÿ òåïåðü. 

Íî îïÿòü íå ìåíÿ äîæèäàëîñü — 

Íå îòêðûëî íàâñòðå÷ó ìíå äâåðü. 

Äàâíèé ñîí 

Ìíå äàâíî óæå ñíèëîñü, íî ïîìíþ, 

Áóäòî ëîäêè ïëûâóò ïî ðåêå, 

Ïåðåâîçÿò ëþäåé íî÷üþ ò¸ìíîé, 

Âñ¸ âîêðóã, êàê êëàäáèùå, â òîñêå. 

Âîò ãðåáöû ïîëïóòè îäîëåëè,


111 

Òîëüêî ñ áåðåãà ñëûøèòñÿ ïëà÷, 

Ëîäêè âçÿòü îäíîãî íå óñïåëè, 

Êðóæèò êîðøóí íàä íèì êàê ïàëà÷. 

Ýòîò êòî-òî ó êðîìêè îáðûâà 

Ðóêè ê ëþäÿì òÿíóë, óìîëÿë, 

Ëîäêè ïëûëè âïåð¸ä òîðîïëèâî, 

Êðèê âî ìðàêå ãóñòîì óòîïàë. 

Ëèøü ïîä óòðî â òîì ñíå óõîäÿùåì 

ß ñåáÿ âäðóã óçíàëà â êðè÷àùåì... 

* * * 

Íå çàáûâàé, ëþáèìûé, ýòó çèìó. 

Ïóñòü çà âåñíîþ — ëåòî, îñåíü, õîëîä, 

È ìíîãî ðàç äåðåâüÿ ïëàòüÿ ñíèìóò, 

Îäíà äëÿ íàñ çèìà. È áåëûé ãîðîä. 

Çèìå ñåðäèòîé ÿ íå óãîäèëà, 

Ñ íåé âäðóã óñòàëà ñïîðèòü â îäèíî÷êó. 

Çà äâåðüþ òîëüêî òèøèíà áðîäèëà, 

È êðèê å¸ âïëåòàëñÿ â ýòè ñòðî÷êè. 

Øëà çà òîáîé, ëþáîâü îò âüþãè ñïðÿòàâ, 

Ñòèõ âåòåð ñóìàñøåäøèé, âñåõ ïðîùàÿ. 

ß âåðèëà — íî ãäå-òî è êîãäà-òî 

Òåáÿ íàøëà — íî ÿ òåáå ÷óæàÿ. 

È íåò çèìû. Âñ¸ òàåò, òàåò, òàåò, 

Ëèøü óìåðøåå äåðåâî çàñòûëî. 

Òû ñëûøèøü, êàê äóøà ìîÿ ëåòàåò 

íàä íèì — 

Èç òîé çèìû óéòè íå â ñèëàõ.

112 

Ïàâåë Ëèìåðîâ 

Èñ÷åçíîâåíèå íåáà 

(Îïûò àíàëèòè÷åñêîãî ïðî÷òåíèÿ) 

À. Åëüöîâà «Ëûìéûñ ãûëàë\ ïîìò\ã…» 

(Áåñêîíå÷íî ñûïëåòñÿ ñíåã…) 

1. Ëûìéûñ ãûëàë\ ïîìò\ã, çýðûñ ëþâã\ì\í óñü\, 

2. Áûòòü\ äçîð ï\ëü þð âåñüòûí á\ðä\ òîìèíèê íûâ. 

3. Êûäçê\ âûâòi íèí íîðà, êûäçê\ âûâòi íèí ãóñü\í, 

4. Íü\æé\ é\êò\íû êûê\í — éèò\ íàé\ñ ï\ñü ñûâ. 

5. Çýðûñ åíýæàñ â\é\, êîäi ñîá\ âà ã\ïòàñ, 

6. Ëûìéûñ êîïûðò÷\ ñûëàíü, êûäçè ïîòàíëàíü ìàì. 

7. Ñié\ ãóñü\íèê ìûéê\ âàæ\í ò\äñà\ñ ø\ïêàñ, 

8. Á\ðäûñü çýðûñë\í êûò÷\äç ïåìûä øîãûñ îç ÿì, 

9. Ñiäç è êóëàñíû êûê\í — ïîìò\ã åíýæûñ êóñ\, 

10. Ñ\ñò\ì ëýá\ìëû çäóê\í âîàñ ò\äëûò\ì ïîì. 

11. Ñòàâûñ ãóäðàñÿñ: êîäi êîäëû â\ëi íà ìóñà, 

12. Êîäi ï\ðûñü\í â\ëi, à êîä âûâòi íà òîì. 

1. Ñíåã ñûïëåòñÿ áåñêîíå÷íî, èä¸ò ïðîëèâíîé äîæäü, 

2. Áóäòî ó èçãîëîâüÿ ñåäîãî ñòàðèêà ïëà÷åò ìîëîäåíüêàÿ äåâóøêà. 

3. Êàê-òî î÷åíü óæ ïå÷àëüíî, êàê-òî î÷åíü óæ òàéêîì (âîðîâàòî), 

4. Ìåäëåííî òàíöóþò äâîå (âäâî¸ì) — ñîåäèíÿåò èõ ãîðÿ÷åå îáúÿòèå. 

5. Äîæäü òîíåò â íåáå, êîòîðîå çàïîëíÿåò ñîáîé ëóæó âîäû (îìóò), 

6. Ñíåã íàêëîíÿåòñÿ ê íåé, êàê ìàòü ê êîëûáåëè. 

7. Îíà òèõîíüêî ÷òî-òî äàâíî çíàêîìîå íàøåï÷åò, 

8. Ïîêóäà ïëà÷óùåãî äîæäÿ ò¸ìíàÿ ïå÷àëü íå èñ÷åçíåò, 

9. Òàê è óìðóò âäâî¸ì (äâîå) — áåñêîíå÷íîå (áåñïðåäåëüíîå) íåáî ïîòóõíåò, 

10. ×èñòîìó ïîë¸òó â îäíî ìãíîâåíèå ïðèä¸ò íåîæèäàííûé (íåïðåäïîëàãàåìûé) 

êîíåö. 

11. Âñ¸ ñìåøàåòñÿ: êòî êîìó áûë åù¸ äîðîã, 

12. Êòî áûë ñòàðûì, à êòî î÷åíü åù¸ ìîëîäûì.

ÈÑ×ÅÇÍÎÂÅÍÈÅ ÍÅÁÀ (ÎÏÛÒ ÀÍÀËÈÒÈ×ÅÑÊÎÃÎ ÏÐÎ×ÒÅÍÈß) 

113 

Ñòèõîòâîðåíèå À. Åëüöîâîé îïóáëèêîâàíî â å¸ ïåðâîì ñáîðíèêå «Êàññÿíà 

âî» (Âèñîêîñíûé ãîä) è íàçâàíî ïî ïåðâîé ñòðîêå — «Ëûìéûñ ãûëàë\ ïîìò\ã...» 

(Ñíåã ñûïëåòñÿ áåñêîíå÷íî...). Ñîñòîèò èç òð¸õ ÷åòâåðîñòèøèé. 

Ñòèõîòâîðåíèå íàïèñàíî ÷åòûð¸õñòîïíûì àíàïåñòîì ñ öåçóðîé è äîïîëíèòåëüíûì 

áåçóäàðíûì ñëîãîì ïåðåä íåé. Â íå÷¸òíûõ ñòðîêàõ ïðèñóòñòâóåò æåíñêàÿ 

ðèôìà, îêàí÷èâàþùàÿñÿ íà áåçóäàðíûé ñëîã; æåíñêèå ðèôìû èìåþò õîðåè÷åñêóþ 

êëàóçóëó. ×¸òíûå ñòðîêè — ìóæñêàÿ ðèôìà, îêàí÷èâàþùàÿñÿ óäàðíûì ñëîãîì. 

Â ñòèõîòâîðåíèè ðèôìû ðàñïîëîæåíû ïî ñõåìå: àÂàÂ ñDñD åFeF (ïåðåêð¸ñòíàÿ 

ðèôìà). 

1. --/ --/- // --/--/-, à 

2. --/ --/ - // --/--/. Â 

3. --/ --/ - // --/ --/ -, à 

4. --/ --/ - // --/ --/. Â 

5. --/ --/ - // --/ --/ -, c 

6. --/ --/ - // --/ --/. D 

7. --/ --/ - // --/--/ -, c 

8. --/ --/ - // --/ --/, D 

9. --/ --/ - // --/ --/ -, e 

10. --/ --/ - // --/ --/. F 

11. --/ --/ - // --/ --/ -, e 

12. --/ --/ - // --/ --/ 1 . F 

Ñòèõîòâîðåíèå ñîñòîèò èç ïÿòè ñëîæíûõ ïðåäëîæåíèé, ðàçäåë¸ííûõ òî÷êîé. 

Ïðè ýòîì îíè íåðàâíîìåðíî ðàñïîëàãàþòñÿ â ñòèõîòâîðåíèè. ×åòûðå ïðåäëîæåíèÿ 

çàíèìàþò ïî äâå ñòðîêè ñòèõîòâîðíîãî òåêñòà: ïåðâàÿ-âòîðàÿ; òðåòüÿ-÷åòâ¸ðòàÿ; 

ïÿòàÿ-øåñòàÿ; îäèííàäöàòàÿ-äâåíàäöàòàÿ ñòðîêè, îäíî çàíèìàåò ÷åòûðå ñòðîêè 

è ðàñïîëàãàåòñÿ â äâóõ ÷åòâåðîñòèøèÿõ: ñ ñåäüìîé ïî äåñÿòóþ. 

Ñòèõîòâîðåíèå íà÷èíàåòñÿ ñëîæíûì ïðåäëîæåíèåì, êîòîðîå ñîñòîèò èç äâóõ 

ðàâíîïðàâíûõ ïðåäèêàòèâíûõ åäèíèö: äâóõ ñóáúåêòîâ è äâóõ ïðåäèêàòîâ ëûìéûñ 

ãûëàë\ «ñíåã ñûïëåòñÿ» è çýðûñ óñü\ «äîæäü èä¸ò»; ñóáúåêòîì è ïðåäèêàòîì 

ñòàâûñ ãóäðàñÿñ «âñ¸ ñìåøàåòñÿ» çàìûêàåòñÿ ïîñëåäíåå íåçàâèñèìîå ïðåäëîæåíèå, 

ãäå â ìåñòîèìåíèè ñòàâûñ «âñ¸» îáúåäèíÿþòñÿ îáà ñóáúåêòà, à ãëàãîë ãóäðàñÿñ 

«ñìåøàþòñÿ» óêàçûâàåò èìåííî íà ñìåøåíèå äåíîòèðóåìûõ ñóáñòàíöèé. Òàêèì 

îáðàçîì ñòðîèòñÿ ïåðâûé ïëàí ñòèõîòâîðåíèÿ, â êîòîðîì áóäòî áû ãîâîðèòñÿ î 

âçàèìîäåéñòâèè äâóõ ïðèðîäíûõ ñòèõèé. Îäíàêî óæå ïåðâîå ïðåäëîæåíèå 

îñëîæíåíî ñðàâíèòåëüíûì ïðèäàòî÷íûì, êîòîðûì â ñòèõîòâîðåíèå ââîäÿòñÿ äâà 

íîâûõ ñóáúåêòà ï\ëü «ñòàðèê» è íûâ «äåâóøêà» è óñòàíàâëèâàåòñÿ àíàëîãèÿ 

ìåæäó ñóáúåêòàìè ãëàâíîãî è ïðèäàòî÷íîãî ïðåäëîæåíèé, à òàêæå èõ äåéñòâèÿìè. 

Ïðè÷¸ì îáðàçû ñòàðèêà è äåâóøêè âûñòóïàþò â êà÷åñòâå ÷åãî-òî îáùåèçâåñòíîãî, 

ïî àíàëîãèè ñ êîòîðûì ìîäåëèðóþòñÿ îáðàçû ñíåãà è äîæäÿ. Ïðèäàòî÷íîå 

ïðåäëîæåíèå èìååò îäíó ïðåäèêàòèâíóþ îñíîâó: á\ðä\ íûâ «äåâóøêà ïëà÷åò», 

ñîîòâåòñòâóþùóþ âûðàæåíèþ «èä¸ò äîæäü», òàê ÷òî âûðàæåíèå ëûìéûñ ãûëàë\ 

«ñûïëåòñÿ ñíåã» ñîîòâåòñòâóåò îáðàçó ñòàðèêà. Ñóùåñòâèòåëüíûå ïðèäàòî÷íîãî 

1 

/ — îáîçíà÷àåòñÿ óäàðíûé ñëîã; òèðå — îáîçíà÷àåò áåçóäàðíûé ñëîã; // — îáîçíà÷àåòñÿ 

öåçóðà.

114 


ïðåäëîæåíèÿ ñîïðîâîæäàþòñÿ ýïèòåòàìè: äçîð ï\ëü «ñåäîé ñòàðèê»; òîìèíèê 

íûâ «ìîëîäåíüêàÿ äåâóøêà», óêàçûâàþùèìè íà èõ îïðåäåë¸ííûå êà÷åñòâà. Ñåäèíà 

ñòàðèêà ñîîòíîñèòñÿ ñ áåëûì öâåòîì ñíåãà, òîãäà êàê ïëà÷ äåâóøêè — ñ äîæä¸ì. 

Â ñâîþ î÷åðåäü, ïëà÷ äåâóøêè ìîòèâèðîâàí ñìåðòüþ ñòàðèêà, ó èçãîëîâüÿ êîòîðîãî 

îíà ïëà÷åò. Ïðèäàòî÷íûì ïðåäëîæåíèåì êàê áû îòêðûâàåòñÿ âòîðîé ïëàí ñòèõîòâîðåíèÿ, 

÷åëîâå÷åñêèé, êîòîðûì ïîÿñíÿþòñÿ äåéñòâèÿ ïðèðîäíûõ ñòèõèé. Ïî 

àíàëîãèè ïîëó÷àåòñÿ, ÷òî, êàê äåâóøêà îïëàêèâàåò ñìåðòü ñòàðèêà, òàê æå è 

äîæäü îïëàêèâàåò ñíåã. Íî çà âñåì ýòèì ñêðûâàåòñÿ òðåòèé ïëàí ñòèõîòâîðåíèÿ, 

êîòîðûé ìîæíî íàçâàòü ñóùíîñòíûì è â êîòîðîì äåéñòâèå ðàçâîðà÷èâàåòñÿ óæå 

â ðàêóðñå îïðåäåë¸ííûõ îíòîëîãè÷åñêèõ ïîíÿòèé. Òàêèì îáðàçîì, âûñòðàèâàþòñÿ 

äâå ñëîæíûå ñåìàíòè÷åñêèå òðèàäû: ñíåã-ñòàðèê-ñìåðòü è äîæäü-äåâóøêà-æèçíü, 

ñîîòâåòñòâóþùèå òð¸ì îáîçíà÷åííûì ïëàíàì ñòèõîòâîðåíèÿ, ãäå ïåðâûé ïëàí 

ÿâëÿåòñÿ ïëàíîì âûðàæåíèÿ, à âòîðîé ïëàí — ïëàíîì ñîäåðæàíèÿ ïåðâîãî, 

òîãäà êàê òðåòèé ïëàí íàäî ïîëàãàòü ïëàíîì ñîäåðæàíèÿ èõ îáîèõ. Ñîîòíåñ¸ííîñòü 

ñíåãà-ñòàðèêà ñî ñìåðòüþ è äîæäÿ-äåâóøêè ñ æèçíüþ ïîä÷¸ðêèâàåòñÿ è íà 

ôîíåòè÷åñêîì óðîâíå. Â òîé ÷àñòè ñëîæíîãî ïðåäëîæåíèÿ, ãäå ãîâîðèòñÿ î ñíåãå, 

äîìèíèðóåò ïëàâíûé áîêîâîé ë: ëûìéûñ ãûëàë\, ï\ëü, ÷òî âûçûâàåò òàêèå àññîöèàöèè, 

êàê ïëàâíîñòü, òèøèíà, íåòîðîïëèâîñòü. Â äðóãîé ÷àñòè óæå ïðåîáëàäàþò 

çâîíêèå è áîëåå ðåçêèå çâóêè, êàê-òî: çýðûñ «äîæäü», á\ðä\ «ïëà÷åò», ÷òî ïðèäà¸ò 

òå÷åíèþ æèçíè äèíàìèçì. Öåçóðà ïîä÷¸ðêèâàåò áèíàðíîñòü (ïðîòèâîïîñòàâëåííîñòü) 

îáðàçîâ: ñíåã/äîæäü, ñòàðèê/äåâóøêà, æèçíü/ñìåðòü. 

Âòîðîå ïðåäëîæåíèå ïåðâîé ñòðîôû äàëüøå ðàçâîðà÷èâàåò âòîðîé ïëàí ñòèõîòâîðåíèÿ, 

îäíàêî ïàðó ñòàðèê-äåâóøêà çäåñü ìåíÿåò îáðàç òàíöóþùåé ïàðû, 

êîòîðîãî â ïåðâîì ïðåäëîæåíèè íåò. Òàíåö, â êîòîðîì äâîèõ îáúåäèíÿþò ï\ñü 

ñûâ «ãîðÿ÷èå îáúÿòèÿ» ìîòèâèðóåò òðåòèé ïëàí, â êîòîðîì óòâåðæäàåòñÿ åäèíñòâî 

ñìåðòè è æèçíè, ñîåäèíåíèå êîòîðûõ ïîäîáíî îáúÿòèÿì òàíöóþùåé âëþáë¸ííîé 

ïàðû. 

Âòîðàÿ ñòðîôà òàêæå ñîñòîèò èç äâóõ ñëîæíûõ ïðåäëîæåíèé. Ïåðâîå ïðåäëîæåíèå 

ñîñòîèò èç ãëàâíîãî, ðàñïðîñòðàí¸ííîãî äâóìÿ ïðèäàòî÷íûìè. Ïåðâîå 

ïðåäëîæåíèå ñîñòîèò èç ïðåäèêàòèâíîãî öåíòðà çýðûñ â\é\ «äîæäü òîíåò» è 

îáñòîÿòåëüñòâà ìåñòà åíýæàñ «â íåáå». Óòî÷íåíèå ìåñòà, êóäà «òîíåò» äîæäü, 

óêàçûâàåò íà ïåðåâ¸ðíóòîñòü ïðîñòðàíñòâà âòîðîé ñòðîôû. Äîæäü êàê áû ëü¸òñÿ 

îáðàòíî ââåðõ, â íåáî, è òîíåò â í¸ì, íî â ïåðâîì ïðèäàòî÷íîì ïðåäëîæåíèè 

óòî÷íÿåòñÿ, ÷òî íåáî çàïîëíÿåò ñîáîé ëóæó, ò.å. ïðîñòðàíñòâî îïÿòü ïåðåâîðà÷èâàåòñÿ 

è äîæäü îêàçûâàåòñÿ âíèçó. Ýòè áóäòî áû ñâîåíðàâíûå ïåðåìåùåíèÿ 

äîæäÿ ââåðõ è âíèç, ïîäãîòàâëèâàþò âîçìîæíîñòü äëÿ îäóøåâëåíèÿ îáðàçà, 

íàäåëåíèÿ åãî ÷åëîâå÷åñêèì õàðàêòåðîì, â ÷àñòíîñòè, êàïðèçíûì, ñâîéñòâåííûì 

ðåá¸íêó. Âî âòîðîì ïðèäàòî÷íîì ïðåäëîæåíèè ïðîèñõîäèò îäóøåâëåíèå îáðàçà 

ñíåãà, êîòîðûé «íàêëîíÿåòñÿ» ê äîæäþ, ïðè÷¸ì ýòî ïðèäàòî÷íîå ðàñïðîñòðàíåíî 

ñëåäóþùèì ïðèäàòî÷íûì, â êîòîðîì óòî÷íÿåòñÿ, êàêèì îáðàçîì ïðîèñõîäèò 

äåéñòâèå. Ïðè ýòîì óñòàíàâëèâàåòñÿ àíàëîãèÿ îáðàçîâ ñíåãà è äîæäÿ ñ îáðàçàìè 

ìàòåðè è ðåá¸íêà, ëåæàùåãî â êîëûáåëè. Àíàëîãèÿ òåì áîëåå îïðàâäàíà óæå 

ïîÿâèâøèìñÿ ðàíåå îäóøåâëåíèåì ñòèõèé. Â ïëàíå ñîäåðæàíèÿ (â òðåòüåì ïëàíå) 

àíàëîãèÿ óñòàíàâëèâàåòñÿ ìåæäó îáðàçàìè ìàòåðè-ðåá¸íêà è æèçíè-ñìåðòè. Òàê 

÷òî âî âòîðîé ñòðîôå óòâåðæäàþòñÿ ñëåäóþùèå äâå òðèàäû: äîæäü-ðåá¸íîê-æèçíü 

è ñíåã-ìàòü-ñìåðòü. Ñåäüìàÿ è âîñüìàÿ ñòðîêè ðàçâèâàþò ýòîò îáðàçíûé ðÿä:

ÈÑ×ÅÇÍÎÂÅÍÈÅ ÍÅÁÀ (ÎÏÛÒ ÀÍÀËÈÒÈ×ÅÑÊÎÃÎ ÏÐÎ×ÒÅÍÈß) 

115 

ìàòü-ñìåðòü ÷òî-òî øåï÷åò ñâîåìó ðåá¸íêó-æèçíè, ïîêà íå óñïîêîèò åãî. Êàê 

âèäèì, â ïåðâîì è â òðåòüåì ïëàíàõ îáðàçû îñòàþòñÿ ïîñòîÿííûìè, òîãäà êàê âî 

âòîðîì — îíè ìåíÿþòñÿ. Ýòî äîëæíî ñîîòâåòñòâîâàòü ïåðåìåííîñòè (íåïîñòîÿíñòâó 

èëè ñêîðîòå÷íîñòè) ÷åëîâå÷åñêîé æèçíè ïî îòíîøåíèþ ê ïîñòîÿíñòâó ïðèðîäû è 

òàêèõ ôóíäàìåíòàëüíûõ ñóùíîñòåé, êàê æèçíü è ñìåðòü. 

Â òðåòüåé ñòðîôå ïðîèñõîäèò âîçâðàùåíèå ê èñõîäíûì äâóì ñòèõèÿì — äîæäþ 

è ñíåãó, íî ñîõðàíÿåòñÿ èõ îäóøåâë¸ííîñòü, êîòîðàÿ âûðàæàåòñÿ èõ ñïîñîáíîñòüþ 

óìåðåòü. Ïðè ýòîì äâà îòäåëüíûõ îáðàçà ñîâìåùàþòñÿ â îäíîì ÷èñëèòåëüíîì 

êûê\í «âäâî¸ì». Èõ ñìåðòü, ò.å. â îáùåì-òî ïðåêðàùåíèå äîæäÿ è ñíåãà, âäðóã 

âûçûâàåò èñ÷åçíîâåíèå íåáà ïîìò\ã åíýæûñ êóñ\ «áåñêîíå÷íîå íåáî ïîòóõíåò» è 

èõ «÷èñòîìó ïàðåíüþ» ïðèõîäèò «íåæäàííûé» êîíåö. Èñ÷åçíîâåíèå íåáà ñîîòíîñèòñÿ 

ñ ïîíÿòèåì ñâåòîïðåñòàâëåíèÿ, êîíöà ñâåòà, â êîòîðîì ãèáíåò ìèð è 

âìåñòå ñ íèì èñ÷åçàþò è îíòîëîãè÷åñêèå ïîíÿòèÿ æèçíè è ñìåðòè. Èõ èñ÷åçíîâåíèþ 

ñîîòâåòñòâóåò âûðàæåíèå ñòàâûñ ãóäðàñÿñ «âñ¸ ñìåøàåòñÿ», êîòîðûì íà÷èíàåòñÿ 

ïîñëåäíåå ïðåäëîæåíèå. Ñìåøåíèå âñåõ ôîðì ïðåäïîëàãàåò âîçâðàùåíèå ê 

ìèôîëîãè÷åñêîìó õàîñó, ïåðâè÷íîìó íà÷àëó è êîíöó âñåãî ñóùåãî. Â ðåçóëüòàòå 

ñòèõîòâîðåíèå âäðóã ðåçêî ïåðåêëþ÷àåòñÿ ñ òðåòüåãî ïëàíà íà âòîðîé, ÷åëîâå÷åñêèé 

ïëàí. Ñìåøåíèå ôîðì ïðåäïîëàãàåò è èñ÷åçíîâåíèå ÷èñòî ÷åëîâå÷åñêèõ ïîíÿòèé, 

òàêèõ, êàê ëþáîâü, ìîëîäîñòü, ñòàðîñòü, ÷òî âûçûâàåò ñîæàëåíèå è â êîíòåêñòå 

ñòèõîòâîðåíèÿ ÿâëÿåòñÿ îöåíêîé ëèðè÷åñêîãî ãåðîÿ, êàê áû ñêðûòîãî â òåêñòå.

116 

Âàëåðèé Âüþõèí 

Âàëåðèé Íèêîëàåâè÷ Âüþõèí ðîäèëñÿ 4 àâãóñòà 

1941 ãîäà â äåðåâíå Áîëüøîé Èñòîê 

×åðåïîâåöêîãî ðàéîíà Âîëîãîäñêîé îáëàñòè. 

Â 1958 ãîäó îêîí÷èë øêîëó, à â 1961 ãîäó – 

Åãîðüåâñêîå àâèàöèîííîå ó÷èëèùå. Ðàáîòàë 

áîðòìåõàíèêîì ñàìîë¸òà ÒÓ–134 â Êîìè óïðàâëåíèè 

ãðàæäàíñêîé àâèàöèè. Â 1974 ãîäó 

îêîí÷èë Ëèòåðàòóðíûé èíñòèòóò èìåíè 

À.Ì. Ãîðüêîãî. 

Àâòîð íåñêîëüêèõ ñáîðíèêîâ ñòèõîòâîðåíèé. 

×ëåí Ñîþçà ïèñàòåëåé Ðîññèè. Ëàóðåàò 

ïðåìèè Êîìè êîìñîìîëà (1978) è ïðåìèè ïðàâèòåëüñòâà 

Ðåñïóáëèêè Êîìè èì. È.À. Êóðàòîâà 

(2008). Æèâ¸ò â Ñûêòûâêàðå. 

Ñíåãà Ñûêòûâêàðà 

Æèçíü 

Íåáî. Àýðîäðîìû. 

Âîçäóõ è äðîæü êðûëà. 

Ñ æèçíüþ ïîëóçíàêîìû, 

Ñëîâíî òà âñêîëüçü ïðîøëà. 

Íåáî ñóøèëî âåêè, 

Ïàäàëî â ãëóáü çðà÷êîâ. 

Ãäå-òî ïëåñêàëèñü ðåêè 

Â çàðîñëÿõ èâíÿêîâ. 

Ãäå-òî âñêèïàëè ÷óâñòâà, 

Ìåðêëà îò íèõ ñâå÷à. 

Â íåáå æ, êàê ñòðàííûé ñãóñòîê, 

Îáëàêî ó ïëå÷à. 

Âñòðå÷è è ðàññòàâàíèÿ, 

×àñòî ÷åðåç íåëüçÿ, 

×àñòî çà ñàìîé ãðàíüþ 

Ñìûñëà è áûòèÿ. 

Óòðî íàì ù¸êè ìûëèò, 

Ñ ðàìû ñòåêàåò ìãëà. 

Íàäî îïÿòü íà âûëåò. 

Òàê âîò è æèçíü ïðîøëà.

ÑÍÅÃÀ ÑÛÊÒÛÂÊÀÐÀ 

117 

Ïîëäåíü 

Òû çàõîäèëà â âîäó, íå áîÿñü, 

Íå îïàñàÿñü âñïëåñêà è îæîãà, 

Ðå÷íîé âîëíû çàòåéëèâàÿ âÿçü 

Âîêðóã òåáÿ ñìûêàëàñü ïîíåìíîãó. 

Íî òàÿëî õîëîäíîå êîëüöî, 

È ïîâèñàëè êàïåëüêè íà òåëå. 

Àõ, êàê ñìåÿëîñü ìèëîå ëèöî, 

Êàê âîëîñû ïðîçðà÷íûå ëåòåëè. 

Åñòü ó ëþáâè çàâåòíàÿ ïîðà 

Ïîëóïðèçíàíèé è ïîëóóëûáîê, 

Âåñü ìèð, êàê ïóõ ñ ëåáÿæüåãî ïåðà, 

Ëåòèò òîãäà è ðàäîñòåí, è çûáîê. 

À òû ïóãàåøü ñìåõîì êàìûøè, 

À ÿ òâî¸ âûêðèêèâàþ èìÿ, 

Êàê áóäòî íåò íà ñâåòå íè äóøè 

È âñ¸ âîêðóã îçíà÷åíî äâîèìè. 

Äëÿ íàñ âîäû ïàðíîå ìîëîêî, 

È ýòîò, â áåðåã ïàäàþùèé ïîëäåíü, 

À äî çà çàðè âå÷åðíåé äàëåêî, 

À êîâø ëþáâè åù¸ ïîëóçàïîëíåí. 

Çåìëÿíèêà 

Â ãëóõîì êðàþ çàðîñøèé ëóã, 

Â åãî òðàâå, êàê ïåðâûé èíåé, 

Áåëååò ïÿòíàìè âîêðóã 

Íåäîãîðåâøèé àëþìèíèé. 

Ëåæàò áåë¸ñûå ëèñòû, 

Òðàâîþ íîâîé ïåðåâèòû. 

Êàáèíû ò¸ìíûå ïóñòû 

È òàê ïóãàþùå ðàçáèòû. 

Èõ çâåðü ïîäàëüøå îáîéä¸ò, 

È ïòèöà èõ ïîñòîðîíèòñÿ. 

Ëèøü ãðóñòíûé ñâåò íà ñàìîë¸ò 

Óðîíèò êðàñíàÿ çàðíèöà.

118 

Â. Âüþõèí 

È äîëãî áðîäÿò ïî íî÷àì 

Ïî ëóãó ïðèçðà÷íûå áëèêè. 

À äí¸ì çåìëÿ çäåñü ãîðÿ÷à, 

Çåìëÿ êðàñíà îò çåìëÿíèêè. 

Íî ýòè ÿãîäû íå ðâóò — 

Èõ ïàëüöû âûòåðïÿò åäâà ëè. 

Îíè ñîçðåþò, óïàäóò 

È çàïåêóòñÿ íà äþðàëè. 

Ðå÷åíüêà 

Êàòèòñÿ ïðîõëàäíàÿ âîäèöà, 

Çîëîòûì îáñûïàíà ïåñêîì, 

Ñëîâíî ïîäïîÿñàíà çåìëèöà 

Ãîëóáûì ñ îòëèâîì ïîÿñêîì. 

Íå òèõà, íî â ìåðó ãîâîðëèâà 

È â òå÷åíüå âîëüíîì íå óçêà, 

Íðàâîì è îáëè÷èåì êðàñèâà 

Íåáîëüøàÿ ðóññêàÿ ðåêà. 

Ýòîò ïóòü èçâèëèñòûé è äðåâíèé 

Ïðîðóáèëà øóìíàÿ âîäà, 

×òîá âñåãäà ïðèáðåæíûå äåðåâíè 

Ïëûëè â íåé íåâåäîìî êóäà. 

×òîá â âîäå ðàçìàøèñòî è ãîðäî 

Ëåòíèå ñèÿëè îáëàêà, 

À çâåðü¸ íåâûñïàâøåéñÿ ìîðäîé 

Òûêàëîñü â èõ ñâåòëûå áîêà. 

×òîáû â ÿáëîêàõ ñåäûå êîíè 

Òàáóíàìè øëè íà âîäîïîé, 

×òîáû ëþäè ò¸ïëûå ëàäîíè 

Íàïîëíÿëè âêóñíîþ âîäîé. 

* * * 

Îñåííÿÿ îñèíà 

Îïàëà íà âåòðó, 

Êàê áóäòî ñ àïåëüñèíà 

Ñîäðàëè êîæóðó. 

Áåð¸çîâûå áóêëè, 

Îêðàøåííûå â ìåäü, 

Òóìàíàìè íàáóõëè 

È íà÷àëè ðåäåòü. 

×åð¸ìóõè ïðîìîêëè

ÑÍÅÃÀ ÑÛÊÒÛÂÊÀÐÀ 

119 

Áåç ëåòíåãî çîíòà, 

Ïîäñîëíóõîâ ìîíîêëè 

Íå âèäÿò íè ÷åðòà. 

Óíûëîñòü â áåñïîðÿäêå 

Ñîëîìåííûõ ïàïàõ. 

Êàê ÷ó÷åëî íà ãðÿäêå, 

ß îñåíüþ ïðîïàõ. 

Ïóñòîòà 

Ãóñòàÿ îñåííÿÿ ñëÿêîòü... 

Èç æèçíè óõîäèò ïîýò. 

Äâå æåíùèíû ìîãóò îïëàêàòü, 

Êòî ìîã åù¸, òåõ óæå íåò. 

Îí âñåõ ðàñòåðÿë ïî äîðîãå, 

Ðàññûïàë, êàê ñîëü ïî ñóäüáå. 

Ïîñëåäíÿÿ äóìà î Áîãå, 

Ïîñëåäíÿÿ ìûñëü î ñåáå. 

Êîãäà-òî â ðàñöâåòå òàëàíòà 

Îí ìíîãèõ ñòèõàìè âîçí¸ñ, 

Èç íèõ òîëüêî äâà áðèëëèàíòà 

Îñòàëèñü äëÿ òðàóðíûõ ñë¸ç. 

Êîãäà-òî íàäåæäó ëåëåÿë, 

Åù¸ íå âçãëÿíóâøè âî òüìó. 

×òî öåííûå ç¸ðíà îò ïëåâåë 

Óäàñòñÿ î÷èñòèòü åìó. 

Î÷èñòèë. È â ðàäóæíîì áëåñêå 

Ðàçèòåëüíà èõ ÷èñòîòà. 

Âîò òîëüêî îòïðàçäíîâàòü íå ñ êåì, 

Òàêàÿ âîêðóã ïóñòîòà. 

Ðîäñòâî 

Ñíåãà Ñûêòûâêàðà ïîâèííû, 

×òî ñåâåðîì ïàõíåò ìîé ñòèõ. 

Äàâíî âñå äðóçüÿ óãðî-ôèííû, 

È ñàì ÿ, áûòü ìîæåò, èç íèõ.

120 

Â. Âüþõèí 

Ñîìíåíüþ óæå íå îñèëèòü 

Âîçíèêøåå â ñåðäöå ðîäñòâî. 

Ïîáëèçîñòè ñòàíöèÿ Âèëåäü, 

Ãäå êîðíè îòöà ìîåãî. 

Íåñëèñü ñåðåáðèñòûå ïòèöû 

Íàä ò¸ìíîþ ïàõîòîé äíåé. 

Ìíå âûïàëî çäåñü ïðèçåìëèòüñÿ 

È çâàòü ýòó çåìëþ ñâîåé. 

Ìíå âûïàëî çäåñü îñíîâàòüñÿ, 

Íå äóìàòü î ñòðàíñòâèÿõ âïðåäü, 

È âå÷åðîì äëèííûì, êàê â ñâÿòöû, 

Â ãëàçà ãîëóáûå ñìîòðåòü. 

Òðîôåé 

Çåíèòíûì ñêîøåííûé ñíàðÿäîì, 

Ïî-ëÿãóøà÷üè, íà æèâîò, 

Ó äåðåâóøêè íàøåé ðÿäîì 

Óïàë íåìåöêèé ñàìîë¸ò. 

Â äåðåâíå äóìàëè, ðÿäèëè, 

Êóäà ïðèñòðîèòü ýòîò õëàì, 

È ïîòèõîíüêó ðàñòàùèëè 

Íà âñÿêèé ñëó÷àé ïî äâîðàì. 

È âîò óæå íà òîì äþðàëå, 

Ãäå ïàóòèíèëèñü êðåñòû, 

Óñòàëî æåíùèíû ñòèðàëè 

Ðåáÿ÷üè äðàíûå ïîðòû. 

Ìîé äåä ñìîòðåë íà ýòî êîñî, 

Íî íå ñòåðïåë, ñõîäèë è ñàì. 

Åìó äîñòàëèñü ëèøü êîë¸ñà 

Äà êîå-÷òî ïî ìåëî÷àì. 

Ïîòîì ñìîòðåëè, ðòû ðàçèíóâ, 

Ñòàðóõè, áàáû, ñòàðèêè, 

Êîãäà òðîôåéíóþ ðåçèíó 

Ìîé äåä ïóñòèë íà êàáëóêè. 

È ÿ, íå êîðìëåííûé äîñûòà, 

Îáóâêîé äåäîâîé ãîðäÿñü, 

Ëèòîé ðåçèíîé «ìåññåðøìèòòà» 

Ìåñèë ïðîóëî÷íóþ ãðÿçü.

Êîìè ÿçûê è êîìè êóëüòóðà 

121

122 

Âàëåðèé Ìàðêîâ 

Âàëåðèé Ïåòðîâè÷ Ìàðêîâ — ïåðâûé 

çàìåñòèòåëü ïðåäñåäàòåëÿ Ãîñóäàðñòâåííîãî 

Ñîâåòà Ðåñïóáëèêè Êîìè ÷åòâ¸ðòîãî 

ñîçûâà ñ ìàðòà 2007 ã.; ïðåäñåäàòåëü Êîìèòåòà 

âîçðîæäåíèÿ Êîìè íàðîäà; äåïóòàò 

Ãîñóäàðñòâåííîé Äóìû Ôåäåðàëüíîãî 

Ñîáðàíèÿ ÐÔ òðåòüåãî ñîçûâà (1999– 

2003). 

Â.Ï. Ìàðêîâ: «Âûõîä âñåãäà 

äîëæåí áûòü…» 

ÏË: Âû èçâåñòíû êàê ïîëèòèê, äåÿòåëü ôèííî-óãîðñêîãî äâèæåíèÿ, ãîðàçäî 

ìåíüøå èçâåñòíî î Âàøåé ÷àñòíîé æèçíè. Âàëåðèé Ïåòðîâè÷, äàâàéòå ñ ñàìîãî 

íà÷àëà: ðàññêàæèòå î Âàøèõ ðîäèòåëÿõ, î ñ. Êîñëàí, â êîòîðîì Âû ðîäèëèñü, 

î øêîëå è ó÷èòåëÿõ. 

— Äà, ÿ ðîäèëñÿ â ñåëå Êîñëàí. Ýòî Óäîðà. Ìåçåíü. È äî îêîí÷àíèÿ øêîëû 

æèë â ýòîì ñåëå. Ðîäèòåëè ìîè — ó÷èòåëÿ. Ìàòü — Àííà Ìèõàéëîâíà — ìàòåìàòèê, 

îòåö — Ï¸òð Ìèõàéëîâè÷ — èñòîðèê. Îáà ðîäîì òîæå ñ Óäîðû. Îòåö 

ðîäîì èç ×åðíóòüåâà, ñ Ìåçåíè, ìàòü — èç Êó÷ìîçåðüÿ, ÷òî íà Éèðâå. Â øêîëå 

ó÷èëñÿ 12 ëåò, ò.ê. â òî âðåìÿ â íàöèîíàëüíûõ øêîëàõ â Ñîâåòñêîì Ñîþçå äåòè 

ïîñòóïàëè ó÷èòüñÿ â ïîäãîòîâèòåëüíûé êëàññ. È òàê ïîëó÷èëîñü, ÷òî ìû áûëè 

ïîñëåäíèì âûïóñêîì â øêîëàõ, êîòîðûå çàêàí÷èâàëè 11-é êëàññ. Íàøà øêîëà 

áûëà îáû÷íàÿ ñðåäíÿÿ øêîëà ñ ïðîèçâîäñòâåííûì îáó÷åíèåì. Íàðÿäó ñ àòòåñòàòîì 

ìû ïîëó÷àëè è ðàáî÷èå ñïåöèàëüíîñòè: òðàêòîðèñòîâ, ýëåêòðîìîíò¸ðîâ ñåëüñêîé 

ýëåêòðîôèêàöèè, äåâî÷êè — äîÿðîê, ïîëåâîäîâ. Ìû, íàïðèìåð, ýëåêòðèêè, 

ýëåêòðèôèöèðîâàëè ôåðìû, äîìà, ðåìîíòèðîâàëè ëèíèè ïåðåäà÷ — âñ¸ ó íàñ áûëî 

âî âðåìÿ ó÷¸áû ïî ñïåöèàëüíîñòè. 

Åñëè ãîâîðèòü î øêîëüíûõ ãîäàõ, òî ìíå ïîâåçëî ó÷èòüñÿ â ýòîé øêîëå, ïîòîìó 

÷òî áûë ïðåêðàñíåéøèé êîëëåêòèâ ó÷èòåëåé, êîòîðûé òàì ñëîæèëñÿ. Ýòî ÿ 

ñåé÷àñ ïîíèìàþ î÷åíü õîðîøî. Áûëè ýíòóçèàñòû ñâîåãî äåëà, àáñîëþòíîå áîëüøèíñòâî 

ðàáîòàëè íà äâóõ ÿçûêàõ. ß ìîãó ðàññêàçàòü î êàæäîì èç íèõ. 

Ó íàñ áûë î÷åíü äðóæíûé êëàññ, õîòÿ è ñîñòàâ íåìíîãî ìåíÿëñÿ ñ ãîäàìè. Ìû 

äî ñèõ ïîð âñòðå÷àåìñÿ êàæäûå 5 ëåò. Â ñëåäóþùåì ãîäó áóäåò âñòðå÷à ïî ñëó÷àþ 

50-ëåòèÿ îêîí÷àíèÿ øêîëû. Äî ñèõ ïîð ìû ïîääåðæèâàåì õîðîøèå îòíîøåíèÿ 

ìåæäó ñîáîé, âñòðå÷àåìñÿ, ñîçâàíèâàåìñÿ.

Â.Ï. ÌÀÐÊÎÂ: «ÂÛÕÎÄ ÂÑÅÃÄÀ ÄÎËÆÅÍ ÁÛÒÜ...» 

123 

ÏË: Êàê Âàì óäàëîñü ïîñòóïèòü íà ôàêóëüòåò ôèçèêè ËÃÓ? Â ñîâåòñêîå 

âðåìÿ, ïðè òîì óðîâíå òðåáîâàíèé ê îáðàçîâàíèþ — äëÿ ñåëüñêîãî ïàðíÿ ýòî 

íåâåðîÿòíî ñëîæíàÿ çàäà÷à... 

— Øêîëó ÿ çàêîí÷èë â 1966 ãîäó, è â ýòîò ãîä áûë «äâîéíîé âûïóñê»: 

íàðÿäó ñ îäèííàäöàòèêëàññíèêàìè øêîëó çàêàí÷èâàëè âïåðâûå äåñÿòèêëàññíèêè. 

Ýòî áûë «äâîéíîé» âûïóñê â Ñîâåòñêîì Ñîþçå. Ìíå, ñ ïîçèöèé ñåãîäíÿøíåãî äíÿ, 

êîíå÷íî, ïîñòóïàòü áûëî íå ïðîñòî, íî ìû êàê-òî îá ýòîì íå çàäóìûâàëèñü. Òîãäà 

êàæäûé ñòðåìèëñÿ ïîñòóïàòü òóäà, êóäà õîòåë. Êñòàòè, áîëüøèíñòâî ìîèõ 

îäíîêëàññíèêîâ òàêóþ ïîïûòêó ñäåëàëè è ó íèõ ïîëó÷èëîñü. Ýòî áûëè Ëåíèíãðàä 

è Ìîñêâà, Õàðüêîâ è Ãîðüêèé, Ñûêòûâêàð è Àðõàíãåëüñê, Ñâåðäëîâñê. Ïðè÷¸ì, 

ñàìûå ðàçíîîáðàçíûå âóçû è äîñòàòî÷íî èçâåñòíûå. À ÿ ðåøèë ïîñòóïàòü â Ëåíèíãðàäñêèé 

óíèâåðñèòåò íà ôèçè÷åñêèé ôàêóëüòåò. Êîãäà ïðè¸ì äîêóìåíòîâ 

áûë çàâåðø¸í, îêàçàëîñü, ÷òî íà 325 ìåñò äîêóìåíòû ïîäàëè îêîëî 400 ìåäàëèñòîâ. 

Òî åñòü íà êàæäîå ìåñòî — áîëåå îäíîãî ìåäàëèñòà. Êðîìå òîãî, áûëî ïîäàíî åù¸ 

îêîëî 700 çàÿâëåíèé. À ìåäàëèñòû ìîãëè ñäàòü «íà ïÿòü» äâà ýêçàìåíà, äâå 

ìàòåìàòèêè — ïèñüìåííî è óñòíî — ñäàòü íà îòëè÷íî, è èõ çà÷èñëÿëè. Íî òàêèõ 

«ñ÷àñòëèâ÷èêîâ» îêàçàëîñü ìåíüøå 30. Âñå îñòàëüíûå ñäàâàëè åù¸ 3 ýêçàìåíà: 

ôèçèêó, õèìèþ è ñî÷èíåíèå. Øêîëó ÿ çàêîí÷èë ñ ñåðåáðÿíîé ìåäàëüþ, íî, ïîñêîëüêó, 

ìàòåìàòèêó ñäàë íà «4» è «5», òî ñäàâàë è îñòàëüíûå òðè ýêçàìåíà. 

Âîëíåíèÿ, êîíå÷íî, áûëè. Íàïðèìåð, ñäàâàÿ õèìèþ, ïîïðîñèëè ïîêàçàòü, ñíà- 

÷àëà, çàäà÷ó. Ïîñëå áåãëîãî âçãëÿäà íà ðåøåíèå ïðåïîäàâàòåëüíèöà êîðîòêî ñêàçàëà, 

÷òî íåâåðíî. Íà ìîþ ïîïûòêó âîçðàçèòü, áûë îòâåò, ÷òî çàäà÷à ðåøàåòñÿ â 

äâà ýòàïà. Íà îòâåò, ÷òî è â äâà ýòàïà ïîëó÷àåòñÿ òîò æå ñàìûé îòâåò, ÷òî è áûëî 

ïîêàçàíî íà îáðàòíîé ñòîðîíå ëèñòà, áûë óæå âíèìàòåëüíûé âçãëÿä íà ðåøåíèå. 

À çàòåì áûë âîïðîñ: «Îòêóäà Âû çíàåòå ýòó ñõåìó ðåøåíèÿ, ýòî æå âóçîâñêèé 

ìàòåðèàë?» Â îòâåò ïðîçâó÷àëî, ÷òî íàì òàê äàâàëè â øêîëå. Òóò æå ïîèíòåðåñîâàëèñü, 

êàêóþ æå øêîëó çàêàí÷èâàë. Òîãäà óæå â ÑÑÑÐ áûëî íåìàëî ñïåöèàëèçèðîâàííûõ 

øêîë. Óñëûøàâ, ÷òî ýòî Êîñëàíñêàÿ øêîëà, íà ñåëå, äà åù¸ íà 

Ñåâåðå, ãäå-òî «ó ÷¸ðòà íà êóëè÷êàõ», îíà áûëà î÷åíü óäèâëåíà. Ýòî, êñòàòè, ê 

âîïðîñó î íàøèõ ó÷èòåëÿõ, ê âîïðîñó îá èõ ïðîôåññèîíàëèçìå è ìåòîäàõ îáó÷åíèÿ. 

È òàê áûëî è ïî íåêîòîðûì äðóãèì ïðåäìåòàì. Ó íàñ áûëè ïðåêðàñíûå è 

î÷åíü ñèëüíûå ïðåäìåòíèêè: êàê åñòåñòâåííèêè, òàê è ãóìàíèòàðèè. Åñëè áû 

áûëà âîçìîæíîñòü, ìîã áû ðàññêàçàòü î êàæäîì èç íèõ. 

ÏË: È âîò, Âû ïîëó÷èëè õîðîøåå íàïðàâëåíèå â íîâûé óíèâåðñèòåò â 

Ñûêòûâêàðå. Êàê ñêëàäûâàëàñü Âàøà íàó÷íàÿ è ïðåïîäàâàòåëüñêàÿ äåÿòåëüíîñòü? 

Êòî áûëè Âàøè êîëëåãè? Êàêàÿ áûëà àòìîñôåðà â ïðåïîäàâàòåëüñêîé 

è ñòóäåí÷åñêîé ñðåäå ÑûêòÃÓ â 1970–80-å ãã.? 

— Íà ñàìîì äåëå, íàïðàâëåíèå ïî îêîí÷àíèè ÿ ïîëó÷àë íå â Ñûêòûâêàð, íå â 

Ñûêòûâêàðñêèé óíèâåðñèòåò. ß ïîäïèñûâàë íàïðàâëåíèå â àñïèðàíòóðó äëÿ 

Ãîñóäàðñòâåííîãî îïòè÷åñêîãî èíñòèòóòà, ýòî â Ëåíèíãðàäå. È âîò êîãäà ìû óæå 

ïîäïèñàëè âñå ðàñïðåäåëåíèÿ, ïîäãîòîâèëèñü ê çàùèòå äèïëîìíûõ ðàáîò, âûøëî 

Ïîñòàíîâëåíèå ÖÊ ÊÏÑÑ è Ñîâåòà Ìèíèñòðîâ ÑÑÑÐ îá îðãàíèçàöèè Ñûêòûâêàðñêîãî 

ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà. È ïîñëå ýòîãî íà÷àëàñü ðàáîòà ïî ïîèñêó 

âûïóñêíèêîâ â öåíòðàëüíûõ âóçàõ, âûõîäöåâ èç ðåñïóáëèêè, êîòîðûå ãîòîâû áûëè 

ïðèåõàòü ðàáîòàòü â íîâûé óíèâåðñèòåò. Ëåíèíãðàäñêèé óíèâåðñèòåò áûë îïðåäåë¸í

124 


â êà÷åñòâå áàçîâîãî äëÿ Ñûêòûâêàðñêîãî óíèâåðñèòåòà. È, êîíå÷íî, â ïåðâóþ 

î÷åðåäü, ñòàëè èñêàòü ñðåäè âûïóñêíèêîâ ËÃÓ. Íàñ òàêèõ íà ôèçè÷åñêîì ôàêóëüòåòå 

áûëî òðîå. È, êîíå÷íî, êîãäà ìíå ïðåäëîæèëè ïîåõàòü â Ñûêòûâêàð, ÿ, 

íå ðàçäóìûâàÿ, ïåðåïîäïèñàë, áóäåì ãîâîðèòü òàê, ñâî¸ ðàñïðåäåëåíèå. Ñêàæåì 

òàê, àñïèðàíòóðà ó ìåíÿ òàê è îñòàëàñü, íî ýòî óæå áûëà àñïèðàíòóðà íå äëÿ ÃÎÈ, 

à äëÿ ÑÃÓ. È ïîñêîëüêó, êàê ÿ óæå ñêàçàë, áàçîâûì áûë Ëåíèíãðàäñêèé 

óíèâåðñèòåò, ìíîãèå, êòî ïðèåõàëè, áûëè óæå çíàêîìû ïî ËÃÓ. Êîëëåêòèâ ôèçèêîâ 

ïîëó÷èëñÿ äîâîëüíî ñèëüíûì — ýòî áûëè âûïóñêíèêè ÌÃÓ è ËÃÓ, êðîìå òîãî, 

ïðèåõàëè ÷åòâåðî óæå îïûòíûõ ó÷¸íûõ è ïðåïîäàâàòåëåé èç ËÃÓ íà íåêîòîðîå 

âðåìÿ. È òàê áûëî íà äðóãèõ ñïåöèàëüíîñòÿõ, ïðè÷¸ì ïî íåêîòîðûì ñïåöèàëüíîñòÿì 

áûëè î÷åíü èíòåðåñíûå è ñèëüíûå ó÷¸íûå. Êòî ïðèåõàë ïî ïðèãëàøåíèþ, 

à êîãî íàïðàâèëè. Äëÿ íåêîòîðûõ Ñûêòûâêàð áûë îïðåäåë¸í êàê ìåñòî ðàáîòû è 

æèçíè, áûëî è òàêîå â ñîâåòñêèå âðåìåíà. Òàê, íàïðèìåð, ïîÿâèëñÿ ïîñëå àñïèðàíòóðû 

ïîäàþùèé î÷åíü áîëüøèå íàäåæäû ìàòåìàòèê ßêîâ Ýëèàøáåðã, íûíå 

ïðîôåññîð Ïðèíñòîíñêîãî óíèâåðñèòåòà, çàíèìàþùåãî ïåðâóþ ñòðî÷êó â ðåéòèíãå 

óíèâåðñèòåòîâ ìèðà. 

Íå áóäó ãîâîðèòü çà âåñü óíèâåðñèòåò, íî íà ôèçìàòå áûë äîâîëüíî äðóæíûé 

êîëëåêòèâ ïðåïîäàâàòåëåé — òî ëè ïîòîìó, ÷òî áûëà îáùàÿ àëüìà-ìàòåð — ËÃÓ, 

à äàâàëà çíàòü òà àòìîñôåðà, â êîòîðîé áîëüøèíñòâî áûëè íå òîëüêî ñòóäåíòàìè, 

íî è àñïèðàíòàìè, è äàâàëî ñåáÿ çíàòü èõ îáùåíèå ñî ñòàðîé Ïèòåðñêîé ïðîôåññóðîé, 

òî ëè, ïîñêîëüêó, áîëüøèíñòâî ñàìè áûëè ìîëîäûìè, òî è îáùåíèå òîãäà 

áûëî ñàìîå òåñíîå, â òîì ÷èñëå è ñî ñòóäåíòàìè. 

ÏË: Âàëåðèé Ïåòðîâè÷, Âû áûëè óñïåøíûì ó÷¸íûì, óæå çàíèìàëè äîëæíîñòü 

çàâåäóþùåãî êàôåäðîé, íå çà ãîðàìè, âèäèìî, áûëà è äîêòîðñêàÿ — 

ðàäè ÷åãî Âû âñ¸ ýòî îñòàâèëè è óøëè â íàöèîíàëüíîå äâèæåíèå? Ñêàæèòå, â 

òî âðåìÿ Âû äóìàëè î òîì, ÷òî áóäåòå çàíèìàòüñÿ íàöèîíàëüíûìè ïðîáëåìàìè? 

Êîãäà Âû âïåðâûå ñòîëêíóëèñü ñ «íàöèîíàëüíûì âîïðîñîì»? 

— Íåïðîñòîé âîïðîñ. Â óíèâåðñèòåòå íå áûëî ìûñëè, ÷òî ÿ êàê-òî âèæó ñåáÿ 

â äðóãîì êà÷åñòâå. Ïîìèìî ñàìîé ðàáîòû â óíèâåðñèòåòå íàëàæèâàëèñü õîðîøèå 

êîíòàêòû ñ Èíñòèòóòîì ãåîëîãèè ÊÍÖ. Äèðåêòîðà èíñòèòóòà Í.Ï. Þøêèíà, 

òîãäà åù¸ íå àêàäåìèêà, èíòåðåñîâàëè ñîâðåìåííûå ìåòîäû èññëåäîâàíèé, êîòîðûå 

ïîÿâèëèñü â ôèçèêå, ñâÿçàííûå ñ ãîëîãðàôèåé, ëàçåðàìè. Ñ íàøåé ñòîðîíû, 

ôèçèêîâ, òàêæå áûëî èíòåðåñíî óçíàòü, à ÷òî ìîãóò äàòü ýòè íîâûå ìåòîäû. Íà- 

÷àëèñü ñîâìåñòíûå ýêñïåðèìåíòû, êîòîðûå ïðèíåñëè î÷åíü èíòåðåñíûå ðåçóëüòàòû. 

Íàøè âûïóñêíèêè ïðèãëàøàëèñü íà ðàáîòó â îòäåë Í.Ï. Þøêèíà. Êðîìå 

ýòîãî, áûëè äîâîëüíî èíòåðåñíûå ïðèêëàäíûå ðàáîòû ñî ñòðóêòóðàìè, ñâÿçàííûìè 

ñ êîñìè÷åñêèìè èññëåäîâàíèÿìè. Êàçàëîñü, âñ¸ íàëàäèëîñü. 

Íî... Ïðèøëà ïåðåñòðîéêà, à âìåñòå ñ íåé è æàðêèå äèñêóññèè íà ôàêóëüòåòå, 

â êîòîðûõ ïðèíèìàëè ó÷àñòèå è óíèâåðñèòåòñêèå îáùåñòâîâåäû, ïîÿâèëñÿ ãîðîäñêîé 

äèñêóññèîííûé êëóá «Èíèöèàòèâà», îáúåäèíèâøèé âóçîâñêèõ ðàáîòíèêîâ, 

ó÷¸íûõ, òâîð÷åñêóþ èíòåëëèãåíöèþ, âñåõ òåõ, êîòîðûå íå ïðîñòî èíòåðåñîâàëèñü 

âîïðîñàìè ïåðåñòðîéêè. Â ðàìêàõ ýòèõ äèñêóññèé îáñóæäàëèñü ñàìûå ðàçíûå 

âîïðîñû, â òîì ÷èñëå è ìåæíàöèîíàëüíûõ îòíîøåíèé. Âîò òîãäà è ñòàëè 

âñïîìèíàòüñÿ ðàçëè÷íûå ìîìåíòû èç ïðåäûäóùèõ ëåò, êîòîðûå ðàíåå êàê áû 

áûëè ñàìè ïî ñåáå. Çàêàí÷èâàÿ øêîëó, ìû áûëè â ÷èñëå ïîñëåäíèõ, êòî îáó÷àëñÿ,


125 

êàê áû, â íàöèîíàëüíîé øêîëå. Â íà÷àëüíûõ êëàññàõ îáó÷åíèå áûëî äëÿ âñåõ íà 

êîìè ÿçûêå, ðóññêèé ÿçûê áûë êàê ïðåäìåò. Çàòåì äî 8-ãî êëàññà — ïîñòåïåííûé 

ïåðåõîä ê îáó÷åíèþ íà ðóññêîì ÿçûêå: âñå íîâûå ïðåäìåòû â ýòîò ïåðèîä ïðåïîäàâàëèñü 

íà ðóññêîì ÿçûêå, ïî îñòàëüíûì áûë ïîñòåïåííûé ïåðåõîä íà ðóññêèé 

ÿçûê. Â ñòàðøèõ êëàññàõ — âñ¸ íà ðóññêîì ÿçûêå, êîìè ëèòåðàòóðà áûëà êàê 

ïðåäìåò. È íè ó êîãî íå áûëî ïðîáëåì íè ñ ïîñòóïëåíèåì â âóçû, íè ñ ðàáîòîé, 

íèêòî íå îùóùàë ñåáÿ îáäåë¸ííûì èëè óùåðáíûì, êàê ïûòàþòñÿ ñåé÷àñ ìíîãèå 

ïðåäñòàâèòü. Íî ñ íà÷àëîì ðåôîðì â ñèñòåìå îáðàçîâàíèÿ íàöèîíàëüíàÿ êîìïîíåíòà 

â øêîëàõ ñòàëà èñ÷åçàòü, íå òîëüêî ó íàñ, íî è â ñîþçíûõ ðåñïóáëèêàõ, è 

â ñåðåäèíå 70-õ ãîäîâ å¸ ñîâñåì íå ñòàëî. Íî êàêîâî áûëî ìî¸ óäèâëåíèå, êîãäà, 

áóäó÷è â êîìàíäèðîâêå â Èæìå ïî ïðîôîðèåíòàöèîííîé ðàáîòå, ÿ óâèäåë â 

øêîëüíîì ðàñïèñàíèè «êîìè ÿçûê». Â ðàçãîâîðå ñ äèðåêòîðîì âûÿñíèëîñü, ÷òî 

ýòî å¸ ïðèíöèïèàëüíàÿ ïîçèöèÿ. Íåñìîòðÿ íà âûãîâîðû ïî ïàðòèéíîé ëèíèè, íà 

âîïðîñû îòäåëüíûõ ðîäèòåëåé, îíà ñîõðàíèëà îáÿçàòåëüíîå èçó÷åíèå «êîìè ÿçûêà» 

êàê ïðåäìåòà âî âñåõ êëàññàõ. Îíà ñêàçàëà, ÷òî îíà óêðàèíêà è ïðåêðàñíî 

ïîíèìàåò çíà÷åíèå ðîäíîãî ÿçûêà äëÿ ñîõðàíåíèÿ íàðîäà. Ýòî áûë ïåðâûé ñåðü- 

¸çíûé óðîê äëÿ ìåíÿ. 

ÏË: Â êîíöå 1980-õ – íà÷. 1990-õ â íàöèîíàëüíîì äâèæåíèè áûëî ìíîãî 

âûäàþùèõñÿ ëè÷íîñòåé, íåêîòîðûå èç íèõ æèâû è ñåé÷àñ, ìíîãèõ óæå íåò. 

Ðàññêàæèòå î íèõ, îá èõ âêëàäå â äâèæåíèå, î òîì, êàê ñêëàäûâàëèñü îòíîøåíèÿ 

ñ íèìè. 

— Ó ìåíÿ áûëè õîðîøèå îòíîøåíèÿ ñî âñåìè âûäàþùèìèñÿ ëè÷íîñòÿìè, 

êîòîðûå ñòîÿëè ó èñòîêîâ íàöèîíàëüíîãî äâèæåíèÿ: Ã.À. Þøêîâûì, Â.Â. Òèìèíûì, 

À.Ä. Íàïàëêîâûì, À.Ô. Ñìåòàíèíûì, À.À. Ïîïîâûì, Â.È. Îñèïîâûì, Ý.À. Ñàâåëüåâîé, 

Å.À. Öûïàíîâûì, Å.Â. Êîçëîâîé. Íåêîòîðûå èç íèõ óæå óøëè èç æèçíè, 

íî ñ îñòàëüíûìè ïîääåðæèâàþ êîíòàêòû, äåëîâûå îòíîøåíèÿ. Â ïåðâûé ïåðèîä, 

ñ ìîåé ñòîðîíû, áûëà íåêîòîðàÿ îñòîðîæíîñòü â îòíîøåíèÿõ, òàê êàê äî ýòîãî 

êîíòàêòû ñ òâîð÷åñêèìè ëþäüìè, ãóìàíèòàðèÿìè áûëè ðåäêèìè, íî ñîïðè÷àñòíîñòü 

ê îäíîìó îáùåìó äåëó ïîçâîëèëà áûñòðî ïåðåéòè íà íîðìàëüíûå, êîíñòðóêòèâíûå 

îòíîøåíèÿ. Âñå îíè î÷åíü ìíîãî ñäåëàëè äëÿ ñòàíîâëåíèÿ íàöèîíàëüíîãî 

äâèæåíèÿ, è áëàãîäàðÿ èõ ïîäâèæíè÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè íàøå îáùåñòâåííîå 

äâèæåíèå äîâîëüíî áûñòðî óâåðåííî âñòàëî íà íîãè. 

ÏË: Ìíå âñåãäà èíòåðåñåí âîïðîñ î öåëÿõ. Öåëü ñîçäàíèÿ Êîìèòåòà âîçðîæäåíèÿ 

êîìè íàðîäà âðîäå áû ïîíÿòíà, îíà çàÿâëåíà â íàçâàíèè. Ïåðåõîä 

â îáùåñòâåííîå äâèæåíèå «Êîìè âîéòûð» äîëæåí îçíà÷àòü, ÷òî öåëü áûëà 

äîñòèãíóòà, è êîìè íàðîä âîçðîäèëñÿ, íå òàê ëè? 

— Íå ñîâñåì òàê. Íà ñàìîì äåëå, êîãäà íà÷èíàëñÿ ïåðâûé ñúåçä êîìè íàðîäà, 

íå áûëî âîïðîñà î ñîçäàíèè Êîìèòåòà âîçðîæäåíèÿ êîìè íàðîäà. Âîïðîñ âîçíèê 

òîãäà, êîãäà îäèí èç äåëåãàòîâ ñïðîñèë ó Ïðåçèäèóìà, ïðåäñòàâèòåëåé âëàñòè, ÷òî 

áóäåò ñ äîêóìåíòàìè Ñúåçäà. Êàê âëàñòü îòíåñ¸òñÿ ê íàøèì äîêóìåíòàì, êîòîðûå 

ïðèìåò Ñúåçä. Îòâå÷àâøèé ïðåäñòàâèòåëü âëàñòè ñêàçàë, ÷òî Ñúåçä íåãîñóäàðñòâåííàÿ 

ñòðóêòóðà è äîêóìåíòû, êîòîðûå çäåñü áóäóò ïîäãîòîâëåíû è ïðèíÿòû, 

áóäóò ðàññìàòðèâàòüñÿ îðãàíàìè ãîñóäàðñòâåííîé âëàñòè êàê îáû÷íûå îáðàùåíèÿ 

ëþáîãî ãðàæäàíèíà. Ïðîåêòû äîêóìåíòîâ Ïåðâîãî ñúåçäà ãîòîâèëè èíñòèòóòû

126 


Êîìè íàó÷íîãî öåíòðà. È, êîíå÷íî æå, ýòî çàäåëî. Òîãäà âîçíèêëà èäåÿ, ÷òî 

íåîáõîäèì íåêèé Èñïîëíèòåëüíûé îðãàí Ñúåçäà, êîòîðûé áóäåò ñòðåìèòüñÿ è 

äîáèâàòüñÿ ìàêñèìàëüíîé ðåàëèçàöèè ðåøåíèé Ñúåçäà. Ïîñêîëüêó ýòîò âîïðîñ 

çàðàíåå íå ãîòîâèëñÿ, íóæíî áûëî ñðî÷íî ïîäãîòîâèòü íåîáõîäèìûå äîêóìåíòû: 

Óñòàâ, Ïîëîæåíèå î Êîìèòåòå, êàê åãî èçáèðàòü. Êîíêðåòíóþ ïîäãîòîâêó ýòèõ 

äîêóìåíòîâ âçÿë íà ñåáÿ Æèëèí Íèêîëàé Âàñèëüåâè÷. Îí ðàáîòàë íà êâàðòèðå, 

÷òîáû íå îòâëåêàëè. È óæå ïîä çàíàâåñ Ñúåçäà âûøåë ñ äîêóìåíòàìè è çà÷èòûâàë, 

çâó÷àëè åù¸ äîïîëíèòåëüíî çàìå÷àíèÿ, âñ¸ äîïèñûâàëîñü ïðÿìî òàì. È ýòè äîêóìåíòû 

áûëè óòâåðæäåíû. Ïðÿìî â çàëå îçâó÷èâàëèñü êàíäèäàòóðû â ñîñòàâ Êîìèòåòà, 

çàòåì áûëî ãîëîñîâàíèå. Íàçâàíèå «Êîìèòåò âîçðîæäåíèÿ êîìè íàðîäà» 

íà ñàìîì äåëå íå ñîâñåì ÷¸òêî îçíà÷àåò ñóòü. Íà êîìè ÿçûêå — «Êîìè âîéòûð\ñ 

ñ\âì\äàí êîìèòåò» — îïðåäåëÿåò ñóòü áîëåå ÷¸òêî. Â ñîîòâåòñòâèè íà òîò ìîìåíò 

ñ çàêîíîäàòåëüñòâîì, áûë çàðåãèñòðèðîâàí îò èìåíè ãðóïïû ãðàæäàí, ÷ëåíîâ Êîìèòåòà 

âîçðîæäåíèÿ êîìè íàðîäà, «Êîìèòåò âîçðîæäåíèÿ êîìè íàðîäà», è ìû ïîëó÷èëè 

â ðåñïóáëèêå ñâèäåòåëüñòâî çà íîìåðîì 1, òàê êàê áûëè ïåðâûìè â óñëîâèÿõ 

íîâîé Ðîññèè, êòî ïðîø¸ë ðåãèñòðàöèþ îáùåñòâåííîé ñòðóêòóðû â ðåñïóáëèêå. 

Ïåðåõîä æå â îáùåñòâåííîå äâèæåíèå îòâå÷àë òðåáîâàíèÿì âðåìåíè, ñóùåñòâóþùåìó 

íà òîò ìîìåíò ðîññèéñêîìó çàêîíîäàòåëüñòâó. Íàøå çàêîíîäàòåëüñòâî 

ïîñòîÿííî ðàçâèâàåòñÿ, è ìû îáÿçàíû ó÷èòûâàòü â ñâîèõ óñòàâíûõ äîêóìåíòàõ 

âñå íîâàöèè. Âîò è íà î÷åðåäíîì íàøåì ñúåçäå áóäåò âîïðîñ î âíåñåíèè íåîáõîäèìûõ 

èçìåíåíèé â Óñòàâ. 

À íàøà ãëàâíàÿ çàäà÷à — äîñòîéíîå ðàçâèòèå êîìè íàðîäà — êàê áûëà, òàê è 

îñòà¸òñÿ. 

ÏË: ß áûë ïî÷òè íà âñåõ ñúåçäàõ êîìè íàðîäà. Åñëè îñòàâèòü äåòàëè, 

òî ïî÷òè íà âñåõ ñúåçäàõ ãîâîðèëîñü îá óëó÷øåíèè êà÷åñòâà æèçíè íàðîäà: 

ýòî è ñåëüñêîå õîçÿéñòâî, è äîðîãè, è áîëüíèöû, è îáðàçîâàíèå, è ìíîãîå äðóãîå. 

Íàñêîëüêî ðåøàëèñü ýòè âîïðîñû, è êàêîâî ó÷àñòèå â èõ ðåøåíèè Èñïîëêîìà 

äâèæåíèÿ «Êîìè âîéòûð»? 

— Äà, íà ñúåçäàõ êîìè íàðîäà êàæäûé ðàç ãîâîðèòñÿ î ñåëüñêîì õîçÿéñòâå, 

î áîëüíèöàõ, îáðàçîâàíèè, âîîáùå, î æèçíè, ïîòîìó ÷òî ïî ñòàòèñòèêå áîëåå ïîëîâèíû 

êîìè â ðåñïóáëèêå æèâóò íà ñåëå. Óäèâëÿòüñÿ òóò íå÷åìó. Ïîýòîìó ïðîáëåìû 

ñåëà — ýòî, êàê áû, ïðîáëåìû êîìè íàðîäà. È ïðîáëåìû ñåëà çâó÷àò îñòðî íå 

òîëüêî â íàøåé ðåñïóáëèêå. Äà è íà ïîñëåäóþùèõ ñúåçäàõ îá ýòîì áóäåì ãîâîðèòü. 

Êàê Ñúåçä ïûòàåòñÿ ðåøàòü ýòè âîïðîñû, ÷òî Èñïîëêîì äåëàë? Åñëè ãîâîðèòü 

î ïåðâûõ ãîäàõ, òî â ïåðâóþ î÷åðåäü íåîáõîäèìî áûëî ñîçäàòü òó çàêîíîäàòåëüíóþ 

áàçó, êàêóþ áû ìû õîòåëè. Áûë ïîäãîòîâëåí ïàêåò çàêîíîïðîåêòîâ «Î çåìëå», 

çàêîíîïðîåêò «Î íåäðàõ», çàêîíîïðîåêò, ñâÿçàííûé ñ ñåëüñêèì õîçÿéñòâîì, 

ïîäãîòîâëåíû ïîïðàâêè â çàêîí «Îá îáðàçîâàíèè», «Î çäðàâîîõðàíåíèè», áûëè 

âíåñåíû ïðåäëîæåíèÿ, ñâÿçàííûå ñ ïîëó÷åíèåì ñåëüñêèìè æèòåëÿìè áåñïëàòíî 

îïðåäåë¸ííîãî êîëè÷åñòâà ëåñà äëÿ ñòðîèòåëüñòâà è ðåìîíòà ñâîèõ æèëèù — ýòî 

áûëà äîñòàòî÷íî áîëüøàÿ ðàáîòà. Îäíèì èç ïåðâûõ áûë çàêîíîïðîåêò «Î ñòàòóñå 

Ñúåçäà êîìè íàðîäà», êîòîðûé áûë ïðèíÿò è ïðîñóùåñòâîâàë äîñòàòî÷íî äîëãî, 

äî 2000 ãîäà, äî ïðèâåäåíèÿ â ñîîòâåòñòâèå ðåñïóáëèêàíñêîãî çàêîíîäàòåëüñòâà ñ 

ôåäåðàëüíûì. Ïî ïðåäëîæåíèþ Èñïîëêîìà áûë ïðèíÿò çàêîí î ãîñóäàðñòâåííûõ 

ÿçûêàõ â íàøåé ðåñïóáëèêå. Áûë ïîäãîòîâëåí ïðîåêò íîâîé Êîíñòèòóöèè


127 

ðåñïóáëèêè â 1993 ãîäó. Êîíå÷íî, ìû ïîíèìàëè, ÷òî íàø ïðîåêò íå ïðèìóò, ïîòîìó 

÷òî ñàìî îòíîøåíèå ê îáùåñòâåííîìó äâèæåíèþ òîãäà â îáùåñòâå áûëî íå ñîâñåì 

îäíîçíà÷íûì. Âçÿòü õîòÿ áû ñèòóàöèþ ñ íàøèì ïðåäëîæåíèåì îá îðãàíèçàöèè 

Ìèíèñòåðñòâà ïî äåëàì íàöèîíàëüíîñòåé. Íàøå ïðåäëîæåíèå áûëî îòêëîíåíî, 

íî íàøå ïîëîæåíèå î ìèíèñòåðñòâå âçÿëè â Êàðåëèè, ïðèíÿëè è îðãàíèçîâàëè 

ìèíèñòåðñòâî, íåñêîëüêî ïîäêîððåêòèðîâàâ íàø ïðîåêò è çàìåíèâ «Êîìè» íà 

«Êàðåëèþ». Êîãäà æå îá ýòîì ñòàëî èçâåñòíî ó íàñ, ïðîåêò ñíîâà áûë ðàññìîòðåí 

è ïðèíÿò. Ïîíèìàÿ, ÷òî íàø ïðîåêò Êîíñòèòóöèè íå áóäåò ïîääåðæàí, ìû ïîïûòàëèñü 

ïðîâåñòè ðÿä ìîìåíòîâ, êîòîðûå áûëè â íàøåì âàðèàíòå, â ïðîåêò 

Êîíñòèòóöèîííîé êîìèññèè. Áóäó÷è ÷ëåíîì îôèöèàëüíîé êîìèññèè, ÿ ñòàðàëñÿ 

ïðîâåñòè íóæíûå èäåè. Â îôèöèàëüíûé ïðîåêò Êîíñòèòóöèè, à çàòåì è â ñàìó 

Êîíñòèòóöèþ ðåñïóáëèêè âîøëè ïîçèöèè ïî ÿçûêó, ïî ïðàâó çàêîíîäàòåëüíîé 

èíèöèàòèâû, ïî ãîñóäàðñòâåííîñòè ÿçûêà, ñèñòåìå èçáðàíèÿ Ãîñóäàðñòâåííîãî 

Ñîâåòà. Ìîæíî óâåðåííî ñêàçàòü, ÷òî â ïåðâûé ïåðèîä íàøà ðàáîòà ïî ðåàëèçàöèè 

ðåøåíèé ñúåçäîâ áûëà äîñòàòî÷íî áîëüøîé, àêòèâíîé, õîòÿ è íåïðîñòîé. 

Ñåé÷àñ ñèòóàöèÿ íåñêîëüêî èíàÿ. Ïðàâîâàÿ áàçà â ðåñïóáëèêå, â îñíîâíîì, 

ñôîðìèðîâàíà. Ðàáîòà èä¸ò ïî ïîïðàâêàì, êîòîðûå íåîáõîäèìû ñ ó÷¸òîì ðåàëèé 

ñåãîäíÿøíåãî äíÿ. Íî áûâàåò, ÷òî íåîáõîäèìî ïðîñëåäèòü, ÷òîáû ïðè âíåñåíèè 

ïîïðàâîê ìû íå ïîòåðÿëè î÷åíü âàæíîå è íóæíîå. 

ÏË: ß ïîíèìàþ, ÷òî çàäà÷à Äâèæåíèÿ — ñîõðàíèòü äëÿ ÷åëîâå÷åñòâà 

êîìè ÷åëîâåêà êàê ñóùíîñòü è êîìè íàðîä êàê âèä. Êàê ïî Âàøåìó, êòî îí 

òàêîé, êîìè ìîðò — êîìè ÷åëîâåê? ×òî òàêîå êîìè ìåíòàëèòåò, êîìè 

ìèðîîùóùåíèå? Â ÷¸ì öåííîñòè êóëüòóðû êîìè íàðîäà, è íàñêîëüêî àäåêâàòíî 

Äâèæåíèå îòâå÷àåò íà âûçîâû âðåìåíè? 

— Íà ìîé âçãëÿä, êîìè ÷åëîâåê — ýòî ÷åëîâåê ïðèðîäû, êîòîðûé îðãàíè÷íî 

âïèñàí â ýòó ïðèðîäó. Áðàë îò ïðèðîäû ðîâíî ñòîëüêî, ñêîëüêî åìó áûëî íóæíî 

äëÿ æèçíè è âñåãäà ñòàðàëñÿ ñîõðàíÿòü ýòó ïðèðîäó. Äëÿ íåãî îñíîâà— ýòî ëåñ, 

âîäà, çåìëÿ. Ýòî ñêàçàëîñü è íà åãî õàðàêòåðå, êàê ñêàçàëèñü è ñóðîâûå óñëîâèÿ 

æèçíè. Ãîòîâ âñåãäà äàòü êðîâ è ïèùó ïóòíèêó. Îòêðûòîñòü, ãîòîâíîñòü ïîìî÷ü — 

õàðàêòåðíà äëÿ êîìè. Â òî æå âðåìÿ, æèçíü íàó÷èëà ðàññ÷èòûâàòü íà ñâîè ñèëû. 

ÏË: Åñëè ìû ãîâîðèì î ñîõðàíåíèè êîìè íàðîäà, òî ïî÷åìó îá ýòîì íè- 

÷åãî íå ñêàçàíî â Êîíñòèòóöèè ÐÊ? Â ñòàòüå 3 ýòîé Êîíñòèòóöèè ãîâîðèòñÿ 

î ñîõðàíåíèè è ðàçâèòèè «ÿçûêà, òðàäèöèîííîé êóëüòóðû è îáðàçà æèçíè 

êîìè íàðîäà», íî ýòî íå îäíî è òî æå. Âî-ïåðâûõ, íåïîíÿòíî, ÷òî òàêîå 

«òðàäèöèîííàÿ êóëüòóðà» — ýòî ÷òî, íàäî çàñòàâèòü êîìè ëþäåé æèòü 

â ñåëå, íîñèòü ñàðàôàíû, ïîðòêè-ãà÷è è ïåòü êîìè íàðîäíûå ïåñíè? Âî-âòîðûõ, 

íåïîíÿòíî, ÷òî òàêîå «îáðàç æèçíè êîìè íàðîäà» è â ÷¸ì åãî ñïåöèôèêà. 

Â-òðåòüèõ, ïîíÿòèÿ «ÿçûê» è «íàðîä» íå ýêâèâàëåíòíû, ïîíÿòèå «íàðîä» 

âñåãäà øèðå, ÷åì «ÿçûê», è ñîõðàíåíèå ÿçûêà íèêàê íå ãàðàíòèðóåò ñîõðàíåíèå 

íàðîäà. Òàê ìîæåò áûòü, âñ¸-òàêè, íóæíî âåñòè ðå÷ü î ñîõðàíåíèè íàðîäà? 

— Ýòî âîïðîñ äèñêóññèîííûé, êòî êàê ïîíèìàåò òðàäèöèîííóþ êóëüòóðó 1 . Íà 

ìîé âçãëÿä, íå íàäî ïîíèìàòü òðàäèöèîííóþ êóëüòóðó êàê íîñèòü ñàðàôàíû è 

1 

Â ýòíîãðàôè÷åñêîé íàóêå òðàäèöèîííîé ñ÷èòàåòñÿ êóëüòóðà, êîòîðàÿ ïåðåäà¸òñÿ èç ïîêîëåíèÿ 

â ïîêîëåíèå íåèçìåííî «ïî òðàäèöèè», èçóñòíî, è ñâÿçàíà ñ ôîëüêëîðîì. Ýòî êóëü-

128 


ïåòü êîìè ïåñíè. Êîìè òðàäèöèîííàÿ êóëüòóðà ñî âðåìåíåì ìåíÿåòñÿ, âðåìÿ 

ôîðìèðóåò òðàäèöèîííóþ êóëüòóðó ëþáîãî íàðîäà, íàíîñèò ñâîé îòïå÷àòîê. Ïîíÿòíî 

îäíî, åñëè ó íàðîäà íà áàçå òðàäèöèîííîé êóëüòóðû íå âîçíèêíóò ñîâðåìåííûå 

ôîðìû êóëüòóðû, òî âðÿä ëè ýòà êóëüòóðà áóäåò âîñòðåáîâàíà äðóãèìè. Áàëåò «ßã 

ìîðò» — ïðåêðàñíåéøåå ïðîèçâåäåíèå, èìåëî îãðîìíûé óñïåõ íå òîëüêî â íàøåé 

ðåñïóáëèêå. Îïåðó «Èâàí Êóðàòîâ» ñ ýëåìåíòàìè íàðîäíîé ìóçûêè ïðèÿòíî ñëóøàòü, 

ÿ äóìàþ, íå òîëüêî êîìè ñëóøàòåëþ. Êàðòèíû íàøèõ ôóòóðèñòîâ âñåãäà 

èíòåðåñíû â ñàìûõ ðàçíûõ ñòðàíàõ. Íàøè ìàñòåðà — ðåç÷èêè ïî êàïó èçâåñòíû 

äàëåêî çà ïðåäåëàìè ðåñïóáëèêè. Òàê ìîæíî ãîâîðèòü î ìíîãèõ äðóãèõ íàïðàâëåíèÿõ 

â òâîð÷åñòâå, êîòîðîå â îñíîâå ñâîåé áàçèðóåòñÿ íà òðàäèöèîííîì èñêóññòâå. 

Íà ñàìîì äåëå, ãîâîðÿ î ñîõðàíåíèè òðàäèöèîííîé êóëüòóðû, íóæíî ïîíèìàòü, 

÷òî ðå÷ü èä¸ò î òîì, ÷òîáû ãàðìîíè÷íî âñòðàèâàòü å¸ â ñîâðåìåííóþ êóëüòóðó. 

Ïî ïîâîäó ÿçûêà è íàðîäà. ßçûê — ýòî îäèí èç îñíîâíûõ êðèòåðèåâ îïðåäåëåíèÿ 

ëþáîãî íàðîäà. Ìû çíàåì ïðèìåðû ÿçûêîâ, êîòîðûå äàâíî ñòàëè ì¸ðòâûìè. 

Íî íåò íàðîäà áåç ÿçûêà. Êîãäà ìû ãîâîðèì î ñîõðàíåíèè íàðîäà, ìû äîëæíû 

ãîâîðèòü è î ñîõðàíåíèè ÿçûêà, è òðàäèöèîííîé êóëüòóðû â øèðîêîì ñìûñëå. 

ÏË: Î÷åíü áîëüíîé âîïðîñ î íàöèîíàëüíîì (èëè ýòíîêóëüòóðíîì) îáðàçîâàíèè. 

Êàçàëîñü áû, öåëü ýòíîêóëüòóðíîãî îáðàçîâàíèÿ — ïîäãîòîâêà è âîñïèòàíèå 

îáðàçîâàííîãî êîìè ÷åëîâåêà, âëàäåþùåãî êîìè ÿçûêîì è îðèåíòèðóþùåãîñÿ 

â öåííîñòÿõ êîìè êóëüòóðû (ò.å. çíàòîêà êîìè ëèòåðàòóðû, èñêóññòâà, 

ôîëüêëîðà), çíàþùåãî èñòîðèþ ñâîåãî íàðîäà, íî äåëî îãðàíè÷èâàåòñÿ 

òîëüêî èçó÷åíèåì êîìè ÿçûêà, ò.å. êîìè ãðàììàòèêè. Ìîæåò áûòü, 

ñòîèò óæå ïåðåñìîòðåòü ïðèîðèòåòû, è ïîñòàâèòü ïåðåä îáðàçîâàíèåì íîâûå 

çàäà÷è? 

— Íå ñîâñåì òàê. Êîãäà ðå÷ü èä¸ò îá èçó÷åíèè ÿçûêà, òî äåéñòâèòåëüíî ìîæíî 

ãîâîðèòü î ãðàììàòèêå, ñèíòàêñèñå, ìîðôîëîãèè. È ýòîìó åñòü ìåñòî ïðè èçó÷åíèè 

êîìè ÿçûêà êàê ðîäíîãî. Íî, åñëè ìû ãîâîðèì îá ýòíîêóëüòóðíîì îáðàçîâàíèè, 

òî ýòî óæå íå ïðîñòî èçó÷åíèå ÿçûêà. Ñåé÷àñ ïðè èçó÷åíèè êîìè ÿçûêà êàê 

ãîñóäàðñòâåííîãî ìíîãèå ïåäàãîãè ïðè ðàáîòå â ðóññêîÿçû÷íûõ êëàññàõ äàþò åãî 

÷åðåç êóëüòóðó, èñòîðèþ, ôîëüêëîð. Ïîíÿòíî, ÷òî ñòàðûå ìåòîäèêè èçó÷åíèÿ ÿçûêîâ, 

êàê áûëî â ñîâåòñêèå âðåìåíà, êîãäà âñå èçó÷àëè èíîñòðàííûå ÿçûêè, íî ìàëî 

êòî ìîã ïîëüçîâàòüñÿ èì, íåïðèãîäíû. Íóæíû è íîâûå ìåòîäèêè, è íîâûå ó÷åáíèêè 

è ó÷åáíûå ïîñîáèÿ, íåîáõîäèìî èñïîëüçîâàòü ñîâðåìåííûå èíôîðìàöèîííûå 

òåõíîëîãèè. Êñòàòè, òàêàÿ ðàáîòà ñåé÷àñ âåä¸òñÿ è â íàøåé ðåñïóáëèêå. Ýòîìó 

òàêæå ïîñâÿùåíû è óæå ñòàâøèå òðàäèöèîííûìè ìåæäóíàðîäíûå êîíôåðåíöèè 

ïî èçó÷åíèþ ðîäíûõ ÿçûêîâ â óñëîâèÿõ äâóÿçû÷èÿ â Ñûêòûâêàðå. Â ñèñòåìå 

îáðàçîâàíèÿ èìåþòñÿ ðåàëüíûå âîçìîæíîñòè äëÿ âêëþ÷åíèÿ êóðñîâ ïî 

ýòíîêóëüòóðíîìó îáðàçîâàíèþ â øêîëüíûå ïðîãðàììû. Ïðîñòî, ìîæåò áûòü, íå 

âñå óìåëî ïîëüçóþòñÿ èìåþùèìèñÿ âîçìîæíîñòÿìè. Ñîãëàñåí â ãëàâíîì — áåçóñëîâíî, 

â ñèñòåìå îáðàçîâàíèÿ äîëæíû áûòü ïîñòàâëåíû íîâûå çàäà÷è, êîãäà ìû 

ãîâîðèì îá èçó÷åíèè âòîðîãî ãîñóäàðñòâåííîãî ÿçûêà íàøåé ðåñïóáëèêè. 

ÏË: Òàê ëè íåîáõîäèìî èçó÷åíèå êîìè ÿçûêà â ðóññêîÿçû÷íûõ øêîëàõ ïî 

òóðà äåðåâåíñêîé ñðåäû, ê íàñòîÿùåìó âðåìåíè ñîõðàíèâøàÿñÿ â âèäå òàê íàçûâàåìûõ 

«ïåðåæèòêîâ», âîñïîìèíàíèé, íåêîòîðûõ ýëåìåíòîâ. Â.Ï. èìååò ââèäó ñîâðåìåííóþ êóëüòóðó 

íàðîäà. (Ïðèì. ÏË).


129 

òàê íàçûâàåìîé ïðîãðàììå èçó÷åíèÿ ÿçûêà, êàê ãîñóäàðñòâåííîãî? Âñå çíàþò, 

÷òî ââåäåíèå ýòîé ïðîãðàììû ñòàëî êàòàñòðîôîé äëÿ ñîáñòâåííî êîìè 

øêîëû. Â öåëÿõ ýêîíîìèè ñðåäñòâ äèðåêòîðà ìíîãèõ øêîë, êàê ñòðåëî÷íèêè, 

ïåðåâîäÿò ðåëüñû îáðàçîâàíèÿ ñ àóòåíòè÷íîé ïðîãðàììû íà ãîñóäàðñòâåííóþ, 

è òåì ñàìûì ñòàâÿò êðåñò íà âîñïðîèçâîäñòâå êîìè êóëüòóðíîé èäåíòè÷íîñòè. 

×òî äåëàòü? 

— Çíàêîìñòâî ñ ÿçûêîì ÷åðåç êóëüòóðó, èñòîðèþ, ôîëüêëîð íåîáõîäèìî âñåì 

â íàøåé ðåñïóáëèêå. Ñêîðåå âñåãî, ïðè ýòîì íå íàäî ãîâîðèòü òîëüêî êàê îá èçó- 

÷åíèè êîìè ÿçûêà, äîëæíî áûòü áîëåå àäåêâàòíîå íàèìåíîâàíèå ïðåäìåòà. Äðóãîå 

äåëî, ÷òî è â êîìèÿçû÷íîé ñðåäå ñòàëè ïåðåõîäèòü íà èçó÷åíèå ÿçûêà êàê ãîñóäàðñòâåííîãî. 

Íî íå â ýêîíîìèè çäåñü äåëî. Êîðíè íàäî èñêàòü â äðóãîì. Íî ýòî 

î÷åíü áîëüøàÿ òåìà. Çäåñü íóæíî ãîâîðèòü óæå îá îòíîøåíèè îáùåñòâà è âëàñòè 

ê ýòèì âîïðîñàì. Äëÿ òîãî, ÷òîáû ÿçûê íîðìàëüíî ñóùåñòâîâàë, íåîáõîäèìî, 

÷òîáû îí áûë âîñòðåáîâàí â îáùåñòâå. 

Çäåñü ìîæíî ïðèâåñòè ïðèìåð ñ âàëëèéñêèì ÿçûêîì â Øîòëàíäèè. Îí ïðàêòè÷åñêè 

èñ÷åç ëåò 50 íàçàä, âëàäåëî èì òîëüêî ïîæèëîå íàñåëåíèå, ìîëîä¸æü 

ïðàêòè÷åñêè íå çíàëà. Íî èìåííî ìîëîäûå çàäóìàëèñü íàä òåì, ÷òî æå áóäåò ñ èõ 

ÿçûêîì, à çíà÷èò è ñ íàðîäîì. Â ðåçóëüòàòå áîëåå ÷åì 30-ëåòíåé ðàáîòû òåïåðü 

ÿçûê âîñòðåáîâàí â îáùåñòâå, îí èçó÷àåòñÿ âî âñåõ øêîëàõ, ñàäèêàõ, âûïóñêàþòñÿ 

ãàçåòû è æóðíàëû, ðàáîòàþò ðàäèîñòàíöèè, òåëåâèäåíèå. Áîëåå òîãî, íà ýòîì 

ÿçûêå ïðåïîäà¸òñÿ ðÿä ïðåäìåòîâ â óíèâåðñèòåòàõ. Ýòî ñòîèëî íåñêîëüêèõ äåñÿòèëåòèé 

íàïðÿæ¸ííîé ðàáîòû îáùåñòâà, áûëî è ïðîõîæäåíèå ÷åðåç íåïîíèìàíèå, 

äàæå ïðîòèâîñòîÿíèå, íî òåïåðü ýòî îñòàëîñü ïîçàäè. 

Ðåôîðìà â ñèñòåìå îáðàçîâàíèÿ â êîíöå 50–60 ãîäîâ ïðîøëîãî âåêà âûòåñíèëà 

ðîäíûå ÿçûêè íàðîäîâ èç ñèñòåìû îáðàçîâàíèÿ, ïîñëå ÷åãî íà÷àëèñü ïðîáëåìû 

â çíàíèè ÿçûêîâ, â âîñòðåáîâàííîñòè â îáùåñòâå. Íî ëþáîé ÷åëîâåê ñàìîöåíåí 

â îáùåñòâå, ëþáîé ÿçûê ñàìîöåíåí â îáùåñòâå. Ïîòåðÿ ëþáîãî ÿçûêà, ïîòåðÿ 

ëþáîé êóëüòóðû — ýòî ñóùåñòâåííàÿ, ÷óâñòâèòåëüíàÿ è íåâîñïîëíèìàÿ ïîòåðÿ 

äëÿ ÷åëîâå÷åñòâà. Ñåé÷àñ è ñ òðèáóíû ÎÎÍ ìíîãî ãîâîðÿò î ñîõðàíåíèè ÿçûêîâ, 

ñîõðàíåíèè êóëüòóð. 

ÏË: Ïîñëå çàêðûòèÿ ôèííî-óãîðñêîãî ôàêóëüòåòà ÑûêòÃÓ ôàêòè÷åñêè 

ïðåêðàòèëîñü âîñïðîèçâîäñòâî ñïåöèàëèñòîâ â îáëàñòè êîìè êóëüòóðû. Íûíåøíåå 

îáðàçîâàíèå íå èä¸ò íè â êàêîå ñðàâíåíèå ñ îáðàçîâàíèåì óïðàçäí¸ííîãî 

ôàêóëüòåòà, òåì áîëåå ÷òî ñòåïåíü áàêàëàâðà — ýòî äàæå è íå âûñøåå 

îáðàçîâàíèå. Åñòü ëè âûõîä? 

— Äà, èçìåíèëîñü ìíîãîå. Îò÷àñòè ýòî ðåçóëüòàò íå äî êîíöà ïðîäóìàííûõ 

äåéñòâèé, áåç ãëóáèííîãî àíàëèçà âîçìîæíûõ ïîñëåäñòâèé îò ïðèíèìàåìûõ 

ðåøåíèé. Íî âûõîä âñåãäà äîëæåí áûòü. Ïðîñòî åãî íàäî èñêàòü, èñêàòü âñåì 

âìåñòå: è ñèñòåìå îáðàçîâàíèÿ, è âëàñòè, è ñàìîìó îáùåñòâó. 

Ñ Â. Ìàðêîâûì áåñåäîâàë Ï. Ëèìåðîâ.

130 

Ìàðèíà Ôåäèíà 

Ìàðèíà Ñåðàôèìîâíà Ôåäèíà (ðîäèëàñü 1 äåêàáðÿ 1968 

ãîäà â ä. Âåðòåï Èæåìñêîãî ðàéîíà Ðåñïóáëèêè Êîìè) — 

àâòîð áîëåå 90 ïóáëèêàöèé ïî êîìè ÿçûêîçíàíèþ è ôóíêöèîíèðîâàíèþ 

êîìè ÿçûêà â ñîâðåìåííûõ óñëîâèÿõ, êàíäèäàò 

ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê, äîöåíò êàôåäðû ñîöèàëüíî-ïîëèòè÷åñêèõ 

ïðîöåññîâ è ðåãèîíîâåäåíèÿ, íà÷àëüíèê Öåíòðà 

èííîâàöèîííûõ ÿçûêîâûõ òåõíîëîãèé Êîìè ðåñïóáëèêàíñêîé 

àêàäåìèè ãîñóäàðñòâåííîé ñëóæáû è óïðàâëåíèÿ. 

Öåíòð èííîâàöèîííûõ ÿçûêîâûõ 

òåõíîëîãèé: íàñòîÿùåå è áóäóùåå, 

ïåðñïåêòèâû è ïðîáëåìû 

Îáùåïðèçíàííî, ÷òî ÿçûêîâàÿ ïîëèòèêà ãîñóäàðñòâà íàèáîëåå ýôôåêòèâíî 

ðåàëèçóåòñÿ ÷åðåç îáðàçîâàòåëüíóþ è íàó÷íóþ ñèñòåìó ãîñóäàðñòâà, èáî íàóêà è 

îáðàçîâàíèå â ñîâîêóïíîñòè íàèáîëåå ñèñòåìíî íàïðàâëåíû íà äîñòèæåíèå öåëåé 

îáùåãîñóäàðñòâåííîãî çíà÷åíèÿ. 

Ñ ó÷¸òîì ýòîãî â Êîìè ðåñïóáëèêàíñêîé àêàäåìèè ãîñóäàðñòâåííîé ñëóæáû è 

óïðàâëåíèÿ â íà÷àëå 2012 ã. áûë ñîçäàí óíèêàëüíûé íàó÷íî-îáðàçîâàòåëüíûé 

öåíòð ÿçûêîâîé íàïðàâëåííîñòè — Öåíòð èííîâàöèîííûõ ÿçûêîâûõ òåõíîëîãèé, 

âêëþ÷àþùèé â ñåáÿ äâå âçàèìîñâÿçàííûå ñòðóêòóðû: Áþðî îôèöèàëüíîãî ïåðåâîäà 

è Ìåæðåãèîíàëüíàÿ ëàáîðàòîðèÿ èíôîðìàöèîííîé ïîääåðæêè ôóíêöèîíèðîâàíèÿ 

ôèííî-óãîðñêèõ ÿçûêîâ. Öåëè Öåíòðà èçíà÷àëüíî îïèðàëèñü íà îñíîâíûå 

íàïðàâëåíèÿ Êîíöåïöèè íàöèîíàëüíîé ïîëèòèêè Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè ñ òî÷êè 

çðåíèÿ îáåñïå÷åíèÿ ïðàâ êîðåííûõ ôèííî-óãîðñêèõ íàðîäîâ Ðîññèè íà èñïîëüçîâàíèå 

è ðàçâèòèå ðîäíûõ ÿçûêîâ — èñïîëüçîâàíèå îôèöèàëüíûõ ÿçûêîâ â îáùåñòâåííîé 

æèçíè, â ïðîâåäåíèè êóëüòóðíûõ ìåðîïðèÿòèé, â ïóáëèêàöèÿõ ÑÌÈ, 

â ðàáîòå àäìèíèñòðàòèâíûõ îðãàíîâ è ãîñóäàðñòâåííîé ñëóæáû; ñîçäàíèå áàçîâîé 

èíôðàñòðóêòóðû èíôîðìàöèîííîãî îáùåñòâà íà ôèííî-óãîðñêèõ ÿçûêàõ, êîìïüþòåðíîãî 

ïðîãðàììíîãî èíñòðóìåíòàðèÿ äëÿ îáåñïå÷åíèÿ èõ ïîëíîöåííîãî ôóíêöèîíèðîâàíèÿ 

â ýëåêòðîííîì èíôîðìàöèîííîì ïðîñòðàíñòâå; ñîçäàíèå è ðàçâèòèå 

ýëåêòðîííûõ ñåðâèñîâ íà ÿçûêàõ êîðåííûõ íàðîäîâ â îáëàñòè îáðàçîâàíèÿ è 

íàóêè. È òð¸õëåòíÿÿ äåÿòåëüíîñòü Öåíòðà ïîçâîëÿåò ñìåëî óòâåðæäàòü, ÷òî â 

íàñòîÿùåå âðåìÿ Öåíòð ÿâëÿåòñÿ îäíîé èç äåéñòâåííûõ è ðåàëüíî ðàáîòàþùèõ 

ïëîùàäîê ðåàëèçàöèè ãîñóäàðñòâåííîé ïîëèòèêè â ñôåðå ðàçâèòèÿ ôóíêöèîíèðîâàíèÿ 

ãîñóäàðñòâåííûõ ÿçûêîâ Ðåñïóáëèêè Êîìè. Âñÿ äåÿòåëüíîñòü Öåíòðà 

îñíîâàíà íà ïîñòóëàòå «Ñîõðàíåíèå è ðàçâèòèå ãîñóäàðñòâåííûõ ÿçûêîâ Ðåñïóáëèêè 

Êîìè ÿâëÿåòñÿ îñíîâîé äëÿ ðàçâèòèÿ íðàâñòâåííûõ, êóëüòóðíûõ è íàó÷íûõ 

öåííîñòåé îáùåñòâà».

ÖÅÍÒÐ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍÍÛÕ ßÇÛÊÎÂÛÕ ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉ... 

131 

Áþðî îôèöèàëüíîãî ïåðåâîäà íàïðÿìóþ âûïîëíÿåò Çàêîí ÐÊ «Î ãîñóäàðñòâåííûõ 

ÿçûêàõ Ðåñïóáëèêè Êîìè», ñîãëàñíî êîòîðîìó íà òåððèòîðèè ÐÊ ãîñóäàðñòâåííûìè 

ÿâëÿþòñÿ ðóññêèé è êîìè ÿçûêè. Â ñîîòâåòñòâèè ñ äàííûì çàêîíîì, 

íà÷èíàÿ ñ 1996 ãîäà, íîðìàòèâíî-ïðàâîâûå àêòû Ðåñïóáëèêè Êîìè ïóáëèêóþòñÿ 

íà äâóõ ãîñóäàðñòâåííûõ ÿçûêàõ. Â 1996 ãîäó â Ìèíèñòåðñòâå íàöèîíàëüíîé 

ïîëèòèêè Ðåñïóáëèêè Êîìè áûëà ñîçäàíà ïåðåâîä÷åñêàÿ ñëóæáà, îáÿçàííîñòüþ 

êîòîðîé è ñòàë ïåðåâîä íîðìàòèâíî-ïðàâîâûõ àêòîâ, íàçâàíèé îðãàíèçàöèé è 

ó÷ðåæäåíèé, òåêñòîâ îôèöèàëüíûõ ïå÷àòåé, øòàìïîâ, áëàíêîâ è âûâåñîê. Îäíàêî 

â 2011 ã. äàííîå ïîäðàçäåëåíèå â ìèíèñòåðñòâå áûëî óïðàçäíåíî, è äëÿ ïðîäîëæåíèÿ 

ïåðåâîä÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè áûëî ñîçäàíî Áþðî â ðàìêàõ íàøåãî Öåíòðà. 

Îñíîâíàÿ äåÿòåëüíîñòü Áþðî ñâÿçàíà ñ ïåðåâîäîì ñ ðóññêîãî ÿçûêà íà êîìè 

ÿçûê îôèöèàëüíûõ äîêóìåíòîâ, íîðìàòèâíûõ ïðàâîâûõ àêòîâ Ïðàâèòåëüñòâà 

Ðåñïóáëèêè Êîìè, Ãîñóäàðñòâåííîãî Ñîâåòà Ðåñïóáëèêè Êîìè, êîòîðûå ïóáëèêóþòñÿ 

â ñïåöèàëüíîì æóðíàëå «Âåäîìîñòè íîðìàòèâíûõ àêòîâ îðãàíîâ ãîñóäàðñòâåííîé 

âëàñòè Ðåñïóáëèêè Êîìè», ïîääåðæêîé êîìèÿçû÷íîé âåðñèè îôèöèàëüíîãî 

ïîðòàëà Ðåñïóáëèêè Êîìè http://rkomi.ru/ è ñîïðîâîæäåíèåì äåÿòåëüíîñòè 

Èçáèðàòåëüíîé Êîìèññèè Ðåñïóáëèêè Êîìè. Áþðî òàêæå îñóùåñòâëÿåò ñèíõðîííûé 

ïåðåâîä íà ãîñóäàðñòâåííûå ÿçûêè Ðåñïóáëèêè Êîìè íà ãîðîäñêèõ êîíôåðåíöèÿõ 

è ñúåçäàõ êîìè íàðîäà. 

Ïîìèìî ýòîãî Áþðî îêàçûâàåò þðèäè÷åñêèì è ôèçè÷åñêèì ëèöàì ðàçëè÷íîãî 

ðîäà èíôîðìàöèîííûå, ñïðàâî÷íûå, êîíñóëüòàöèîííûå óñëóãè, ñâÿçàííûå 

ñ ïåðåâîäîì íà ãîñóäàðñòâåííûå ÿçûêè Ðåñïóáëèêè Êîìè. Êðîìå ïðÿìûõ ôóíêöèé 

ïåðåâîäà åæåäíåâíàÿ äåÿòåëüíîñòü Áþðî ñîïðÿæåíà ñ òåðìèíîòâîð÷åñòâîì, è ðàçâèòèåì 

êîìè ÿçûêà, ðàñøèðåíèåì åãî ñôåð èñïîëüçîâàíèÿ è íîðìèðîâàíèåì 

ÿçûêà. Ïî äàííîìó íàïðàâëåíèþ Áþðî òåñíî êîíòàêòèðóåò ñ Ðåñïóáëèêàíñêîé 

òåðìèíî-îðôîãðàôè÷åñêîé êîìèññèåé ïðè Ãëàâå ÐÊ â ÷àñòè ïîäãîòîâêè ìàòåðèàëîâ 

ê çàñåäàíèÿì êîìèññèè è ïðàêòè÷åñêîé ðåàëèçàöèè ðåøåíèé êîìèññèè. 

Êàçàëîñü áû, âñ¸ çàìå÷àòåëüíî — Ðåñïóáëèêà Êîìè â ýòîì ñòðàòåãè÷åñêè 

âàæíîì íàïðàâëåíèè ðåàëèçàöèè ãîñóäàðñòâåííîé ÿçûêîâîé ïîëèòèêè ÿâëÿåòñÿ 

ÿðêèì ïðèìåðîì äëÿ äðóãèõ ôèííî-óãîðñêèõ ðåñïóáëèê â ÐÔ, â êîòîðûõ ïåðåâîä÷åñêàÿ 

äåÿòåëüíîñòü îñóùåñòâëÿåòñÿ íå òàê ñèñòåìíî è êà÷åñòâåííî. Îäíàêî 

âîçíèêàþùèå ïðîáëåìû è âîïðîñû çà÷àñòóþ îñòàþòñÿ íåðåø¸ííûìè è çàñòàâëÿþò 

çàäóìàòüñÿ î áóäóùåì ðàçâèòèè äåÿòåëüíîñòè Áþðî. Èç îñíîâíûõ ïðîáëåì ÿ áû 

âûäåëèëà êàäðîâóþ è ïîëèòè÷åñêóþ. Êàäðîâàÿ ïðîáëåìà çàêëþ÷àåòñÿ â òîì, ÷òî 

â ðåñïóáëèêå, äà è â öåëîì Ðîññèè íå ãîòîâÿò ñïåöèàëèñòîâ-ïåðåâîä÷èêîâ ïî 

ïðîôèëþ «ðóññêèé ÿçûê — íàöèîíàëüíûé ãîñóäàðñòâåííûé ÿçûê». Íî åñëè äàííóþ 

ïðîáëåìó ìîæíî ðåøèòü â ðàìêàõ Öåíòðà è Àêàäåìèè (îáó÷åíèå íàöèîíàëüíûõ 

ôèëîëîãîâ ïåðåâîä÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè íà ïðàêòèêå, ïîâûøåíèå êâàëèôèêàöèè 

íà êóðñàõ ïåðåâîä÷èêîâ è ò.ä.), òî äðóãàÿ ÿâëÿåòñÿ âàæíåéøèì âíåøíèì ôàêòîðîì. 

Ê ñîæàëåíèþ, ïðèõîäèòñÿ êîíñòàòèðîâàòü, ÷òî ÿçûêîâàÿ ïîëèòèêà â ðåñïóáëèêå 

äàëåêî íå èäåàëüíà è íå ïîñëåäîâàòåëüíà, î ÷¸ì ñâèäåòåëüñòâóþò è òå èçìåíåíèÿ 

â Çàêîíå î ãîñóäàðñòâåííûõ ÿçûêàõ Ðåñïóáëèêè Êîìè. ßðêèì ïðèìåðîì 

ÿâëÿåòñÿ «Ïîëîæåíèå î ñåòåâîì èçäàíèè «Ïåðå÷åíü ïðàâîâûõ àêòîâ, ïðèíÿòûõ 

îðãàíàìè ãîñóäàðñòâåííîé âëàñòè Ðåñïóáëèêè Êîìè, èíîé îôèöèàëüíîé èíôîðìàöèè» 

(http://law.rkomi.ru/) è ïîðÿäîê ðàçìåùåíèÿ (îïóáëèêîâàíèÿ) â í¸ì

132 

Ì. Ôåäèíà 

íîðìàòèâíûõ ïðàâîâûõ àêòîâ Ðåñïóáëèêè Êîìè, ïðàâîâûõ àêòîâ Ðåñïóáëèêè Êîìè, 

äîêóìåíòîâ, ñâåäåíèé, èíôîðìàöèè, ïîäëåæàùèõ îôèöèàëüíîìó îïóáëèêîâàíèþ â 

ñîîòâåòñòâèè ñ ôåäåðàëüíûì çàêîíîäàòåëüñòâîì è (èëè) çàêîíîäàòåëüñòâîì 

Ðåñïóáëèêè Êîìè», óòâåðæä¸ííîå ïîñòàíîâëåíèåì Ïðàâèòåëüñòâà Ðåñïóáëèêè 

Êîìè îò 27 ìàðòà 2014 ã. ¹124 (â ðåä. ïîñòàíîâëåíèÿ Ïðàâèòåëüñòâà Ðåñïóáëèêè 

Êîìè îò 22.05.2015 ¹231): ï. 2 «Ñåòåâîå èçäàíèå ÿâëÿåòñÿ îôèöèàëüíûì ñàéòîì 

â èíôîðìàöèîííî-òåëåêîììóíèêàöèîííîé ñåòè «Èíòåðíåò», íà êîòîðîì â ñîîòâåòñòâèè 

ñ Çàêîíîì Ðåñïóáëèêè Êîìè «Î ïîðÿäêå îïóáëèêîâàíèÿ è âñòóïëåíèÿ â 

ñèëó çàêîíîâ Ðåñïóáëèêè Êîìè è èíûõ ïðàâîâûõ àêòîâ, ïðèíèìàåìûõ â Ðåñïóáëèêå 

Êîìè, à òàêæå î ïîðÿäêå îïóáëèêîâàíèÿ ìàòåðèàëîâ, ïîäëåæàùèõ îôèöèàëüíîìó 

îïóáëèêîâàíèþ» ðàçìåùàþòñÿ (ïóáëèêóþòñÿ) íà ðóññêîì ÿçûêå çàêîíû Ðåñïóáëèêè 

Êîìè, íîðìàòèâíûå ïðàâîâûå àêòû Ãîñóäàðñòâåííîãî Ñîâåòà Ðåñïóáëèêè 

Êîìè, íîðìàòèâíûå ïðàâîâûå àêòû Ãëàâû Ðåñïóáëèêè Êîìè, íîðìàòèâíûå ïðàâîâûå 

àêòû Ïðàâèòåëüñòâà Ðåñïóáëèêè Êîìè, ðåøåíèÿ Êîíñòèòóöèîííîãî Ñóäà 

Ðåñïóáëèêè Êîìè, äîãîâîðû Ðåñïóáëèêè Êîìè, ñîãëàøåíèÿ îðãàíîâ ãîñóäàðñòâåííîé 

âëàñòè Ðåñïóáëèêè Êîìè, íîðìàòèâíûå ïðàâîâûå àêòû ìèíèñòåðñòâ è èíûõ 

îðãàíîâ èñïîëíèòåëüíîé âëàñòè Ðåñïóáëèêè Êîìè, ãîñóäàðñòâåííûõ îðãàíîâ Ðåñïóáëèêè 

Êîìè, îáðàçîâàííûõ Ãëàâîé Ðåñïóáëèêè Êîìè è íàäåë¸ííûõ ïðàâîì íîðìàòèâíîãî 

ïðàâîâîãî ðåãóëèðîâàíèÿ â ñîîòâåòñòâóþùåé îáëàñòè, à òàêæå èíûå ïðàâîâûå 

àêòû, äîêóìåíòû, ñâåäåíèÿ, èíôîðìàöèÿ, ïîäëåæàùèå îôèöèàëüíîìó îïóáëèêîâàíèþ 

â ñîîòâåòñòâèè ñ ôåäåðàëüíûì çàêîíîäàòåëüñòâîì è (èëè) çàêîíîäàòåëüñòâîì 

Ðåñïóáëèêè Êîìè (äàëåå — ïðàâîâûå àêòû)». Ýòî ÷òî — îñîçíàííûé 

îòõîä îò ñò. 7 çàêîíà Ðåñïóáëèêè Êîìè «Î ãîñóäàðñòâåííûõ ÿçûêàõ Ðåñïóáëèêè 

Êîìè» (â ðåä. Çàêîíîâ ÐÊ îò 16.07.2002 N 76-ÐÇ, îò 06.07.2009 N 63-ÐÇ, îò 

07.10.2013 N 95-ÐÇ, îò 26.09.2014 N 116-ÐÇ): «Àêòû îðãàíîâ ãîñóäàðñòâåííîé 

âëàñòè Ðåñïóáëèêè Êîìè ïóáëèêóþòñÿ íà êîìè è ðóññêîì ÿçûêàõ è îáëàäàþò 

îäèíàêîâîé þðèäè÷åñêîé ñèëîé»? Îáîçíà÷àåò ëè ýòî ïðèíöèïèàëüíóþ ñìåíó âåêòîðà 

íàöèîíàëüíîé ÿçûêîâîé ïîëèòèêè Ðåñïóáëèêè Êîìè â îòíîøåíèè ïóáëèêàöèè 

îáùåñòâåííî çíà÷èìîé èíôîðìàöèè òîëüêî íà îäíîì ãîñóäàðñòâåííîì ÿçûêå — 

ðóññêîì, ÷òî ïðèâîäèò åù¸ è ê íàðóøåíèþ èñïîëíåíèÿ ï. 5 ñò. 8 Ôåäåðàëüíîãî 

Çàêîíà ¹149-ÔÇ îò 27 èþëÿ 2006 ãîäà «Îá èíôîðìàöèè, èíôîðìàöèîííûõ 

òåõíîëîãèÿõ è çàùèòå èíôîðìàöèè»: «Ãîñóäàðñòâåííûå îðãàíû è îðãàíû ìåñòíîãî 

ñàìîóïðàâëåíèÿ îáÿçàíû îáåñïå÷èâàòü äîñòóï ê èíôîðìàöèè î ñâîåé äåÿòåëüíîñòè 

íà ðóññêîì ÿçûêå è ãîñóäàðñòâåííîì ÿçûêå ñîîòâåòñòâóþùåé ðåñïóáëèêè â ñîñòàâå 

Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè â ñîîòâåòñòâèè ñ ôåäåðàëüíûìè çàêîíàìè, çàêîíàìè 

ñóáúåêòîâ Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè è íîðìàòèâíûìè ïðàâîâûìè àêòàìè îðãàíîâ 

ìåñòíîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ», à òàêæå ïï. 2. ï. 2 ñò. 12 «Ãîñóäàðñòâåííûå îðãàíû, 

îðãàíû ìåñòíîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ â ñîîòâåòñòâèè ñî ñâîèìè ïîëíîìî÷èÿìè: 

2) ñîçäàþò èíôîðìàöèîííûå ñèñòåìû è îáåñïå÷èâàþò äîñòóï ê ñîäåðæàùåéñÿ 

â íèõ èíôîðìàöèè íà ðóññêîì ÿçûêå è ãîñóäàðñòâåííîì ÿçûêå ñîîòâåòñòâóþùåé 

ðåñïóáëèêè â ñîñòàâå Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè»? Åñëè ýòî òàê, òî â áëèæàéøåå 

âðåìÿ ñòàíåì ñâèäåòåëÿìè ñâîðà÷èâàíèÿ ïåðåâîä÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè è ïîñòåïåííîãî 

ïåðåõîäà òîëüêî íà ðóññêèé ÿçûê, à ñîîòâåòñòâåííî, ñâ¸ðòûâàíèþ ôóíêöèé 

êîìè ÿçûêà êàê ãîñóäàðñòâåííîãî íà ãîñóäàðñòâåííîì óðîâíå. Ãîâîðÿò, èñòîðèÿ 

ðàçâèâàåòñÿ ñïèðàëåâèäíî. Íî íå õîòåëîñü áû ïîâòîðåíèÿ ÿçûêîâîé ñèòóàöèè 

1940–60 ãã.

ÖÅÍÒÐ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍÍÛÕ ßÇÛÊÎÂÛÕ ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉ... 

133 

Åñëè Áþðî îôèöèàëüíîãî ïåðåâîäà ñîçäàâàëîñü íå «ñ íóëÿ», òî Ìåæðåãèîíàëüíàÿ 

ëàáîðàòîðèÿ èíôîðìàöèîííîé ïîääåðæêè ôóíêöèîíèðîâàíèÿ ôèííî-óãîðñêèõ 

ÿçûêîâ ÿâèëàñü ïîèñòèíå óíèêàëüíûì ìåãàïðîåêòîì. Ïðè ðåøåíèè î ñîçäàíèè 

Ëàáîðàòîðèè ìû èñõîäèëè èç î÷åâèäíîãî ôàêòà, ÷òî â ñîâðåìåííîì ìèðå èíôîðìàöèîííûå 

òåõíîëîãèè ïðåäñòàâëÿþò ñîáîé ìîùíîå ñðåäñòâî ñîõðàíåíèÿ è âîçðîæäåíèÿ 

êóëüòóðû, òðàäèöèîííûõ çíàíèé è ÿçûêîâ êîðåííûõ íàðîäîâ. Óäèâèòåëüíî, 

íî íà ìîìåíò ñîçäàíèÿ Ëàáîðàòîðèè è ïåðâûõ äâóõ ëåò íàøåé ðàáîòû 

î÷åíü ìíîãèì íà ðàçíûõ óðîâíÿõ ïðèõîäèëîñü äîêàçûâàòü ýòó àêñèîìó. È îòðàäíî, 

÷òî íàêîíåö ñåé÷àñ â ðåñïóáëèêå ïðèõîäèò ïîíèìàíèå âàæíîñòè äàííîé ðàáîòû. 

Çà î÷åíü ìàëåíüêèé ñðîê — òðè ãîäà — Ëàáîðàòîðèÿ ñòàëà ìåõàíèçìîì äëÿ ñîçäàíèÿ 

èíôîðìàöèîííûõ ïðîäóêòîâ, ðåñóðñîâ, èíñòðóìåíòàðèÿ, êîòîðûå ñïîñîáñòâóþò 

ðàñøèðåíèþ ôóíêöèîíèðîâàíèÿ ÿçûêîâ, ñîõðàíåíèþ è ïðîïàãàíäå ýòíîêóëüòóðíîãî 

íàñëåäèÿ êîìè è äðóãèõ ôèííî-óãîðñêèõ íàðîäîâ, ðàçâèòèþ ìåæäóíàðîäíûõ 

êîììóíèêàöèé, îáåñïå÷åíèþ äîñòóïà ê èíôîðìàöèîííûì ðåñóðñàì 

ýòíîêóëüòóðíîé íàïðàâëåííîñòè ñàìûõ øèðîêèõ ñëî¸â íàñåëåíèÿ. Èìåííî ñèëàìè 

Ëàáîðàòîðèè ñîçäàí áàçîâûé èíñòðóìåíòàðèé äëÿ ïîëíîöåííîãî ôóíêöèîíèðîâàíèÿ 

êîìè ÿçûêà â ýëåêòðîííîì èíôîðìàöèîííîì ïðîñòðàíñòâå: ðàñêëàäêè 

êîìè êëàâèàòóðû äëÿ ðàçíûõ îïåðàöèîííûõ ñèñòåì, àâòîìàòè÷åñêèå ñèñòåìû 

ïðîâåðêè îðôîãðàôèè, ýëåêòðîííûå îíëàéí è îôôëàéí ñëîâàðè, êîíâåðòåðû è äð. 

Âñå ðàçðàáîòêè ñîçäàþòñÿ íà îñíîâå ñâîáîäíîé ëèöåíçèè, ïðåäîñòàâëÿþòñÿ ïîëüçîâàòåëÿì 

áåñïëàòíî è îáùåäîñòóïíû, âûëîæåíû íà ñàéòå ëàáîðàòîðèè http:// 

fu-lab.ru/. Çäåñü æå ïîäðîáíî ðàñïèñàíû àëãîðèòìû óñòàíîâêè ðàçðàáîòîê, åñòü 

äàæå âèäåîóðîêè ïî óñòàíîâêå. Â íàñòîÿùåå âðåìÿ Ëàáîðàòîðèÿ ðàáîòàåò íàä 

íåñêîëüêèìè ïðîåêòàìè: 1. ñîçäàíèå ïðîãðàììû àâòîìàòè÷åñêîãî ïåðåíîñà êîìè 

ñëîâ ñî ñòðî÷êè íà ñòðî÷êó, êîòîðàÿ ñóùåñòâåííî îáëåã÷èò ðàáîòó èçäàòåëüñòâ, 

ãàçåò-æóðíàëîâ; 2. ñîçäàíèå íàöèîíàëüíîãî ïèñüìåííîãî è óñòíîãî êîðïóñà êîìè 

ÿçûêà. Íàëè÷èå íàöèîíàëüíîãî êîðïóñà îòêðûâàåò íåáûâàëûå âîçìîæíîñòè äëÿ 

íàóêè è îáðàçîâàíèÿ, ïîñêîëüêó ñîâðåìåííûå êîìïüþòåðíûå òåõíîëîãèè ìíîãîêðàòíî 

óïðîùàþò è óñêîðÿþò ïðîöåäóðû ëèíãâèñòè÷åñêîé îáðàáîòêè áîëüøèõ 

ìàññèâîâ òåêñòîâ. Îäíàêî êðóã ïîëüçîâàòåëåé êîðïóñà âîâñå íå îãðàíè÷èâàåòñÿ 

ïðîôåññèîíàëüíûìè èññëåäîâàòåëÿìè ÿçûêà. Íàä¸æíûå ñòàòèñòè÷åñêèå äàííûå î 

ÿçûêå îïðåäåë¸ííîé ýïîõè èëè îïðåäåë¸ííîãî àâòîðà ìîãóò èíòåðåñîâàòü ëèòåðàòóðîâåäîâ, 

èñòîðèêîâ è ïðåäñòàâèòåëåé ìíîãèõ äðóãèõ îáëàñòåé ãóìàíèòàðíîãî 

çíàíèÿ. Âàæíîå çíà÷åíèå íàöèîíàëüíûå êîðïóñà èìåþò è äëÿ ïðåïîäàâàíèÿ ÿçûêà 

â êà÷åñòâå ðîäíîãî èëè èíîñòðàííîãî. Òàêèì îáðàçîì, íàöèîíàëüíûé êîðïóñ 

îáðàù¸í êî âñåì, êòî â ñèëó ïðîôåññèè, ïî íåîáõîäèìîñòè èëè èç ïðîñòîé 

ëþáîçíàòåëüíîñòè èùåò îòâåò íà âîïðîñû îá óñòðîéñòâå è ôóíêöèîíèðîâàíèè 

ÿçûêà, òî åñòü ôàêòè÷åñêè ê áîëüøèíñòâó îáðàçîâàííûõ íîñèòåëåé ýòîãî ÿçûêà è 

êî âñåì, èçó÷àþùèì åãî â êà÷åñòâå ðîäíîãî èëè ãîñóäàðñòâåííîãî. Íàöèîíàëüíûé 

êîðïóñ ÿçûêà — ýòî åù¸ è ðåàëüíûé èíñòðóìåíò ñîõðàíåíèÿ âñåãî ïèñüìåííîãî 

íàñëåäèÿ êîìè íàðîäà â âèäå öèôðîâûõ êîïèé, ïåðåäà÷è áóäóùèì ïîêîëåíèÿì 

êóëüòóðû íàðîäà. Ñ ýòîé òî÷êè çðåíèÿ çíà÷åíèå ïðîåêòà ïî ñîçäàíèþ íàöèîíàëüíîãî 

êîðïóñà êîìè ÿçûêà âàæíî íå òîëüêî äëÿ ñîõðàíåíèÿ è ðàçâèòèÿ êîìè 

ÿçûêà è êóëüòóðû íàðîäà êîìè, íî è äëÿ ìèðîâîãî ñîîáùåñòâà, èáî ïîçâîëèò 

ñäåëàòü îáùåäîñòóïíûì âåñü ñïåêòð è áîãàòñòâî ïèñüìåííîé êóëüòóðû íàðîäà 

êîìè, ÷òî â ñâîþ î÷åðåäü áåçóñëîâíî ïîâûñèò ïîçèòèâíûé èìèäæ íàøåé ðåñïóáëè-

134 

Ì. Ôåäèíà 

êè. Ê êîíöó 2015 ãîäà ïðåäïîëàãàåòñÿ ñäåëàòü ñïðàâî÷íî-èíôîðìàöèîííóþ ñèñòåìó 

íà îñíîâå àííîòèðîâàííîãî êîðïóñà òåêñòîâ ëèòåðàòóðíîãî êîìè ÿçûêà ñ âîçìîæíîñòüþ 

ïîèñêà ÿçûêîâûõ åäèíèö ïî ðàçëè÷íûì ïàðàìåòðàì; 

3. ñîçäàíèå ýëåêòðîííîé áèáëèîòåêè íà êîìè ÿçûêå ñ âîçìîæíîñòüþ îçâó÷èâàíèÿ 

ôîëüêëîðíûõ è õóäîæåñòâåííûõ òåêñòîâ. 

Â ïëàíàõ Ëàáîðàòîðèè — ñîçäàíèå îáðàçîâàòåëüíîãî ïîðòàëà, ãäå áóäóò ñêîíöåíòðèðîâàíû 

ýëåêòðîííûå îáðàçîâàòåëüíûå ðåñóðñû íà êîìè ÿçûêå. 

Ê ñëîâó ñêàçàòü, íàä ïîäîáíûìè ïðîãðàììàìè â Ðîññèè è çàðóáåæîì ðàáîòàþò 

öåëûå íàó÷íûå èíñòèòóòû, à â íàøåé Ëàáîðàòîðèè 4 ñïåöèàëèñòà. Ïîýòîìó äëÿ 

ìàêñèìàëüíî ýôôåêòèâíîé ðåàëèçàöèè âñåõ çàäóìàííûõ ðàçðàáîòîê è ïðîäóêòîâ, 

íåîáõîäèìûõ âñåìó ÿçûêîâîìó ñîîáùåñòâó, à íå òîëüêî íàøåé Ëàáîðàòîðèè, èáî 

âñå íàìè ñîçäàííûå ïðîäóêòû ïðåäíàçíà÷åíû ïðåæäå âñåãî äëÿ îáùåñòâåííîãî 

èñïîëüçîâàíèÿ, íóæíà ñîãëàñîâàííîñòü è êîíñîëèäàöèÿ óñèëèé, çíàíèé ïåäàãîãîâ, 

è ó÷¸íûõ, è òâîð÷åñêîé èíòåëëèãåíöèè, è îáùåñòâåííûõ äåÿòåëåé, è ÷èíîâíèêîâ, 

÷üÿ ñôåðà äåÿòåëüíîñòè òàê èëè èíà÷å ñîïðèêàñàåòñÿ ñ êîìè ÿçûêîì. Äåëî íå 

òîëüêî â òîì, ÷òî â îñíîâå äàííûõ ðàçðàáîòîê äîëæíû áûòü òåîðåòè÷åñêèå òðóäû 

ïî êîìè ôèëîëîãèè è ìàêñèìàëüíî âîçìîæíîå êîëè÷åñòâî òåêñòîâ íà êîìè ÿçûêå, 

ðàçðåø¸ííûå ê èñïîëüçîâàíèþ èõ â öèôðîâîì âàðèàíòå àâòîðàìè. Äåëî ïðåæäå 

âñåãî â ÿçûêîâîé ñòðàòåãèè è íàøåì ñîçíàíèè — õîòèì ëè ìû ñàìè ðàçâèâàòü 

ñâîé ÿçûê, ïîìî÷ü åìó áûòü ñîâðåìåííûì è àêòóàëüíûì? Õîòèì ëè îñòàâèòü åãî 

äëÿ ñâîèõ äåòåé, âíóêîâ? Õîòèì ëè ìû ñäåëàòü åãî äîñòóïíûì äëÿ ìèðîâîãî ñîîáùåñòâà, 

ïîäåëèòüñÿ êðàñîòîé åãî çâó÷àíèÿ, áîãàòñòâîì ëåêñèêè è ëîãè÷íîñòüþ 

ãðàììàòèêè? È åñëè «äà», òî ýòî äîëæíî áûòü íå íà ñëîâàõ, à íà äåëå.

íü\ Ëàâ 

135 

/íü\ Ëàâ (ðî÷\í ê\, Â.À. Ñòåïàíîâ) — êîìè 

ëèíãâèñò. ×óæèñ-áûäìèñ Ïåðûì êàðûí. Âåë\ä- 

÷èñ Ïåðûìñà ïåäóíèâåðñèòåòûí, à ñýññÿ Êîìè 

íàóêà ø\ðèí áåðäñà àñïèðàíòóðà êîäüûí. 

Òóÿë\ êûâ ñòàíäàðò ë\ñü\äàí äà ñ\âì\äàí ïðîáëåìàÿñ. 

/í³ ìûðñü\ Ñûêòûâêàðñà Êûâ òåõíîëîãèÿ 

ñ\âì\äàí ø\ðèíûí, \òòø\òø óäæàë\ 

Êîìè êûâ, èñòîðèÿ äà ëèòåðàòóðà èíñòèòóòûí. 

Âèäçàì-ñ\âì\äàì êîìè êûâ! 

Êóèì äà äæûí âî íèí êîëè ñýêñÿíü, êîð Êîìè ìóûí, ðåñïóáëèêàñà ãîññëóæáà 

àêàäåìèÿ áåðä\, âîñüò\ìà\ñü òîðúÿ ëàáîðàòîðèÿ, ìåäûì êîìè äà ñûëû ìàòûñ 

êûâúÿñ âóæé\äíû êîìïüþòåð\ è ñåòíû é\çûñëû ïîçÿíëóí ïàñüêûäà â\äèò÷ûíû 

èíòåðíåòûí ÷óæàí êûâé\í. Êîë\ âèñüòàâíû, ìûé âîéä\ð íåêûìûíûñü íèí â\ë³ 

çàâîäèòë\ìà òàòø\ìñÿìà óäæñ\ ñ³é\ ëèá\ ì\ä àñïåêòûí, íî áûäï\ðé\ ñòàâûñ 

â\ë³ íåäûð êåæë\, êàìïàíèÿ íîã\í, â\÷\ìà, ëèá\ í\ êóòø\ìê\ òîðúÿ ïðîåêò 

ñåðòè. Òàò÷\ ïîçü\ êàçüòûøòíû è 2000' âî ã\ã\ðñÿ ðî÷ûñü êîìè\ âóäæ\äàí ïðîãðàììà, 

è íóëü\ä âîÿñ\ êîìè øðèôòúÿñ ë\ñü\ä\ì, è àñòîðúÿ é\ç âîäçì\ñò÷\ì\í 

ýëåêòðîí êûâêóäúÿñ äàñüò\ì... 

Òàé\ ï\ðé\ äåë\ â\ë³ ïóêò\ìà çóìûääæûê ïîäóë\ — ëàáîðàòîðèÿëû ðåñïóáëèêà 

òøóï\äñÿíü â\ë³ ñåò\ìà òåõíèêà, èíä\ìà ñò\÷ ìîãúÿñ äà óð÷èò\ìà êóçüêîäü 

êàäêîëàñò, ìåäûì ïîçèñ ï\ðòíû òàé\ ìîãúÿññ\ îë\ì\ ñü\ðñü\í-á\ðñü\í. Øòàò\ 

â\ë³ êîð\ìà êûê ìîðò\ñ (èíæåíåð äà ëèíãâèñò), êîäúÿñ óäæàëàñíû îç ñü\ìûñëà, 

à â\÷àí óäæ äîð\ èíòåðåñûñü. Êàäûñü êàä\ îòñ\ã âûë\ êîðë³ñíû êîìè, óäìóðò äà 

ìàðè ìóÿñûñü ôèëîëîãúÿñ\ñ äà ïðîãðàììèñòúÿñ\ñ. 

Í\øòà \òè àñëûñï\ë\ñëóí. Ìåäâîäçñÿíü â\ë³ øó\ìà: ñòàâòîðíàñ, ìûé ëàáîðàòîðèÿ 

êóòàñ â\÷íû-ë\ñü\äíû-ëýäçíû, é\çûñ êóòàñíû â\äèò÷ûíû ìûíòûñüò\ã. 

Òàòø\ìòîðò\ áûòü ëîè óð÷èòíû, ìûéëà òà ìûíäûøòà é\çíàñ, ìûéòà\í êîëèíû 

\í³ êîìèÿñ, êûâë\í àâòîðèòåòûñ ëîè âûâò³ è÷\ò (êàðüåðàëû îç îòñàâ äà ìûé äà). 

Ûäæûä áèçíåñ êîìè êûâ âûëûí îí â\÷. À ñ³ì\ì óðíàñ ìûðääÿñüíû ãð\ø äîí îç 

ñóëàâ. Ëàáîðàíòúÿñ âèäë³ñíû óäæàâíû äçèê êóëüòóðà êûï\ä\ì ìîãûñü. Ìèÿí 

êàä\, êàïèòàëèçì äûðéè, òàé\ çýâ ñü\êûä. Àñëûíûñ ëîè è ã\ã\ðâî\äíû-þãçü\äíû 

é\çñ\, è âåííû êîìè èíòåëëèãåíöèÿëûñü ìóã\ìñ\ äà ýñêûò\ìëóíñ\, è âåñèã 

âè÷ì\äíû ñü\ì àñ óäæäîíûñü, ìåäûì ìûíòûíû îòñàëûñüÿñëû. Ðåñïóáëèêàñÿíü 

äûð êàä ÷\æ\í â\ë³ óíäæûêñ\ ìîðàëüí\é îòñ\ã. Êûäçè óíà\í øìîíèòë³ñíû — 

óäæàèíò\ ýç íà òóïêûíû äà, ñûûñü íèí àòòü\ êîë\ âèñüòàâíû ÷èíà é\çûñëû... 

Ìûé í\ â\ë³ â\÷\ìà òàé\ êóèì äà äæûí âî\í?

136 

/íü\ Ëàâ 

Êëàâèàòóðà\ êîìè øûïàñúÿñ 

/òè-ê\, êîìïüþòåð øûïàñï\âé\ (êëàâèàòóðà\) â\ë³ ë\ñü\ä\ìà êîìè òý÷àñíîã. 

Ñèìâîëúÿñëûñü ñòàâìèðñà ñòàíäàðò ïûääè ïóêò\ì\í. Âîéä\ð, XX íýì ïîìñÿíüûñ, 

êîìèÿñ â\äèò÷ûë\ìà\ñü êîìïüþòåðàñ àñ â\÷\ì øðèôòúÿñ\í, è àñëûñï\ë\ñ 

êîìè øûïàñúÿñ — \ äà ³ — ïîçü\ â\ë³ ëûääüûíû ìîíèòîðûñü ñ\ìûí ñýê, êîð 

ñîäòàí êîìïüþòåðàä, øðèôò âèäçàí³íàñ, êóòø\ìê\ àñ êåð\ì øðèôò. À øðèôòûñ 

â\ë³ óíà, 

â\÷ë³ñíû 

íàé\ñ òîðúÿ 

ïðîåêòúÿñ 

ñåðòè ëèá\ 

òîðúÿ êàíòîðàÿñëû. 

Ñ³é\í âåñèã 

á\ðéûíû íà 

ï\âñòûñü 

êóòø\ìê\ 

\òè øðèôò ÷óê\ð, ìåä ñòàâ\í ñ³é\í â\äèò÷èñíû, êîìèÿñ ýç âåðìûíû. Á\ðúÿïîìûñ 

\ äà ³ ïûääè óíäæûêûñëû òûäàë³ñíû êóòø\ìê\ øåíçü\äàíòîðúÿñ. Ñ³é\í 

é\çûñ ýíîâò÷àë³ñíû òàé\ øðèôòúÿñûñü. Êîíòàêòûí äà ê\í äà ãèæàñüë³ñíû êîìèíàñ 

ãðàôèêà òîðê\ì\í. Øóàì \ ïûääè ãèæë³ñíû î, î:, î", 0 äà ìûé äà, ³ ïûääè 1, 

! äà ìóê\ä ïàñúÿñ. À \ä 2007' âîñÿíü íèí êîìè øûïàñúÿñò\ â\ë³ ïûðò\ìà ñòàâìèðñà 

Un³code ñòàíäàðò\. Íî íåá\ã-ãàçåò ëýäçàí³íúÿñûí òåõíèêà â\ë³ âàæñÿ âàæ, 

\í³ÿ ñîôòñ\ ñ³é\ ýç ñèá\ä, è þíèêîäñà êîìè øûïàñúÿñ íåêîä áûòòü\ê\ ýç è êàçÿâ. 

«É\ðøèò÷àì ê\ àñ êåð\ì øðèôòúÿñ\, — øóèñ ìèÿí èíæåíåð Îíäðå, — êàäò\, 

âûíò\ äà ñü\ìò\ âîøò\ìà ëî\». Ñ³é\í ìè ÷îðûäà áîñüò³ì ïîäóâ ïûääè ñòàíäàðò 

øðèôòúÿñò\ äà ë\ñü\ä³ì êëàâèàòóðààñ òý÷àñíîã ñ³äçè, ìåäûì ìîðòëû â\ë³ êè âûâ 

ãèæíû êîìè òåêñòò\ êîìïüþòåð\. Ðàñêëàäêàò\ â\÷èì íåêûìûí âàðèàíò. /òèûñ 

âåñèã óíèâåðñàëüí\é, øûìûðò\ îç êóø \í³ÿ êîìè øûïàñúÿñò\, à òø\òø âàæ 

êîìè ãèæàííîã — Ñàíäð\ Âàñü\\í êåð\ìñ\, óäìóðò äà ìàðè øûïàñúÿñ, àïîñòðîô, 

âàæ ðî÷ , äà è ðî÷ìóâûâñà ñòàâêîäü âîéòûðëûñü ïàñúÿñ. Êîìè ìîðò âåðì\ ñýññÿ 

êîìè êëàâèàòóðà ïûð ãèæíû, øóàì, óäìóðò íèìúÿñ ñ³äçè, êûäçè ãèæ\íû àñüíûñ 

óäìóðòúÿñ. Òàòø\ì ïðàêòèêà ñ\âì\ìà åâðîïàñà êûâúÿñûí, ê\í³ ñóé\ðñàéñà íèìúÿñò\ 

\í³ ç³ëü\íû ãèæíû îðèãèíàë ñåðòèäæûê. Ñ\ìûí íàë\í ïîäóâ — ëàòûíü 

àíáóð, à ìèÿí — êèðèëë àçáóêà. 

Ïóêòûíû êëàâèàòóðà\ êîìè ðàñêëàäêà äà âóäæíû ñèìâîëúÿñûí ñòàâìèðñà 

ñòàíäàðò\ áûä êîìè ìîðòëû áûòü, ê\ñé\ ê\ ñ³é\ ñýññÿ ãèæíû ñòàâ êîìè é\çûñëû 

ã\ã\ðâîàíàà. Æàëü, ìûé \í\äç óíà\í îç ò\äíû êîìè ðàñêëàäêà éûëûñü, à ìóê\äûñ 

è ò\ä\íû äà îç óá\ëèòíû íåêûìûíûñü ëè÷êûøòíû êíîïêàÿñ — óíäæûêñ\ 

äûøûñëà. Êóðûä ñåðàì ïåò\, êîð êûëàí — ìåíàì ï\ êàä òà âûë\ àáó... 

Ìèíóòà êàäñÿ óäæ òàé\. Äà è èíñòðóêöèÿ, êûäçè ïóêòûíû êîìè ðàñêëàäêàñ\ 

êîìïüþòåð øûïàñï\âé\, âàæ\í íèí \øàë\ ìèÿí ñàéòûí è âåñèãò\ âèäåîóðîê 

â\ë³ â\÷\ìà... /òóââåçéûñü æ\ ñþðàñ. Ðåñïóáëèêàñà âåñüê\äëûñü êîòûð 2014' 

àðñÿíü íèí ãèæ\ä\ êîìè þíèêîäíàñ ñòàâ òàò÷\ñ êàíòîðà — ïðàâèòåëüñòâîë\í 

òà êóçÿ â\ë= òîðúÿ øó\ì. Íî êîìè êàíòîð÷èëû òàé\, òûäàë\, äçèê òøàê âà.

ÂÈÄÇÀÌ-Ñ/ÂÌ/ÄÀÌ ÊÎÌÈ ÊÛÂ! 

137 

Êûäçè øóèñíû ìèÿíëû Ðåñïóáëèêàñà âîéòûð áèáëèîòåêàûí, êðàåâåä þê\íàñ, ìè 

ï\ êîìèíàñ ï\øòè îã è â\äèò÷\é äà ìûéëà... 

Âàæ òåõíèêàûñü ýíîâò÷ûíû ìóãûñüÿñëû â\ë³ äàñüò\ìà äà ñòàâëû ñóäç\äì\í 

ïóêò\ìà ñàéòàíûì òîðúÿ ïðîãðàììà — êîíâåðòåð, êîä³ ñåò\ ïîçÿíëóí âàæ íàáîðúÿññ\ 

àâòîìàòè÷åñê\ÿ âåæíû \í³ÿ þíèêîä ñòàíäàðò\, äà è ì\äàð\. Øóàì, 

ïå÷àòàéòàñ «Êîìè ìóñà» æóðíàëèñòûä ãèæ\äñ\ àñëàñ êîìïüþòåðûí ñòàíäàðò ðàñêëàäêà\í, 

âàÿñ òåêñòñ\ íàáîðí\é\, ê\í³ òàé ìàêåòñ\ â\÷\íû, à ñýò÷\ñ ñïåöèàëèñòûñ 

ï\ðò\ þíèêîäñ\ àñ êåð\ì øðèôòúÿñà ñòàíäàðò\, ìåäûì äàñ âî ñàéñÿ âåðñòàéòàí 

ïðîãðàììàûí ïîçÿñ ëþ÷êèà óäæàâíû. È ì\äàð\: êîð êîë\, ìåä àñ êåð\ì 

øðèôò\í ëè÷ê\äë\ì òåêñòàä ëîèñíû ñòàíäàðòñà \ äà ³, êîíâåðòåð æ\ îòñàëàñ. Ñî 

òàòø\ì ÷óéì\äàí ïðîãðàììà ýì ìèÿí FU-Lab ñàéòûí. 

Îðôîãðàôèÿ âèäëàëàí ïðîãðàììà 

Êîìè ñèìâîëúÿñûí \òóâúÿ ñòàíäàðò êîë\ è ñû ìîãûñü, ìåäûì ïîçÿñ àâòîìàò\í 

âèäëàâíû êîìè îðôîãðàôèÿ. 2012' âî ïîìûí ìè âåëàë³ì óäæàâíû Hunspell 

ïðîãðàììà\í äà ëàäì\ä³ì ñ³é\ñ êîìè êûâé\. Ïðîãðàììàñ\ ë\ñü\ä\ìà\ñü ìèÿí 

ìàäüÿð âîêúÿñ. Ñ³é\ñ â\÷\ìà ýëåìåíòàðí\ÿ. Ïîäóëàñ êûê ôàéë. /òèàñ ÷óê\ðò\ìà 

ñòàâ òîðúÿ êûâ è áûä\í äîð\ ñîäò\ìà êóòø\ìê\ èíäåêñ ñû ñåðòè, êûäçè êûâéûñ 

âåæëàñü\. Ì\ä ôàéëàñ ÷óê\ðò\ìà èíäåêñúÿñ è áûä äîð\ ïàñé\ìà âåæëàñÿí áàëà 

(ñòàâ ñóôôèêñ, êîä³ âåðì\ éèò÷ûíû òàé\ èíäåêñà êûâ áåðä\). Ïðîãðàììàûñ à÷ûñ 

ãåíåðèðóéò\ òàé\ êûê ôàéëûñü ñòàâ ïîçÿíà êûâ ôîðìà, à ìûé àáó ñþð\ìà — 

âèçüíèòàë\ ãûà ã\ðä âèçü\í. Òàé\ ï\ è ëî\ òûðìûò\ìòîð. Ñûìäà è â\ë³. 

Ìåäñü\êûä òàí³ â\ë³ èíäåêñèðóéòíû òîðúÿêûâúÿñò\ — íàé\ 100 ñþðñûñü 

óíäæûê äà. Òàé\ óäæñ\ êûçâûé\ â\ë³ â\÷\ìà Ôèíí ìóûí íà — êîð ìèÿí ëèíãâèñòûñ 

ë\ñü\ä³ñ ôèííúÿñëû ñ. ø. á\ð\í òý÷\ì êûâêóä. Ñóîìèÿñ òø\êò³ñíû áûä 

êûâëû ïàñéûíû êûâ ñèêàñ. À òàé\ ï\øòè èíäåêñ íèí. Ñýññÿ, äåðò, òàé\ èíäåêñàöèÿ 

ëîè âîäç\ ñ\âì\äíû äà ñò\÷ì\äíû. /ä Hunspell âèçüíèòàë³ñ âûëü òåêñòúÿñûñü 

ñòàâñ\, ìûé ýç íà â\â ìèÿí áàçàûí. À òàé\ àáó ñ\ìûí ñîðñü\ì\í ãèæ\ìûñ, 

à è òûðìûò\ì ôîðìàÿñ ëèá\ òîðúÿ êûâúÿñ. Íàé\ñ ìè ñýññÿ òåêñòúÿñò\ ëûääèãòûð 

ñîäòàëàì áàçà\. Áàçàûä \òàð\ ñîä\ äà, ðåçóëüòàòûñ ëî\ ñò\÷äæûê è ñò\÷äæûê. 

Íî òàé\ ïðîãðàììàûñë\í ýì è ìèíóñ. Ñ³é\ âåðì\ ñ\ìûí àääçûíû, ýì òàòø\ì 

êûâ ôîðìàûñ êîìè êûâéûí àëè àáó. Êîíòåêñò àíàëèçèðóéòíû óäæòàñûñ îç êóæ 

è òà â\ñíà îç àääçû \øûáêàò\, øóàì, òàòø\ì ñ¸ðíèêóçÿûñü: «Ìåíàì åì íÿíü». 

«Åì» êûâéûñ òàé áàçàûí ýì æ\ äà. Ñ³äçê\, ïðîãðàììà íîãûñ ñòàâûñ áóð. Òàé\ 

òûðìûò\ìòîðñ\ ïîçÿñ âåííû ñýê, êîð óäæòàñûä êóòàñ ïûääè ïóêòûíû îð÷÷à 

êûâúÿññ\ äà ñ¸ðíèêóçÿÿñëûñü òý÷àñíîãñ\. ×àéòàì, êîðê\ è òàé\ñ ñÿììàì ë\ñü\äíû. 

Êîìè îðôîãðàôèÿ éûëûñü 

Í\øòà \òè ûäæûä ìûòø\ä êûï\ä÷èñ ìèÿí âîäçûí. Êîìè îðôîãðàôèÿ àáó 

çóìûä. Ãèæàííîãûí á\ðúÿ êàä\ ìûéñþð\ âåæñü\ìà, íî òàé\ âåæñü\ìúÿññ\ êîäñþð\ÿñ 

îç ìàò\ ïóêòûíû. Ñ³é\í è ãèæ\íû êûê íîã\í: ÿíâàð è ÿíâàðü, âëàñüò è 

âëàñòü, ïîäðÿä÷èê è ï\äðàä÷èê... Ñïåëëåð ïûð òåêñòúÿñò\ ëýäçèãòûð òàòø\ìûñ

138 

/íü\ Ëàâ 

ìèÿíëû ñþðè çýâ óíàòîð. Íàé\ñ â\ë³ àíàëèçèðóéò\ìà äà ïóêò\ìà \òóââåçé\ âèäëàâíû 

òóÿëûñüÿñëû äà êûâ áåðäûí ìóê\ä ìûðñüûñüûñëû. Íî \í\äç íåêîä îç 

ñë\éìû áîñüò÷ûíû òàé\ óäæàñ: òîðé\äíû — êóòø\ì âàðèàíòúÿñ ëî\íû íîðìà\í, 

êóòø\ìà ïîçü\ ãèæíû êîðñþð\, à êûäçè ãèæíû îç ïîçü — êîìè ãèæ\ä êûâ ê\ 

ïûääè ïóêòàí. Ìûé áàðà ñûêòûâêàðñà êîìèÿñ âè÷÷ûñü\íû? Òî ëè ïîë\íû êûâêóò\ìûñü, 

òî ëè âè÷÷ûñü\íû, ìåäûì êîäê\ ûäæûä ñü\ì òà âûë\ âè÷ì\äàñ... 

Áàðà, òîðêíû ãèæ\ä êûâò\ ìèÿí èíòåëëèãåíöèÿíûì íü\òè îç ïîâ. Ç³ëü\ì\íç³ëü\íû 

æóã\äëûíû êîìè îðôîãðàôèÿ äà ãèæíû äèàëåêòñà øóàííîã ñåðòè. Çàâîäèò÷èñ 

òàé\ âèñü\ìûñ 1970-\ä âîÿññÿíü íà, êîð êîìè êûâò\ â\ë³ çûð\ä\ìà óíäæûê 

ñôåðàûñü äà é\ðøèò\ìà êóëüòóðà þê\íñà ûë³ ïåëü\ñ\. Ãèæûñüÿñ, êàðñà 

îë\ìûí ãèæ\ä êûâéûñ êîâò\ìòîð äà, êóò÷èñíû âîðñíû äèàëåêòèçìúÿñ\í: ñî ï\ 

ëîâúÿ êîìè ñ¸ðíè. Ôîëüêëîðèñòúÿñ âîäçì\ñò÷èñíû æ\, é\ç\äë³ñíû êîìè ñüûëàí 

äà ìîéäêûâò\ ãèæ\ä íîðìàÿñ òîðê\ì\í — àóòåíòèêà ñòàâñüûñ âûëûí. À \í³ 

òîðé\í íèí ¸íà äçîðèäçàâíû êóò³ñ òàé\ âûâò³àñü\ìûñ. Ãèæ\ä êûâò\ äçèê\äç íèí\ì\ 

ï\ðò\íû — ñû éûëûñü ìóê\ä êîìèûä âåñèã ÿíäûñüò\ã øó\, êóë\ì êûâ ï\ 

òàé\. 

Íî! Áûä âîéòûðëû ãèæàí êûâéûñ ëî\, ïëàã äà ãåðá ìîç æ\, \òóâúÿëóíë\í 

ñèìâîë. Ï\øòè ñ¸ âî ÷\æ\í êîìèÿñ âåðìàñèñíû ñû â\ñíà, ìåäûì ë\ñü\äíû, 

âèäçíû äà ñ\âì\äíû \òóâúÿ ãèæ\ä êûâ. Ãèæ\ä êûâë\í \òóâúÿëóíûñ óíäæûêñ\ 

ïåòê\ä÷\ \òëàñà îðôîãðàôèÿûí. Øêîëàûí âåë\ä÷èã\í äà ãàçåò-æóðíàë-íåá\ã 

ëûääèã\í, êîìèÿñ âî÷àñ\í âåëàë³ñíû ñòàâëû ã\ã\ðâîàíà ãèæàí ôîðìàÿñ äîð\. 

Òàäçè, êîìè øêîëà\ âåòë\ì êîìèÿñ ï\âñòûñü \í³ áûä\í ò\ä\, êîë\ ãèæíû «ýç 

ìóí», «ìóí³ñ». À êîäê\ ê\ ðî÷ìûñü êîìèÿñ ïèûñü ýç êîìèíàñ âåë\ä÷û äà êîìèíàñ 

îç ëûääüûñü, ìåä è ãèæàñ ñ¸ âîíàñ \ò÷ûä òàé\ êûâúÿññ\ äèàëåêòí\ÿ. Òàé\ 

ñûëû øìîíü — êîìè êûâéûñ. Íî ñî êîð âåë\ä÷\ì è âåñèãñ\ ¸íà âåë\ä÷\ì êîìè 

ìîðòûä ò\ä\ì\í òîðê\ íîðìà äà ãèæ\ «èç ìóí» äà «ìóíûñ», ñ³é\ òàòø\ì íîã\í 

îç ñ\ìûí óâòûðò êîìè ãèæ\ä êûâñ\ äà òàëÿâ êîìè ãèæàí òðàäèöèÿñ\, íî è 

ò\ä\ì\í ëè ò\äò\ã ïóêò\ àññüûñ ïàé êîìè âîéòûðëûñü \òóâúÿëóí áûð\ä\ì\, 

êîìèò\ òîðïûðèãúÿñ\ ïàçé\äë\ì\. 

Àñ ñàäü\ âî\é æ\, äîíà ¸ðòúÿñ! Ìè è ñ³äç íèí êîëèì âûâò³ ýòøà\í\ñü... 

Ýëåêòðîí êûâêóäúÿñ 

Êûâêóä çýâ ¸íà êîë\ ñòàâëû, êîä³ ê\ñé\ ãèæíû êîìè\í ëèá\ âåë\ä\ ãèæ\ä 

êûâ. Áûä êûâò\ þðûí îí êóò, òîðé\í ê\ \í³, êîð êîìè\í ñ¸ðíèòûñüûä áûäëóíúÿ 

îë\ìûí \òàð\ ðî÷àñü\. Íî ìóê\äûñëû îêîòà æ\ ãèæíû êîìèíàñ, äà òà äûðéè 

îòñ\ã âûë\ è ëîêò\ êûâêóäéûñ, êûòûñü ïîçü\ àääçûíû, êûäçè êîðñÿíòîðéûñ ëî\ 

êîìèíàñ, ëèá\ í\ ñò\÷ì\äíû òîðúÿ êîìè êûâëûñü âåæ\ðòàñ. Òàëóíúÿ é\çûñ 

ãèæ\íû óíäæûêñ\ êîìïüþòåðûí, ñ³é\í è êîë\ íàëû, ìåä êûâêóä êîìïüþòåðûí 

æ\ â\ë=. /ä êîðñüëûíû ñýòûñü êûâúÿñò\ ñ¸ ï\â \äé\äæûê, êàáàëà íåá\ãò\ ëèñòàë\ì 

äîðûñü. 

Ïîäóâ ïûääè ìèÿí â\ë³ áîñüò\ìà Êûâ, ëèòåðàòóðà äà èñòîðèÿ èíñòèòóòûí 

äàñüò\ì êûâ÷óê\ðúÿñ äà ñîäò\ä \òêûìûí è÷\òèê êûâêóä. Ñòàâíûñ\ â\ë³ ï\ðò\ìà 

ýëåêòðîí ôîðìàò\, ð\ìì\ä\ìà äà êûòñþð\ ñîäò\ìà, ñ³äç, êîìèà-ðî÷à êûâêóäé\ 

â\ë³ ñîäò\ìà ìîëîäöîâè÷à\í ãèæ\ì øóàííîã.


139 

Ìè ê\ñéèì, ìåäûì é\çûñ âåðìèñíû â\äèò÷ûíû êûâêóäúÿñíàñ êûê íîã\í: 

\òè-ê\, îôôëàéí (êîð èíòåðíåò àáó), ì\ä-ê\, îíëàéí (\òóââåçéûí). 

Îôôëàéí âåðñèÿ â\ë³ â\÷\ìà GoldenD³ct ïðîãðàììà êûø\äûí. Òàé\ ïðîãðàììà 

îòñ\ã\í ïîçü\ êîðñüíû êûâúÿñò\ âåñèã âåæëàë\ì ôîðìà ñåðòè. Øóàì, ñþðè 

øêîëüíèêëû òåêñòûñü êûâ «ïûðèñ». Ñ³é\ âåðì\ ïóêòûíû áóðåòø òàé\ ôîðìàñ\ 

êîðñÿíòîð ïûääè, à ïðîãðàììà ñåò\ ñûëû ïîäóâ ôîðìà — «ïûðíû» è ã\ã\ðâî\ä\ 

ðî÷\í, ìûé ñ³é\ ëî\. Òàé\ æ\ ïðîãðàììà\ ìè ñþéèì èëëþñòðàöèÿÿñ äà àóäèî 

ôàéëúÿñ, áàðà âåë\ä÷ûñüÿñò\ ò\ä âûëûí êóò\ì\í. Í\øòà \òè áóðòîð GoldenD³ctûñë\í 

— èíòåðíåòò\ã óäæàë\. Íî òàé\ ïðîãðàììàñà êûâêóäúÿñ ìè âûëüì\äàì 

ãåæ\äèêà. /ä ìåäûì ìûéê\ âûëüñ\ ïûðòíû ñýò÷\ ëèá\ âåæíû òûðìûò\ìòîð, 

êîë\ ìåäâîäç ìèÿíëû ñòàâ áàçà âûëüì\äíû (íîêûñ óíà, êàäò\ ¸íà ñ¸é\), à ñýññÿ 

â\äèò÷ûñü ìîðòûñëû ëî\ âûëüì\ä\ìñ\ ïåðéûíû \òóââåçéûñü äà ïóêòûíû àñëûñ 

êîìïüþòåð\. Òàé\ îôôëàéí âåðñèÿë\í ìèíóñ. 

Îíëàéí âåðñèÿ, ì\äàð\, ïûð ñ\âì\. Ñ³é\ \øàë\ èíòåðíåòñà d³ct.kom³kyv.ru 

ñàéòûí. Ñýò÷\ áûäï\ë\ñ âûëüòîðúÿñ ïóêòûíû çýâ êîêíè. Òø\òø è òûðìûò\ìòîðñ\ 

áûð\äíû. Ñàéòàñ âåæèí äàé. /òóââåçñà êûâêóäéûñü ñþðàñ êûâë\í ñ\ìûí 

ñ³é\ ôîðìà, êîä\ñ êîðñÿí, ïîäóâ ôîðìàûñ îç ïåò. Òà ïûääè êîðñÿíà êûâ ôîðìàñ\ 

ñàéòñà ïðîãðàììà â\çé\ òø\òø òîðúÿ âèäë\ãúÿñûñü, ñ¸ðíèêóçÿÿñûñü. Òàäçèê\í 

ïîçü\ àääçûíû óíà êîíòåêñò. Íî íè àóäèî ôàéë, íè ñåðïàñ òàí³ àáó íà. Êîðê\, 

ãàøê\, ëîàñ. 

/í³ êûêíàí âåðñèÿûí ýì\ñü êîìèà-ðî÷à äà ðî÷à-êîìèà ûäæûä êûâêóäúÿñ äà 

\òêûìûí è÷\ò êûâêóä. Ñýññÿ ìè ÷àéòàì ë\ñü\äíû êûê òóéâèçü. /òèûñ — â\÷íû 

êîìè êûâêóäñ\ èíòåãðàëüí\é\í, ìåäûì ñýí³ â\ë³ áûä êûâ éûëûñü òûð èíôîðìàöèÿ 

— îðôîýïèÿ, äèàëåêòñà äà îðôîãðàôèÿñà âàðèàíòúÿñ, âåæëàñÿí áàëà, ñèíîíèì-àíòîíèì, 

ýòèìîëîãèÿ, ñòàâ ïîçÿíà êîíòåêñò. Ì\ä âèçü êóçÿ êîâìàñ ñ\âì\äíû 

êûâêóäñ\ êîìè êûâé\ âåë\ä\ì ìîãûñü. Òàò÷\ ëî\ á\ðéûíû ìåäòø\êûä êûâúÿñ 

äà ôðàçàÿñ, è ìåä íàé\ñ ïîçÿñ îç êóø ëûääüûíû, à è êûâçûíû. Âåë\äàí ìîãúÿñ\í 

æ\ ëî\ òàòø\ì ñèêàñ êûâêóäé\ è óíäæûê ñåðïàñ ñåòíû.

140 

/íü\ Ëàâ 

Êîìè êûâ êîðïóñ 

Ìåäûì êîìè êûâ ñåðòè ìóê\ä ïðîãðàììà óäæàë³ñ áóðà, êîë\ íàëû ë\ñü\äíû 

òåêñò\â\é áàçà. Ì\ä íîã\í ê\ øóíû, êîë\ ÷óê\ðòíû óíà-óíà êîìè òåêñò. Òà 

ìîãûñü ìèÿí â\ë³ ñêàíåðàë\ìà äà ï\ðò\ìà òåêñò ôîðìàò\ ñþðñ-ì\ä êîìè íåá\ã äà 

æóðíàë. Ìûéê\ ìûíäà íåá\ã-ãàçåò-æóðíàëñà òåêñòúÿññ\ â\ë³ áîñüò\ìà èçäàòåëüñòâîÿññÿíü 

pdf ôîðìàòûí äà ñýññÿ êîíâåðòèðóéò\ìà. 

Òàé\ íûðâèçü êóçÿ óäæíûì ìóí\ êûçâûé\ ñî êóòø\ì íîã\í. 

Ìåäâîäç òåêñòúÿñò\ ñêàíèðóéòàì. Âîéä\ð ê\ óäæàë³ì ïëàíøåò ñêàíåð\í, ê\í³ 

ïîçèñ â\÷íû ÷àñ ÷\æ\í 120 ñêàí, ñýññÿ ìèÿíëû ñåò³ñíû ûäæûä (ñ. ø. ïëàíåòàðí\é) 

ñêàíåð. Ñ³é\ ëýäç\ ÷àñíàñ 1200-ûñü óíäæûê ñêàí. Òàé\ ò\ä÷ûì\í êûï\ä³ñ 

ýôôåêòèâëóí. Ñêàíèðóéò\ì á\ðûí ñêàíúÿñò\ òø\òø\äàì äà â\÷àì íàûñü pdf 

ôàéëúÿñ. Áûä íåá\ã ëèá\ æóðíàë íóìåð — òîðúÿ pdf-êà. Ñýññÿ ñòàâ òåêñò êîë\ 

ëûääüûíû ABBYY F³neReader ïðîãðàììàûí, êûò÷\ ìè ë\ñü\ä³ì ñîäò\ä, êîìè\í 

òåêñòàë\ì ìîãûñü. Ëûääèãòûðéè âåæàì \ïå÷àòêàÿñ äà êîìïüþòåðëûñü ñîðñü\ìñ\. 

Áûä íåá\ã éûëûñü â\÷àì w³k³.fu-lab.ru ñàéò\ ïàñé\ä, êûò÷\ ãèæàì, êîð, êîä³ 

äà êûäçè â\÷ë\ìà íåá\ãñ\, ïóêòàì þðèíäàëûñü, þ\ðòàì ñû éûëûñü, êóòø\ì 

\ïå÷àòêà â\ë³ âåæ\ìà äà êîä³ è êîð ìèÿí òàé\ íåá\ãñ\ ï\ðò³ñ ýë. ôîðìàò\. Ñýò÷\ 

æ\ ë\ñü\äàì èíôîðìàöèÿ è áûä àâòîð ñåðòè, êóòø\ì íåá\ã äà ãèæ\ä ñûë\í 

ïåò\ìà. Ñòàâñ\ éèòàì ãèïåðûñò\ã\í. Òàäçèê\í ìèÿí \òè ñàéûí àðòì\ êîìè áèáëèîãðàôèÿûñü 

ûäæûä êàòàëîã. 

Áûä íåá\ãñà ñòàâ òåêñò ñýññÿ êîëÿì .txt ëèá\ .odt ôîðìàòà \òè ôàéë\. Òîðúÿ 

ãèæ\ä (ïðîèçâåäåííü\) âîäç\ \òìîçà ïàñúÿì, êûòûñü áîñüò\ìà ñ³é\ñ. Ñòàâ ôàéëñ\ 

íèìòàì íåá\ã ãèæûñü äà ïåòàí âî ñåðòè. Ñýññÿ áûä ãèæ\ä êóòàì òý÷àâíû òîðúÿ 

ôàéëúÿñ\. /í³ ì\âïàëàì ñû éûëûñü, êûäçè áóðäæûê â\÷íû èíäåêñàöèÿ. Áàçàëûñü 

\òóâúÿ é\ðûøñ\ 2015' âî ïîì êåæë\ ïëàíèðóéò\ìà âàé\äíû 20 ìèëëèîí 

êûëàèí\äç, ì. ø. ñòàâ êîìè òåêñòûí ëîàñ 20 ìèëëèîí òîðúÿ êûâ. Ñýññÿ, äåðò, 

ïîíäàì áàçàíûì\ñ ûäæä\äíû — ïðåññàíûì òàé âåê íà ïåò\, äàé êîäñþð\ÿñ ìè÷ìûä 

1 ëèòåðàòóðà íà ãèæàë\íû êîìèÿñûä. 

Ìîðôîëîãèÿñà ïàñé\äúÿñ òåêñòúÿñ\ êóòàì â\÷íû òàâî àðíàñ. Ïîäóâíàñ ëîàñ 

ìèÿí ñïåëë-÷åêåðëû äàñüò\ì áàçà, êîä\ñ ë\ñü\ä³ã\í ìèÿí â\ë³ ñò\÷ì\ä\ìà êîìè 

êûâ âåæëàëàí áàëàÿñ äà ÷óê\ðò\ìà âåëü ûäæûä êûâ\êò\ä. Èäåÿ ñåðòè, ñýññÿ 

ïîçÿñ òîðúÿ ïðîãðàììà îòñ\ã\í êîðñüíû áàçàûñü áûä êûâ, ñóôôèêñ ëèá\ êûâòý- 

÷àñ äà âèäç\äíû, êûäçè ñ³é\ ë\ñÿë\ ìóê\ä êûâê\ä ëèá\ ôîðìàê\ä êîíòåêñòûí. 

Òàé\ ïðîãðàììàûñ \òëàûí áàçàíàñ øóñü\ êîìè êûâ êîðïóñ. 

Ìåäûäæûä ïàäì\äíàñ òàí³ ïåòàñ îìîíèìèÿ, êîð òàé \òè êûâë\í ëèá\ ôîðìàë\í 

ýì íåêûìûí âåæ\ðòàñ. Øóàì «ïûð» âåðìàñ ëîíû è êàäàêûâé\í (ãîðò\ 

ïûð!), è êûâòîðé\í (ïûð è ò\ä³), è êûâá\ð\í (\øèíü ïûð àääçèñ). Êîíêðåòèêà 

ã\ã\ðâîíû ïîçü\ ñ\ìûí êîíòåêñò ñåðòè. Òàòø\ìèíúÿññ\ êîâìàñ âèäëàâíû ôèëîëîãúÿñëû 

àñ ñèíì\í, ìàøèíàûä òàé\ñ â\÷íû êûò÷\äç îç ñÿììû. 

Êîìè êûâ êîðïóñàñ ëîàñ íåêûìûí þê\í. Øóàì, ìè÷ìûä ëèòåðàòóðàûñü ïðîçà 

äà ïîýçèÿ þê\íúÿñ, ïóáëèöèñòèêà òåêñòúÿñ, âåë\äàí ãèæ\äúÿñ, âè÷êî ëèòåðàòóðà, 

òåõíèêà ãèæ\äúÿñ äà ìûé äà. 

/í³ êûâ êîðïóñ ïîäóëûí \í³ÿ íîã\í ãèæ\ì òåêñòúÿñ (1938' âî ïîìñÿíü ëýäç\- 

ìûñ). Ýì ïîçÿíëóí àâòîìàò\í âóäæ\äíû \í=ÿ ãèæàíòóé âûë\ è âàæäæûê ãðàôè- 

1 

Ìè÷ìûä — õóäîæåñòâîà.


141 

êàÿñ\í ëè÷ê\äë\ìñ\. Ìèÿí Êûëíàñà* ¸ðò ë\ñü\ä\ìà òîðúÿ ïðîãðàììà — Áîëòà- 

÷åâ êîíâåðòåð, ìåäûì ï\ðòíû Ìîëîäöîâ ãèæàíòóé \í³ÿ êîìè ãðàôèêà\ äà ì\äàð\. 

Êîíâåðòàöèÿ á\ðûí êîë\, äåðò, ñòàâñ\ âèäëàâíû, îðôîãðàôèÿûñ ñýêè è \í³ áóðàêîäü 

òîðúÿë\ äà. Òà ìîãûñü êîë\íû é\ç, êîäë\í ãàæ ïåò\ âàæ ãèæ\äúÿñ òóÿâíû, 

ìåäûì ã\ã\ðâîàñíû ìîëîäöîâè÷àò\ ïûòøê\ññÿíü. À òàòø\ì é\çûñ ìèÿíëû ýç íà 

ñþðíû. 

Êîìè íåá\ãàèí îíëàéí 

Âàæ\í íèí êîìè é\çûñ ýëÿñü\íû, çýâ ï\ ñü\êûä àääçûíû êîìè íåá\ãúÿñ. 

Êîâë\ ï\ êîðñþð\ ìûéê\ ëûääüûíû, à íåêûñü îç ñþð. Âåñèã ãîðòûí ê\ íåá\ãûñ 

ýì, ëî\ íà è ò\äâûë\ óñüê\äíû, ê\í³ ñ³é\, äà ñò\÷-\ ñýí³ é\ç\ä\ìà â\ë³ êîðñÿíà 

ãèæ\äûñ. Çýâ óíà êàä ìóí\ òà âûë\. 

À ýì æ\ ïåòàí òóé è òàé\ ìàéø\ãûñü — ýëåêòðîí áèáëèîòåêà îíëàéí (èíòåðíåòûí). 

Òàâî òóëûñ òàòø\ìûñ âîññèñ è êîìèÿñëû. Íèìò³ì òàé\ îíëàéí íåá\ãàèíñ\ 

«Êîìè ãèæ\ä» äà ïóêò³ì kom³kyv.org ñàéò\. Ýëåêòðîí áèáëèîòåêàñ\ ë\ñü\ä³ì 

ñû ìîãûñü, ìåäûì âåñüêûäà ñåòíû ìè÷ìûä ëèòåðàòóðà, êîä³ ÷óê\ðì\ ìèÿíûí, 

êîìè é\çûñëû. Ìåäûì ñýññÿ íèí\ì îç ïàäì\ä êîìèíàñ ëûääüûñü\ìûñü. Íåá\ãàèíàñ 

íåêûìûí þê\í: ïðîçà, ïîýçèÿ, äðàìà, ôîëüêëîð, ÷åëÿäüë\í ãèæ\ìûñ äà 

ìóê\ä. Ïîçü\ ãèæ\äò\ êîðñüíû ñû íèì ñåðòè, àâòîð ñåðòè, íåá\ã íèì ñåðòè, 

ïåòàí âî ñåðòè äà æàíð ñåðòè. Ïîçü\ âèäç\äëûíû è ñòàâíàñ ïûòøê\ññ\, ìûé 

íåá\ãàèíàñ ýì, êîðñÿíòîðò\ ñò\÷ì\äò\ã. Øóàì, ñòàâ ïðîçà ãèæ\äñ\, ñòàâ êûâáóð\í 

ãèæ\ìñ\ äà ìûé äà. 

Òàâîñÿ àâãóñò êåæë\ êîìèÿñ âåðì\íû íèí ëûääüûíû îíëàéí êûâáóðúÿñ 

È.À. Êóðàòîâëûñü, Ï.Ô. Êëî÷êîâëûñü, Ì.Í. Ëåáåäåâëûñü, Å.Â. Ïîòàïîâëûñü, 

* Êûëíàñà — Êèðîâñà.

142 

/íü\ Ëàâ 

Ïåòûð Ñàíü\ëûñü (À.Ï. Ìèøàðèíà), Ô.Â. Ùåðáàêîâëûñü, À.Í. Ñòàðöåâàëûñü, 

Î.Í. Áàæåíîâàëûñü. Ïðîçà ãèæûñüÿñ ï\âñòûí íåá\ãàèíàñ ýì È.È. Áåëûõ, Ïàø 

Âàñü /ëü\êñàí (À.Â. Óëüÿíîâ), Æóãûëü (Í.Ï. Ïîïîâ), Å.Ñ. Àôàíàñüåâ äà Å.Å. 

Àôàíàñüåâà, Ïàðìà Âàíü (È.È. Íîãèåâ), /íü\ Àãíè (À.À. Ñóõàíîâà). 

Òàäçèê\í \òè ãîæ\ì ÷\æ\í ìèÿí áèáëèîòåêàûí ëîè ïîäóâ ôîíä. Øóèì è 

âîäç\ é\ç\äíû íåá\ãàèíàñ êîìè êûâúÿ òåêñòúÿññ\. Îç ê\ òîðê òàé\ êîïèðàéò 

éûëûñü ðî÷ îëàíïàñ, ì\ä íîã øóíû, òåêñòûñ ê\ âàæ, ëèá\ àáó ê\ ïàíûä é\ç\ä\ìûñëû 

àâòîðûñ ëè ñûë\í éûë\ìûñ, èí\äà é\ç. Ñ³é\í ìè è øû\ä÷àì íà äîð\, ìåä 

ëýäçàñíû é\ç\äíûñ\. Òàé\ ãèæ\äúÿññ\ âîñüòàì àñ êîìè âîéòûðëû \ä, à îã êîäëûê\. 

Îíëàéí íåá\ãàèííàñ â\äèò÷\ìûñü ìûíòûñüíû íåêîä\ñ îã\ òø\êò\é, íî è 

àâòîðúÿñëû ìûíòûíû îã\ âåðì\é. Àñ âûë\ áîñüò³ì ñîäò\ä óäæ äà, êîìè âîéòûðûñëû 

áóð â\÷\ì ìîãûñü. 

Êîìèÿñ, âàé\ óäæàâíû \òâûâ! 

Ëàáîðàòîðèÿ âîñüò³ã\í ìè ê\ñéèì îòñàâíû êîìè âîéòûðëû ïåòíû òóíàë\ì 

êûòøûñü, ñèòóàöèÿûñü, êîð äàñ-ì\ä êîìè êàíòîðà äà êîòûð â\÷\íû óäæñ\ àñ 

êåæàíûñ, ìåäñÿñ\ òøóê àñëûíûñ ñü\ì ïåðé\ì ìîãûñü, ìóê\äûñê\ä âîëûñüëûò\ã 

è âåñèãñ\ êîíêóðåíöèÿ â\ñíà ì\äà-ì\äíûñê\ä ñê\ðàë³ãìîç. Ç³ëèì \òóâòíû êîìè 

ãèæ\ä êûâ ïàñüê\äàí óäæ ã\ã\ð ñòàâíûñ\, êîä³ ñ³äç ëè ýòàäç ïóêò\ ëèá\ âåðìèñ 

ýñüê\ ïóêòûíû ïàé òàé\ óäæ\. Êîë\ øóíû, ìûé òàé\ ìèÿí ç³ëü\ìûñ ìóê\äëàò³ 

àðòìèñ, ìóê\äëàò³ ýç. Çýâ çàáåäí\ îâë\, êîð â\çúÿí é\çûñëû îòñ\ã, êîðàí íàé\ñ 

\òóâ â\÷íû áóð äåë\ àñëàíûñ æ\ âîéòûðëû, à òýí\ êèñüêàë\íû ïåæ âåäðàûñü 

ìîç: êîíêóðåíò ïåò\ìà äà \í³ÿ ëèá\ ãàøê\ÿ áèçíåñ òîðêíû ê\ñé\. Ïðèìåðúÿñ 

âàé\äíû îã êóò, àñüíûñ ò\ä\íû. Íî í\øòà íà ò\ä÷\äà: ñýêè, êîð êîìè êûâ 

ò\äûñü é\çûñ \äé\ ÷èí\, êîð ñ\ìûí êîòûðò÷\ì\í-\òóâò÷\ì\í ïîçü\ ë\ñü\äíû 

÷óæàí êûâò\ âîäç\ ñ\âì\ä\ì ìîãûñü çóìûä ïîäóâ, íåêûäç îç ë\ñÿâ ïóêòûíû 

àñëûä ìîã ïûääè êîêíè ñü\ì. 

×óæàí êûâ âèäç\ì-ñ\âì\ä\ì ìîãûñü êîìèÿñëû óäæàâíû áûòü \òâûâ. Ìåäûì 

â\÷íû ìåäâîääçà âîñüêîâ êîìè êîîïåðàöèÿëàíü, êîë\ ìåäâîäç ò\äìàâíû, êîä³ 

ìûé â\÷\ êîìè êûâ ñåðòè. Ìèÿí âèêè ëèñò áîêûí ýì «Êîìè êûâúÿ ñàéòúÿñ 

èíòåðíåòûí» ëûääü\ã. Ìûé ýñüê\ òàé\ ñïèñîêò\ íå ïóêòûíû áûä êîìè êûâúÿ 

ñàéò\. /ä ñýêè êîìè é\çûñ âåðìàñíû çýâ êîêíèà \òà-ì\äíûñëûñü àääçûíû êîëàíà 

þ\ðñ\. 

À ÷óæàí êûâ ñåðòè óäæûñ êîìèÿñë\í þð âûâ òûð. Êîë\ ñòàâñ\ òàé\ñ êîòûðòíû 

ñ³äç, ìåäûì áûä êîìè êàíòîðàûñ ïûð\ä÷èñ òàé\ óäæ\ àñ ïðîôèëü ñåðòè. 

Íåêûìûí âèäë\ã. 

Çýâ óíà âî ÷\æ Ñûêòûâêàðûí íåêûäç îç âåðìûíû âîíû \òè êûâé\, êûäçè 

ãèæíû êîìè òîïîíèìúÿñ, ìèêðîòîïîíèìúÿñ. Êûìûí âî íèí êîìè òåðìèí-îðôîãðàôèÿ 

êóçÿ êîìèññèÿ âèäëàë\ òîðúÿ âóäæ\ä\ìúÿñ, òóé âîëüñàë³ãàä \ä êîë\ ïàñéûíû 

èí íèìúÿñò\. Òà â\ñíà áóð ýñüê\ â\ë³ â\÷íû \òóâúÿ ñïèñîê, ê\í³ ðåñïóáëèêàñà 

òîïîíèìúÿñûñ ëîàñíû è ðî÷\í, è êîìè\í. Òàé\ ìîãûñ áóðåòø êèâûâ êàðòîãðàôúÿñëû 

äà ÈßËÈ-ñà òîïîíèìèñòúÿñëû. Ìàòåðèàëûñ êîìè òîïîíèìèêàûñü 

÷óê\ðò\ìà àìèíü óíà: ñòóäåíòúÿñë\í, ìóçåéÿñûí, øêîëàÿñûí — êîë\ ñ³é\ñ \òóâòíû 

äà âàé\äíû ñòàíäàðòí\é îðôîãðàôèÿ\. Äåðò, áóð, êîð \òóâúÿ êîìè òîïîíèìè-


143 

êàñ\ ë\ñü\ä³ã\í êóòàñíû ïûääè ïóêòûíû êîìè ìåíòàëèòåò, êîìè íàðîäí\é ýòèìîëîãèÿ: 

øóàì, Â\ðêóòà, Ñèíäîð òû, Êîììóíà òóé; îç êîâ âóí\äíû è âàæ íåá\ã\ 

êîëü\ì íýì\â\é ôîðìàÿñ: Ì\ñêóà, Â\ë\ãäà, Êàðäîð. 

Âàæ\í íèí â\ë³ ÷àéòàì âîñüòûíû êîìè êûâé\ âåë\äàí ïîðòàë. Ïîðòàë ã\ã\ð 

ïîçÿñ \òóâòíû ñïåöèàëèñòúÿñ\ñ. Íàé\ êóòàñíû ïóêòûíû ñýò÷\ ðàçí\é àðëûäà äà 

ïîäóâ ò\ä\ìëóíúÿñà é\çëû âåë\äàí êóðñúÿñ: òðàäèöèîíí\é íîãà\ñü äà èíòåðàêòèâ 

ñÿìà\ñü. Òàòûñü ìåä ñþðàñíû êîìè êûâéûñü óïðàæíåííü\ÿñ, âåë\äûñüÿñëû 

ìåòîäèêàÿñ, îíëàéí-ëåêöèÿÿñ, âèäåî-óðîêúÿñ, âîðñ\ìúÿñ. Áûòü êîë\ áûä íîã\í 

êûï\äíû-íèì\äíû òàòø\ì ïîðòàëñ\, ìåäûì ñòàâ\í ò\ä³ñíû, ìûé ýì òàòø\ì áóð 

ñàéò, ìåäûì ñòàâ\í âåðìèñíû ñ³é\í êîêíèà â\äèò÷ûíû. Ñ³äçñ\ òàé\ ëî\ ÊÐÈÐÎë\í 

ïðîôèëü, íà âîäçûí è êîë\ ïóêòûíû òàé\ ìîãñ\. Íî êðèðîñàÿñ âåðìàñíû 

òàòø\ìòîð â\÷íû ñ\ìûí ñýê, êîð ñòàâ ìóê\äûñ, êîä³ êóòø\ìê\ áîê\í èíì\ òàé\ 

íûðâèçÿñ, êóòàñíû áûä íîã îòñàñüíû... 

Ñýññÿ ýëåêòðîí êûâêóäúÿñ. Íàé\ñ êîë\ ïûð ñîäòàâíû äà áóðì\äàâíû, ñïåöèàëèçèðóéòíû. 

/í³ âûëü, âîéä\ð â\âëûò\ì ïîçÿíëóíúÿñ âîññü\íû òàé\ íûðâèçü 

êóçÿ êûâ êîðïóñ ë\ñü\ä\ìûñëà. È áûòü êîë\íû ïðîôåññèîíàëüí\é ëåêñèêîãðàôúÿñ. 

/í³ÿÿñ âûâò³ ýòøà\í\ñü. Êîë\ äàñüòûíû òîì ñïåöèàëèñòúÿñ\ñ, ìåä óäæàëàñíû 

ñýññÿ ÈßËÈ-ûí è ñýí³ àñëàíûñ ïëàí ñåðòè ï\ðòàñíû îë\ì\ êîìè êûâêóä 

ë\ñü\äàí ìîãñ\. 

Ïðàêòè÷åñê\ÿ êûâ ñ\âì\äàí óäæ\ êîë\ ïûð ûø\äíû ñòóäåíòúÿñ\ñ. /í³ âóçñà 

âåë\ä\ìûñ ïðàêòèêàûñü âåëü ûëûí. Êîë\ â\÷íû ñ³äçè, ìåä êîìè êûâ äà ëèòåðàòóðà 

âåë\äûñü ñòóäåíòúÿñ ò\äìàë³ñíû íàóêàñ\ êîìè é\çûñëû çáûëüâûâ ï\ëüçà 

â\÷èã\í. 

Êîìè áèáëèîòåêàðúÿñëû ïîçü\ æ\ êîìèëû áóð âûë\ óäæàëûøòíû: êîìè êûâúÿ 

áèáëèîãðàôèÿÿñ ë\ñü\äíû, ýëåêòðîíí\é áèáëèîòåêàÿñ òûðòíû êîìè íåá\ã\í, 

ç³ëüíû, ìåä òàé\ íåá\ãúÿññ\ ïîçèñ êîêíèà ñóäç\äíû êîìè é\çûñëû. 

Ìèÿí ýì êîìè òåëåâèäåíèå äà êîìè ðàäèî. Âåñèã êûê êîìïàíèÿ: \òèûñ — 

ñòàâðîññèÿñà, ì\äûñ — ðåñïóáëèêàñà. Êûêíàííûñëû ýñüê\ êîë\ ò\æäûñüíû, 

ìåä êîìè êûâéûñ â\ë³ ïðèîðèòåòíàñ. /í³ òåëåâèçîðûñü âûëüòîðúÿñò\ âèäç\ä³ãàä 

÷àéòñü\, ìûé ðåñïóáëèêàûí ñ¸ðíèòíû êîìè\í êóæ\íû ñ\ìûí äèêòîðúÿñ. À é\çûñ — 

ðî÷\ñü. Îç âåñèã äóáëèðóéòíû, íè îç ñóáòèòðàâíû ðî÷\í ñ¸ðíèòûñüÿññ\. Ïàäì\- 

äûñ ê\ òåõíèêàûí, ïîçü\ ñ¸ðíèò÷ûíû äà \òóâ àääçûíû ïåòàí òóéñ\. Äåðò, ñòàâ 

âàæ êîìè ïåðåäà÷àñ\ òàé\ êîìïàíèÿÿñëû êîë\ ïåòê\äíû ñàéòàíûñ. Ìåäûì êîìè 

ìîðòûä ê\òü êóòø\ì êàä\ âåðìàñ íàé\ñ âèäç\äíû. Ìûéñþð\, äåðò, ýìûøò íèí, è 

òàé\ çýâ áóð, íî âûâò³ íèí ýòøà... 

Ðàäèî äà òåëåâèäåíèåûí þðãûñü ñòèëü ñåðòè, äà è ãàçåòúÿñûí ãèæàííîã ñåðòè, 

áóð ýñüê\ â\ë³ íó\äíû é\ç ñèí âîäçñà ûäæûä ñ¸ðíè. /í³ÿ êîìè æóðíàëèñòúÿñ 

ï\âñòûñü ï\øòè íåêîä³ ýç âåë\ä÷ûâ çáûëü êîìè øêîëàûí (ñ³é\ñ â\ë³ áûð\ä\ìà 

1960–70' âîÿñ\). Ñ³é\í áûòü ëî\ êûâ áîêñÿíü äóãäûâò\ã âåë\ä÷ûíû, òø\òø è 

àñëàñ äà é\çë\í \øûáêàÿñ âûëûí. É\ç ñèíìûí òàé æåëëüûñ òûäàë\äæûê. Íî òà 

äûðéè îç êîâ ë\ã ïåñòûíû äà äóçúÿâíû, à ì\äà-ì\ä\ñ äà ÷óæàí êûâíûì\ñ ïûääè 

ïóêò\ì\í ðàöèîíàëüí\ÿ êîðñüíû, êûäçè é\çëû ì\ð÷÷àíàäæûê äà ñò\÷äæûêà 

ãèæíû-ñ¸ðíèòíû êîìè íîã\í. Ìèÿí êîìè ãèæ\äúÿñûí äà ãèæ\ä âûâ ñ¸ðíèÿñûí 

ðî÷ êàëüêà-øòàìïûä âûâò³ óíà — âàæúÿ âèñü\ìûñ òàé\, øóíû ê\ íèí. Íî \í³ 

ðî÷ êûâòý÷àñúÿññ\ âåñüêûäà âóäæ\ä³ã\í í\øòà ç³ëü\íû, êîë\ è îç, ø\òíû íåîëîãèçìúÿñ. 

Òà â\ñíà ïð\ñò\é é\çûñëû ñýòø\ì ãèæ\ä-ñ¸ðíèò\ ñü\êûä ã\ã\ðâîíû.

144 

/íü\ Ëàâ 

Á\ðä\äì\í ëî\. Êàä íèí ìåçäûñüíû òàòø\ì ë¸ê ìîäàûñü äà ýòø ò\äíû. Âàé\é 

êûäçê\ \òóâ á\ðúÿì-äàñüòàì æóðíàëèñòèêàñà áûä òåìàûñü áóð êîìè òåêñòúÿñ äà 

ïóêòàì íàé\ñ îáðàçå÷ ïûääè, ìåäûì ïîçÿñ êîêíèà ñóäç\äíû èíòåðíåòûñü, çýâ áóð 

êèïîäóâ ìàòåðèàë ëîàñ \äé\ ãèæûñü êîòûðûäëû. 

/òóââåçé\ æ\ êîë\ âîñüòûíû âûëüòîðúÿñà êîìè êûâúÿ ïîðòàë äà ÷óê\ðòàâíû 

ñýò÷\ ðåñïóáëèêàñà \í³ÿ ëî\ìòîðúÿñ éûëûñü ñòàâ ãèæ\ä, ìûé ïåò\ ðàçí\é êîòûðñà 

êîìè æóðíàëèñòúÿñ áîðäòûâ óëûñü. Äàé ìèðñà «á\ðúÿ þ\ðúÿññ\» êîìè\äàâíû 

äà òàò÷\ æ\ ñîäòàâëûíû... 

É\çï\âñòñà âîäçì\ñò÷\ìñ\ ûççü\ä³ã\í, îêîòà øû\ä÷ûíû è ðåñïóáëèêàñà þðàëûñüÿñ 

äîð\. Ò³ÿí êèûí ñòàâ ðåñóðñ è ìåõàíèçì, ìåäûì îòñàâíû êîìè é\çûñëû 

êîòûðòíû ÷óæàí êûâ ñ\âì\äàí óäæ. Êûäçè ïåòê\äë\ ïðàêòèêà, òø\òø è ìèÿí, 

Ôèíí-é\ãðà êûâ ëàáîðàòîðèÿûí, òà âûë\ îç êîâ âûâò³ óíà ñü\ì, ëîàñ ê\ ñ³é\ñ 

âè÷ì\ä\ìà ñò\÷à èíä\ì óäæ âûë\ è âèäç\ìà ýôôåêòèâí\ÿ, êîíêðåòí\é ðåçóëüòàò 

ìåä â\ë³ á\ðúÿïîì. È áîñüò÷àñíû ê\ ñòàâ\í óäæ\, êîìè âîéòûðíûì âóäæàñ âûëü 

ýïîõà\ êîìè êûâúÿ\í, à ìèÿí ãèæ\ä êûâ Êîìè Ðåñïóáëèêàëû âåê êåæë\ êîëÿñ 

êàíàëàí êûâúÿñûñü \òè\í...

Àðò-ôàêò 

145

146 

Òàìàðà Êîëü÷óðèíà 

Òàìàðà Ñåì¸íîâíà Êîëü÷óðèíà, ðîäèëàñü 25 ôåâðàëÿ 

1945 ã. â ã. Êóäûìêàð Ïåðìñêîé îáëàñòè. 

Îñíîâíûå íàïðàâëåíèÿ òâîð÷åñòâà: òêà÷åñòâî, 

âûøèâêà, ðèñóíîê; íàó÷íî-èññëåäîâàòåëüñêàÿ äåÿòåëüíîñòü 

â îáëàñòè ýòíîãðàôèè, èñòîðèè òðàäèöèîííîãî 

êîñòþìà. 

Â 1986 ãîäó îêîí÷èëà Ñûêòûâêàðñêèé Ãîñóäàðñòâåííûé 

óíèâåðñèòåò. Çàùèòèëà äèïëîìíóþ 

ðàáîòó ïî òåìå «Òðàäèöèîííûé êîñòþì êîìè 

êîí. XIX – íà÷. ÕÕ ââ.». Ñ 1993 ïî 1997 ðàáîòàëà 

â Êîìè íàó÷íîì öåíòðå, â ñåêòîðå ýòíîãðàôèè. 

Â 1993 ãîäó ñîçäàëà åäèíñòâåííóþ â Ðåñïóáëèêå 

ìàñòåðñêóþ ïî èçãîòîâëåíèþ òðàäèöèîííîãî 

íàðîäíîãî êîñòþìà «Ëåâàíà», â êîòîðîì ÿâëÿåòñÿ 

ðóêîâîäèòåëåì è ãëàâíûì õóäîæíèêîì. Â êîñòþìàõ 

«Ëåâàíû» âûñòóïàþò êîëëåêòèâ Ìèõàèëà 

Áóðäèíà «Çàðíè Àíü», Ëèäèÿ Ëîãèíîâà, Àëüôèÿ 

Êîðîòàåâà, ó÷àùèåñÿ Ãèìíàçèè èñêóññòâ ïðè Ãëàâå 

Ðåñïóáëèêè Êîìè è äð. 

Å¸ ðàáîòû íàõîäÿòñÿ â ôîíäå äåêîðàòèâíî-ïðèêëàäíîãî èñêóññòâà Íàöèîíàëüíîé ãàëåðåè 

Ðåñïóáëèêè Êîìè. 

×ëåí Ñîþçà ìàñòåðîâ Ðåñïóáëèêè Êîìè ñ 1993 ã. 

Â 2008 ã. Ò.Ñ. Êîëü÷óðèíîé ïðèñâîåíî çâàíèå «Íàðîäíûé ìàñòåð Ðîññèè» â ã. Ìîñêâå. 

Ïðîäîëæàåò ðàáîòàòü â ýòîì æå íàïðàâëåíèè â ã. Ñûêòûâêàðå. 

Êîìè íàðîäíàÿ îäåæäà 

Íàðîäíûé êîñòþì êîìè — ýòî, ìîæíî ñêàçàòü, ïðåêðàñíûé ìèð õóäîæåñòâåííûõ 

îáðàçîâ, ñîçäàííûõ ìíîãèìè ïîêîëåíèÿìè. Ýòî è ñâîåîáðàçíûé ðàññêàç î 

÷åëîâåêå. Ïî îäåæäå ìîæíî áûëî ñóäèòü, îòêóäà ÷åëîâåê ðîäîì, áîãàò ëè, çàìóæíÿÿ 

ëè ýòà æåíùèíà. Îòëè÷èòü çàìóæíþþ îò íåçàìóæíåé áûëî ïðîñòî — ïî ãîëîâíîìó 

óáîðó. 

Â ðàçíûõ ìåñòàõ Êîìè êðàÿ îäåæäó öåíèëè çà ðàçíûå êà÷åñòâà. Ïîëîæèì, íà 

Âû÷åãäå èëè â Ïðèëóçüå âûøå ñòàâèëè íå êðàñîòó îäåæäû, à å¸ äîáðîòíîñòü, 

ïðàêòè÷íîñòü. À âîò èæåìöû, íàîáîðîò, áîëüøå ñìîòðåëè íà ÿðêîñòü, ñî÷íîñòü 

êðàñîê, áîãàòñòâî êîñòþìà. 

Òå, êòî áûë ïîäåíåæíåå, îäåæäó îáû÷íî øèëè èç äîðîãèõ ïðèâîçíûõ òêàíåé. 

Áåäíÿêè äîâîëüñòâîâàëèñü «àíñàìáëÿìè» èç äîìîòêàííûõ õîëñòèí. Çàæèòî÷íûå 

õîçÿåâà ìîãëè ïîçâîëèòü ñåáå âûøèâêó áèñåðîì, ø¸ëêîâûìè, ñåðåáðÿíûìè è 

äàæå çîëîòûìè íèòêàìè. Â äîìàõ æå, ãäå åäâà ñâîäèëè êîíöû ñ êîíöàìè, äåòÿì 

ïîä÷àñ äàæå íà øòàíû íå õâàòàëî. Ìëàäøèå äåòè äîíàøèâàëè îäåæäó ñòàðøèõ, 

à äîáðóþ îáíîâó ñïðàâëÿëè òîëüêî ê ñîâåðøåííîëåòèþ. Îäåæäà êîìè êðåñòüÿí â 

îáùåì áûëà äîâîëüíî ðàçíîîáðàçíîé. 

Äåâóøêà çàäîëãî äî çàìóæåñòâà íà÷èíàëà ãîòîâèòü ñåáå ïðèäàíîå: ñîáèðàëà 

íèòêè, ëåíòû, êðþ÷êè, âå÷åðàìè âûøèâàëà, âÿçàëà ðóêàâèöû, ò¸ïëûå íîñêè, 

òêàëà ïîëîòíî íà ïîëîòåíöå è ðóáàõè.

ÊÎÌÈ ÍÀÐÎÄÍÀß ÎÄÅÆÄÀ 

147 

Â îáùåì, äî êîíöà XVIII âåêà îäåæäó â Êîìè êðàå øèëè â îñíîâíîì èç äîìàòêàííîãî 

õîëñòà. 

Â ñëåäóþùåì ñòîëåòèè, ñ ðàçâèòèåì êóïå÷åñêîé òîðãîâëè, â êîìè êîñòþì 

ïîíåìíîãó ñòàëè «âïëåòàòüñÿ» ôàáðè÷íûå òêàíè, ïîÿâèëàñü ãîòîâàÿ îáóâü. Õîëñòû 

íà÷àëè âûòåñíÿòüñÿ ïðèâîçíûìè òêàíÿìè. Íî è òîãäà â ðàçíûõ ðàéîíàõ êðàÿ 

ïðåäïî÷èòàëè îäèí ìàòåðèàë äðóãîìó èç-çà äîðîãîâèçíû. Èíûå òîâàðû ïî÷òè íå 

áðàëè. Ïóãîâèöû, íàïðèìåð, ñàìè âûðåçàëè èç òîëñòîé êîæè. 

Íàðîäíàÿ îäåæäà êîìè âî ìíîãîì ñõîäíà ñ ñåâåðîðóññêîé. Áëèçêîå ñîñåäñòâî, 

òåñíûå êóëüòóðíûå è ýêîíîìè÷åñêèå ñâÿçè Êîìè êðàÿ ñ Ñåâåðîì Ðîññèè íå ìîãëè 

íà íåé íå ñêàçàòüñÿ. Íàïðèìåð, â þæíûõ è âîñòî÷íûõ ðàéîíàõ êðàÿ áûëà ðàñïðîñòðàíåíà 

âûøèòàÿ è âûòêàííàÿ îòäåëêà êðàñíûìè õëîï÷àòîáóìàæíûìè íèòêàìè. 

Êàê ðóññêèå, òàê è êîìè íîñèëè ðóáàõè (ñîñ), ñàðàôàíû (ñàðàïàí). 

Êîìè ìóæñêîé êîñòþì ïî îòíîøåíèþ ê æåíñêîìó áîëåå îäíîòèïåí è â ñòàðûõ, 

è â íîâûõ ðàçíîâèäíîñòÿõ: õîëùîâàÿ ðóáàõà íàâûïóñê, ïîäïîÿñàííàÿ ðåìí¸ì 

èëè ïîÿñêîì, òàêèå æå õîëùîâûå øòàíû, çàïðàâëåííûå â øåðñòÿíûå íîñêè, íà 

êîòîðûå íàâ¸ðòûâàëèñü îíó÷è (ïîðòÿíêè), çàòåì íàäåâàëèñü áàõèëû èëè ñàïîãè. 

Ïîâåðõ ðóáàõè íàäåâàëè êàôòàí, íà íåãî — çèïóí èëè ñóêìàí, çèìîé — øóáó èç 

îâ÷èíû. Ãîëîâó ïîêðûâàëè âîéëî÷íûì øëûêîì ëèáî îâ÷èííîé øàïêîé. Ñåâåðíûå 

êîìè, èæåìöû, íàïðèìåð, îáëà÷àëèñü â ìàëèöû, îáóâàëè ïèìû — çàèìñòâîâàíèÿ 

èç íåíåöêîé íàöèîíàëüíîé îäåæäû. 

Æåíùèíàì, êàê èçâåñòíî, îäèíàêîâî ðÿäèòüñÿ íå ïðèñòàëî. Ïîýòîìó äàæå 

îáû÷íûå ïîâñþäó ñàðàôàí è ðóáàõà â ðàçëè÷íûõ ðàéîíàõ âûãëÿäåëè ïî-ðàçíîìó. 

Ðàçëè÷àëèñü æåíñêèå íàðÿäû, åù¸ è ñìîòðÿ ïî êàêîìó ñëó÷àþ èõ íàäåâàëè. 

Äîìàøíÿÿ îäåæäà, íàïðèìåð, ñîñòîÿëà èç õîëùîâîé ðóáàõè, ïåñòðÿäíîãî èëè 

êðàøåíèííîãî ñàðàôàíà (øóøóíà èëè øóøèíà) è êîðîòêîé ðàñïàøíîé êîôòû. 

Âåðõíåé ðàáî÷åé îäåæäîé ñëóæèë äóíèê èëè øàáóð (ðîä àðìÿêà), à çèìîé — 

îâ÷èííàÿ øóáà. Ïî ïðàçäíèêàì íàðÿæàëèñü â ðàçíîãî ðîäà ñóêîííûå ñâèòêè 

(øèðîêàÿ äîëãîïîëàÿ âåðõíÿÿ îäåæäà áåç ïåðåõâàòà). Íà íîãè â îáû÷íûå 

äíè íàäåâàëè øåðñòÿíûå íîñêè ñ îíó÷àìè è êîæàíûå êîòû (ðîä ïîëóñàïîæåê). 

Â ïðàçäíèêè íåêîòîðûå êðàñîâàëèñü â áàøìàêàõ. Ãîëîâû äåâóøåê óêðàøàëè 

ëåíòî÷íûå ïåðåâÿçêè, æåíùèí — êîêîøíèêè. Âîîáùå íàðÿäû íà âûõîä, ïîøèòûå 

îáû÷íî èç òîíêîãî õîëñòà èëè ñóêíà, ïîçæå èç ø¸ëêà, áåðåãëè ïóùå ãëàçà, õðàíèëè 

â ñóíäóêàõ, è îòïèðàëè èõ òîëüêî â äíè ïðåñòîëüíûõ ïðàçäíèêîâ è ñâàäåáíûõ 

ãóëÿíèé. 

Íî è íà ýòîì ðàçëè÷èÿ íå êîí÷àëèñü. Áûëè åù¸ ìåñòíûå îñîáåííûå âèäû 

îäåæäû — ïî óïîòðåáëÿåìîé òêàíè: ñûñîëüñêàÿ, âû÷åãîäñêàÿ, ïðèëóçñêàÿ, èæåìñêàÿ, 

óäîðñêàÿ. 

Ñûñîëüñêèì æåíùèíàì áîëüøå ïðèõîäèëèñü ïî âêóñó ñàðàôàíû èç ïåñòðÿäè 

(ãðóáàÿ ëüíÿíàÿ òêàíü èç ðàçíîöâåòíûõ íèòîê), ñàòèíà, àòëàñà; âåðõíåâû÷åãîäñêèì 

— èç íàáèâíîãî õîëñòà, ñàòèíà. Ïðèëóçñêèì ìîäíèöàì ïîëþáèëîñü ñóêíî 

ðàçíûõ öâåòîâ è òîëüêî çàâîçíîå. Èæåìêè íàðÿæàëèñü â àòëàñ, øòàïåëü, òóàëü 

(ë¸ãêàÿ õëîï÷àòîáóìàæíàÿ òêàíü), êàøåìèð (òîíêàÿ øåðñòÿíàÿ èëè ïîëóøåðñòÿíàÿ 

òêàíü), ø¸ëêîâûå ñàðàôàíû ñ ðàñòèòåëüíûì îðíàìåíòîì. Æåíùèíû ñ Óäîðû 

ïðåäïî÷èòàëè êðàøåíûé õîëñò (ñèíÿê), (øòîô) (òÿæ¸ëàÿ ø¸ëêîâàÿ èëè øåðñòÿíàÿ 

òêàíü), ïàð÷ó (ø¸ëêîâàÿ òêàíü, çàòêàííàÿ ñåðåáðÿíûìè èëè çîëîòûìè íèòêàìè), 

àëüïàê (òîíêàÿ ïëîòíàÿ ø¸ëêîâàÿ òêàíü), ñóêíî.

148 

Ò. Êîëü÷óðèíà 

Áûëè è åù¸ îòëè÷èÿ — â òåõíèêå êðîÿ, íî îá ýòîì â ñâî¸ì ìåñòå. 

Â äâàäöàòûõ ãîäàõ íàøåãî ñòîëåòèÿ êîìè íàöèîíàëüíàÿ îäåæäà ñòàëà ðåäêîñòüþ. 

Ïðàâäà, â ñåðåäèíå 20-õ æóðíàë «Êîìè ìó» îïòèìèñòè÷åñêè óâåðÿë, ÷òî 

«...Åñëè è çàìå÷àåòñÿ ó çûðÿí ïåðåìåíà ñâîåãî êîñòþìà íà îáùååâðîïåéñêèé, òî 

ýòî êàñàåòñÿ òîëüêî èçâåñòíîé ÷àñòè íàñåëåíèÿ (ìåùàíå, ìàñòåðîâûå è êðåñòüÿíå 

â ïðàçäíè÷íûå äíè) è îáúÿñíÿåòñÿ íå òîëüêî ñ îáùåêóëüòóðíîé òî÷êè çðåíèÿ, à 

ãëàâíûì îáðàçîì ïåðåìåíîé ýêîíîìè÷åñêîãî áûòà». 

Ïåðåìåíà ýêîíîìè÷åñêîãî áûòà, îäíàêî, ïðîäîëæàëàñü, íåóçíàâàåìî ìåíÿëñÿ 

êîìè êîñòþì, êàê, âïðî÷åì, è êîñòþìû äðóãèõ íàðîäîâ Ðîññèè. Îáùååâðîïåéñêîå 

ãðàæäàíñêîå ïëàòüå áûñòðî âîøëî â ìîäó, à ïîÿâèâøèñü íà ñåëå, ñêîðî òàì ïðèæèëîñü. 

È óæå â òðèäöàòûå ãîäû ìóæñêîé êîñòþì êîìè ïî÷òè íå îòëè÷àëñÿ îò 

ãîðîäñêîãî. 

Æåíùèíû íå òàê ëåãêî ðàññòàâàëèñü ñ ïðèâû÷íûìè íàðÿäàìè è ïðîäîëæàëè 

íîñèòü èõ åù¸ íåñêîëüêî ëåò ïîñëå âîéíû. Íî â êîíöå êîíöîâ âñ¸ æå ðàññîâàëè 

èõ ïî áàáóøêèíûì ñóíäóêàì. 

Íè÷åãî íå ïîäåëàåøü: ïðîöåññ óñêîðåííîãî ðàñêðåñòüÿíèâàíèÿ, êîòîðûé øèðîêî 

è ïîáåäíî ðàçâåðíóëñÿ ïî âñåé ñòðàíå â 20-å ãîäû, äîñòèã è å¸ îêðàèí, èñêîâåðêàë 

òðàäèöèè êðåñòüÿíñêîãî áûòà, ïîëîìàë ìíîãîâåêîâîé óêëàä æèçíè ñåëÿí, çàñòàâèëòàêè 

ïðèíÿòü íîâóþ «îáùåêóëüòóðíóþ òî÷êó çðåíèÿ». 

Òåïåðü ÷åëîâåê â íàöèîíàëüíîé îäåæäå âûçûâàåò ë¸ãêîå íåäîóìåíèå, åñëè îí 

íå íàäåë å¸ ïî ïðè÷èíå êàêîãî-ëèáî îáùåñòâåííîãî òîðæåñòâà. Âïðî÷åì, åñòü åù¸ 

ìåñòà, ãäå íàöèîíàëüíàÿ îäåæäà — òàêîå æå îáû÷íîå ÿâëåíèå, êàê áðþêè íà 

ãîðîæàíèíå. Ýòî Êîëüñêèé ïîëóîñòðîâ, Ñèáèðü (Îáü), Êðàéíèé Ñåâåð. Òàì è 

ñåãîäíÿ ñàðàôàí, öâåòàñòûé ïëàòîê, ïèìû, ìàëèöà, ñ\âèê (âåðõíÿÿ îëåíüÿ øóáà, 

íàäåâàåìàÿ íà ìàëèöó) — íå â äèêîâèíêó. È ñàðàôàíû, è ïëàòêè íîñÿò íå 

òîëüêî ñòàðóøêè, íî è ìîëîäûå æåíùèíû, äàæå äåòè. À áåç ìàëèö è ïèì íå 

îáõîäèòñÿ íè îäèí îëåíåâîä. 

Êñòàòè ãîâîðÿ, ñ ïèìàìè è òåïåðü åäâà ëè ñðàâíèòñÿ õîòü îäèí âèä îòå÷åñòâåííîé 

ïðîìûøëåííîé îáóâè. Ïîòîìó-òî îíè íå çàìåíèìû â êà÷åñòâå çèìíåé 

îáóâè íà Ñåâåðå. 

Õîðîøè è âÿçàíûå óçîðíûå ÷óëêè-ãàìàøè (÷óëêè áåç ñòóïíåé, íàäåâàåìûå 

ïîâåðõ îáóâè íàãîëåíêè), âàðåæêè ñ êîìè îðíàìåíòîì. Èõ æåíùèíû ëþáîé 

íàöèîíàëüíîñòè áðàëè ñ îõîòîé, îñîáåííî âàðåæêè. 

À âîò äðóãèå ýëåìåíòû íàðîäíîé îäåæäû êîìè íå âûäåðæàëè èñïûòàíèÿ 

âðåìåíåì, è ïðî íèõ çàáûëè. Çàáûëè äàæå èñêîííûå êîìè, îñîáåííî ìîëîäûå. 

Ìàëî êòî êîìè ñåãîäíÿ ïðåäñòàâëÿåò, êàê âûãëÿäåëà îäåæäà èõ ïðàðîäèòåëåé, 

ìåæäó òåì íàøè ñîñåäè óäìóðòû êóäà ëó÷øå çíàþò, êàê îäåâàëèñü èõ ïðåäêè. 

À âåäü çíàòü — çíà÷èò, ïîìíèòü. Ïîìíèòü è ÷òèòü ïðîøëîå ñâîåãî íàðîäà, íå 

òåðÿòü ñâîåãî íàöèîíàëüíîãî îáëèêà. «Íàðîäû, òåðÿÿ ïàìÿòü, òåðÿþò æèçíü», — 

ñêàçàë ïèñàòåëü-ïóáëèöèñò Â.Í. ×èâèëèõèí. Ê ýòîìó òðóäíî ÷òî-ëèáî äîáàâèòü. 

×åðåç îäåæäó ìîæíî îò÷àñòè ïîçíàòü èñòîðèþ êîìè íàðîäà, åãî ñâîåîáðàçíûé 

õàðàêòåð, ñàìîáûòíîñòü. Íàöèîíàëüíûé êîñòþì — ýòî èñòîðèêî-êóëüòóðíûé 

ïàìÿòíèê, íàöèîíàëüíûé ñèìâîë, è ïðåíåáðåãàòü ýòî çíà÷èò óòðàòèòü ÷àñòü ñâîåé 

êóëüòóðû. 

Íî ïóñòü ÷èòàòåëü íå ïîäóìàåò, ÷òî àâòîð — çà ïîâñåìåñòíîå íîøåíèå êîìè 

íàðîäíîé îäåæäû. Ýòî íåìûñëèìî. Äðóãîå äåëî, åñëè ó÷àñòíèêè âàæíûõ òîðæåñòâ,


149 

þáèëååâ, ãîñóäàðñòâåííûõ ìåðîïðèÿòèé óâèäÿò äåâóøåê è þíîøåé â êîìè 

íàöèîíàëüíûõ êîñòþìàõ. Òåì ñàìûì ìû íå òîëüêî ïîä÷åðêí¸ì íàöèîíàëüíûé 

õàðàêòåð ðåñïóáëèêè, íî è îòäàäèì äàíü óâàæåíèÿ êîìè íàðîäó, åãî èñòîðèè, 

òðàäèöèÿì. Òåì ñàìûì âîññòàíîâèì íàøó ïàìÿòü. 

Àçáóêà êîñòþìà 

Íàðîäíàÿ îäåæäà çàìå÷àòåëüíà òåì, ÷òî îíà óäîáíà è íîñêà. Êðàñèâîé å¸ íå 

âñåãäà íàçîâ¸øü, êðîìå ïðàçäíè÷íîé, êîíå÷íî, êîòîðóþ ñòðåìèëèñü ñìàñòåðèòü 

òàê, ÷òîáû áûëà âñåì íà çàâèñòü. 

À ñìàñòåðèòü îäåæäó — ëþáóþ, íå òîëüêî ïðàçäíè÷íóþ, — áûëî íå òàê óæ 

ïðîñòî. Âåäü ïðåæäå ë¸í íàäî âûðàñòèòü, åñëè íå ñêàçàòü âûíÿí÷èòü, âûäåëàòü 

åãî, ïðèãîòîâèòü èç íåãî ïðÿæó, èç íå¸ ñîòêàòü õîëñò, ðàñêðàñèòü åãî è òîëüêî 

òîãäà øèòü. 

Îñîáåííî ìíîãî òðóäà òðåáîâàëà âûäåëêà ëüíà: ñïåðâà åãî äîëãî âûìà÷èâàëè, 

ïîòîì ñóøèëè, ïîñëå ìÿëè, òðåïàëè, ÷åñàëè è íàêîíåö ïðÿëè ïðÿæó. Íà âñ¸ ýòî 

óõîäèë íå îäèí äåíü. Ïðî ë¸í äàæå çàãàäêó çàãàäûâàëè: «Áèëè ìåíÿ, êîëîòèëè, 

âî âñå ÷èíû ïðîèçâîäèëè, íà ïðåñòîë ñ öàð¸ì ïîñàäèëè». 

Íèòè ïðÿëè ðàçíîé òîëùèíû, ñìîòðÿ ïî òîìó, êàêîé õîëñò æåëàëè ïîëó÷èòü: 

ãðóáûé — äëÿ ðàáî÷åé è ïîâñåäíåâíîé îäåæäû èëè òîíêèå — äëÿ âûõîäíîé. 

Ïîòîì íèòü ñíîâàëè — ãîòîâèëè èç íå¸ îñíîâó äëÿ áóäóùåãî ïîëîòíà, êîòîðóþ 

çàïðàâëÿëè â òêàöêèé ñòàíîê. 

Ãîòîâàÿ õîëñòèíà ïî-êîìè íàçûâàëàñü «îò», çíà÷èò, ïîëîñà. Íà ðàçíóþ îäåæäó 

áûëî ñâî¸ ÷èñëî îòîâ. Ê ïðèìåðó, ñàðàôàí âûõîäèë èç øåñòè-ñåìè îòîâ, ðóáàõà — 

èç òð¸õ-÷åòûð¸õ. 

Îäåæäó íà âûõîä øèëè èç îñîáîãî, áðàíîãî, õîëñòà. Åãî ïîëó÷àëè, ïðîïóñêàÿ 

íà òêàöêîì ñòàíêå ÷åðåç ïðîäîëüíóþ îñíîâó ïîïåðå÷íóþ íèòü — «óòîê». Îñíîâà 

áûëà áåëîé, óòîê êðàñíûì. 

Â êîíöå ïðîøëîãî è íà÷àëå íûíåøíåãî âåêîâ — à îá îäåæäå èìåííî ýòîãî 

âðåìåíè è ïîéä¸ò ðå÷ü — ïðîñòîé íåóêðàøåííûé õîëñò íà ïîøèâ óæå ïî÷òè íå 

ø¸ë. Ìîäíûì ñòàë õîëñò íàáèâíîé. 

Íàáèâêó, èëè óçîðíûé ðèñóíîê, îðíàìåíò, íàíîñèëè íà òêàíü íàáèâíûìè 

äîñêàìè ñ âáèòûìè â íèõ ñ îäíîé ñòîðîíû äåðåâÿííûìè èëè ìåòàëëè÷åñêèìè 

øïèëüêàìè. Øïèëüêè âñòàâëÿëè òàêèì îáðàçîì, ÷òîáû ïîëó÷àëñÿ óçîð. Ìàñòåð 

áðàë äîñêó çà ðó÷êó ñ îáðàòíîé ñòîðîíû îò øïèëåê, îáìàêèâàë èõ â êðàñêó è 

ïðèêëàäûâàë ê õîëñòó — ïå÷àòàë ðèñóíîê. Äî íàáèâêè õîëñò îáû÷íî ñèíèëè. 

Íàáèâíîìó èñêóññòâó â Êîìè êðàå íàó÷èëèñü äîâîëüíî ïîçäíî, â êîíöå XIX 

âåêà, îò âÿòñêèõ è âåëèêîóñòþãñêèõ óìåëüöåâ. Çâàëè èõ ñèíèëüùèêàìè, à ïå÷àòàëè 

îíè íå òîëüêî õîëñòû, íî è ñêàòåðòè, ïîëîòåíöà, ôàðòóêè — âñ¸, ÷òî íè ïîïðîñÿò. 

Áîëüøå íàáèâàëè òêàíè íà Âåðõíåé Âû÷åãäå, Ñûñîëå è íà Óäîðå. 

Íàêîíåö, ïðèõîäèëà ïîðà êðîèòü. Ýòîìó ðåìåñëó êîìè êðåñòüÿíå îáó÷àëèñü 

ñ ìàëûõ ëåò, è âñÿêèé ìàñòåð õîðîøî çíàë, êàê ðàñêðîèòü äåòñêóþ, æåíñêóþ, 

ìóæñêóþ îäåæäó. Ê ïîñëåäíåé ìû è ïåðåõîäèì.

150 


Ìóæñêàÿ îäåæäà 

Ðàñêðîèòü ìóæñêóþ îäåæäó áûëî äåëîì íåõèòðûì. Íàïðèìåð, íàòåëüíóþ 

ðóáàõó. 

Ìóæñêàÿ ðóáàõà. Äâà öåíòðàëüíûõ ïîëîòíèùà øèðèíîé ïî 40-45 ñàíòèìåòðîâ, 

äâå ïðÿìûå èëè ÷óòü ñêîøåííûå ïîëîñû íà áîêà, ïðÿìûå ïîëîñû íà ðóêàâà, 

êâàäðàòíûå, ÷àùå èç êóìà÷à, ëàñòîâèöû (êóíë\ñ) ïîä ìûøêè, êëèíüÿ â ïîäîë — 

âîò è âñÿ ðóáàõà. Ñêîðåå, äàæå íå ðóáàõà, à òóíèêà, êîòîðóþ êîãäà-òî íîñèëè 

äðåâíèå ðèìëÿíå, à ìíîãî ïîçæå ðóññêèå êðåñòüÿíå. 

Ñïðàâà ñâåðõó îò øåè äåëàëè íåáîëüøîé ðàçðåç. Èíîãäà ïðèøèâàëè âûñîêèé 

ñòîÿ÷èé âîðîò. Òîãäà íà÷èíàëèñü óêðàøåíèÿ. 

Âîðîò îòîðà÷èâàëè êóìà÷îì, ñïåðåäè åãî ñòÿãèâàëè çàâÿçêàìè: ïóãîâèöû 

â õîäó åù¸ íå áûëè. Êðàñíûìè âûòêàííûìè ïîëîñêàìè èëè ÿðêîé âûøèâêîé 

îáðàìëÿëè ðóêàâà, ïîäîë. Â òàêîé ðóáàõå, ñõâà÷åííîé âäîáàâîê ïî òàëèè 

óçîð÷àòûì ïîÿñêîì, îäåâàëèñü íå â ïðàçäíè÷íûå äíè. 

Øòàíû. Èõ óæå áûëî äâà âèäà: íèæíèå è âåðõíèå. 

Íèæíèå, ïîðòû, äåëàëè øèðå âåðõíèõ è èç ãðóáîãî õîëñòà, ìåæäó øòàíèíàìè 

âñòàâëÿëè êëèíüÿ. Âåðõíèå íà ëåòî øëè èç ïåñòðÿäè, à ÷àùå — èç ñèíåé òêàíè 

â áåëóþ ïîëîñêó. Íà çèìó ãîòîâèëè øòàíû èç áîëåå ò¸ïëîãî ñóêíà, äîìîòêàííîãî 

èëè ôàáðè÷íîãî, îáû÷íî ÷¸ðíîãî. Íî ïî ò¸ïëîé ëåòíåé ïîãîäå îáõîäèëèñü îäíèìè 

ïîðòêàìè. 

Ê íèçó øòàíû ñóæàëè, ÷òîáû ëåã÷å áûëî çàïðàâèòü èõ â íîãîâèöû, â äëèííûå 

øåðñòÿíûå íîñêè èëè â ñàïîãè. Ïåðåäíèé ðàçðåç ñòÿãèâàëè çàâÿçêàìè, êàê âîðîò 

íà ðóáàõå. 

Íà ðàáîòó êàê ìóæ÷èíû, òàê è æåíùèíû âûõîäèëè óæå â øàáóðå, íàäåòîì 

ïîâåðõ ïîâñåäíåâíîé îäåæäû. Ìóæ÷èíû, êîíå÷íî, îõîòèòüñÿ èëè ëîâèòü ðûáó, 

æåíùèíû — ïî äðîâà. 

Øàáóð. Îí ïðåäñòàâëÿë ñîáîé äîëãîïîëûé êàôòàí èëè àðìÿê èç ñèíåãî 

êðàøåíîãî õîëñòà ñ ðóêàâàìè è îòëîæíûì âîðîòíèêîì — øàëüþ. Ïðàâàÿ ïîëà 

çàïàõèâàëàñü íà ëåâóþ è çàòÿãèâàëàñü íà äâà êðþ÷êà. Ñïèíêó âûêðàèâàëè ïî 

ëèíèè òàëèè, ê íåé ïðèøèâàëè ïîäîë â ìåëêóþ îáîðêó. Ïeðåä áûë íåîòðåçíûì è 

âûêðàèâàëñÿ èç öåëîãî êóñêà õîëñòà. Èçíóòðè øàáóð ïîäáèâàëè áåëîé õîëùîâîé 

ïîäêëàäêîé. Çàæèòî÷íûå êðåñòüÿíå îáøèâàëè âîðîò ÷¸ðíûì áàðõàòîì. 

Íî äëÿ ñåðü¸çíîãî ïðîìûñëà çâåðÿ è äè÷è øèëè óæå ñïåöèàëüíóþ îõîòíè÷üþ 

îäåæäó. Âåäü ëåñ äà ðåêà êîðìèëè êîìè êðåñòüÿíèíà, êàê ïèñàë îá ýòîì èçâåñòíûé 

â ïðîøëîì âåêå ïèñàòåëü Ï.Â. Çàñîäèìñêèé (Âîëîãäèí), óòâåðæäàÿ, ÷òî áëàãîäàðÿ 

ëåñó çûðÿíèí ñûò, îäåò, îáóò, ñîãðåò è ìîæåò åù¸ óïëà÷èâàòü ïîäàòè. Òàêîé 

ñïåöèàëüíîé îäåæäîé áûë «ëàç» èëè «ëóçàí». 

Ëóçàí. Ïðÿìîóãîëüíàÿ êîðîòêàÿ íàêèäêà ñ ïðîðåçüþ äëÿ ãîëîâû áåç áîêîâûõ 

ïîëîòíèù è ðóêàâîâ. Äåëàëè åãî ÷àùå âñåãî èç äîìîòêàíîãî õîëñòà (ä\ðà) èëè 

ñóêíà. Èçíóòðè ïî íèæíåìó êðàþ ëóçàíà ñïåðåäè è ñçàäè ïðèëàæèâàëè êàðìàíû, 

à ñî ñïèíû ñâåðõó — ðåì¸ííóþ ïåòëþ äëÿ òîïîðà. Ïî êðàÿì äëÿ ïðî÷íîñòè ëóçàí 

îáøèâàëè óçêèì ñûðîìÿòíûì ðåìåøêîì, íà ïëå÷è íàêëàäûâàëè «êðûëüÿ». Èíûå 

ëóçàíû íà ãðóäè è ïëå÷àõ îáøèâàëè êîæåé. Äëÿ ïîëíîãî ñîîòâåòñòâèÿ 

ïðåäíàçíà÷åíèþ íåêîòîðûå îõîòíèêè ïðèøèâàëè ê ïëå÷ó ïîãîí÷èê äëÿ ðóæåéíîãî 

ðåìíÿ, à íà ãðóäè — êàðìàí äëÿ ïóëü. Çèìîé ê ëóçàíó äîáàâëÿëè êàïþøîí.


151 

Âûõîäÿ íà ïðîìûñåë, êîìè îõîòíèê íåïðåìåííî íàäåâàë ëóçàí: îí åãî 

îáîãðåâàë, ñïàñàë îò äîæäÿ è ñíåãà è ñëóæèë ìåøêîì. Â êàðìàíû ëóçàíà âëåçàëî 

äî äâóõ ïóäîâ ãðóçà: ñúåñòíîãî, äîáûòîé äè÷è è ïóøíèíû, îõîòíè÷üèõ ïðèïàñîâ. 

Òàáàê è ñïè÷êè õðàíèëèñü äî ïîðû â íàðî÷íî ñøèòûõ äëÿ íèõ êàðìàøêàõ ñïåðåäè. 

Èíîé áåðåæëèâûé îõîòíèê, ñëó÷àëîñü, õîäèë â îäíîì ëóçàíå äî äåñÿòêà ëåò — 

âîò óæ, äåéñòâèòåëüíî, êà÷åñòâî áåç âñÿêîé çà íåãî áîðüáû. 

Âåðíóâøèñü ñ îõîòû, êîìè êðåñòüÿíèí îáëà÷àëñÿ â êàôòàí äî êîëåí, ñ çàñò¸æêîé 

íà ëåâîé ïîëå. Ëèáî íàäåâàë, ïî îáûêíîâåíèþ, ðóáàõó è øòàíû èç õîëñòà, 

ñòàðûé ïèäæàê, ïîâåðõ — øàáóð. (Áëèæå ê êîíöó XIX âåêà ñòàëè óæå íîñèòü 

îäíîáîðòíûå ïèäæàêè, à êòî ïîçàæèòî÷íåé — è ïàëüòî èç ôàáðè÷íîé òêàíè). 

Äóê\ñ. Åù¸ íîñèëè äóê\ñ — àðìÿê èëè êàôòàí èç äîìîòêàíîãî ñóêíà äëèíîé 

äî êîëåí, ñ îáðåçíîé ñïèíîé ñî ñáîðêàìè èëè ðàñõîäÿùèìèñÿ îò òàëèè ôàëäàìè. 

Ïàñü. Â ìîðîçû â õîäó áûëè îâ÷èííûå øóáû — ïàñü, êîòîðûå øèëè ìåñòíûå 

îâ÷èííèêè. Ïàñü áûëà íàãîëüíîé ëèáî ïîêðûòà ñóêíîì. Øèëè ïàñü è íà ïðàçäíèêè 

— íà ìåõó, ñ ìåõîâûì æå âîðîòíèêîì è ìåõîâîé îïóøêîé è ïîêðûâàëè 

ñóêíîì. Ó áîãàòûõ èæåìñêèõ è ïå÷îðñêèõ îëåíåâîäîâ òàêèõ øóá — è ïîâñåäíåâíûõ, 

è ïðàçäíè÷íûõ — áûëî íåñêîëüêî. 

Ìàëèöà. Ýòî ãëóõàÿ îäåæäà ïðÿìîãî ïîêðîÿ èç îëåíüåãî ìåõà âîðñîì âíóòðü ñ 

ðóêàâàìè, ê êîòîðûì ïðèøèâàëèñü ðóêàâèöû èç êàìóñîâ. Ãîëîâó ïîêðûâàë òóãîé 

êàïþøîí, îáøèòûé ïûæèêîì. Ïîâåðõ ìàëèöû íàäåâàëè «ðóáàõó» — ÷åõîë èç 

ïëîòíîé ò¸ìíîé ìàòåðèè, äîõîäÿùèé äî ïàíä (øèðîêîé ïîëîñû èç ëåòíåé øêóðû 

îëåíÿ, êîòîðóþ ïðèøèâàëè ê íèæíåìó êðàþ ïîäîëà). 

Ïîäïîÿñûâàëè ìàëèöó øèðîêèì ðåìí¸ì (òàñìà) òàêèì îáðàçîì, ÷òîáû îíà 

ïðèïîäíèìàëàñü âûøå êîëåí. Òàê óäîáíåå áûëî ïðîìûøëÿòü çâåðÿ, äà è ïðîñòî 

õîäèòü. Ïðè ñèëüíûõ ìîðîçàõ è â ïóðãó ïîâåðõ ìàëèöû íàäåâàëè åù¸ è ñ\âèê — 

òó æå ìàëèöó, íî ìåõîì íàðóæó. 

Æåíñêàÿ îäåæäà 

Æåíñêàÿ îäåæäà êîìè, êîíå÷íî æå, áûëà ÿð÷å è ðàçíîîáðàçíåé ìóæñêîé. È 

õîòÿ îíà ñîñòîÿëà èç þáêè è ñàðàôàíà, æåíùèíû óìåëè å¸ óêðàñèòü. ×åðåç ýòî 

óáðàíñòâî îíè ñòàðàëèñü ïåðåäàòü íàðîäíûå òðàäèöèè, ýñòåòè÷åñêèå èäåàëû è 

äåëàëè ýòî ìàñòåðñêè. 

Ìû óæå ãîâîðèëè îá îòëè÷èÿõ æåíñêîé îäåæäû ïî ðåãèîíàì ðåñïóáëèêè. 

Ïîñìîòðèì òåïåðü íà íèõ ñ òî÷êè çðåíèÿ òåõíèêè êðîÿ. 

Â XIX è ïåðâîé ÷åòâåðòè XX âåêà êîìè æåíùèíû íîñèëè ñàðàôàíû. 

Ïðèëóçñêèå ñàðàôàíû. Â Ïðèëóçüå, îñîáåííî â ñåëå Ëåòêà, èõ øèëè èç êèòàéêè 

— øåðñòè ò¸ìíî-ñèíåãî, âèøí¸âîãî è áîðäîâîãî öâåòîâ. Ñàì æå ñàðàôàí òàê è 

íàçûâàëè «Êèòàéêà». 

Ýòîò ñàðàôàí çàêðûòûé, êîñîêëèííûé, ëèô íà ïîäêëàäå èç ïåñòðÿäè. Ñïåðåäè 

îòäåëàí ïëåò¸íîé òåñüìîé èç øåðñòÿíûõ íèòîê, ê íåé ïðèøèòû ìåëêèå áåëûå 

ïóãîâèöû. Ñâåðõó âäîëü âîðîòà, ïðîéìû è ñïèíêè ïðèòîðî÷åíû ïîëîñêè èç 

îðàíæåâîé ïàð÷è, à ïîä ïàð÷îé ïðîéìà è âîðîò îáøèòû êóìà÷îì. Âûêðîåí ñàðàôàí, 

êàê è ðóáàøêà, èç öåëüíîãî êóñêà õîëñòà. Ñïèíêà, ïåðåä è ïëå÷è íåîáðåçíûå. 

Ñøèò âðó÷íóþ.

152 


Ïðàçäíè÷íûé ñàðàôàí óêðàøàëè ïàð÷åâûìè ïîëîñêàìè âîêðóã âîðîòà, íà 

ñïèíêå, âäîëü ïðîéì. Îò ðàçðåçà âîðîòà äî ïîäîëà íàøèâàëè ãîðèçîíòàëüíî 

ïåòåëüêè-âîñüì¸ðêè, à ïî öåíòðó — ìåëêèå ìåòàëëè÷åñêèå ïóãîâèöû íà íîæêàõ. 

Óäîðñêèå ñàðàôàíû. Íà Óäîðå ïðåäïî÷èòàëè íîñèòü ñèíèå ñàðàôàíû, òàê 

íàçûâàåìûå ñèíÿêè. 

Óêðàøàëè èõ òàê. Ïåðåä è áðåòåëè ðàñøèâàëè ïîëîñêàìè ïàð÷è. Ñïåðåäè 

ïîñåðåäèíå íàøèâàëè øèðîêóþ òåñüìó, äîõîäÿùóþ äî ïîäîëà áåç ïîäêëàäà, 

ðàñöâå÷åííóþ ø¸ëêîâûìè íèòÿìè ïî îðàíæåâîìó. Ëèô — íà áåëîé õîëùîâîé 

ïîäêëàäêå. 

Ó ïðèëóçñêèõ è óäîðñêèõ ñàðàôàíîâ áûëè íåêîòîðûå ñõîäñòâà è ðàçëè÷èÿ. 

Ñõîäñòâà. È òîò, è äðóãîé øèëèñü áåç êîðñåòîâ. Ïåðåä ñøèâàëè èç äâóõ 

ïîëíûõ ïîëîòíèù, ðàâíûõ øèðèíå á¸ðäà 1 , çàäíþþ ÷àñòü èç îäíîãî, òîæå ïî 

øèðèíå á¸ðäà. Ïî áîêàì âøèâàëèñü êëèíüÿ, âûêðîåííûå èç öåëüíûõ ïîëîñ. 

Ðàçëè÷èÿ. Ñèíÿê áûë ïîøèðå êèòàéêè è ñ áoëüøèì ÷èñëîì êëèíüåâ ïî áîêàì. 

Ïåðåä ñèíÿêà îáÿçàòåëüíî óêðàøàëè äåêîðàòèâíûìè ïîëîñêàìè, íà êèòàéêå æå 

èõ íå âñåãäà ìîæíî áûëî óâèäåòü. Ëèô ëåòñêîãî ñàðàôàíà íåîòðåçíîé, âûêðîåííûé 

èç öåëüíîãî êóñêà òêàíè êàê òóíèêîîáðàçíàÿ ðóáàøêà. Óäîðñêèé ñàðàôàí — íà 

îáðåçíûõ áðåòåëÿõ. 

Ñûñîëüñêèå è âåðõíåâû÷åãîäñêèå ñàðàôàíû. Òîæå êîñîêëèííûå, íî óæå ñ 

êîðñåòîì, ñîáðàííûì âêðóãîâóþ â ñêëàäêè â 13-15 ñàíòèìåòðàõ îò ïëå÷. Ïåðåäíåå 

è çàäíåå ïîëîòíèùà ïðÿìûå èç öåëüíûõ ïîëîñ õîëñòà èëè ñàòèíà, áîêîâûå ïîëîñû 

âûêðîåíû êëèíüÿìè, äîõîäÿùèìè äî âåðõíåé ëèíèè ñàðàôàíà. Áðåòåëè ïðèøèòû 

îòäåëüíî íà ïîäêëàäå. Íà ïîäîëå òðè äåêîðàòèâíûå ïîëîñû. 

Êðîé ñàðàôàíà, ñäåëàííîãî èç ïåñòðÿäè, î÷åíü ïîõîäèë íà êðîé ñàðàôàíà, 

ñøèòîãî èç ôàáðè÷íûõ òêàíåé (òàôòà, ñàòèí, êîðñåòíàÿ òêàíü è ïðî÷.). 

Äyáàñ. Ñàðàôàí ñ òàêèì íàçâàíèåì óæå âåñüìà îòëè÷àëñÿ îò îïèñàííûõ. Åãî 

øèëè òîëüêî èç íàáèâíîãî õîëñòà. Ïåðåäíåå è çàäíåå ïîëîòíèùà äóáàñà áûëè 

ïðÿìûìè, áîêîâûå êëèíüÿ äîõîäèëè äî ñàìîãî âåðõà. Çàäíåå è áîêîâûå ïîëîòíèùà 

ñâåðõó ñîáèðàëè â ìåëêóþ ñêëàäêó, ñêðåïë¸ííóþ òîëñòîé ñóðîâîé íèòêîé. Êîðñåò 

íå ïðîøèâàëè. Áðåòåëüêè ñïåðåäè ïðèøèâàëè íà ðàññòîÿíèè 16 ñì, ñçàäè èõ 

ñîåäèíÿëè ÷èáè 2 . Ïîäîë óêðàøàëè òðåìÿ ïîëîñêàìè èç ñàòèíà. 

Èæåìñêèå ñàðàôàíû. Ýòè ñàðàôàíû è âîâñå íå ïîõîäèëè íà òå, ÷òî ìû 

ðàññìîòðåëè. Îíè óæå áûëè ïðÿìûìè, êàêèå íîñèëè â ñîñåäíåé Àðõàíãåëüñêîé 

ãóáåðíèè, è øèëè èõ, êàê ó ñîñåäåé, ëèøü èç ôàáðè÷íûõ òêàíåé, áðîñêèõ, ñ 

ðàñòèòåëüíûì îðíàìåíòîì. Íà òàêîé ñàðàôàí íå æàëåëè è âîñüìè ïîëîñ. Ãëÿäèòå, 

äåñêàòü, ìîé ñàðàôàí øèðøå è, çíàòü, äåíåã êóðû íå êëþþò. 

Â òî æå âðåìÿ êðîé èæåìñêîãî ñàðàôàíà áûë äîâîëüíî ïðîñò. Âñÿ õèòðîñòü 

çàêëþ÷àëàñü â òîì, ÷òîáû ñîáðàòü òêàíü â êðàñèâûå ñêëàäêè ïîçàäè è ñ áîêîâ. Â 

öåíòðå ñïèíêè èõ äåëàëè ãëóáîêèìè è äâîéíûìè, ïðîøèòûìè ââåðõó õóäîæåñòâåííûì 

øâîì â íèçêèé êîðñåò âûñîòîé 5 ñì. Áðåòåëè ïðèøèâàëèñü íà ðàññòîÿíèè 

5-6 ñì áåç «÷èáè». Ïîäîë ðàñøèâàëè êðóæåâàìè è íåïðåìåííî ÷¸ðíûìè. Êðîìêó 

ïîäîëà îáøèâàëè áàõðîìîé äîìàøíåãî èçãîòîâëåíèÿ èç îâå÷üåé øåðñòè. Ñ ëåâîé 

1 

Á¸ðäî — ãðåáåíü, îäíà èç îñíîâíûõ ÷àñòåé òêàöêîãî ñòàíêà. 

2 

×èáè — íåáîëüøîé îòðåçîê òêàíè, ñîåäèíÿþùèé áðåòåëè íà ñïèíå ïîñåðåäèíå. Òàê åãî 

íàçûâàþò íà Ñûñîëå. Ïðèñóù òîëüêî êîìè.


153 

ñòîðîíû äëÿ ïóùåé ïðî÷íîñòè ïîäîë ïîäøèâàëè õîëñòîì èëè õëîï÷àòîáóìàæíîé 

òêàíüþ. Ñàðàôàíû ñ òàêèì ïîäêëàäîì òîëüêî èæåìêè è íàøèâàëè. Áûë åù¸ è 

êîðñåò, îáõâàòûâàþùèé ôèãóðó òîëüêî ïî áîêàì è íà ñïèíå. Ïîä ãðóäü æå îí 

ñîáèðàëñÿ íà âçä¸æêó. 

* * * 

Íàäî ñêàçàòü, ÷òî äåëåíèå ñàðàôàíîâ íà âèäû ïî òåððèòîðèàëüíîìó, òàê 

ñêàçàòü, ïðèçíàêó íåñêîëüêî óñëîâíî. Âåäü æåíùèíàì ñâîéñòâåííî âûõîäèòü 

çàìóæ è íå âñåãäà çà ñîñåäà íàïðîòèâ, èëè ïðîñòî ïåðååçæàòü. Òàê è ïîÿâèëèñü 

«âäðóã» èæåìñêèå ñàðàôàíû íà Óäîðå, óäîðñêèå — â Ïðèëóçüå, ïðèëóçñêèå — 

â Âèçèíãå. 

Âñå æåíùèíû êîìè, íîñèâøèå êîñîêëèííûå ñàðàôàíû, ïåðåõâàòûâàëè èõ 

óçîð÷àòûìè ïîÿñêàìè, ïîäâÿçûâàÿ èõ ñëåâà äâîéíûì óçëîì, îñòàâëÿÿ äëèííûå 

êîíöû. Íà÷àëè íîñèòü â äåðåâíÿõ è ñ¸ëàõ ïî áåðåãàì ðåêè Ïå÷îðû è, êàê óæå 

óïîìèíàëîñü, â Èæìå. 

Íàâåðíîå, îáðàç êîìè íàöèîíàëüíîãî êîñòþìà áûë áû íåïîëíûì áåç îïèñàíèÿ 

ãîëîâíûõ óáîðîâ — êîòîðûõ áûëî ìíîæåñòâî è ñàìûõ ðàçíûõ, — îáóâè è âÿçàíûõ 

èçäåëèé. Î ïîñëåäíèõ ðå÷ü âïåðåäè, à ìû çàéì¸ìñÿ øàïêàìè — ìåõîâûìè, ñóêîííûìè 

è ïðî÷èìè. 

ÃÎËÎÂÍÛÅ ÓÁÎÐÛ 

Ìóæñêèå ãîëîâíûå óáîðû 

Ñóêîííûå è ìåõîâûå øàïêè. Ìóæ÷èíû â Êîìè êðàå èçäðåâëå íîñèëè âàëÿíûå 

ñóêîííûå è ìåõîâûå øàïêè, îáû÷íî áåëîãî, ÷¸ðíîãî è ñåðîãî öâåòîâ. Ñóêîííûå 

âàëÿíûå øàïêè áûëè ðàçëè÷íîé ôîðìû: ñ íèçêîé òóëü¸é è øèðîêèìè ïîëÿìè 

ëèáî íàîáîðîò — ñ âûñîêîé òóëü¸é è ïðèïîäíÿòûìè, çàãíóòûìè êâåðõó ïîëÿìè, 

òàê íàçûâàåìûå êîëïàêè (øëûêè). 

Íîé. Øàïêà, ñøèòàÿ èç áåëîãî äîìîòêàíîãî ñóêíà. Îêîëûø ó íå¸ áûë 

êðóãëûé, à äíî ÷åòûð¸õóãîëüíûì, íåñêîëüêî ðàñøèðÿþùèìñÿ êâåðõó. Â øâû 

âñòàâëÿëè ïîëîñêè ÷¸ðíîãî ñóêíà è èì æå îêàéìëÿëè îêîëûø. ×àøå âñòðå÷àëàñü 

íà Âåðõíåé Âû÷åãäå. 

Óð êûÿí øàïêà. Ïî-ðóññêè ýòî ïðèáëèçèòåëüíî îçíà÷àåò «øàïêà äëÿ îõîòû 

íà áåëêó». Òàêóþ øàïêó øèëè òîæå èç äîìîòêàíîãî ñóêíà, íî òàêèì îáðàçîì, 

÷òîáû íå çàêðûâàëèñü óøè. Èíà÷å íå óñëûøèøü ëàé ñîáàêè. Âåðõ øàïêè áûë 

÷åòûð¸õóãîëüíûé, à ñçàäè ê íåé ïðèøèâàëè êóñîê ïëîòíîé òêàíè, ïîêðûâàþùèé 

çàòûëîê è øåþ. 

Hoìä\ðà. Ñîáñòâåííî ýòî íå øàïêà, à ãëóõîé êàïþøîí èç õîëñòà, çàêðûâàþùèé 

ãîëîâó, øåþ, êðîìå ëèöà. Òàêîé æå êàïþøîí, íî ñ ñåòêîé èç êîíñêîãî âîëîñà 

ñïåðåäè, íàçûâàëñÿ «ñèòêà» — íå÷òî âðîäå íàêîìàðíèêà. 

Äîëãîóøêè. Ýòî ìåõîâûå øàïêè, øèòûå èç ïûæèêà èëè íåáëþÿ 1 . 

1 

Íåáëþé — îëåíèé òåë¸íîê, à òàêæå øêóðêà èç íåãî, ñòàðåå ïûæèêà, äî ïîëóãîäà.

154 


Íàçâàíèå — îò äëèííûõ ñâèñàþùèõ óøåé. Íîñèëè èæåìñêèå è ïå÷îðñêèå 

êîìè. Íà Âû÷åãäå æå è â þæíûõ ðàéîíàõ êðàÿ õîäèëè â îâ÷èííûõ óøàíêàõ. 

Íî óæå â ïðîøëîì âåêå ïîâñþäó ïîøëà ìîäà íà êàðòóçû, â èçîáèëèè çàâîçèìûå 

êóïöàìè. È òåïåðü ëþáîé äåðåâåíñêèé óâàëåíü, íàöåïèâ êàðòóç, ñ÷èòàë, ÷òî îí 

ãîðîäñêîé è ÷òî äåâêè äîëæíû çà íèì ãóñüêîì õîäèòü. 

Ïîçæå ïîøëè ôóðàæêè, ïðî÷èå ñòàíäàðòíûå âåùè, òàêèå, êàê êîñòþì, ïàëüòî, 

è íàöèîíàëüíûé îáëèê êîìè êðåñòüÿíèíà ñòàë ïîòèõîíüêó òàÿòü. 

Æåíñêèå ãîëîâíûå óáîðû 

Ïðåæäå íàäî çàìåòèòü, ÷òî â îïèñûâàåìîå âðåìÿ ñ÷èòàëîñü íåïðèëè÷íûì 

ïîÿâëåíèå ïðîñòîâîëîñîé æåíùèíû íà ëþäÿõ, ïîýòîìó íîøåíèå ãîëîâíûõ óáîðîâ 

âìåíÿëîñü, òàê ñêàçàòü, â îáÿçàííîñòü. 

Æåíùèíû, êàê èçâåñòíî, íà âûäóìêè, îñîáåííî ïî ÷àñòè îäåæäû, õèòðåå. 

Ãîðàçäû îíè îêàçàëèñü è òóò — ÷òî íè óáîð, òî çàãëÿäåíüå, è íåò äâóõ îäèíàêîâûõ. 

Õîòÿ â îáùåì îíè äåëèëèñü íà äâà âèäà: ãîëîâíûå óáîðû äåâóøåê è çàìóæíèõ 

æåíùèí. 

Ãîëîâíûå óáîðû äåâóøåê 

Ëåíòà. Ñàìûé ðàñïðîñòðàí¸ííûé äåâè÷èé óáîð. Ïðåäñòàâëÿë ñîáîé ïðÿìîóãîëüíûé 

êóñîê ïàð÷è, íàøèòûé íà ïîëîñêó øåðñòÿíîé èëè ø¸ëêîâîé òêàíè, 

óëîæåííûé äëÿ ïðî÷íîñòè íà õîëñòèíó. Ê ïîäêëàäêå ïðèøèâàëè çàâÿçêè, 

ñòÿãèâàþùèå ëåíòó íà çàòûëêå. Ê íèì ïðèêðåïëÿëè ðàçíîöâåòíûå ëåíòû, 

ñïàäàâøèå íà ñïèíó. 

Â òàêîì íàðÿäå ëþáîìó ìîæíî áûëî âñêðóæèòü ãîëîâó. 

Áåðåñòÿíîé îáðó÷. Îáðó÷ èç áåðåñòû îáòÿãèâàëè ÿðêèì êðàñíûì ñóêíîì è 

óçîðíî ðàñøèâàëè ðàçíîöâåòíûì áèñåðîì. Íîñèëè â þæíûõ ðàéîíàõ, íàïðèìåð, 

â ñåëå Ëåòêà. 

Íà Óäîðå â ïðàçäíèêè äåâóøêè íàäåâàëè øèðîêóþ ïàð÷îâóþ ïîâÿçêó ñ ïðèêðåïë¸ííûìè 

ê íåé ëåíòàìè. Ñçàäè ïîâÿçêó çàñò¸ãèâàëè íà ïóãîâèöû. 

Òàê èëè èíà÷å, íî íàñòóïàë êîíåö äåâè÷åñêèì ãóëÿíüÿì. Ïðèõîäèëà ïîðà 

âûõîäèòü çàìóæ. Ê ýòîìó ñîáûòèþ òîãäà îòíîñèëèñü êàê ê î÷åíü âàæíîìó è 

îáñòàâëÿëè åãî ìíîãî÷èñëåííûìè ñëîæíûìè è êðàñî÷íûìè îáðÿäàìè. È, ðàçóìååòñÿ, 

áûëè îñîáûå ñâàäåáíûå ãîëîâíûå óáîðû, òàêèå, êàê þð-íîé (þð — ãîëîâà, 

íîé — ñóêíî). 

Þð-íîé. Î÷åëüå 1 áåç äíà, íà òâ¸ðäîé îñíîâå, îáòÿíóòîå êðàñíûì ñóêíîì, ðàñøèòîå 

ÿðêèì áèñåðîì, áë¸ñòêàìè è ïóãîâèöàìè. Ïåðåä ÷óòü âûäâèíóò. Òûëüíàÿ 

÷àñòü — ÷àùå âñåãî èç ïàð÷è èëè øòîôà. Õàðàêòåðíî äëÿ Èæìû. Îäåâàëñÿ 

òîëüêî â äåíü ñâàäüáû íà øàëü. 

Íàäåâàëè þð-íîé íà ðàñïóùåííûå âîëîñû òîëüêî ïîñëå òîãî, êàê íåâåñòà 

1 

Î÷åëüå — ïåðåä êîêîøíèêà.


155 

ñõîäèò ñ ïîäðóæêàìè â áàíþ è «ñìîåò äåâüþ êðàñó» â ñàìûé êàíóí ñâàäüáû. 

Ïðè÷¸ì íåïðåìåííî ïîêðûâàëè åãî ìåõîì, äàáû óáåðå÷ü äåâóøêó îò ñãëàçó. À â 

ñàìîé áàíå íàäî áûëî íàäåâàòü ëèñüþ øàïêó ïî òîé æå ïðè÷èíå. 

Ñèòêà (ñåòêà). Ñâîåîáðàçíûé ãîëîâíîé óáîð, ñïëåò¸ííûé èç íèòîê íà ìàíåð 

êðóãëîãî ÷åïöà. Óêðàøàëè áóñàìè è ëåíòàìè, íàäåâàëè ïî ïðàçäíèêàì — íà 

ðîæäåñòâî, ñâÿòêè — è ïðîñòî íà ïîñèäåëêè (âîéïóêè). Íîñèëè â ñ¸ëàõ ïî Âûìè 

è å¸ ïðèòîêàì. 

Â äàâíèå âðåìåíà êîìè äåâóøêè íîñèëè äëèííóþ êîñó, âïëåòàÿ â íå¸ îäíó 

èëè áîëåå ëåíòî÷åê. À ïåðåä ñâàäüáîé ïîäðóæêè ïîä ïåíèå è ïðè÷èòàíèÿ 

ðàñïëåòàëè å¸ è âîäèëè íåâåñòó ïðîñòîâîëîñóþ ïî äåðåâíå. Ïîñëå ñâàäüáû ìîëîäàÿ 

æåíà çàïëåòàëà âîëîñû óæå â äâå êîñû è óêëàäûâàëà èõ âîêðóã ãîëîâû. 

Âðîäå áû ïðîñòî, íî è çäåñü áûëè ñâîè ñåêðåòû. Ê ïðèìåðó, ÷òîáû «ñîîðóæåíèå» 

äåðæàëîñü äîëüøå è áûëî áû ïîâûøå, â âîëîñû èëè â ãîëîâíîé óáîð âêëàäûâàëè 

âàëèê èç áóìàãè, ëüíÿíûõ î÷¸ñîâ ëèáî òêàíè. Íàçûâàëèñü îíè ïî-ðóññêè: êè÷êà 

íà Ïå÷îðå, ðîãóëÿ íà Èæìå, êîêëþøêà èëè êëîáóê — íà Âàøêå. 

Ãîëîâíûå óáîðû çàìóæíèõ æåíùèí 

Ñáîðíèê. Ãîëîâíîé óáîð íà òâ¸ðäîé îñíîâå, íå ïîâñåäíåâíûé. Ôîðìû îáû÷íî 

êîíè÷åñêîé, øèòûé èç ïàð÷è èëè ø¸ëêà, êàøåìèðà ëèáî ñàòèíà. Ñîñòîÿë èç 

÷åïöà è îêîëûøà íà ïîäêëàäêå, êîòîðûé ñïåðåäè áûë âäâîå øèðå, ÷åì ñçàäè. 

Âåðõ ÷åïöà, èìåâøåãî ôîðìó ãðåáíÿ, ñîáèðàëè íà òâ¸ðäûé âàëèê èç ïàêëè 

èëè áåð¸ñòû, à òêàíü, ïîêðûâàþùóþ âàëèê, ñîáèðàëè â ìåëêèå ðàâíîìåðíûå 

ñêëàäêè. 

Íà ëîáíóþ ÷àñòü ñáîðíèêà ïîâÿçûâàëè ïàòêó — ôàáðè÷íûé ïëàòîê, ñëîæåííûé 

ïîëîñîé. Èíîãäà âìåñòî ïàòêè èñïîëüçîâàëè ëåíòó. Êðîìå òîãî, ñáîðíèê 

ïîêðûâàëè áîëüøèì ïëàòêîì — ÷ûøúÿí îòà, — êîíöû êîòîðîãî çàêàëèâàëè 

ïîä ïîäáîðîäêîì. 

Ýòîò óáîð ìîæíî áûëî ÷àùå âñòðåòèòü â ñ¸ëàõ ïî Âû÷åãäå è Âåðõíåé Ïå÷îðå. 

Þðòûð. Òîæå âûñîêèé ãîëîâíîé óáîð, íà áåðåñòÿíîé êðóãëîé îñíîâå, êàê 

òóåñ áåç äíà. Ñâåðõó ïîêðûâàëè ïëàòêîì. 

Òðåþê èëè îøóâêà. Ýòîò óáîð ìÿãêîãî òèïà, êàêîé ïðåäïî÷èòàëè áîëüøå, 

øèëè åãî èç ïàð÷è ñ ïîäêëàäêîé èç êàøåìèðà ëèáî ñàòèíà. Ôîðìû îáû÷íî 

ïðÿìîóãîëüíîé, ñ çàòûëî÷íîé ÷àñòüþ íàìíîãî äëèííåå íàëîáíîé. Óêðåïëÿëè 

òðåþê íà ãîëîâå çàâÿçêàìè, à ñçàäè ê íåìó ïðèøèâàëè äâå ø¸ëêîâûå ëåíòû. 

Íàäåâàëè åãî íà ïðîñòîé ÷åïåö — â\ë\ñíèê, ñâåðõó ïîêðûâàëè áîãàòî ðàñøèòûì 

ø¸ëêîâûì ïëàòêîì — ñûðüÿ ÷ûøúÿí. Íîñèëè íà Èæìå. 

Þð ê\ðò\ä. Óáîð äëÿ ìîëîäîé æåíû, ïîâÿçûâàëè ïîñëå âåí÷àíèÿ. Ïðåäñòàâëÿë 

ñîáîé ø¸ëêîâûé êðàñíûé ïëàòî÷åê, íà êîòîðûé íàäåâàëè ïëàòîê áîëüøîé. Íèêîãäà 

áîëåå íå ñíèìàëñÿ, ðàçâå ÷òî ïåðåä ñíîì. 

Â\ë\ñíèê. Øèëè åãî èç ï¸ñòðîãî ñèòöà, íà ãîëîâå îí óäåðæèâàëñÿ ñèòöåâûìè 

æå çàâÿçêàìè. Ôîðìû îâàëüíîé. Â èæåìñêèõ è ïå÷îðñêèõ ñ¸ëàõ ïîâåðõ âîëîñíèêà 

íàäåâàëè êîêîøíèê, øèòûé îáûêíîâåííî èç ò¸ìíî-êðàñíîãî áàðõàòà íà ïîäêëàäêå. 

Â ïåðåäíþþ ÷àñòü êîêîøíèêà äëÿ áîëüøåé óñòîé÷èâîñòè âêëàäûâàëè ìàòåð÷àòûé 

âàëèê. Ïîêðûâàëè áîëüøèì ø¸ëêîâûì ïëàòêîì, çàâÿçûâàÿ åãî ñî ñïèíû.

156 


À âîîáùå ñàìûì õîäîâûì óáîðîì áûëè ïëàòêè, êîòîðûå áðàëè íà ÿðìàðêàõ 

ó ìåñòíûõ êóïöîâ, èëè îäàðèâàëè èìè ëþáèìûõ äåâóøåê, ïåðåäàâàëè èõ ïî 

íàñëåäñòâó. 

ÎÁÓÂÜ 

Ïîæàëóé, áîëüøå âñåãî âûäóìêè ïðîÿâèëè êîìè êðåñòüÿíå ïðè èçãîòîâëåíèè 

îáóâè. È íå ìóäðåíî: õîæåíûõ äîðîã áûëî êîò íàïëàêàë, à õîäèòü íàäî áûëî 

÷àñòî è ìíîãî. Îòòîãî è øèëè îáóâü íà âñå ñëó÷àè æèçíè, è áûëà îíà ïðî÷íîé, 

ò¸ïëîé, óäîáíîé è ë¸ãêîé. Äåëàëè å¸ èç ëüíà, êîæè, âàëÿíîé øåðñòè è ìåõà, 

ðåæå èç ëûêà. 

×óòê\ì (÷àðêè) — ñàìûé ïðîñòîé âèä îáó÷è, êàê ìóæñêîé, òàê è æåíñêîé, 

øèëè îáûêíîâåííî èç êóñêà ñûðîìÿòíîé êîæè, ñòÿãèâàåìîé ó ùèêîëîòîê óçêèì 

ðåìåøêîì. 

Ê\ò³ (êîòû). Ñâîåãî ðîäà ñàïîãè, òîëüêî ãîëåíèùà ó íèõ áûëè ñóêîííûìè. 

Ñçàäè ê íèì ïðèøèâàëè êîæàíûå ïåòëè, â êîòîðûå ïðîä¸ðãèâàëè øåðñòÿíûå 

øíóðêè è îáâÿçûâàëè èìè ãîëåíèùà. Â ðàçíûõ ìåñòàõ êðàÿ íàçûâàëè èõ ïîðàçíîìó 

— êîòû, ãàëîøêè, áðîäíè (áð\äíè). 

Ëûçÿ ê\ì. Ýòî óæå ñïåöèàëüíàÿ ïðîìûñëîâàÿ îáóâü. Äåëàëè å¸ èç öåëüíîãî 

êóñêà òîëñòîé ñûðîìÿòíîé êîæè íàïîäîáèå ãðóáûõ áàøìàêîâ ñ òîëñòîé ïîäîøâîé 

è çàãíóòûìè êâåðõó íîñàìè. Íà çàäíèêè ïðèëàæèâàëè ñëîæåííûå íåñêîëüêî ðàç 

êóñêè êîæè. Ê áàøìàêàì ïðèøèâàëè ñóêîííûå ãîëåíèùà ñ ðåìåøêàìè — 

çàâÿçêàìè ñâåðõó. Íàäåâàëè îáû÷íî ïîâåðõ äëèííûõ øåðñòÿíûõ íîñêîâ èëè 

÷\ð\ñ — ò¸ïëûõ ÷óëêîâ ñ ñóêîííûìè èëè õîëùîâûìè ãîëåíèùàìè è âÿçàíûìè 

øåðñòÿíûìè ãîëîâêàìè. 

Âîäû ýòà îáóâü íå áîÿëàñü, äâà-òðè äíÿ å¸ íàðî÷íî âûìà÷èâàëè â ñìîëÿíîé 

âîäå (ñèðâà). 

Èøèì. Òîæå ïðîìûñëîâàÿ îáóâü, ñîñòîÿâøàÿ èç êàòàíîé èç îâå÷üåé øåðñòè 

ãîëîâêè (ïîíü) è ñóêîííûõ èëè õîëùîâûõ ãîëåíèù (èøèì èäç), ïðèøèòûõ 

äðàòâîé. Ñâåðõó áûëè çàâÿçêè, íî èíîãäà ïîäâÿçêè, ñïëåò¸ííûå èç ðàçíîöâåòíûõ 

øåðñòÿíûõ íèòîê (÷\ðâ\íü). Íåñêîëüêî ïîõîäèò íà èøèì îáóâü ðóññêèõ îõîòíèêîâ 

â Ñèáèðè. 

Ò\á\ê. Ìåõîâûå ñàïîãè, êàêèå íîñèëè èìåæñêèå êîìè îõîòíèêè. Øèëè èõ èç 

îëåíüèõ êàìóñîâ èëè øêóð, ïîâ¸ðíóòûõ øåðñòüþ íàðóæó. Íà ïîäîøâó øëè îëåíüè 

ëáû. Íàäåâàëè ò\á\ê íà ëèïò=÷à — ÷óëêè èç ìåõà ñîáàêè èëè ïûæèêà øåðñòüþ 

âî âíóòðü. Â ñûðóþ ïîãîäó ê ìåõîâîé îñíîâå ïðèøèâàëè ñóêîííûå ãîëåíèùà. 

Çèìîé èæåìñêèå êîìè ïîâåðõ ò\á\ê íàäåâàëè òàê íàçûâàåìûå âåðõíèå ò\á\êè 

(âûëûñü ò\á\ê), âðîäå êàëîø, äîõîäÿùèõ òîëüêî äî ùèêîëîòêè, ñ ïîäîøâîé èç 

ñòàðîé îëåíüåé ïîñòåëè. Îáû÷íî èìè ïîëüçîâàëèñü ëèáî â ñèëüíûé ìîðîç, ëèáî 

â ñëÿêîòü. 

Áàêèë\. Êîæàíûå ñàïîãè ñ ïîäøèòîé ìÿãêîé ïîäîøâîé áåç òâ¸ðäîãî çàäíèêà 

è êàáëóêîâ ñ ìÿãêèìè ãîëåíèùàìè, óêðûâàâøèìè íîãè ÷óòü âûøå êîëåí. Îáóâü 

òîæå ñïåöèàëüíàÿ, äëÿ îñåííåãî ïðîìûñëà.


157 

Êûñ. Åäâà íàñòóïàëè ïåðâûå çàìîðîçêè, áàêèë\ ìåíÿëèñü íà êûñ — íå÷òî 

âðîäå ñàïîã ñ ãîëåíèùàìè èç ñóêíà èëè êîæè, çàêðûâàþùèìè êîëåíè. Íàâåðõó 

áûëè ïîäâÿçêè, êîòîðûå ïîääåâàëèñü ïîä ïîÿñ è çàâÿçûâàëèñü ñîâñåì êàê ó 

÷óëêîâ îò îáùåâîéñêîâîãî çàùèòíîãî êîìïëåêòà. Ãîëîâêè êûñ äåëàëè èç øêóðêè 

íîãè êîðîâû, ñíÿòîé ñ íå¸ áåç ðàçðåçà, ÷óëêîì. Êîæó íå îáðàáàòûâàëè. Íà ïîäîøâû 

øëà øêóðà ñî ëáà èëè ãðóäè òîé æå êîðîâû. Êàáëóêîâ íå áûëî. 

Íàäî ñêàçàòü, ÷òî ïî÷òè âñþäó ó êîìè â áîëüøîì ïî÷¸òå áûëè âàëåíêè, 

êðîìå, ðàçâå ÷òî, ñåâåðà êðàÿ. Òàì ïðåäïî÷èòàëè è äî ñèõ ïîð ïðåäïî÷èòàþò 

ïèìû (ïèìè), êîòîðûå â ðåêëàìå, êîíå÷íî, íå íóæäàþòñÿ. 

Ñ íà÷àëà æå XX âåêà áëàãîäàðÿ ñòàðàíèÿì êóïöîâ êðåñòüÿíå âñ¸ ÷àùå îáóâàëè 

ñàïîãè, ïîíåìíîãó çàáûâàÿ íàöèîíàëüíóþ îáóâü è ñïîñîáû å¸ èçãîòîâëåíèÿ. 

ÂßÇÀÍÛÅ ÈÇÄÅËÈß 

Ïî ÷àñòè âÿçàíèÿ æåíùèíû êîìè ñëûëè áîëüøèìè èñêóñíèöàìè. Ìîæíî 

ñêàçàòü, ëþáàÿ âÿçàíàÿ âåùü ïðåäñòàâëÿëà ñîáîé îáðàçåö íàöèîíàëüíîãî èñêóññòâà. 

Âÿçêà áûëà äîáðîòíîé, ãëàäêîé, ïåòåëüêà ê ïåòåëüêå. 

Âÿçàëè ìíîãî è âñþäó — íà ïîñèäåëêàõ, äîìà, äàæå â ãîñòÿõ. Ïðè ýòîì 

êàæäàÿ ìàñòåðèöà ñòàðàëàñü ïðåâçîéòè ñàìî¸ ñåáÿ, âíåñòè â íàöèîíàëüíûé îðíàìåíò 

÷òî-òî íîâîå, íåïîâòîðèìîå, ñîõðàíÿÿ, â òî æå âðåìÿ, õàðàêòåðíûì êîìè ðèñóíîê 

íà âàðåæêàõ, ïîëîòåíöàõ, ðóáàõàõ, ÷óëêàõ, íà ÷¸ì äóøå áûëî óãîäíî. Ñ ãîäàìè 

ìàñòåðñòâî âÿçêè ñòàëî çàáûâàòüñÿ, îäíàêî è ïîíûíå â íåêîòîðûõ ñ¸ëàõ, äà è â 

ãîðîäàõ ðåñïóáëèêè ìîæíî íåâçíà÷àé âñòðåòèòü ðóêîäåëüíèö, îò ÷üèõ ðàáîò ãëàç 

íå îòîðâàòü. 

Âÿçàíèå â Êîìè êðàå èçâåñòíî óæå ñ XVIII âåêà, è îíî áûëî äîâîëüíî ðàçíîîáðàçíûì. 

Èçâåñòíàÿ èññëåäîâàòåëüíèöà óçîðíîãî âÿçàíèÿ è òêà÷åñòâà êîìè 

Ã.Í. Êëèìîâà íàñ÷èòàëà îäèííàäöàòü âèäîâ óçîðîâ âÿçêè. 

Â XIX âåêå êîìè äåâóøêè, ãîòîâÿñü ê ñâàäüáå, ñòàðàëèñü ñìàñòåðèòü ñóæåíîìó 

ñàìûå êðàñèâûå ÷óëêè. Ïîçæå ýòîò îáû÷àé ñîø¸ë íà íåò, è ìóæ÷èíû ïîíåìíîãó 

îòêàçàëèñü îò ÷óëêîâ. Íå ïî âèíå íåâåñò, êîíå÷íî, à îòäàâàÿ äàíü ìîäå è êóïöàì. 

Âÿçàëè áîëüøå èç îâå÷üåé øåðñòè, à çàòåì èçäåëèå êðàñèëè åñòåñòâåííûìè 

êðàñèòåëÿìè, ïîçæå — àíèëèíîâûìè. Íî â êîíöå ìèíóâøåãî è íà÷àëå íûíåøíåãî 

ñòîëåòèÿ öâåòíóþ øåðñòÿíóþ ïðÿæó áðàëè óæå íà ÿðìàðêàõ, â êóïå÷åñêèõ ëàâêàõ. 

Ðóêàâèöû. Êàê è âñÿêèé ýëåìåíò êîñòþìà, îíè áûëè âûõîäíûìè è ïîâñåäíåâíûìè. 

Ðàáî÷èå ðóêàâèöû âÿçàëè èç íåîêðàøåííîé øåðñòè ÷¸ðíîãî, ñåðîãî è 

áåëîãî öâåòîâ. Îñîáîé òåõíèêè, âïðî÷åì, íå áûëî. Ðàçâå, ÷òî â ñòàðèíó êðàÿ 

ðóêàâèö íà÷èíàëè âÿçàòü ðóáöàìè, à ïîçæå — ðåçèíêîé. Ìåíÿëèñü ñî âðåìåíåì è 

òîëùèíà âÿçêè, îðíàìåíòû, ïðè¸ìû âÿçàíèÿ. 

Äðóãîå äåëî ðóêàâèöû íà âûõîä, êîòîðûå íåïðåìåííî áûëè äâóõ- èëè ìíîãîöâåòíûìè. 

Îáû÷íî âñ¸ ïîëå ïðàçäíè÷íîé ðóêàâèöû ïîêðûâàëîñü ãåîìåòðè÷åñêèìè 

óçîðàìè, â îáùåì, ïîõîæèìè. Òåïåðü æå îíè âåñüìà îòëè÷íû.

158 


×óëêè. Òîæå äåëèëèñü íà ïîâñåäíåâíûå è âûõîäíûå è, ðàçóìååòñÿ, íà æåíñêèå 

è ìóæñêèå, êîòîðûå îòëè÷àëèñü ïî òåõíèêå âÿçêè è óçîðàì. 

Â ìóæñêèõ ÷óëêàõ äëÿ ïîâñåäíåâíîé íîñêè âåñü ïîãîë¸íîê 1 âÿçàëñÿ â óçêóþ 

ðîâíóþ ïîïåðå÷íóþ ïîëîñó, à â âûõîäíûõ ÷óëêàõ îðíàìåíò ïîãîë¸íîê äåëèëñÿ 

íà äâå ÷àñòè. Â âåðõíåé ÷àñòè ðÿä â ðÿä ðàñïîëàãàëèñü ñåìü ñåìåòðè÷íûõ áîðäþðîâ, 

è ýòîò åäèíûé óçîð áûë îêàéìë¸í ñ îáåèõ ñòîðîí. Íèæíÿÿ æå ÷àñòü óêðàøàëàñü 

ïðîèçâîëüíûì êîëè÷åñòâîì ñåìåòðè÷íûõ áîðäþðîâ è îäíèì ñåò÷àòûì óçîðîì. 

Ïîÿñà. Îñîáî êðàñèâî ñòàðàëèñü ñâÿçàòü è óêðàñèòü ïîÿñà — îáÿçàòåëüíûé 

àòðèáóò ìóæñêîé è îò÷àñòè æåíñêîé îäåæäû. Èõ ëèáî äåëàëè íà ñïåöèàëüíûõ 

äîùå÷êàõ ëèáî âÿçàëè íà ñïèöàõ èëè òêàëè íà áåðäå÷êå è íèòó, ìàòåðèàëîì 

ñëóæèëè øåðñòü, ïëåò¸íûå íèòêè, êîæà. 

Óçîðû ïîëó÷àëè íàñòèëîì ñòåæêîâ — ïðÿìîãî, êîñîãî, äâóõñòîðîííåãî, ó 

êàæäîãî èç êîòîðûõ áûë ñâîé îïðåäåë¸ííûé ñ÷¸ò. Ê êîíöàì ïîÿñà äîáàâëÿëè 

êèñòè, à ê ñàìîìó ïîÿñó ïîäâåøèâàëè áèâó — ìàëåíüêóþ ñóìî÷êó èç ÷¸ðíîé 

êîæè, çàñò¸ãèâàþùóþñÿ íà ìåäíóþ ïóãîâèöó. Ïîíà÷àëó â áèâå õðàíèëè îãíèâî è 

òðóò, ïîçäíåå ñïè÷êè, èãîëêó è íèòêè. 

Îòïðàâëÿÿñü íà ïðîìûñåë, ìóæ÷èíû íàäåâàëè êîæàíûé ïîÿñ ñ ïðÿæêîé è 

ìåòàëëè÷åñêîé ñêîáîé äëÿ òîïîðà, ïîäâåøèâàëè íîæ (ïóðò) â íîæíàõ (ïóðò\ñ), 

ñïëåò¸ííûõ èç áåð¸çîâîãî ëûêà ëèáî äåðåâÿííûõ. Èíîãäà íîæíû ïîäâÿçûâàëè è 

ê òêàíîìó ïîÿñó. 

Çèìîé êîå-ãäå â Êîìè êðàå ìóæ÷èíû îáìàòûâàëèñü øàðôîì èç áåëè÷üèõ 

õâîñòîâ, ò¸ïëûì è êðàñèâûì. 

ÓÊÐÀØÅÍÈß 

Ðàçóìååòñÿ, ýòèì, ïîñëåäíèì â íàøåì îïèñàíèè, ýëåìåíòîì íàðÿäíîãî êîñòþìà 

ïîëüçîâàëèñü áîëüøå æåíùèíû. Âåñü íàáîð óêðàøåíèé ñâîäèëñÿ, êàê è ó ìíîãèõ 

äðóãèõ íàðîäîâ, ê ñåðüãàì, áóñàì, êîëüöàì, íàãðóäíûì öåïÿì è çàñò¸æêàì — 

çàïîíêàì. 

Ñåðüãè. Áûëè íåñêîëüêî âèäîâ: ñòàðèííûå ìåòàëëè÷åñêèå ñ äâóìÿ ïîäâåñêàìè 

èç ïðîâîëî÷íûõ ñòåðæíåé, íà êîòîðûå íàíèçûâàëè îäíó êðóïíóþ è íåñêîëüêî 

ìåëêèõ áóñèí; òàê íàçûâàåìûå ëàïè, ïîõîæèå íà óòèíûå èëè ãóñèíûå ëàïêè; 

÷óñ³, òî åñòü ÷óäñêèå, ñ ïÿòüþ ïîäâåñêàìè íà êàæäîé. 

Áóñû. Ýòî ÷àùå âñåãî ñèê\òø — øåéíûå èëè íàãðóäíûå áóñû èç ÿíòàðÿ èëè 

ñèíåãî ñòåêëà. 

Êîëüöà. Ñàìûå ðàçíîîáðàçíûå: ñåðåáðÿíûå, ìåäíûå, ñ êàìíÿìè, áåç êàìíåé è 

ïðî÷èå. 

Öåïè. Áûëè îäíîãî òèïà — ñ êðåñòàìè. 

Çàïîíêè. Êðóïíûå, èç ýìàëè òîíêîé ðàáîòû. Èìè æåíùèíû çàñò¸ãèâàëè 

ïðàçäíè÷íûå ø¸ëêîâûå ðóáàøêè. 

Âîò, ñîáñòâåííî, è âñ¸ î íàðîäíîé îäåæäå êîìè. Òåïåðü ïîâåä¸ì ðàçãîâîð 

î ñåêðåòàõ ìàñòåðñòâà, íåáåçûíòåðåñíûé, äóìàåòñÿ, äëÿ âñåõ, êòî õîòåë áû èìè 

âîñïîëüçîâàòüñÿ èëè ïðîñòî èõ ïîçíàòü. 

1 

Ïîãîë¸íîê — âåðõíÿÿ ÷àñòü ÷óëêà áåç ñëåäà.


159 

ÑÅÊÐÅÒÛ ÌÀÑÒÅÐÑÒÂÀ 

Â ëþáîì äåëå, äàæå î÷åíü ïðîñòîì íà ïåðâûé âçãëÿä, êðîþòñÿ ñâîè ñåêðåòû, 

«èçîáðåò¸ííûå» íå îäíèì ïîêîëåíèåì. 

×òîáû ñøèòü îáû÷íûé ñàðàôàí, òðåáîâàëèñü èçâåñòíàÿ ñíîðîâêà è çíàíèÿ, 

÷òî, êîãäà è ÷åì ïðèøèâàòü, ÷òîáû íå ðàñïîëçëàñü îáíîâà íà ëîñêóòüÿ äà íå 

îêîíôóçèëà áû ìàñòåðèöó. 

Âîçüì¸ì âíà÷àëå ïðèëóçñêèé ñàðàôàí. Ïîâòîðÿñü (ñì. ðàçäåë «Àçáóêà êîñòþìà. 

Æåíñêàÿ îäåæäà»), ñêàæåì, ÷òî îí áûë êîñîêëèííûì, ñ çàêðûòûì ëèôîì íà 

ïîäêëàäå èç ïåñòðÿäè, áåç áðåòåëåê. Ñïèíêà âûêðîåíà èç öåëüíîãî êóñêà õîëñòà, 

à ïåðåä — èç äâóõ ðàâíûõ ïîëîñ. 

Âíà÷àëå ñøèâàëè âñå ïåðåäíèå ïîëîñû, è óæ ïîòîì ê íèì ïðèøèâàëè çàäíèå 

è áîêîâûå êëèíüÿ, êîòîðûå ïðèêðåïëÿëè â òàêîé ïîñëåäîâàòåëüíîñòè: ê ïåðåäíåé 

øèðîêîé ïîëîñå ïðèøèâàëè ïåðâûé áîëüøîé êëèí, ê íåìó ïî äîëåâîé íèòêå — 

áîêîâîé êëèí ïîìåíüøå è òàê ñ îáåèõ ñòîðîí ïåðåäíèõ ïîëîñ. Òàêèì æå îáðàçîì, 

ñøèâàëè è çàäíåå ïîëîòíèùå. 

Ãîòîâûå ïåðåäíþþ è çàäíþþ ïîëîñû ñîåäèíÿëè íà ðóêàõ «øâåéêîé» õîëùîâûìè 

íèòêàìè î÷åíü ìåëêèìè ñò¸æêàìè äëÿ ïðî÷íîñòè. Ïîäîë ñàðàôàíà 

âûêðàèâàëè ïîëóêðóãîì. Èíà÷å áîêà áóäóò îòâèñàòü. Âîðîò è ïðîéìó îáøèâàëè 

êóìà÷îì ñ ëèöåâîé ñòîðîíû íàèçíàíêó. 

Íà ïðàçäíè÷íîì ñàðàôàíå ïîâåðõ êóìà÷à íàøèâàëè ïîëîñêè ïàð÷è, à ïåðåä 

îò âûðåçà íà ãðóäè äî êðîìêè ïîäîëà óêðàøàëè ïåòåëüêàìè èç äîìàøíåé êðàøåíîé 

ïðÿæè ïî îáåèì ñòîðîíàì ñàðàôàíà. Ïåòåëüêè äåëàëè èç äëèííîé êîñè÷êè, 

ñïëåò¸ííîé âðó÷íóþ. Â íèæíåì ó ïîäîëà è âåðõíåì ó ðàçðåçà ÷àñòÿõ êîñè÷êà 

âûêëàäûâàëàñü öâåòêîì èç òð¸õ ëåïåñòêîâ. 

Âåðõíþþ ÷àñòü ñàðàôàíà ïîäøèâàëè ïîäêëàäîì, êîòîðûé ïðèøèâàëè ê ïðîéìå 

è âîðîòó, çàòåì åãî îáøèâàëè êóìà÷îì. Ñïèíêó îò ïðîéìû äî ïðîéìû ðàñöâå÷èâàëè 

ïàð÷îâîé ïîëîñêîé, ïðèøèâàÿ å¸ ñò¸æêàìè âêðóãîâóþ. 

Íåïðîñòî áûëî è ðóáàõó (ñîñ) ñøèòü. Íà íå¸ øëè îòáåëåííûé õîëñò è êóìà÷, 

ðàíüøå — áðàíûé õîëñò. Ñîñòîÿëà ðóáàõà íè ìíîãî íè ìàëî èç ïÿòíàäöàòè 

÷àñòåé: äâóõ ðóêàâîâ, äâóõ ëàñòîâèö, ñòîéêè âîðîòà, äâóõ íàïëå÷íèêîâ, ñïèíêè, 

ïåðåäà, äâóõ áîêîâûõ, îäíîãî ïåðåäíåãî, îäíîãî çàäíåãî ïîëîòíèù è äâóõ êëèíüåâ 

â ïîäîëå. 

Øèëè ñîñ íà ðóêàõ ðàçíûìè øâàìè. Ñïåðâà ñêðåïëÿëè äåòàëè âåðõíåé ÷àñòè 

ðóáàõè — íàïëå÷íèêè ê ðóêàâàì, îäèíàêîâî øèðîêèì ïî âñåé èõ äëèíå. Çàòåì 

ê ñïèíêå è ïåðåäó ïðèøèâàëè ëàñòîâèöû, ïîñëå ñîáèðàëè âîðîò â î÷åíü ìåëêóþ 

ñêëàäêó íà ñóðîâóþ íèòêó è óæ ïîòîì íà íàïëå÷íèêè è ñïèíêó ðóáàõè ïîäøèâàëè 

ïîäêëàä. Íàêîíåö, ïðèøèâàëè ñòîéêó âîðîòà. 

Íî ïåðåä òåì, êàê ñêðåïèòü âåðõíèå äåòàëè, èõ óêðàøàëè âûøèâêîé, à íèç 

ðóêàâîâ ëåòñêîé ðóáàõè âîîáùå òêàëè îòäåëüíî, óêðàøàÿ åãî áðàíûì óçîðîì, ïî 

ñàìîìó æå êðàþ ïðîïóñêàëè ìåðåæêó. Ê êðàÿì ïðèøèâàëè ïîëîñêó êóìà÷à, 

ñîáðàííóþ â îäíîñòîðîííþþ ñêëàäêó. 

Ñâåðõó ðóêàâ, â ìåñòå ïëå÷à, óêðàøàëè âûøèâêîé è òðåìÿ ïîëîñàìè áðàíîãî 

óçîðà, êîòîðûé çàêàí÷èâàëñÿ ïîëîñêîé êóìà÷à, ïðîøèòîé ñò¸æêàìè áåëûõ 

íèòîê — ïî òðè ñòåæêà ÷åðåç èíòåðâàë. Âûøèâêà îòëè÷àëàñü ïðàâèëüíûìè ãåîìåò-

160 


ðè÷åñêèìè ôèãóðàìè — êâàäðàòàìè, ñêîáêàìè. Íàãðóäíèê è âîðîò òîæå ðàñöâå÷èâàëè 

âûøèâêîé. 

Ñòàí ðóáàõè ñîñòîÿë èç øåñòè äåòàëåé: äâóõ áîêîâûõ ïîëîñ, îäíîé ïåðåäíåé, 

îäíîé çàäíåé è äâóõ ïðÿìîóãîëüíûõ êëèíüåâ, êîòîðûå âëèâàëèñü ê ïåðåäíåé ïîëîñå 

õîëñòà â ïîäîëå ñî ñòîðîíû ïðÿìîãî óãëà. Íàïëå÷íûå êëèíüÿ èç êóìà÷à 

ïðåäñòàâëÿëè ñîáîé íå ïðÿìîóãîëüíèê, à òðàïåöèþ. 

Óäîðñêèé ñàðàôàí, êàê ìû óæå çíàåì, áûë ñ áðåòåëÿìè, êîòîðûå âûêðàèâàëèñü 

îòäåëüíî. Îíè êðàñèâûì ïîëóêðóãîì ïåðåõîäèëè íà áîêà âåðõíåé ÷àñòè 

ñàðàôàíà. 

Ïðàçäíè÷íûé ñèíÿê øèëè èç òàôòû èëè ïàð÷è, à åãî áðåòåëè îáøèâàëè 

ïîâåðõ ïîëîñêîé ïàð÷îâîé òêàíè. 

Ïîâñåäíåâíûé ñèíÿê ìàñòåðèëè èç ãðóáîãî õîëñòà, âûêðàøåííîãî â ò¸ìíîñèíèé 

öâåò. 

Ñàðàôàí ýòîò êîñîêëèííûé, â êîòîðîì ïåðåä è ñïèíêà ñîñòîÿò èç öåëüíûõ 

ïîëîñ õîëñòà, à áîêà èç êëèíüåâ. Íî åñëè ó êèòàéêè ÷åòûðå áîêîâûõ êëèíà, òî 

ó ñèíÿêà âîñåìü, ïîýòîìó â ïîäîëå îí áûë øèðå. 

Âåðõíÿÿ ÷àñòü ñàðàôàíà — íà ïîäêëàäå, êîòîðûé ïîäøèâàëñÿ ïðåæäå, ÷åì 

îáøèâàëèñü êðàÿ êóìà÷îì ëèáî ïàð÷îé. Ïîäêëàä äëÿ ïðî÷íîñòè äåëàëè èç ãðóáîãî 

õîëñòà èëè ïåñòðÿäè. 

Ðóáàõè íà Óäîðå øèëè èç ôàáðè÷íûõ òêàíåé, ïîñêîëüêó çäåñü ïî÷òè íå 

çàíèìàëèñü ïðÿäåíèåì è òêà÷åñòâîì. Èõ ïîêðîé ïîõîäèë íà ïîêðîé ñåâåðî-ðóññêèõ 

ðóáàõ — ñ ïðÿìûìè ïëå÷åâûìè âñòàâêàìè (ëàñòîâèö èëè ïîëÿêàìè). 

Ñîñòîÿëà óäîðñêàÿ ðóáàõà óæå èç 16 ÷àñòåé, à ðóêàâà — èç äâóõ: ïîëîòíèùà 

è êëèíà. 

Øèëè ðóáàõó òàê. Ñíà÷àëà îáðàáàòûâàëè ðóêàâà, çàòåì îòäåëûâàëè íèæíþþ 

÷àñòü ðóáàõè. Ïîòîì ïðèøèâàëè êðóæåâà è äåëàëè äåêîðàòèâíóþ ñòðî÷êó â 6-7 

ðÿäîâ æ¸ëòîé íèòêîé â âåðõó ðóêàâà. 

Ïîñëå ýòîãî ñøèâàëè ïîëèêè ñ ïîëîòíèùåì ñïèíêè è ïåðåäíåé ÷àñòüþ. Íà 

ñïèíêå è áîðòèêàõ ðÿäîì ñ ïîëèêàìè òîæå æ¸ëòîé íèòêîé ïðîøèâàëè 

äåêîðàòèâíûå ñòðî÷êè â ñåìü ðÿäîâ, ÷åðåäóþùèåñÿ ïðÿìûå ñ âîëíèñòûìè. 

Ïî ãîòîâíîñòè îñíîâíîé ÷àñòè ðóáàõè, ê íåé ïðèøèâàëè ðàçâ¸ðíóòûå ðóêàâà, 

ïîñëå ïðîøèâàëè èõ áîêîâûå øâû. Ëàñòîâèö â êðîå íå áûëî. 

Íàêîíåö, ê ñîáðàííîìó â ìåëêóþ ñêëàäêó âîðîòó (íà ñïèíêå èõ áûëî áîëüøå) 

ïðèøèâàëè ñòîéêó. Ïðè÷¸ì ñêëàäîê áûëî ñòîëüêî, ÷òîáû âîðîò ðóáàõè ñîâïàë 

ñ äëèíîé ñòîéêè, íà ïðàâîì êîíöå êîòîðîé îáì¸òûâàëèñü äâå ïðîðåçíûå ïåòåëüêè, 

à ê ëåâîìó ïðèøèâàëè ìàëåíüêèå ñòåêëÿííûå ïóãîâèöû. 

Ïîëèêè áûëè íà ïîäêëàäå. Íà ïîäêëàäå æå áûëè è ðóêàâà â èõ íèæíåé 

÷àñòè. Ñòàí ðóáàõè ñîñòîÿë èç ÷åòûð¸õ ïîëîòíèù è äâóõ ïðÿìîóãîëüíûõ êëèíüåâ, 

êîòîðûå âøèâàëèñü äëÿ ðàñøèðåíèÿ ïîäîëà. 

Â ñàìóþ ïîñëåäíþþ î÷åðåäü ñøèâàëè ãîòîâûå ÷àñòè ðóáàõè — âåðõíþþ è 

íèæíþþ. Ðóáàõà ãîòîâà, ìîæíî íàäåâàòü. 

Êîìïëåêòû ëåòíåé æåíñêîé îäåæäû, áûòîâàâøèå â þæíîé ÷àñòè Êîìè ïî 

áàññåéíàì ðåê Ñûñîëû è Âû÷åãäû, ñõîäíû ïî êðîþ êàê ñàðàôàíà, òàê è ðóáàõè. 

Íî åñòü è ðàçëè÷èÿ â ìàòåðèàëå, âûøèâêå, òåõíèêå øèòüÿ. Ðóáàõà Ñûñîëüñêîãî 

è Âûðõíåâû÷åãîäñêîãî ðàéîíîâ òàê æå, êàê è ðóáàõè Ïðèëóçñêîãî è Óäîðñêîãî 

ðàéîíîâ, ñîñòîÿò èç äâóõ ÷àñòåé: âåðõíåé «ñîñ» è íèæíåé — «ñòàí». Âåðõíÿÿ


161 

Çèìíÿÿ îäåæäà æåíùèí ñðåäíèõ è þæíûõ ðàéîíîâ íà òåððèòîðèè Êîìè. 

Çäåñü è äàëåå âñå ðèñóíêè Ò.Êîëü÷óðèíîé.

162 


Èæåìñêèé æåíñêèé çèìíèé êîñòþì.


163 

Ìóæñêîé ïðàçäíè÷íûé èëè âûõîäíîé êîñòþì ðàñïðîñòðàí¸í íà òåððèòîðèè 

Êîìè. XIX – íà÷. ÕÕ ââ.

164 


Èæåìñêèé êîñòþì íåâåñòû.


165 

Óñòü-Öèëüìà. Ïðàçäíè÷íûå êîñòþìû äåâî÷åê èäåíòè÷íû ñî âçðîñëûìè êîñòþìàìè 

æåíùèí.

166 


Êîñòþì íåâåñòû. Óäîðà.


167 

Ìóæñêîé (ïîäðîñòêîâûé) ïðàçäíè÷íûé êîñòþì.

168 


Æåíñêèé êîñòþì (îäåæäà) äëÿ ïîëåâûõ ðàáîò (óáîðêà ñåíà, æíèâüÿ). 

Êîíåö XIX – íà÷. ÕÕ ââ.


169 

Ïîêîñíàÿ ðóáàõà, þæíûé è ñðåäíèé ðàéîíû Êîìè.

170 


Ñûñîëüñêèå äåâè÷üè êîñòþìû.


171 

Øóáà-ïàñü «Îáíîâêà». Èæåìñêèé ðàéîí.

172 


Æåíñêèé è ìóæñêîé êîñòþìû. Ïðèëóçñêèé ðàéîí, Ëåòêà.


173 

Âåðõíåâû÷åãîäñêèé ñàðàôàí ìîëîäîé çàìóæíåé æåíùèíû (ýñêèç äëÿ àíñàìáëÿ).

174 


Âåðõíåâû÷åãîäñêèé êîñòþì (èç ôîíäà Ãîñóäàðñòâåííîãî 

òåàòðà ôîëüêëîðà Ðåñïóáëèêè 

Êîìè). 

Êîñòþì Ñûñîëüñêîãî ðàéîíà (èç êîëëåêöèè 

íàðîäíîé àðòèñòêè Ðåñïóáëèêè Êîìè Àëüôèè 

Êîðîòàåâîé).


175 

Âåðõíåâû÷åãîäñêèé æåíñêèé êîñòþì.

176 


Òðàäèöèîííûé êîìè îõîòíè÷èé êîñòþì (ëåòíèé âàðèàíò).


177 

÷àñòü ðóáàõè â çàâèñèìîñòè îò å¸ ïðåäíàçíà÷åíèÿ èçãîòîâëÿëàñü èç ðàçíûõ 

ìàòåðèàëîâ. Äëÿ ïîâñåäíåâíîé, áóäíè÷íîé èñïîëüçîâàëè ïåñòðÿäü ñ ìåëêîé 

êëåòêîé. Ïîëèêè ìîãëè áûòü èç ýòîé æå òêàíè, òîëüêî äðóãîé ðàñöâåòêè. 

Ðóáàõè, ïðåäíàçíà÷àâøèåñÿ äëÿ ïðàçäíèêîâ, êîíå÷íî æå, áûëè íàðÿäíûìè. 

Äëÿ èõ ïîøèâà èñïîëüçîâàëè òîíêèé, õîðîøî îòáåëåííûé õîëñò ñ áðàíûì ðèñóíêîì. 

Áðàíûå ïîëîñû áûëè âûòêàíû èç êðàñíûõ íèòîê è ñîñòàâëÿëè êðàñèâûå 

îðíàìåíòèðîâàííûå óçîðû. Ïîëîñû òêàëèñü ðàçíîé øèðèíû. Äëÿ ïåðåäíèêà 

øèðîêèå, äëÿ ïîëèêîâ è ðóêàâîâ — áîëåå óçêèå. Â íà÷àëå XX âåêà, êîãäà ñòàëà 

øèðîêî ðàñïðîñòðàíÿòüñÿ âûøèâêà, ðóáàõè ñòàëè óêðàøàòüñÿ åþ î÷åíü îáèëüíî. 

Äëÿ âûøèâêè èñïîëüçîâàëè ïîêóïíûå íèòêè — øòàïåëüíîå ìóëèíå èëè õëîï- 

÷àòîáóìàæíûå ÷¸ðíîãî è êðàñíîãî öâåòîâ. Îðíàìåíò âûøèâàëñÿ êðåñòîì èëè 

òàìáóðíûì øâîì. 

Âåðõíÿÿ ÷àñòü ðóáàõè ñîñòîÿëà èç 9 ÷àñòåé: ïåðåäíåãî è çàäíåãî ïîëîòíèùà, 

äâóõ íàïëå÷íûõ êëèíüåâ, êîòîðûå ìîãëè áûòü ïðÿìûå â âèäå ïðÿìîóãîëüíèêà è 

êîñîêëèííûìè â âèäå òðàïåöèè, äâóõ ðóêàâîâ òîæå â ôîðìå ïðÿìîóãîëüíèêîâ, 

äâóõ ëàñòîâèö â ôîðìå êâàäðàòîâ. Ñòîéêà âîðîòà áûâàëà ðàçíîé äëèíû. 

Äåâóøêè íîñèëè ðóáàõè ñ áîëåå îòêðûòûì âîðîòîì, çíà÷èò, ñòîéêà áûëà 

äëèííåå. Ðóáàõè çàìóæíèõ æåíùèí áûëè ñ áîëåå ãëóõèì âîðîòîì. Ñòîéêà âîðîòà 

âûêðàèâàëàñü êîðî÷å. Ïîëîñêà ìàòåðèè ñòîéêè âûêðàèâàëàñü òàê, ÷òî äîëåâàÿ 

íèòü òêàíè ïðîõîäèëà ïî äëèíå ñòîéêè. 

Ñáîðêà äåòàëåé âåðõíåé ÷àñòè ðóáàõè íà÷èíàëàñü òàê æå, êàê ó ëåòñêèõ è 

óäîðñêèõ, ñ ñîåäèíåíèÿìè ïîëèêîâ ñ ïåðåäíèì è çàäíèì ïîëîòíèùåì, çàòåì 

ïðèñîåäèíÿëèñü ïðåäâàðèòåëüíî îáðàáîòàííûå ðóêàâà. Íèç ðóêàâà ñîáèðàëñÿ â 

ìåëêóþ ñêëàäêó äî òàêîãî ðàçìåðà, ÷òîáû ñâîáîäíî ïðîõîäèëà êèñòü ðóêè. Ñêëàäêè 

íà ðóêàâå ñîáèðàëèñü ïîïåðåìåííî â òðè ðÿäà, ïîëó÷àëñÿ ïûøíûé êðàñèâûé 

ðóêàâ ñ ðàâíîìåðíûì ðàñïðåäåëåíèåì ñêëàäî÷åê. Íèæíÿÿ ïûøíàÿ ÷àñòü ðóêàâà 

ïðåäâàðèòåëüíî âûøèâàëàñü, ê íåé ïðèøèâàëè êðóæåâà. Îñîáåííî ïûøíûìè 

îíè áûëè íà ðóáàõå íåâåñòû — ñ áîãàòîé âûøèâêîé è øèðîêèìè ðóêàâàìè. 

Íèæíÿÿ ÷àñòü ðóêàâà ñ êðóæåâàìè íàçûâàëàñü ó ñûñîëüñêèõ è âåðõíåâû÷åãîäñêèõ 

êîìè «ê\ð\ìà». 

×òîáû ðóêàâ áûë áîëåå çàâåðø¸ííûì, ñêëàäî÷êè ïðÿòàëèñü ïîä óçåíüêóþ 

ïîëîñêó òêàíè øèðèíîé 1 ñì. Ýòà ïîëîñêà òêàíè òàêæå ñëóæèëà äëÿ áîëüøåé 

ïðî÷íîñòè, ÷òîáû íå ðàçîøëèñü ñêëàäî÷êè, íà êîòîðóþ îíè ñîáðàíû. Íèæíèé 

êðàé ðóêàâà ó áóäíè÷íîé ðóáàõè îáøèâàëñÿ òåñüìîé, ëèáî òîé æå òêàíüþ, èç 

êîòîðîé èçãîòîâëåíà ðóáàõà. Âîðîò ðóáàõè òàê æå, êàê è íèæíÿÿ ÷àñòü ðóêàâà, 

ñîáèðàëñÿ â ìåëêóþ ñêëàäî÷êó èãëîé íà ñóðîâóþ íèòêó äëÿ ïðî÷íîñòè äî ðàçìåðà 

äëèíû ñòîéêè. Ñòîéêà âîðîòà, êàê è ðóêàâ, óêðàøàëñÿ âûøèâêîé; âûøèòàÿ 

ñòîéêà ïðèøèâàëàñü ê ñîáðàííîìó â ñêëàäêó âîðîòó. Ðàçìåð ñòîéêè çàâèñåë îò 

ðàçìåðà ãîëîâû æåíùèíû è äåëàëàñü îíà òàê, ÷òîáû ãîëîâà ñâîáîäíî ïðîõîäèëà 

â îòâåðñòèå ðóáàõè. Ó âîðîòà ðóáàõè ðàçðåçà íå áûëî, ïîýòîìó äëèíà ñòîéêè 

ñîîòâåòñòâîâàëà äëèíå îêðóæíîñòè ãîëîâû, à íå øåè, êàê ó ëåòñêèõ, óäîðñêèõ è 

èæåìñêèõ æåíñêèõ ðóáàõ. Ïîñëå òîãå, êàê ñîáðàíû âñå îñíîâíûå äåòàëè âåðõíåé 

÷àñòè ðóáàõè, ïðèøèâàëèñü ëàñòîâèöû. Îíè ïðèøèâàëèñü ïîä îáîèìè ðóêàâàìè, 

ñîåäèíÿÿ ðóêàâ è ïåðåäíþþ è çàäíþþ ÷àñòè ðóáàõè. Ïðèøèâàëèñü ëàñòîâèöû 

åäèíûì øâîì, ñîåäèíÿþùèì ïåðåäíþþ è çàäíþþ ÷àñòè ðóáàõè. 

Ãîòîâàÿ âåðõíÿÿ ÷àñòü ðóáàõè ïðèøèâàëàñü ê ñòàíó íèçøåé å¸ ÷àñòè ñî

178 


ñâîåîáðàçíûì êðîåì. Ñòàí ñîñòîÿë èõ ÷åòûð¸õ ïîëîòíèù ãðóáîãî õîëñòà è ÷åòûð¸õ 

èëè äâóõ êëèíüåâ. Êîëè÷åñòâî êëèíüåâ çàâèñåëî îò øèðèíû ïîëîñ õîëñòà: åñëè 

ïîëîñû õîëñòà øèðîêèå, òî êëèíüåâ â ïîäîë âñòàâëÿëîñü ìåíüøå. Êëèíüÿ áûëè 

â ôîðìå ïðÿìîóãîëüíèêîâ, êîòîðûå ïðèøèâàëèñü ïîä ïðÿìûì óãëîì ê ñòîðîíàì 

ïåðåäíåãî ïîëîòíèùà ê íèæíåé åãî ÷àñòè. Ïîëîñû õîëñòà, ñîñòàâëÿþùèå ñòàí, 

ðàñïîëàãàëèñü òàê, ÷òî áîêîâûå øâû îòñóòñòâîâàëè. Øâû ðàñïîëàãàëèñü ñïåðåäè 

è ñçàäè. Ïîäîë ïîäøèâàëñÿ íà ðóêàõ èãëîé. 

Òàê æå, êàê è íà Ñûñîëå, â íà÷àëå ÕÕ âåêà âåðõíåâû÷åãîäñêèå äåâóøêè 

óêðàøàëè âîðîò ñâîèõ ðóáàõ ëåíòàìè, êîòîðûå ïðîäåâàëèñü ñêâîçü êðóæåâà, 

ïðèøèòûå ê ñòîéêå âîðîòà. Ñàðàôàíû, êîòîðûå áûëè ðàñïðîñòðàíåíû øèðîêî â 

Ñûñîëüñêîì è Âåðõíåâû÷åãîäñêîì ðàéîíàõ, â êîðíå îòëè÷àþòñÿ ñâîèì êðîåì îò 

êèòàéêè è ñèíÿêà Óäîðñêîãî è Ïðèëóçñêîãî ðàéîíîâ. Îíè òîæå êîñîêëèííûå, íî 

èõ êðîé è ïîøèâ ñîâåðøåííî äðóãîé. 

Äëÿ ïîøèâà ñàðàôàíà èñïîëüçîâàëè ðàçëè÷íûå òêàíè — ïåñòðÿäü â êðóïíóþ 

êëåòêó, â êîíöå XIX âåêà — ñàòèí, êîðñåòíóþ òêàíü, àòëàñ. 

Âîò êàê, ê ïðèìåðó, øèëè ñàðàôàíû èç ïåñòðÿäè (áîðäîâûé ôîí, ñèíèå, 

áåëûå ïîëîñû). Äëÿ ñàðàôàíà áðàëè 8 ïîëîñ õîëñòà — äâå øèðîêèå ïîëíûå 

ïîëîñû ñïåðåäè, øåñòü ïîëîñ ñ áîêîâ è ñçàäè. Ýòè øåñòü ïîëîñ çàóæåíû ê âåðõó 

â âèäå òðàïåöèè. Íèæíåå îñíîâàíèå ðàâíî øèðèíå ïîëîñû õîëñòà, âåðõíåå çàóæåíî 

ïî÷òè íàïîëîâèíó. Âåðõíÿÿ ÷àñòü ñàðàôàíà ñîáèðàëàñü â ñêëàäêó äî ðàçìåðà 

îáú¸ìà ãðóäíîé êëåòêè æåíùèíû. Ñêëàäêè ïðîøèâàëèñü ñòðî÷êîé â øåñòü, ïÿòü 

è ÷åòûðå ðÿäà. 

Âåðõíÿÿ ÷àñòü ñàðàôàíà ïðåäñòàâëÿëà ñîáîé êîðñåò, âûñîòà êîòîðîãî ðàâíÿëàñü 

14-16 ñì. Äëÿ óäîáñòâà íîñêè ñàðàôàíà ó êîðñåòà ñáîêó áûë ðàçðåç, êîòîðûé 

çàñò¸ãèâàëñÿ íà êðþ÷êè (èíîãäà êðþ÷êè ìîãëè ðàñïîëàãàòüñÿ ñïåðåäè). Áðåòåëè 

ñàðàôàíà áûëè òàêîé äëèíû, ÷òî êîðñåò ðàñïîëàãàëñÿ íà óðîâíå ãðóäè. 

Ïðè ïîøèâå ïåðâûìè ñêðåïëÿëèñü ïîëîñû õîëñòà, îáðàçóÿ ñòàíèíó ñàðàôàíà, 

ïîñëå ñîáèðàëèñü ñêëàäêè êîðñåòà íà ñóðîâóþ íèòü, êîòîðûå ïðîøèâàëèñü íà 

ìàøèíêå èëè íà ðóêàõ. Çàòåì âûêðàèâàëèñü áðåòåëè è ÷èáè, ê êîòîðîìó êðåïÿòñÿ 

áðåòåëè. Èíîãäà ÷èáè âûêðàèâàëñÿ âìåñòå ñ áðåòåëÿìè èç îäíîãî êóñêà õîëñòà. 

Ïîñëå òîãî, êàê áðåòåëè ïðèøèòû ê ÷èáè, îíè êðåïÿòñÿ ê ñàðàôàíó. Çàòåì ê 

êîðñåòó ñ âíóòðåííåé ñòîðîíû ïðèøèâàåòñÿ ïîäêëàä; øèðèíà ðàâíà âûñîòå ñêëàäîê 

êîðñåòà. 

Äàëåå îôîðìëÿåòñÿ ïîäîë ñàðàôàíà. Íà ðàññòîÿíèè 10 ñì îò íèæíåé êðîìêè 

ïðèøèâàþòñÿ òðè ïîëîñû èç ñàòèíà, ÷àùå âñåãî êðàñíîãî öâåòà. Ñ ëåâîé ñòîðîíû 

ïîäîë ñàðàôàíà ïîäøèâàåòñÿ ïîäêëàäîì èç õîëñòà èëè ñàòèíà. 

Ñàòèíîâûå ñàðàôàíû ðàñêðàèâàëèñü òàê æå, êàê è ïåñòðÿäíûå, ñ íåêîòîðûì 

èçìåíåíèåì îáðàáîòêè ïîäîëà. Ó ñàòèíîâûõ ñàðàôàíîâ íå áûëî ÷èáè, ïðîñòî 

âåðõíèé êðàé ñàðàôàíà ñîáèðàëñÿ â êîðñåò è îáøèâàëñÿ ïîëîñêîé òêàíè, êîòîðàÿ 

ïðèøèâàëàñü ñíà÷àëà ñ âíåøíåé ñòîðîíû è ïîäâîðà÷èâàëàñü âîâíóòðü, çàõâàòûâàÿ 

êðîìêó ïîäêëàäà è êîðñåòà êðóãîâûì øâîì. Â ñàòèíîâûõ ñàðàôàíàõ ê ïîäîëó 

äëÿ êðàñîòû ñâåðõó ïîäøèâàëè âîëàí. Âåðõíÿÿ êðîìêà âîëàíà ñêëàäûâàëàñü 

âäâîå è ñîáèðàëàñü â ñáîðêó íà íèòêó. Ïî ýòîé íèòêå âîëàí è ïðèøèâàëñÿ ê 

ïîäîëó ñàðàôàíà. Äëÿ ïûøíîñòè ïîä ñàðàôàí æåíùèíû íàäåâàëè íèæíèå þáêè 

ñ êðóæåâàìè ðàçíîé øèðèíû — îò 5 äî 16 ñì. 

Â ïåðâîé ïîëîâèíå XIX âåêà ðàñøèðèëàñü òîðãîâëÿ ôàáðè÷íûìè òêàíÿìè,


179 

æåíùèíû ñòàëè øèòü ñàðàôàíû íà êàæäûé ïðàçäíèê, ïðè÷¸ì êàæäûé ñàðàôàí 

áûë îïðåäåë¸ííîãî öâåòà. Â Ñûñîëüñêîì è Ïðèëóçñêîì ðàéîíàõ âî âðåìÿ âåí÷àíèÿ 

íåâåñòà íàäåâàëà ðîçîâûé ñàðàôàí, øèòûé èç ðîçîâîãî ñàòèíà, à åñëè íåâåñòà 

áûëà èç áîãàòîé ñåìüè, òî èç êîðñåòíîé àòëàñíîé òêàíè èëè àòëàñà. 

Ñàðàôàíû èç ñàòèíà áûëè ðàñïðîñòðàíåíû è íà Âåðõíåé Âû÷åãäå. Âåðõíåâû÷åãîäñêèå 

æåíùèíû ÷àùå èñïîëüçîâàëè êðàñíûé, áîðäîâûé ñàòèí. Ñàðàôàíû 

áûëè íåñêîëüêî êîðî÷å, ÷åì íà Ñûñîëå. 

Èæåìñêèé ñàðàôàííûé êîìïëåêñ êîíöà XIX âåêà çàìåòíî îòëè÷àëñÿ îò 

óäîðñêîãî, ñûñîëüñêîãî, ïðèëóçñêîãî, âåðõíåâû÷åãîäñêîãî. Æåíùèíû Èæåìñêîãî 

ðàéîíà íîñèëè òàê íàçûâàåìûå êðóãëûå ñàðàôàíû. Òàêîé ñàðàôàí ñøèò èç ò¸ìíîçåë¸íîãî 

ø¸ëêà, íà åãî êðîé øëî ñåìü ïðÿìûõ ïîëîñ òêàíè äëèíîé 108 ñì. 

Âîò, íàïðèìåð, òàêîé ñàðàôàí. Ñøèò îí èç îäíîé ïîëîñû ñèòöà øèðèíîé 27 ñì 

è äëèíîé 372 ñì. Îòäåëàí êðóæåâàìè. Äëÿ áðåòåëåé èñïîëüçîâàí òîò æå ìàòåðèàë. 

Â îòäåëêå èñïîëüçîâàíà òàêæå ñàìîäåëüíàÿ áàõðîìà èç äîìàøíåé êðàøåíîé 

îâå÷üåé øåðñòè. Äëèíà áàõðîìû ðàâíà øèðèíå ïîäîëà ñàðàôàíà. 

Ëþáîïûòíî ïîñìîòðåòü, êàê ñøèò ñàðàôàí. Ïðÿìûå ïîëîñû òêàíè ñîåäèíÿëèñü 

ìåæäó ñîáîé ïîñëåäîâàòåëüíî; åñëè íà ìàøèíå, òî åäèíûì øâîì, åñëè íà 

ðóêàõ — äâîéíûì ïîòàéíûì øâîì. Ïîëó÷åííàÿ îñíîâà ñàðàôàíà â âèäå òðóáû 

ñîáèðàëàñü â ñêëàäêó òàêèì îáðàçîì: ñàðàôàí ñêëàäûâàëñÿ âäâîå ïî öåíòðó ñïèíêè 

è ïåðåäà. Ñêëàäêè çàêëàäûâàëèñü îò öåíòðà ñïèíêè ê ïåðåäíåé ÷àñòè ñàðàôàíà, 

íà ñïèíêå çàêëàäûâàëàñü îäíà äâîéíàÿ ãëóáîêàÿ ñêëàäêà ãëóáèíîé 20 ñì, îñòàëüíûå 

ñêëàäêè — ïîìåëü÷å, ãëóáèíîé 4 ñì. Ïåðåäíÿÿ ÷àñòü ñàðàôàíà îñòà¸òñÿ 

íå ñîáðàííîé. 

Âåðõíÿÿ ÷àñòü ñêëàäîê ïîäøèâàåòñÿ ïîäêëàäîì øèðèíîé 10 ñì. Îòñòóïèâ îò 

êðîìêè 5 ñì, ñêëàäêè ïðîøèâàëè «ïðÿìîé» ñòðî÷êîé. Ìåæäó êðîìêîé è «ïðÿìîé» 

ñòðî÷êîé èõ çàêðåïëÿëè äåêîðàòèâíûì øâîì «çèã-çàã», îáðàçóÿ êîðñåò ñàðàôàíà, 

çàòåì ïðèøèâàëè áðåòåëè ñçàäè íà ðàññòîÿíèè 6,5 ñì, à ñïåðåäè íà ðàññòîÿíèè 

23 ñì. Ìåæäó áðåòåëÿìè ïðîäåâàëè âçä¸æêó-øíóðîê äëÿ çàòÿæêè ïåðåäíåé ÷àñòè 

ñàðàôàíà ïîä ãðóäü. 

Ïîñëå òîãî, êàê áðåòåëè ïðèøèòû, îíè âìåñòå ñ âåðõíåé êðîìêîé ñàðàôàíà 

îáøèâàþòñÿ àëîé ïîëîñêîé ø¸ëêà. ×òîáû ñîõðàíèòü êðàé ïîäîëà îò áûñòðîãî 

èçíîñà, åãî óêðåïëÿþò áàõðîìîé èç ãðóáîé øåðñòÿíîé íèòè øèðèíîé 1 ñì, êîòîðàÿ 

ïðèøèâàåòñÿ ìåæäó ïîäêëàäîì, ïîëîòíèùåì ïîäîëà è óçêîé ïîëîñêîé ñóêíà. 

Ýòà ïîëîñêà ïðèøèâàåòñÿ ê êðîìêå ïîäîëà è âûñòóïàåò çà íå¸ íà 0,5 ñì. 

Íà ïîäêëàä íèæíåé ÷àñòè ñàðàôàíà óïîòðåáëÿëè ñèòåö èëè ñàòèí. Ïîäîë 

óêðàøàëñÿ êðóæåâàìè ôàáðè÷íîãî èçãîòîâëåíèÿ. Äî ïîÿâëåíèÿ êðóæåâ æåíùèíû 

èçãîòîâëÿëè áàõðîìó èç äîìàøíåé øåðñòÿíîé ïðÿæè, êîòîðóþ êðàñèëè â ÷¸ðíûé 

öâåò. Øèðèíà áàõðîìû äîñòèãàëà 7-12 ñì. 

Áîãàòîå ðàçíîîáðàçèå â êðîå ðóêàâîâ «ñîñ» âñòðå÷àåòñÿ ó ðóáàõ èæåìñêèõ 

æåíùèí. Áîëüøîå èõ êîëè÷åñòâî ñîáðàíî â ôîíäàõ Ëåíèíãðàäñêîãî ìóçåÿ 

ýòíîãðàôèè íàðîäîâ ÑÑÑÐ, ãäå åñòü ïîëíûå êîìïëåêòû ëåòíåé îäåæäû Êîìè. 

Íàø ðàññêàç ïîäîø¸ë ê êîíöó. Ðàññêàç, õî÷åòñÿ âåðèòü, íåîáõîäèìûé, ïîòîìó 

÷òî çàáûâàåì ìû íàðîäíûå òðàäèöèè, à âêóïå è êóëüòóðó íàøèõ ïðåäêîâ, êàê 

ìàòåðèàëüíóþ, òàê è äóõîâíóþ. 

Äîðîãî îáõîäèòñÿ íàì ýòà çàáûâ÷èâîñòü. Óòðà÷èâàÿ íå òîëüêî òðàäèöèè, íî è

180 


ðîäíîé ÿçûê, âåêàìè âûðàáîòàííóþ íðàâñòâåííîñòü, ìû äîâîëüíî óñïåøíî óñâàèâàåì 

ëþáîé ñóððîãàò «ñ îáùåêóëüòóðíîé òî÷êè çðåíèÿ», ÷òî îçíà÷àåò îòñóòñòâèå 

âîîáùå êàêîé-ëèáî òî÷êè çðåíèÿ. Ïëîäàìè ýòîé îáùåé êóëüòóðû âñå äàâíî yæe 

îáúåëèñü. 

À ïðè ÷¸ì çäåñü íàöèîíàëüíûé êîñòþì? Íå ïðèòÿíåò ëè îí çà óøè ê êóëüòóðå, 

òåì áîëåå íðàâñòâåííîñòè? — ñïðîñèòå âû. Äóìàåòñÿ, íåò. Âåäü íàðîäíàÿ 

îäåæäà — ýòî îäíî èç ïðîÿâëåíèé 

íàðîäíîãî áûòà, òàê æå, êàê îáû÷àè è 

îáðÿäû, ïåñíè, ñêàçêè è ñêàçàíèÿ. Â íåé 

äàæå îòðàæåíû âåðîâàíèÿ íàðîäà, å¸ 

ñîçäàâøåãî. À ÷òî ìîæåò áûòü áîëåå 

íðàâñòâåííûì? 

Åñòü êîìè ïîñëîâèöà: «Èç ðóê 

ìàñòåðà çîëîòî ñûïëåòñÿ». Òàêèìè 

ìàñòåðàìè áîãàò âñÿêèé íàðîä, à òâîðåíèÿ 

èõ ðóê è âåðíî çîëîòûå. Òâîðåíèÿ 

êîìè ìàñòåðîâ õðàíÿòñÿ â Ðåñïóáëèêàíñêîì 

êðàåâåä÷åñêîì ìóçåå, â Ãîñóäàðñòâåííîì 

ìóçåå ýòíîãðàôèè íàðîäîâ 

ÑÑÑÐ â Ëåíèíãðàäå, âî ìíîãèõ ìåñòíûõ 

ìóçåÿõ. Ýòèì óìåëüöàì, à òàêæå 

ëþäÿì, áëàãîäàðÿ ñòàðàíèÿì êîòîðûõ 

óäàëîñü óáåðå÷ü ïðåêðàñíûå îáðàçöû 

íàðîäíîé îäåæäû, ìîæíî òåïåðü òîëüêî 

ïîêëîíèòüñÿ. Ïîáîëüøå áû òàêèõ ëþäåé, 

è òîãäà ìîæíî íå òðåâîæèòüñÿ çà 

íàøó ïàìÿòü. 

Â ìàñòåðñêîé Ò.Êîëü÷óðèíîé.

Àëåêñàíäð Ìàòóñåâè÷ 

(Ìîñêâà) 

181 

Îêîí÷èë ÐÃÑÓ è ÌÃÈÌÎ. Ñ àêàäåìè÷åñêîé 

ìóçûêîé ñâÿçàí ñ ðàííåãî äåòñòâà, ó÷åíèê èçâåñòíîãî 

ðîññèéñêîãî õîðîâîãî äèðèæ¸ðà À.Ñ. Ïîíîìàðåâà. 

Îïóáëèêîâàë ñîòíè ìàòåðèàëîâ 

(ðåöåíçèè, èíòåðâüþ, ïåðåâîäû) ïî ïðîáëåìàì 

îïåðíîãî òåàòðà è âîêàëüíîãî èñêóññòâà â ñåòåâûõ 

èçäàíèÿõ, ãàçåòàõ, æóðíàëàõ, òåàòðàëüíûõ 

áóêëåòàõ. 

Ôåñòèâàëü âîïðåêè / Äâà ëèêà 

«Ñûêòûâêàðñêîé âåñíû» 

Îïåðíàÿ ãåîãðàôèÿ Ðîññèè âïå÷àòëÿåò: ñ âûñîêèì æàíðîì ñåãîäíÿ ìîæíî 

âæèâóþ ïîâñòðå÷àòüñÿ â ñàìûõ îòäàë¸ííûõ, «íåïðåçåíòàáåëüíûõ» â îáûäåííîì 

ñîçíàíèè óãîëêàõ íàøåé Ðîäèíû. Ýíòóçèàçì ëþäåé, äåëàþùèõ îïåðíûå ñïåêòàêëè 

â ýòèõ óñëîâèÿõ, èõ ïðåäàííîñòü æàíðó, èçáðàííîìó ïóòè â èñêóññòâå ïîðàæàåò è 

óäèâëÿåò. Îäíèì èç òàêèõ ÿðêèõ ïðèìåðîâ ÿâëÿåòñÿ çåìëÿ Êîìè, å¸ ñòîëèöà 

Ñûêòûâêàð, ãäå â êîíöå ìàÿ – íà÷àëå èþíÿ ïðîø¸ë 25-é þáèëåéíûé Ìåæäóíàðîäíûé 

ìóçûêàëüíûé ôåñòèâàëü «Ñûêòûâêàðñêàÿ âåñíà». 

...Ñóðîâûå äîëãèå çèìû, êîðîòêîå ëåòî, ññûëüíûé êðàé («Âîðêóòà» äëÿ ðóññêîãî 

óõà ñ ñîâåòñêèì ïðîøëûì çà ïëå÷àìè çâó÷èò íå ìåíåå óñòðàøàþùå, ÷åì 

«Êîëûìà»), òóïèêîâàÿ âåòêà æåëåçíîé äîðîãè, ðåäêèå àâèàðåéñû äî ñòîëèöû è 

ïî÷òè áîëåå íèêóäà — êàêàÿ çäåñü ìîæåò áûòü îïåðà, êàêîé ôåñòèâàëü? Äà è ñòîëèöà 

Ðåñïóáëèêè Êîìè — ãîðîä ñîâñåì íåáîëüøîé, âñåãî-òî íàñåëåíèåì â ÷åòâåðòü 

ìèëëèîíà, â òî âðåìÿ êàê ïî ñîâåòñêèì åù¸ ñòàíäàðòàì îïåðíûé òåàòð ïîëîæåí 

òîëüêî ëèøü ãîðîäóìèëëèîííèêó. 

Êîíå÷íî, íå 

âñåãäà ýòî ïðàâèëî ñîáëþäàëîñü 

è ðàíüøå, à â ïîñòñîâåòñêèå 

ãîäû, êîãäà ñâîáîä 

ñòàëî ÿâíî áîëüøå, èìåòü 

èëè íå èìåòü â ãîðîäå îïåðíûé 

òåàòð — äåëî ñàìîãî 

ãîðîäà (ïîòÿíåòå ôèíàíñîâî 

— äåëî âàøå!), íî îòäàë¸ííàÿ 

ñåâåðíàÿ ðåñïóáëèêà 

êàê-òî ñîâñåì íå âîñïðèíèìàåòñÿ 

â ìàññîâîì 

ñîçíàíèè êàê îáùåïðèçíàííûé 

ìóçûêàëüíûé 

Îòêðûòèå ôåñòèâàëÿ «Ñûêòûâêàðñêàÿ âåñíà». öåíòð.

182 

Îïåðà «Ðèãîëåòòî». 

À. Ìàòóñåâè÷ 

È, òåì íå ìåíåå: â òîé ñàìîé Âîðêóòå 

èç ññûëüíûõ-ðåïðåññèðîâàííûõ 

àðòèñòîâ â 1940-õ îðãàíèçóåòñÿ ëàãåðíûé 

òåàòð, íà áàçå êîòîðîãî, óæå â õðóù¸âñêóþ 

îòòåïåëü â ñòîëèöå ðåñïóáëèêè 

âîçíèêàåò òåàòð ìóçûêàëüíûé, â íîâîé 

óæå Ðîññèè ïðåîáðàçîâàííûé â ïîëíîöåííûé 

òåàòð îïåðû è áàëåòà. Â 1990-õ 

æå âîçíèêàåò è ìåæäóíàðîäíûé 

ôåñòèâàëü «Ñûêòûâêàðñêàÿ âåñíà»: â 

àìáèöèîçíûé ïðîåêò ìàëî êòî âåðèë 

òîãäà, îäíàêî æå, ôîðóì ñîñòîÿëñÿ, 

óêðåïèëñÿ è ñïðàâëÿåò â ýòîì ãîäó óæå 

ñâîé ñåðåáðÿíûé þáèëåé. Íåêàçèñòîå 

çäàíèå òåàòðà êîíöà 1960-õ, ïî íûíåøíèì 

âðåìåíàì óæå èçðÿäíî èçíîøåííîå 

è óñòàðåâøåå, âåñüìà îãðàíè÷åííûå 

âîçìîæíîñòè òðóïïû, å¸ ìàëî÷èñëåííîñòü, 

óäàë¸ííîñòü îò âåäóùèõ ìóçûêàëüíûõ 

öåíòðîâ ñòðàíû, ñêðîìíûé 

áþäæåò — âñ¸ ýòî, òåì íå ìåíåå, íèêàê 

íå îòðàæàåòñÿ íà óðîâíå ìóçûêàëüíîãî 

ïðàçäíèêà, êîòîðûé óæå â 25-é ðàç 

ïîçâîëÿåò ñåáå èìåòü ðåñïóáëèêà è å¸ 

îïåðíûé òåàòð. Çà ÷åòâåðòü âåêà çäåñü 

ïåðåáûâàëà ìàññà ñòîëè÷íûõ è èíîñòðàííûõ 

ãàñòðîë¸ðîâ (èç ñàìûõ èçâåñòíûõ 

èì¸í — Âëàäèñëàâ Ïüÿâêî, 

Ãðàéð Õàíåäàíüÿí, Òàòüÿíà Åðàñòîâà, 

Ãàëèíà Áîðèñîâà, Ãëåá Íèêîëüñêèé, 

Èðèíà Áîãà÷åâà), à ïðåìüåðû, êîòîðûìè 

óãîùàëè ïóáëèêó, — ýòî ñëîæíåéøèå 

ïðîèçâåäåíèÿ ìèðîâîãî îïåðíîãî 

ðåïåðòóàðà, ïðè÷¸ì íå òîëüêî ñàìûå 

ïîïóëÿðíûå, íî è òàêèå íå÷àñòî âñòðå- 

÷àþùèåñÿ íå òîëüêî íà ðîññèéñêîé, íî 

è ìèðîâîé àôèøå êàê «Ðóñàëêà» 

Äàðãîìûæñêîãî è «Ñíåãóðî÷êà» 

Ðèìñêîãî-Êîðñàêîâà, «Ôàâîðèòêà» 

Äîíèöåòòè è «×¸ðíîå äîìèíî» Îáåðà... 

Ïðîãðàììà íûíåøíåãî ôåñòèâàëÿ 

âêëþ÷àëà àæ òðè ïðåìüåðû — äâå îïåðû 

(«Ðèãîëåòòî» è «Âîëøåáíàÿ ôëåéòà») 

è áàëåò («Òûñÿ÷à è îäíà íî÷ü» Àìèðîâà) 

— à òàêæå ðåïåðòóàðíûå ñïåêòàêëè 

ñ ó÷àñòèåì ïðèãëàø¸ííûõ ãàñòðîë¸-

ÔÅÑÒÈÂÀËÜ ÂÎÏÐÅÊÈ / ÄÂÀ ËÈÊÀ «ÑÛÊÒÛÂÊÀÐÑÊÎÉ ÂÅÑÍÛ» 

183 

Îïåðà «Âîëøåáíàÿ ôëåéòà». 

ðîâ, â ÷¸ì ôîðóì èä¸ò ïðîòîðåííûì 

ïóò¸ì ìíîãèõ ïîäîáíûõ ïðàçäíèêîâ íà 

ïîñòñîâåòñêîì ïðîñòðàíñòâå, ÷òî íà 

ñàìîì äåëå îïðàâäàííî — âåðíûé ñïîñîá 

ïðèâëå÷ü äîïîëíèòåëüíîå âíèìàíèå 

ïóáëèêè ê òåàòðó. Ìíå äîâåëîñü ïîáûâàòü 

íà âòîðîé ïîëîâèíå ôåñòèâàëÿ, 

ïîñåòèòü òðè ñïåêòàêëÿ (îäèí ðåïåðòóàðíûé 

è äâàæäû — îäíó èç ïðåìüåð), 

è ê ñâîåìó óäîâëåòâîðåíèþ êîíñòàòèðóþ, 

÷òî âñå òðè âå÷åðà çàë «Êîìèîïåðû» 

áûë ïåðåïîëíåí, à ýíòóçèàçì, 

ñ êîòîðûì ïóáëèêà âñòðå÷àëà ñïåêòàêëè 

è èãðàþùèõ â íèõ àðòèñòîâ, íîñèë 

âîèñòèíó âçðûâíîé õàðàêòåð. 

«Äîí Ïàñêóàëå» Ãàýòàíî Äîíèöåòòè 

— íå÷àñòûé ãîñòü íà ðîññèéñêîé ñöåíå, 

óñòóïàþùèé ïàëüìó ïåðâåíñòâà 

«Ëþáîâíîìó íàïèòêó» òîãî æå àâòîðà, 

õîòÿ â ýòîé êîìè÷åñêîé îïåðå ìàñòåðñòâî 

Äîíèöåòòè-êîìïîçèòîðà, áûòü 

ìîæåò, äàæå âûøå, ÷åì â îáùåïðèçíàííîì 

õèòå. Ðàáîòà Ñûêòûâêàðñêîãî 

òåàòðà — ñïåêòàêëü íå íîâûé, åù¸ èç 

ïðîøëîãî äåñÿòèëåòèÿ, ïîñòàâëåííûé 

ìåñòíûì ðåæèññ¸ðîì Ñåðãååì Ñóøåíöåâûì 

âåñüìà òðàäèöèîííî, íî â òî æå 

âðåìÿ î÷åíü ìóçûêàëüíî: äóõ èãðèâîé 

áóôôîííîé ñòèõèè ïåðåäàí äîñòîâåðíî 

è íå áåç ôàíòàçèè, õîòÿ íå îäèí õîä íå 

îòëè÷àåò îñîáàÿ ýêñòðàâàãàíòíîñòü. 

Îáîáù¸ííûì îáðàçîì (õóäîæíèê Þðèé 

Ñàìîäóðîâ) «ò¸ìíîãî öàðñòâà» çàÿäëîãî 

õîëîñòÿêà Ïàñêóàëå ñëóæèò ìàññèâíûé 

øêàô-ñåêðåòåð ñî ìíîæåñòâîì ÿùè÷êîâ 

è äâåðåö, íàïîäîáèå ôóíäàìåíòàëüíûõ 

«ñòåíîê» ñîâåòñêîé ýïîõè, ïåðåãîðàæèâàþùèé 

âñþ ñöåíó îò êóëèñû äî êóëèñû. 

Çà ýòî «âåëè÷åñòâåííîé» áàððèêàäîé è 

ïðÿ÷åòñÿ òèòóëüíûé ãåðîé îïåðû îò 

íåâçãîä âíåøíåãî ìèðà, è, õîòÿ ÷óâñòâóåò 

ñåáÿ âïîëíå êîìôîðòíî, íî âñ¸ æå 

ìå÷òàåò î ÷¸ì-òî èíîì — î ñåìåéíîì 

óþòå, êðàñàâèöå-æåíå è ïð., õîòÿ íà 

ïîâåðêó ðàäè ýòîãî ãîòîâ ïîñòóïèòüñÿ 

íå ìíîãèì. Âî âòîðîì àêòå, êîãäà

184 

Áàëåò «Òûñÿ÷à è îäíà íî÷ü». 


ïðèáûâøàÿ â ýòî «óþòíîå ãí¸çäûøêî» 

ñâîåíðàâíàÿ Íîðèíà, óñòàíàâëèâàåò 

çäåñü ñâîè ïîðÿäêè, ïðîñòðàíñòâî ðàçìûêàåòñÿ, 

çðèòåëü ñëîâíî îêàçûâàåòñÿ 

â ñàäó ñ åãî ë¸ãêèìè èçÿùíûìè àðêàìè, 

à â ôèíàëüíîì äåéñòâèè ñåêðåòåð 

âîöàðÿåòñÿ íà ñâî¸ çàêîííîå ìåñòî è 

âñ¸ âîçâðàùàåòñÿ íà êðóãè ñâîÿ. Ìàññèâíûé 

äîðîãîé äèâàí, ãëîáóñ-ñåéô, 

êàðòèíû â áàðî÷íûõ ðàìàõ — âñ¸ ïðèçâàíî 

ñâèäåòåëüñòâîâàòü î äîñòàòêå è 

îñíîâàòåëüíîñòè õîçÿèíà äîìà. Èçÿùíûå 

êîñòþìû ãåðîåâ, ùåãîëåâàòûå äàæå 

ó õîëîñòÿêà-çàíóäû, îäíîçíà÷íî îòñûëàþò 

íàñ â ïîçàïðîøëûé âåê — âðåìÿ 

ñîçäàíèÿ îïåðû. 

Â òàêîì ñïåêòàêëå (êîìè÷åñêîì ïî 

æàíðîâîé ïðèíàäëåæíîñòè è òðàäèöèîííîì 

ïî ñðåäñòâàì âûðàçèòåëüíîñòè) 

îãðîìíàÿ íàãðóçêà ëîæèòñÿ íà 

àêò¸ðîâ-ïåâöîâ, êîòîðûå äîëæíû âäîõíóòü 

æèçíü èñêðîì¸òíîé áóôôîíàäû â 

ýòî êëàññè÷åñêîå, «ðåñïåêòàáåëüíîå» 

îôîðìëåíèå. Ðóêîâîäñòâî ôåñòèâàëÿ 

ñóìåëî ïðèâëå÷ü ê ó÷àñòèþ â í¸ì 

çàìå÷àòåëüíûé êâàðòåò ãàñòðîë¸ðîâ èç 

Èòàëèè — âðîäå áû è íå çâ¸çä ïåðâîé 

âåëè÷èíû, îäíàêî îò ïåíèÿ è èãðû 

êîòîðûõ çðèòåëü ïîëó÷èë ìàññó 

óäîâîëüñòâèÿ. Äóðàøëèâûé Ïàñêóàëå â 

èñïîëíåíèè Ìàð÷åëëî Ëèïïè ïåë 

íåìíîãî óñòàëûì ãîëîñîì â ýäàêîé 

âàëüÿæíîé ìàíåðå — ïðè ýòîì 

áåçóïðå÷íàÿ ôðàçèðîâêà è âåðíûå 

àêöåíòû (âêóïå ñ àóòåíòè÷íûì 

èòàëüÿíñêèì — êàê è ó ïðî÷èõ 

ó÷àñòíèêîâ) ãîâîðèëè ëèøü î òîì, ÷òî 

«óñòàëîñòü-âàëüÿæíîñòü» — ýòî íå 

ñâèäåòåëüñòâî âîêàëüíûõ ïðîáëåì, à 

õîðîøî ïðîäóìàííàÿ ÷àñòü îáðàçà, 

äåëàþùåãî îäèíîêîãî áðþçãó è ìèçàíòðîïà 

âåñüìà óáåäèòåëüíûì. Èíòðèãàí 

äîêòîð Ìàëàòåñòà â èñïîëíåíèè îáàÿòåëüíîãî 

Äàíèýëå Ïèñêîïî îêàçàëñÿ 

íàñòîÿùèì Ôèãàðî ýòîé îïåðû, âîâðåìÿ 

çàâîäÿùèì íóæíûå ìåõàíèçìû

ÔÅÑÒÈÂÀËÜ ÂÎÏÐÅÊÈ / ÄÂÀ ËÈÊÀ «ÑÛÊÒÛÂÊÀÐÑÊÎÉ ÂÅÑÍÛ» 

185 

Îïåðà «Äîí Ïàñêóàëå». 

êîìåäèè, ÷åé ðàñ÷¸ò âåðåí è áåçîøèáî÷åí: 

â âèíó ïåâöó ìîæíî ëèøü 

ïîñòàâèòü ñëàáûé íèæíèé ðåãèñòð, â 

îñòàëüíîì æå åãî ïåíèå è èãðà âåñüìà 

óáåæäàëè. Èñòèííîå óäîâîëüñòâèå 

ìåëîìàíàì äîñòàâèë òåíîð Äæàí Ëóêà 

Ïàçîëèíè (Ýðíåñòî): çðåëûé ïåâåö â 

îáðàçå ìîëîäîãî ëþáîâíèêà ÷àñòåíüêî 

âûãëÿäèò íå âûèãðûøíî, íî ýòà àêñèîìà 

íå ðàáîòàåò â ñëó÷àå ñ Ïàçîëèíè — è 

ìåñòíûå ãðèì¸ðû (Íàòàëüÿ Êàðïîâà) 

ïîðàáîòàëè íà ñëàâó, íî ñàìîå ãëàâíîå, 

ñàì ïåâåö ïðîäåìîíñòðèðîâàë ñîëíå÷íûé, 

ÿðêèé, ïàâàðîòòèåâñêîãî òèïà ãîëîñ 

ñ áåçóïðå÷íûì ëåãàòî è áåñïîäîáíûì 

âëàäåíèåì âåðõíèì ðåãèñòðîì. 

Íàêîíåö, íàøà ñîîòå÷åñòâåííèöà, äàâíî 

æèâóùàÿ â Èòàëèè, Åëåíà Áàêàíîâà 

ïðåäñòàëà Íîðèíîé-÷åðò¸íêîì — âåñ¸ëûì, 

þðêèì, çàäîðíûì, ïðîêàçëèâûì, 

à å¸ ë¸ãêèé è çâîíêèé ãîëîñ íè÷óòü íå 

óñòóïàë êîëëåãàì íè ñâîáîäîé âîêàëèçàöèè, 

íè ñòèëèñòè÷åñêîé äîñòîâåðíîñòüþ. 

Íàä âñåì öàðèë ìàýñòðî Ðàôàýëü 

Ìàñêîëî, äîáèâøèéñÿ æèâîñòè è 

ãðàöèîçíîñòè îò ìåñòíûõ îðêåñòðà è 

õîðà (õîðìåéñòåð Íàòàëüÿ Ìàñàíîâà) — 

íå òîëüêî êîìåäèéíûé äóõ îïåðû, íî è 

ñòèëü ðàííåèòàëÿíñêîãî áåëüêàíòî íà 

ñûêòûâêàðñêîé ñöåíå áûë ñîáëþä¸í 

âïîëíå. 

Ïðåìüåðà «Âîëøåáíîé ôëåéòû» — 

ïåðâîå ÿâëåíèå ýòîé çíàìåíèòîé îïåðû 

â Êîìè — ñòîëü îòâåòñòâåííûé «âûõîä» 

áûë ïîðó÷åí ñòîëè÷íîìó ðåæèññ¸ðó 

Îëüãå Èâàíîâîé. Â îòëè÷èå îò òðàäèöèîííîãî 

«Ïàñêóàëå» îíà ïðåäëîæèëà 

ïîäõîä àâòîðñêèé, ñóãóáî ðåæèññ¸ðñêèé. 

Âïðî÷åì, ìíîãîñëîéíàÿ, çàãàäî÷íàÿ, 

òàèíñòâåííàÿ, ñ íå âïîëíå äî ñåãî äíÿ 

ðàçãàäàííûìè ñèìâîëàìè è ìåòàôîðàìè 

îïåðà Ìîöàðòà äîïóñêàåò ñàìûå ðàçíûå 

èíòåðïðåòàöèè. Êîíå÷íî, ðÿäîâîìó 

ñûêòûâêàðñêîìó çðèòåëþ ïðèøëîñü 

íåïðîñòî â ïðåìüåðíûå äíè — ðàçãàäàòü 

âñå ðåáóñû Èâàíîâîé íà ñàìîì äåëå íå

186 


ïîä ñèëó, ïîæàëóé, äàæå è áîëåå ïðîäâèíóòûì 

îïåðàìàíàì — íî ïðè âñåé 

ýêñòðàâàãàíòíîñòè å¸ ðåæèññóðó íå 

íàçîâ¸øü íàâÿç÷èâîé. Å¸ ñïåêòàêëü — 

ñëîâíî êàëåéäîñêîï, â êîòîðîì ìíîãî 

ñîñòàâíûõ ÷àñòåé, ìíîãî øòðèõîâ, 

ïîñûëîâ, èäåé, áûòü ìîæåò, íå âñåãäà äî 

êîíöà îôîðìëåííûõ, ýñêèçíûõ — ë¸ãêîå 

ïðèêîñíîâåíèå, ïåðåìåíà ðàçìåðà â 

îðêåñòðå èëè õàðàêòåðà âîêàëèçàöèè ó 

ïåâöà è ãëÿäèøü, ïàçë ñëîæèëñÿ óæå ïîèíîìó, 

à òû ñèäèøü è ãàäàåøü: ÷òî æå 

Îïåðà «Ãàëà». 

ýòî? Âî «Ôëåéòå» Èâàíîâîé ïåðåïëåëèñü 

ðàçíûå ìîòèâû — ýòî è æèçíü àðòèñòà, ìóêè òâîð÷åñòâà, ïåðåìåí÷èâîñòü âäîõíîâåíèÿ 

(Òàìèíî çàãðèìèðîâàí ïîä Ìîöàðòà), íåèçâåñòíî îòêóäà ïðèõîäÿùåãî (òî îò 

âðîäå áû ÷¸ðíûõ ñèë — Öàðèöû íî÷è è å¸ äàì, òî îò ñâåòëûõ — îò Çàðàñòðî è òðèî 

áåëûõ àíãåëî÷êîâ; õîòÿ òî÷íî ñêàçàòü, ãäå äîáðî, à ãäå çëî — ñëîæíî, äèäàêòè÷åñêîé 

äèõîòîìèåé çäåñü è íå ïàõíåò), ýòî è òåàòð â òåàòðå, ýòî è ñòèõèÿ êîìè÷åñêîãî äî 

ãðîòåñêà (â îáðàçàõ Ïàïàãåíî, Ïàïàãåíû, Ìîíîñòàòîñà è äð.), ýòî è ÿâíûå «îáìàíêè» 

äëÿ çðèòåëÿ (íèêàêîãî çìåÿ, óáèâàåìîãî äàìàìè, íåò, ìàâð áåëîëèö, è ïð.), è ìðà÷íûå 

òàèíñòâà-ðèòóàëû ìàñîíîâ... Ñêîëü ìíîãîëèêà îïåðà Ìîöàðòà, «êèíåìàòîãðàôè÷íà» 

â èçâåñòíîé ñòåïåíè, ñòîëü æå ñëîæåí è ïåðåìåí÷èâ ñïåêòàêëü Èâàíîâîé. 

Êñòàòè, êèíåìàòîãðàôè÷íîñòè ñïåêòàêëþ äîáàâèëè è óñëîâíàÿ, ìåòàôîðè÷íàÿ ñöåíîãðàôèÿ 

Þ. Ñàìîäóðîâà, è ñþððåàëèñòè÷åñêèå âèäåîïðîåêöèè (ñâîåãî ðîäà «êðèâîçåðêàëüå», 

âîññîçäàâàåìîå íà çàäíèêå ñöåíû) Äàíèèëà Ãåðàñèìåíêî. 

Òðèî ìîñêîâñêèõ ïðèãëàø¸ííûõ ñîëèñòîâ (íåñêîëüêî íàïðÿæ¸ííûé, íî çâó÷íûé 

òåíîð Áîðèñëàâà Ìîë÷àíîâà — Òàìèíî, öàðñòâåííûé áàñ Àëåêñåÿ Ñìèðíîâà — Çàðàñòðî, 

ìàñòåðñêàÿ êîëîðàòóðíàÿ ýêâèëèáðèñòèêà Íàäåæäû Ãóëèöêîé — Öàðèöû íî÷è) 

îêàçàëîñü â äîñòîéíîì ïàðèòåòå ñ ìåñòíûìè ñîëèñòàìè: êðàñèâûå ãîëîñà ìîëîäûõ ïåâöîâ 

òðóïïû (Åëåíà Ëîäûãèíà — Ïàìèíà, Àíäðåé Êîâàëåâ — Ïàïàãåíî), òî÷íûå, ãðàöèîçíûå 

àíñàìáëè (òðè äàìû — Îëüãà Ñîñíîâñêàÿ, Ãàëèíà Ìàëèêîâà, Ýëüìèðà Óãîëüíèêîâà; 

òðè ãåíèÿ õðàìà — Äàðüÿ Áîáàðûêèíà, Èðèíà Õîðîøèëîâà, Âàëåðèÿ ßðåì÷óê) 

áûëè â öåëîì óáåäèòåëüíî ïîääåðæàíû îðêåñòðîì ïîä óïðàâëåíèåì ãëàâíîãî äèðèæ¸ðà 

Àçàòà Ìàêñóòîâà. Âåäü â ìóçûêàëüíîì ïëàíå îïóñ Ìîöàðòà íå ÷óòü íå ìåíåå ñëîæåí, 

÷åì â ïîñòàíîâî÷íîì: «Êîìè-îïåðà» ñïðàâèëàñü ñ ýòèìè òðóäíîñòÿìè âïå÷àòëÿþùå.

Îáçîðû. Íîâîñòè. Ïèñüìà 

187 

Â ãîä ëèòåðàòóðû. 2015 

«Ëèòåðàòóðíàÿ ãîñòèíàÿ» — òàêàÿ, îòíîñèòåëüíî íîâàÿ äëÿ ñåëüñêèõ 

áèáëèîòåê, ôîðìà ðàáîòû ïîÿâèëàñü íà êàðòå ðåñïóáëèêè. 

Å¸ ñîçäàíèþ ïîâîäîì ñòàëà áåçâîçìåçäíàÿ ïåðåäà÷à â 2014 ã. â äàð ñâîèì 

çåìëÿêàì, æèòåëÿì ñåëà ¨ðòîìà Óäîðñêîãî ðàéîíà, ëè÷íîé áèáëèîòåêè ïîýòà, 

÷ëåíà Ñîþçà ïèñàòåëåé Ðîññèè, çàñëóæåííîãî ðàáîòíèêà êóëüòóðû ÐÊ è ÐÔ Ãàëèíû 

Áóòûðåâîé. 

Âìåñòå ñ íåáîëüøèì êíèæíûì ôîíäîì åþ áûëè ïåðåäàíû ðàçëè÷íûå àóäèîè 

âèäåîìàòåðèàëû, â òîì ÷èñëå ôèëüìû, ñîçäàííûå ñ ó÷àñòèåì ñàìîé Ãàëèíû 

Âàñèëüåâíû â áûòíîñòü å¸ ðàáîòû íà Ñûêòûâêàðñêîì òåëåâèäåíèè î íàøèõ 

çíàìåíèòûõ ëûæíèêàõ, êîìè ïèñàòåëÿõ è ò.ä., à òàêæå — òåëåâèçîð ñ âèäåîìàãíèòîôîíîì, 

ïðîèãðûâàòåëü äëÿ àóäèîêàññåò è äèñêîâ, õóäîæåñòâåííûå àëüáîìû 

(êîëëåêöèè ðàçíûõ ìóçååâ), àëüáîìû îòäåëüíûõ õóäîæíèêîâ, èõ êàðòèíû, 

ôîòîãðàôèè è öâåòíûå ñëàéäû — î ïóòåøåñòâèÿõ ïî ðåñïóáëèêå è ïî ìèðó, àâòîðîì 

êîòîðûõ òàêæå ÿâëÿåòñÿ ñàìà Ã.Â. Áóòûðåâà. 

Îòêðûòèå Ëèòåðàòóðíîé ãîñòèíîé çäåñü áûëî áû íåâîçìîæíî áåç àêòèâíîé 

ïîääåðæêè êàê áèáëèîòåêè ñåëà, òàê è îòäåëà êóëüòóðû ðàéîíà. À òàêæå áåç 

ñ÷àñòëèâîé ñëó÷àéíîñòè: áèáëèîòåêà â ñâî¸ âðåìÿ ïîëó÷èëà íåñêîëüêî êîìíàò, è 

äâå èç íèõ ïîêà ïóñòîâàëè… Èäåÿ ñîçäàíèÿ Ëèòåðàòóðíîé ãîñòèíîé âîçíèêëà 

î÷åíü ñâîåâðåìåííî… 

Ïîñëå íåáîëüøîãî ðåìîíòà, â äíè ðåñïóáëèêàíñêîãî ïðàçäíèêà «Êîìè êíèãè» 

ñîñòîÿëàñü ïðåçåíòàöèÿ ãîñòèíîé. Â ¨ðòîì ïðèåõàëè ó÷àñòíèêè ïðàçäíèêà, — 

ïèñàòåëè, ïîýòû, ãîñòè — áèáëèîòå÷íûå ðàáîòíèêè èç Óñòü-Êóëîìñêîãî ðàéîíà, à 

òàêæå ïðåäñòàâèòåëè âëàñòè ÷óòü ëè íå âñåõ óðîâíåé… 

Êàêîé ïðåäñòàëà ïåðåä íèìè Ëèòåðàòóðíàÿ ãîñòèíàÿ: î÷åíü ñâåòëîé, óþòíîé, 

ïðèâëåêàòåëüíîé… Ïðàâäà, â íåé ïîêà åù¸ íåäîñòàòî÷íî íåîáõîäèìîé ìåáåëè, 

íî… íå ýòî ãëàâíîå. Ãëàâíîå, ÷òî óæå ñîáðàí èíòåðåñíûé ìàòåðèàë äëÿ ñàìûõ 

ðàçíîîáðàçíûõ ìåðîïðèÿòèé: ýòî è ñàì êíèæíûé ôîíä, è ôîíä èçîáðàçèòåëüíîé 

ïðîäóêöèè (àëüáîìû, âèäåî, àóäèîìàòåðèàëû è ò.ä. è ò.ï.). È ôîíä ýòîò îáÿçàòåëüíî 

áóäåò ïîïîëíÿòüñÿ è âïðåäü. À íàëè÷èå ðÿäîì ñ ãîñòèíîé äîâîëüíî áîëüøîãî 

çàëà ïîçâîëèò ïîêàçûâàòü ñàìûå ðàçëè÷íûå âûñòàâêè, ïðîâîäèòü ñ äåòñêîé àóäèòîðèåé 

èãðû, âèêòîðèíû è ò.ï. 

Ëèòåðàòóðíàÿ ãîñòèíàÿ — ýòî íå ìóçåé, è äàæå íå áèáëèîòåêà, õîòÿ íåáîëüøîé 

êíèæíûé ôîíä òàì, êîíå÷íî, åñòü. Ïîýòîìó ÷èòàòåëÿì (ó÷àñòíèêàì ðàçëè÷íûõ 

âñòðå÷, çðèòåëÿì, — âñåì, êòî áóäåò çäåñü ïðèíèìàòü…) äîëæíî áûòü ñâîáîäíåå, 

íåïðèíóæä¸ííåå… Àòìîñôåðà — ìåíåå êàç¸ííîé, ïî÷òè äîìàøíåé… À ñàìîå ãëàâíîå 

— èíòåðåñíîé, êàê äëÿ äåòåé, òàê è äëÿ âçðîñëûõ. 

Áèáëèîòåêàðü Ãàëèíà Âëàäèìèðîâíà Ìàòâååâà ñàìà î÷åíü èíòåðåñíûé, 

òâîð÷åñêèé ÷åëîâåê. È ó íå¸ òàêèå æå ïîìîùíèêè — ñîñåäè èç êëóáà (îí, êñòàòè, 

ðÿäîì, ïîä îäíîé êðûøåé), àêòèâèñòû-÷èòàòåëè…

188 

Èì âìåñòå íàâåðíÿêà óäàñòñÿ èäåþ ëèòåðàòóðíîé ãîñòèíîé, èñïîëüçóÿ âñå å¸ 

ðåñóðñû, âîïëîòèòü â æèçíü íà âñå ñòî ïðîöåíòîâ. 

Îíè äàæå ãîòîâû â Ëèòåðàòóðíîé ãîñòèíîé ïðèíèìàòü íà «ïîñòîé» âñåõ 

æåëàþùèõ ïðèåõàòü â ¨ðòîì: ïèñàòåëåé, õóäîæíèêîâ, àðòèñòîâ, — íà íåñêîëüêî 

äíåé, è äàæå áîëåå… Îðãàíèçîâàòü íå òîëüêî âñòðå÷è ñ ÷èòàòåëÿìè, íî è äàòü 

âîçìîæíîñòü îòäîõíóòü ãîñòÿì íà ðåêå èëè â ëåñó, — áëàãî çäåñü ïðèðîäà ðàäóåò 

è ãëàçà, è äóøó… 

Òàê ÷òî ïðèåçæàéòå â ¨ðòîì! Ëèòåðàòóðíàÿ ãîñòèíàÿ æä¸ò âàñ! Ïèøèòå íîâûå 

êíèãè, íîâûå êàðòèíû, óñòðàèâàéòå âûñòàâêè… Êñòàòè, ðÿäîì âñêîðå îòêðîåòñÿ 

åù¸ îäíà êîìíàòà — ýòî áóäåò ñâîåîáðàçíûé ìóçåé-ìàñòåðñêàÿ òðàäèöèîííûõ 

êîìè ðåì¸ñåë. Ýòî èäåÿ óæå ñàìîé Ãàëèíû Âëàäèìèðîâíû, áèáëèîòåêàðÿ, ìàñòåðà 

íà âñå ðóêè… 

Ïîýòîìó çäåñü íàâåðíÿêà áóäóò ïîÿâëÿòüñÿ è ìàñòåðà-ïðèêëàäíèêè, ïðîâîäèòü 

ìàñòåð-êëàññû è ñî âçðîñëûìè è ñ äåòüìè… Â áóäóùåì ìóçåå-ìàñòåðñêîé óæå 

ñòîèò òêàöêèé ñòàí, êîòîðûé ïåðåâåçëè èç ñîñåäíåé äåðåâíè ãèìíàçèñòûïàëîìíèêè… 

Ñòàí æä¸ò ìàñòåðîâ! È ìîæåò áûòü, âîçðîäèòñÿ â ñåëå íåêîãäà òàêîå 

ðàñïðîñòðàí¸ííîå òêà÷åñòâî ïîëîâèêîâ — âñåõ öâåòîâ ðàäóãè… 

P.S. Ïåðâîé çàïèñàëàñü íà «ïîñòîé» â Ëèòåðàòóðíîé ãîñòèíîé ñàìà àâòîð 

èäåè — Ã.Â. Áóòûðåâà. Íà èþíü 2016 ã. À âìåñòå ñ íåþ, âîçìîæíî, ïðèåäåò è 

Èðèíà Ìàðö, õóäîæíèöà èç Ìîñêâû, — ïðåäâàðèòåëüíîå ñîãëàñèå îíà óæå äàëà. 

Ñïèñîê îòêðûò. Çàïèñûâàéòåñü! 

Ñåëü÷àíå òàê ðàäû òàêèì âñòðå÷àì, òàê èõ æäóò! Ïëàíèðóéòå è ïðèåçæàéòå, 

äîáðî ïîæàëîâàòü â ¨ðòîì! 

Â.Þäèíà 

Íàì ïèøóò 

Âèäçà îëàííûä, ïûääè ïóêòàíà Ãàëèíà Áóòûðåâà. 

Ò³ÿí äîð\ øû\ä÷\ Òàòüÿíà Êàíåâà. 

Èíòà êàðñà ÃÓÍÎ-ûí èíñïåêòîð\í óäæàëûñü Èííà Ìèõàéëîâíà Áóøåíåâà 

êîðèñ êàáàëàÿñ — âåðìà îã âåë\äíû êîìè êûâ — òàâîñÿíü øó\ìà ÷åëÿäü\ñ áûä 

øêîëàûí áûòü ò\äì\äíû êîìè êûâé\í. Êàáàëàÿñ äîðàñ ñîäò³ àññüûì íåêûìûí 

ãèæ\ä. Èííà Ìèõàéëîâíà ÷óéä\ä³ñ ì\ä\äíû ãèæ\ìòîðñ\ Ò³ÿí æóðíàë\. Êûâçûñÿ 

äà ì\ä\äà. 

Æóðíàëíûò\ ò\äà âàæ\í, íî ìåíûì êàæèò÷èñ, ìûé ñ³é\ ãåæ\äà ïåòëûâë\, à 

â\ë\ìê\, ïîçü\ âåñèã ñóäç\äíû. È÷\òäæûêúÿñëû — 5 êëàññ — ïåòê\äëûâëà ñåðïàñúÿññ\, 

íàé\ çýâ àñëûñï\ë\ñ\ñü äà ïàëü\ä\íû þð-âåìò\, à ûäæûääæûêúÿñê\ä — 

9–11 êëàññúÿñ — áîñüòëûâë³ì êîëàíà þ\ðúÿñ èññëåäîâàòåëüñê\é óäæúÿñ ãèæèã\í. 

Àñ éûëûñü: øíÿ÷ êîìè, Êóë\ìä³íûñü, 53 àð, ïîìàâë³ Ñûêòûâêàðûí ïåäó÷èëèùå 

êîìè þê\í äà óíèâåðñèòåò èñòîðèÿ ôàêóëüòåò. Óäæàëà èñòîðèÿ êóçÿ 

âåë\äûñü\í. Ïåòðóíü ñèêò\ âîë³ íàïðàâëåíèå ñåðòè, ì\ä\ä âî îëà Èíòàûí. É\ç\ä÷ûë³ 

«×óøêàíç³» æóðíàëûí, «É\ë\ãà», «Ýæâà éûâ» äà «Ïàðìà ãîð» ãàçåòúÿñûí. 

Êîëü\é âèäçà\í. Ñòàâ áóðñ\. Àääçûñüëûò\äç. 

Ò.Êàíåâà.

189 

Ïàìÿòíèê 

Ñóëàë\-êûï\ä÷\ åíýæëàíü ïàìÿòíèê, 

Ãèæ\ìà îâúÿññ\ — áûä ñàéûí ëîâ. 

Ìóí\ìà\ñü óíà\í — 

âåðñòü\ è òîìèíèê... 

Ìàìúÿñ\é, òà ûäæäà øîãíàä è îâ. 

Ñóëàëà ÷\ëà äà àääçà, êûäç ã\ã\ðûñ 

Ñóâò\íû âóäæ\ðúÿñ, êîä³ ýç âî, 

×óæòûíû óäèòò\ì ÷åëÿäüë\í ìûã\ðúÿñ... 

Áàòü\í ëè, ï\ëü\í ëè — íåêîä ýç ëî. 

Âîéíàûä — ¨ìàûä áûä ñèêòûñü ûòøê\ìà, 

Êóðò\ìà ïàìÿòíèê-çîð\ä\ ëîâ. 

Êèññü\ìà àíüÿñë\í ñèíâàûñ òø\òò\ìà... 

Ñ\ìûí êîñ òóðóíëû ñèíâà îç êîâ. 

Îë\ìûñ ã\ãûëüò÷\. Íàé\ íèí ìóí\íû, 

Êîäúÿñëû òîìúÿñ\í êîëèííûä ò³... 

Íèìúÿñò\ âèäçàñ, 

ìåä îç ëîíû âóí\ì\í, 

Ñèð êóðûä ïàìåòüë\í è÷\òèê ä³. 

2008 âî. 

Ôàøèñòúÿñê\ä òûøûí óñü\ìàÿñëû 

×óæàí êûâ 

×óæàí êûë\é — ìåíàì îë\ì, 

Áûä çäóê êûëà òýíñüûä êîë\ì. 

Òý\í ñåðàëà è ñüûëà, 

Òý\í ì\âïàëà è êûëà. 

Ûë³ ìóûí òýí\ êûëà — 

Ëîë\é êûïò\ âûë\-âûë\. 

×óæàí êûë\é: îëàí ñÿì\é, 

×óæàí ìó\é, áàòü\é-ìàì\é. 

Òý\í á\ðäà, òý\í øîãñÿ, 

Òý\í Åíëûñü îòñ\ã êîðñÿ.

190 

Òýûí ñòàâûñ — ñü\ë\ì \çé\ì, 

Áóðë\í øûûñ, êûïûä ê\ñé\ì. 

Òý\í ëîëàëà è îëà, 

Òý ìåí ñûí\ä ìîçûñ êîëàí. 

2011–2012 âî. 

* * * 

Ñåðãåé Øèëêèí èç ã. Ñàëàâàòà, Áàøêîðòîñòàíà, îòïðàâèë íàì äîâîëüíî ñîëèäíóþ 

ïîäáîðêó ñòèõîòâîðåíèé. Îäíî èç íèõ ìû ïðåäëàãàåì âàøåìó âíèìàíèþ. 

Ãèëüìàí Èøêèíèí 

(Ïåðåâîä ñ áàøêèðñêîãî Ñåðãåÿ Øèëêèíà) 

* * * 

Âîçìîæíî — ÿ çíàþ — ÷òî ñ÷àñòüå ïðèõîäèò âî ñíå — 

Èãðàÿ ñ äóøîþ ìîåé, êàê âåñ¸ëàÿ øêîäà, 

Êàê ðàííåå óòðî íà Çåìëþ ñòóïàåò èçâíå, 

Áëèêóÿ ÷åðâîííî ëó÷àìè íà ðæàâîì çâåíå — 

À ñïèò ãäå-òî äí¸ì ïîä îõðàíîé ñåêðåòíîãî êîäà. 

Îíî íå çàâèñèò — ÿ çíàþ — îò âðåìåíè ãîäà. 

È ÷èñëåííèê æèçíè ëèñòàÿ, èùà íîâèçíó — 

Ñøèâàþ ÿ ñ îñåíüþ ëåòî, à ñ ëåòîì âåñíó — 

Â ìîé ìèð òåðïåëèâî åãî îæèäàÿ ïðèõîäà. 

Âîçìîæíî — ÿ çíàþ — ÷òî çíà÷èò, ïî ñóòè, áåäà — 

Êîãäà áåçíàä¸æíîñòè äàâèò ñòàëüíàÿ ïÿòà 

È íîåò äóøà, áóäòî áèëè å¸ áàòîãàìè. 

Îäíàæäû ãëàçà íàì ïðèêðîåò îíà ïÿòàêàìè. 

Ìíå àòëàñû áåä è ïå÷àëåé, óâû, íå èçäàòü. 

Íàöåëèë îòìû÷êó â ñòâîð ñåðäöà íåâåäîìûé òàòü. 

È âîò îí òàéôóíîì âðûâàåòñÿ â äóøó áåç ñïðîñà, 

Ñëåäû çà ñîáîé îñòàâëÿÿ ÷åðíåé êóïîðîñà. 

È ãîðëî îò ãîðå÷è ñïàçìû ñæèìàþò òèñêàìè, 

È õî÷åòñÿ ïëàêàòü, íî ñë¸ç, êàê âîäû â Àòàêàìå. 

ßâëÿåòñÿ â ãîðå è â ñ÷àñòüå äóøè íàãîòà. 

Âîçìîæíî — ÿ çíàþ — ÷òî èõ íå ïîçíàòü íèêîãäà...

191 

* * * 

Ñåãîäíÿ ìû ïóáëèêóåì äâà ñòèõîòâîðåíèÿ èç ïèñüìà íàøåé ñûêòûâêàðñêîé 

÷èòàòåëüíèöû Åëèçàâåòû Àïðàêñèíîé. Êñòàòè, ýòî áóäåò íå ïåðâàÿ å¸ ïóáëèêàöèÿ. 

Ñòèõè Åëèçàâåòû óæå ïîÿâëÿëèñü â «Àëüìàíàõå» «Çîëîòàÿ ñòðîôà» (¹ 2, 2012), 

îíà ó÷àñòíèöà ðàçëè÷íûõ êîíêóðñîâ íà ëó÷øåå ñòèõîòâîðåíèå äëÿ äåòåé. 

* * * 

Ïðîéä¸øü — íå çàìå÷ó. 

Ðàçáèòûé àñôàëüò èëè çâ¸çäíàÿ ñûïü, 

Âåòâè äåðåâüåâ, ãðîçîé èñêàëå÷åííûå, 

Ãîòîâû ìåíÿ óñûïèòü. 

Çåìíûì ïðèòÿæåíèåì ïðèíèìàëî. 

Âåòåð ïîäóåò — ââûñü íîðîâëþ. 

Ñêîëüêèõ ïîïûòêè âåòðîì ñãóáèëî, 

Ñêîëüêèõ ñàìà çàãóáëþ. 

Âî âñÿêèå äíè. Îäèíàêîâî ñëåïî — 

Áåñïå÷íî, ðàññåÿíî-òàëî. 

(Ìàëî-âåëèêè ñëó÷àéíûå ñêðåïû, 

Êàê êðåñëà ïîñòûëûõ âîêçàëîâ). 

Íî ñóäåá â ïîòîêå — ãëóõèõ è íåçðÿ÷èõ — 

×óæèõ êàðòîòåê, 

Òû íå ïðîéäè, æèâîé, íàñòîÿùèé, 

Ìîé ÷åëîâåê. 

Äóìàåøü, ìèð îãëÿíóëñÿ? 

Äà. Ñëåãêà, â ïîë-îáîðîòà. 

È íèêàêàÿ ïîãîäà 

Íå ñêðîåò ñâÿòîãî ãðåõà. 

Òû åñòü. 

Êîìó-òî íåâàæíî. 

Òû — åñòü. 

È óçíàåò îäíàæäû òåáÿ 

Áåçðàçëè÷íàÿ ê âüþãàì âåñíà. 

Ðàñòîïûðèò ìîêðûå âåòêè, 

Ðàñïàõí¸ò çèìíèå êëåòêè 

* * * 

Íîâûõ, ëèëîâûõ ïòèö. 

Çàææ¸ò íåáåñíûå ñâå÷è, 

Ðàñïðàâèò ïðîõîæåãî ïëå÷è, 

Ñòèðàÿ ñêîâàííîñòü ñ ëèö. 

Ðàñêðàñèò òîáîþ óòðî, 

Íåáðåæíûì ïðèáîåì áóäòî 

Æ¸ëòûé óñòàâøèé çíîé. 

Çàöâåòóò ñîííûå ñêâåðû, 

Ïðèìåðÿÿ ãðèìàñû âåðû 

Çåë¸íîé âåòâèñòîé ðóêîé. 

Ìèð — îãëÿíóëñÿ.

192 

* * * 

24 èþëÿ 2015 ãîäà â ñåëå Âàæãîðò Óäîðñêîãî ðàéîíà Ðåñïóáëèêè Êîìè ñîñòîÿëîñü 

òîðæåñòâåííîå îòêðûòèå ìåìîðèàëüíûõ äîñîê Ïàâëåêîâó Ðîñòèñëàâó 

Àëåêñàíäðîâè÷ó, îäíîìó èç ïåðâûõ 

âûïóñêíèêîâ Âàæãîðòñêîé øêîëû, 

ó÷èòåëþ, îáùåñòâåííîìó äåÿòåëþ, 

çàñëóæåííîìó ðàáîòíèêó Ðåñïóáëèêè 

Êîìè, ïî÷¸òíîìó ãðàæäàíèíó Óäîðñêîãî 

ðàéîíà, è Ïåòðîâó Áîðèñó Èâàíîâè÷ó, 

ó÷èòåëþ èñòîðèè, êðàåâåäó, îñíîâàòåëþ 

Âàæãîðòñêîãî ìóçåÿ, çàñëóæåííîìó 

ðàáîòíèêó êóëüòóðû Ðåñïóáëèêè Êîìè, 

ïî÷¸òíîìó æèòåëþ Óäîðñêîãî ðàéîíà è 

ñåëà Âàæãîðò. 

Íà îòêðûòèå ìåìîðèàëüíîé äîñêè 

Ðîñòèñëàâó Ïàâëåêîâó ïðèåõàëè èç Ñûêòûâêàðà 

åãî ðîäñòâåííèêè: äî÷ü — Îëüãà 

Ðîñòèñëàâîâíà, çÿòü — Âëàäèìèð Ëåîíèäîâè÷ 

Êàçàêîâöåâ, çàìåñòèòåëü äèðåêòîðà 

Àêàäåìè÷åñêîãî òåàòðà äðàìû 

èì. Â. Ñàâèíà, áëèçêèå äðóçüÿ è êîëëåãè: 

Ïîëèòîâ Ýäóàðä Àíäðååâè÷, Ïîëèòîâ 

Âàëåðèé Ïðîêîïüåâè÷, Ïëàêñèí Åâãåíèé 

Äìèòðèåâè÷. 

Ìåìîðèàëüíàÿ äîñêà Ð.À. Ïàâëåêîâó 

áûëà óñòàíîâëåíà íà çäàíèè øêîëû, ãäå 

îí ó÷èëñÿ è ðàáîòàë ó÷èòåëåì. À ìåìîðèàëüíàÿ 

äîñêà Á.È. Ïåòðîâó — íà çäàíèè 

Âàæãîðòñêîãî ìóçåÿ. Â ýòîì ãîäó 

ìóçåé îòìåòèë ñâî¸ 50-ëåòèå. È åãî 

îñíîâàòåëåì áûë Áîðèñ Èâàíîâè÷, êîòîðûé 

íå æàëåÿ ñèë è âðåìåíè, îðãàíèçîâûâàë 

ïîõîäû ïî ðåêàì Âàøêå è Ìåçåíè, 

ïî ñ¸ëàì è äåðåâíÿì, ÷òîáû áîëüøå 

óçíàòü î ñâî¸ì êðàå, î åãî æèòåëÿõ. 

Âûåçæàë âìåñòå ñ ó÷åíèêàìè è çà ïðåäåëû 

ðåñïóáëèêè óâèäåòüñÿ ñî çíàìåíèòûìè 

çåìëÿêàìè. 

Ó÷åíèêè, êîëëåãè, çåìëÿêè Ðîñòèñëàâà 

Àëåêñàíäðîâè÷à è Áîðèñà Èâàíîâè÷à 

ïîäåëèëèñü ñâîèìè âîñïîìèíàíèÿìè, 

âûðàçèëè áëàãîäàðíîñòü çà èõ 

ìíîãîëåòíèé òðóä, çà îãðîìíûé âêëàä â 

äåëî âîñïèòàíèÿ ïîäðàñòàþùåãî ïîêîëåíèÿ.

3_2015+

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?