isling Áine

Curaclam
Thuaisceart Éireann
A
bí ciallmhar agus smao!nigh
isling Áine
le Liz Weir
Léaráidí le Corrina Askin

Curaclam
Thuaisceart Éireann
Cruthaitheacht
Áirítear ‘Aisling Áine’ ar chúig scéal spreagúla a bhfuil dlúthbhaint acu le Creat Scileanna
Smaointeoireachta agus Cumas Pearsanta Thuaisceart Éireann.
Insíonn an scéal dúinn faoin dóigh a n-oibríonn Seangán agus a chairde le chéile le cuidiú
le hÁine, sióg bhriste bhrúite, dul ar ais go cnoc na sióg roimh mhaidin le post a cuid
aislingí a fháil.
Cuidíonn na carachtair linn foghlaim faoin dóigh lenár samhlaíocht a spreagadh agus le
teacht ar smaointe agus ar roghanna faoi rudaí atá le déanamh i réimse suíomh.
Mar is cóir na leabhair a úsáid le páistí:
• an leabhar a léamh do na páistí nó leis na páistí;
• na léaráidí áille a úsáid le tacú leis an téacs;
• ag eochairphointí sa téacs feicfidh tú ( ). Seo áit mhaith le stopadh agus le
labhairt faoina bhfuil ag tarlú.
• na pléphointí ar an chlúdach cúil inmheánach a úsáid le roinnt moltaí a thabhairt
duit; agus
• na heochairfhocail agus na heochairfhrásaí a úsáidtear sa leabhar a dhaingniú
D’fhéadfaí roinnt de na focail seo a leanas a bhaineann le Cruthaitheacht a thabhairt
isteach agus a úsáid leis na páistí.
éisteacht
aisling, cuspóir
misean, tasc
fadhb, dúshlán
pleanáil (labhairt faoi, é a tharraingt)
smaointe, roghanna
smaointe mire, smaointe amaideacha, smaointe bómánta
comhoibriú
dul chuig duine ag iarraidh cuidiú
fianaise
fíric nó barúil
comparáid agus codarsnacht
cosúil, difriúil
cosaint
leanúint ar aghaidh
bí ciallmhar agus smao!nigh
Aisling Áine
Anois, léigh an scéal agus bíodh craic agat ag fáil amach mar a d’úsáid Seangán a
shamhlaíocht agus mar a thug sé ar a chairde cuidiú le hÁine dul ar ais chuig cnoc na sióg
ag bun an ghleanna roimh mhaidin.
1

Is scéalaí agus údar gairmiúil í Liz Weir atá ina cónaí i nGlinntí Aontrama.
Is stiúrthóir ealaíne, maisitheoir agus beochantóir as Co. Thír Eoghain í Corrina Askin atá lonnaithe i mBéal Feirste.
Tá teacht ar a thuilleadh mionsonraí faoina gcuid oibre ar an nasc Wise Up and Think ag:
www.nicurriculum.org.uk/skills_and_capabilities/thinking_skills_and_personal_capabilities/index.asp
Admhálacha
Is mian le Tony Scullion (CCEA) a bhuíochas a chur in iúl do na daoine seo a leanas as a n-ionchur fíorluachmhar sa tsraith seo:
• Carol Weatherall, Bord Oideachais agus Leabharlainne Bhéal Feirste
• Lynne Bianchi, An tIonad Oideachais Eolaíochta, Ollscoil Sheffield Hallam
• Marian Hamill, CCEA, Forbairt Phearsanta agus Comhthuiscint
Arna dhearadh agus arna tháirgeadh ag CCEA Multimedia
2

Curaclam
Thuaisceart Éireann
bí ciallmhar agus smao!nigh
le Liz Weir
Léaráidí le Corrina Askin

Mhúscail an trup aisteach gach duine.
“Cad é an trup uafásach sin?” Níor chuala
Gráinneog a leithéid riamh roimhe.
Caoineadh ard a bhí ann, ag baint macalla as
an dorchadas.
“Tá a fhios agam! Tá a fhios agam!” arsa
Seangán.
7

8
“Cad é mar a bheadh a fhios agatsa? Tá tusa
róbheag le rud ar bith a bheith ar eolas agat.
Fan i do thost,” arsa Madadh Rua.
Níor thug na hainmhithe eile aird ar Sheangán in
am ar bith.

“Cá as a bhfuil sé ag teacht?” a d’fhiafraigh Madadh
Rua.
D’éist Gráinneog go cúramach.
“Ón sruthán thall ansin, déarfainn. Bí cúramach a
Mhadaidh Rua, b’fhéidir gur gaiste atá ann.”
9

“Ach tá a fhios agam! Tá a fhios agam cad é atá
ann, éistigí liomsa!” Níor thaitin sé le Seangán
nuair a rinne na hainmhithe eile neamhiontas de.
Thiontaigh Madadh Rua thart le labhairt leis na
hainmhithe eile.
“Anois, a Ghráinneog, faigh Broc go ndéanaimid
ár mbealach uilig go deas fadálach sa treo sin go
bhfeicfimid cé atá ag cur isteach ar ár suaimhneas.
Tógaigí go bog é anois, ná déanaigí smid.” 11

12
“Tá sé feicthe agam cheanna féin. Ó cad chuige
nach n-éistfidh sibh liom?” Bhí Seangán ag léim
suas agus anuas le míshásamh. Níorbh fhiú
é. Níor éist siad in am ar bith. Bhí Seangán i
gcónaí ag teacht aníos le smaointe amaideacha.

Ina luí taobh leis an sruthán bhí sióg bheag
bhriste bhrúite.
“Ó! Ó!”
Bhí deora móra ag titim go fras síos a leicne.
Mhill sí an t-aon seans a bhí aici. Bhí sí i gcónaí
i dtrioblóid as bheith dalba agus anois bhí gach
rud millte aici.
Bhí mála beag gorm in aice léi. Bhí a fhios aici
go raibh sé róthrom di le hiompar ach go fóill
rinne sí iarracht eitilt leis. Agus anois, amharc
an dóigh a bhí uirthi!
Bhí sí ina luí sa luachair cois abhann. Bhí sí
fuar. Bhí eiteog amháin lúbtha aici agus glúin
nimhneach aici. Cad é mar a bhainfeadh sí an
baile amach roimh an mhaidin? Ní bhfaigheadh sí
jab a cuid aislingí go deo anois.
“Bú hú....” Thosaigh an callán arís.
15

Bhog na hainmhithe go mall ciúin tríd an
fhéar fhada. Léim Seangán thar an talamh
fliuch. Sa deireadh thiar thall, bhain siad an
sruthán amach.
“Amharc! Thall ansin - an dtig leat é a
fheiceáil?” arsa Madadh Rua de chogar. Faoi
sholas na gealaí bhí sé in ann rud aisteach
a oibriú amach. “Cad é atá ann? Tá trup
millteanach á dhéanamh aige do rud chomh
beag sin.”
17

“An duine é?” D’amharc Gráinneog tríd an
luachair.
“Tá cuma róthanaí air.” arsa Broc go srónach.
“An bréagán é? Fágann daoine gach cineál
ruda ina luí thart anseo.”
“Tá mé ag iarraidh a rá libh le tamall,” arsa
Seangán. “Is SIÓG í!”
19

20
Phléasc na hainmhithe eile amach ag gáire.
“Amaidí! Bheinn ag dúil le rud bómánta mar sin
uaitse. Níl a leithéid de rud agus sióga ann.
Fuist, a Sheangáin, cluinfidh sé thú.”
“Sióg atá ann! Bhí mé thall ag amharc uirthi. Ní
fhaca sí mé. Tá sí gortaithe. Ní thig léi dochar
ar bith a dhéanamh dúinn.”

Níor chreid siad an radharc a bhí rompu agus iad
ag druidim níos cóngaraí. Bhí an ceart ag Seangán.
“Cad chuige nár dúirt tú roimhe?” B’fhuath le
Madadh Rua a admháil go raibh sé contráilte faoi
rud ar bith. Rachaimid go bhfeicfimid cad é atá ar
bun aici in áit s’againne!”
21

22
Thug an sióg faoi deara nach raibh
sí léi féin. Bhí ainmhithe i ngach áit
thart timpeall uirthi, cuid acu i bhfad
níos mó ná í féin. Bhain an eagla na
deora di.
“Cé thusa? Cad chuige a bhfuil tú
anseo?” arsa Madadh Rua go feargach.
“Ná gortaigh mé. Ní raibh mé ag
iarraidh dochar ar bith a dhéanamh.”
Bhí an tsióg bheag ar crith le heagla.
“Áine an t-ainm atá orm. Bhí mé
ar mo bhealach abhaile ach bhí mo
mhála róthrom dom agus tharraing
sé anuas mé. Ansin chuaigh m’eiteog
i bhfostú san fhál sin agus tá cuma
ar an scéal anois nach bhfeicfidh mé
mo theach roimh an mhaidin. Beidh
mé i dtrioblóid mhór.” Thosaigh sí ag
caoineadh arís.

24
“Stad den challán sin, le do thoil,” arsa
Gráinneog.
“Cá bhfuil tú i do chónaí?”
“Tá mé i mo chónaí i gcnoc na sióg. Ba é seo
mo chéad mhisean liom féin agus anois tá gach
rud millte agam.”

Ní raibh a fhios ag na hainmhithe eile cad
é ba cheart dóibh a rá. Bhí sé deacair acu a
chreidiúint go raibh siad ag amharc ar fhíorshióg
bheo.
25

Labhair Seangán ar dtús.
“Ná bíodh imní ort. B’fhéidir go dtig linne
cuidiú. Cad é atá sa mhála sin cibé?”
“Fiacla. Ba é seo an seans mór amháin
s’agamsa le bheith i mo shióg fhiacla. Bhí
mé ag iarraidh a thaispeáint don Bhanríon
go raibh mé ábalta cuairt a thabhairt
ar na tithe uilig taobh istigh d’aon oíche
amháin. Ach bhí an mála róthrom dom.
Ba cheart dom bheith ar ais leis na fiacla
roimh éirí na gréine ar maidin.
“Caithfidh go dtig linn cuidiú leat ar
bhealach éigin,” arsa Seangán.
27

28
“Fág thusa sin fúinne, a Sheangáin. Socróimidne
seo.” Bhí Madadh Rua i gcónaí ag iarraidh bheith i
gceannas.
“Anois, a Áine, an dtig leat d’eiteog a bhogadh?”
“Tá sí stróicthe go dona.”
“Mar sin, níl tusa ag eitilt áit ar bith anocht ach
amháin go dtig linn sin a chóiriú.”
“Nach bhfuil cnoc na sióg thíos ag bun an
ghleanna?” Bhí Seangán ag iarraidh bheith cuidiúil.
Rinne na hainmhithe eile neamhiontas de. Rinne
siad uilig iarracht teacht aníos le smaointe úra.

Cnoc na Sióg.
29

30
Bhí Broc i gcónaí praiticiúil.
“Thiocfadh linn roinnt luachra a úsáid lena
heiteog a chóiriú.”
“Cad é faoi líon damháin alla a úsáid?” a mhol
Gráinneog.

Ní raibh Gráinneog cinnte cad é mar a mhothódh
Damhán Alla faoi sin.
“B’fhéidir go dtiocfadh linn í a chóiriú le duilleoga?”
arsa Madhadh Rua. Níor bhuail Madadh Rua le sióg
riamh roimhe, mar sin ní raibh barúil ar bith aige.
“Cad é mar is féidir linn í a chur abhaile?”
31

32
Bhí a sháith cluinste ag Seangán. Bhí a
fhios aige cá háit le dul le cuidiú a fháil.
Bhí Dobharchú ina chodladh ar bhruach an
tsrutháin. Ní raibh sé róshásta nuair a tháinig
seangán beag chun é a mhúscailt.
“Cad é atá de dhíth ort?”
“Tá brón orm cur isteach ort, a Dhobharchú,
ach tá do chuidiú de dhíth orainn.”
“Cad é an fhadhb?”
“Bhuel, seo mar atá, tá an tsióg seo ann.......

34
Rinne Dobharchú srannfach.

“An bhfuil tusa dáiríre? Mhúscail tú
mé le labhairt faoi rud nach ann dó
fiú!”
“Le do thoil, a Dhobharchú, éist liom!”
Bhí a fhios ag Seangán nach dtiocfadh
le duine ar bith eile cuidiú le hÁine.
Bhí seo tábhachtach. Labhair sé go
malltriallach. “Tá...fíorshióg...ina luí
ar an fhéar cóngarach don áit seo.
Tá sí gortaithe agus caithfidh sí bun
an ghleanna a bhaint amach roimh an
mhaidin. Chuir mé fios ar na Seangáin
uilig eile. Sílim go dtig linn bheith ag
obair lena chéile chun í a chur abhaile.”
D’aithin Dobharchú go raibh Seangán
ag insint na fírinne agus d’éist go
cúramach lena phlean.
35

36
Faoin am seo, bhí Áine ag iarraidh an-bhuartha
ar fad.
“Imeoidh airgead na bpáistí mura n-éiríonn liom
na fiacla a thabhairt abhaile sula músclaíonn
siad ar maidin. Caithfidh mé dul ar ais!”

“Fan ort bomaite! Táimid
ag déanamh ár ndíchill.” Bhí
Madadh Rua ag amharc ar mholl
luachra, duilleoga agus cleití
agus ag smaoineamh cad é a
d’fhéadfaí a dhéanamh leo.
37

Díreach ansin, chonaic siad scuaine
seangán ag brú píosaí de gach cineál
bruscair. Bhí Dobharchú á leanúint le
píosa mór adhmaid.
39

40
“Cad é atá ar bun agat anois, a Sheangáin?”
D’amharc Madadh Rua ar an mholl bruscair.
Bhí buidéil phlaisteacha, málaí brioscáin
phrátaí, spúnóga lúbtha, caipín roth cairr,
agus seanbhróg chaite fiú.

“Níl sí ábalta eitilt, mar sin thiocfadh
linn iarracht a dhéanamh í a chur ar
snámh síos an sruthán. Bhailigh muid
uilig na rudaí éagsúla a chaith daoine ar
shiúl. Chomh maith leis sin, tá píosa mór
adhmaid faighte ag Dobharchú dúinn
fosta. Má oibrímid as lámha a chéile
beimid in ann Áine a thabhairt abhaile.
Amharc, tá plean leagtha amach agam
duit.”
Shíl Madadh Rua a mhór de phlean
Sheangáin.
“Smaoineamh ar mire atá ann, ach mar sin
féin, tá gach seans ann go ndéanfaidh sé
cúis!”
41

Leideanna plé.
44
Cad chuige, dar leat, ar shíl na hainmhithe eile i gcónaí go mbeadh smaointe mire ag Seangán?
An dtig leat smaoineamh ar fháthanna ar bith eile nár éist ainmhí ar bith le Seangán?
Cad é mar a mhothaigh Seangán, dar leat, nuair nár éist ainmhí ar bith leis?
Cad é a thiocfadh le Seangán a dhéanamh le tabhairt ar na hainmhithe eile éisteacht leis?
Cad é a dhéanfása dá mbeadh rud éigin tábhachtach le rá agat agus nach raibh duine ar bith ag éisteacht?
Cad é ba chóir do Sheangán a dhéanamh anois, dar leat? Dá mba thusa Seangán, cad iad na roghanna a dhéanfása agus cad
chuige?
An síleann tú gur sióg a bhí ann, dáiríre?
Cad é an chuma atá ar shióg, dar leat?
Cad é mar atá a fhios agat?
Dá mba thusa Seangán, cad é a mholfá le cuidiú le hÁine dul ar ais go cnoc na sióg roimh mhaidin ionas go dtig léi a haisling a
fhíorú?
Cé acu smaointe ab fhearr a d’oibreodh agus cad chuige?
Fiosraigh réimse roghanna a chuideodh le hÁine dul ar ais chuig cnoc na sióg. Spreag na páistí lena samhlaíocht a úsáid le teacht
ar smaointe neamhghnácha iontacha. Más mian leat, úsáid an fráma smaointeoireachta Ag Cruthú Féidearthachtaí (Generating
Possibilities) le plé roinnte, grúpa nó beirte a threorú - féach an nasc gréasáin thíos.
I ndiaidh dóibh teacht ar réimse roghanna, spreag na beirteanna, grúpaí nó an rang iomlán le haontú ar rogha a shíleann siad a
thabharfaidh an toradh is fearr. Spreag na páistí le tógáil ar smaointe daoine eile nó le réimse cuí roghanna a roghnú a shíleann
siad a chuirfidh an tsióg ar ais in am. Spreag na páistí leis na roghanna a ghlac siad a chosaint.
An síleann tú gur smaoineamh ‘mire’ a bhí ann? An síleann tú gur oibrigh an plean? Cad chuige? Cad chuige nár oibrigh?
Déan comparáid agus codarsnacht idir plean Sheangáin agus plean s’agatsa. Cén dóigh a bhfuil siad cosúil agus difriúil lena
chéile?
Cad é a tharlódh dá stadfadh na hainmhithe eile den chuidiú? Cén dóigh a mbeadh an scéal difiriúil mura leanfadh Seangán ar
aghaidh lena phlean?
Cad é, dar leat, a tharla d’Áine? An síleann tú go ndearna sí a bealach ar ais go cnoc na sióg ag bun an ghleanna roimh mhaidin?
An síleann tú gur fíoraíodh a haisling agus go ndearnadh sióg na bhfiacla di?
An bhfuil aisling nó sprioc agatsa a bhfuil sé deacair agat a chur i gcrích? (mar shampla, ag seinm uirlis cheoil, ag foghlaim snámha).
Smaoinigh ar na roghanna a thiocfadh leat a dhéanamh le cuidiú leat do sprioc a bhaint amach:
- Cé a chuideodh leat?
- An dtig leat plean a chruthú a chuideoidh leat do sprioc a bhaint amach?
- An dtig leat a bhriseadh anuas ina chéimeanna beaga?
Tá scéal le hinsint ag gach duine againn....
Is cuid thábhachtach den scéalaíocht cur síos ar charachtair agus beatha a thabhairt dóibh.
Iarr ar na páistí a súile a dhruidim agus sióg a shamhlú.
Spreag iad lena gcuid mothúchán a fhiosrú le smaoineamh ar:
- Cad é an chuma atá uirthi? Cad é atá ar a cloigeann? Ar a droim? Ar a cosa? Cé acu níos airde, níos lú nó thart faoin mhéid chéanna leatsa
atá sí?
- Cad iad na fuaimeanna a chluineann tú? An dtig léi labhairt? Cén cineál gutha atá aici? An ndéanann sí fuaim agus í ag eitilt, ag siúl, ar
foluain?
- An dtig leat do sciatháin a shíneadh amach agus baint di? Cad iad na haidiachtaí is fearr a chuireann síos ar a craiceann, a cuid éadaigh, a
heiteoga?
- An bhfuil boladh deas uirthi? An gcuireann an boladh rud ar bith i gcuimhne duit? An bhfuil boladh..... uirthi? Tabhair roinnt roghanna a
thuigfidh na páistí, dar leat.
Buail cloigín beag go héadrom go díreach sula n-iarrann tú orthu a súile a oscailt agus go n-imíonn an tsióg óna samhlaíocht. Iarr ar na páistí na
pictiúir atá ina n-intinn a roinnt le ‘páirtnéir cainte’.
Le cur leis an phléisiúr agus lena samhlaíocht a spreagadh a thuilleadh, b’fhéidir gur mhaith leat beagán ‘dusta sióg’ a spré thart ar an urlár agus
iad ag oscailt a súl. D’fhéadfá beagán ‘dusta sióg’ a spré thart ar an seomra ranga sula dtagann na páistí isteach maidin lá arna mhárach. Fan go
dtabharfaidh na páistí faoi deara é agus ansin lig dóibh bheith oscailte agus cruthaitheach agus iad ag plé cén dóigh ar tháinig an ‘dusta sióg’.
Faigh tacaíocht agus gníomhaíochtaí breise do ‘Aisling Áine’ ag:
http://www.nicurriculum.org.uk/skills_and_capabilities/thinking_skills_and_personal_capabilities/index.asp

Caithfidh Áine, sióg bhriste bhrúite, dul ar ais chuig cnoc na sióg roimh
an mhaidin ionas go bhfaighidh sí post a cuid aislingí. Cad é mar a
éireoidh léi?
Áirítear ‘Aisling Áine’ ar chúig scéal spreagúla
a bhfuil dlúthbhaint acu le Creat Scileanna
Smaointeoireachta agus Cumas Pearsanta
Thuaisceart Éireann.
An Creat Scileanna Smaointeoireachta agus Cumas Pearsanta
Bainistiú Eolais
Ag obair le daoine eile
Smaoineamh,
Réiteach
Fadhbanna
Déanamh Cinntí
Scileanna
Smaointeoireachta
agus
Cumais Phearsanta
Cruthaitheacht
Féin-Bhainisteoireacht