17.11.2014 Views

Política Nacional de Renovación de Cafetales en México ... - amecafé

Política Nacional de Renovación de Cafetales en México ... - amecafé

Política Nacional de Renovación de Cafetales en México ... - amecafé

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>México</strong> (2009-2020)<br />

Enero <strong>de</strong> 2009<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

El café <strong>en</strong> <strong>México</strong><br />

• Durante casi 3 décadas hemos carecido <strong>de</strong> una<br />

estrategia y un diseño institucional estable<br />

• Los subsidios fe<strong>de</strong>rales <strong>de</strong> los últimos 6 años<br />

repres<strong>en</strong>taron el 15% <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong> la producción<br />

<strong>de</strong>l café ver<strong>de</strong> <strong>en</strong> el país, cuyo impacto fue muy<br />

limitado.<br />

• Tres millones <strong>de</strong> personas sigu<strong>en</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

<strong>de</strong> la <strong>de</strong>rrama económica <strong>de</strong>l café, incluidas 700<br />

mil familias <strong>de</strong> productores <strong>en</strong> las regiones<br />

montañosas más pobres <strong>de</strong>l país.<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

1. Panorama <strong>de</strong>l mercado internacional<br />

2. Valor estratégico <strong>de</strong> la r<strong>en</strong>ovación y el mejorami<strong>en</strong>to<br />

g<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> cafetales<br />

3. Situación <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na productiva y el parque cafetalero<br />

<strong>en</strong> <strong>México</strong><br />

4. Viejos paradigmas y principios <strong>de</strong> una nueva política <strong>de</strong><br />

r<strong>en</strong>ovación<br />

5. Diseño institucional <strong>de</strong> la política nacional <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación<br />

2010-2020<br />

6. Factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong>l Proyecto<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

1. Panorama <strong>de</strong>l mercado internacional<br />

Producción<br />

Consumo<br />

Tecnología <strong>de</strong> producción<br />

Productividad Comparada<br />

Comercio e industrialización<br />

Distribución <strong>de</strong>l valor<br />

T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias a la sobreproducción crónica<br />

El mercado no difer<strong>en</strong>ciado Prácticam<strong>en</strong>te estancado<br />

Gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre 3 gran<strong>de</strong>s productores y el resto<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>siguales <strong>en</strong>tre los que r<strong>en</strong>uevan y el resto<br />

Conc<strong>en</strong>tración monopólica y fuertes barreras a la <strong>en</strong>trada<br />

Desfavorable a los productores <strong>de</strong> materia prima (commodities)<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

Frontera tecnológica <strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovación<br />

• Viveros: producción <strong>de</strong> planta <strong>en</strong> 4 a 6 meses <strong>en</strong> tubetes<br />

o bolsas pequeñas<br />

• Varieda<strong>de</strong>s: híbridos mejorados <strong>de</strong> porte bajo y alto<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te catimores);<br />

• Trazo: cuadrado o rectangular <strong>en</strong> surcos<br />

• D<strong>en</strong>sidad: 3,333 a 7,000 plantas/ha<br />

• R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos: 7.5 a 10 kg/planta o 30 a 60 Qq/ha<br />

• Manejo: fertilización según análisis <strong>de</strong> suelo por lote;<br />

irrigación y control <strong>de</strong> floración, cobbsecha mecánica<br />

• Sistema <strong>de</strong> poda: r<strong>en</strong>ovación-recepa (sin podas, ni<br />

limpias) o solo r<strong>en</strong>ovación<br />

• Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 7 a 12 años<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

2. Valor estratégico <strong>de</strong> la r<strong>en</strong>ovación y el mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> cafetales<br />

• Propiciar tejido productivo. El cafeto solo<br />

pres<strong>en</strong>ta cosecha <strong>en</strong> los nudos nuevos<br />

<strong>de</strong> los extremos <strong>de</strong> las ramas<br />

• Reducir las variaciones cíclicas. La<br />

planta sufre un ciclo biológico bianual y<br />

un pronunciado agotami<strong>en</strong>to a la 4ª<br />

cosecha continua.<br />

• Mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético. La especie<br />

arábica es autógama y ti<strong>en</strong>e una base<br />

g<strong>en</strong>ética limitada (→ vulnerabilidad).<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

NUEVOS RETOS<br />

El cambio climático, la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> los cafés difer<strong>en</strong>ciados<br />

y la crisis <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergéticos, han impactado el mercado.<br />

EVIDENCIAS<br />

‣ El cambio climático afecta la producción y la calidad<br />

‣ Las plagas y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s logran subir a mayores alturas por<br />

el cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to global<br />

‣ Las plagas y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s se adaptan y cruzan las barreras<br />

g<strong>en</strong>éticas <strong>de</strong> varieda<strong>de</strong>s mejoradas (i.e. variedad Colombia)<br />

‣ Algunos países están evaluando seriam<strong>en</strong>te reintroducir la<br />

sombra –al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> algunas regiones- para reducir costos <strong>de</strong><br />

fertilización y el impacto adverso <strong>de</strong>l cambio climático (i.e.<br />

Hawai, Costa Rica, Colombia)<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

3. Situación <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na productiva y el parque cafetalero <strong>en</strong> <strong>México</strong><br />

Precarización <strong>de</strong> la cafeticultura<br />

– D<strong>en</strong>sidad promedio nacional: m<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />

1,900 plantas/ha<br />

– R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to promedio nacional: 1.2<br />

kg/planta (8 Qq/Ha)<br />

– La recolección <strong>de</strong>l café repres<strong>en</strong>ta<br />

<strong>en</strong>tre 20 y 50% <strong>de</strong> los ingresos <strong>de</strong><br />

v<strong>en</strong>ta<br />

– Los ingresos netos <strong>de</strong>l productor<br />

promedio repres<strong>en</strong>tan un salario<br />

mínimo para 3 a 5 meses<br />

– Prácticam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sapareció el crédito,<br />

tanto <strong>de</strong> avío como refaccionario<br />

Baja productividad y r<strong>en</strong>tabilidad<br />

• Cerca <strong>de</strong> la mitad <strong>de</strong> la superficie<br />

cafetalera ha sido técnicam<strong>en</strong>te<br />

abandonada<br />

• La cafeticultura <strong>en</strong> <strong>México</strong> se ha<br />

convertido para cerca <strong>de</strong> la mitad <strong>de</strong><br />

los productores <strong>en</strong> una forma <strong>de</strong><br />

autoempleo precario<br />

• Quizá solo una cuarta parte <strong>de</strong> los<br />

productores ti<strong>en</strong>e un manejo mínimo<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

3. Situación <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na productiva y el parque cafetalero <strong>en</strong> <strong>México</strong><br />

Ina<strong>de</strong>cuado manejo <strong>de</strong> la r<strong>en</strong>ovación<br />

• Bajísima <strong>de</strong>nsidad promedio nacional<br />

• Base g<strong>en</strong>ética poco estudiada y<br />

aprovechada<br />

• Predomina el mercado abierto <strong>de</strong> semilla<br />

y plantas, sin normas ni certificación<br />

• La producción comercial <strong>de</strong> planta se<br />

conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> viveros medianos y gran<strong>de</strong>s<br />

que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> poco control<br />

• La escasa I&D se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> híbridos<br />

<strong>de</strong> Timor y no ha liberado nuevos<br />

materiales “acriollados” <strong>en</strong> <strong>México</strong><br />

El éxito <strong>de</strong> las tecnologías<br />

int<strong>en</strong>sivas <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> más <strong>de</strong>l<br />

marco institucional que <strong>de</strong><br />

fuertes inversiones <strong>de</strong> capital<br />

e insumos<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

<strong>México</strong> no cu<strong>en</strong>ta con instituciones para<br />

sost<strong>en</strong>er la r<strong>en</strong>ovación con tecnología int<strong>en</strong>siva<br />

Rezago institucional<br />

• <strong>México</strong> carece <strong>de</strong> un marco institucional para impulsar el sector café<br />

(normas, estándares, instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> acción colectiva)<br />

• <strong>México</strong> no ti<strong>en</strong>e una estrategia competitiva (difer<strong>en</strong>ciación, certificación y<br />

valor agregado)<br />

• <strong>México</strong> carece <strong>de</strong> una Ag<strong>en</strong>da <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> Investigación y Desarrollo <strong>de</strong><br />

Material G<strong>en</strong>ético validada por la ca<strong>de</strong>na productiva<br />

• La mayoría <strong>de</strong> los estados cafetaleros carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> investigación<br />

y <strong>de</strong>sarrollo<br />

• Exist<strong>en</strong> segm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong> café<br />

Regulación y Estímulos<br />

que no han sido objeto <strong>de</strong><br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

Retos y oportunida<strong>de</strong>s<br />

‣ Oportunida<strong>de</strong>s<br />

• Capacidad para aum<strong>en</strong>tar la producción con base <strong>en</strong> ganancias<br />

<strong>de</strong> productividad <strong>en</strong> 7 años<br />

• V<strong>en</strong>tajas comparativas para posicionar el café mexicano <strong>en</strong><br />

mercados <strong>de</strong> cafés sust<strong>en</strong>tables y nichos <strong>de</strong> especialidad (cafés<br />

orgánicos, arábigos naturales <strong>de</strong> alta calidad, etc.)<br />

‣V<strong>en</strong>tajas comparativas <strong>de</strong> <strong>México</strong><br />

• 95% <strong>de</strong>l café se cultiva bajo sombra<br />

• Solo el 12% <strong>de</strong> los productores aplica agroquímicos<br />

• Calida<strong>de</strong>s regionales únicas<br />

En <strong>México</strong> sólo el 7% <strong>de</strong>l<br />

café está certificado<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Viejos paradigmas que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cuestionarse<br />

1. La r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>be hacerse con varieda<strong>de</strong>s mejoradas (HYV)<br />

• Sí, pero consi<strong>de</strong>rando: la diversidad regional, los materiales “acriollados”,<br />

las prefer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> productores y la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>l mercado (calidad)<br />

2. El mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético es tarea <strong>de</strong> especialistas<br />

• No, los mejores resultados se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> la investigación participativa y<br />

la colaboración <strong>en</strong>tre la comunidad ci<strong>en</strong>tífica y el sector café<br />

3. La r<strong>en</strong>ovación requiere campañas masivas y apoyos <strong>de</strong>l gobierno<br />

• No, la r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>be ser una actividad perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los productores<br />

con el apoyo <strong>de</strong> diversas instituciones.<br />

4. Las mejores plantas se produc<strong>en</strong> <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s viveros tecnificados<br />

• No, los mejores resultados se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> con viveros microregionales<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Estrategias competitivas<br />

1. Aum<strong>en</strong>tar los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos por planta (a 5kg)<br />

• Aprovechar mejor el suelo y re<strong>de</strong>nsificar;<br />

• Biofertilización mejorada<br />

2. Optimizar el cultivo bajo sombra y agregarle valor al café<br />

• Aplicar mo<strong>de</strong>lo mexicano <strong>de</strong> cafeticultura sust<strong>en</strong>table<br />

• Introducir sistema <strong>de</strong> control interno (→ certificación)<br />

3. Mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> cafetales<br />

• Evaluar los materiales con que cu<strong>en</strong>ta <strong>México</strong><br />

• Ampliar la base g<strong>en</strong>ética: seleccionar y adaptar materiales elite<br />

4. Desarrollar sistemas regionales <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

• Integrar grupos <strong>de</strong> productores innovadores<br />

• Desarrollar la colaboración <strong>en</strong> investigación (I&D)<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

Estructura institucional<br />

Capacida<strong>de</strong>s<br />

institucionales<br />

Conocimi<strong>en</strong>to y<br />

capacida<strong>de</strong>s técnicas<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

Investigación y <strong>de</strong>sarrollo<br />

AMECAFE<br />

Comunidad<br />

ci<strong>en</strong>tífica<br />

Investigación básica<br />

Selecciona, adapta,<br />

estabiliza, reproduce<br />

Evalúa y mejora<br />

Laboratorios,<br />

bancos y proyectos<br />

<strong>de</strong> investigación<br />

Ag<strong>en</strong>da<br />

<strong>de</strong> I&D<br />

Investigación aplicada<br />

e innovación<br />

Técnicos<br />

Viveros<br />

certificados<br />

Grupos <strong>de</strong><br />

Productores<br />

Plantas madre, F1<br />

Líneas mejoradas, F5<br />

Sistemas Regionales<br />

<strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tación<br />

SP Café<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

D<strong>en</strong>sidad y tecnología<br />

• El eje <strong>de</strong> la política <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación es increm<strong>en</strong>tar los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos por planta <strong>de</strong><br />

manera sost<strong>en</strong>ida.<br />

• La clave <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo tecnológico <strong>de</strong> cafetales está <strong>en</strong> el diseño <strong>de</strong> la<br />

plantación (trazo, <strong>de</strong>nsidad óptimas y sistema <strong>de</strong> poda a<strong>de</strong>cuado)<br />

• La <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> plantación está relacionada con:<br />

– La luminosidad y la fotosíntesis:<br />

><strong>de</strong>nsidad >compet<strong>en</strong>cia por luz >número <strong>de</strong> hojas para alim<strong>en</strong>tar un<br />

grano<br />

– La capacidad para absorber humedad y nutri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l suelo:<br />

><strong>de</strong>nsidad >compet<strong>en</strong>cia por agua y nutri<strong>en</strong>tes<br />

– Los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos medios por hectárea:<br />

><strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong>sgaste <strong>de</strong> la planta<br />

– El sistema <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong> la plantación:<br />

><strong>de</strong>nsidad ><strong>de</strong>manda <strong>de</strong> insumos y mano <strong>de</strong> obra


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Ciclos óptimos <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Sistemas <strong>de</strong> poda y r<strong>en</strong>ovación:<br />

– Por lotes<br />

•20% anual → ciclos <strong>de</strong> recepa <strong>de</strong> 5 años<br />

→ Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 15 años<br />

•10% anual → ciclos <strong>de</strong> recepa <strong>de</strong> 10 años<br />

→ Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 20 o 30 años<br />

– Por surcos<br />

•20% anual → dos ciclos <strong>de</strong> recepa anual por 5 años<br />

→ Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 17 años<br />

•33% anual → ciclos <strong>de</strong> 3 años, combinando recepa<br />

(r&r) → Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 17 años<br />

– Por planta y por lotes<br />

• Poda veracruzana (y guatemalteca): poda <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong><br />

los 3 o 4 ejes productivos (25 a 33% anual)<br />

→ ciclos <strong>de</strong> recepa <strong>de</strong> 14 años<br />

→ Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 28 años<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

D<strong>en</strong>sidad y tecnología<br />

D<strong>en</strong>sidad y Productividad <strong>de</strong> Plantaciones <strong>de</strong> Café, 1982-90, Veracruz<br />

60<br />

7.00<br />

50<br />

D<strong>en</strong>sidad óptima<br />

6.00<br />

5.00<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (Kg/planta)<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to Qq/ha<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

R<strong>en</strong>dim. óptimo<br />

833 952 1111 1333 1666 2222 2332 3808 4444 5332 6664<br />

4.00<br />

3.00<br />

2.00<br />

1.00<br />

0.00<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to 1 (Qq/ha)<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to 2 (kg/tree)<br />

Producción Kg/planta<br />

D<strong>en</strong>sidad (plantas/ha)<br />

El Inmecafé <strong>de</strong>scubrió que la <strong>de</strong>nsidad óptima <strong>de</strong> plantación era <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 1,300 a 2,300<br />

plantas/ha y unos r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos medios por hectárea <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 35 y 45 Qq/ha, logrados a partir <strong>de</strong><br />

un manejo int<strong>en</strong>sivo (podas, limpias y fertilización).<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Estructuras g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad y tecnología<br />

Trazo<br />

ESCENARIOS DE PRODUCCION SEGÚN DENSIDAD DE PLANTACION<br />

D<strong>en</strong>sidad<br />

Producción Baja<br />

(1.5 kg/planta)<br />

Producción<br />

Media (2.0<br />

kg/planta)<br />

Producción Alta<br />

(3.0 kg/planta)<br />

Producción<br />

Optima (5.0<br />

kg/planta)<br />

(m) (plantas/ ha) (Qq/ha) (Qq/ha) (Qq/ha) (Qq/ha)<br />

4x4 625 3.83 5.10 7.65 12.76<br />

4x3 833 5.10 6.80 10.20 17.00<br />

3x3 1111 6.80 9.07 13.60 22.67<br />

4x2 1250 7.65 10.20 15.31 25.51<br />

3.5x2 1429 8.75 11.67 17.50 29.16<br />

2.5x2.5 1600 9.80 13.06 19.59 32.65<br />

3x2 1666 10.20 13.60 20.40 34.00<br />

3x1.5 2222 13.60 18.14 27.21 45.35<br />

2x2 2500 15.31 20.41 30.61 51.02<br />

2x1.5 (1x3)<br />

3,333<br />

20.41<br />

27.21<br />

40.81<br />

68.02<br />

1.5x1.5<br />

4,444<br />

27.21<br />

36.28<br />

54.42<br />

90.69<br />

2x1 5,000 30.61 40.82 61.22 102.04<br />

Área <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos aceptables<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

Zona <strong>de</strong><br />

transición<br />

Trazo<br />

(m)<br />

4x4<br />

4x3<br />

3x3<br />

4x2<br />

3.5x2<br />

2.5x2.5<br />

3x2<br />

3x1.5<br />

2x2<br />

2x1.5 (1x3)<br />

1.5x1.5<br />

2x1<br />

IDENTIFICAR INDICADORES DE RENDIMIENTO (SEMAFORO)<br />

D<strong>en</strong>sidad<br />

(plantas/ ha)<br />

625<br />

833<br />

Zona inefici<strong>en</strong>te<br />

1111<br />

1250<br />

1429<br />

1600<br />

1666<br />

2222<br />

2500<br />

3,333<br />

4,444<br />

5,000<br />

Producción<br />

Baja (1.5<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

3.83<br />

5.10<br />

6.80<br />

7.65<br />

8.75<br />

9.80<br />

10.20<br />

13.60<br />

15.31<br />

20.41<br />

27.21<br />

30.61<br />

Producción<br />

Media (2.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

5.10<br />

6.80<br />

9.07<br />

10.20<br />

11.67<br />

13.06<br />

13.60<br />

18.14<br />

20.41<br />

27.21<br />

36.28<br />

40.82<br />

Producción<br />

Alta (3.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

7.65<br />

10.20<br />

13.60<br />

15.31<br />

17.50<br />

19.59<br />

20.40<br />

27.21<br />

30.61<br />

40.81<br />

54.42<br />

61.22<br />

Producción<br />

Optima (5.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

12.76<br />

17.00<br />

22.67<br />

25.51<br />

29.16<br />

32.65<br />

34.00<br />

45.35<br />

51.02<br />

68.02<br />

90.69<br />

102.04<br />

Zona óptima<br />

Zona <strong>de</strong> riesgo<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y repoblami<strong>en</strong>to<br />

Trazo<br />

(m)<br />

4x4<br />

4x3<br />

3x3<br />

4x2<br />

3.5x2<br />

2.5x2.5<br />

3x2<br />

3x1.5<br />

2x2<br />

2x1.5 (1x3)<br />

1.5x1.5<br />

2x1<br />

ESCENARIOS DE PRODUCCION SEGÚN DENSIDAD DE PLANTACION<br />

D<strong>en</strong>sidad<br />

(plantas/ ha)<br />

625<br />

833<br />

1111<br />

1250<br />

1429<br />

1600<br />

1666<br />

2222<br />

2500<br />

3,333<br />

4,444<br />

5,000<br />

Producción<br />

Baja (1.5<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

3.83<br />

5.10<br />

6.80<br />

7.65<br />

8.75<br />

9.80<br />

10.20<br />

13.60<br />

15.31<br />

20.41<br />

27.21<br />

30.61<br />

Producción<br />

Media (2.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

5.10<br />

6.80<br />

9.07<br />

10.20<br />

11.67<br />

13.06<br />

13.60<br />

18.14<br />

20.41<br />

27.21<br />

36.28<br />

40.82<br />

Producción<br />

Alta (3.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

7.65<br />

10.20<br />

13.60<br />

15.31<br />

17.50<br />

19.59<br />

20.40<br />

27.21<br />

30.61<br />

40.81<br />

54.42<br />

61.22<br />

Producción<br />

Optima (5.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

12.76<br />

17.00<br />

22.67<br />

25.51<br />

29.16<br />

32.65<br />

34.00<br />

45.35<br />

51.02<br />

68.02<br />

90.69<br />

102.04<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y repoblami<strong>en</strong>to<br />

Trazo<br />

(m)<br />

4x4<br />

4x3<br />

3x3<br />

4x2<br />

3.5x2<br />

2.5x2.5<br />

3x2<br />

3x1.5<br />

2x2<br />

2x1.5 (1x3)<br />

1.5x1.5<br />

2x1<br />

ESCENARIOS DE PRODUCCION SEGÚN DENSIDAD DE PLANTACION<br />

D<strong>en</strong>sidad<br />

(plantas/ ha)<br />

625<br />

833<br />

1111<br />

1250<br />

1429<br />

1600<br />

1666<br />

2222<br />

2500<br />

3,333<br />

4,444<br />

5,000<br />

Producción<br />

Baja (1.5<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

3.83<br />

5.10<br />

6.80<br />

7.65<br />

8.75<br />

9.80<br />

10.20<br />

13.60<br />

15.31<br />

20.41<br />

27.21<br />

30.61<br />

Producción<br />

Media (2.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

5.10<br />

6.80<br />

9.07<br />

10.20<br />

11.67<br />

13.06<br />

13.60<br />

18.14<br />

20.41<br />

27.21<br />

36.28<br />

40.82<br />

Producción<br />

Alta (3.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

7.65<br />

10.20<br />

13.60<br />

15.31<br />

17.50<br />

19.59<br />

20.40<br />

27.21<br />

30.61<br />

40.81<br />

54.42<br />

61.22<br />

Producción<br />

Optima (5.0<br />

kg/planta)<br />

(Qq/ha)<br />

12.76<br />

17.00<br />

22.67<br />

25.51<br />

29.16<br />

32.65<br />

34.00<br />

45.35<br />

51.02<br />

68.02<br />

90.69<br />

102.04<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

V<strong>en</strong>tajas adicionales <strong>de</strong>l trazo a nivel<br />

Con el trazo <strong>de</strong> curvas <strong>de</strong> nivel y triángulo:<br />

– Aum<strong>en</strong>ta la <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> plantación un 15%<br />

– Mejora la protección <strong>de</strong>l suelo contra escurrimi<strong>en</strong>tos<br />

+<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y poda veracruzana<br />

334 plantas nuevas se introduc<strong>en</strong> al cafetal cada ciclo, durante 5 años. Se<br />

obti<strong>en</strong>e así una finca nueva <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 1,666 plantas/ha con trazo<br />

mejorado. Las plantas nuevas intercalarse o sustituir a las plantas viejas.<br />

CASO 1<br />

d= 1,111/ha a 3x3 m<br />

r= 9 Qq/ha<br />

Cada año se introduc<strong>en</strong><br />

278 plantas nuevas (el<br />

1er año se intercalan y<br />

los otros 4 se r<strong>en</strong>ueva):<br />

d= 1,389 <strong>en</strong> 5 real (3m)<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos posibles:<br />

r= 28 Qq/ha<br />

CASO 2<br />

d= 833/ha a 3x4 m<br />

r= 8 Qq/ha<br />

Cada año se plantan 334<br />

cafetos nuevos (167<br />

intercalados y 167 al lado <strong>de</strong><br />

plantas viejas, 10% anual):<br />

d= 1,666 a 3x2 m<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos posibles:<br />

r= 34 Qq/ha<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Productividad con <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> tradicional al 20% anual<br />

Curva <strong>de</strong> producción <strong>en</strong> finca con r<strong>en</strong>ovación tradicional<br />

(20% anual; <strong>de</strong> 1,000 a 1,666 y <strong>de</strong> 2 a 5 kg/planta; 2 ciclos <strong>de</strong> poda<br />

veracruzana, 1 recepa y r<strong>en</strong>ovación)<br />

7000<br />

6000<br />

5000<br />

Kg/ha<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31<br />

Años<br />

• En 3 años la producción inicial se recupera; <strong>en</strong> 4 aum<strong>en</strong>ta 75% y <strong>en</strong> 5<br />

aum<strong>en</strong>ta 139%. En el 8º año la producción alcanza su pl<strong>en</strong>itud (30 Qq/ha);<br />

• VENTAJA: Se sosti<strong>en</strong><strong>en</strong> 30 Qq/ha por 10 años.<br />

• DESVENTAJA: la poda veracruzana requiere más mano <strong>de</strong> obra<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Productividad con <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> int<strong>en</strong>siva al 20% anual<br />

Curva <strong>de</strong> producción <strong>en</strong> finca con r<strong>en</strong>ovación int<strong>en</strong>siva<br />

(20% anual; <strong>de</strong> 1,000 a 1,666 <strong>en</strong> 5 años y <strong>de</strong> 2 a 5 kg/planta)<br />

8,000<br />

7,000<br />

6,000<br />

5,000<br />

Kg/ha<br />

4,000<br />

3,000<br />

2,000<br />

1,000<br />

-<br />

Año 0<br />

Año 2<br />

Año 4<br />

Año 6<br />

Año 8<br />

Año 10<br />

Año 12<br />

Año 14<br />

Año 16<br />

Año 18<br />

Año 20<br />

Año 22<br />

Año 24<br />

Año 26<br />

Año 28<br />

Año 30<br />

Años<br />

• Al 5º año la producción inicial se duplica y <strong>en</strong> el 7º año alcanza su máximo<br />

nivel: 31 Qq/ha, que no se sosti<strong>en</strong>e por mucho tiempo;<br />

• VENTAJA: se gasta m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> mano <strong>de</strong> obra<br />

• DESVENTAJA: la productividad media <strong>de</strong>l ciclo <strong>de</strong> 5 años es <strong>de</strong> 23 Qq/ha.<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Mo<strong>de</strong>lo int<strong>en</strong>sivo <strong>de</strong> re<strong>de</strong>nsificación int<strong>en</strong>siva<br />

Parcelas <strong>de</strong> manejo int<strong>en</strong>sivo, con <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> plantación media :<br />

d= >2,500/ha a >2x2 m<br />

Y r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos medioso: r= >20 a 60 Qq/ha<br />

<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>en</strong> surcos nones <strong>en</strong> años 1 a 5 <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>en</strong> surcos pares <strong>en</strong> años 6 a 10<br />

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

D<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> cafetales <strong>en</strong> los<br />

estados<br />

D<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> areas Tradicionales <strong>de</strong>l programa<br />

3,500<br />

3,000<br />

Plantas / Ha.<br />

2,500<br />

2,000<br />

1,500<br />

1,000<br />

500<br />

-<br />

CHIAPAS<br />

COLIMA<br />

GUERRERO<br />

HIDALGO<br />

JALISCO<br />

NAYARIT<br />

OAXACA<br />

VERACRUZ<br />

PUEBLA<br />

QUERETARO<br />

SAN LUIS POTOSI<br />

TABASCO<br />

D<strong>en</strong>sidad promedio 2005 D<strong>en</strong>sidad proyectada 2015<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />

Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />

• Bases g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> operación<br />

– Normas <strong>de</strong> aplicación nacional<br />

– Objetivo: crear un piso mínimo tecnológico: 1,666 plantas/ha;<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> 5kg/planta y 23 a 30 Qq/ha<br />

– Periodo <strong>de</strong>l apoyo para r<strong>en</strong>ovación: 5 años<br />

– Programa <strong>de</strong> certificación <strong>de</strong> viveros y semilla seleccionada<br />

– Selección <strong>de</strong> técnicos <strong>en</strong> los estados (2-8 por estado, 1 técnico/ 300<br />

ha)<br />

– Formación y Acreditación <strong>de</strong> Técnicos Especializados <strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovación (a<br />

cargo <strong>de</strong> AMECAFE)<br />

– Programa <strong>de</strong> Capacitación <strong>de</strong> productores y formación <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong><br />

experim<strong>en</strong>tación e innovación<br />

– Registro <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> viveros, bancos <strong>de</strong> germoplasma y jardines<br />

botánicos<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />

Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />

• Subcomité Técnico <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong><br />

– Adscripción: al interior <strong>de</strong>l Comité Estatal Sistema Producto (o su<br />

equival<strong>en</strong>te) <strong>de</strong> cada estado cafetalero se creará un Subcomité<br />

Técnico <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong>;<br />

– Objetivos:<br />

• Ejecutar la Estrategia <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong> para<br />

aum<strong>en</strong>tar la productividad, calidad y valor agregado <strong>de</strong>l café<br />

mexicano;<br />

• Dar seguimi<strong>en</strong>to a las solicitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los productores;<br />

• Llevar a cabo la certificación <strong>de</strong> semillas, plantas y viveros<br />

• Evaluar el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> por parte<br />

<strong>de</strong> productores y técnicos<br />

– Integrantes: repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na café <strong>en</strong> el estado<br />

(consi<strong>de</strong>rando a las Secretarías <strong>de</strong> Desarrollo Agropecuario y las<br />

Delegaciones <strong>de</strong> la SAGARPA) y los que se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> pertin<strong>en</strong>tes<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />

Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />

• Criterios <strong>de</strong> elegibilidad<br />

– Productores registrados <strong>en</strong> el Padrón <strong>Nacional</strong> Cafetalero;<br />

– Productores que cumplan los criterios <strong>de</strong> Fom<strong>en</strong>to Productivo y<br />

Mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la Calidad <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong> (comercialización)<br />

– El apoyo <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> cafetales estará dirigido a<br />

productores y sus organizaciones, y será aplicable a:<br />

– Viveros familiares (1,000 a 10,000 plantas)<br />

– Viveros comunitarios o microregionales <strong>de</strong> organizaciones<br />

(5,000 a 50,000 plantas)<br />

Control <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> y variedad<br />

Certificación fitosanitaria<br />

Productividad<br />

Resist<strong>en</strong>cia a plagas y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

Tolerancia a cambios climáticos<br />

Manejo<br />

Calidad <strong>en</strong> taza<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />

Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />

• Derechos <strong>de</strong> los productores<br />

– Los productores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> recibir capacitación y por lo m<strong>en</strong>os dos<br />

visitas <strong>de</strong> un técnico especializado a su finca;<br />

– Participar y recibir asist<strong>en</strong>cia técnica <strong>de</strong>ntro un grupo <strong>de</strong> innovación<br />

y a partir <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostraciones prácticas;<br />

– Recibir los apoyos a tiempo para llevar las activida<strong>de</strong>s objeto <strong>de</strong><br />

este programa<br />

• Obligaciones <strong>de</strong> los productores<br />

– Aplicar los apoyos <strong>de</strong>l programa a las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong><br />

cafetales<br />

– Cumplir con los objetivos <strong>de</strong> elevar la productividad, calidad y<br />

certificación <strong>de</strong>l café <strong>en</strong> su finca r<strong>en</strong>ovada<br />

– Los productores que no cumplan con estas obligaciones, serán<br />

excluidos <strong>de</strong>l programa <strong>en</strong> los ciclos subsecu<strong>en</strong>tes<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />

Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />

• Conceptos <strong>de</strong> apoyo<br />

– Superficie a apoyar: Hasta 25 ha por productor divididas <strong>en</strong> 5 años;<br />

– Cuota <strong>de</strong>l apoyo: 334 plantas/ha (1,670 plantas <strong>en</strong> 5 años);<br />

– Varieda<strong>de</strong>s: el productor será libre <strong>de</strong> elegir <strong>en</strong>tre las varieda<strong>de</strong>s<br />

aprobadas por el Comité Técnico Estatal;<br />

• Cuota <strong>de</strong>l apoyo<br />

– Producción <strong>de</strong> planta: $3.50 / planta<br />

– Trasplante: $2.50 / planta<br />

– Asist<strong>en</strong>cia técnica: $1.00 / planta<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />

Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />

• Líneas <strong>de</strong> Acción <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Transición 2009<br />

– Programa <strong>de</strong> Certificación <strong>de</strong> Viveros<br />

– Programa <strong>de</strong> Formación <strong>de</strong> Técnicos Especializados (1 técnico/ 300<br />

ha; 2-8 por estado)<br />

– Programa <strong>de</strong> Capacitación <strong>de</strong> Productores y formación <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong><br />

experim<strong>en</strong>tación e innovación<br />

– Registro <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> bancos <strong>de</strong> germoplasma, jardines botánicos,<br />

viveros y proyectos <strong>de</strong> mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético<br />

– Programa <strong>de</strong> Producción <strong>de</strong> Semilla Seleccionada<br />

• Manuales <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as Prácticas para la <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y Mejorami<strong>en</strong>to<br />

G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong><br />

– Recolección y tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> semilla<br />

– Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> semillero<br />

– Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> vivero<br />

– Plan <strong>de</strong> re<strong>de</strong>nsificación, mejora <strong>de</strong>l trazo y transplante a finca<br />

– <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y manejo integrado <strong>de</strong> cafetales (manejo <strong>de</strong> sombra, suelo y<br />

arv<strong>en</strong>ses; biofertilización mejorada; manejo integrado <strong>de</strong> plagas y<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s; mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético)<br />

– Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un Sistema <strong>de</strong> Control Interno <strong>de</strong> finca<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />

Objetivo <strong>de</strong>l Plan <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />

Institucionalizar una política perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> cafetales<br />

Consolidar un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> manejo integrado <strong>de</strong> cafetales<br />

– Regularizar y optimizar el diseño <strong>de</strong> plantación bajo sombra<br />

– Int<strong>en</strong>sificar el sistema <strong>de</strong> poda, recepa y r<strong>en</strong>ovación<br />

– Diseñar un esquema <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia técnica e innovación<br />

participativo para la r<strong>en</strong>ovación y mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético<br />

Desarrollar instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> política para la r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> cafetales<br />

– Establecer un Sistema <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as Prácticas y un Servicio <strong>de</strong><br />

Asist<strong>en</strong>cia Técnica Especializada<br />

– Integrar la ag<strong>en</strong>da y red institucional <strong>de</strong> investigación ci<strong>en</strong>tífica y<br />

aplicada para el mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> cafetales<br />

– Diseñar un programa <strong>de</strong> ejecución nacional que vincule el<br />

fom<strong>en</strong>to productivo con la r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> cafetales<br />

– Diseño <strong>de</strong>l marco regulatorio (normas e instituciones)<br />

– Establecer un esquema institucional que facilite la certificación<br />

<strong>de</strong> superficies r<strong>en</strong>ovadas<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

Producción <strong>en</strong> cafetos r<strong>en</strong>ovados<br />

9<br />

Café producido Produccion <strong>en</strong> cafe la (sacos) superficie r<strong>en</strong>ovada<br />

y <strong>en</strong> el total nacional (2009-2021)<br />

Millones <strong>de</strong> sacos<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

Fin <strong>de</strong>l ciclo <strong>de</strong> 5 años<br />

5.4 millones <strong>de</strong> sacos<br />

0<br />

2009-2010<br />

2010-2011<br />

2011-2012<br />

2012-2013<br />

2013-2014<br />

2014-2015<br />

2015-2016<br />

2016-2017<br />

2017-2018<br />

2018-2019<br />

2019-2020<br />

2020-2021<br />

2021-2022<br />

Areas r<strong>en</strong>ovadas<br />

Areas NO r<strong>en</strong>ovadas<br />

• En un cálculo conservador, r<strong>en</strong>ovar 23% <strong>de</strong> la superficie total nacional <strong>en</strong> 5<br />

años aum<strong>en</strong>taría la producción total <strong>en</strong> 26%, a 5.4 millones <strong>de</strong> sacos (<strong>en</strong><br />

2017).<br />

• En este año la superficie r<strong>en</strong>ovada alcanza pl<strong>en</strong>a producción y repres<strong>en</strong>ta ya el<br />

44% <strong>de</strong>l total nacional.<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

6. Factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong>l Proyecto<br />

Factor<br />

Mejora regulatoria<br />

Investigación y<br />

Desarrollo (I&D)<br />

Integrar Grupos <strong>de</strong><br />

Productores<br />

Innovadores<br />

Asist<strong>en</strong>cia Técnica<br />

Especializada<br />

Fertilización<br />

Sistemática<br />

Financiami<strong>en</strong>to<br />

Aum<strong>en</strong>tar el Valor<br />

Agregado<br />

Claves para su solución<br />

• Proyecto <strong>de</strong> mejora regulatoria y <strong>de</strong>sarrollo institucional (AMECAFE)<br />

• Desarrollo <strong>de</strong> normas para la producción <strong>de</strong> planta<br />

• <strong>Política</strong> nacional <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación<br />

• Ag<strong>en</strong>da nacional <strong>de</strong> I&D para la r<strong>en</strong>ovación y mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético<br />

• Conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> colaboración institucional<br />

• Sistemas regionales <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tación e innovación<br />

• Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> investigación participativa para solucionar problemas<br />

• Capacitación y asist<strong>en</strong>cia técnica <strong>de</strong> calidad a productores<br />

• Colaboración <strong>en</strong>tre técnicos especializados y especialistas<br />

• Capacitación especializada y certificación<br />

• Desarrollo <strong>de</strong> un Sistema <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as Prácticas <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y MG<br />

• Estímulos a<strong>de</strong>cuados para ret<strong>en</strong>erlos y valorar su trabajo<br />

• Desarrollar el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> cafeticultura sust<strong>en</strong>table<br />

• Manual <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as Prácticas para el manejo manejo <strong>de</strong> suelos y<br />

arv<strong>en</strong>ses, y biofertilización mejorada<br />

• Reori<strong>en</strong>tar subsidios y canalizar crédito blando<br />

• Concertar fondos para investigación e innovación<br />

• Concertar fondos para capacitación y certificación <strong>de</strong> la producción<br />

• Aum<strong>en</strong>tar la calidad<br />

• Facilitar las opciones <strong>de</strong> certificación<br />

• Mejorar la competitividad <strong>de</strong> la comercialización <strong>de</strong>l café<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.


<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />

Conclusiones<br />

• <strong>México</strong> ti<strong>en</strong>e quizá la última oportunidad para reconstruir una<br />

ca<strong>de</strong>na café competitiva<br />

• La inercia <strong>en</strong> el gasto no resolverán los problemas <strong>de</strong>l sector<br />

• Una intelig<strong>en</strong>te política <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación pue<strong>de</strong> jalonar un proceso<br />

virtuoso <strong>en</strong> el sector<br />

• ESCENARIO NEGATIVO<br />

– Estancami<strong>en</strong>to crónico <strong>de</strong>l sector e interminables <strong>de</strong>mandas sobre el<br />

presupuesto público<br />

– Mayores conflictos <strong>en</strong> la ca<strong>de</strong>na por falta <strong>de</strong> empleo, bajos ingresos,<br />

inseguridad y presiones a la importación<br />

• ESCENARIO POSITIVO<br />

– Reconstrucción <strong>de</strong> instituciones es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong>l sector<br />

– Recuperación paulatina <strong>de</strong> la productividad y calidad<br />

– Desarrollar la cooperación alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un plan estratégico <strong>de</strong> mejora<br />

<strong>de</strong>l sector<br />

Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!