Política Nacional de Renovación de Cafetales en México ... - amecafé
Política Nacional de Renovación de Cafetales en México ... - amecafé
Política Nacional de Renovación de Cafetales en México ... - amecafé
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>México</strong> (2009-2020)<br />
Enero <strong>de</strong> 2009<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
El café <strong>en</strong> <strong>México</strong><br />
• Durante casi 3 décadas hemos carecido <strong>de</strong> una<br />
estrategia y un diseño institucional estable<br />
• Los subsidios fe<strong>de</strong>rales <strong>de</strong> los últimos 6 años<br />
repres<strong>en</strong>taron el 15% <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong> la producción<br />
<strong>de</strong>l café ver<strong>de</strong> <strong>en</strong> el país, cuyo impacto fue muy<br />
limitado.<br />
• Tres millones <strong>de</strong> personas sigu<strong>en</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />
<strong>de</strong> la <strong>de</strong>rrama económica <strong>de</strong>l café, incluidas 700<br />
mil familias <strong>de</strong> productores <strong>en</strong> las regiones<br />
montañosas más pobres <strong>de</strong>l país.<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
1. Panorama <strong>de</strong>l mercado internacional<br />
2. Valor estratégico <strong>de</strong> la r<strong>en</strong>ovación y el mejorami<strong>en</strong>to<br />
g<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> cafetales<br />
3. Situación <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na productiva y el parque cafetalero<br />
<strong>en</strong> <strong>México</strong><br />
4. Viejos paradigmas y principios <strong>de</strong> una nueva política <strong>de</strong><br />
r<strong>en</strong>ovación<br />
5. Diseño institucional <strong>de</strong> la política nacional <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación<br />
2010-2020<br />
6. Factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong>l Proyecto<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
1. Panorama <strong>de</strong>l mercado internacional<br />
Producción<br />
Consumo<br />
Tecnología <strong>de</strong> producción<br />
Productividad Comparada<br />
Comercio e industrialización<br />
Distribución <strong>de</strong>l valor<br />
T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias a la sobreproducción crónica<br />
El mercado no difer<strong>en</strong>ciado Prácticam<strong>en</strong>te estancado<br />
Gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre 3 gran<strong>de</strong>s productores y el resto<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>siguales <strong>en</strong>tre los que r<strong>en</strong>uevan y el resto<br />
Conc<strong>en</strong>tración monopólica y fuertes barreras a la <strong>en</strong>trada<br />
Desfavorable a los productores <strong>de</strong> materia prima (commodities)<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
Frontera tecnológica <strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovación<br />
• Viveros: producción <strong>de</strong> planta <strong>en</strong> 4 a 6 meses <strong>en</strong> tubetes<br />
o bolsas pequeñas<br />
• Varieda<strong>de</strong>s: híbridos mejorados <strong>de</strong> porte bajo y alto<br />
r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te catimores);<br />
• Trazo: cuadrado o rectangular <strong>en</strong> surcos<br />
• D<strong>en</strong>sidad: 3,333 a 7,000 plantas/ha<br />
• R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos: 7.5 a 10 kg/planta o 30 a 60 Qq/ha<br />
• Manejo: fertilización según análisis <strong>de</strong> suelo por lote;<br />
irrigación y control <strong>de</strong> floración, cobbsecha mecánica<br />
• Sistema <strong>de</strong> poda: r<strong>en</strong>ovación-recepa (sin podas, ni<br />
limpias) o solo r<strong>en</strong>ovación<br />
• Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 7 a 12 años<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
2. Valor estratégico <strong>de</strong> la r<strong>en</strong>ovación y el mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> cafetales<br />
• Propiciar tejido productivo. El cafeto solo<br />
pres<strong>en</strong>ta cosecha <strong>en</strong> los nudos nuevos<br />
<strong>de</strong> los extremos <strong>de</strong> las ramas<br />
• Reducir las variaciones cíclicas. La<br />
planta sufre un ciclo biológico bianual y<br />
un pronunciado agotami<strong>en</strong>to a la 4ª<br />
cosecha continua.<br />
• Mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético. La especie<br />
arábica es autógama y ti<strong>en</strong>e una base<br />
g<strong>en</strong>ética limitada (→ vulnerabilidad).<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
NUEVOS RETOS<br />
El cambio climático, la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> los cafés difer<strong>en</strong>ciados<br />
y la crisis <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergéticos, han impactado el mercado.<br />
EVIDENCIAS<br />
‣ El cambio climático afecta la producción y la calidad<br />
‣ Las plagas y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s logran subir a mayores alturas por<br />
el cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to global<br />
‣ Las plagas y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s se adaptan y cruzan las barreras<br />
g<strong>en</strong>éticas <strong>de</strong> varieda<strong>de</strong>s mejoradas (i.e. variedad Colombia)<br />
‣ Algunos países están evaluando seriam<strong>en</strong>te reintroducir la<br />
sombra –al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> algunas regiones- para reducir costos <strong>de</strong><br />
fertilización y el impacto adverso <strong>de</strong>l cambio climático (i.e.<br />
Hawai, Costa Rica, Colombia)<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
3. Situación <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na productiva y el parque cafetalero <strong>en</strong> <strong>México</strong><br />
Precarización <strong>de</strong> la cafeticultura<br />
– D<strong>en</strong>sidad promedio nacional: m<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />
1,900 plantas/ha<br />
– R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to promedio nacional: 1.2<br />
kg/planta (8 Qq/Ha)<br />
– La recolección <strong>de</strong>l café repres<strong>en</strong>ta<br />
<strong>en</strong>tre 20 y 50% <strong>de</strong> los ingresos <strong>de</strong><br />
v<strong>en</strong>ta<br />
– Los ingresos netos <strong>de</strong>l productor<br />
promedio repres<strong>en</strong>tan un salario<br />
mínimo para 3 a 5 meses<br />
– Prácticam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sapareció el crédito,<br />
tanto <strong>de</strong> avío como refaccionario<br />
Baja productividad y r<strong>en</strong>tabilidad<br />
• Cerca <strong>de</strong> la mitad <strong>de</strong> la superficie<br />
cafetalera ha sido técnicam<strong>en</strong>te<br />
abandonada<br />
• La cafeticultura <strong>en</strong> <strong>México</strong> se ha<br />
convertido para cerca <strong>de</strong> la mitad <strong>de</strong><br />
los productores <strong>en</strong> una forma <strong>de</strong><br />
autoempleo precario<br />
• Quizá solo una cuarta parte <strong>de</strong> los<br />
productores ti<strong>en</strong>e un manejo mínimo<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
3. Situación <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na productiva y el parque cafetalero <strong>en</strong> <strong>México</strong><br />
Ina<strong>de</strong>cuado manejo <strong>de</strong> la r<strong>en</strong>ovación<br />
• Bajísima <strong>de</strong>nsidad promedio nacional<br />
• Base g<strong>en</strong>ética poco estudiada y<br />
aprovechada<br />
• Predomina el mercado abierto <strong>de</strong> semilla<br />
y plantas, sin normas ni certificación<br />
• La producción comercial <strong>de</strong> planta se<br />
conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> viveros medianos y gran<strong>de</strong>s<br />
que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> poco control<br />
• La escasa I&D se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> híbridos<br />
<strong>de</strong> Timor y no ha liberado nuevos<br />
materiales “acriollados” <strong>en</strong> <strong>México</strong><br />
El éxito <strong>de</strong> las tecnologías<br />
int<strong>en</strong>sivas <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> más <strong>de</strong>l<br />
marco institucional que <strong>de</strong><br />
fuertes inversiones <strong>de</strong> capital<br />
e insumos<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
<strong>México</strong> no cu<strong>en</strong>ta con instituciones para<br />
sost<strong>en</strong>er la r<strong>en</strong>ovación con tecnología int<strong>en</strong>siva<br />
Rezago institucional<br />
• <strong>México</strong> carece <strong>de</strong> un marco institucional para impulsar el sector café<br />
(normas, estándares, instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> acción colectiva)<br />
• <strong>México</strong> no ti<strong>en</strong>e una estrategia competitiva (difer<strong>en</strong>ciación, certificación y<br />
valor agregado)<br />
• <strong>México</strong> carece <strong>de</strong> una Ag<strong>en</strong>da <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> Investigación y Desarrollo <strong>de</strong><br />
Material G<strong>en</strong>ético validada por la ca<strong>de</strong>na productiva<br />
• La mayoría <strong>de</strong> los estados cafetaleros carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> investigación<br />
y <strong>de</strong>sarrollo<br />
• Exist<strong>en</strong> segm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong> café<br />
Regulación y Estímulos<br />
que no han sido objeto <strong>de</strong><br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
Retos y oportunida<strong>de</strong>s<br />
‣ Oportunida<strong>de</strong>s<br />
• Capacidad para aum<strong>en</strong>tar la producción con base <strong>en</strong> ganancias<br />
<strong>de</strong> productividad <strong>en</strong> 7 años<br />
• V<strong>en</strong>tajas comparativas para posicionar el café mexicano <strong>en</strong><br />
mercados <strong>de</strong> cafés sust<strong>en</strong>tables y nichos <strong>de</strong> especialidad (cafés<br />
orgánicos, arábigos naturales <strong>de</strong> alta calidad, etc.)<br />
‣V<strong>en</strong>tajas comparativas <strong>de</strong> <strong>México</strong><br />
• 95% <strong>de</strong>l café se cultiva bajo sombra<br />
• Solo el 12% <strong>de</strong> los productores aplica agroquímicos<br />
• Calida<strong>de</strong>s regionales únicas<br />
En <strong>México</strong> sólo el 7% <strong>de</strong>l<br />
café está certificado<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Viejos paradigmas que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cuestionarse<br />
1. La r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>be hacerse con varieda<strong>de</strong>s mejoradas (HYV)<br />
• Sí, pero consi<strong>de</strong>rando: la diversidad regional, los materiales “acriollados”,<br />
las prefer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> productores y la <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>l mercado (calidad)<br />
2. El mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético es tarea <strong>de</strong> especialistas<br />
• No, los mejores resultados se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> la investigación participativa y<br />
la colaboración <strong>en</strong>tre la comunidad ci<strong>en</strong>tífica y el sector café<br />
3. La r<strong>en</strong>ovación requiere campañas masivas y apoyos <strong>de</strong>l gobierno<br />
• No, la r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>be ser una actividad perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los productores<br />
con el apoyo <strong>de</strong> diversas instituciones.<br />
4. Las mejores plantas se produc<strong>en</strong> <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s viveros tecnificados<br />
• No, los mejores resultados se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> con viveros microregionales<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Estrategias competitivas<br />
1. Aum<strong>en</strong>tar los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos por planta (a 5kg)<br />
• Aprovechar mejor el suelo y re<strong>de</strong>nsificar;<br />
• Biofertilización mejorada<br />
2. Optimizar el cultivo bajo sombra y agregarle valor al café<br />
• Aplicar mo<strong>de</strong>lo mexicano <strong>de</strong> cafeticultura sust<strong>en</strong>table<br />
• Introducir sistema <strong>de</strong> control interno (→ certificación)<br />
3. Mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> cafetales<br />
• Evaluar los materiales con que cu<strong>en</strong>ta <strong>México</strong><br />
• Ampliar la base g<strong>en</strong>ética: seleccionar y adaptar materiales elite<br />
4. Desarrollar sistemas regionales <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />
• Integrar grupos <strong>de</strong> productores innovadores<br />
• Desarrollar la colaboración <strong>en</strong> investigación (I&D)<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
Estructura institucional<br />
Capacida<strong>de</strong>s<br />
institucionales<br />
Conocimi<strong>en</strong>to y<br />
capacida<strong>de</strong>s técnicas<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
Investigación y <strong>de</strong>sarrollo<br />
AMECAFE<br />
Comunidad<br />
ci<strong>en</strong>tífica<br />
Investigación básica<br />
Selecciona, adapta,<br />
estabiliza, reproduce<br />
Evalúa y mejora<br />
Laboratorios,<br />
bancos y proyectos<br />
<strong>de</strong> investigación<br />
Ag<strong>en</strong>da<br />
<strong>de</strong> I&D<br />
Investigación aplicada<br />
e innovación<br />
Técnicos<br />
Viveros<br />
certificados<br />
Grupos <strong>de</strong><br />
Productores<br />
Plantas madre, F1<br />
Líneas mejoradas, F5<br />
Sistemas Regionales<br />
<strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tación<br />
SP Café<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
D<strong>en</strong>sidad y tecnología<br />
• El eje <strong>de</strong> la política <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación es increm<strong>en</strong>tar los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos por planta <strong>de</strong><br />
manera sost<strong>en</strong>ida.<br />
• La clave <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo tecnológico <strong>de</strong> cafetales está <strong>en</strong> el diseño <strong>de</strong> la<br />
plantación (trazo, <strong>de</strong>nsidad óptimas y sistema <strong>de</strong> poda a<strong>de</strong>cuado)<br />
• La <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> plantación está relacionada con:<br />
– La luminosidad y la fotosíntesis:<br />
><strong>de</strong>nsidad >compet<strong>en</strong>cia por luz >número <strong>de</strong> hojas para alim<strong>en</strong>tar un<br />
grano<br />
– La capacidad para absorber humedad y nutri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l suelo:<br />
><strong>de</strong>nsidad >compet<strong>en</strong>cia por agua y nutri<strong>en</strong>tes<br />
– Los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos medios por hectárea:<br />
><strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong>sgaste <strong>de</strong> la planta<br />
– El sistema <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong> la plantación:<br />
><strong>de</strong>nsidad ><strong>de</strong>manda <strong>de</strong> insumos y mano <strong>de</strong> obra
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Ciclos óptimos <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Sistemas <strong>de</strong> poda y r<strong>en</strong>ovación:<br />
– Por lotes<br />
•20% anual → ciclos <strong>de</strong> recepa <strong>de</strong> 5 años<br />
→ Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 15 años<br />
•10% anual → ciclos <strong>de</strong> recepa <strong>de</strong> 10 años<br />
→ Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 20 o 30 años<br />
– Por surcos<br />
•20% anual → dos ciclos <strong>de</strong> recepa anual por 5 años<br />
→ Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 17 años<br />
•33% anual → ciclos <strong>de</strong> 3 años, combinando recepa<br />
(r&r) → Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 17 años<br />
– Por planta y por lotes<br />
• Poda veracruzana (y guatemalteca): poda <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong><br />
los 3 o 4 ejes productivos (25 a 33% anual)<br />
→ ciclos <strong>de</strong> recepa <strong>de</strong> 14 años<br />
→ Ciclo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación: 28 años<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
D<strong>en</strong>sidad y tecnología<br />
D<strong>en</strong>sidad y Productividad <strong>de</strong> Plantaciones <strong>de</strong> Café, 1982-90, Veracruz<br />
60<br />
7.00<br />
50<br />
D<strong>en</strong>sidad óptima<br />
6.00<br />
5.00<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (Kg/planta)<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to Qq/ha<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
R<strong>en</strong>dim. óptimo<br />
833 952 1111 1333 1666 2222 2332 3808 4444 5332 6664<br />
4.00<br />
3.00<br />
2.00<br />
1.00<br />
0.00<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to 1 (Qq/ha)<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to 2 (kg/tree)<br />
Producción Kg/planta<br />
D<strong>en</strong>sidad (plantas/ha)<br />
El Inmecafé <strong>de</strong>scubrió que la <strong>de</strong>nsidad óptima <strong>de</strong> plantación era <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 1,300 a 2,300<br />
plantas/ha y unos r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos medios por hectárea <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 35 y 45 Qq/ha, logrados a partir <strong>de</strong><br />
un manejo int<strong>en</strong>sivo (podas, limpias y fertilización).<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Estructuras g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsidad y tecnología<br />
Trazo<br />
ESCENARIOS DE PRODUCCION SEGÚN DENSIDAD DE PLANTACION<br />
D<strong>en</strong>sidad<br />
Producción Baja<br />
(1.5 kg/planta)<br />
Producción<br />
Media (2.0<br />
kg/planta)<br />
Producción Alta<br />
(3.0 kg/planta)<br />
Producción<br />
Optima (5.0<br />
kg/planta)<br />
(m) (plantas/ ha) (Qq/ha) (Qq/ha) (Qq/ha) (Qq/ha)<br />
4x4 625 3.83 5.10 7.65 12.76<br />
4x3 833 5.10 6.80 10.20 17.00<br />
3x3 1111 6.80 9.07 13.60 22.67<br />
4x2 1250 7.65 10.20 15.31 25.51<br />
3.5x2 1429 8.75 11.67 17.50 29.16<br />
2.5x2.5 1600 9.80 13.06 19.59 32.65<br />
3x2 1666 10.20 13.60 20.40 34.00<br />
3x1.5 2222 13.60 18.14 27.21 45.35<br />
2x2 2500 15.31 20.41 30.61 51.02<br />
2x1.5 (1x3)<br />
3,333<br />
20.41<br />
27.21<br />
40.81<br />
68.02<br />
1.5x1.5<br />
4,444<br />
27.21<br />
36.28<br />
54.42<br />
90.69<br />
2x1 5,000 30.61 40.82 61.22 102.04<br />
Área <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos aceptables<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
Zona <strong>de</strong><br />
transición<br />
Trazo<br />
(m)<br />
4x4<br />
4x3<br />
3x3<br />
4x2<br />
3.5x2<br />
2.5x2.5<br />
3x2<br />
3x1.5<br />
2x2<br />
2x1.5 (1x3)<br />
1.5x1.5<br />
2x1<br />
IDENTIFICAR INDICADORES DE RENDIMIENTO (SEMAFORO)<br />
D<strong>en</strong>sidad<br />
(plantas/ ha)<br />
625<br />
833<br />
Zona inefici<strong>en</strong>te<br />
1111<br />
1250<br />
1429<br />
1600<br />
1666<br />
2222<br />
2500<br />
3,333<br />
4,444<br />
5,000<br />
Producción<br />
Baja (1.5<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
3.83<br />
5.10<br />
6.80<br />
7.65<br />
8.75<br />
9.80<br />
10.20<br />
13.60<br />
15.31<br />
20.41<br />
27.21<br />
30.61<br />
Producción<br />
Media (2.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
5.10<br />
6.80<br />
9.07<br />
10.20<br />
11.67<br />
13.06<br />
13.60<br />
18.14<br />
20.41<br />
27.21<br />
36.28<br />
40.82<br />
Producción<br />
Alta (3.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
7.65<br />
10.20<br />
13.60<br />
15.31<br />
17.50<br />
19.59<br />
20.40<br />
27.21<br />
30.61<br />
40.81<br />
54.42<br />
61.22<br />
Producción<br />
Optima (5.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
12.76<br />
17.00<br />
22.67<br />
25.51<br />
29.16<br />
32.65<br />
34.00<br />
45.35<br />
51.02<br />
68.02<br />
90.69<br />
102.04<br />
Zona óptima<br />
Zona <strong>de</strong> riesgo<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y repoblami<strong>en</strong>to<br />
Trazo<br />
(m)<br />
4x4<br />
4x3<br />
3x3<br />
4x2<br />
3.5x2<br />
2.5x2.5<br />
3x2<br />
3x1.5<br />
2x2<br />
2x1.5 (1x3)<br />
1.5x1.5<br />
2x1<br />
ESCENARIOS DE PRODUCCION SEGÚN DENSIDAD DE PLANTACION<br />
D<strong>en</strong>sidad<br />
(plantas/ ha)<br />
625<br />
833<br />
1111<br />
1250<br />
1429<br />
1600<br />
1666<br />
2222<br />
2500<br />
3,333<br />
4,444<br />
5,000<br />
Producción<br />
Baja (1.5<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
3.83<br />
5.10<br />
6.80<br />
7.65<br />
8.75<br />
9.80<br />
10.20<br />
13.60<br />
15.31<br />
20.41<br />
27.21<br />
30.61<br />
Producción<br />
Media (2.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
5.10<br />
6.80<br />
9.07<br />
10.20<br />
11.67<br />
13.06<br />
13.60<br />
18.14<br />
20.41<br />
27.21<br />
36.28<br />
40.82<br />
Producción<br />
Alta (3.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
7.65<br />
10.20<br />
13.60<br />
15.31<br />
17.50<br />
19.59<br />
20.40<br />
27.21<br />
30.61<br />
40.81<br />
54.42<br />
61.22<br />
Producción<br />
Optima (5.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
12.76<br />
17.00<br />
22.67<br />
25.51<br />
29.16<br />
32.65<br />
34.00<br />
45.35<br />
51.02<br />
68.02<br />
90.69<br />
102.04<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y repoblami<strong>en</strong>to<br />
Trazo<br />
(m)<br />
4x4<br />
4x3<br />
3x3<br />
4x2<br />
3.5x2<br />
2.5x2.5<br />
3x2<br />
3x1.5<br />
2x2<br />
2x1.5 (1x3)<br />
1.5x1.5<br />
2x1<br />
ESCENARIOS DE PRODUCCION SEGÚN DENSIDAD DE PLANTACION<br />
D<strong>en</strong>sidad<br />
(plantas/ ha)<br />
625<br />
833<br />
1111<br />
1250<br />
1429<br />
1600<br />
1666<br />
2222<br />
2500<br />
3,333<br />
4,444<br />
5,000<br />
Producción<br />
Baja (1.5<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
3.83<br />
5.10<br />
6.80<br />
7.65<br />
8.75<br />
9.80<br />
10.20<br />
13.60<br />
15.31<br />
20.41<br />
27.21<br />
30.61<br />
Producción<br />
Media (2.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
5.10<br />
6.80<br />
9.07<br />
10.20<br />
11.67<br />
13.06<br />
13.60<br />
18.14<br />
20.41<br />
27.21<br />
36.28<br />
40.82<br />
Producción<br />
Alta (3.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
7.65<br />
10.20<br />
13.60<br />
15.31<br />
17.50<br />
19.59<br />
20.40<br />
27.21<br />
30.61<br />
40.81<br />
54.42<br />
61.22<br />
Producción<br />
Optima (5.0<br />
kg/planta)<br />
(Qq/ha)<br />
12.76<br />
17.00<br />
22.67<br />
25.51<br />
29.16<br />
32.65<br />
34.00<br />
45.35<br />
51.02<br />
68.02<br />
90.69<br />
102.04<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
V<strong>en</strong>tajas adicionales <strong>de</strong>l trazo a nivel<br />
Con el trazo <strong>de</strong> curvas <strong>de</strong> nivel y triángulo:<br />
– Aum<strong>en</strong>ta la <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> plantación un 15%<br />
– Mejora la protección <strong>de</strong>l suelo contra escurrimi<strong>en</strong>tos<br />
+<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y poda veracruzana<br />
334 plantas nuevas se introduc<strong>en</strong> al cafetal cada ciclo, durante 5 años. Se<br />
obti<strong>en</strong>e así una finca nueva <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os 1,666 plantas/ha con trazo<br />
mejorado. Las plantas nuevas intercalarse o sustituir a las plantas viejas.<br />
CASO 1<br />
d= 1,111/ha a 3x3 m<br />
r= 9 Qq/ha<br />
Cada año se introduc<strong>en</strong><br />
278 plantas nuevas (el<br />
1er año se intercalan y<br />
los otros 4 se r<strong>en</strong>ueva):<br />
d= 1,389 <strong>en</strong> 5 real (3m)<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos posibles:<br />
r= 28 Qq/ha<br />
CASO 2<br />
d= 833/ha a 3x4 m<br />
r= 8 Qq/ha<br />
Cada año se plantan 334<br />
cafetos nuevos (167<br />
intercalados y 167 al lado <strong>de</strong><br />
plantas viejas, 10% anual):<br />
d= 1,666 a 3x2 m<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos posibles:<br />
r= 34 Qq/ha<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Productividad con <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> tradicional al 20% anual<br />
Curva <strong>de</strong> producción <strong>en</strong> finca con r<strong>en</strong>ovación tradicional<br />
(20% anual; <strong>de</strong> 1,000 a 1,666 y <strong>de</strong> 2 a 5 kg/planta; 2 ciclos <strong>de</strong> poda<br />
veracruzana, 1 recepa y r<strong>en</strong>ovación)<br />
7000<br />
6000<br />
5000<br />
Kg/ha<br />
4000<br />
3000<br />
2000<br />
1000<br />
0<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31<br />
Años<br />
• En 3 años la producción inicial se recupera; <strong>en</strong> 4 aum<strong>en</strong>ta 75% y <strong>en</strong> 5<br />
aum<strong>en</strong>ta 139%. En el 8º año la producción alcanza su pl<strong>en</strong>itud (30 Qq/ha);<br />
• VENTAJA: Se sosti<strong>en</strong><strong>en</strong> 30 Qq/ha por 10 años.<br />
• DESVENTAJA: la poda veracruzana requiere más mano <strong>de</strong> obra<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Productividad con <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> int<strong>en</strong>siva al 20% anual<br />
Curva <strong>de</strong> producción <strong>en</strong> finca con r<strong>en</strong>ovación int<strong>en</strong>siva<br />
(20% anual; <strong>de</strong> 1,000 a 1,666 <strong>en</strong> 5 años y <strong>de</strong> 2 a 5 kg/planta)<br />
8,000<br />
7,000<br />
6,000<br />
5,000<br />
Kg/ha<br />
4,000<br />
3,000<br />
2,000<br />
1,000<br />
-<br />
Año 0<br />
Año 2<br />
Año 4<br />
Año 6<br />
Año 8<br />
Año 10<br />
Año 12<br />
Año 14<br />
Año 16<br />
Año 18<br />
Año 20<br />
Año 22<br />
Año 24<br />
Año 26<br />
Año 28<br />
Año 30<br />
Años<br />
• Al 5º año la producción inicial se duplica y <strong>en</strong> el 7º año alcanza su máximo<br />
nivel: 31 Qq/ha, que no se sosti<strong>en</strong>e por mucho tiempo;<br />
• VENTAJA: se gasta m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> mano <strong>de</strong> obra<br />
• DESVENTAJA: la productividad media <strong>de</strong>l ciclo <strong>de</strong> 5 años es <strong>de</strong> 23 Qq/ha.<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
4. Principios <strong>de</strong> una Nueva <strong>Política</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Mo<strong>de</strong>lo int<strong>en</strong>sivo <strong>de</strong> re<strong>de</strong>nsificación int<strong>en</strong>siva<br />
Parcelas <strong>de</strong> manejo int<strong>en</strong>sivo, con <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> plantación media :<br />
d= >2,500/ha a >2x2 m<br />
Y r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos medioso: r= >20 a 60 Qq/ha<br />
<strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>en</strong> surcos nones <strong>en</strong> años 1 a 5 <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>en</strong> surcos pares <strong>en</strong> años 6 a 10<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
D<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> cafetales <strong>en</strong> los<br />
estados<br />
D<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> areas Tradicionales <strong>de</strong>l programa<br />
3,500<br />
3,000<br />
Plantas / Ha.<br />
2,500<br />
2,000<br />
1,500<br />
1,000<br />
500<br />
-<br />
CHIAPAS<br />
COLIMA<br />
GUERRERO<br />
HIDALGO<br />
JALISCO<br />
NAYARIT<br />
OAXACA<br />
VERACRUZ<br />
PUEBLA<br />
QUERETARO<br />
SAN LUIS POTOSI<br />
TABASCO<br />
D<strong>en</strong>sidad promedio 2005 D<strong>en</strong>sidad proyectada 2015<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />
Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />
• Bases g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> operación<br />
– Normas <strong>de</strong> aplicación nacional<br />
– Objetivo: crear un piso mínimo tecnológico: 1,666 plantas/ha;<br />
r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> 5kg/planta y 23 a 30 Qq/ha<br />
– Periodo <strong>de</strong>l apoyo para r<strong>en</strong>ovación: 5 años<br />
– Programa <strong>de</strong> certificación <strong>de</strong> viveros y semilla seleccionada<br />
– Selección <strong>de</strong> técnicos <strong>en</strong> los estados (2-8 por estado, 1 técnico/ 300<br />
ha)<br />
– Formación y Acreditación <strong>de</strong> Técnicos Especializados <strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovación (a<br />
cargo <strong>de</strong> AMECAFE)<br />
– Programa <strong>de</strong> Capacitación <strong>de</strong> productores y formación <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong><br />
experim<strong>en</strong>tación e innovación<br />
– Registro <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> viveros, bancos <strong>de</strong> germoplasma y jardines<br />
botánicos<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />
Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />
• Subcomité Técnico <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong><br />
– Adscripción: al interior <strong>de</strong>l Comité Estatal Sistema Producto (o su<br />
equival<strong>en</strong>te) <strong>de</strong> cada estado cafetalero se creará un Subcomité<br />
Técnico <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong>;<br />
– Objetivos:<br />
• Ejecutar la Estrategia <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong> para<br />
aum<strong>en</strong>tar la productividad, calidad y valor agregado <strong>de</strong>l café<br />
mexicano;<br />
• Dar seguimi<strong>en</strong>to a las solicitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los productores;<br />
• Llevar a cabo la certificación <strong>de</strong> semillas, plantas y viveros<br />
• Evaluar el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> por parte<br />
<strong>de</strong> productores y técnicos<br />
– Integrantes: repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> la ca<strong>de</strong>na café <strong>en</strong> el estado<br />
(consi<strong>de</strong>rando a las Secretarías <strong>de</strong> Desarrollo Agropecuario y las<br />
Delegaciones <strong>de</strong> la SAGARPA) y los que se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> pertin<strong>en</strong>tes<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />
Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />
• Criterios <strong>de</strong> elegibilidad<br />
– Productores registrados <strong>en</strong> el Padrón <strong>Nacional</strong> Cafetalero;<br />
– Productores que cumplan los criterios <strong>de</strong> Fom<strong>en</strong>to Productivo y<br />
Mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la Calidad <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong> (comercialización)<br />
– El apoyo <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> <strong>de</strong> cafetales estará dirigido a<br />
productores y sus organizaciones, y será aplicable a:<br />
– Viveros familiares (1,000 a 10,000 plantas)<br />
– Viveros comunitarios o microregionales <strong>de</strong> organizaciones<br />
(5,000 a 50,000 plantas)<br />
Control <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> y variedad<br />
Certificación fitosanitaria<br />
Productividad<br />
Resist<strong>en</strong>cia a plagas y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />
Tolerancia a cambios climáticos<br />
Manejo<br />
Calidad <strong>en</strong> taza<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />
Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />
• Derechos <strong>de</strong> los productores<br />
– Los productores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> recibir capacitación y por lo m<strong>en</strong>os dos<br />
visitas <strong>de</strong> un técnico especializado a su finca;<br />
– Participar y recibir asist<strong>en</strong>cia técnica <strong>de</strong>ntro un grupo <strong>de</strong> innovación<br />
y a partir <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostraciones prácticas;<br />
– Recibir los apoyos a tiempo para llevar las activida<strong>de</strong>s objeto <strong>de</strong><br />
este programa<br />
• Obligaciones <strong>de</strong> los productores<br />
– Aplicar los apoyos <strong>de</strong>l programa a las activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong><br />
cafetales<br />
– Cumplir con los objetivos <strong>de</strong> elevar la productividad, calidad y<br />
certificación <strong>de</strong>l café <strong>en</strong> su finca r<strong>en</strong>ovada<br />
– Los productores que no cumplan con estas obligaciones, serán<br />
excluidos <strong>de</strong>l programa <strong>en</strong> los ciclos subsecu<strong>en</strong>tes<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />
Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />
• Conceptos <strong>de</strong> apoyo<br />
– Superficie a apoyar: Hasta 25 ha por productor divididas <strong>en</strong> 5 años;<br />
– Cuota <strong>de</strong>l apoyo: 334 plantas/ha (1,670 plantas <strong>en</strong> 5 años);<br />
– Varieda<strong>de</strong>s: el productor será libre <strong>de</strong> elegir <strong>en</strong>tre las varieda<strong>de</strong>s<br />
aprobadas por el Comité Técnico Estatal;<br />
• Cuota <strong>de</strong>l apoyo<br />
– Producción <strong>de</strong> planta: $3.50 / planta<br />
– Trasplante: $2.50 / planta<br />
– Asist<strong>en</strong>cia técnica: $1.00 / planta<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />
Programa <strong>de</strong> Transición (2009-2010)<br />
• Líneas <strong>de</strong> Acción <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Transición 2009<br />
– Programa <strong>de</strong> Certificación <strong>de</strong> Viveros<br />
– Programa <strong>de</strong> Formación <strong>de</strong> Técnicos Especializados (1 técnico/ 300<br />
ha; 2-8 por estado)<br />
– Programa <strong>de</strong> Capacitación <strong>de</strong> Productores y formación <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong><br />
experim<strong>en</strong>tación e innovación<br />
– Registro <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> bancos <strong>de</strong> germoplasma, jardines botánicos,<br />
viveros y proyectos <strong>de</strong> mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético<br />
– Programa <strong>de</strong> Producción <strong>de</strong> Semilla Seleccionada<br />
• Manuales <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as Prácticas para la <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y Mejorami<strong>en</strong>to<br />
G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> <strong>Cafetales</strong><br />
– Recolección y tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> semilla<br />
– Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> semillero<br />
– Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> vivero<br />
– Plan <strong>de</strong> re<strong>de</strong>nsificación, mejora <strong>de</strong>l trazo y transplante a finca<br />
– <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y manejo integrado <strong>de</strong> cafetales (manejo <strong>de</strong> sombra, suelo y<br />
arv<strong>en</strong>ses; biofertilización mejorada; manejo integrado <strong>de</strong> plagas y<br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s; mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético)<br />
– Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un Sistema <strong>de</strong> Control Interno <strong>de</strong> finca<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
5. Diseño Institucional <strong>de</strong> la <strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> 2010-2020<br />
Objetivo <strong>de</strong>l Plan <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong><br />
Institucionalizar una política perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> cafetales<br />
Consolidar un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> manejo integrado <strong>de</strong> cafetales<br />
– Regularizar y optimizar el diseño <strong>de</strong> plantación bajo sombra<br />
– Int<strong>en</strong>sificar el sistema <strong>de</strong> poda, recepa y r<strong>en</strong>ovación<br />
– Diseñar un esquema <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia técnica e innovación<br />
participativo para la r<strong>en</strong>ovación y mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético<br />
Desarrollar instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> política para la r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> cafetales<br />
– Establecer un Sistema <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as Prácticas y un Servicio <strong>de</strong><br />
Asist<strong>en</strong>cia Técnica Especializada<br />
– Integrar la ag<strong>en</strong>da y red institucional <strong>de</strong> investigación ci<strong>en</strong>tífica y<br />
aplicada para el mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético <strong>de</strong> cafetales<br />
– Diseñar un programa <strong>de</strong> ejecución nacional que vincule el<br />
fom<strong>en</strong>to productivo con la r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> cafetales<br />
– Diseño <strong>de</strong>l marco regulatorio (normas e instituciones)<br />
– Establecer un esquema institucional que facilite la certificación<br />
<strong>de</strong> superficies r<strong>en</strong>ovadas<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
Producción <strong>en</strong> cafetos r<strong>en</strong>ovados<br />
9<br />
Café producido Produccion <strong>en</strong> cafe la (sacos) superficie r<strong>en</strong>ovada<br />
y <strong>en</strong> el total nacional (2009-2021)<br />
Millones <strong>de</strong> sacos<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
Fin <strong>de</strong>l ciclo <strong>de</strong> 5 años<br />
5.4 millones <strong>de</strong> sacos<br />
0<br />
2009-2010<br />
2010-2011<br />
2011-2012<br />
2012-2013<br />
2013-2014<br />
2014-2015<br />
2015-2016<br />
2016-2017<br />
2017-2018<br />
2018-2019<br />
2019-2020<br />
2020-2021<br />
2021-2022<br />
Areas r<strong>en</strong>ovadas<br />
Areas NO r<strong>en</strong>ovadas<br />
• En un cálculo conservador, r<strong>en</strong>ovar 23% <strong>de</strong> la superficie total nacional <strong>en</strong> 5<br />
años aum<strong>en</strong>taría la producción total <strong>en</strong> 26%, a 5.4 millones <strong>de</strong> sacos (<strong>en</strong><br />
2017).<br />
• En este año la superficie r<strong>en</strong>ovada alcanza pl<strong>en</strong>a producción y repres<strong>en</strong>ta ya el<br />
44% <strong>de</strong>l total nacional.<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
6. Factores <strong>de</strong> éxito <strong>de</strong>l Proyecto<br />
Factor<br />
Mejora regulatoria<br />
Investigación y<br />
Desarrollo (I&D)<br />
Integrar Grupos <strong>de</strong><br />
Productores<br />
Innovadores<br />
Asist<strong>en</strong>cia Técnica<br />
Especializada<br />
Fertilización<br />
Sistemática<br />
Financiami<strong>en</strong>to<br />
Aum<strong>en</strong>tar el Valor<br />
Agregado<br />
Claves para su solución<br />
• Proyecto <strong>de</strong> mejora regulatoria y <strong>de</strong>sarrollo institucional (AMECAFE)<br />
• Desarrollo <strong>de</strong> normas para la producción <strong>de</strong> planta<br />
• <strong>Política</strong> nacional <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación<br />
• Ag<strong>en</strong>da nacional <strong>de</strong> I&D para la r<strong>en</strong>ovación y mejorami<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>ético<br />
• Conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> colaboración institucional<br />
• Sistemas regionales <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tación e innovación<br />
• Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> investigación participativa para solucionar problemas<br />
• Capacitación y asist<strong>en</strong>cia técnica <strong>de</strong> calidad a productores<br />
• Colaboración <strong>en</strong>tre técnicos especializados y especialistas<br />
• Capacitación especializada y certificación<br />
• Desarrollo <strong>de</strong> un Sistema <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as Prácticas <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> y MG<br />
• Estímulos a<strong>de</strong>cuados para ret<strong>en</strong>erlos y valorar su trabajo<br />
• Desarrollar el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> cafeticultura sust<strong>en</strong>table<br />
• Manual <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as Prácticas para el manejo manejo <strong>de</strong> suelos y<br />
arv<strong>en</strong>ses, y biofertilización mejorada<br />
• Reori<strong>en</strong>tar subsidios y canalizar crédito blando<br />
• Concertar fondos para investigación e innovación<br />
• Concertar fondos para capacitación y certificación <strong>de</strong> la producción<br />
• Aum<strong>en</strong>tar la calidad<br />
• Facilitar las opciones <strong>de</strong> certificación<br />
• Mejorar la competitividad <strong>de</strong> la comercialización <strong>de</strong>l café<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.
<strong>Política</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>R<strong>en</strong>ovación</strong> n y Mejorami<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>ético <strong>de</strong>l Café <strong>en</strong> <strong>México</strong>M<br />
Conclusiones<br />
• <strong>México</strong> ti<strong>en</strong>e quizá la última oportunidad para reconstruir una<br />
ca<strong>de</strong>na café competitiva<br />
• La inercia <strong>en</strong> el gasto no resolverán los problemas <strong>de</strong>l sector<br />
• Una intelig<strong>en</strong>te política <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación pue<strong>de</strong> jalonar un proceso<br />
virtuoso <strong>en</strong> el sector<br />
• ESCENARIO NEGATIVO<br />
– Estancami<strong>en</strong>to crónico <strong>de</strong>l sector e interminables <strong>de</strong>mandas sobre el<br />
presupuesto público<br />
– Mayores conflictos <strong>en</strong> la ca<strong>de</strong>na por falta <strong>de</strong> empleo, bajos ingresos,<br />
inseguridad y presiones a la importación<br />
• ESCENARIO POSITIVO<br />
– Reconstrucción <strong>de</strong> instituciones es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong>l sector<br />
– Recuperación paulatina <strong>de</strong> la productividad y calidad<br />
– Desarrollar la cooperación alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un plan estratégico <strong>de</strong> mejora<br />
<strong>de</strong>l sector<br />
Asociación Mexicana <strong>de</strong> la Ca<strong>de</strong>na Productiva <strong>de</strong>l Café, A.C.