En esta época <strong>de</strong> reformas administrativas y contables, gozó <strong>de</strong> singu<strong>la</strong>rimportancia <strong>el</strong> caballero Pedro Luis <strong>de</strong> Torregrosa, cuya actividad rica y diversa se<strong>de</strong>sarrolló <strong>en</strong> tres fr<strong>en</strong>tes: su actividad comercial privada, <strong>el</strong> Cabildo y Regimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>Sevil<strong>la</strong> y <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da d<strong>el</strong> Reino.En 1559, Pedro Luis <strong>de</strong> Torregrosa participó <strong>en</strong> <strong>el</strong> arr<strong>en</strong>dami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>Almojarifazgo Mayor <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>. Asimismo, fue partícipe <strong>en</strong> los arr<strong>en</strong>dami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> losAlmojarifazgos <strong>de</strong> Indias y Mayor <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> durante <strong>el</strong> período 1567-1572, todo <strong>el</strong>losin perjuicio <strong>de</strong> continuar con su actividad <strong>de</strong> merca<strong>de</strong>r <strong>de</strong> oro, p<strong>la</strong>ta y per<strong>la</strong>s. A<strong>de</strong>más,“parece c<strong>la</strong>ro que Torregrosa t<strong>en</strong>ía abierto un banco <strong>en</strong> los años seña<strong>la</strong>dos, quecorrespond<strong>en</strong>, por otra parte, a <strong>la</strong> época <strong>de</strong> mayor actividad y fama <strong>en</strong> sus negociosprivados” 7 . Por otro <strong>la</strong>do, <strong>en</strong> 1567 este personaje fue diputado <strong>de</strong> propios d<strong>el</strong> Cabildo yRegimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> 8 , lo cual pudo hacer probable su participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong>contaduría <strong>de</strong> dicha ciudad.Sin embargo, <strong>en</strong> nuestra opinión, lo más r<strong>el</strong>evante <strong>de</strong> <strong>la</strong> biografía <strong>de</strong> Torregrosaes <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que fuese <strong>en</strong>tre los años 1559 a 1562 factor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Contratación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Indias 9 , don<strong>de</strong> aplicaba <strong>la</strong> partida doble como método auxiliar <strong>en</strong> sus registros 10 .Posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> 1 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1575 se produjo <strong>la</strong> segunda bancarrota <strong>de</strong><strong>la</strong> haci<strong>en</strong>da real y <strong>el</strong> 15 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1575 se anunció a <strong>la</strong>s Cortes <strong>el</strong> <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> pagos. En tal contexto, Pedro Luis <strong>de</strong> Torregrosa, veinticuatro <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>,arr<strong>en</strong>datario que había sido <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos sobre <strong>la</strong>s <strong>la</strong>nas exportadas <strong>en</strong> los distritos <strong>de</strong>Vill<strong>en</strong>a-Murcia y Andalucía y magnífico conocedor <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tasordinarias, servicios y situado <strong>en</strong> juros, recibía <strong>el</strong> <strong>en</strong>cargo <strong>de</strong> acometer <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong>un libro <strong>de</strong> Caja <strong>de</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Haci<strong>en</strong>da Real con <strong>el</strong> objetivo fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>mejorar <strong>la</strong> administración financiera, a través <strong>de</strong> una información contable completa yc<strong>la</strong>ra.Sin embargo, por otro <strong>la</strong>do, <strong>el</strong> rey <strong>en</strong>vió a Torregrosa primero a Toledo y<strong>de</strong>spués a Sevil<strong>la</strong> con <strong>la</strong> misión <strong>de</strong> recaudar <strong>la</strong> alcaba<strong>la</strong>, asunto que le ocupó hasta 1579.Azaroso y arduo fue <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntar <strong>el</strong> método d<strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Caja paraconocer <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Real Haci<strong>en</strong>da, puesto que no culminó hasta finales <strong>de</strong> 1592 con<strong>el</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Pedro Luis <strong>de</strong> Torregrosa como Contador d<strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Caxa y <strong>el</strong><strong>en</strong>cargo a Fray Nico<strong>la</strong> Doria, G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los Carm<strong>el</strong>itas, y a Tomás Fiesco, FactorG<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tar su organización, y aun así hubo que v<strong>en</strong>cer <strong>la</strong> oposición <strong>de</strong>personas que no estaban dispuestas ni interesadas <strong>en</strong> que se ac<strong>la</strong>ras<strong>en</strong> <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong>Real Haci<strong>en</strong>da 11 .7 Hernán<strong>de</strong>z, E. Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> partida doble <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tas c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Real Haci<strong>en</strong>da <strong>de</strong>Castil<strong>la</strong> (1592). Vol I: Pedro Luis <strong>de</strong> Torregrosa, primer contador d<strong>el</strong> libro <strong>de</strong> caja. Madrid. Banco <strong>de</strong>España. 1986. P. 103.8 Martínez, J.I. La Reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong> Contaduría Municipal <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> y <strong>la</strong> introducción d<strong>el</strong> libro <strong>de</strong> caja.1567, <strong>en</strong> Revista españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> financiación y <strong>contabilidad</strong>, vol. XVII, nº 56, mayo- agosto, 1988. P. 336.9Hernán<strong>de</strong>z, E. Pedro Luis <strong>de</strong> Torregrosa, primer contador d<strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Caxa <strong>de</strong> F<strong>el</strong>ipe II. Introducción<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>contabilidad</strong> por partida doble <strong>en</strong> <strong>la</strong> Real Haci<strong>en</strong>da <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (1592). Revista <strong>de</strong> HistoriaEconómica, año III, nº 2, primavera-verano 1985. P. 227.10 Donoso, R. Una contribución a <strong>la</strong> Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Contabilidad. Análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prácticas contables<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por <strong>la</strong> Tesorería <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Contratación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Indias <strong>en</strong> Sevil<strong>la</strong> (1503-1717).Universidad <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>. Sevil<strong>la</strong>, 1996. Pp. 307 y ss.11 Según un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>scubierto por Pérez Bustamante, <strong>la</strong>s personas que pret<strong>en</strong>dían estorbarlo<strong>en</strong>viaron a F<strong>el</strong>ipe II un memorial <strong>de</strong> diversas razones, con <strong>la</strong>s que se esforçaron <strong>en</strong> provar que noconv<strong>en</strong>ía que se introduxese tal oficio.6
Pues bi<strong>en</strong>, parece muy probable y <strong>de</strong>cisiva <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> preparación d<strong>el</strong>proyecto <strong>de</strong> reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong> contaduría d<strong>el</strong> <strong>cabildo</strong> municipal <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> d<strong>el</strong> caballeroveinticuatro Pedro Luis <strong>de</strong> Torregrosa, sin lugar a dudas, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas máscualificadas d<strong>el</strong> <strong>cabildo</strong> municipal, por cuanto <strong>el</strong> propio Torregrosa protagonizaría conposterioridad <strong>la</strong> aprovación <strong>en</strong> 1590, d<strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Caxa y Manual <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>merca<strong>de</strong>res <strong>de</strong> Bartolomé Salvador <strong>de</strong> Solórzano y sería <strong>el</strong> máximo responsable d<strong>el</strong>establecimi<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> 1592, <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>contabilidad</strong> por partida doble <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tas c<strong>en</strong>trales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Real Haci<strong>en</strong>da <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> 12 .En <strong>la</strong> Aprobación d<strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Caxa, al hacer <strong>la</strong> apología <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra, Torregrosaindica que <strong>el</strong> método d<strong>el</strong> Manual con su Libro <strong>de</strong> Caja es muy conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te para toda <strong>la</strong>república, especialm<strong>en</strong>te para los Reyes, Príncipes y los que <strong>en</strong> su nombre administranjusticia.Así pues, advertimos una recom<strong>en</strong>dación formal <strong>de</strong> llevar <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tas públicaspor <strong>el</strong> método que propone Solórzano. Igualm<strong>en</strong>te, reconoce <strong>el</strong> progreso que supone <strong>el</strong>método d<strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Caja con su Manual, respecto al método <strong>de</strong> libro <strong>de</strong> pliegohoradado, y su utilidad probatoria.La pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> Sevil<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> época que nos ocupa <strong>de</strong> Bartolomé Salvador <strong>de</strong>Solórzano y Pedro Luis <strong>de</strong> Torregrosa, nos hace av<strong>en</strong>turar <strong>la</strong> hipótesis <strong>de</strong> su influ<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>la</strong> redacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> nueva, especialm<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> último personaje <strong>de</strong> los citados, a<strong>la</strong> sazón diputado <strong>de</strong> propios <strong>en</strong> <strong>el</strong> consejo municipal <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1567 y arr<strong>en</strong>dador juntoa otros hombres <strong>de</strong> negocios d<strong>el</strong> almojarifazgo mayor, y posteriorm<strong>en</strong>te l<strong>la</strong>mado por <strong>el</strong>rey para establecer <strong>la</strong> partida doble <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tas c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Real Haci<strong>en</strong>da <strong>de</strong>Castil<strong>la</strong> <strong>en</strong> 1592.3.2. LA COMPLEJA E INTERVENIDA HACIENDA DEL CABILDO DESEVILLALa reforma que se produjo <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración financiera d<strong>el</strong> Cabildo yRegimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> está <strong>en</strong>marcada <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>contabilidad</strong> pública españo<strong>la</strong>, y supuso <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> partida doblepara llevar <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tas c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>la</strong> haci<strong>en</strong>da local sevil<strong>la</strong>na.Los cambios que se produjeron <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración y gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s finanzas d<strong>el</strong>Concejo <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong> obe<strong>de</strong>cieron a su creci<strong>en</strong>te complejidad, así como al progresivointerv<strong>en</strong>cionismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Haci<strong>en</strong>da Real <strong>en</strong> <strong>la</strong>s finanzas d<strong>el</strong> consistorio sevil<strong>la</strong>no 13 . Estasituación condujo a una profunda reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong> contaduría municipal que, tras dos años<strong>de</strong> discusiones, fue aprobada por <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> <strong>en</strong> octubre d<strong>el</strong> año 1569.Estas circunstancias, así como <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te gestión <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da por <strong>el</strong> <strong>cabildo</strong><strong>de</strong> regidores y <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>tes “faltas” <strong>de</strong> los mayordomos y receptores, p<strong>la</strong>ntearon <strong>en</strong> <strong>el</strong>s<strong>en</strong>o d<strong>el</strong> ayuntami<strong>en</strong>to <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> reformar <strong>la</strong> contaduría al objeto <strong>de</strong> actualizar <strong>la</strong>sviejas e insufici<strong>en</strong>tes disposiciones medievales y <strong>de</strong> garantizar, mediante <strong>el</strong>12La redacción d<strong>el</strong> texto <strong>de</strong>bió correspon<strong>de</strong>r a una comisión <strong>de</strong> caballeros veinticuatros y <strong>de</strong> juradosvincu<strong>la</strong>dos al mundo mercantil y, por tanto, conocedores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas contables al uso. Pedro Luis <strong>de</strong>Torregrosa fue Diputado <strong>de</strong> Propios <strong>el</strong> año 1567.13Martínez Ruiz, J.I. Finanzas municipales y crédito público <strong>en</strong> <strong>la</strong> España mo<strong>de</strong>rna. La haci<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong>ciudad <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>. 1528-1768. Sevil<strong>la</strong>. 1992. Pp. 38 y ss.7