TIG y autómatas celulares para el modelado de usos del suelo en el ...
TIG y autómatas celulares para el modelado de usos del suelo en el ...
TIG y autómatas celulares para el modelado de usos del suelo en el ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>TIG</strong> y <strong>autómatas</strong> <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> <strong>para</strong> <strong>el</strong><br />
mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
Francisco Escobar<br />
Profesor <strong>de</strong> Análisis Geográfico Regional<br />
Dpto. <strong>de</strong> Geografía<br />
Universidad <strong>de</strong> Alcalá<br />
francisco.escobar@uah.es<br />
DUSPANAC – 17 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2011
Cont<strong>en</strong>ido<br />
1. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong><br />
2. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> y Cartografía<br />
3. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> y cambios <strong>en</strong> los <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
4. El mod<strong>el</strong>o MOLAND<br />
5. Limitaciones<br />
6. Acciones <strong>de</strong> futuro<br />
7. Conclusiones
1. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> - orig<strong>en</strong><br />
• La teoría <strong>de</strong> los <strong>autómatas</strong> <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> es iniciada a finales<br />
<strong>de</strong> los años 40 por John von Neumann (Theory of S<strong>el</strong>freproducing<br />
Automata)
1. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> <strong>en</strong> Geografía - orig<strong>en</strong><br />
• Tobler W.R., « C<strong>el</strong>lular geography », p. 379-386<br />
in S. Gale, G. Olsson (dir.), Philosophy in<br />
geography, Reid<strong>el</strong> Publishing Company,<br />
Dordrecht, Holanda, 1979.<br />
– Mod<strong>el</strong>os <strong>de</strong> cambios <strong>de</strong> <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
– Vecindad – estructura “raster” <strong>de</strong> datos geográficos.<br />
Cada c<strong>el</strong>dilla <strong>de</strong> la capa raster constituye una “célula”<br />
– Reglas <strong>de</strong> transición
1. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> - <strong>de</strong>finición<br />
• Sistema <strong>de</strong> células que interactúan <strong>de</strong> manera s<strong>en</strong>cilla pero<br />
que manifiestan un comportami<strong>en</strong>to global complejo<br />
(S. Wolfram, 1983)<br />
• Mod<strong>el</strong>o matemático <strong>para</strong> un sistema dinámico que evoluciona<br />
<strong>en</strong> pasos discretos.<br />
• Hac<strong>en</strong> emerger estructuras complejas a niv<strong>el</strong> global parti<strong>en</strong>do<br />
<strong>de</strong> reglas r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te simples (A. Langlois y M. Phipps,<br />
1997)<br />
• Mod<strong>el</strong>os pot<strong>en</strong>tes <strong>para</strong> la compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os y<br />
procesos espaciales<br />
• Permit<strong>en</strong> simular la evolución d<strong>el</strong> espacio geográfico
1. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> - características<br />
• Rejilla o cuadrícula. Cada c<strong>el</strong>da <strong>de</strong> la cuadrícula se<br />
conoce como célula.<br />
• Cada célula pue<strong>de</strong> tomar un valor a partir <strong>de</strong> un conjunto<br />
finito <strong>de</strong> estados.<br />
• Cada célula se caracteriza por su vecindad.<br />
• Todas las células <strong>de</strong> la cuadrícula se v<strong>en</strong> afectadas por<br />
una función <strong>de</strong> transición que toma como argum<strong>en</strong>tos<br />
los valores <strong>de</strong> la célula <strong>en</strong> cuestión y los valores <strong>de</strong> sus<br />
vecinos.<br />
• Un r<strong>el</strong>oj virtual <strong>de</strong> cómputo conectado a cada c<strong>el</strong>da d<strong>el</strong><br />
autómata indica <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que <strong>de</strong>be aplicarse la<br />
función <strong>de</strong> transición
2. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> y Cartografía<br />
Avances <strong>en</strong> Cartografía<br />
Revolución<br />
digital<br />
De la<br />
Cartografía<br />
asistida por<br />
or<strong>de</strong>nador…<br />
a los SIG<br />
Miniaturización<br />
Interfaz gráfica<br />
Revolución<br />
multimedia<br />
Semiótica:<br />
Interactividad<br />
Animación<br />
Sonido, tacto,<br />
olfato, gusto<br />
Hipervínculos<br />
Vi<strong>de</strong>o<br />
Otros<br />
Revolución<br />
Comunicaciones<br />
Internet<br />
WWW<br />
WiFi<br />
Periféricos<br />
móviles
2. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> y Cartografía<br />
Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la revolución digital 1<br />
• Datos<br />
– Recogida<br />
– Almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />
– Estructuración – SGBD<br />
• Semiología<br />
– Pantalla<br />
– Tonos <strong>de</strong> gris<br />
• Modos <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación<br />
– MDT<br />
– Cartogramas<br />
• Atributos<br />
– Tratami<strong>en</strong>to estadístico
2. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> y Cartografía<br />
Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la revolución digital 2<br />
• Cartografía<br />
– Converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> disciplinas<br />
– Nuevas funciones d<strong>el</strong> mapa:<br />
• Sistemas <strong>de</strong> alerta<br />
• Ayuda a la <strong>de</strong>cisión
2. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> y Cartografía<br />
Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la revolución digital 3<br />
• Cartografía<br />
– Automatización<br />
– Investigación<br />
• Experim<strong>en</strong>tación<br />
• Simulación<br />
Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong>
• Datos<br />
– Recogida<br />
– Almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />
– Estructuración – SGBD<br />
• Semiología<br />
– Pantalla<br />
– Tonos <strong>de</strong> gris<br />
• Modos <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación<br />
– MDT<br />
– Cartogramas<br />
• Atributos<br />
– Tratami<strong>en</strong>to estadístico
2. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> y Cartografía<br />
Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> la revolución multimedia<br />
• A<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> la cartografía a las nuevas <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong><br />
la sociedad – sociedad <strong>de</strong> la imag<strong>en</strong><br />
• Apertura hacia nuevas posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> visualización<br />
• Apertura hacia nuevas posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> análisis espaciotemporales
Los <strong>autómatas</strong> <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> <strong>en</strong> Cartografía<br />
respon<strong>de</strong>n a:<br />
• Los SIG <strong>de</strong> segunda g<strong>en</strong>eración se limitan a:<br />
– Operaciones espaciales geométrica simples<br />
(superposiciones y mediciones)<br />
– Pres<strong>en</strong>tan limitaciones:<br />
• En la resolución <strong>de</strong> algoritmos iterativos<br />
• En la optimización <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os<br />
• En la realización <strong>de</strong> simulaciones<br />
• En <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> procesos espaciales<br />
• En <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> la dinámica y transformación d<strong>el</strong> espacio
Esfuerzos actuales:<br />
• Integración <strong>en</strong> los SIG <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os cartográficos<br />
basados <strong>en</strong>:<br />
– Multi-ag<strong>en</strong>tes<br />
– Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong>
3. Autómatas <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong> y cambios <strong>en</strong> los<br />
<strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o (urbanos)<br />
• V<strong>en</strong>tajas<br />
– Debilidad <strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os tradicionales<br />
– Adaptación a sistemas espaciales<br />
– Aproximación <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizada<br />
– Afinidad con SIG y T<strong>el</strong>e<strong>de</strong>tección<br />
– Escalas <strong>de</strong>talladas<br />
– At<strong>en</strong>ción simultánea al espacio, <strong>el</strong> tiempo y los atributos<br />
– Dinamismo<br />
– Mod<strong>el</strong>os complejos<br />
– Simplicidad<br />
– Visualización<br />
(Torr<strong>en</strong>s, 2000)
Aplicaciones <strong>de</strong> AC <strong>en</strong> sistemas urbanos<br />
• Dinámica <strong>en</strong> los <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
• Urbanización a escala regional<br />
• Crecimi<strong>en</strong>to urbano y “sprawl”<br />
• Segregación socio-espacial<br />
• Desarrollo<br />
• Análisis <strong>de</strong> la localización<br />
• Urbanismo<br />
MOLAND<br />
O’Sullivan y Torr<strong>en</strong>s, 2000
4. El mod<strong>el</strong>o MOLAND<br />
• Qué es MOLAND?<br />
– Un instrum<strong>en</strong>to práctico <strong>para</strong> <strong>el</strong> planeami<strong>en</strong>to urbano y regional<br />
– Un mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> simulación integrado <strong>en</strong> un Sistema <strong>de</strong> Apoyo a la<br />
Decisión Espacial<br />
– Un mod<strong>el</strong>o basado <strong>en</strong> SIG <strong>para</strong> conocer mejor la dinámica d<strong>el</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to urbano <strong>en</strong> Europa<br />
– Un mod<strong>el</strong>o utilizado como herrami<strong>en</strong>ta <strong>para</strong> estimular y facilitar<br />
la discusión y la reflexión<br />
– Un mod<strong>el</strong>o basado <strong>en</strong> <strong>autómatas</strong> <strong>c<strong>el</strong>ulares</strong><br />
– Cada usuario ti<strong>en</strong>e su propia visión
MOLAND - Objetivos<br />
• Establecer y <strong>de</strong>finir una metodología específica <strong>para</strong> <strong>el</strong><br />
monitoreo <strong>de</strong> la dinámica <strong>de</strong> los as<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>tos<br />
humanos<br />
• Ser aplicado a un conjunto <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros urbanos europeos<br />
• Ser aplicado a un conjunto <strong>de</strong> megaciuda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> países<br />
<strong>en</strong> vías <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
Lavalle et al, 2001
Zonas <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> MOLAND<br />
+ Madrid, Leipzig, Montp<strong>el</strong>lier, Köper, La Haya… y muchas<br />
más<br />
Kasanko, 2007
Premisa<br />
Las ciuda<strong>de</strong>s son similares.<br />
Evolucionan según los mismos procesos.
Hipótesis<br />
Las difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre las ciuda<strong>de</strong>s estriban <strong>en</strong> las<br />
difer<strong>en</strong>tes condiciones <strong>en</strong>contradas <strong>en</strong> sus áreas<br />
(topografía, geometría <strong>de</strong> la red <strong>de</strong> transporte, regulación<br />
<strong>de</strong> su planeami<strong>en</strong>to)
MOLAND se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong>:<br />
• Cambios <strong>en</strong> los <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
• Mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> esc<strong>en</strong>arios futuros<br />
• Escala urbana y peri-urbana <strong>en</strong> gran<strong>de</strong>s<br />
metrópolis
• El mod<strong>el</strong>o MOLAND ha sido <strong>de</strong>sarrollado por RIKS bajo <strong>el</strong> auspicio<br />
d<strong>el</strong> Joint Research C<strong>en</strong>tre (JRC) <strong>de</strong> la Comisión Europea<br />
• Su primera versión fue lanzada <strong>en</strong> 1998 como parte d<strong>el</strong> proyecto<br />
Murbandy. La última versión d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o es conocida como MOLAND
Objetivo ci<strong>en</strong>tífico<br />
- Simular <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to urbano (y sprawl)<br />
basado <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes políticas y<br />
regulaciones
Preguntas a las que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> dar respuesta:<br />
• Qué ocurriría si…? – Story lines<br />
• En r<strong>el</strong>ación con los cambios <strong>en</strong> los <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o:<br />
– Crecimi<strong>en</strong>to o reducción <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados <strong>usos</strong><br />
– Patrones <strong>de</strong> cambios <strong>en</strong> los <strong>usos</strong><br />
– Inter-r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>tre clases <strong>de</strong> <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o
Cómo funciona?<br />
• C<strong>el</strong>das – píx<strong>el</strong>es (100*100 m.)<br />
• Estados – clases <strong>en</strong> la ocupación d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
– Fijas (ejemplo: aeropuertos, re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transporte…)<br />
– Vacantes (ejemplo: tierras agrícolas, bosques, zonas<br />
húmedas…)<br />
– Activas (ejemplo: zonas resi<strong>de</strong>nciales, urbanas…)<br />
• Reglas <strong>de</strong> transición<br />
– La pot<strong>en</strong>cialidad <strong>de</strong> transición vi<strong>en</strong>e marcada por accesibilidad,<br />
zonificación, efecto <strong>de</strong> vecindad, aptitud<br />
• Demanda <strong>de</strong> <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o
• Aptitud: <strong>en</strong>tre 0 y 1, se <strong>de</strong>fine como la a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong><br />
una c<strong>el</strong>da <strong>para</strong> recibir una categoría <strong>de</strong> uso d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
(<strong>en</strong> función <strong>de</strong> medidas r<strong>el</strong>acionadas a la ecología,<br />
economía, historia…)<br />
• Zonificación: Valor binario, <strong>de</strong>terminado por <strong>el</strong> hecho<br />
<strong>de</strong> que una c<strong>el</strong>da pueda o no recibir un tipo <strong>de</strong> uso.<br />
• Accesibilidad: <strong>en</strong>tre 0 y 1, calculado <strong>en</strong> función <strong>de</strong> la<br />
distancia a <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> la red <strong>de</strong> transporte<br />
• Uso d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o: la c<strong>el</strong>da adopta <strong>el</strong> valor <strong>de</strong> la categoría<br />
más <strong>de</strong>mandada hasta que esta <strong>de</strong>manda es cubierta.<br />
La sigui<strong>en</strong>te opción será la segunda categoría <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
ranking <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda
Efecto <strong>de</strong> vecindad:<br />
- Se aplica un área <strong>de</strong> vecindad <strong>de</strong> 196 píx<strong>el</strong>es (radio = 8<br />
píx<strong>el</strong>es)<br />
- El efecto <strong>en</strong> la c<strong>el</strong>da c<strong>en</strong>tral es calculado <strong>en</strong> función <strong>de</strong> la<br />
distancia<br />
1 c<strong>el</strong>da = 100 x 100 m
Calibración d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o<br />
• Periodo <strong>de</strong> calibración (± 10 años)<br />
• Com<strong>para</strong>ción <strong>de</strong> la salida d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o con la realidad<br />
• Cambio <strong>de</strong> parámetros <strong>para</strong> su mejora<br />
• Funciones g<strong>en</strong>éricas <strong>para</strong> establecer reglas <strong>de</strong> distancia:<br />
– Sin interacción<br />
– Atracción<br />
– Repulsión<br />
– Cambio <strong>de</strong> interacción con la distancia<br />
– Fuerte interacción con vecinos alejados<br />
– Atracción <strong>de</strong>ca<strong>de</strong>nte gradual<br />
– Fuerte interacción con vecinos próximos<br />
– Esfera <strong>de</strong> influ<strong>en</strong>cia (sólo <strong>en</strong> distancias cortas o sólo <strong>en</strong> largas)
Esc<strong>en</strong>arios<br />
• Influ<strong>en</strong>cias externas<br />
• 30 años<br />
• Resultados visibles año a año
Visión g<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o
Salidas<br />
• Mapas:<br />
– Simulaciones <strong>de</strong> <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
– Dinámica <strong>de</strong> los <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
– Análisis espacial (accesibilidad, riesgos, fragm<strong>en</strong>tación…)<br />
• Métricas espaciales:<br />
– Composición d<strong>el</strong> paisaje<br />
– Configuración d<strong>el</strong> paisaje<br />
• Animaciones<br />
– Dinámica <strong>en</strong> la evolución <strong>de</strong> los <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o
Ejemplo <strong>de</strong> salida cartográfica <strong>en</strong> MOLAND
Ejemplo <strong>de</strong> animaciones<br />
producidas por MOLAND
5. Limitaciones<br />
Revolución<br />
digital<br />
De la<br />
Cartografía<br />
asistida por<br />
or<strong>de</strong>nador…<br />
a los SIG<br />
Revolución<br />
multimedia<br />
Interactividad<br />
Animación<br />
Sonido, tacto,<br />
olfato, gusto<br />
Hipervínculos<br />
�<br />
Miniaturización<br />
� Vi<strong>de</strong>o<br />
�<br />
Interfaz gráfica<br />
Otros<br />
Revolución<br />
Comunicaciones<br />
Internet<br />
WWW<br />
WiFi<br />
Periféricos<br />
móviles
7. Acciones <strong>de</strong> futuro<br />
• Desarrollo <strong>de</strong> interfaz interactiva<br />
• Desarrollo y mejora <strong>de</strong> salidas <strong>de</strong> animación<br />
Otras necesida<strong>de</strong>s:<br />
– Internet<br />
– Popularización<br />
– Adaptación a periféricos móviles<br />
– Mayor incorporación <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tajas multimedia
8. Conclusiones<br />
• Avances <strong>en</strong> mod<strong>el</strong>ado <strong>de</strong> <strong>usos</strong> d<strong>el</strong> su<strong>el</strong>o<br />
• Herrami<strong>en</strong>tas continúan <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> “expertos”<br />
• Dificultad <strong>para</strong> cumplir algunos objetivos <strong>de</strong> MOLAND<br />
– Instrum<strong>en</strong>to práctico <strong>para</strong> <strong>el</strong> planeami<strong>en</strong>to urbano y regional<br />
– Un mod<strong>el</strong>o utilizado como herrami<strong>en</strong>ta <strong>para</strong> estimular y facilitar<br />
la discusión y la reflexión<br />
• Necesidad <strong>de</strong> integrar <strong>en</strong> MOLAND (y otros!) los<br />
<strong>de</strong>sarrollos actuales <strong>en</strong> Cartografía