You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
12 09/03/2022 ivÈyÈ
www.samajweekly.com
pµjfb dI nvIN srkfr leI afriQk cuxOqIaF
pµjfb ivDfn sBf coxF dy
nqIijaF qoN bfad srkfr BfvyN
iksy vI pfrtI dI bxy pr ieWk
gWl sfPæ hY ik srkfr ƒ bhuq
sfrIaF cuxOqIaF df sfhmxf
krnf pvygf» sµGvfd
(PYzriljæm), BfÈfvF aqy
pfxIaF dy muWdy qF iek pfsy; s¨by
dI KyqI, AudXog aqy syvfvF dy
Kyqr dy sµkt dy nfl nfl
byrujægfrI, arD-byruËgfrI,
ivdyÈI vWl prvfs, mËd¨rF dI
mfVI hflq, ishq aqy isWiKaf
Kyqr duafrf lokF dI luWt vrgy
aihm muWdy srkfr dy snmuWK
hoxgy» pµjfb muWK r¨p ivc KyqI
afDfirq s¨bf hY jo vWzy sµkt dI
mfr hyT hY» iqµn KyqI kfƒn
mns¨É krvf ky ijWQy iksfnI
sµGrÈ ny KyqI ivcoN kfrporyt df
hox vflf glbf Kæqm krfieaf
AuWQy ies dy bdl vjoN kI krnf
hY, ieh nvIN srkfr dy snmuWK
cuxOqIaF hoxgIaF»
pRDfn mµqrI nirµdr modI ny
iqµn kfƒn mns¨K kridaF
ikhf ik KyqI bfbq kmytI
bxfeI jfvygI» asl ivc AunHF
df kmytI bxfAux df muWK mnorQ
PæslF dy GWto-GWt smrQn muWl
(aYWmaYWspI) dyx df nhIN sI;
Aus qoN bfad sgoN AunHF ies gWl
qoN tflf hI vWitaf aqy ikhf ik
mulk ivc ‘ËIro bjt kudrqI
KyqI’ sæur¨ kIqI jfvygI» huxy
huxy kyNdr srkfr ny mulk dIaF
KyqI X¨nIvristIaF aqy
sµsQfvF ivc kudrqI KyqI ƒ
grYj¨eysæn aqy post-gRYj¨eysæn
klfsF ivc islybs vjoN
pVHfAux aqy ies ivÈy bfry Koj
dIaF hdfieqF kIqIaF hn»
ieh smJxf jær¨rI hY ik kyNdr
srkfr df ËIro bjt kudrqI
KyqI Èur¨ krn df mnorQ kI hY?
mOj¨df dOr ivc ËIro bjt
kudrqI KyqI dy hµBly nfl
srkfr iqµn aihm AudyÈ p¨ry
krnf cfhuµdI hY» pihlf,
kudrqI KyqI AuWpr koeI Krcf
nhIN huµdf» ies krky srkfr ƒ
KyqI sYktr ƒ idWqIaF jfx
vflIaF sbiszIaF, rfhqF qy
hor sh¨lqF bµd krnIaF
sOKIaF ho jfxgIaF» kfrporyt
vI iehI cfhuµdy hn» d¨srf, ies
nfl PslI Auqpfdn Gt jfvygf
ijs nfl srkfr ƒ KyqI
mµzIkrn aqy anfj dI sFBsµBfl
qoN BWjxf afsfn ho jfvygf
lyikn srkfr ƒ smJ lYxf
cfhIdf hY ik huxy huxy rsfiex
KyqI bµd krn krky sRIlµkf
BuWKmrI kµZy puWj igaf hY»
qIsrf qy aihm AudyÈ hY kfrporyt
KyqI df ivsQfr» aWj
asIN afpxI CotI qknIk nfl
KyqI kr rhy hF jdoN kudrqI
KyqI nfl ieh ivvsQf Kæqm ho
geI qF kfrporyt KyqI df mfzl
ivksq kIqf jfvygf ijs ivc
mns¨eI
bOiDkqf
(afrtIPIsæIal ieµtYlIjYNs)
rfhIN KyqI kIqI jfvygI» srkfr
ƒ sfzy mOj¨df mflkI KyqI
isstm ƒ kfrporyt KyqI ivc
qbdIl krnf suKflf rhygf»
kI sfzIaF rfj srkfrF ies
kfrporyt isstm dy mukfbly
koeI afpxf koafpryitv jF
srkfrI KyqI mfzl ivksq
krn dy kfbl hn? hrigË
nhIN»
mOj¨df dOr ivc pµjfb df
arQcfrf idAukWd afriQk
smWisafvF nfl Biraf ipaf
hY» arQcfry dy iqµny Kyqr-
KyqI, AudXog qy syvfvF vWzy
sµkt ivcoN guËr rhy hn» KyqI
Kyqr ƒ Auqpfdn aqy mµzIkrn
dIaF smWisafvF nfl j¨Jxf pY
irhf hY» bfvj¨d ies dy ik
pµjfb ivc kxk Jony dI
Auqpfdkqf dunIaf ivc sB qoN
vWD hY, iPr vI iksfnF dI
afriQk dÈf bhuq Kærfb hY»
pµjfb dy KyqI sYktr AuWpr ieWk
lWK kroV rupey df krjæf hY aqy
hr pirvfr isr aOsqn ds
lWK rupey krË hY» iesy qrHF
Kyq mjæd¨r pirvfr isr vI
aOsqn 80 hjæfr rupey krË
hY» CotI iksfnI KyqI ivcoN bfhr
ho rhI hY» afriQk sµkt dI
mfr nf JWlidaF ipCly do
dhfikaF qoN pµjfb ivc hr roË
aOsqn do iksfn aqy ieWk Kyq
mËd¨r ÉudkuÈI kr rhy hn»
aWj loV hY, nvIN srkfr KyqI
sµkt nijWTx leI hµBly mfry»
dyKxf ieh hovygf ik nvIN
srkfr sWcmuWc aijhI pfeydfr
nIqI bxfvygI ijs nfl PslI
Auqpfdn dIaF smWisafvF hWl
kIqIaF jf skx aqy KyqI
mµzIkrn ivvsQf ƒ kuÈl
bxfieaf jf sky» iesy qrHF
pfxI dy z¨µGy ho rhy pWDr,
imWtI dI inWGrdI ishq aqy
vfqfvrn ivc afey ivgfVF ƒ
TIk kIqf jf sky» ienHF sB
smWisafvF nfl nijWTx leI
sfƒ ÌslI vµn-svµnqf aqy
iksfnF dy afriQk lfhyvWl
socx dI loV pvygI pr
aPsos ik ipCly lgBg cfr
dhfikaF qoN ÌslI vµnsvµnqf
aqy kuÈl nIqIaF
dIaF gWlF qF kIqIaF jf
rhIaF hn pr koeI Tos
nIqIgq PYsly nhIN kIqy
gey» ies pRsµg ivc nvIN
srkfr ƒ lok-pWKI KyqI
nIqIaF bxfAux dIaF
cuxOqIaF df sfhmxf krnf
pvygf»
kyNdr srkfr dy qfËf
bjt qoN sfÌ nËr afAuNdf hY
ik ies ny KyqI ivc p¨µjI
lfAux qoN afpxy hWQ kfÌI
ipWCy iKWcy hn» KyqI ivc rWKI
rfÈI ipCly sfl kul bjt df
4[26 PæIsd sI jo ies sfl
3[84 PæIsd rih geI» pyNz¨
ivkfs leI rWKI rfÈI vI
ipCly sfl nfloN Gtf idWqI
geI» PæslF dI KærId leI
rfÈI ipCly sfl 2[48 lWK
kroV rupey qoN Gtf ky 2[37
lWK kroV rupey kr idWqI
geI jdoNik 23 ÌslF dI
aYWmaYWspI dyx leI 8 lWK
kroV rupey cfhIdy hn»
zf[ suKpfl isµG
ipCly sfl prflI dI sFB
sµBfl leI vI 700 kroV
rupey rWKy sn pr ies sfl
koeI rfÈI nhIN rWKI» iesy
qrHF mgnrygf skIm AuWpr
ipCly sfl 97 hjæfr kroV
rupey Krcy sn jo hux Gtf ky
72 hËfr kroV rupey kr
idWqy hn» lWgdf hY, kyNdr
srkfr ÌslF dI aYWmaYWspI
AuWpr srkfrI ÉrId qoN ipWCy
htygI ijs nfl s¨bf srkfr
dIaF muÈiklF ivc hor vfDf
hovygf» pµjfb dy arQcfry
df sµkt gµBIr hY» ies vkq
s¨by isr iqµn lWK kroV rupey
df krjæf hY jdoN ik ieWQoN dI
kuWl Gryl¨ afmdn (jIzIpI)
5[4 lWK kroV rupey hY»
spWÈt hY ik krËf jIzIpI df
55 PæIsd hY» s¨by Aupr
ijWzf vWzf sµkt hY, Aus ƒ
nijWTx leI srkfr kol
afmdn cfhIdI hY pr nv-
Audfrvfd aDIn inWjIkrn
dIaF nIqIaF ny srkfrI
ivBfgF df Kæfqmf krky
Kæjæfnf KflI kr idWqf hY»
pµjfb dI jIzIpI ivc kuWl
p¨µjI inrmfx dI dr Bfrq
pWDr (29[3%) nfloN aWDI
hY» iesy leI ieWQy nf KyqI
ivksq ho rhI hY, nf AudXog
aqy nf hI syvfvF df Kyqr»
isWty vjoN byruËgfrI ivc
byqhfÈf vfDf ho irhf hY»
pµjfb ivc byrujægfrI dI dr
7[8 PæIsd hY jo kOmI pWDr qy
6[1 PæIsd hY» pµjfb ivc
pVHy ilKy nOjvfnF dI
byrujægfrI hor vI iËafdf hY;
ieWQy grYj¨eyt aqy AuWc
ivWidaf vfly 16 PæIsd lok
byrujægfr hn»
pµjfb df AudXoigk Kyqr
vI sµkt df iÈkfr hY» s¨by
ivc 2007-2015 dOrfn
lgBg 19 hËfr AudXoigk
X¨int bµd ho cuWky hn; Bfv,
hr roË Cy AudXog bµd ho rhy
hn; muWK qOr qy Coty AudXog
jo ikrq pRDfn hn, mnuWKI
ikrq ƒ kuJ rujægfr
muhWeIaf krdy hn» KyqI ivc
do ÌslI pRxflI aqy
mÈInrIkrn krky ikrq
ÈkqI ivhlI ho rhI hY aqy
ivhlI hoeI ies ikrq ÈkqI
ƒ AudXog rujægfr nhIN dy
rhy» sµsfrIkrn dIaF
nIqIaF krky bfhrI
mfl/vsq¨aF ny AudXogF ƒ
vWzI sWt mfrI hY» sfzIaF
srkfrF kol s¨by ivc
AudXogIkrn leI koeI nIqI
nhIN hY»coxF dOrfn sfrIaF
hI pfrtIaF ny byruËgfrF ƒ
rujægfr, kWcy mulfjæmF ƒ pWkf
krn aqy purfxI pYnÈn
skIm bhfl krn dy dfavy
kIqy sn» iesy qrHF sm¨h
lokfeI ƒ vDyry irafieqF,
afmdn skImF aqy muÌq
sh¨lqF dy vfady krky lokF
qoN votF mµgIaF sn» asl
ivc srkfr kol arQcfrf
TIk krn dI nf nIaq hY, nf
nIqI aqy nf hI sfDn»
srkfrI Kæjæfnf KflI hI nhIN
blik krË nfl Biraf ipaf
hY» lokF AuWpr tYks df boJ
pihlF hI vDyry lWidaf
hoieaf hY» rIal astyt
mfÌIaf, ryq mfÌIaf, kybl
mfÌIaf qy zrWg mfPæIaf
rokx nfl kuJ sfDn jutfey
jf skdy hn pr sfzI srkfr
leI ieh kfrj muÈikl
jfpdf hY» srkfr kol
srkfrI adfiraF dy
inWjIkrn, mudrIkrn aqy
lokF AuWpr tYksF df hor boJ
lWdx qoN ibnF koeI cfrf
idKfeI nhIN idµdf» nqIjy
vjoN lokF dI afriQk dÈf hor
mfVI ho jfvygI ijs nfl AunHF
dI bycYnI ivc vfDf hovygf»
ieh srkfr leI cuxOqI
bxygf»
arQcfry df sµkt nijWTx
leI bhu-qrPI nIqI bxfAuxI
pvygI» KyqI sYktr ivc
afriQk lfhf vDfAuxf aqy
iksfnF mjæd¨rF ivc krËy qy
ÉudkuÈIaF dI alfmq Kæqm
krn leI KyqI df muhFdrf
bdlxf pvygf» ieh kµm
nvIaF PslF dI lfBdfiek
kImq aqy kuÈl mµzIkrn qoN
ibnF nhIN ho skdf» ies kµm
leI KyqI dy ipCfAUN sµbµDF
(bIj, KfdF, rsfiex, p¨µjI,
qknIk afid) aqy agfAUN
sµbµDF (pRfsYisµg, muWl vfDf,
mµzIkrn afid) ƒ ivksq
krnf pvygf» aYgroieµzstrI
rfhIN KyqI
Auqpfdn dI pRfsYisµg
ipµz/blfk pWDr AuWpr
srkfrI/sihkfrI adfiraF
ivc krky ikrq ÈkqI ƒ
lokl pWDr AuWpr rujægfr
muhWeIaf kIqf jf skdf hY»
ies qoN bfad arQcfry ivc
AuWc pfey dI qknIk vfly
AudXogIkrn dI jær¨rq hY»
iesy qrHF syvfvF dy Kyqr
(ishq, isWiKaf, afvfjfeI,
sµcfr, bYNikµg, bImf) ƒ
sihkfrI/srkfrI Kyqr aDIn
hI ivksq kIqf jfvy» ies
nfl ikrq ÈkqI ƒ guxfqmk
aqy igxfqmk qOr qy
ishqmµd rujægfr imlygf»
ieh kfrj isrÌ lok-pWKI
srkfr hI kr skdI hY,
kfrporyt-pWKI srkfr nhIN»
pRmuWK arQ-ÈfsqrI,
pIeyX¨, luiDafxf»