13.02.2013 Views

Itinéraire en souvenir de la Résistance - Echternach

Itinéraire en souvenir de la Résistance - Echternach

Itinéraire en souvenir de la Résistance - Echternach

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

Mai 2012<br />

EDITION SPECIALE<br />

Inauguration<br />

Lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte, le 28 mai 2012<br />

<strong>de</strong><br />

«l’<strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong>»<br />

Le noble sang versé par nos martyrs<br />

a contribué à créer <strong>la</strong> nation luxembourgeoise<br />

(Gilbert Trausch)<br />

1


Sommaire<br />

Administration Communale <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

2, P<strong>la</strong>ce du Marché<br />

Adresse postale: B.P. 22 • L-6401 <strong>Echternach</strong><br />

Téléphone 72 92 22-1 • Téléfax: 72 92 22 51 / 72 05 06 / 72 92 22 57<br />

Heures d’ouverture<br />

du lundi au v<strong>en</strong>dredi<br />

08.30 heures - 11.30 heures<br />

14.00 heures - 16.30 heures<br />

Préface du Bourgmestre 3<br />

Les Sacrifiés 4<br />

Erënnerungsfeier oan <strong>de</strong> Streik 5<br />

<strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> résistance 6<br />

Invitation à <strong>la</strong> Cérémonie <strong>de</strong> Commémoration 7<br />

Eechternoach e rouig Stéedch<strong>en</strong> – ville paisible 8<br />

En 1939, l’Année du C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire 9<br />

Bau <strong>de</strong>s Westwalls und Kriegsvorbereitung<strong>en</strong> 10<br />

<strong>Echternach</strong> dans <strong>la</strong> tourm<strong>en</strong>te d’après les notes du registre paroissial 11-16<br />

1940 Sous l’occupation 17<br />

1941 Mir sin a bleiw<strong>en</strong> Lëtzebuerger 18<br />

Sprangprëzëssiun get ofgeschaaf. 19<br />

Ehr<strong>en</strong>ged<strong>en</strong>ktag und Kreisparteitag in <strong>Echternach</strong> 20-21<br />

Gardant vivant leur souv<strong>en</strong>ir-La <strong>Résistance</strong> 22<br />

1942 Annexion, service militaire obligatoire et déportation 23<br />

Eng Schoul erlieft <strong>de</strong> Krich: 24-40<br />

Extraits <strong>de</strong> l’Expo organisée par le « Groupe du Pâtre et Moine » :<br />

Aus <strong>de</strong>m Gymnase d’<strong>Echternach</strong>-> Staatliche Oberschule für Jung<strong>en</strong><br />

Resist<strong>en</strong>z géint d<strong>en</strong> Nazi Regime<br />

Raymond PETIT e jonke Mënsch mat vill<strong>en</strong> Tal<strong>en</strong>ter an Interess<strong>en</strong><br />

Les « Bulettaner » vail<strong>la</strong>nts du septembre 1942<br />

De Streik-Erziehungs<strong>la</strong>ger Stahleck<br />

Alphonse SCHMIT als Professer<br />

Mir erënner<strong>en</strong> iis 41-42<br />

<strong>Echternach</strong>er Stadtratsitzung vom 4.12.1944 43<br />

Témoignages 44<br />

Eechternoacher Gemäneb<strong>la</strong>d - Courrier communal - édition spéciale <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

Edition: Administration Communale <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

Concept: Amicale <strong>de</strong>s Enrôlés <strong>de</strong> Force - Victimes du Nazisme - Section d’<strong>Echternach</strong><br />

Recherches et compi<strong>la</strong>tion par Gérard Wohl<br />

Merci à Jean-C<strong>la</strong>u<strong>de</strong> Degrell et Pierre Kauth<strong>en</strong> (proof reading)<br />

Merci aux professeurs et élèves du "Groupe du Pâtre et Moine" ayant organisé l’exposition<br />

Eechternoacher fort intéressante Gemäneb<strong>la</strong>d "Eng Schoul - Courrier erlieft <strong>de</strong> communal Krich", dont <strong>de</strong> <strong>de</strong>s <strong>la</strong> Ville extraits d’<strong>Echternach</strong><br />

sont illustrés dans ce<br />

courrier communal.<br />

Périodique à parution régulière<br />

Impression: Edition, Imprimerie Conception <strong>de</strong> l’Est · Zone Administration Industrielle Communale · L-6468 <strong>Echternach</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

et Layout: Tél.: 72 83 30 · E-mail: Collège imprest@pt.lu <strong>de</strong>s Bourgmestre et Echevins, Conny Wey<strong>la</strong>nd<br />

Impression: Imprimé sur papier recyclé<br />

Imprimerie <strong>de</strong> l’Est · Zone Industrielle · L -6468 <strong>Echternach</strong><br />

Tél.: 72 83 30 · E-Mail: imprest@pt.lu<br />

imprimé sur papier recyclé<br />

2


La ville d’<strong>Echternach</strong> se souvi<strong>en</strong>t.<br />

La ville d’<strong>Echternach</strong> se souvi<strong>en</strong>t.<br />

<strong>Echternach</strong>, ville millénaire et r<strong>en</strong><strong>de</strong>z-vous <strong>de</strong> touristes du mon<strong>de</strong> <strong>en</strong>tier, c<strong>en</strong>tre<br />

historique et culturel par excell<strong>en</strong>ce, honorera prochainem<strong>en</strong>t par son<br />

<strong>Echternach</strong>, ville millénaire et r<strong>en</strong><strong>de</strong>z-vous <strong>de</strong> touristes du mon<strong>de</strong> <strong>en</strong>tier, c<strong>en</strong>tre<br />

historique et culturel par excell<strong>en</strong>ce, honorera prochainem<strong>en</strong>t par son<br />

« <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> »<br />

« <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> »<br />

le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> l’acte patriotique <strong>de</strong>s 100 jeunes étudiants du Lycée et <strong>de</strong> l’Internat<br />

d’<strong>Echternach</strong>, grévistes contre l’oppression nazie, et <strong>de</strong> l’annexion du Luxembourg<br />

au Reich et <strong>de</strong> l’introduction du service militaire obligatoire .<br />

Un acte <strong>de</strong> résistance et <strong>de</strong> grève qui a eu comme suite <strong>la</strong> réaction du « Gauleiter » décrétant l’état <strong>de</strong><br />

siège (Ausnahmezustand) et l’institution d’une Cour martiale (Standgericht) suivie <strong>de</strong> l’arrestation<br />

d’<strong>en</strong>viron 300 étudiants à Esch et à <strong>Echternach</strong> et <strong>de</strong> <strong>la</strong> déportation forcée dans <strong>de</strong>s camps <strong>de</strong><br />

réeducation à Stahleck et à Ad<strong>en</strong>au (Allemagne)!<br />

Le pays <strong>en</strong>tier et <strong>la</strong> ville d’<strong>Echternach</strong>, <strong>en</strong> état <strong>de</strong> grève <strong>en</strong> 1942, se sont vus m<strong>en</strong>acés d’ opérations<br />

d’arrestation. Dans <strong>la</strong> semaine du 2 au 11 septembre 1942, vingt-et-un grévistes <strong>de</strong> tout le pays ont été<br />

condamnés à mort par <strong>la</strong> Cour martiale et exécutés, dont le professeur Alphonse Schmit. 28 autres<br />

grévistes ont été mis à <strong>la</strong> disposition <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo ou incarcérés dans <strong>de</strong>s camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration.<br />

Le 13 septembre 1942, le « Gauleiter » décréta <strong>la</strong> déportation <strong>de</strong> familles epternaci<strong>en</strong>nes et<br />

luxembourgeoises <strong>en</strong> Allemagne ori<strong>en</strong>tale (p.ex. Leubus) , leur prés<strong>en</strong>ce au Grand-Duché <strong>de</strong><br />

Luxembourg prés<strong>en</strong>tant apparemm<strong>en</strong>t un grave danger pour le « Reich ».<br />

Face aux rétic<strong>en</strong>ces et à <strong>la</strong> résistance <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, l’occupant n’avait qu’une seule politique, celle <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> terreur. A ce sujet les brutalités d’il y a 70 ans ont été un prélu<strong>de</strong> sinistre. Le 30 août 1942, <strong>en</strong> imposant<br />

le service militaire obligatoire aux c<strong>la</strong>sses d’âge nées <strong>en</strong>tre 1920 et 1927, l’occupant a franchi un pas<br />

décisif : c’était l’annexion <strong>de</strong> facto du Luxembourg au Troisième Reich.<br />

La Grève a été noyée dans le sang, mais le Luxembourg avait témoigné <strong>de</strong>vant l’opinion mondiale <strong>de</strong> sa<br />

volonté <strong>de</strong> vivre. Le noble sang versé par nos martyrs a contribué à créer <strong>la</strong> nation luxembourgeoise.<br />

Souv<strong>en</strong>ez-vous <strong>en</strong> participant le Lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte à <strong>la</strong> cérémonie <strong>de</strong> <strong>la</strong> commémoration du 70 e<br />

le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> l’acte patriotique <strong>de</strong>s 100 jeunes étudiants du Lycée et <strong>de</strong> l’Internat<br />

d’<strong>Echternach</strong>, grévistes contre l’oppression nazie, et <strong>de</strong> l’annexion du Luxembourg<br />

au Reich et <strong>de</strong> l’introduction du service militaire obligatoire .<br />

Un acte <strong>de</strong> résistance et <strong>de</strong> grève qui a eu comme suite <strong>la</strong> réaction du « Gauleiter » décrétant l’état <strong>de</strong><br />

siège (Ausnahmezustand) et l’institution d’une Cour martiale (Standgericht) suivie <strong>de</strong> l’arrestation<br />

d’<strong>en</strong>viron 300 étudiants à Esch et à <strong>Echternach</strong> et <strong>de</strong> <strong>la</strong> déportation forcée dans <strong>de</strong>s camps <strong>de</strong><br />

réeducation à Stahleck et à Ad<strong>en</strong>au (Allemagne)!<br />

Le pays <strong>en</strong>tier et <strong>la</strong> ville d’<strong>Echternach</strong>, <strong>en</strong> état <strong>de</strong> grève <strong>en</strong> 1942, se sont vus m<strong>en</strong>acés d’ opérations<br />

d’arrestation. Dans <strong>la</strong> semaine du 2 au 11 septembre 1942, vingt-et-un grévistes <strong>de</strong> tout le pays ont été<br />

condamnés à mort par <strong>la</strong> Cour martiale et exécutés, dont le professeur Alphonse Schmit. 28 autres<br />

grévistes ont été mis à <strong>la</strong> disposition <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo ou incarcérés dans <strong>de</strong>s camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration.<br />

Le 13 septembre 1942, le « Gauleiter » décréta <strong>la</strong> déportation <strong>de</strong> familles epternaci<strong>en</strong>nes et<br />

luxembourgeoises <strong>en</strong> Allemagne ori<strong>en</strong>tale (p.ex. Leubus) , leur prés<strong>en</strong>ce au Grand-Duché <strong>de</strong><br />

Luxembourg prés<strong>en</strong>tant apparemm<strong>en</strong>t un grave danger pour le « Reich ».<br />

Face aux rétic<strong>en</strong>ces et à <strong>la</strong> résistance <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, l’occupant n’avait qu’une seule politique, celle <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> terreur. A ce sujet les brutalités d’il y a 70 ans ont été un prélu<strong>de</strong> sinistre. Le 30 août 1942, <strong>en</strong> imposant<br />

le service militaire obligatoire aux c<strong>la</strong>sses d’âge nées <strong>en</strong>tre 1920 et 1927, l’occupant a franchi un pas<br />

décisif : c’était l’annexion <strong>de</strong> facto du Luxembourg au Troisième Reich.<br />

La Grève a été noyée dans le sang, mais le Luxembourg avait témoigné <strong>de</strong>vant l’opinion mondiale <strong>de</strong> sa<br />

volonté <strong>de</strong> vivre. Le noble sang versé par nos martyrs a contribué à créer <strong>la</strong> nation luxembourgeoise.<br />

anniversaire <strong>de</strong> <strong>la</strong> Grève nationale.<br />

Souv<strong>en</strong>ez-vous <strong>en</strong> participant le Lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte à <strong>la</strong> cérémonie <strong>de</strong> <strong>la</strong> commémoration du 70<br />

Sur les 6 panneaux installés sur <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> très fréqu<strong>en</strong>tée partant <strong>de</strong> l’abbaye d’<strong>Echternach</strong>, <strong>en</strong><br />

suivant le long <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sûre et suivant <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> E1, <strong>la</strong> forêt longeant <strong>la</strong> « Gorge du Loup » pour<br />

arriver <strong>en</strong>fin à Berdorf près <strong>de</strong> <strong>la</strong> stèle <strong>en</strong> l’honneur du résistant Raymond Petit, les illustrations <strong>en</strong> 3<br />

<strong>la</strong>ngues inform<strong>en</strong>t les randonneurs et touristes sur <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> et <strong>la</strong> Grève nationale <strong>de</strong> 1942 dans<br />

notre région.<br />

Que cet « <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> » <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>ne un lieu <strong>de</strong> recueillem<strong>en</strong>t et <strong>de</strong> r<strong>en</strong>contre<br />

témoignant du passé <strong>de</strong> notre histoire.<br />

Permettez-moi <strong>de</strong> remercier vivem<strong>en</strong>t le comité <strong>de</strong> l’Amicale <strong>de</strong>s Enrôlés <strong>de</strong> Force-Victimes du Nazisme,<br />

Section d’<strong>Echternach</strong>, qui s’est <strong>en</strong>gagé <strong>en</strong> date du 14 juin 2008 pour honorer le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> nos héros <strong>en</strong><br />

observant <strong>la</strong> <strong>de</strong>vise : « L’oubli est une honte, le souv<strong>en</strong>ir est un honneur »<br />

Théo Thiry<br />

Bourgmestre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

e<br />

anniversaire <strong>de</strong> <strong>la</strong> Grève nationale.<br />

Sur les 6 panneaux installés sur <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> très fréqu<strong>en</strong>tée partant <strong>de</strong> l’abbaye d’<strong>Echternach</strong>, <strong>en</strong><br />

suivant le long <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sûre et suivant <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> E1, <strong>la</strong> forêt longeant <strong>la</strong> « Gorge du Loup » pour<br />

arriver <strong>en</strong>fin à Berdorf près <strong>de</strong> <strong>la</strong> stèle <strong>en</strong> l’honneur du résistant Raymond Petit, les illustrations <strong>en</strong> 3<br />

<strong>la</strong>ngues inform<strong>en</strong>t les randonneurs et touristes sur <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> et <strong>la</strong> Grève nationale <strong>de</strong> 1942 dans<br />

notre région.<br />

Que cet « <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> » <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>ne un lieu <strong>de</strong> recueillem<strong>en</strong>t et <strong>de</strong> r<strong>en</strong>contre<br />

témoignant du passé <strong>de</strong> notre histoire.<br />

Permettez-moi <strong>de</strong> remercier vivem<strong>en</strong>t le comité <strong>de</strong> l’Amicale <strong>de</strong>s Enrôlés <strong>de</strong> Force-Victimes du Nazisme,<br />

Section d’<strong>Echternach</strong>, qui s’est <strong>en</strong>gagé <strong>en</strong> date du 14 juin 2008 pour honorer le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> nos héros <strong>en</strong><br />

observant <strong>la</strong> <strong>de</strong>vise : « L’oubli est une honte, le souv<strong>en</strong>ir est un honneur »<br />

Théo Thiry<br />

Bourgmestre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

3<br />

3<br />

3


4<br />

TRUCI DE RUINA ERECTA URBE<br />

VICTIMIS NOVATA SACRATUR ARX<br />

No<strong>de</strong>ems d’Stad no äner gräisslicher Zerstéierung<br />

erëm opgebaut war, ass dës<strong>en</strong> restauréiert<strong>en</strong> historische<br />

Stadkäier d<strong>en</strong> Oafer geweiht ge<strong>en</strong>.<br />

Après sa cruelle <strong>de</strong>struction ,<br />

<strong>la</strong> ville reconstruite<br />

a voué <strong>la</strong> cita<strong>de</strong>lle restaurée aux victimes.<br />

Péngstme<strong>en</strong>dig leeën 70 jonk Eechternoacher <strong>en</strong> Rus beim Monum<strong>en</strong>t néier,<br />

dat als Merci an Erënnerung oan di vill Oafer am IIte Weltkréich.<br />

La cérémonie <strong>de</strong> <strong>la</strong> Journée Commémorative<br />

du Lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte<br />

sera dignem<strong>en</strong>t clôturée<br />

par le dépôt <strong>de</strong> 70 roses<br />

par <strong>de</strong> jeunes citoy<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> ville,<br />

<strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir du<br />

70 e anniversaire<br />

et <strong>de</strong>s sacrifices subis<br />

après<br />

<strong>la</strong><br />

Grève nationale <strong>de</strong> 1942.


Péngstme<strong>en</strong>dig, d<strong>en</strong> 28. Mai 2012<br />

Erënnerungsfeier oan <strong>de</strong> Streik<br />

viru 70 Jaouer<br />

Programm :<br />

10.00 Auer: Humass an <strong>de</strong>r Basilika<br />

verschinnert mat <strong>de</strong>m Gesangk voam Basilikachouer<br />

11.00 Auer: Cortège<br />

Pompjé<strong>en</strong> a Police<br />

Harmonie Municipale<br />

Les Chœurs <strong>de</strong> <strong>la</strong> Basilique<br />

Autoritéit<strong>en</strong> an Invité<strong>en</strong><br />

Amicale voan d<strong>en</strong> Enrôlés <strong>de</strong> Force et Victimes du Nazisme<br />

Vertrée<strong>de</strong>r voan <strong>de</strong>r LPPD a Resist<strong>en</strong>zlerorganisatiun<strong>en</strong><br />

Stahlecker, Professer<strong>en</strong> a Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Eechternoacher Lycée an Internat<br />

Eechternoacher Veräiner mat d<strong>en</strong> Foan<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />

Am Cortège gi mer <strong>de</strong>e Wee<br />

iwwert <strong>de</strong> Vulpert, wu d’Eechternoacher<br />

Péngstdënsdig 1941<br />

mat Gebet, Litanei, Gesangk<br />

viroan d<strong>en</strong> Naziën gesprong<strong>en</strong> säin,<br />

an Erënnerung oan d’Sprangprozëssiunn,<br />

di <strong>de</strong>emols verbo<strong>de</strong> war.<br />

Am Abteihof,<br />

wu Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sich versammelt hat<strong>en</strong><br />

fir <strong>de</strong> Streik d<strong>en</strong> 1.9.1942,<br />

maache mer d<strong>en</strong><br />

« <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> »<br />

offiziell op.<br />

Panneau’<strong>en</strong> a verschid<strong>de</strong> Sprooch<strong>en</strong><br />

weis<strong>en</strong> op<br />

d’Eechternoacher Resist<strong>en</strong>zgeschicht hin.<br />

No dëser Feier gi mer bei d’ Monum<strong>en</strong>t aux Morts,<br />

wu mer Krënz néierleeën aus Respekt an an Erënnerung oan all Eechternoacher,<br />

di am Kréich gefal<strong>en</strong> an hirt Léew<strong>en</strong> fär d’Hèemicht härge<strong>en</strong> hoan.<br />

Jug<strong>en</strong>dlicher leeën fär all verstoarwe Resist<strong>en</strong>zler, KZ’ler, Zwangsrekrutéiert<strong>en</strong>,<br />

Emgesid<strong>de</strong>lt<strong>en</strong>, a fär all Famill’j<strong>en</strong> di Jong<strong>en</strong> verstoppt hat<strong>en</strong><br />

symbolisch viroam Monum<strong>en</strong>t<br />

<strong>en</strong> Rus néier.<br />

5<br />

5


6<br />

Prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> du Souv<strong>en</strong>ir 1 er septembre 1942<br />

Dès le coup <strong>de</strong> cloche appe<strong>la</strong>nt <strong>la</strong> reprise <strong>de</strong>s cours, toutes les c<strong>la</strong>sses rangées les<br />

unes <strong>de</strong>rrière les autres quittèr<strong>en</strong>t <strong>la</strong> cour et s’ébrouèr<strong>en</strong>t le long <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sûre pour se<br />

diriger vers Berdorf.<br />

4 filles, dont 3 d’<strong>Echternach</strong> et une <strong>de</strong> Wasserbillig, se solidarisèr<strong>en</strong>t avec les<br />

garçons et<br />

partir<strong>en</strong>t avec eux.<br />

Le long cortège <strong>de</strong>s 96 étudiants passa par les rochers <strong>de</strong> Hol<strong>la</strong>y, pour s’arrêter à<br />

Hèesbich, à l’orée <strong>de</strong> <strong>la</strong> forêt <strong>de</strong> Berdorf, où l’on <strong>en</strong>tonna tout un répertoire <strong>de</strong><br />

chants luxembourgeois.<br />

6


La Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

INVITATION<br />

<strong>en</strong> col<strong>la</strong>boration avec l’Amicale <strong>de</strong>s Enrôlés <strong>de</strong> Force, Victimes du Nazisme, Section d’<strong>Echternach</strong>,<br />

du Lycée c<strong>la</strong>ssique et technique et <strong>de</strong> l’Institut St Willibrord<br />

a l’honneur <strong>de</strong> vous inviter<br />

Programme:<br />

à <strong>la</strong> Cérémonie <strong>de</strong> Commémoration du 70 e Anniversaire<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Grève nationale<br />

contre l’occupant et l’oppression nazie<br />

le lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte 28 mai 2012<br />

10,00 hrs: Messe sol<strong>en</strong>nelle dans <strong>la</strong> Basilique d’<strong>Echternach</strong> –<br />

<strong>en</strong>cadrem<strong>en</strong>t par les Chœurs <strong>de</strong> <strong>la</strong> Basilique.<br />

11,00 hrs: Cortège vers <strong>la</strong> cour inférieure <strong>de</strong> l’Abbaye.<br />

Inauguration officielle <strong>de</strong> l’<strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Résistance</strong> –1 er septembre 1942.<br />

11,30 hrs: Cortège vers le Monum<strong>en</strong>t aux Morts avec dépôt <strong>de</strong> gerbes.<br />

70 <strong>en</strong>fants <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong>, déposeront, lors d’une marche sil<strong>en</strong>cieuse,<br />

70 roses <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong>s martyrs <strong>de</strong> <strong>la</strong> résistance, <strong>de</strong> <strong>la</strong> grève, <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>rôlem<strong>en</strong>t forcé,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> déportation, et <strong>de</strong>s citoy<strong>en</strong>s ayant caché <strong>de</strong>s réfractaires.<br />

Toute <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, ainsi que les associations locales avec drapeau, sont invitées à cette<br />

cérémonie <strong>de</strong> commémoration.<br />

Le noble sang versé par nos martyrs a contribué à créer <strong>la</strong> nation luxembourgeoise<br />

(Gilbert Trausch)<br />

Le Collège <strong>de</strong>s bourgmestre et échevins.<br />

Théo THIRY, Bourgmestre<br />

B<strong>en</strong> SCHEUER, Echevin<br />

Marc DIEDERICH, Echevin<br />

7


8<br />

Eechternoach viroam Kréich<br />

e rouig Eechternoach Stéedch<strong>en</strong> – viroam une ville Kréich paisible<br />

e rouig Stéedch<strong>en</strong> – une ville paisible<br />

(Collection Paul Spang – photos Max Schons-archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> ville)<br />

(Collection Paul Spang – photos Max Schons-archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> ville)


En<br />

En<br />

1939,<br />

1939,<br />

l’Année<br />

l’Année<br />

du<br />

du<br />

C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire<br />

C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire<br />

Les journées du 22 et 23 avril 1939<br />

seront désormais dans les<br />

annales du pays, une date historique,<br />

plus grave, plus significative que les traités ou<br />

même <strong>de</strong>s révolutions.<br />

Pierre Fried<strong>en</strong><br />

1839, l’année du 3 e Les journées du 22 et 23 avril 1939<br />

seront désormais dans les<br />

annales du pays, une date historique,<br />

plus grave, plus significative que les traités ou<br />

même <strong>de</strong>s révolutions.<br />

Pierre Fried<strong>en</strong><br />

partage du pays où nos histori<strong>en</strong>s dateront <strong>la</strong> naissance <strong>de</strong> notre Etat. Cette liberté, cette<br />

indép<strong>en</strong>dance,<br />

1839, l’année du<br />

recouvrée<br />

3<br />

un peu malgré nous <strong>en</strong> 1839 et qui durant un siècle a été pour nous source <strong>de</strong><br />

progrès et <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>-être, nous <strong>la</strong> s<strong>en</strong>tions à nouveau gravem<strong>en</strong>t m<strong>en</strong>acée, près d’être emportée dans <strong>la</strong><br />

tourm<strong>en</strong>te apocalyptique qui s’annonçait et que les hommes d’Etat cherchai<strong>en</strong>t désespérém<strong>en</strong>t à conjurer.<br />

LE CONTEXTE HISTORIQUE<br />

L’Europe vivait dans <strong>la</strong> peur d’une nouvelle guerre <strong>de</strong>puis qu’Hitler, réalisant le rêve sécu<strong>la</strong>ire <strong>de</strong>s<br />

pangermanistes, avait annexé l’Autriche et que, par une politique <strong>de</strong> chantage ayant comme <strong>en</strong>jeu les<br />

minorités alleman<strong>de</strong>s, il cherchait à déstabiliser les Etats voisins créées par le traité <strong>de</strong> Versailles, <strong>la</strong><br />

Tchécoslovaquie d’abord, <strong>la</strong> Pologne <strong>en</strong>suite. Les honteux accords <strong>de</strong> Munich nous gratifiai<strong>en</strong>t d’une trêve<br />

fal<strong>la</strong>cieuse, Déjà six mois après, le 15 mars , les troupes alleman<strong>de</strong>s <strong>en</strong>trèr<strong>en</strong>t dans Prague et mir<strong>en</strong>t fin à<br />

l’Etat tchèque…<br />

Les petits Etats apeurés se réfugiai<strong>en</strong>t dans une prud<strong>en</strong>te neutralité pour ne pas provoquer les représailles du<br />

puissant dictateur.<br />

Que pouvions-nous faire ? Nos seuls moy<strong>en</strong>s <strong>de</strong> déf<strong>en</strong>se étai<strong>en</strong>t notre statut <strong>de</strong> neutralité désarmée et notre<br />

bon droit.<br />

Les festivités pour le c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire <strong>de</strong> l’indép<strong>en</strong>dance fur<strong>en</strong>t précédées d’une mobilisation <strong>de</strong>s esprits…<br />

Surtout les fêtes dans les chefs-lieux <strong>de</strong>s cantons, qui <strong>de</strong> mai à septembre 1939, ont tressé une guir<strong>la</strong>n<strong>de</strong><br />

d’allégresse à travers tout le pays…<br />

Les <strong>la</strong>mpions étai<strong>en</strong>t à peine éteints, les costumes historiques ou folkloriques rangés dans les p<strong>la</strong>cards que<br />

les armées d’Hitler <strong>en</strong>vahir<strong>en</strong>t <strong>la</strong> Pologne, une page était tournée, et <strong>la</strong> gran<strong>de</strong> tragédie comm<strong>en</strong>ça.<br />

CONCLUSIONS<br />

Qu’est-il resté <strong>de</strong> ces mois d’exaltation patriotique ? Ce fut l’occasion d’une prise <strong>de</strong> consci<strong>en</strong>ce d’une valeur<br />

capitale pour les années à v<strong>en</strong>ir. Le pays a pris confiance <strong>en</strong> lui-même ; il s’est défait <strong>de</strong> son s<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>t<br />

d’infériorité, qui est le grand handicap <strong>de</strong>s petits face aux grands; consci<strong>en</strong>t <strong>de</strong> sa maturité morale, il<br />

affrontera avec une tranquille assurance les événem<strong>en</strong>ts sachant dire non aux promesses fal<strong>la</strong>cieuses <strong>de</strong><br />

l’<strong>en</strong>vahisseur, à ses t<strong>en</strong>tatives <strong>de</strong> chantage, à ses mesures <strong>de</strong> répression. Les souv<strong>en</strong>irs <strong>de</strong> ces journées<br />

mémorables accompagneront nos compatriotes sur les chemins <strong>de</strong> l’exil, dans les casernes <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>nemi, dans<br />

les camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration et <strong>de</strong> déportation ; il sera pour beaucoup une source <strong>de</strong> courage et d’espoir…<br />

La solidarité dans l’allégresse nous avait armés pour <strong>la</strong> gran<strong>de</strong><br />

solidarité dans l’épreuve et les<br />

e partage du pays où nos histori<strong>en</strong>s dateront <strong>la</strong> naissance <strong>de</strong> notre Etat. Cette liberté, cette<br />

indép<strong>en</strong>dance, recouvrée un peu malgré nous <strong>en</strong> 1839 et qui durant un siècle a été pour nous source <strong>de</strong><br />

progrès et <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>-être, nous <strong>la</strong> s<strong>en</strong>tions à nouveau gravem<strong>en</strong>t m<strong>en</strong>acée, près d’être emportée dans <strong>la</strong><br />

tourm<strong>en</strong>te apocalyptique qui s’annonçait et que les hommes d’Etat cherchai<strong>en</strong>t désespérém<strong>en</strong>t à conjurer.<br />

LE CONTEXTE HISTORIQUE<br />

L’Europe vivait dans <strong>la</strong> peur d’une nouvelle guerre <strong>de</strong>puis qu’Hitler, réalisant le rêve sécu<strong>la</strong>ire <strong>de</strong>s<br />

pangermanistes, avait annexé l’Autriche et que, par une politique <strong>de</strong> chantage ayant comme <strong>en</strong>jeu les<br />

minorités alleman<strong>de</strong>s, il cherchait à déstabiliser les Etats voisins créées par le traité <strong>de</strong> Versailles, <strong>la</strong><br />

Tchécoslovaquie d’abord, <strong>la</strong> Pologne <strong>en</strong>suite. Les honteux accords <strong>de</strong> Munich nous gratifiai<strong>en</strong>t d’une trêve<br />

fal<strong>la</strong>cieuse, Déjà six mois après, le 15 mars , les troupes alleman<strong>de</strong>s <strong>en</strong>trèr<strong>en</strong>t dans Prague et mir<strong>en</strong>t fin à<br />

l’Etat tchèque…<br />

Les petits Etats apeurés se réfugiai<strong>en</strong>t dans une prud<strong>en</strong>te neutralité pour ne pas provoquer les représailles du<br />

puissant dictateur.<br />

Que pouvions-nous faire ? Nos seuls moy<strong>en</strong>s <strong>de</strong> déf<strong>en</strong>se étai<strong>en</strong>t notre statut <strong>de</strong> neutralité désarmée et notre<br />

bon droit.<br />

Les festivités pour le c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire <strong>de</strong> l’indép<strong>en</strong>dance fur<strong>en</strong>t précédées d’une mobilisation <strong>de</strong>s esprits…<br />

Surtout les fêtes dans les chefs-lieux <strong>de</strong>s cantons, qui <strong>de</strong> mai à septembre 1939, ont tressé une guir<strong>la</strong>n<strong>de</strong><br />

d’allégresse à travers tout le pays…<br />

Les <strong>la</strong>mpions étai<strong>en</strong>t à peine éteints, les costumes historiques ou folkloriques rangés dans les p<strong>la</strong>cards que<br />

les armées d’Hitler <strong>en</strong>vahir<strong>en</strong>t <strong>la</strong> Pologne, une page était tournée, et <strong>la</strong> gran<strong>de</strong> tragédie comm<strong>en</strong>ça.<br />

CONCLUSIONS<br />

Qu’est-il resté <strong>de</strong> ces mois d’exaltation patriotique ? Ce fut l’occasion d’une prise <strong>de</strong> consci<strong>en</strong>ce d’une valeur<br />

capitale pour les années à v<strong>en</strong>ir. Le pays a pris confiance <strong>en</strong> lui-même ; il s’est défait <strong>de</strong> son s<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>t<br />

d’infériorité, qui est le grand handicap <strong>de</strong>s petits face aux grands; consci<strong>en</strong>t <strong>de</strong> sa maturité morale, il<br />

affrontera avec une tranquille assurance les événem<strong>en</strong>ts sachant dire non aux promesses fal<strong>la</strong>cieuses <strong>de</strong><br />

l’<strong>en</strong>vahisseur, à ses t<strong>en</strong>tatives <strong>de</strong> chantage, à ses mesures <strong>de</strong> répression. Les souv<strong>en</strong>irs <strong>de</strong> ces journées<br />

mémorables accompagneront nos compatriotes sur les chemins <strong>de</strong> l’exil, dans les casernes <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>nemi, dans<br />

les camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration et <strong>de</strong> déportation ; il sera pour beaucoup une source <strong>de</strong> courage et d’espoir…<br />

La solidarité dans l’allégresse nous avait armés pour <strong>la</strong> gran<strong>de</strong><br />

solidarité dans l’épreuve et les<br />

souffrances. 1<br />

souffrances. 1<br />

1939<br />

Onofhängigskèetsfeier<strong>en</strong><br />

1939<br />

zu<br />

Eechternoach<br />

Onofhängigskèetsfeier<strong>en</strong><br />

an am ganze<br />

zu<br />

Eechternoach an am ganze<br />

Land<br />

Land<br />

Photos: Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paroisse<br />

Photos: Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paroisse<br />

1<br />

Extraits <strong>de</strong> l’article Mathias Thinnes : « 150 Joer onofhängig » p. 71-78, Editions Saint-Paul, (1989)<br />

1<br />

Extraits <strong>de</strong> l’article Mathias Thinnes : « 150 Joer onofhängig » p. 71-78, Editions Saint-Paul, (1989)<br />

9<br />

9


10<br />

Bau <strong>de</strong>s Westwalls und Kriegsvorbereitung<strong>en</strong> im nah<strong>en</strong> Gr<strong>en</strong>zgebiet. 1<br />

30.01.1933 Hitler kommt an die Macht und Beginn <strong>de</strong>r faschichtisch<strong>en</strong> Diktatur. Verbot <strong>de</strong>r bürgerlich<strong>en</strong><br />

Partei<strong>en</strong>. Untersagung <strong>de</strong>s Religionsunterrichtes in d<strong>en</strong> Schul<strong>en</strong>,<br />

Einzug <strong>de</strong>s Nationalsozialismus, Kontrolle <strong>de</strong>s Dorfleb<strong>en</strong>s durch die<br />

NSDAP. Spitzel- und Geheime Staastpolizei überwach<strong>en</strong> das Volk.<br />

Vorbereitung<strong>en</strong> zum Bau <strong>de</strong>s Westwalls, einer Befestigungsan<strong>la</strong>ge an<br />

<strong>de</strong>r Westgr<strong>en</strong>ze <strong>de</strong>s <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Reiches. Man begrün<strong>de</strong>te die<br />

Befestigung (Westwall) mit <strong>de</strong>r Notw<strong>en</strong>digkeit, die Westgr<strong>en</strong>ze geg<strong>en</strong><br />

Frankreich zu sichern. Gep<strong>la</strong>nt und verwirklicht wur<strong>de</strong> eine An<strong>la</strong>ge aus<br />

Stahl und Beton auf einer Länge von 630 km und einer Tiefe von 50<br />

km, rd 14.000 Unterständ<strong>en</strong> und Kampfan<strong>la</strong>g<strong>en</strong>. Große Arbeits<strong>la</strong>ger<br />

wurd<strong>en</strong> in d<strong>en</strong> Nachbardörfern für die Westwal<strong>la</strong>rbeiter und RAD<br />

(Reichsarbeitsdi<strong>en</strong>st) aufgerichtet.<br />

1.5.1935 Gauleiter Simon hält in Boll<strong>en</strong>dorf große vaterländische<br />

Red<strong>en</strong>; Einführung <strong>de</strong>r Hak<strong>en</strong>kreuzfahne als Nationalf<strong>la</strong>gge.<br />

1937 Große Manöver in <strong>de</strong>r Eifelregion, Verdunklungs- und<br />

Wehrübung<strong>en</strong>.<br />

9.11.1938 Reichskristallnacht, Zerstörungsaktion<strong>en</strong> geg<strong>en</strong> die<br />

jüdische Bevölkerung. Boll<strong>en</strong>dorf hatte etwa 1300 Einwohner,<br />

davon etwa hun<strong>de</strong>rt Jud<strong>en</strong>, welche <strong>de</strong>r antijüdisch<strong>en</strong><br />

Hetzkampagne ausgesetzt war<strong>en</strong>. Große Schaukast<strong>en</strong> in<br />

Boll<strong>en</strong>dorf „Hab acht!, beson<strong>de</strong>rs hässig <strong>de</strong>r Schaukast<strong>en</strong> „Der<br />

Ju<strong>de</strong> ist ein Teufel-wer ihn unterstützt, ist ein Verräter!.“<br />

1938 Die Arbeit<strong>en</strong> für die Fertigstellung <strong>de</strong>s Westwalls <strong>la</strong>uf<strong>en</strong> auf Hochtour<strong>en</strong>, im<br />

Einsatz 278.000 Arbeiter, 100.000 RAD-Männer sowie Pionier- und<br />

Infanterieeinheit<strong>en</strong>.<br />

1.5.1939 Grosser Aufmarsch in Boll<strong>en</strong>dorf<br />

und am 10.5.1939 (ein Jahr vor <strong>de</strong>m<br />

Einmarsch in Luxemburg) besucht Hitler<br />

d<strong>en</strong> Westwall in Ernz<strong>en</strong> und Boll<strong>en</strong>dorf.<br />

1.9.1939 mit <strong>de</strong>m Überfall auf Pol<strong>en</strong> beginnt <strong>de</strong>r IIte Weltkrieg.<br />

Boll<strong>en</strong>dorf, Ernz<strong>en</strong>: Dörfer in <strong>de</strong>r „Rot<strong>en</strong> Zone“, Evakuierung dieser Gr<strong>en</strong>zdörfer und Vorbereitung<strong>en</strong> für d<strong>en</strong><br />

Überfall auf das Großherzogtum Luxemburg.<br />

19.03.1940 Besichtigung <strong>de</strong>r Kampfan<strong>la</strong>g<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Westwalls durch G<strong>en</strong>eralfeldmarschall Hermann Göring.<br />

10.05.1940: Überquerung <strong>de</strong>r Sauer und Einmarsch <strong>de</strong>r <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Wehrmacht.<br />

Politique <strong>de</strong> neutralité:<br />

Malgré <strong>la</strong> vio<strong>la</strong>tion <strong>de</strong> 1914, le Grand-Duché <strong>de</strong><br />

Luxembourg compte toujours sur <strong>la</strong> neutralité pour<br />

assurer sa sécurité. La montée à partir <strong>de</strong> 1933<br />

du nazisme <strong>en</strong> Allemagne montre rapi<strong>de</strong>m<strong>en</strong>t <strong>la</strong><br />

vanité <strong>de</strong> cette politique. A partir <strong>de</strong> 1935 les<br />

frontières luxembourgeoises sont fermées. Au cours <strong>de</strong>s années 1936-1938, à <strong>la</strong><br />

suite <strong>de</strong> l’occupation par les<br />

Allemands <strong>de</strong> <strong>la</strong> rive gauche du<br />

Rhin démilitarisée, le Grand-<br />

Duché, t<strong>en</strong>te d’obt<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

France, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Bretagne<br />

et <strong>de</strong> l’Allemagne une<br />

déc<strong>la</strong>ration sol<strong>en</strong>nelle <strong>de</strong> respect <strong>de</strong> <strong>la</strong> neutralité<br />

luxembourgeoise.<br />

Pour limiter les risques d’incursion, un système <strong>de</strong><br />

barrages <strong>de</strong>s ponts et <strong>de</strong> route sous le nom <strong>de</strong> ligne<br />

Schuster fut décidé.Sur tous les ponts m<strong>en</strong>ant vers<br />

l’Allemagne <strong>de</strong>s chicanes haut <strong>de</strong> 2 m fur<strong>en</strong>t aménagés. 2<br />

1 Aus Ernz<strong>en</strong> Im Wan<strong>de</strong>l <strong>de</strong>r Zeit-Dorfchronik-1995-Herausgeber: Ortsgemein<strong>de</strong> Ernz<strong>en</strong>-Druck: Druckerei M. Hoffmann, Neuerburg<br />

Auszüge aus Boll<strong>en</strong>dorf-Heimat im Gr<strong>en</strong>z<strong>la</strong>nd-von Paul Colljung-1998-Druck Paulinus-Druckerei GmbH<br />

2 Extraits du livre Histoire du Luxembourg-Le <strong>de</strong>stin europé<strong>en</strong> d’un « petit pays » sous <strong>la</strong> direction <strong>de</strong> Gilbert Trausch<br />

10


<strong>Echternach</strong> dans <strong>la</strong> tourm<strong>en</strong>te à l’approche et aux débuts <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

secon<strong>de</strong> guerre mondiale<br />

d’après <strong>de</strong>s notes du registre paroissial.<br />

Le point <strong>de</strong> rupture <strong>de</strong>s re<strong>la</strong>tions avec le côté allemand, ce fut le jour <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Procession dansante <strong>de</strong> l’année 1938. Le pont avait été fermé et l’évêque <strong>de</strong><br />

Luxembourg qui aurait dû le franchir ce jour-là selon une tradition sécu<strong>la</strong>ire avec le<br />

clergé chantant le V<strong>en</strong>i Creator pour s’adresser aux pèlerins, fut forcé <strong>de</strong> faire<br />

débuter <strong>la</strong> procession dans <strong>la</strong> cour <strong>de</strong> l’Abbaye. Cet épiso<strong>de</strong> a certainem<strong>en</strong>t<br />

contribué à faire s<strong>en</strong>tir concrètem<strong>en</strong>t les m<strong>en</strong>aces qui s’annonçai<strong>en</strong>t <strong>de</strong>puis <strong>la</strong> rive<br />

alleman<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sûre.<br />

L’année 1939, le 1200 e anniversaire <strong>de</strong> <strong>la</strong> mort <strong>de</strong> St Willibrord fit v<strong>en</strong>ir les<br />

doy<strong>en</strong>nés <strong>de</strong> tout le pays pour <strong>la</strong> procession et les célébrations qui se répétai<strong>en</strong>t<br />

durant toute <strong>la</strong> semaine pour culminer le dimanche avec une messe pontificale<br />

sol<strong>en</strong>nelle dans <strong>la</strong> cour <strong>de</strong> l’abbaye. Avec les fêtes du 100 e anniversaire <strong>de</strong><br />

l’Indép<strong>en</strong>dance luxembourgeoise, c’était une démonstration <strong>de</strong> force <strong>de</strong> tout le pays<br />

manifestant <strong>la</strong> volonté du peuple <strong>de</strong> rester libre et indép<strong>en</strong>dant.<br />

Hé<strong>la</strong>s, le 10 mai 1940, ce fut l’invasion tant redoutée. Quelques jours plus<br />

tard, <strong>la</strong> Procession dansante dut se dérouler à une échelle très réduite. Après le<br />

chant <strong>de</strong>s litanies, les danseurs ont formé leurs groupes sur le parvis <strong>de</strong> <strong>la</strong> basilique,<br />

<strong>la</strong> société <strong>de</strong> musique a pris p<strong>la</strong>ce à l’<strong>en</strong>trée <strong>de</strong> l’église pour accompagner<br />

musicalem<strong>en</strong>t les danseurs passant dans le couloir c<strong>en</strong>tral pour défiler <strong>de</strong>vant le<br />

tombeau <strong>de</strong> St Willibrord. A partir <strong>de</strong> là, toute activité religieuse <strong>de</strong>vait se cantonner à<br />

l’intérieur <strong>de</strong> <strong>la</strong> basilique.<br />

Le v<strong>en</strong>dredi précédant <strong>la</strong> P<strong>en</strong>tecôte <strong>de</strong> l’année 1941, le curé-doy<strong>en</strong> Ernest<br />

Biermann fut convoqué à Grev<strong>en</strong>macher chez le « Landrat » qui lui communiqua les<br />

ordres <strong>de</strong> l’administration nazie : le procession était formellem<strong>en</strong>t interdite ; le curédoy<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>vait <strong>en</strong> informer les paroissi<strong>en</strong>s et les exhorter à gar<strong>de</strong>r le calme et faire<br />

leurs prières à l’intérieur <strong>de</strong> l’église. Le curé-doy<strong>en</strong> <strong>en</strong> informa les paroissi<strong>en</strong>s le<br />

dimanche <strong>en</strong> les déliant <strong>de</strong> leurs vœux pour ce cas <strong>de</strong> force majeure.<br />

Cette interdiction n’était pas du goût <strong>de</strong> quelques c<strong>en</strong>taines <strong>de</strong> paroissi<strong>en</strong>s<br />

d’<strong>Echternach</strong> et <strong>de</strong>s <strong>en</strong>virons qui se rassemb<strong>la</strong>i<strong>en</strong>t le mardi dans <strong>la</strong> cour <strong>de</strong> l’abbaye<br />

pour chanter les litanies et s’avancer dans <strong>la</strong> basilique. Là, un jeune homme sortit <strong>de</strong><br />

sa poche un harmonica et <strong>en</strong>tonna <strong>la</strong> mélodie traditionnelle. A ce signal, les rangs se<br />

formai<strong>en</strong>t pour effectuer <strong>la</strong> danse traditionnelle. Les musici<strong>en</strong>s prés<strong>en</strong>ts<br />

s’<strong>en</strong>gageai<strong>en</strong>t à aller chercher illico leurs instrum<strong>en</strong>ts et prir<strong>en</strong>t p<strong>la</strong>ce sur le jubé pour<br />

jouer <strong>la</strong> mélodie traditionnelle. Après quelque temps, ils fur<strong>en</strong>t avertis brusquem<strong>en</strong>t<br />

que les officiers SS, qui avai<strong>en</strong>t observé <strong>de</strong> loin le manège, avai<strong>en</strong>t fait v<strong>en</strong>ir <strong>de</strong>s<br />

r<strong>en</strong>forts et installé un fusil-mitrailleur sur le parvis. Les g<strong>en</strong>s se dispersèr<strong>en</strong>t dans <strong>la</strong><br />

confusion tout <strong>en</strong> huant et siff<strong>la</strong>nt les officiers qui surveil<strong>la</strong>i<strong>en</strong>t <strong>la</strong> scène. Le jeudi<br />

suivant, 8 arrestations eur<strong>en</strong>t lieu, mais après quelques interv<strong>en</strong>tions, notamm<strong>en</strong>t du<br />

chargé d’affaires américain George P<strong>la</strong>tt Waller, ils fur<strong>en</strong>t relâchés et accueillis <strong>en</strong><br />

triomphe par <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion.<br />

11


12<br />

Eechternoacher Poarleew<strong>en</strong> viroam IIte Kréich<br />

Eechternoacher Notiz<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Poarleew<strong>en</strong> Eéchternoacher viroam Poararchiv IIte Kréich<br />

Notiz<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Eéchternoacher Poararchiv<br />

Noach bis kuerz viroam Kréich ass P<strong>en</strong>gstdënsdig<br />

moies Noach no bis <strong>de</strong>r kuerz Mass viroam om 8,15 Kréich Auer <strong>de</strong> ass Bëschof P<strong>en</strong>gstdënsdig mat <strong>de</strong><br />

Pilger moies op no d‘däitsch <strong>de</strong>r Mass Breck om 8,15 gaang<strong>en</strong>, Auer fir <strong>de</strong> do, Bëschof <strong>en</strong> Festpredigt mat <strong>de</strong><br />

ze Pilger hal<strong>en</strong> op d‘däitsch a voan do Breck aus gaang<strong>en</strong>, ass d‘Sprangprëzessiun fir do, <strong>en</strong> Festpredigt iwer<br />

d‘Bréck ze hal<strong>en</strong> bis a bei voan d‘Graw do aus voam ass Hlg d‘Sprangprëzessiun Willibrord komm. iwer<br />

d‘Bréck bis bei d‘Graw voam Hlg Willibrord komm.<br />

1937<br />

1937<br />

1936<br />

1936<br />

Awer et lug vill Spannung an et ass <strong>en</strong> Kollekt gehale gé<strong>en</strong> „für die<br />

Awer Erhaltung et lug <strong>de</strong>s vill G<strong>la</strong>ub<strong>en</strong>s Spannung in Deutsch<strong>la</strong>nd“ an et ass <strong>en</strong> Kollekt gehale gé<strong>en</strong> „für die<br />

Erhaltung <strong>de</strong>s G<strong>la</strong>ub<strong>en</strong>s in Deutsch<strong>la</strong>nd“<br />

Artikel 1937 voam<br />

Artikel Här Bes<strong>en</strong>ius 1937 voam<br />

Här Bes<strong>en</strong>ius<br />

1939<br />

1939<br />

Well d‘Bréck awer<br />

gespoart Well d‘Bréck war, awer ass<br />

gespoart d‘Prëzëssiun war, aus ass<br />

d‘Prëzëssiun <strong>de</strong>r Basilika mat aus V<strong>en</strong>i Creator bis an d‘Abtei gaang<strong>en</strong><br />

wu <strong>de</strong>r du Basilika <strong>de</strong> Bëschof mat V<strong>en</strong>i Festpredigt Creator bis gehale an d‘Abtei hoat. gaang<strong>en</strong><br />

wu du <strong>de</strong> Bëschof Festpredigt gehale hoat.<br />

No <strong>de</strong> Bitt-Prëzëssiun<strong>en</strong> moies fréi <strong>de</strong> 15,16 a 17.5<br />

bis No <strong>de</strong> op Bitt-Prëzëssiun<strong>en</strong> Hlg Kräitz, bei d‘Muttergotteskabeel moies fréi <strong>de</strong> 15,16 an a 17.5 bei<br />

Pitter bis op a Hlg Pol hoat Kräitz, d‘Stad bei Eechternoach d‘Muttergotteskabeel sich gerëst an bei fär<br />

Péngste Pitter a Pol mat hoat <strong>de</strong>r d‘Stad Sprangprëzëssiun Eechternoach sich an gerëst di gruss fär<br />

Feierlichkät<strong>en</strong> Péngste mat voam <strong>de</strong>r Sprangprëzëssiun 1200honnertjährig<strong>en</strong> an Dud di gruss voam<br />

Hlg Feierlichkät<strong>en</strong> Willibrord. voam 1200honnertjährig<strong>en</strong> Dud voam<br />

Och Hlg Willibrord. ass dat Jaouer d‘Basilika zur päpstlicher<br />

Basilika Och ass minor dat prok<strong>la</strong>méiert Jaouer d‘Basilika ge<strong>en</strong>. zur päpstlicher<br />

Dës Basilika religiéis minor prok<strong>la</strong>méiert Feiere wi ge<strong>en</strong>. och d‘100 jäerig<br />

Onofhängigkeetsfeier Dës religiéis Feiere 1939 wi war<strong>en</strong> och d’Gelé<strong>en</strong>hät d‘100 jäerig fär<br />

d‘Verbonn<strong>en</strong>heet, Onofhängigkeetsfeier Traditiunn<strong>en</strong> 1939 war<strong>en</strong> an Onofhängigkät d’Gelé<strong>en</strong>hät fär ze<br />

dokum<strong>en</strong>téier<strong>en</strong>, d‘Verbonn<strong>en</strong>heet, grad Traditiunn<strong>en</strong> dës Zäit an wu Onofhängigkät d<strong>en</strong> däitsch<strong>en</strong> ze<br />

Noper dokum<strong>en</strong>téier<strong>en</strong>, opgerëst hoat grad an dës <strong>de</strong> Westwall Zäit wu feerdig d<strong>en</strong> däitsch<strong>en</strong> gestallt<br />

Noper hoat. opgerëst hoat an <strong>de</strong> Westwall feerdig gestallt<br />

hoat. (Fotos: Pierre Kauth<strong>en</strong> an P. Colljung)<br />

(Fotos: Pierre Kauth<strong>en</strong> an P. Colljung)


1939 Prok<strong>la</strong>matiunn voan <strong>de</strong>r Basilika als basilica minor<br />

Wi schreiwt d<strong>en</strong> Här Dech<strong>en</strong>: Da wird wohl kein <strong>Echternach</strong>er fehl<strong>en</strong> dürf<strong>en</strong>!<br />

1939 Prok<strong>la</strong>matiunn voan <strong>de</strong>r Basilika als basilica minor<br />

Wi schreiwt d<strong>en</strong> Här Dech<strong>en</strong>: Da wird wohl kein <strong>Echternach</strong>er fehl<strong>en</strong><br />

Donnerstag<br />

dürf<strong>en</strong>!<br />

Ab<strong>en</strong>d um 8 Uhr<br />

Feierliche Eröffnung <strong>de</strong>r<br />

Willibrordusfeierlichkeit<strong>en</strong><br />

Donnerstag Ab<strong>en</strong>d um 8 Uhr<br />

mit<br />

Ansprache<br />

Feierliche Eröffnung<br />

<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>r<br />

Hochwürdigst<strong>en</strong><br />

Willibrordusfeierlichkeit<strong>en</strong><br />

Herrn<br />

mit<br />

Bischof.<br />

Ansprache <strong>de</strong>s<br />

Hochwürdigst<strong>en</strong> Herrn<br />

Da<br />

Bischof.<br />

wird wohl kein<br />

<strong>Echternach</strong>er fehl<strong>en</strong> dürf<strong>en</strong>!<br />

Da wird wohl kein<br />

<strong>Echternach</strong>er fehl<strong>en</strong> dürf<strong>en</strong>!<br />

Sonntag, d<strong>en</strong> 28.5.1939<br />

Um 6,8 und 9 Uhr Stillmess<strong>en</strong><br />

mit<br />

Sonntag,<br />

Austeilung<br />

d<strong>en</strong> 28.5.1939<br />

<strong>de</strong>r Hlg Kommunion.<br />

Um 6,8 und 9 Uhr Stillmess<strong>en</strong><br />

½<br />

mit<br />

11<br />

Austeilung<br />

feierliches<br />

<strong>de</strong>r<br />

Pontifika<strong>la</strong>mt<br />

Hlg Kommunion.<br />

bei dieser Geleg<strong>en</strong>heit wird das<br />

päpstliche<br />

½ 11 feierliches<br />

Breve<br />

Pontifika<strong>la</strong>mt<br />

über die Erhebung<br />

unserer<br />

bei dieser<br />

Grabeskirche<br />

Geleg<strong>en</strong>heit<br />

<strong>de</strong>s<br />

wird<br />

H.<br />

das<br />

Willibrord<br />

päpstliche<br />

zur<br />

Breve<br />

Basilika<br />

über<br />

Minor<br />

die Erhebung<br />

von<br />

Seiner<br />

unserer<br />

Excell<strong>en</strong>z<br />

Grabeskirche<br />

<strong>de</strong>m<br />

<strong>de</strong>s H.<br />

hochwürdigst<strong>en</strong><br />

Willibrord zur Basilika<br />

Herrn<br />

Minor<br />

Bischof<br />

von<br />

von<br />

Luxemburg<br />

Seiner Excell<strong>en</strong>z<br />

prok<strong>la</strong>miert.<br />

<strong>de</strong>m<br />

hochwürdigst<strong>en</strong> Herrn Bischof von<br />

Luxemburg prok<strong>la</strong>miert.<br />

Dieser Tag wird in <strong>de</strong>r Geschichte<br />

unserer Stadt einzig darsteh<strong>en</strong> und<br />

kein<br />

Dieser<br />

wahrer<br />

Tag wird<br />

<strong>Echternach</strong>er<br />

in <strong>de</strong>r Geschichte<br />

darf<br />

dabei<br />

unserer<br />

fehl<strong>en</strong>.<br />

Stadt einzig darsteh<strong>en</strong> und<br />

kein wahrer <strong>Echternach</strong>er darf<br />

dabei fehl<strong>en</strong>.<br />

Die Behörd<strong>en</strong> und die kath. Vereine<br />

<strong>de</strong>r Stadt werd<strong>en</strong> offiziell durch die<br />

Presse<br />

Die Behörd<strong>en</strong><br />

einge<strong>la</strong>d<strong>en</strong><br />

und die<br />

und<br />

kath.<br />

werd<strong>en</strong><br />

Vereine<br />

reservierte<br />

<strong>de</strong>r Stadt werd<strong>en</strong><br />

Plätze<br />

offiziell<br />

erhalt<strong>en</strong>.<br />

durch die<br />

Presse einge<strong>la</strong>d<strong>en</strong> und werd<strong>en</strong><br />

reservierte Plätze erhalt<strong>en</strong>.<br />

013<br />

013<br />

13


14<br />

1939 Gruss Feierlichkät<strong>en</strong>-Te Deum 100 Joer Onofhängigkät<br />

1939 Gruss Feierlichkät<strong>en</strong>-Te Deum 100 Joer Onofhängigkät<br />

Source : Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paroisse<br />

Source : Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paroisse<br />

Kommuniunsdag<br />

Kommuniunsdag<br />

Am nächst<strong>en</strong> Sonntag wird bei<br />

Am nächst<strong>en</strong><br />

Geleg<strong>en</strong>heit<br />

Sonntag<br />

<strong>de</strong>s<br />

wird<br />

C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ariums<br />

bei<br />

Geleg<strong>en</strong>heit <strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>r<br />

C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ariums<br />

Unabhängigkeit<br />

<strong>de</strong>r Unabhängigkeit<br />

Luxemburgs um 10 Uhr ein<br />

Luxemburgs feierliches um Hochamt 10 Uhr mit ein Te Deum<br />

feierliches gesung<strong>en</strong>. Hochamt mit Te Deum<br />

gesung<strong>en</strong>.<br />

Alle Behörd<strong>en</strong> und Vereine sind<br />

Alle Behörd<strong>en</strong> hiermit zu und dieser Vereine Feier sind einge<strong>la</strong>d<strong>en</strong>.<br />

hiermit zu Reservierte dieser Feier Plätze einge<strong>la</strong>d<strong>en</strong>. steh<strong>en</strong> zu ihrer<br />

Reservierte Verfügung. Plätze steh<strong>en</strong> zu ihrer<br />

Verfügung.<br />

Mai-Juni<br />

Mai-Juni<br />

1939<br />

1939<br />

In dieser Woche Jubiläumsfeierlichkeit<strong>en</strong><br />

In dieser<br />

zu<br />

Woche<br />

Ehr<strong>en</strong><br />

Jubiläumsfeierlichkeit<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>s H. Willibrord<br />

zu Ehr<strong>en</strong><br />

geleg<strong>en</strong>tlich<br />

<strong>de</strong>s H. Willibrord<br />

<strong>de</strong>s 1200<br />

geleg<strong>en</strong>tlich<br />

To<strong>de</strong>stages.<br />

<strong>de</strong>s 1200<br />

To<strong>de</strong>stages.<br />

Dominica 4.6.1939<br />

Dominica 4.6.1939<br />

Schlussfeierlichkeit <strong>de</strong>r C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>arfeier zu<br />

Schlussfeierlichkeit Ehr<strong>en</strong> <strong>de</strong>s <strong>de</strong>r H. Willibrord C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>arfeier zu<br />

Ehr<strong>en</strong> <strong>de</strong>s …. H. Willibrord<br />

…. ½ 11 feierl. Pontifika<strong>la</strong>mt im Ehr<strong>en</strong>hof <strong>de</strong>r<br />

½ 11 feierl. Abtei Pontifika<strong>la</strong>mt gehalt<strong>en</strong> durch im Ehr<strong>en</strong>hof Seine Emin<strong>en</strong>z <strong>de</strong>r<br />

Abtei gehalt<strong>en</strong> Cardinal durch Van Seine Roey Emin<strong>en</strong>z von Mechel<strong>en</strong><br />

Cardinal Van Roey von Mechel<strong>en</strong><br />

14<br />

14


1939 Sprangprëzëssioun – <strong>en</strong> Trei zur Eechternaocher Geschicht 1<br />

1939 Sprangprëzëssioun – <strong>en</strong> Trei zur Eechternaocher Geschicht 1<br />

1 Aus <strong>de</strong>r Broschür St Willibrord <strong>Echternach</strong> 739-1939 (Poararchiv) 15<br />

1 Aus <strong>de</strong>r Broschür St Willibrord <strong>Echternach</strong> 739-1939 (Poararchiv) 15<br />

15


16<br />

1939 1200 e anniversaire <strong>de</strong> <strong>la</strong> mort <strong>de</strong> St Willibrord<br />

In dies<strong>en</strong> Woch<strong>en</strong> Jubiläumsfeierlichkeit<strong>en</strong> zu Ehr<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<br />

H. Willibrord geleg<strong>en</strong>tlich <strong>de</strong>s 1200 Jahrestages<br />

Grussherzoglich Famill<br />

ass bei Feier mat <strong>de</strong>rbaï<br />

Foto<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r Broschür St Willibrord <strong>Echternach</strong> 739-1939 (Poararchiv)<br />

16


Le Luxembourg et <strong>la</strong> ville d’<strong>Echternach</strong> sous l’occupation alleman<strong>de</strong>. 1<br />

Année 1940 :<br />

10.05.1940 : Occupation du Grand-Duché indép<strong>en</strong>dant par les troupes alleman<strong>de</strong>s. L’Ambassa<strong>de</strong>ur allemand<br />

von RADOWITZ remet un mémorandum dans lequel « le Gouvernem<strong>en</strong>t du<br />

Reich assure au Gouvernem<strong>en</strong>t<br />

luxembourgeois que l’Allemagne n’a<br />

pas l’int<strong>en</strong>tion <strong>de</strong> violer, ni à<br />

prés<strong>en</strong>t, ni à l’av<strong>en</strong>ir, l’intégrité<br />

territoriale et l’indép<strong>en</strong>dance<br />

politique du Grand-Duché », le<br />

même jour un grand nombre <strong>de</strong><br />

Luxembourgeois sont arrêtés et<br />

emprisonnés. 2 La popu<strong>la</strong>tion du<br />

Bassin Minier est évacuée. 47.000<br />

Luxembourgeois se réfugi<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />

France.<br />

17 mai :Le Général-major<br />

GULLMANN déc<strong>la</strong>re le Luxembourg<br />

comme pays <strong>en</strong>nemi.<br />

13 juillet : Les col<strong>la</strong>borateurs luxembourgeois du régime nazi<br />

fond<strong>en</strong>t <strong>la</strong> VDB, Volks<strong>de</strong>utsche Bewegung (Mouvem<strong>en</strong>t popu<strong>la</strong>ire<br />

allemand).<br />

14 juillet : Les Luxembourgeois commémor<strong>en</strong>t <strong>la</strong> Fête Nationale<br />

Française, les participants sont arrêtés et condamnés à <strong>de</strong>s peines<br />

d’emprisonnem<strong>en</strong>t.<br />

29 juillet : Gustave SIMON, le Gauleiter du Gau Cobl<strong>en</strong>ce-Trèves<br />

<strong>de</strong>vi<strong>en</strong>t « Chef <strong>de</strong>r Zivilverwaltung-CdZ » et s’installe à<br />

Luxembourg. 3<br />

Août/septembre : Création <strong>de</strong>s groupes <strong>de</strong> résistance L.F.B.<br />

« Letzebuerger Fraïheets-Bewegung » et <strong>de</strong> LPL (Lëtzebuerger Patriote Liga)<br />

15 août : Les fonctionnaires sont déliés <strong>de</strong> leur serm<strong>en</strong>t <strong>en</strong>vers <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse. Obéissance est due au<br />

CdZ Gustave SIMON, qui proc<strong>la</strong>me que l’Etat Luxembourgeois a cessé d’exister. Ces mesures<br />

décl<strong>en</strong>ch<strong>en</strong>t le « SPENGELSKRICH », <strong>la</strong> guerre <strong>de</strong>s insignes (les Luxembourgeois montr<strong>en</strong>t <strong>en</strong> public le lion<br />

rouge, les armoiries nationales, fanions luxembourgeois et l’effigie <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse). Les Allemands<br />

ripost<strong>en</strong>t par <strong>la</strong> terreur et maltrait<strong>en</strong>t les manifestants <strong>en</strong> procédant à <strong>de</strong>s arrestations <strong>en</strong> masse.<br />

20 et 21 août : Institution d’un Tribunal Spécial (Son<strong>de</strong>rgericht) et introduction du droit pénal allemand.<br />

22 août: Dissolution <strong>de</strong>s associations luxembourgeoises par le « Stillhaltekommissar » et confiscation <strong>de</strong><br />

leurs bi<strong>en</strong>s. Dissolution <strong>de</strong>s partis politiques<br />

luxembourgeois.<br />

31 août : Publication par 32 personnalités<br />

luxembourgeois d’un manifeste « Heim ins Reich » et<br />

<strong>de</strong>mandant l’annexion à l’Allemagne.<br />

5 septembre : Lois antisémitiques appliqués au<br />

Luxembourg.<br />

20 octobre : « Journée <strong>de</strong>s matraques » suite à <strong>la</strong><br />

démolition du Monum<strong>en</strong>t du Souv<strong>en</strong>ir « Gëlle Fra ».<br />

31 octobre : Les étudiants luxembourgeois aux universités alleman<strong>de</strong>s sont<br />

forcés <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>dre part à un cours <strong>de</strong> rééducation à Stahleck ou sont confrontés<br />

à <strong>de</strong>s gestes provocateurs 4 .<br />

12 novembre : Ordre <strong>de</strong> saluer les couleurs hitléri<strong>en</strong>nes. Les<br />

Luxembourgeois fuyant l’apparition <strong>de</strong>s croix gammés sont<br />

maltraités par les commandos <strong>de</strong> SA.-<br />

Début décembre : Les premiers tracts c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stins du groupe<br />

<strong>de</strong> résistance LPL sont distribués dans le pays <strong>en</strong>tier.<br />

4 décembre : Les soldats <strong>de</strong> l’anci<strong>en</strong>ne Compagnie <strong>de</strong>s<br />

Volontaires Luxembourgeois sont déportés à Weimar<br />

(Allemagne). 264 membres seront internés dans les prisons et camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration<br />

allemands ; 32 autres rejoindront le maquis et les armées alliées. 80 ne revi<strong>en</strong>dront pas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> déportation.<br />

25 décembre : Les nazis maltrait<strong>en</strong>t cruellem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> public <strong>de</strong>s patriotes ayant dressé un arbre <strong>de</strong> Noël garni<br />

<strong>de</strong> fanions luxembourgeois.<br />

1 Voir Rappel Revue m<strong>en</strong>suelle <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.P.P.D. numéro spécial Avril-mai 1969 23 e année<br />

2 Lire Rudy Mach Le Refus. Récit d’un membre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cie <strong>de</strong> Volontaires Luxembourgeoise-page 9<br />

3 Le 17.12.1945 arrêté sous le nom <strong>de</strong> Hans Wölfler SIMON se p<strong>en</strong>dra dans <strong>la</strong> prison <strong>de</strong> Pa<strong>de</strong>rborn.<br />

4 Voir pages 16 à 20 du livre Tribu<strong>la</strong>tions d’un incorrigible <strong>de</strong> Georges Arnold 17<br />

17


18<br />

Mir sin a bleiw<strong>en</strong> Lëtzebuerger!<br />

Année 1941 :<br />

Janvier : création <strong>de</strong>s groupes <strong>de</strong> résistance LFK « Letzebuerger Fräiheetskämpfer » et <strong>de</strong> LRL<br />

« Letzeburger Rou<strong>de</strong> Léiw ».<br />

23 janvier : Les Luxembourgeois fêt<strong>en</strong>t l’anniversaire <strong>de</strong> naissance <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse. La Gestapo<br />

fait irruption dans plusieurs foyers pour arrêter les festoyants.<br />

12 février Introduction du RAD (Service du travail obligatoire) sur base du « volontariat ».<br />

18 février : Décret du Gauleiter interdisant le port du béret basque.<br />

31 mars : Décret permettant <strong>la</strong> <strong>de</strong>stitution <strong>de</strong>s fonctionnaires « Sie biet<strong>en</strong> nicht die Gewähr » n’offrant pas<br />

assez <strong>de</strong> garanties au régime.<br />

1 er mai : Fête du Travail, le Gauleiter prononce un grand discours à Du<strong>de</strong><strong>la</strong>nge, mais sur les clochers <strong>de</strong><br />

Schiff<strong>la</strong>nge et <strong>de</strong> Pétange flotte le drapeau luxembourgeois hissé par les membres du groupe <strong>de</strong> résistance<br />

ALWERAJE.<br />

2 mai : Les personnes <strong>de</strong>stituées sont<br />

requisitionnées pour le travail <strong>de</strong> terrassier sur<br />

l’autostra<strong>de</strong> à Wittlich <strong>en</strong> Allemagne.<br />

23 mai : Introduction du<br />

RAD obligatoire pour <strong>la</strong><br />

jeunesse du pays.<br />

27 juin : Churchill<br />

décl<strong>en</strong>che l’action<br />

propagandiste V (V for<br />

Victory). Beaucoup <strong>de</strong> patriotes arrêtés pour avoir peint nuitamm<strong>en</strong>t <strong>de</strong> grands V<br />

sur les voies publiques.<br />

Juillet : Pour se soustraire à l’<strong>en</strong>rôlem<strong>en</strong>t pour le RAD, <strong>de</strong> jeunes g<strong>en</strong>s quitt<strong>en</strong>t le<br />

pays et rejoign<strong>en</strong>t les forces alliées. Les réseaux d’évacuation c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stine<br />

comm<strong>en</strong>c<strong>en</strong>t à s’organiser.<br />

5 octobre : <strong>de</strong>s bannières rouges à croix gammée ont été arrachées à Ettelbrück. 21 otages sont arrêtés et<br />

doiv<strong>en</strong>t payer une rançon <strong>de</strong> 500.000 Mark.<br />

10 octobre 1941 : Plébiscite camouflé comme rec<strong>en</strong>sem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion. Les Luxembourgeois doiv<strong>en</strong>t<br />

fournir <strong>de</strong>s déc<strong>la</strong>rations sur leur nationalité et leur <strong>la</strong>ngue maternelle <strong>en</strong> répondant aux 3 questions<br />

décisives cachées parmi 11 questions diverses. Presque <strong>la</strong> totalité <strong>de</strong>s habitants ayant répondu par<br />

« Lëtzebuerger » le plébiscite est annulé.<br />

11 octobre : Le Gauleiter annonce<br />

qu’une « Volkstumskartei » sera<br />

organisée où les déc<strong>la</strong>rations sur <strong>la</strong><br />

nationalité et <strong>la</strong> <strong>la</strong>ngue maternelle sont<br />

à fournir oralem<strong>en</strong>t.<br />

13 octobre : Décret m<strong>en</strong>açant <strong>de</strong><br />

peines sévères les fauteurs <strong>de</strong><br />

troubles.<br />

14 octobre : Décret prévoyant <strong>la</strong><br />

peine <strong>de</strong> mort pour le passage illégal<br />

<strong>de</strong>s frontières.<br />

31 octobre : Décret punissant <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

peine <strong>de</strong> mort le fait <strong>de</strong> s’être introduit<br />

dans <strong>la</strong> formation pro-alleman<strong>de</strong> avec<br />

l’int<strong>en</strong>tion <strong>de</strong> dissimuler ses activités<br />

c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stines.<br />

Début novembre : Arrestation <strong>en</strong> masse. Environ 500 personnes par jour sont arrêtées et internées au<br />

camp <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration <strong>de</strong> Hinzert pour m<strong>en</strong>ées anti-alleman<strong>de</strong>s. Le groupe <strong>de</strong> résistance LFK est<br />

<strong>en</strong>tièrem<strong>en</strong>t décimé.<br />

11 décembre : Les Etats-Unis déc<strong>la</strong>r<strong>en</strong>t <strong>la</strong> guerre à l’Allemagne.<br />

18


1941: Sprangprëzëssiun get ofgeschaaf!<br />

1941: Sprangprëzëssiun Notiz voam Här Dëche: get ofgeschaaf!<br />

1941: Sprangprëzëssiun get ofgeschaaf!<br />

Mitteilung Notiz voam über Här die Dëche: Springprozession in diesem Jahr.<br />

Am Notiz Mitteilung vergang<strong>en</strong><strong>en</strong> voam über Här die Dëche: Freitag Springprozession wur<strong>de</strong> <strong>de</strong>r Herr in diesem Dechant Jahr. zum Herrn<br />

Landrat Mitteilung Am vergang<strong>en</strong><strong>en</strong> in über Grev<strong>en</strong>macher die Freitag Springprozession wur<strong>de</strong> geruf<strong>en</strong>. <strong>de</strong>r Der Herr in H. diesem Dechant Landrat Jahr. gab zum bezüglich Herrn<br />

<strong>de</strong>r Am Landrat Springprozession vergang<strong>en</strong><strong>en</strong> in Grev<strong>en</strong>macher Freitag folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> wur<strong>de</strong> geruf<strong>en</strong>. <strong>de</strong>r Bescheid: Der Herr H. Dechant Landrat Ich bin zum beauftragt gab Herrn bezüglich von<br />

…Ihn<strong>en</strong> Landrat <strong>de</strong>r Springprozession in mitzuteil<strong>en</strong>, Grev<strong>en</strong>macher dass folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die geruf<strong>en</strong>. Springprozession Bescheid: Der H. Landrat Ich bin in diesem gab beauftragt bezüglich Jahr von<br />

nicht <strong>de</strong>r …Ihn<strong>en</strong> Springprozession stattfind<strong>en</strong> mitzuteil<strong>en</strong>, darf, dass auch folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die nicht Springprozession Bescheid: in <strong>de</strong>m Ort, Ich wie bin in dieselbe beauftragt diesem das Jahr von<br />

letzte …Ihn<strong>en</strong> nicht stattfind<strong>en</strong> Jahr mitzuteil<strong>en</strong>, abgehalt<strong>en</strong> darf, dass auch wur<strong>de</strong>! die nicht Springprozession in <strong>de</strong>m Ort, wie in dieselbe diesem das Jahr<br />

nicht letzte stattfind<strong>en</strong> Jahr abgehalt<strong>en</strong> darf, auch wur<strong>de</strong>! nicht in <strong>de</strong>m Ort, wie dieselbe das<br />

letzte Jahr abgehalt<strong>en</strong> wur<strong>de</strong>!<br />

Dat woar stoark<strong>en</strong> Tubak fär<br />

d’Eechternoacher, Dat woar stoark<strong>en</strong> hei Tubak wat fär Tunnesse<br />

Marcel Dat d’Eechternoacher, woar schreiwt: stoark<strong>en</strong> Tubak hei wat fär Tunnesse<br />

d’Eechternoacher, Marcel schreiwt: hei wat Tunnesse<br />

En Marcel èemolig<strong>en</strong> schreiwt: acte <strong>de</strong> désobéissance!<br />

Notiz. En èemolig<strong>en</strong> acte <strong>de</strong> désobéissance!<br />

En Notiz. èemolig<strong>en</strong> acte <strong>de</strong> désobéissance!<br />

Notiz.<br />

Bzgl v. Pfingstdi<strong>en</strong>stag möchte ich ihn<strong>en</strong><br />

Pfarrkin<strong>de</strong>r Bzgl v. Pfingstdi<strong>en</strong>stag mitteil<strong>en</strong>, dass möchte niemand ich ihn<strong>en</strong> durch<br />

irg<strong>en</strong>d Bzgl Pfarrkin<strong>de</strong>r v. ein Pfingstdi<strong>en</strong>stag Gelüb<strong>de</strong> mitteil<strong>en</strong>, o<strong>de</strong>r dass möchte an<strong>de</strong>re niemand ich ihn<strong>en</strong> durch<br />

Verpflichtung Pfarrkin<strong>de</strong>r irg<strong>en</strong>d ein Gelüb<strong>de</strong> mitteil<strong>en</strong>, gebund<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r dass ist; an<strong>de</strong>re niemand weiter möcht<strong>en</strong> durch<br />

dring<strong>en</strong>d irg<strong>en</strong>d Verpflichtung ein mahn<strong>en</strong> Gelüb<strong>de</strong> gebund<strong>en</strong> und o<strong>de</strong>r bitt<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re ist; weiter Di<strong>en</strong>stag möcht<strong>en</strong> in<br />

ruhigem Verpflichtung dring<strong>en</strong>d Gehorsam mahn<strong>en</strong> gebund<strong>en</strong> und geg<strong>en</strong> bitt<strong>en</strong> ist; die weiter Di<strong>en</strong>stag er<strong>la</strong>ss<strong>en</strong><strong>en</strong> möcht<strong>en</strong> in<br />

Bestimmung<strong>en</strong> dring<strong>en</strong>d ruhigem Gehorsam mahn<strong>en</strong> zu und verbring<strong>en</strong> geg<strong>en</strong> bitt<strong>en</strong> die Di<strong>en</strong>stag und er<strong>la</strong>ss<strong>en</strong><strong>en</strong> ihre in<br />

Gebete ruhigem Bestimmung<strong>en</strong> bei Gehorsam d<strong>en</strong> angeordnet<strong>en</strong><br />

zu verbring<strong>en</strong> geg<strong>en</strong> die und er<strong>la</strong>ss<strong>en</strong><strong>en</strong> ihre<br />

Gottesdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> Bestimmung<strong>en</strong> Gebete bei d<strong>en</strong> zu angeordnet<strong>en</strong><br />

verbring<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong> und und alles ihre<br />

an<strong>de</strong>re Gebete Gottesdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zu bei unter<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> d<strong>en</strong> angeordnet<strong>en</strong><br />

zu verricht<strong>en</strong> (aus <strong>de</strong>m und alles<br />

Poarregëster)<br />

Gottesdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re zu unter<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> zu verricht<strong>en</strong> (aus <strong>de</strong>m und alles<br />

an<strong>de</strong>re Poarregëster) zu unter<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> (aus <strong>de</strong>m<br />

Poarregëster)<br />

19<br />

19<br />

19<br />

19


20<br />

Photos: Photos: Archive Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville <strong>de</strong> <strong>la</strong> d’<strong>Echternach</strong><br />

Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

Coll. Selm Coll. Selm<br />

EHRENGEDENKTAG in ECHTERNACH<br />

in ECHTERNACH


KREISPARTEITAG in ECHTERNACH (Als Ersatz für die Springprozession ?)<br />

KREISPARTEITAG in ECHTERNACH (Als Ersatz für die Springprozession ?)<br />

Photos: Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

Coll. Selm<br />

Photos: Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />

Coll. Selm<br />

21<br />

21<br />

21


22<br />

Gardant vivant leur souv<strong>en</strong>ir. La résistance contre l’occupant allemand.<br />

Gardant vivant leur souv<strong>en</strong>ir. La résistance contre l’occupant allemand.<br />

Sans <strong>la</strong> résistance désespérée et continue <strong>de</strong> tout notre peuple sous <strong>la</strong> conduite <strong>de</strong>s plus vail<strong>la</strong>nts, nous n’aurions certes<br />

pas récupéré notre liberté et notre indép<strong>en</strong>dance.<br />

Sans <strong>la</strong> résistance désespérée et continue <strong>de</strong> tout notre peuple sous <strong>la</strong> conduite <strong>de</strong>s plus vail<strong>la</strong>nts, nous n’aurions certes<br />

En vio<strong>la</strong>tion f<strong>la</strong>grante <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pas<br />

neutralité,<br />

récupéré<br />

les<br />

notre<br />

Luxembourgeois<br />

liberté et notre indép<strong>en</strong>dance.<br />

se s<strong>en</strong>tir<strong>en</strong>t abandonnés par ceux <strong>en</strong> qui ils<br />

avai<strong>en</strong>t eu confiance (comme <strong>la</strong> France) ; leur attitu<strong>de</strong> vis-à-vis <strong>de</strong> l’armée alleman<strong>de</strong> est <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ue hostile.<br />

En vio<strong>la</strong>tion f<strong>la</strong>grante <strong>de</strong> <strong>la</strong> neutralité, les Luxembourgeois se s<strong>en</strong>tir<strong>en</strong>t abandonnés par ceux <strong>en</strong> qui ils<br />

Des lignes téléphoniques ont été coupées et les discussions avec <strong>de</strong>s soldats <strong>de</strong> <strong>la</strong> Wehrmacht dégénérai<strong>en</strong>t<br />

avai<strong>en</strong>t eu confiance (comme <strong>la</strong> France) ; leur attitu<strong>de</strong> vis-à-vis <strong>de</strong> l’armée alleman<strong>de</strong> est <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ue hostile.<br />

<strong>en</strong> rixes, les conséqu<strong>en</strong>ces se fir<strong>en</strong>t bi<strong>en</strong>tôt s<strong>en</strong>tir. Les premiers Luxembourgeois sont<br />

Des lignes téléphoniques ont été coupées et les discussions avec <strong>de</strong>s soldats <strong>de</strong> <strong>la</strong> Wehrmacht dégénérai<strong>en</strong>t<br />

jugés par <strong>de</strong>s tribunaux militaires pour coups et blessures ou <strong>en</strong>core pour off<strong>en</strong>se à<br />

<strong>en</strong> rixes, les conséqu<strong>en</strong>ces se fir<strong>en</strong>t bi<strong>en</strong>tôt s<strong>en</strong>tir. Les premiers Luxembourgeois sont<br />

l’armée ou à son chef Hitler. L’arrivée à Luxembourg du Gauleiter Gustav SIMON, chargé<br />

jugés par <strong>de</strong>s tribunaux militaires pour coups et blessures ou <strong>en</strong>core pour off<strong>en</strong>se à<br />

par Hitler <strong>de</strong> préparer l’annexion du Luxembourg à l’Allemagne, r<strong>en</strong>força <strong>en</strong>core l’attitu<strong>de</strong><br />

l’armée ou à son chef Hitler. L’arrivée à Luxembourg du Gauleiter Gustav SIMON, chargé<br />

<strong>de</strong> refus <strong>de</strong>s Luxembourgeois. Le port du lion rouge a donné lieu à <strong>de</strong>s bagarres avec <strong>de</strong>s<br />

par Hitler <strong>de</strong> préparer l’annexion du Luxembourg à l’Allemagne, r<strong>en</strong>força <strong>en</strong>core l’attitu<strong>de</strong><br />

col<strong>la</strong>borateurs activistes du mouvem<strong>en</strong>t pro allemand le VDB et <strong>la</strong> Gestapo interv<strong>en</strong>ait<br />

<strong>de</strong> refus <strong>de</strong>s Luxembourgeois. Le port du lion rouge a donné lieu à <strong>de</strong>s bagarres avec <strong>de</strong>s<br />

contre les patriotes provocateurs. La démolition <strong>de</strong> <strong>la</strong> « Gëlle Fra » a eu comme<br />

col<strong>la</strong>borateurs activistes du mouvem<strong>en</strong>t pro allemand le VDB et <strong>la</strong> Gestapo interv<strong>en</strong>ait<br />

conséqu<strong>en</strong>ce <strong>de</strong>s protestations massives.<br />

contre les patriotes provocateurs. La démolition <strong>de</strong> <strong>la</strong> « Gëlle Fra » a eu comme<br />

Dès l’avènem<strong>en</strong>t au pouvoir <strong>de</strong> Hitler, un certain nombre <strong>de</strong> Luxembourgeois avai<strong>en</strong>t essayé <strong>de</strong> lutter contre<br />

conséqu<strong>en</strong>ce <strong>de</strong>s protestations massives.<br />

le nazisme montant. Le patriotisme était bi<strong>en</strong> ancré chez les Luxembourgeois et surtout chez les jeunes.<br />

Dès l’avènem<strong>en</strong>t au pouvoir <strong>de</strong> Hitler, un certain nombre <strong>de</strong> Luxembourgeois avai<strong>en</strong>t essayé <strong>de</strong> lutter contre<br />

Fin septembre 1940 un étudiant du Lycée d’<strong>Echternach</strong>, Raymond PETIT, âgé <strong>de</strong> 20 ans, fonda un groupe <strong>de</strong><br />

le nazisme montant. Le patriotisme était bi<strong>en</strong> ancré chez les Luxembourgeois et surtout chez les jeunes.<br />

résistance sous <strong>la</strong> dénomination LPL (Lëtzebuerger Patriote Liga). Le grand mérite <strong>de</strong>s mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong><br />

Fin septembre 1940 un étudiant du Lycée d’<strong>Echternach</strong>, Raymond PETIT, âgé <strong>de</strong> 20 ans, fonda un groupe <strong>de</strong><br />

résistance était <strong>de</strong> sout<strong>en</strong>ir le moral <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, l’empêchant <strong>de</strong> cé<strong>de</strong>r au chantage <strong>de</strong> l’occupant. Leurs<br />

résistance sous <strong>la</strong> dénomination LPL (Lëtzebuerger Patriote Liga). Le grand mérite <strong>de</strong>s mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong><br />

actions c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stines (tracts c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stins, slogans patriotiques peints sur les murs, fausses rumeurs etc) étai<strong>en</strong>t<br />

résistance était <strong>de</strong> sout<strong>en</strong>ir le moral <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, l’empêchant <strong>de</strong> cé<strong>de</strong>r au chantage <strong>de</strong> l’occupant. Leurs<br />

très efficaces. Quand <strong>la</strong> répression alleman<strong>de</strong> s’acc<strong>en</strong>tuait, les mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> résistance assumai<strong>en</strong>t une<br />

actions c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stines (tracts c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stins, slogans patriotiques peints sur les murs, fausses rumeurs etc) étai<strong>en</strong>t<br />

tâche supplém<strong>en</strong>taire, celle <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> ai<strong>de</strong> aux familles <strong>de</strong>s victimes. Avec l’introduction du service <strong>de</strong><br />

très efficaces. Quand <strong>la</strong> répression alleman<strong>de</strong> s’acc<strong>en</strong>tuait, les mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> résistance assumai<strong>en</strong>t une<br />

travail et du service militaire obligatoires, les organisations <strong>de</strong> résistance s’occupai<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s nombreux<br />

tâche supplém<strong>en</strong>taire, celle <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> ai<strong>de</strong> aux familles <strong>de</strong>s victimes. Avec l’introduction du service <strong>de</strong><br />

réfractaires pour les soustraire aux recherches par <strong>la</strong> Gestapo.<br />

travail et du service militaire obligatoires, les organisations <strong>de</strong> résistance s’occupai<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s nombreux<br />

réfractaires pour les soustraire aux recherches par <strong>la</strong> Gestapo.<br />

Extrait livre Union <strong>de</strong>s Mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> <strong>Résistance</strong> Luxembourgeoise.<br />

L’épopée <strong>de</strong>s sans-uniforme UNIO’N 1944-1979<br />

Extrait livre Union <strong>de</strong>s Mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> <strong>Résistance</strong> Luxembourgeoise.<br />

L’épopée <strong>de</strong>s sans-uniforme UNIO’N 1944-1979<br />

Foto<strong>en</strong> Robert KRANTZ<br />

Foto<strong>en</strong> Robert KRANTZ


Annexion du Grand-Duché <strong>de</strong> Luxembourg,<br />

introduction du service militaire obligatoire et déportation. 1<br />

Annexion du Grand-Duché <strong>de</strong> Luxembourg,<br />

introduction du service militaire obligatoire et déportation.<br />

Année 1942<br />

1<br />

Année 1942<br />

23 janvier : <strong>de</strong>ux chefs du groupe <strong>de</strong> résistance LFK sont condamnés à mort.<br />

12 février : 2 patriotes sont décapités à Cologne.<br />

mi-février : prise <strong>en</strong> otage <strong>de</strong> 36 habitants suite à l’attaque <strong>de</strong> bureaux <strong>de</strong> <strong>la</strong> VDB.<br />

mi-avril : arrestation <strong>de</strong> résistants et membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL.<br />

21 avril 1942 : Raymond PETIT, fondateur du groupe <strong>de</strong> résistance LPL se donne <strong>la</strong><br />

mort à Berdorf pour ne pas divulguer les noms <strong>de</strong> ses camara<strong>de</strong>s et résistants<br />

membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL. Un acte d’héroisme et <strong>de</strong> patriotisme exemp<strong>la</strong>ire !<br />

3 mai : Le Gauleiter, dans son discours, souligne que le Reich n’a pas l’int<strong>en</strong>tion d’<strong>en</strong>rôler<br />

<strong>de</strong>s Luxembourgeois. « Le Reich se trouverait dans <strong>de</strong> beaux draps, s’il était obligé <strong>de</strong><br />

recourir aux Luxembourgeois pour gagner <strong>la</strong> guerre ».<br />

4 mai : 18 chefs <strong>de</strong> famille sont<br />

internés dans un camp <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration pour avoir<br />

refusé <strong>de</strong> se r<strong>en</strong>dre à <strong>la</strong> « Volkstumskartei », d’autres<br />

familles sont déportées <strong>en</strong> Allemagne.<br />

23 août : Le « Reichsgesetzb<strong>la</strong>tt » ( recueil <strong>de</strong>s lois<br />

alleman<strong>de</strong>s) publie un décret octroyant <strong>la</strong> nationalité<br />

alleman<strong>de</strong> aux Luxembourgeois, Alsaci<strong>en</strong>s et<br />

Lorrains.<br />

30 août : Le Gauleiter proc<strong>la</strong>me l’annexion du Luxembourg au Reich et l’introduction du service<br />

militaire obligatoire . Les jeunes Luxembourgeois <strong>de</strong>s c<strong>la</strong>sses 1920 à 1924 sont appelés sous les drapeaux.<br />

31 août : Le <strong>Résistance</strong> proc<strong>la</strong>me <strong>la</strong> Grève générale. Le<br />

Gauleiter décrète l’état <strong>de</strong> siège (Ausnahmezustand) et<br />

l’institution d’une Cour martiale (Standgericht).<br />

Arrestation d’<strong>en</strong>viron 300 étudiants à Esch et à <strong>Echternach</strong>.<br />

1 er 23 janvier : <strong>de</strong>ux chefs du groupe <strong>de</strong> résistance LFK sont condamnés à mort.<br />

12 février : 2 patriotes sont décapités à Cologne.<br />

mi-février : prise <strong>en</strong> otage <strong>de</strong> 36 habitants suite à l’attaque <strong>de</strong> bureaux <strong>de</strong> <strong>la</strong> VDB.<br />

mi-avril : arrestation <strong>de</strong> résistants et membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL.<br />

21 avril 1942 : Raymond PETIT, fondateur du groupe <strong>de</strong> résistance LPL se donne <strong>la</strong><br />

mort à Berdorf pour ne pas divulguer les noms <strong>de</strong> ses camara<strong>de</strong>s et résistants<br />

membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL. Un acte d’héroisme et <strong>de</strong> patriotisme exemp<strong>la</strong>ire !<br />

3 mai : Le Gauleiter, dans son discours, souligne que le Reich n’a pas l’int<strong>en</strong>tion d’<strong>en</strong>rôler<br />

<strong>de</strong>s Luxembourgeois. « Le Reich se trouverait dans <strong>de</strong> beaux draps, s’il était obligé <strong>de</strong><br />

recourir aux Luxembourgeois pour gagner <strong>la</strong> guerre ».<br />

4 mai : 18 chefs <strong>de</strong> famille sont<br />

internés dans un camp <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration pour avoir<br />

refusé <strong>de</strong> se r<strong>en</strong>dre à <strong>la</strong> « Volkstumskartei », d’autres<br />

familles sont déportées <strong>en</strong> Allemagne.<br />

23 août : Le « Reichsgesetzb<strong>la</strong>tt » ( recueil <strong>de</strong>s lois<br />

alleman<strong>de</strong>s) publie un décret octroyant <strong>la</strong> nationalité<br />

alleman<strong>de</strong> aux Luxembourgeois, Alsaci<strong>en</strong>s et<br />

Lorrains.<br />

30 août : Le Gauleiter proc<strong>la</strong>me l’annexion du Luxembourg au Reich et l’introduction du service<br />

militaire obligatoire . Les jeunes Luxembourgeois <strong>de</strong>s c<strong>la</strong>sses 1920 à 1924 sont appelés sous les drapeaux.<br />

31 août : Le <strong>Résistance</strong> proc<strong>la</strong>me <strong>la</strong> Grève générale. Le<br />

Gauleiter décrète l’état <strong>de</strong> siège (Ausnahmezustand) et<br />

l’institution d’une Cour martiale (Standgericht).<br />

Arrestation d’<strong>en</strong>viron 300 étudiants à Esch et à <strong>Echternach</strong>.<br />

1<br />

septembre : Le pays <strong>en</strong>tier<br />

est <strong>en</strong> grève malgré les<br />

m<strong>en</strong>aces du Gauleiter, <strong>de</strong><br />

Kreisleiter et <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo.<br />

Des arrestations sont opérées<br />

dans toutes les parties du<br />

pays.<br />

À partir du 2 septembre : une<br />

vingtaine <strong>de</strong> grévistes sont condamnés à mort, le verdict étant annoncé sur<br />

<strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s affiches rouges pour intimi<strong>de</strong>r le peuple. Suite à <strong>la</strong> grève, 28<br />

grévistes sont mis à <strong>la</strong> disposition <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo.<br />

9 septembre : Message radiodiffusé <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse Charlotte <strong>en</strong><br />

exil au peuple luxembourgeois ayant trouvé l’admiration du mon<strong>de</strong> <strong>en</strong>tier.<br />

9 septembre : Le SS-<br />

Obergrupp<strong>en</strong>führer BERKELMANN est<br />

chargé <strong>de</strong> l’organisation <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

déportation <strong>de</strong>s familles<br />

luxembourgeoises s’opposant au régime<br />

nazi.<br />

13 septembre : Décret du Gauleiter sur<br />

<strong>la</strong> Transp<strong>la</strong>ntation-Déportation <strong>de</strong> familles luxembourgeoises <strong>en</strong><br />

Allemagne ori<strong>en</strong>tale, leur prés<strong>en</strong>ce<br />

sur les frontières <strong>de</strong> l’ouest<br />

prés<strong>en</strong>tant un grave danger pour le<br />

Reich.<br />

A partir <strong>de</strong> mi-septembre jusqu’à <strong>la</strong> fin 1942, quelques 251 familles<br />

luxembourgeoises, y compris <strong>de</strong>s familles d’<strong>Echternach</strong>, ont été déportées<br />

à Leubus/Silésie. En tout, quelques 1.100 familles resp. 4.200<br />

Luxembourgeois ont été déportées.<br />

Les bi<strong>en</strong>s <strong>de</strong>s familles déportées sont transférés aux col<strong>la</strong>borateurs nazis<br />

du Tyrol du Sud qui sont v<strong>en</strong>us s’installer dans les propriétés <strong>de</strong>s déportés.<br />

er septembre : Le pays <strong>en</strong>tier<br />

est <strong>en</strong> grève malgré les<br />

m<strong>en</strong>aces du Gauleiter, <strong>de</strong><br />

Kreisleiter et <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo.<br />

Des arrestations sont opérées<br />

dans toutes les parties du<br />

pays.<br />

À partir du 2 septembre : une<br />

vingtaine <strong>de</strong> grévistes sont condamnés à mort, le verdict étant annoncé sur<br />

<strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s affiches rouges pour intimi<strong>de</strong>r le peuple. Suite à <strong>la</strong> grève, 28<br />

grévistes sont mis à <strong>la</strong> disposition <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo.<br />

9 septembre : Message radiodiffusé <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse Charlotte <strong>en</strong><br />

exil au peuple luxembourgeois ayant trouvé l’admiration du mon<strong>de</strong> <strong>en</strong>tier.<br />

9 septembre : Le SS-<br />

Obergrupp<strong>en</strong>führer BERKELMANN est<br />

chargé <strong>de</strong> l’organisation <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

déportation <strong>de</strong>s familles<br />

luxembourgeoises s’opposant au régime<br />

nazi.<br />

13 septembre : Décret du Gauleiter sur<br />

<strong>la</strong> Transp<strong>la</strong>ntation-Déportation <strong>de</strong> familles luxembourgeoises <strong>en</strong><br />

Allemagne ori<strong>en</strong>tale, leur prés<strong>en</strong>ce<br />

sur les frontières <strong>de</strong> l’ouest<br />

prés<strong>en</strong>tant un grave danger pour le<br />

Reich.<br />

A partir <strong>de</strong> mi-septembre jusqu’à <strong>la</strong> fin 1942, quelques 251 familles<br />

luxembourgeoises, y compris <strong>de</strong>s familles d’<strong>Echternach</strong>, ont été déportées<br />

à Leubus/Silésie. En tout, quelques 1.100 familles resp. 4.200<br />

Luxembourgeois ont été déportées.<br />

Les bi<strong>en</strong>s <strong>de</strong>s familles déportées sont transférés aux col<strong>la</strong>borateurs nazis<br />

du Tyrol du Sud qui sont v<strong>en</strong>us s’installer dans les propriétés <strong>de</strong>s déportés.<br />

Photos : Archiv Lëtzebuerger Wort<br />

Photos : Archiv Lëtzebuerger Wort<br />

1<br />

RAPPEL Revue m<strong>en</strong>suelle <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.P.P.D.-numéro spécial avril/mai 1969 023<br />

1<br />

RAPPEL Revue m<strong>en</strong>suelle <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.P.P.D.-numéro spécial avril/mai 1969 023<br />

23


24<br />

PRO PATRIA NOSTRAQUE LIBERTATE INTEGRAM<br />

PRO PATRIA NOSTRAQUE PROFUDERE LIBERTATE VITAM INTEGRAM<br />

PROFUDERE VITAM<br />

24<br />

24


Eng Schoul erlieft <strong>de</strong> Krich<br />

Eng Schoul erlieft <strong>de</strong> Krich<br />

46 noms figur<strong>en</strong>t sur le Monum<strong>en</strong>t aux morts érigé au Lycée c<strong>la</strong>ssique<br />

d’<strong>Echternach</strong>. Chacun <strong>de</strong> ces noms traduit un <strong>de</strong>stin tragique : <strong>en</strong>rôlés <strong>de</strong> force<br />

46 tombés noms sur figur<strong>en</strong>t sur le Monum<strong>en</strong>t aux morts érigé au Lycée c<strong>la</strong>ssique<br />

Eng le Schoul champ <strong>de</strong> erlieft bataille, <strong>de</strong> <strong>en</strong>rôlés Krich <strong>de</strong> force décédés au camp <strong>de</strong><br />

d’<strong>Echternach</strong>. prisonniers soviétique Chacun <strong>de</strong> ces Tambov, noms victimes traduit un péries <strong>de</strong>stin au tragique camp : <strong>de</strong> <strong>en</strong>rôlés conc<strong>en</strong>tration <strong>de</strong> force<br />

tombés d’Auschwitz sur ou le <strong>de</strong> champ Sachs<strong>en</strong>haus<strong>en</strong>, <strong>de</strong> bataille, résistants <strong>en</strong>rôlés fusillés <strong>de</strong> force par décédés les Allemands au camp (…). <strong>de</strong><br />

prisonniers<br />

46 noms figur<strong>en</strong>t<br />

soviétique<br />

sur<br />

<strong>de</strong><br />

le<br />

Tambov,<br />

Monum<strong>en</strong>t<br />

victimes<br />

aux morts<br />

péries<br />

érigé<br />

au camp<br />

au<br />

<strong>de</strong><br />

Lycée<br />

conc<strong>en</strong>tration<br />

c<strong>la</strong>ssique<br />

d’Auschwitz<br />

d’<strong>Echternach</strong>.<br />

ou<br />

Chacun<br />

<strong>de</strong> Sachs<strong>en</strong>haus<strong>en</strong>,<br />

<strong>de</strong> ces noms<br />

résistants<br />

traduit un<br />

fusillés<br />

<strong>de</strong>stin<br />

par<br />

tragique<br />

les Allemands<br />

: <strong>en</strong>rôlés<br />

(…).<br />

<strong>de</strong> force<br />

Deux membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> communauté sco<strong>la</strong>ire ont trouvé une p<strong>la</strong>ce particulière dans<br />

tombés sur le champ <strong>de</strong> bataille, <strong>en</strong>rôlés <strong>de</strong> force décédés au camp <strong>de</strong><br />

l’historiographie. Le professeur Alphonse Schmit, condamné à mort dans le<br />

Deux<br />

prisonniers<br />

membres<br />

soviétique<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> communauté<br />

<strong>de</strong> Tambov,<br />

sco<strong>la</strong>ire<br />

victimes<br />

ont<br />

péries<br />

trouvé<br />

au<br />

une<br />

camp<br />

p<strong>la</strong>ce<br />

<strong>de</strong><br />

particulière<br />

conc<strong>en</strong>tration<br />

contexte <strong>de</strong> <strong>la</strong> grève <strong>de</strong> 1942, fusillé au SS-Son<strong>de</strong>r<strong>la</strong>ger <strong>de</strong> Hinzert dans le 5<br />

l’historiographie.<br />

d’Auschwitz ou <strong>de</strong><br />

Le<br />

Sachs<strong>en</strong>haus<strong>en</strong>,<br />

professeur Alphonse<br />

résistants<br />

Schmit,<br />

fusillés<br />

condamné<br />

par les Allemands<br />

à mort<br />

(…).<br />

septembre 1942 ; Raymond Petit, élève inscrit <strong>en</strong> c<strong>la</strong>sse <strong>de</strong> Première, fondateur dans le<br />

contexte du mouvem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL grève (Lëtzebuerger <strong>de</strong> 1942, fusillé Patriote-Liga), au SS-Son<strong>de</strong>r<strong>la</strong>ger tué dans un <strong>de</strong> combat Hinzert avec le <strong>la</strong> 5<br />

septembre<br />

Deux membres<br />

1942<br />

<strong>de</strong><br />

; Raymond<br />

<strong>la</strong> communauté<br />

Petit, élève<br />

sco<strong>la</strong>ire<br />

inscrit<br />

ont trouvé<br />

<strong>en</strong> c<strong>la</strong>sse<br />

une<br />

<strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>ce<br />

Première,<br />

particulière<br />

fondateur<br />

dans<br />

Gestapo le 21 avril 1942.<br />

du<br />

l’historiographie.<br />

mouvem<strong>en</strong>t LPL<br />

Le<br />

(Lëtzebuerger<br />

professeur Alphonse<br />

Patriote-Liga),<br />

Schmit,<br />

tué<br />

condamné<br />

dans un<br />

à<br />

combat<br />

mort dans<br />

avec<br />

le<br />

<strong>la</strong><br />

Gestapo<br />

contexte<br />

le<br />

<strong>de</strong><br />

21<br />

<strong>la</strong><br />

avril<br />

grève<br />

1942.<br />

<strong>de</strong> 1942, fusillé au SS-Son<strong>de</strong>r<strong>la</strong>ger <strong>de</strong> Hinzert le 5<br />

Le Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong> a gardé le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> ses victimes. Elles font partie du patrimoine<br />

septembre 1942 ; Raymond Petit, élève inscrit <strong>en</strong> c<strong>la</strong>sse <strong>de</strong> Première, fondateur<br />

profondém<strong>en</strong>t ancré dans <strong>la</strong> mémoire collective. Dans cette optique, <strong>de</strong>s élèves et <strong>de</strong>s professeurs<br />

Le Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong> du mouvem<strong>en</strong>t a gardé LPL le (Lëtzebuerger souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> ses Patriote-Liga), victimes. Elles tué dans font partie un combat du patrimoine avec <strong>la</strong><br />

constitués sous le nom <strong>de</strong> « Groupe du Pâtre et Moine » vi<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t d’organiser une exposition fort<br />

profondém<strong>en</strong>t intéressante : « ancré Eng Schoul dans Gestapo <strong>la</strong> erlieft mémoire le<br />

<strong>de</strong><br />

21<br />

Krich<br />

avril collective. 1942.<br />

». Par le Dans biais cette <strong>de</strong>s <strong>de</strong>stinées optique, individuelles <strong>de</strong>s élèves et d’Alphonse <strong>de</strong>s professeurs Schmit,<br />

constitués <strong>de</strong> Raymond sous Petit le nom et <strong>de</strong> <strong>de</strong> l’élève « Groupe Eugène du Pâtre Pletsch, et élève Moine déporté » vi<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t à Stahleck, d’organiser puis une <strong>en</strong>rôlé exposition <strong>de</strong> force, fort<br />

Le<br />

intéressante<br />

Lycée c<strong>la</strong>ssique<br />

l’exposition rappelle : « Eng aux Schoul<br />

d’<strong>Echternach</strong><br />

élèves erlieft d’aujourd’hui <strong>de</strong><br />

a gardé<br />

Krich ».<br />

le<br />

les Par<br />

souv<strong>en</strong>ir<br />

tristes le biais<br />

<strong>de</strong><br />

années <strong>de</strong>s<br />

ses<br />

<strong>de</strong>stinées<br />

victimes.<br />

1940 à 1945. individuelles<br />

Elles font partie<br />

d’Alphonse<br />

du patrimoine<br />

Schmit,<br />

<strong>de</strong><br />

profondém<strong>en</strong>t<br />

Raymond Petit<br />

ancré<br />

et<br />

dans<br />

<strong>de</strong> l’élève<br />

<strong>la</strong> mémoire<br />

Eugène<br />

collective.<br />

Pletsch,<br />

Dans<br />

élève<br />

cette<br />

déporté<br />

optique,<br />

à Stahleck,<br />

<strong>de</strong>s élèves<br />

puis<br />

et<br />

<strong>en</strong>rôlé<br />

<strong>de</strong>s professeurs<br />

<strong>de</strong> force,<br />

l’exposition<br />

constitués sous<br />

En <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ant rappelle<br />

le<br />

auprès aux<br />

nom<br />

<strong>de</strong>s élèves<br />

<strong>de</strong> « Groupe<br />

jeunes d’aujourd’hui<br />

du Pâtre<br />

le souv<strong>en</strong>ir les <strong>de</strong>s tristes<br />

et Moine<br />

souffrances années<br />

» vi<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t<br />

subies 1940 à dans 1945.<br />

d’organiser une exposition fort<br />

le passé, notre école assume<br />

intéressante : « Eng Schoul erlieft <strong>de</strong> Krich ». Par le biais <strong>de</strong>s <strong>de</strong>stinées individuelles d’Alphonse Schmit,<br />

sa mo<strong>de</strong>ste part dans le grand <strong>de</strong>ssein du <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> mémoire, ce pour éviter que l’histoire ne se répète !<br />

En<br />

<strong>de</strong><br />

« Plus <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ant<br />

Raymond Petit<br />

Jamais » auprès<br />

et<br />

! <strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong><br />

jeunes<br />

l’élève<br />

le<br />

Eugène<br />

souv<strong>en</strong>ir<br />

Pletsch,<br />

<strong>de</strong>s souffrances<br />

élève déporté<br />

subies<br />

à<br />

dans<br />

Stahleck,<br />

le passé,<br />

puis<br />

notre<br />

<strong>en</strong>rôlé<br />

école<br />

<strong>de</strong><br />

assume<br />

force,<br />

sa<br />

l’exposition<br />

mo<strong>de</strong>ste<br />

rappelle<br />

part dans<br />

aux<br />

le<br />

élèves<br />

grand <strong>de</strong>ssein<br />

d’aujourd’hui<br />

du <strong>de</strong>voir<br />

les tristes<br />

<strong>de</strong> mémoire,<br />

années<br />

ce<br />

1940<br />

pour<br />

à 1945.<br />

éviter que l’histoire ne se répète !<br />

« Plus Jamais » !<br />

En <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ant auprès <strong>de</strong>s jeunes le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong>s souffrances subies dans le passé, notre école assume<br />

H<strong>en</strong>ri Trauffler<br />

sa mo<strong>de</strong>ste part dans le grand <strong>de</strong>ssein du <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> mémoire, ce pour éviter que l’histoire ne se répète !<br />

Directeur du Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong><br />

H<strong>en</strong>ri<br />

« Plus<br />

Trauffler<br />

Jamais » !<br />

Directeur du Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong><br />

H<strong>en</strong>ri Trauffler<br />

Directeur du Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong><br />

25<br />

25<br />

25<br />

25


26<br />

Däi däitsch Trupp<strong>en</strong> iwwerfal<strong>en</strong> d'Belsch, Hol<strong>la</strong>nd a Lëtzebuerg. D'Gran<strong>de</strong>-Duchesse Charlotte an d'Regierung<br />

verlooss<strong>en</strong> d'Land a flücht<strong>en</strong> an d'Aus<strong>la</strong>nd, ab November 1940 bil<strong>de</strong> si <strong>en</strong>g Exilregierung.<br />

10. Mee 1940<br />

Lëtzebuerg gëtt un Däitsch<strong>la</strong>nd annexéiert an <strong>de</strong>m « Gau Mosel<strong>la</strong>nd » ugeglid<strong>de</strong>rt.<br />

De Gustav Simon gëtt zum Gauleiter ernannt, hie soll d' Land « ein<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> » an et « Heim ins Reich » bréng<strong>en</strong>.<br />

2. August 1940<br />

Zu <strong>de</strong>em Zweck gëtt d'Franséisch aus alle Verwaltunge verbannt, d'Strooss<strong>en</strong>nimm gi geännert, franséisch<br />

Nimm a Virnimm muss<strong>en</strong> duerch däitscher ersat ginn. Och franséisch Wier<strong>de</strong>r wéi « Bonjour » a « Merci » si<br />

verbued<strong>en</strong>.<br />

Déi politesch Partei<strong>en</strong> ginn opgeléist, <strong>de</strong> Frang gëtt duerch d'Reichsmark ersat, d'Verwaltung an d'Justiz funktionnéiere<br />

vun elo un no däitsche Gesetzer a Prinzipi<strong>en</strong>, an och d'Schoule gi reorganiséiert.<br />

Ab August 1940<br />

Zu Lëtzebuerg gëll<strong>en</strong> elo och d' »Nürnberger Gesetzer », d'Verméige vun <strong>de</strong> jid<strong>de</strong>sche Matbierger gëtt<br />

agezunn.<br />

5. September 1940<br />

jid<strong>de</strong>sch Bierger ginn no an no an d'Vernichtungs<strong>la</strong>ger am Ost<strong>en</strong> <strong>de</strong>portéiert.<br />

ab Oktober 1941<br />

De Gauleiter Simon zu Iechternach um Kreisparteitag vun<br />

1942<br />

(Fotos : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />

De Reichsarbeitsdi<strong>en</strong>st (RAD) gëtt fir déi jonk Lëtzebuerger agefouert. Jong<strong>en</strong> a Mee<strong>de</strong>rcher musse währ<strong>en</strong>d 6<br />

Méint an Däitsch<strong>la</strong>nd schaff<strong>en</strong>, d'Jonge kréi<strong>en</strong> <strong>en</strong>g virmilitäresch Ausbildung ier si hir<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>tleche Militärdéngscht<br />

ufänk<strong>en</strong>.<br />

23. Mee 1941<br />

De Gauleiter Simon wëll an <strong>en</strong>ger « Person<strong>en</strong>standsaufnahme » d'Lëtzebuerger <strong>de</strong>rzou kréi<strong>en</strong>, dass si op d'Fro<br />

vun <strong>de</strong>r Nationalitéit, <strong>de</strong>r Mammesprooch an <strong>de</strong>r « Volkszugehörigkeit » dräi Mol mat « Deutsch » äntwer<strong>en</strong>.<br />

D' Resist<strong>en</strong>z fuer<strong>de</strong>rt awer d'Leit dozou op, op déi dräi Fro<strong>en</strong> mat « Lëtzebuergesch » ze äntwer<strong>en</strong>, wat si och<br />

an <strong>de</strong>r Majoritéit maach<strong>en</strong>, esou dass déi ganz « Person<strong>en</strong>bestandsaufnahme » kuerzerhand ofgesot gëtt.<br />

10. Oktober 1941<br />

De Gauleiter Simon zu Iechternach<br />

um Kreisparteitag vun 1942<br />

(Fotos : Archives nationales <strong>de</strong><br />

Luxembourg)


D<strong>en</strong> Direkter Goetzinger iwwerrreecht <strong>de</strong> Pokal un <strong>de</strong> Gewënner vun<br />

<strong>en</strong>ger Course (1940, Foto : P. Decker)<br />

Vun Däi <strong>de</strong>r däitsch R<strong>en</strong>trée Trupp<strong>en</strong> un verschwënnt iwwerfal<strong>en</strong> d'Belsch, d'Franséisch Hol<strong>la</strong>nd zu <strong>en</strong>gem a Lëtzebuerg. gudd<strong>en</strong> D'Gran<strong>de</strong>-Duchesse Deel aus <strong>de</strong> Stonnepläng. Charlotte an d'Regierung<br />

« verlooss<strong>en</strong> Der Unterricht d'Land in all<strong>en</strong> a flücht<strong>en</strong> Schul<strong>en</strong> an d'Aus<strong>la</strong>nd, erfolgt allein ab in November <strong>de</strong>utscher 1940 Sprache bil<strong>de</strong> » si (Verordnung <strong>en</strong>g Exilregierung. über d<strong>en</strong> Gebrauch <strong>de</strong>r<br />

<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Sprache im Lan<strong>de</strong> Luxembourg 6.8.1940)<br />

D<strong>en</strong> Lëtzebuerg « Deutscher gëtt Gruβ un Däitsch<strong>la</strong>nd » gëtt obligatoresch, annexéiert all an Portrait <strong>de</strong>m « Gau vun Mosel<strong>la</strong>nd <strong>de</strong>r Gran<strong>de</strong>-Duchesse » ugeglid<strong>de</strong>rt. an <strong>de</strong> Schoulsäll muss duerch<br />

« gute Bildnisse <strong>de</strong>s Führers <strong>de</strong>s Gross<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Reiches an bevorzugter Stelle » ersat ginn.<br />

D<strong>en</strong> De Gustav Iechternach Simon Kolléisch gëtt zum heescht Gauleiter elo ernannt, « Staatliche hie soll Oberschule d' Land « für ein<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Jung<strong>en</strong> » ass » an awer et neierdéngs « Heim ins Reich mixt, » et brén- ginn<br />

also g<strong>en</strong>. och Mee<strong>de</strong>rcher opgeholl.<br />

D'K<strong>la</strong>sse ginn ëmb<strong>en</strong>annt, et fänkt e<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r 1. K<strong>la</strong>sse un an et mécht e<strong>en</strong> no <strong>de</strong>r 8. K<strong>la</strong>sse s<strong>en</strong>g Reifeprüfung.<br />

Zu <strong>de</strong>em Zweck gëtt d'Franséisch aus alle Verwaltunge verbannt, d'Strooss<strong>en</strong>nimm gi geännert, franséisch<br />

D'Lëtzebuerger Nimm a Virnimm Beamt<strong>en</strong>, muss<strong>en</strong> also duerch och däitscher d'Professer<strong>en</strong> ersat aus ginn. <strong>de</strong>m Och Kolléisch, franséisch ginn Wier<strong>de</strong>r opgefuer<strong>de</strong>rt wéi « Bonjour <strong>de</strong>r « » Volks<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong><br />

a « Merci » si<br />

Bewegung verbued<strong>en</strong>. » (VdB) bäizetried<strong>en</strong> fir hir P<strong>la</strong>z net ze verléier<strong>en</strong>. Si muss<strong>en</strong> d'VdB-Ofzeech<strong>en</strong> (op Lëtzebuergesch<br />

<strong>de</strong><br />

Déi<br />

«<br />

politesch<br />

Roff » g<strong>en</strong>annt)<br />

Partei<strong>en</strong><br />

perman<strong>en</strong>t<br />

ginn opgeléist,<br />

dro<strong>en</strong>.<br />

<strong>de</strong> Frang gëtt duerch d'Reichsmark ersat, d'Verwaltung an d'Justiz funktionnéiere<br />

vun elo un no däitsche Gesetzer a Prinzipi<strong>en</strong>, an och d'Schoule gi reorganiséiert.<br />

Am Kolléisch gi Boxcour<strong>en</strong> ugebue<strong>de</strong> fir <strong>de</strong> « Kampfgeist » vun <strong>de</strong> Schüler ze stäerk<strong>en</strong>.<br />

Allgem<strong>en</strong>g<br />

Zu Lëtzebuerg<br />

gëtt<br />

gëll<strong>en</strong><br />

d'Turn<strong>en</strong><br />

elo<br />

e<strong>en</strong>t<br />

och d'<br />

vun<br />

»Nürnberger<br />

<strong>de</strong> wichtegste<br />

Gesetzer<br />

Fächer<br />

», d'Verméige<br />

a gëtt op <strong>de</strong>r<br />

vun<br />

Z<strong>en</strong>sur<br />

<strong>de</strong> jid<strong>de</strong>sche<br />

als éischt<br />

Matbierger<br />

<strong>de</strong>tailléiert<br />

gëtt<br />

bewäert.<br />

D'Professere<br />

agezunn.<br />

muss<strong>en</strong> a kl<strong>en</strong>ge Grupp<strong>en</strong> un <strong>en</strong>gem « Schulungslehrgang » zu Bad Stromberg am Hunsrück<br />

<strong>de</strong>elhuel<strong>en</strong>.<br />

jid<strong>de</strong>sch Bierger ginn no an no an d'Vernichtungs<strong>la</strong>ger am Ost<strong>en</strong> <strong>de</strong>portéiert.<br />

ab 10. August Mee 1940 1940<br />

2. August 1940<br />

Ab August 1940<br />

8. Oktober 1940<br />

ab Oktober 1940<br />

5. September 1940<br />

ab Oktober 1941<br />

D'Musek vun <strong>de</strong>r Hitlerjug<strong>en</strong>d marschéiert am Haff vum Kolléisch<br />

(Foto : F. Artois)<br />

An <strong>de</strong>r Geschicht ass « die Erläuterung <strong>de</strong>s Deutsch<strong>en</strong> Wehrmachtberichtes Pflicht zu Beginn je<strong>de</strong>r Geschich-<br />

De Reichsarbeitsdi<strong>en</strong>st (RAD) gëtt fir déi jonk Lëtzebuerger agefouert. Jong<strong>en</strong> a Mee<strong>de</strong>rcher musse währ<strong>en</strong>d 6<br />

tsstun<strong>de</strong> » (Bréif vum Oberschulrat Lippmann vum 19.12.1940)<br />

Méint an Däitsch<strong>la</strong>nd schaff<strong>en</strong>, d'Jonge kréi<strong>en</strong> <strong>en</strong>g virmilitäresch Ausbildung ier si hir<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>tleche Militärdéngscht<br />

ufänk<strong>en</strong>.<br />

D'Enseignant<strong>en</strong>, déi um Niveau vun <strong>de</strong>r I<strong>de</strong>ologie net « d'Gewähr » bidd<strong>en</strong>, ginn <strong>en</strong>twe<strong>de</strong>r <strong>en</strong>tlooss, an <strong>en</strong>g<br />

aner Schoul versat o<strong>de</strong>r als « Austauschlehrer » <strong>en</strong>g Zäit <strong>la</strong>ang an <strong>en</strong>g Schoul an Däisch<strong>la</strong>nd geschéckt.<br />

De Gauleiter Simon wëll an <strong>en</strong>ger « Person<strong>en</strong>standsaufnahme » d'Lëtzebuerger <strong>de</strong>rzou kréi<strong>en</strong>, dass si op d'Fro<br />

vun <strong>de</strong>r Nationalitéit, <strong>de</strong>r Mammesprooch an <strong>de</strong>r « Volkszugehörigkeit » dräi Mol mat « Deutsch » äntwer<strong>en</strong>.<br />

D'Direkter<strong>en</strong> vum Kolléisch a vun <strong>de</strong>r Bullett, déi geeschtlech Häre Goetzinger an Didier, gi vun hire Funk-<br />

D' Resist<strong>en</strong>z fuer<strong>de</strong>rt awer d'Leit dozou op, op déi dräi Fro<strong>en</strong> mat « Lëtzebuergesch » ze äntwer<strong>en</strong>, wat si och<br />

tioun<strong>en</strong> <strong>en</strong>ttlooss an ersat duerch <strong>de</strong> « kommissaresch<strong>en</strong> Direktor » Josef Dijong an d<strong>en</strong> « Oberschullehrer »<br />

an <strong>de</strong>r Majoritéit maach<strong>en</strong>, esou dass déi ganz « Person<strong>en</strong>bestandsaufnahme » kuerzerhand ofgesot gëtt.<br />

Walter Hilmes.<br />

ab Januar 1941<br />

23. Mee 1941<br />

De Gauleiter Simon zu Iechternach um Kreisparteitag vun<br />

1942<br />

(Fotos : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />

Am Fréijoer 1941<br />

10. Oktober 1941<br />

Ab September<br />

1941<br />

Laut <strong>de</strong>r « Schulordnung » vum Direkter Dijong muss<strong>en</strong> um Kreisparteitag d'Schüler vun 1942un<br />

d<strong>en</strong> Aktivitéit<strong>en</strong> vun <strong>de</strong>r « Hitlerjug<strong>en</strong>d »<br />

(Fotos : Archives nationales <strong>de</strong><br />

o<strong>de</strong>r <strong>de</strong>m « Bund <strong>de</strong>utscher Mädch<strong>en</strong> » <strong>de</strong>elhuel<strong>en</strong>, Luxembourg) wa si wëll<strong>en</strong> am Kolléisch bleiw<strong>en</strong>.<br />

De Gauleiter Simon zu Iechternach<br />

Oktober 1941<br />

27


28<br />

Op <strong>en</strong>ger Kundgebung vun <strong>de</strong>r Volks<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Bewegung verkënnegt <strong>de</strong> Gauleiter Gustav Simon d'Aféierung<br />

vun <strong>de</strong>r Wehrpflicht fir d'Lëtzebuerger Jong<strong>en</strong> vun <strong>de</strong> Joergäng 1920 bis 24.<br />

Spéi<strong>de</strong>r gëtt dës Wehrpflicht nach op d'Joergäng 1925, 26 a 27 ausge<strong>de</strong>hnt.<br />

30. August 1942<br />

Am Land fänkt <strong>de</strong> Wid<strong>de</strong>rstand u sech z'organiséier<strong>en</strong>, zu Wolz, an <strong>de</strong>r Stad, an <strong>de</strong> Schmelz<strong>en</strong> am Minette gëtt<br />

gestreikt. Doropshin verhänkt <strong>de</strong> Gauleiter d'Standrecht : wie sech um Streik be<strong>de</strong>elegt, gëtt direkt erschoss.<br />

31. August bis 2.<br />

September 1942<br />

De Streik gëtt brutal néiergeschlo<strong>en</strong>. All déi, déi sech um Streik be<strong>de</strong>eleg<strong>en</strong> gi festgeholl an an <strong>de</strong>r Vil<strong>la</strong> Pauly<br />

o<strong>de</strong>r am Prisong 1942 verhéiert an agespaart. 21 Männer ginn am Konz<strong>en</strong>tratiouns<strong>la</strong>ger Hinzert erschoss,<br />

ënnert hinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> Professer Alphonse Schmit.<br />

3. bis 5. September<br />

1942<br />

10 220 jonk Lëtzebuerger Männer ginn an d'Wehrmacht agezunn, 1764 komm<strong>en</strong> ëm, 1 084 gëll<strong>en</strong> als vermësst.<br />

Ongeféier 3500 jonk Männer refuséier<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r däitscher Arméi ze déng<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sertéier<strong>en</strong> währ<strong>en</strong>d <strong>en</strong>gem<br />

« Ur<strong>la</strong>ub », si ginn als « Refraktär<strong>en</strong> » bezeech<strong>en</strong>t. Si gi verstoppt o<strong>de</strong>r verlooss<strong>en</strong> d'Land.<br />

1138 Famill<strong>en</strong> ginn doduerch aus Strof a Schlesi<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r a Pol<strong>en</strong> <strong>de</strong>portéiert.<br />

September 1942<br />

bis August 1944<br />

Lëtzebuerg gëtt vun d<strong>en</strong> amerikanesch<strong>en</strong> Truppe befreit. Déi jonk Lëtzebuerger, déi elo nach an <strong>de</strong>r Wehrmacht<br />

déng<strong>en</strong>, hu kee Kontakt méi mat hire Famill<strong>en</strong>. Vill vun hinne gerod<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r däitscher Uniform an amerikanesch<br />

o<strong>de</strong>r russesch Krichsgefaang<strong>en</strong>schaft a komm<strong>en</strong> eréischt Enn 1945, verschidd<strong>en</strong>er esou guer nach méi<br />

spéit, nees heem.<br />

9. September 1944<br />

(P<strong>la</strong>kat : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />

D'Zell<strong>en</strong> am Keller vun <strong>de</strong>r Vil<strong>la</strong> Pauly<br />

(Foto : Tony Krier, Mee 1945 ; Photothèque Ville <strong>de</strong> Luxembourg)<br />

28


Vill Matschüler hunn <strong>de</strong> Raymond Petit mat Bewonnerung, esou munnecher och nei<strong>de</strong>sch ugekuckt. Och s<strong>en</strong>g K<strong>la</strong>ssekomerod<strong>en</strong><br />

aus <strong>de</strong>r griichescher Sektioun hunn zu s<strong>en</strong>gem <strong>en</strong>kste Krees gezielt. De Raymond hat awer och vill Frënn,<br />

mat <strong>de</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> hi<strong>en</strong> Diskussioun<strong>en</strong> iwwert Musek an k<strong>la</strong>ssesch Literatur gefouert huet. Aus dësem kl<strong>en</strong>ge Grupp Schüler<br />

ass d<strong>en</strong> “Iechternacher Frën<strong>de</strong>skrees” <strong>en</strong>tstan<strong>en</strong>. Aus dësem Frën<strong>de</strong>skrees gouf d’Gerüst vun <strong>de</strong>r spéi<strong>de</strong>rer “LPL” <strong>de</strong>r<br />

“Lëtzebuerger Patriote Liga”.<br />

En éischt<strong>en</strong> Akt vun <strong>de</strong>r Resist<strong>en</strong>z<br />

Wéi déi Däitsch an Iechternach amarschéiert sinn, war <strong>de</strong> Raymond Petit mat s<strong>en</strong>gem Brud<strong>de</strong>r Pierre an <strong>de</strong>r “Bullett”<br />

vum Iechternacher Kolléisch.<br />

Zesumme sinn si mam Vëlo bis an d’Stad gefuer, an um Wee fir dohinner huet <strong>de</strong> Raymond <strong>en</strong> Tëlefonskabel duerchgeschnidd<strong>en</strong>,<br />

<strong>de</strong><strong>en</strong> d<strong>en</strong> Däitsche gehéiert huet. Dat war säin éischte Sabotageakt vu vill<strong>en</strong>, déi an d<strong>en</strong> nächste Joer nach<br />

sollte komm<strong>en</strong>.<br />

De Raymond Petit a s<strong>en</strong>g Frënn vun <strong>de</strong>r Première<br />

(v.l.n. r.) Raymond Petit, Erny Gill<strong>en</strong>, Pierre Gill<strong>en</strong>, Jemp Bertrand<br />

(Foto : Fam. Gill<strong>en</strong>)<br />

D'Dou<strong>de</strong>sannonce vum Raymond Petit<br />

D<strong>en</strong> 21. Mee 1940 war <strong>en</strong>g Dou<strong>de</strong>sannonce vum Raymond Petit an <strong>de</strong>r Zeitung. Hie wier anschein<strong>en</strong>d Sonn<strong>de</strong>s d<strong>en</strong><br />

19. Mee 1940 an <strong>de</strong>r Géig<strong>en</strong>d vun Altréier ëmkomm. Haut wësse mir dass hi<strong>en</strong> sech d<strong>en</strong> 19. Mee zu Hemstel mat Frënn<br />

getraff huet, fir sech mat hinn<strong>en</strong> iwwert <strong>en</strong>g méiglech Resist<strong>en</strong>z-Organisatioun ze berod<strong>en</strong>. Firwat hi<strong>en</strong> duerno awer<br />

selwer déi Dou<strong>de</strong>sannonce opginn huet, ass bis haut net gekläert.<br />

No <strong>de</strong>r Päischtvakanz huet <strong>de</strong> Raymond an <strong>de</strong>r Schoul gefeelt. Et gouf vill iwwert déi Annonce gemunkelt, déi awer bal<br />

kee gelies hat. D’Schüler hu schliisslech d<strong>en</strong> Doud vum Raymond ugeholl a woche<strong>la</strong>ang ëm hie getrauert.<br />

E puer Woche méi spéit, kuerz virun <strong>de</strong>r grousser Vakanz, war <strong>de</strong> Raymond nees do. Hi<strong>en</strong> huet s<strong>en</strong>g Abs<strong>en</strong>ce domad<strong>de</strong>r<br />

begrënnt dat hi<strong>en</strong> a Lazarett<strong>en</strong> hëllefe war, mä d<strong>en</strong> Zweiwel war bei <strong>de</strong> Schüler nach ëmmer do.<br />

No <strong>de</strong>r grousser Vakanz gouf et am Kolléisch vill Changem<strong>en</strong>ter: verschid<strong>de</strong> Proffe wor<strong>en</strong> net méi do an et gouf nei<br />

däitsch Schoulbicher, déi staark i<strong>de</strong>ologesch gefierft war<strong>en</strong>. Doropshin huet <strong>de</strong> Petit virun d<strong>en</strong> A<strong>en</strong> vun s<strong>en</strong>ge<br />

Matschüler e puer Exemp<strong>la</strong>ir<strong>en</strong> zerrappt a verbrannt.<br />

Vill Leit hunn s<strong>en</strong>g Aktioune bewonnert, mä ke<strong>en</strong> hat <strong>de</strong> Courage et him nozemaach<strong>en</strong>.<br />

29


30<br />

De Raymond Petit kënnt zu Lëtzebuerg als zweet Kand vum Jean-Pierre Petit an<br />

Anne Olinger op d'Welt. S<strong>en</strong>g Elter<strong>en</strong> si Stater Geschäftsleit.<br />

Dat selwecht Joer stierft säin eelste Brud<strong>de</strong>r Aloyse (* 1915) un <strong>de</strong>r Kin<strong>de</strong>rlähmung,<br />

déi <strong>de</strong> Raymond als Kand spéi<strong>de</strong>r och sollt kréi<strong>en</strong> an <strong>en</strong>g schwéier Behënnerung<br />

behal<strong>en</strong>.<br />

16. Januar 1920<br />

Dem Raymond säi Brud<strong>de</strong>r Pierre gëtt gebuer.<br />

November 1924<br />

No <strong>de</strong>r Primärschoul geet <strong>de</strong> Raymond e Joer an <strong>de</strong>r Stad an <strong>de</strong> Lycée, hie packt<br />

säi Joer awer net.<br />

September 1933<br />

De Raymond kënnt als Schüler op Iechternach. Mat Ausnahm vun <strong>de</strong>r Première<br />

ass hi<strong>en</strong> Intern an <strong>de</strong>r Bullett, dat lescht Joer huet hi<strong>en</strong> e privat Zëmmer an <strong>de</strong>r<br />

Neigaass.<br />

September 1934<br />

D’Haus vun <strong>de</strong>r Famill Petit op <strong>de</strong>r Arelerstrooss zu Lëtzebuerg<br />

(Foto : M. Wey<strong>de</strong>rt)<br />

No <strong>de</strong>r Publikatioun vun <strong>en</strong>ger Dou<strong>de</strong>sannonce an <strong>de</strong>r Zeitung, déi sech awer als<br />

falsch erausstellt, bleift <strong>de</strong> Raymond währ<strong>en</strong>d e puer Woche verschwonn<strong>en</strong>.<br />

S<strong>en</strong>ge Komerod<strong>en</strong> erzielt hie spéi<strong>de</strong>r, hie wär a Frankräich hannert <strong>de</strong>r Frontlinn<br />

gewiescht an hätt do Verwonnter ge�eegt.<br />

Mee 1940<br />

De Raymond grënnt d'LPL a fänkt mat s<strong>en</strong>gem Iechternacher Frën<strong>de</strong>skrees systematesch<br />

un säi Resist<strong>en</strong>zreseau opzebau<strong>en</strong>.<br />

Ab Hierscht 1940<br />

Well <strong>de</strong> Raymond sech weigert Member vun <strong>de</strong>r Hitlerjug<strong>en</strong>d o<strong>de</strong>r vum VdB ze<br />

ginn, gëtt hi<strong>en</strong> mat zwee anere K<strong>la</strong>ssekomerod<strong>en</strong> net zu <strong>de</strong>r Reifeprüfung zougelooss<br />

a muss d'Oberschule verlooss<strong>en</strong>.<br />

September 1941<br />

No<strong>de</strong>ems <strong>de</strong> Raymond vun <strong>en</strong>gem Besuch bei d<strong>en</strong> LPL Sektioun<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Éislek<br />

erëmkënnt, gesäit hi<strong>en</strong> a leschter Minutt dass säin Elter<strong>en</strong>haus op <strong>de</strong>r Arelerstrooss<br />

vun <strong>de</strong>r Police ëmstallt ass. Doropshin <strong>de</strong>cidéiert hi<strong>en</strong> ënnerzetauch<strong>en</strong>.<br />

21. November 1941<br />

De Raymond lieft ënnert <strong>de</strong>m falsch<strong>en</strong> Numm Fernand Schmit an diverse Stopp<strong>en</strong><br />

: zu Iechternach, zu Bäerdref, zu Draufelt, zu Rodange an zum Schluss nees zu<br />

Bäerdref. S<strong>en</strong>g Kolleg<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r LPL bied<strong>en</strong> hi<strong>en</strong> sech roueg verhal<strong>en</strong>, a wëll<strong>en</strong><br />

him <strong>en</strong>g <strong>de</strong>�nitiv a sécher Stopp sich<strong>en</strong>, mä <strong>de</strong> Raymond wëll wei<strong>de</strong>rscha�<strong>en</strong> an<br />

hëllt do�r d'Gefor op sech, s<strong>en</strong>g Stopp<strong>en</strong> ëmmer nees ze verlooss<strong>en</strong>.<br />

November 1941 bis Abrëll 1942<br />

No<strong>de</strong>ems d'Gestapo hi<strong>en</strong> zu Bäerdref fonnt an d'Pei�esch Haus ëmstallt huet,<br />

begeet <strong>de</strong> Raymond Selbstmord.<br />

30


A s<strong>en</strong>ger Deman<strong>de</strong> fir zur Reifeprüfung zougelooss ze ginn, beschreift <strong>de</strong> Raymond Petit sech als Kand esou :<br />

“Ich wollte vom viert<strong>en</strong> Schuljahr an Gärtner werd<strong>en</strong>, weil ich eine große Vorliebe für Pf<strong>la</strong>nz<strong>en</strong> hatte. Mit zwölf Jahr<strong>en</strong> wechselte<br />

meine Vorliebe auf die Tierwelt über; ich baute mir Aquari<strong>en</strong> und Terrari<strong>en</strong> und züchtete allerlei Kleintiere.”<br />

De Raymond Petit war e<strong>en</strong> aussergewéinlech intellig<strong>en</strong>t<strong>en</strong> a gewëss<strong>en</strong>hafte Schüler, wéi s<strong>en</strong>g fréier Matschüler eis erzielt hunn. Hie<br />

war och op <strong>de</strong>r <strong>la</strong>téngesch-griichescher Sektioun ee vun <strong>de</strong><strong>en</strong>e Bescht<strong>en</strong>. A s<strong>en</strong>ger Fräizeit huet hie vill gelies a sech mat allméiglech<strong>en</strong><br />

Theme beschäftegt, an esou war et och kloer, dass hi<strong>en</strong> s<strong>en</strong>ge K<strong>la</strong>ssekomerod<strong>en</strong> ëmmer e Stéck viraus war. Zemools am<br />

Däitsch<strong>en</strong> an am Latäin war hi<strong>en</strong> <strong>de</strong>e Bescht<strong>en</strong>, an hat ëmmer säin Zil am Kapp, fir <strong>en</strong>g Kéier Dokter ze ginn. Dës Iddi gouf wahrscheinlech<br />

nach gefestegt duerch <strong>de</strong> Kontakt mam Här H<strong>en</strong>ius, <strong>en</strong>gem däitsch<strong>en</strong> Dokter, <strong>de</strong><strong>en</strong> aus Nazidäitsch<strong>la</strong>nd geflücht war, an<br />

sech zu Lëtzebuerg nid<strong>de</strong>rgelooss hat.<br />

Hie schreift:” Allmählich erwachte durch die Anatomie, die ich dabei lernte, auch das Interesse für die m<strong>en</strong>schliche Anatomie und<br />

Physiologie, und schliesslich stand mein Entschluss fest: Ich wollte Arzt werd<strong>en</strong>.”<br />

Doduerch dass <strong>de</strong> Raymond duerch d’Folge vu s<strong>en</strong>ger <strong>de</strong>r spinaler Kannerlähmung beim Goe schwéier behënnert war, war säin<br />

e<strong>en</strong>zegt Fortbeweegungsmëttel <strong>de</strong> Vëlo.<br />

Wat aner Sportaart<strong>en</strong> ugeet, konnt hi<strong>en</strong>, <strong>la</strong>ut eeg<strong>en</strong>e Ausso<strong>en</strong> schéiss<strong>en</strong>, fecht<strong>en</strong> a Kanu fuer<strong>en</strong>.<br />

De Raymond mat s<strong>en</strong>gem Frënd Robert Meyers zu<br />

Luer<strong>en</strong>tzweiler<br />

(Summer 1940, Foto : Désiré Zahl<strong>en</strong>)<br />

Wat fir hi<strong>en</strong> och ganz wichteg war, war k<strong>la</strong>ssesch Musek. Hi<strong>en</strong> hat <strong>en</strong>g besonnesch Virléift fir Beethov<strong>en</strong> a Schubert. Wann hie Musek<br />

ge<strong>la</strong>uschtert huet, konnt hi<strong>en</strong> alles Anescht vergiess<strong>en</strong>.<br />

Hie selwer huet, an <strong>en</strong>gem Aufsatz mat <strong>de</strong>m Titel “Was die Musik mir be<strong>de</strong>utet”, s<strong>en</strong>g Léift folg<strong>en</strong><strong>de</strong>rmoosse beschriww<strong>en</strong>:<br />

“Ich legte die Na<strong>de</strong>l auf und sank zurück. – Alles ist ruhig […] Ich möchte sag<strong>en</strong>, dass ich da plötzlich in die Musik hineinsank; ja so<br />

war mein Empfind<strong>en</strong>. […] [Ich] lebe weiter in d<strong>en</strong> Kläng<strong>en</strong>, und das ist ein reiches Leb<strong>en</strong>.”<br />

Dat erklärt, firwat hi<strong>en</strong>, och no<strong>de</strong>ems hi<strong>en</strong> ënnergedaucht war, ëmmer säi portabele Grammophon bei sech hat, g<strong>en</strong>ee wéi e puer<br />

Bicher dorënner d'Odyssee an d'Kritik <strong>de</strong>r rein<strong>en</strong> Vernunft vum Kant.<br />

Vu sech selwer seet <strong>de</strong> Raymond Petit:<br />

“Charakterlich bin ich ziemlich s<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>tal, jedoch nicht me<strong>la</strong>ncholisch veran<strong>la</strong>gt, von geistig<strong>en</strong> Einstellung<strong>en</strong> ist mir die ironische<br />

die Liebste.”<br />

31


32<br />

Zu Bäerdref huet d'Gestapo an <strong>de</strong>r Woch virum Raymond s<strong>en</strong>gem Dout e puer Mol zougeschlo<strong>en</strong>. De Paschtouer Keup, <strong>de</strong>m<br />

Raymond säi Cousin Robert an zwee aner LPL- Member<strong>en</strong> goufe kuerz no<strong>en</strong>ee verhaft. Währ<strong>en</strong>d s<strong>en</strong>g Kolleg<strong>en</strong> esou séier wéi méiglech<br />

<strong>en</strong>g nei Stopp fir <strong>de</strong> Petit am Marscherwald virbereet hunn, an déi hi<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r Nuecht vum 21. Abrëll sollt verluecht ginn, gouf<br />

wei<strong>de</strong>r int<strong>en</strong>siv no LPL-Leit gesicht.<br />

D<strong>en</strong> Dënsch<strong>de</strong>g 21. Abrëll owes, huet d’Gestapo zu Bäerdref d’Haus fonnt, wou <strong>de</strong> Raymond sech opgehal<strong>en</strong> huet: a Peiffesch.<br />

D'Madame Schmartz huet sech fir d'éischt geweigert d’Gestapo eranzeloss<strong>en</strong>. Et gouf hart geschwat a vill Uer<strong>de</strong>r si gefall.<br />

Duerch <strong>de</strong>e Kaméidi ass <strong>de</strong> Petit opmierksam ginn an hat nach just g<strong>en</strong>uch Zäit fir d’Haus durch e Gank ze verlooss<strong>en</strong> a sech an <strong>de</strong>r<br />

Scheier op <strong>de</strong>r Gänn ze verstopp<strong>en</strong>. E bësse méi spéit wollt d’Gestapo och d'Scheier duerchsich<strong>en</strong> an huet do Geräischer am Stréi<br />

héier<strong>en</strong>, si hunn dorausser geschloss dass et <strong>de</strong> Raymond war. Si hunn d'Scheier ëmzéngelt an hie bedréit.<br />

D'Haus an <strong>de</strong>em sech <strong>de</strong> Raymond Petit erschoss huet<br />

1945<br />

(Foto : Helga Scharff )<br />

De Raymond hat e Revolver bei sech an huet op s<strong>en</strong>g Verfolger geschoss. Zwee Männer goufe liicht getraff. Fir sech ze schütz<strong>en</strong>, hunn<br />

d'Gestapoleit dunn <strong>de</strong> Jong vum Haus, d<strong>en</strong> Théid, als Geisel viru sech gestallt, esou dass <strong>de</strong> Raymond Petit net méi konnt schéiss<strong>en</strong>.<br />

Hi<strong>en</strong> huet re<strong>la</strong>tiv schnell agesinn, dass hie k<strong>en</strong>g Chance hätt. Mat <strong>de</strong>r leschter Kugel huet <strong>de</strong> Raymond s<strong>en</strong>gem Liew<strong>en</strong> <strong>en</strong> Enn gemat.<br />

Hie wosst all Detailer vun <strong>de</strong>r LPL an wollt mat alle Mëttele verhënner<strong>en</strong>, dass eppes duerch hi<strong>en</strong> erauskéim. Dee Mom<strong>en</strong>t, wou hi<strong>en</strong><br />

huet misse wiel<strong>en</strong> tësch<strong>en</strong>t verhaft ginn a stierw<strong>en</strong>, huet hie sech fir d<strong>en</strong> Dout <strong>en</strong>tscheed. Doduerch dass hie säi Liew<strong>en</strong> geaffert<br />

huet, wollt hi<strong>en</strong> dat vun <strong>de</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> aner<strong>en</strong> LPL-Member<strong>en</strong> rett<strong>en</strong>.<br />

S<strong>en</strong>g Frënn huet dës Haltung net iwwerrascht, well hi<strong>en</strong> ëmmer gesot huet: « M<strong>en</strong>g lescht Kugel ass fir mech ». Hi<strong>en</strong> huet Wuert gehal<strong>en</strong>.<br />

(Dokum<strong>en</strong>t : État civil <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mairie d'<strong>Echternach</strong>)<br />

D'Scheier vum Peiffesch Haus haut<br />

(Foto<strong>en</strong> : N. Me<strong>de</strong>rnach/ L<strong>en</strong>a Wagner)<br />

32


Les « Bulettaner » vail<strong>la</strong>nts du septembre 1942<br />

Récemm<strong>en</strong>t, <strong>la</strong> veille <strong>de</strong>s vacances <strong>de</strong> trimestre, notre communauté d’Internat s’est mise <strong>en</strong><br />

route pour sa traditionnelle Marche <strong>de</strong> Pâques. Les jeunes du cycle supérieur, organisateurs<br />

reconnus <strong>de</strong>puis quelques générations, avai<strong>en</strong>t <strong>en</strong>t<strong>en</strong>du poser <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> nocturne cette<br />

année sous <strong>la</strong> thématique du mobbing. Le trajet av<strong>en</strong>turier choisi par ledit groupe fut ce<br />

s<strong>en</strong>tier contournant les rochers <strong>de</strong> <strong>la</strong> gorge du loup et arrivant à <strong>la</strong> « Hoh<strong>la</strong>y » près <strong>de</strong><br />

Berdorf. La mémoire <strong>de</strong>s événem<strong>en</strong>ts d’il y a 70 ans nous fait percevoir une certaine<br />

signifiance à cette sortie <strong>de</strong> jeunes d’aujourd’hui. Tandis que <strong>de</strong> nos jours le mobbing est<br />

vécu par trop d’adolesc<strong>en</strong>ts comme un calvaire quotidi<strong>en</strong>, <strong>la</strong> jeunesse d’antan s’est vue<br />

opprimer par une autre dim<strong>en</strong>sion d’harcèlem<strong>en</strong>t.<br />

Les « Bulettaner » vail<strong>la</strong>nts du septembre 1942 ont manifesté leur opposition au régime<br />

inhumain et méprisant <strong>de</strong> <strong>la</strong> croix gammée, ils se sont solidarisés avec leurs confrères aînés<br />

qui al<strong>la</strong>i<strong>en</strong>t se voir <strong>en</strong>rôler <strong>de</strong> force sous le drapeau <strong>de</strong> l’occupant. Cette marche gréviste<br />

vers Berdorf, vil<strong>la</strong>ge d’origine <strong>de</strong> leur condisciple Raymond Petit – héro qui s’était suicidé<br />

pour <strong>la</strong> cause patriote –, <strong>de</strong>vait coûter cher à bi<strong>en</strong> d’élèves. Avec l’appui du directeur <strong>de</strong><br />

l’école mis <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ce par les nazis, le Gauleiter fit alors savoir aux par<strong>en</strong>ts que leurs fils<br />

n’aurai<strong>en</strong>t pas été éduqués selon l’idéologie germanique et qu’<strong>en</strong> conséqu<strong>en</strong>ce ils serai<strong>en</strong>t<br />

mis sous <strong>la</strong> tutelle <strong>de</strong> <strong>la</strong> jeunesse hitléri<strong>en</strong>ne. Pouvons-nous <strong>de</strong> nos jours imaginer <strong>la</strong><br />

lour<strong>de</strong>ur <strong>de</strong> cette injustice traumatisante?<br />

Grâce à ces générations, dont celle <strong>de</strong>s jeunes déportés à Stahleck, notre société permet<br />

aujourd’hui aux jeunes <strong>de</strong> grandir dans un système <strong>de</strong> justice et <strong>de</strong> liberté d’esprit. Les piliers<br />

et valeurs sociétaires sont souv<strong>en</strong>t perçues par <strong>la</strong> jeunesse comme <strong>de</strong>s acquis évid<strong>en</strong>ts.<br />

Toutefois, leur sauvegar<strong>de</strong> doit se faire par <strong>la</strong> formation, <strong>la</strong> culture, l’histoire, l’éducation.<br />

Sans <strong>la</strong>isser cette mission exclusivem<strong>en</strong>t à l’école, faisons-<strong>en</strong> <strong>la</strong> nôtre dans les familles et<br />

dans les structures éducatives. Ne nous <strong>la</strong>issons pas décourager par le souci qu’eux, les<br />

jeunes d’aujourd’hui, n’attribu<strong>en</strong>t aucune importance à ces évènem<strong>en</strong>ts d’un passé si<br />

lointain. Aux adultes <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dre saisissable le vécu <strong>de</strong> ceux qui ont déf<strong>en</strong>du notre id<strong>en</strong>tité,<br />

osons <strong>en</strong> discuter avec ces jeunes qui sont souv<strong>en</strong>t plus curieux que nous le p<strong>en</strong>sons.<br />

Formu<strong>la</strong>nt ces réflexions, je r<strong>en</strong>contre <strong>en</strong> p<strong>en</strong>sée notre cher anci<strong>en</strong> « Bulettaner » Fernand<br />

Artois. En qualité <strong>de</strong> représ<strong>en</strong>tant <strong>de</strong> tous ses compatriotes qui ont dû vivre l’époque<br />

p<strong>en</strong>dant <strong>la</strong>quelle leur « Bulett » fut déc<strong>la</strong>rée « Schülerheim <strong>de</strong>r staatlich<strong>en</strong> Oberschule », il<br />

vi<strong>en</strong>t parfois nous voir à l’Internat peuplé <strong>de</strong>s jeunes du nouveau millénaire. Regardant les<br />

adolesc<strong>en</strong>ts, il semble faire passer le message : «nous aussi, nous n’avions que quinze<br />

ans».<br />

Marc Die<strong>de</strong>rich<br />

Directeur <strong>de</strong> l’Internat Saint Willibrord<br />

33


34<br />

Als Reaktioun op <strong>de</strong>m Gauleiter s<strong>en</strong>g Ukënnegung vun <strong>de</strong>r Aféierung vun <strong>de</strong>r Wehrpflicht fir d’Lëtzebuerger Jong<strong>en</strong> vun d<strong>en</strong> Joergäng<br />

1920 bis 1924, brécht zu Lëtzebuerg <strong>en</strong> heftege Protest aus, <strong>de</strong><strong>en</strong> sech a Streikaktioun<strong>en</strong> am ganze Land manifestéiert.<br />

Méin<strong>de</strong>s d<strong>en</strong> 31. August rumouert et schonn am Kolléisch, verschid<strong>de</strong> Schüler refuséier<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Hitlergrouss ze maach<strong>en</strong>, an <strong>de</strong> K<strong>la</strong>sse gëtt<br />

vill diskutéiert a wéineg geschafft. Doropshi rifft d<strong>en</strong> Direkter Dijong all d'Schüler zesumm<strong>en</strong>, si gi gewarnt a duerno heem geschéckt,<br />

währ<strong>en</strong>d d'Professer<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r Konfer<strong>en</strong>z zesummegeruff ginn. En Deel vun <strong>de</strong> Bullettaner a Schüler, déi zu Iechternach wunn<strong>en</strong>, treffe sech<br />

am Park an spéi<strong>de</strong>r bei <strong>en</strong>gem Schüler doheem, fir <strong>de</strong> Streik z'organiséier<strong>en</strong>.<br />

Si <strong>de</strong>cidéier<strong>en</strong> Dënsch<strong>de</strong>s d<strong>en</strong> 1. September ze streik<strong>en</strong>. Si hal<strong>en</strong> awer bewosst déi Kl<strong>en</strong>g aus <strong>de</strong> K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> 1 an 2 (dat wär<strong>en</strong> haut 7e an d' 6e)<br />

aus <strong>de</strong>m Streik eraus. En Deel vun <strong>de</strong> méi ale Schüler fänk<strong>en</strong> am Zuch, op <strong>de</strong>r Gare an an <strong>de</strong>r Entrée vum Haff hir Komerod<strong>en</strong> of, esou dass<br />

iwwert „Mund zu Mund Propaganda“ moies virun 8 Auer all Mënsch Bescheed weess.<br />

(Dokum<strong>en</strong>ter a Foto : F. Artois)<br />

Wéi et schellt, ginn d’Schüler net an hir K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong>. Si dréi<strong>en</strong> <strong>de</strong>monstrativ <strong>de</strong>r Schoul <strong>de</strong> Réck a k<strong>la</strong>mm<strong>en</strong> iwwer déi zou<strong>en</strong> Eisepaart déi an <strong>de</strong><br />

Park féiert, duerno <strong>la</strong>fe si <strong>la</strong>anscht d’Sauer bis op Bäerdref. Do, an <strong>de</strong>r Hoh<strong>la</strong>y, <strong>de</strong>cidéiere si e Kolleg mat <strong>en</strong>gem Vëlo zréck op Iechternach ze<br />

schéck<strong>en</strong>. Dee soll si iwwer d’Situatioun informéier<strong>en</strong>.<br />

Eng Stonn méi spéit kënnt <strong>en</strong> erëm a seet Iechternach wär voller S.S. an Gestapoleit.<br />

Doropshin <strong>de</strong>cidéier<strong>en</strong> déi grouss Schüler jid<strong>de</strong>re<strong>en</strong> sollt heem go<strong>en</strong>, mä dat soll a kl<strong>en</strong>ge Gruppe vu 4 o<strong>de</strong>r 5 geschéi<strong>en</strong>, an op verschidd<strong>en</strong>e<br />

Weeër, fir datt déi Däitsch se net all mat<strong>en</strong>e<strong>en</strong> erwësch<strong>en</strong>.<br />

Zu Iechternach ginn si schonn vun <strong>de</strong>r Gestapo an däitsch<strong>en</strong> Zaldot<strong>en</strong> an Empfang geholl.<br />

Déi méi al Schüler vun <strong>de</strong> Joergäng 1920-1924 ginn an d'Vil<strong>la</strong> Pauly o<strong>de</strong>r an <strong>de</strong> Prisong am Gronn bruecht, déi méi jonk Schüler gi vun <strong>de</strong>r<br />

Schoul verwis<strong>en</strong> an muss<strong>en</strong> heem go<strong>en</strong>.<br />

De Samsch<strong>de</strong>g 5. September ginn déi 86 Iechternacher Schüler, déi sech um Streik be<strong>de</strong>elegt hunn, regroupéiert. Si ginn a Busser gelued<strong>en</strong><br />

an zesumme mat hire Kolleg<strong>en</strong> vun Esch, aus <strong>de</strong>r Stad a vun Dikrech fortgefouert. Déi 4 Mee<strong>de</strong>rcher komm<strong>en</strong> op Ad<strong>en</strong>au an déi 82 Jong<strong>en</strong><br />

komm<strong>en</strong> op Burg Stahleck.


aus<br />

Aus einem Brief von D.K. an ihre Eltern (aus <strong>de</strong>r Vil<strong>la</strong> Pauly nach<br />

ihrer Verhaftung) :<br />

Liebe Eltern und Geschwister! Schnell will ich Euch mitteil<strong>en</strong> wo<br />

wir hingekomm<strong>en</strong> sind, ¼ vor 12 <strong>la</strong>n<strong>de</strong>t<strong>en</strong> wir in <strong>de</strong>r Vil<strong>la</strong> Pauly in<br />

einem Turnzimmer wo wir noch viele unsrer Kamerad<strong>en</strong> aus<br />

Luxemburg und Umgeg<strong>en</strong>d darunter auch Jérome De Jong<br />

vorfand<strong>en</strong>. 2 Uhr sind wir dann zu 7 Mädch<strong>en</strong> und 3 von<br />

Walferding<strong>en</strong> in Autos nach Neudorf ins Lager, wo die<br />

Jung<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, gefahr<strong>en</strong>. Jetzt sitz<strong>en</strong> wir in einem<br />

Zimmer und dürf<strong>en</strong> nicht hinaus.. Morg<strong>en</strong> gehst in ller<br />

Frühe nach Kobl<strong>en</strong>z weiter g<strong>la</strong>ube ich…<br />

Les insurgés <strong>de</strong> ‚ 42<br />

Lundi 31 août 1942, l’effervesc<strong>en</strong>ce montait au fil<br />

<strong>de</strong>s heures et <strong>de</strong> l’indignation qui s’était emparée <strong>de</strong>s<br />

professeurs luxembourgeois et <strong>de</strong>s élèves <strong>de</strong> toutes<br />

les c<strong>la</strong>sses : les insignes nazis fur<strong>en</strong>t arrachés, les<br />

portraits du « Führer » reçur<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s bordées <strong>de</strong> jets<br />

d’éponge, <strong>de</strong>s <strong>en</strong>seignants allemands s’opposa un<br />

mépris g<strong>la</strong>cial… Fumant <strong>de</strong> colère, le directeur<br />

Dijong ne sut plus où <strong>en</strong> donner <strong>de</strong> sa tête<br />

d’hobereau, il convoqua les professeurs <strong>en</strong><br />

confér<strong>en</strong>ce et les élèves dans une gran<strong>de</strong> salle et,<br />

continuellem<strong>en</strong>t interrompu par <strong>de</strong>s huées et<br />

trépignem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> c<strong>en</strong>taines <strong>de</strong> pieds, proféra <strong>de</strong> lour<strong>de</strong> m<strong>en</strong>aces al<strong>la</strong>nt <strong>de</strong> l’exclusion immédiate <strong>de</strong><br />

l’école à l’<strong>en</strong>voi dans <strong>de</strong>s camps d’éducation forcée <strong>en</strong> Allemagne et <strong>de</strong>s travaux forcés <strong>en</strong> Pologne.<br />

Ces hargneuses intimidations ne réussir<strong>en</strong>t qu’à attiser le feu <strong>de</strong> notre révolte. 1<br />

An Erënnerung oan hire Streik<br />

-<strong>en</strong> acte <strong>de</strong> résistance<br />

<strong>de</strong><strong>en</strong> eemolig war-<br />

get Péngstme<strong>en</strong>dig d<strong>en</strong> 28. Mai 2012<br />

d<strong>en</strong><br />

« <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> »<br />

offiziell ageweit.<br />

1 Extrait d’un article <strong>de</strong> Gab Delleré paru dans Festschrift 150 Joer Iechternacher Kolleisch 1841-1991<br />

35


36<br />

D<strong>en</strong> Alphonse Schmit kënnt zu Breidweiler op d'Welt.<br />

23. September 1908<br />

Première am Athénée <strong>de</strong> Luxembourg an duerno Physik an Mathematik Studium zu Paräis an zu Nanzeg.<br />

1928<br />

D<strong>en</strong> Alphonse Schmit kritt säin Doktertitel.<br />

7.Abrëll 1933<br />

Bestiednis mat <strong>de</strong>r Joffer Anne Korzilius vun Dikkrech.<br />

16.Juli 1934<br />

D<strong>en</strong> Alphonse Schmit fänkt als Stagiaire am Iechternacher Kolléisch un.<br />

1934<br />

Gebuert vum éischte Kand: R<strong>en</strong>é Schmit.<br />

1935<br />

Gebuert vun s<strong>en</strong>ger Duechter: Rita Schmit.<br />

1936<br />

D<strong>en</strong> Alphonse Schmit gëtt als Professer nominéiert. An d<strong>en</strong> nächste Joer<strong>en</strong> ënnerriicht hi<strong>en</strong> zu Iechternach.<br />

17. September 1937<br />

Gebuert vum drëtte Kand: Paul Schmit (+1944 zu Speicher bei <strong>en</strong>gem Loftugrëff vun d<strong>en</strong> Amerikaner).<br />

1941<br />

„Lehreraustausch“ op Frankfurt am Main un d'Zieh<strong>en</strong>-Schule.<br />

10. Mee bis 31.<br />

Dezember 1941<br />

D<strong>en</strong> A. Schmit freet virun <strong>de</strong>r versammelter Proffekonfer<strong>en</strong>z no, wéi et méiglech ass, dass d'Lëtzebuerger<br />

Jong<strong>en</strong> elo muss<strong>en</strong> an d'Wehrmacht, wou <strong>de</strong> Führer dach behaapt hätt, dat wär eréischt <strong>de</strong> Fall wa Lëtzebuerg<br />

an d'Reich integréiert wär. D<strong>en</strong> Direkter Dijong freet ob hi<strong>en</strong> domat <strong>de</strong> Führer wéilt als Lig<strong>en</strong>er duerstell<strong>en</strong>, a<br />

fuer<strong>de</strong>rt hi<strong>en</strong> op s<strong>en</strong>g Wier<strong>de</strong>r zeréck ze huel<strong>en</strong>, wat d<strong>en</strong> A. Schmit awer net mécht. Op Ufro vum Direkter Dijong<br />

gëtt hie verhaft, hie kënnt an <strong>de</strong> Prisong am Gronn,<br />

1. September 1942<br />

Hie gëtt vum Standgericht zum Doud veruerteelt.<br />

4. September 1942<br />

D<strong>en</strong> Aphonse Schmit an d'Anne Korzilius<br />

(Juli 1933 ; Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />

De Professer Schmit gëtt owes am Konz<strong>en</strong>tratiouns<strong>la</strong>ger zu Hinzert erschoss.<br />

5. September 1942<br />

D'Famill Schmit no <strong>de</strong>r Gebuert vum R<strong>en</strong>é<br />

(1935 ; Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />

36


Laut d<strong>en</strong> Aussoe vu s<strong>en</strong>ge fréiere Schüler war d<strong>en</strong> Här Schmit bei <strong>de</strong> Schüler e beléifte Professer, hie war zwar str<strong>en</strong>g an exig<strong>en</strong>t, mä hie konnt awer d'Mathé an d'Physik<br />

un <strong>de</strong> Schüler bréng<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Thema vu s<strong>en</strong>ger pedagogescher Dissertatioun fir <strong>de</strong> praktesch<strong>en</strong> Exam<strong>en</strong> war jo och : Wie erwecke ich Interesse an <strong>de</strong>r Mathematik? »<br />

« De Professer Schmit war fir eis op <strong>de</strong>r 7e <strong>en</strong>g Respektspersoun. Hi<strong>en</strong> huet ke<strong>en</strong> U<strong>la</strong>ss zu Kritik ginn, et huet ee ke<strong>en</strong> Eck un him fonnt, <strong>de</strong>e <strong>en</strong> Kritik erméiglecht hätt »<br />

(Fernand Artois)<br />

« De Professer Schmit konnt och komplizéiert Saach<strong>en</strong> esou erklär<strong>en</strong>, dass e<strong>en</strong> se verstan<strong>en</strong> huet. Hi<strong>en</strong> huet och kee vernannt, <strong>de</strong><strong>en</strong> net esou gutt matkomm ass. »<br />

(Emile Gles<strong>en</strong>er)<br />

« Säi Spëtznumm war <strong>de</strong> Fléck, well hie säi Cours séier gehal<strong>en</strong> huet, awer esou kloer, dass net vill Froe koum<strong>en</strong>. Hi<strong>en</strong> huet eis och net mat Hausaufgab<strong>en</strong> gestresst »<br />

(Fernand Artois)<br />

« [Gustav Sem] löste eines Tages <strong>de</strong>r jüngere Alphonse Schmit ab, d<strong>en</strong> ich als Spaßvogel und Wirbelwind, im K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong>saal und an <strong>de</strong>r Tafel, in Erinnerung habe »<br />

(André Hei<strong>de</strong>rscheid, Festschrift 150 Joer Iechternacher Kolléisch)<br />

« Alphonse Schmit était professeur <strong>de</strong> mathématiques au lycée; excell<strong>en</strong>t pédagogue, consci<strong>en</strong>cieux, dévoué, estimé <strong>de</strong> ses supérieurs, aimé <strong>de</strong> ses collègues, adoré <strong>de</strong><br />

ses élèves pour lesquels il était un camara<strong>de</strong> bi<strong>en</strong> plus qu'un maître. »<br />

(Extrait aus <strong>de</strong>r Ried vum M.Thinnes, Direkter vum LCE, bei <strong>de</strong>r Aweiung vum Monum<strong>en</strong>t aux Morts; 5. März 1955)<br />

De Professer Schmit zesumme mat s<strong>en</strong>ge Kollege op <strong>en</strong>gem<br />

Schulungslehrgang zu Bad Stromberg<br />

(lescht Rei, 1. vu riets. 1940 ; Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />

Dem A. Schmit s<strong>en</strong>g Iechternacher VIIe vun 1936<br />

(Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />

D<strong>en</strong> A. Schmit mat <strong>de</strong> Schüler vun <strong>de</strong>r IIIe aus <strong>de</strong>r Industrieschoul<br />

(1934 ; Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />

37


38<br />

De Professer Schmit, <strong>de</strong>e gäre fotograféiert huet, huet a s<strong>en</strong>gem Famillj<strong>en</strong>album, <strong>en</strong>g ganz Rei Foto<strong>en</strong> vun s<strong>en</strong>ge K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong>, esou wuel<br />

aus <strong>de</strong>r Stad, wéi och vun Iechternach, agepecht a se mat d<strong>en</strong> Nimm beschrëft, fir d'Schüler an Erënnerung ze behal<strong>en</strong>.<br />

D<strong>en</strong> Alphonse Schmit war kee Befürworter vun <strong>de</strong>m Naziregime, dat wosst jid<strong>de</strong>re<strong>en</strong> am Kolléisch. D<strong>en</strong> Direkter Dijong, <strong>de</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>m<br />

Professer Schmit s<strong>en</strong>g Me<strong>en</strong>ung kannt huet, hat allerdéngs ni wierklech Beweiser, wat s<strong>en</strong>g politesch Astellung ugeet. Hi<strong>en</strong> huet hie<br />

wahrscheinlech dofir als „Austauschlehrer“ op Frankfurt versetze gelooss.<br />

D'Schüler hunn <strong>de</strong>emools net fräi mat hire Professer<strong>en</strong> iwwert politesch Theme geschwat, an och ëmgedréit, aus Virsiicht, well kee<br />

wollt <strong>en</strong> Risiko ago<strong>en</strong>. Et huet zwar <strong>en</strong>g Atmosphär vun Nazifeindlechkeet am Kolléisch existéiert, Schüler an Proff<strong>en</strong> hat<strong>en</strong> déi selwecht<br />

Astellung, mä <strong>en</strong>g aktiv Resist<strong>en</strong>z war net einfach ze realiséier<strong>en</strong>, well e<strong>en</strong> net wosst wiem ee vertraue kéint.<br />

D<strong>en</strong> A. Schmit als Stud<strong>en</strong>t zu Paräis<br />

(1930 ; Foto: Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />

«D'Gedanke ware wuel do, mä et huet e<strong>en</strong> sech net getraut eppes ze so<strong>en</strong>, wéinst <strong>de</strong>r Angscht d<strong>en</strong> Direkter Dijong géif eppes matkréi<strong>en</strong>.»<br />

(Pierre Kiesch)<br />

«Am Cours selwer huet d<strong>en</strong> Här Schmit k<strong>en</strong>g anti-däitsch Un<strong>de</strong>itung<strong>en</strong> gemaach, hie wosst jo dass d'Schüler och <strong>de</strong>rgéint war<strong>en</strong>.<br />

Hi<strong>en</strong> huet net mat hinn<strong>en</strong> driwwer misse schwätz<strong>en</strong>» (Fernand Artois)<br />

«De Professer Schmit war diskret, reservéiert an huet z.B. zum Refer<strong>en</strong>dum net vill gesot. Ech gleew<strong>en</strong> net dass hie sech eppes hätt<br />

wëll<strong>en</strong> zu Schol<strong>de</strong> komme looss<strong>en</strong>. An awer huet hi<strong>en</strong> eppes ausgestraalt. » (Aloyse Rommes)<br />

« D<strong>en</strong> Direkter Dijong huet <strong>de</strong> Schmit eraus gehäit fir <strong>en</strong> Exempel ze statuéier<strong>en</strong>. » (Pierre Kiesch)<br />

(Dokum<strong>en</strong>t : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />

(Dokum<strong>en</strong>t : Archiv vum LCE)<br />

38


“Ech hunn hi<strong>en</strong> nach <strong>en</strong>g Kéier [am Prisong] gesinn, d<strong>en</strong> Här Schmit. An zwar hu mir mueres miss<strong>en</strong> eise Kiwwel, <strong>de</strong>e mir an där Kabaus do sto<strong>en</strong> hat<strong>en</strong>, erofdro<strong>en</strong> an do<br />

war ënn<strong>en</strong> esou e breed<strong>en</strong> Kul<strong>la</strong>ng. Do hu mir eis Kiwwel<strong>en</strong> dunn ausgeschott, an do stoung ech nieft <strong>de</strong>m Här Schmit, an ech konnt him nach <strong>en</strong>g Kéier esou <strong>en</strong> A zoudréck<strong>en</strong>.<br />

Dat kann e<strong>en</strong> net esou so<strong>en</strong>. Dat kléngt e bëss<strong>en</strong> zevill trivial an esou <strong>en</strong>ger eeschter Situatioun. Hi<strong>en</strong> huet versicht nach <strong>en</strong>g Kéier esou e Geste ze maach<strong>en</strong> fir<br />

mir Courage ze maach<strong>en</strong>. Dat ass dat lescht Bild, wat ech vun him hunn.”<br />

(Emile Gles<strong>en</strong>er, e Schüler <strong>de</strong><strong>en</strong> sech ëm Streik be<strong>de</strong>elegt hat, an <strong>de</strong><strong>en</strong> am Gronn nieft <strong>de</strong>m Alphonse Schmit an <strong>en</strong>ger Zell souz)<br />

« Mon att<strong>en</strong>tion fut attirée par un bruit v<strong>en</strong>ant <strong>de</strong> <strong>la</strong> baraque <strong>en</strong> question. Mon regard se dirigea vers <strong>la</strong> f<strong>en</strong>être grillée <strong>de</strong> <strong>la</strong> prison. J’y reconnus, tout consterné, mon<br />

anci<strong>en</strong> professeur Schmit Alphonse du lycée d’<strong>Echternach</strong>. Il me reconnut à son tour et à ma question sur <strong>la</strong> raison <strong>de</strong> son incarcération, il me répondit sans excitation<br />

tangible : « Rudy, ech hu gestreikt an elo ginn ech erschoss. » Ces mots me troublèr<strong>en</strong>t jusqu’au fond du cœur, à tel point que je ne trouvais pas <strong>la</strong> moindre conso<strong>la</strong>tion<br />

<strong>de</strong> circonstance. Néanmoins, je lui répondis : « Il ne faut pas croire ce<strong>la</strong>, on nous a mis ici <strong>en</strong> prison pour un interrogatoire ! » Après ces mots, les cris d’un SS se trouvant<br />

au mirador tout proche m’ordonna <strong>de</strong> quitter immédiatem<strong>en</strong>t les lieux. […] Au cours <strong>de</strong> l’après-midi,nous eûmes confirmation <strong>de</strong> cet ignoble crime <strong>de</strong> <strong>la</strong> part <strong>de</strong>s SS.<br />

A travers les volets, je pouvais apercevoir M. Schmit, les mains <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ottes <strong>de</strong>rrière le dos, escorté par <strong>de</strong>ux SS, se dirigeant vers <strong>la</strong> sortie du camp. Ils poursuivir<strong>en</strong>t leur<br />

chemin jusqu’à un <strong>en</strong>droit non loin du camp, mi-carrière, mi-bosquet. M. Schmit y fut exécuté. »<br />

(Témoignage vum Rudy Mach, <strong>de</strong><strong>en</strong> zu Hinzert gefaange war, in Le refus)<br />

In <strong>de</strong>r erst<strong>en</strong> Septembernacht 1942 johl<strong>en</strong> und tob<strong>en</strong> die Iwan, Pammer, Vieth und an<strong>de</strong>re SS-Bluthun<strong>de</strong> im Hinzerter Lager. […] Wir lieg<strong>en</strong> hellwach in unser<strong>en</strong> Bett<strong>en</strong><br />

und <strong>la</strong>usch<strong>en</strong> verschreckt <strong>de</strong>m wild<strong>en</strong> Jag<strong>en</strong> und Stürm<strong>en</strong> <strong>de</strong>r SS im Lager. […] Was ist d<strong>en</strong>n nur Schreckliches gescheh<strong>en</strong> ? Sicher ist, dass Neuankömmlinge auf <strong>de</strong>m<br />

Lagerp<strong>la</strong>tz gejagt, gesch<strong>la</strong>g<strong>en</strong> und gepeinigt werd<strong>en</strong>. Dass dies mitt<strong>en</strong> in <strong>de</strong>r Nacht geschieht, läßt Böses ahn<strong>en</strong>.[…] Vom Bunker aus vernehm<strong>en</strong> wir Schritte. Einer von<br />

uns wagt ein<strong>en</strong> Blick durch ein<strong>en</strong> Schlitz an <strong>de</strong>r F<strong>en</strong>ster<strong>la</strong><strong>de</strong> zum Appellp<strong>la</strong>tz hin. « O, maï Gott », sagt er leise, « si féier<strong>en</strong> e<strong>en</strong> erop, <strong>en</strong> ass gefesselt. Dat do as ganz uerg,<br />

<strong>de</strong>i erschéisse bestëmmt Leit ! » (…) Nach und nach sickern Einzelheit<strong>en</strong> über die Streiktage in Luxembourg durch. Die Nam<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Hingerichtet<strong>en</strong> sind bald einem jed<strong>en</strong><br />

von uns bekannt. (Extrait aus Metty Barbel ; Stud<strong>en</strong>t in Hinzert und Natzweiler)<br />

(P<strong>la</strong>kat : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg) (Bild + Dokum<strong>en</strong>t: Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />

39


40<br />

Nom Schülerstreik gëtt d<strong>en</strong> Alphonse Schmit ugeklot dës<strong>en</strong> ungestëppelt ze hunn.<br />

D<strong>en</strong> 2. September 1942 gëtt hi<strong>en</strong> am Prisong am Gronn agespaart an währ<strong>en</strong>d Stonne vun <strong>de</strong>r Gestapo verhéiert.<br />

Och dräi vu s<strong>en</strong>ge Kolleg<strong>en</strong>, d'Professer<strong>en</strong> Michel Delleré, Antoine Weis an Joseph Hoffmann si viru Geriicht gestallt an ugeklot ginn, si gouf<strong>en</strong> allerdéngs<br />

duerch d'Ausso<strong>en</strong> vum Direkter Dijong fräigesprach.<br />

Anschein<strong>en</strong>d hätt sech <strong>de</strong> Professer Schmit d<strong>en</strong> Dag virum Streik mam Schüler Lahr getraff.<br />

Dëse Jean Lahr, esou heescht et vun däitscher Säit, wär <strong>de</strong> „Rä<strong>de</strong>lsführer“ beim Streik vun d<strong>en</strong> Iechternacher Schüler gewiescht. Och hi<strong>en</strong> huet misse<br />

viru Geriicht ausso<strong>en</strong>, allerdéngs huet säin Témoignage <strong>de</strong> Professer Schmit <strong>en</strong>t<strong>la</strong>ascht, well hie sot d'Schüler hätte spontan <strong>de</strong>cidéiert ze streik<strong>en</strong> a<br />

wär<strong>en</strong> an k<strong>en</strong>ger Hinsicht vum Professer Schmit beaflosst ginn.<br />

De Professer Schmit huet sech we<strong>de</strong>r perséinlech um Streik be<strong>de</strong>elegt, nach ass offiziell bewis<strong>en</strong> dass hie Schüler dozou schrëftlech o<strong>de</strong>r mëndlech<br />

opgefuer<strong>de</strong>rt hätt. Am Géig<strong>en</strong><strong>de</strong>el, hie soll verschidd<strong>en</strong>e Schüler esouguer ofgerod<strong>en</strong> hunn ze streik<strong>en</strong>, wéinst d<strong>en</strong> Folge, déi si z'erwaard<strong>en</strong> hätt<strong>en</strong>.<br />

En Zäitzei<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> Emile Gles<strong>en</strong>er, huet eis allerdéngs verzielt, dass hi<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Dag virum Streik doheem Besuch vum Professer Schmit krut, an dass<br />

<strong>de</strong><strong>en</strong> him vun <strong>en</strong>gem Streik vu franséische Stud<strong>en</strong>te verzielt hätt.<br />

Trotz d<strong>en</strong> Temoignag<strong>en</strong>, déi hi<strong>en</strong> <strong>en</strong>t<strong>la</strong>ascht hunn, gouf d<strong>en</strong> Här Schmit net fräigesprach, mä vum Standgericht zu Doud veruerteelt an erschoss.<br />

De Prisong am Gronn<br />

(März 1942 ; Foto : Marcel Duffau, Photothèque<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville <strong>de</strong> Luxembourg)<br />

(Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />

40


Mir erënner<strong>en</strong> iis<br />

« J’ai essayé <strong>de</strong> m’élever au-<strong>de</strong>ssus <strong>de</strong> <strong>la</strong> mêlée, mais plus je m’élevais, plus j’<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dais ses cris et mieux<br />

j’apercevais sa dém<strong>en</strong>ce et son horreur,<strong>la</strong> justice <strong>de</strong> notre cause et l’infamie <strong>de</strong> l’autre. Il est probable qu’un jour,<br />

lorsque le temps aura <strong>la</strong>ssé les souv<strong>en</strong>irs et réparé les ruines, <strong>de</strong>s sages affirmeront que nous nous sommes<br />

trompés et n’avons pas regardé d’assez haut, qu’on peut tout oublier, tout expliquer et qu’il faut tout compr<strong>en</strong>dre ;<br />

c’est qu’ils ne sauront plus ce que nous savons aujourd’hui et qu’ils n’auront pas vu ce que nous avons vu. »<br />

Maurice Masterlinck<br />

Extrait du Journal Russe – Albert Borschette<br />

Editions Paul BRUCK, Luxembourg - 1946<br />

041<br />

41


Mir vergéess<strong>en</strong> si net.<br />

Ils ont eu votre corps; mais ils n’ont pas tué votre esprit<br />

Wat d’Hemecht ass :<br />

042<br />

42


<strong>Echternach</strong>er Stadtratsitzung vom 4. Dezember 1944 zu Luxemburg im<br />

Cerclegebäu<strong>de</strong> Zimmer 13<br />

Infolge <strong>de</strong>r zur Zeit noch besteh<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Verkehrsschwierigkeit<strong>en</strong> und <strong>de</strong>s Auf<strong>en</strong>thaltes <strong>de</strong>r Mitglie<strong>de</strong>r in d<strong>en</strong> verschied<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

Geg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Lan<strong>de</strong>s, erfolgte die Einberufung durch öff<strong>en</strong>tliche Bekanntmachung.<br />

43


Publication réc<strong>en</strong>te<br />

Paul Spang<br />

Die ausgek<strong>la</strong>mmert<strong>en</strong><br />

Jahre

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!