Itinéraire en souvenir de la Résistance - Echternach
Itinéraire en souvenir de la Résistance - Echternach
Itinéraire en souvenir de la Résistance - Echternach
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
Mai 2012<br />
EDITION SPECIALE<br />
Inauguration<br />
Lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte, le 28 mai 2012<br />
<strong>de</strong><br />
«l’<strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong>»<br />
Le noble sang versé par nos martyrs<br />
a contribué à créer <strong>la</strong> nation luxembourgeoise<br />
(Gilbert Trausch)<br />
1
Sommaire<br />
Administration Communale <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
2, P<strong>la</strong>ce du Marché<br />
Adresse postale: B.P. 22 • L-6401 <strong>Echternach</strong><br />
Téléphone 72 92 22-1 • Téléfax: 72 92 22 51 / 72 05 06 / 72 92 22 57<br />
Heures d’ouverture<br />
du lundi au v<strong>en</strong>dredi<br />
08.30 heures - 11.30 heures<br />
14.00 heures - 16.30 heures<br />
Préface du Bourgmestre 3<br />
Les Sacrifiés 4<br />
Erënnerungsfeier oan <strong>de</strong> Streik 5<br />
<strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> résistance 6<br />
Invitation à <strong>la</strong> Cérémonie <strong>de</strong> Commémoration 7<br />
Eechternoach e rouig Stéedch<strong>en</strong> – ville paisible 8<br />
En 1939, l’Année du C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire 9<br />
Bau <strong>de</strong>s Westwalls und Kriegsvorbereitung<strong>en</strong> 10<br />
<strong>Echternach</strong> dans <strong>la</strong> tourm<strong>en</strong>te d’après les notes du registre paroissial 11-16<br />
1940 Sous l’occupation 17<br />
1941 Mir sin a bleiw<strong>en</strong> Lëtzebuerger 18<br />
Sprangprëzëssiun get ofgeschaaf. 19<br />
Ehr<strong>en</strong>ged<strong>en</strong>ktag und Kreisparteitag in <strong>Echternach</strong> 20-21<br />
Gardant vivant leur souv<strong>en</strong>ir-La <strong>Résistance</strong> 22<br />
1942 Annexion, service militaire obligatoire et déportation 23<br />
Eng Schoul erlieft <strong>de</strong> Krich: 24-40<br />
Extraits <strong>de</strong> l’Expo organisée par le « Groupe du Pâtre et Moine » :<br />
Aus <strong>de</strong>m Gymnase d’<strong>Echternach</strong>-> Staatliche Oberschule für Jung<strong>en</strong><br />
Resist<strong>en</strong>z géint d<strong>en</strong> Nazi Regime<br />
Raymond PETIT e jonke Mënsch mat vill<strong>en</strong> Tal<strong>en</strong>ter an Interess<strong>en</strong><br />
Les « Bulettaner » vail<strong>la</strong>nts du septembre 1942<br />
De Streik-Erziehungs<strong>la</strong>ger Stahleck<br />
Alphonse SCHMIT als Professer<br />
Mir erënner<strong>en</strong> iis 41-42<br />
<strong>Echternach</strong>er Stadtratsitzung vom 4.12.1944 43<br />
Témoignages 44<br />
Eechternoacher Gemäneb<strong>la</strong>d - Courrier communal - édition spéciale <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
Edition: Administration Communale <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
Concept: Amicale <strong>de</strong>s Enrôlés <strong>de</strong> Force - Victimes du Nazisme - Section d’<strong>Echternach</strong><br />
Recherches et compi<strong>la</strong>tion par Gérard Wohl<br />
Merci à Jean-C<strong>la</strong>u<strong>de</strong> Degrell et Pierre Kauth<strong>en</strong> (proof reading)<br />
Merci aux professeurs et élèves du "Groupe du Pâtre et Moine" ayant organisé l’exposition<br />
Eechternoacher fort intéressante Gemäneb<strong>la</strong>d "Eng Schoul - Courrier erlieft <strong>de</strong> communal Krich", dont <strong>de</strong> <strong>de</strong>s <strong>la</strong> Ville extraits d’<strong>Echternach</strong><br />
sont illustrés dans ce<br />
courrier communal.<br />
Périodique à parution régulière<br />
Impression: Edition, Imprimerie Conception <strong>de</strong> l’Est · Zone Administration Industrielle Communale · L-6468 <strong>Echternach</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
et Layout: Tél.: 72 83 30 · E-mail: Collège imprest@pt.lu <strong>de</strong>s Bourgmestre et Echevins, Conny Wey<strong>la</strong>nd<br />
Impression: Imprimé sur papier recyclé<br />
Imprimerie <strong>de</strong> l’Est · Zone Industrielle · L -6468 <strong>Echternach</strong><br />
Tél.: 72 83 30 · E-Mail: imprest@pt.lu<br />
imprimé sur papier recyclé<br />
2
La ville d’<strong>Echternach</strong> se souvi<strong>en</strong>t.<br />
La ville d’<strong>Echternach</strong> se souvi<strong>en</strong>t.<br />
<strong>Echternach</strong>, ville millénaire et r<strong>en</strong><strong>de</strong>z-vous <strong>de</strong> touristes du mon<strong>de</strong> <strong>en</strong>tier, c<strong>en</strong>tre<br />
historique et culturel par excell<strong>en</strong>ce, honorera prochainem<strong>en</strong>t par son<br />
<strong>Echternach</strong>, ville millénaire et r<strong>en</strong><strong>de</strong>z-vous <strong>de</strong> touristes du mon<strong>de</strong> <strong>en</strong>tier, c<strong>en</strong>tre<br />
historique et culturel par excell<strong>en</strong>ce, honorera prochainem<strong>en</strong>t par son<br />
« <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> »<br />
« <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> »<br />
le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> l’acte patriotique <strong>de</strong>s 100 jeunes étudiants du Lycée et <strong>de</strong> l’Internat<br />
d’<strong>Echternach</strong>, grévistes contre l’oppression nazie, et <strong>de</strong> l’annexion du Luxembourg<br />
au Reich et <strong>de</strong> l’introduction du service militaire obligatoire .<br />
Un acte <strong>de</strong> résistance et <strong>de</strong> grève qui a eu comme suite <strong>la</strong> réaction du « Gauleiter » décrétant l’état <strong>de</strong><br />
siège (Ausnahmezustand) et l’institution d’une Cour martiale (Standgericht) suivie <strong>de</strong> l’arrestation<br />
d’<strong>en</strong>viron 300 étudiants à Esch et à <strong>Echternach</strong> et <strong>de</strong> <strong>la</strong> déportation forcée dans <strong>de</strong>s camps <strong>de</strong><br />
réeducation à Stahleck et à Ad<strong>en</strong>au (Allemagne)!<br />
Le pays <strong>en</strong>tier et <strong>la</strong> ville d’<strong>Echternach</strong>, <strong>en</strong> état <strong>de</strong> grève <strong>en</strong> 1942, se sont vus m<strong>en</strong>acés d’ opérations<br />
d’arrestation. Dans <strong>la</strong> semaine du 2 au 11 septembre 1942, vingt-et-un grévistes <strong>de</strong> tout le pays ont été<br />
condamnés à mort par <strong>la</strong> Cour martiale et exécutés, dont le professeur Alphonse Schmit. 28 autres<br />
grévistes ont été mis à <strong>la</strong> disposition <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo ou incarcérés dans <strong>de</strong>s camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration.<br />
Le 13 septembre 1942, le « Gauleiter » décréta <strong>la</strong> déportation <strong>de</strong> familles epternaci<strong>en</strong>nes et<br />
luxembourgeoises <strong>en</strong> Allemagne ori<strong>en</strong>tale (p.ex. Leubus) , leur prés<strong>en</strong>ce au Grand-Duché <strong>de</strong><br />
Luxembourg prés<strong>en</strong>tant apparemm<strong>en</strong>t un grave danger pour le « Reich ».<br />
Face aux rétic<strong>en</strong>ces et à <strong>la</strong> résistance <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, l’occupant n’avait qu’une seule politique, celle <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> terreur. A ce sujet les brutalités d’il y a 70 ans ont été un prélu<strong>de</strong> sinistre. Le 30 août 1942, <strong>en</strong> imposant<br />
le service militaire obligatoire aux c<strong>la</strong>sses d’âge nées <strong>en</strong>tre 1920 et 1927, l’occupant a franchi un pas<br />
décisif : c’était l’annexion <strong>de</strong> facto du Luxembourg au Troisième Reich.<br />
La Grève a été noyée dans le sang, mais le Luxembourg avait témoigné <strong>de</strong>vant l’opinion mondiale <strong>de</strong> sa<br />
volonté <strong>de</strong> vivre. Le noble sang versé par nos martyrs a contribué à créer <strong>la</strong> nation luxembourgeoise.<br />
Souv<strong>en</strong>ez-vous <strong>en</strong> participant le Lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte à <strong>la</strong> cérémonie <strong>de</strong> <strong>la</strong> commémoration du 70 e<br />
le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> l’acte patriotique <strong>de</strong>s 100 jeunes étudiants du Lycée et <strong>de</strong> l’Internat<br />
d’<strong>Echternach</strong>, grévistes contre l’oppression nazie, et <strong>de</strong> l’annexion du Luxembourg<br />
au Reich et <strong>de</strong> l’introduction du service militaire obligatoire .<br />
Un acte <strong>de</strong> résistance et <strong>de</strong> grève qui a eu comme suite <strong>la</strong> réaction du « Gauleiter » décrétant l’état <strong>de</strong><br />
siège (Ausnahmezustand) et l’institution d’une Cour martiale (Standgericht) suivie <strong>de</strong> l’arrestation<br />
d’<strong>en</strong>viron 300 étudiants à Esch et à <strong>Echternach</strong> et <strong>de</strong> <strong>la</strong> déportation forcée dans <strong>de</strong>s camps <strong>de</strong><br />
réeducation à Stahleck et à Ad<strong>en</strong>au (Allemagne)!<br />
Le pays <strong>en</strong>tier et <strong>la</strong> ville d’<strong>Echternach</strong>, <strong>en</strong> état <strong>de</strong> grève <strong>en</strong> 1942, se sont vus m<strong>en</strong>acés d’ opérations<br />
d’arrestation. Dans <strong>la</strong> semaine du 2 au 11 septembre 1942, vingt-et-un grévistes <strong>de</strong> tout le pays ont été<br />
condamnés à mort par <strong>la</strong> Cour martiale et exécutés, dont le professeur Alphonse Schmit. 28 autres<br />
grévistes ont été mis à <strong>la</strong> disposition <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo ou incarcérés dans <strong>de</strong>s camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration.<br />
Le 13 septembre 1942, le « Gauleiter » décréta <strong>la</strong> déportation <strong>de</strong> familles epternaci<strong>en</strong>nes et<br />
luxembourgeoises <strong>en</strong> Allemagne ori<strong>en</strong>tale (p.ex. Leubus) , leur prés<strong>en</strong>ce au Grand-Duché <strong>de</strong><br />
Luxembourg prés<strong>en</strong>tant apparemm<strong>en</strong>t un grave danger pour le « Reich ».<br />
Face aux rétic<strong>en</strong>ces et à <strong>la</strong> résistance <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, l’occupant n’avait qu’une seule politique, celle <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> terreur. A ce sujet les brutalités d’il y a 70 ans ont été un prélu<strong>de</strong> sinistre. Le 30 août 1942, <strong>en</strong> imposant<br />
le service militaire obligatoire aux c<strong>la</strong>sses d’âge nées <strong>en</strong>tre 1920 et 1927, l’occupant a franchi un pas<br />
décisif : c’était l’annexion <strong>de</strong> facto du Luxembourg au Troisième Reich.<br />
La Grève a été noyée dans le sang, mais le Luxembourg avait témoigné <strong>de</strong>vant l’opinion mondiale <strong>de</strong> sa<br />
volonté <strong>de</strong> vivre. Le noble sang versé par nos martyrs a contribué à créer <strong>la</strong> nation luxembourgeoise.<br />
anniversaire <strong>de</strong> <strong>la</strong> Grève nationale.<br />
Souv<strong>en</strong>ez-vous <strong>en</strong> participant le Lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte à <strong>la</strong> cérémonie <strong>de</strong> <strong>la</strong> commémoration du 70<br />
Sur les 6 panneaux installés sur <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> très fréqu<strong>en</strong>tée partant <strong>de</strong> l’abbaye d’<strong>Echternach</strong>, <strong>en</strong><br />
suivant le long <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sûre et suivant <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> E1, <strong>la</strong> forêt longeant <strong>la</strong> « Gorge du Loup » pour<br />
arriver <strong>en</strong>fin à Berdorf près <strong>de</strong> <strong>la</strong> stèle <strong>en</strong> l’honneur du résistant Raymond Petit, les illustrations <strong>en</strong> 3<br />
<strong>la</strong>ngues inform<strong>en</strong>t les randonneurs et touristes sur <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> et <strong>la</strong> Grève nationale <strong>de</strong> 1942 dans<br />
notre région.<br />
Que cet « <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> » <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>ne un lieu <strong>de</strong> recueillem<strong>en</strong>t et <strong>de</strong> r<strong>en</strong>contre<br />
témoignant du passé <strong>de</strong> notre histoire.<br />
Permettez-moi <strong>de</strong> remercier vivem<strong>en</strong>t le comité <strong>de</strong> l’Amicale <strong>de</strong>s Enrôlés <strong>de</strong> Force-Victimes du Nazisme,<br />
Section d’<strong>Echternach</strong>, qui s’est <strong>en</strong>gagé <strong>en</strong> date du 14 juin 2008 pour honorer le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> nos héros <strong>en</strong><br />
observant <strong>la</strong> <strong>de</strong>vise : « L’oubli est une honte, le souv<strong>en</strong>ir est un honneur »<br />
Théo Thiry<br />
Bourgmestre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
e<br />
anniversaire <strong>de</strong> <strong>la</strong> Grève nationale.<br />
Sur les 6 panneaux installés sur <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> très fréqu<strong>en</strong>tée partant <strong>de</strong> l’abbaye d’<strong>Echternach</strong>, <strong>en</strong><br />
suivant le long <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sûre et suivant <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> E1, <strong>la</strong> forêt longeant <strong>la</strong> « Gorge du Loup » pour<br />
arriver <strong>en</strong>fin à Berdorf près <strong>de</strong> <strong>la</strong> stèle <strong>en</strong> l’honneur du résistant Raymond Petit, les illustrations <strong>en</strong> 3<br />
<strong>la</strong>ngues inform<strong>en</strong>t les randonneurs et touristes sur <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> et <strong>la</strong> Grève nationale <strong>de</strong> 1942 dans<br />
notre région.<br />
Que cet « <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> » <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>ne un lieu <strong>de</strong> recueillem<strong>en</strong>t et <strong>de</strong> r<strong>en</strong>contre<br />
témoignant du passé <strong>de</strong> notre histoire.<br />
Permettez-moi <strong>de</strong> remercier vivem<strong>en</strong>t le comité <strong>de</strong> l’Amicale <strong>de</strong>s Enrôlés <strong>de</strong> Force-Victimes du Nazisme,<br />
Section d’<strong>Echternach</strong>, qui s’est <strong>en</strong>gagé <strong>en</strong> date du 14 juin 2008 pour honorer le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> nos héros <strong>en</strong><br />
observant <strong>la</strong> <strong>de</strong>vise : « L’oubli est une honte, le souv<strong>en</strong>ir est un honneur »<br />
Théo Thiry<br />
Bourgmestre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
3<br />
3<br />
3
4<br />
TRUCI DE RUINA ERECTA URBE<br />
VICTIMIS NOVATA SACRATUR ARX<br />
No<strong>de</strong>ems d’Stad no äner gräisslicher Zerstéierung<br />
erëm opgebaut war, ass dës<strong>en</strong> restauréiert<strong>en</strong> historische<br />
Stadkäier d<strong>en</strong> Oafer geweiht ge<strong>en</strong>.<br />
Après sa cruelle <strong>de</strong>struction ,<br />
<strong>la</strong> ville reconstruite<br />
a voué <strong>la</strong> cita<strong>de</strong>lle restaurée aux victimes.<br />
Péngstme<strong>en</strong>dig leeën 70 jonk Eechternoacher <strong>en</strong> Rus beim Monum<strong>en</strong>t néier,<br />
dat als Merci an Erënnerung oan di vill Oafer am IIte Weltkréich.<br />
La cérémonie <strong>de</strong> <strong>la</strong> Journée Commémorative<br />
du Lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte<br />
sera dignem<strong>en</strong>t clôturée<br />
par le dépôt <strong>de</strong> 70 roses<br />
par <strong>de</strong> jeunes citoy<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> ville,<br />
<strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir du<br />
70 e anniversaire<br />
et <strong>de</strong>s sacrifices subis<br />
après<br />
<strong>la</strong><br />
Grève nationale <strong>de</strong> 1942.
Péngstme<strong>en</strong>dig, d<strong>en</strong> 28. Mai 2012<br />
Erënnerungsfeier oan <strong>de</strong> Streik<br />
viru 70 Jaouer<br />
Programm :<br />
10.00 Auer: Humass an <strong>de</strong>r Basilika<br />
verschinnert mat <strong>de</strong>m Gesangk voam Basilikachouer<br />
11.00 Auer: Cortège<br />
Pompjé<strong>en</strong> a Police<br />
Harmonie Municipale<br />
Les Chœurs <strong>de</strong> <strong>la</strong> Basilique<br />
Autoritéit<strong>en</strong> an Invité<strong>en</strong><br />
Amicale voan d<strong>en</strong> Enrôlés <strong>de</strong> Force et Victimes du Nazisme<br />
Vertrée<strong>de</strong>r voan <strong>de</strong>r LPPD a Resist<strong>en</strong>zlerorganisatiun<strong>en</strong><br />
Stahlecker, Professer<strong>en</strong> a Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Eechternoacher Lycée an Internat<br />
Eechternoacher Veräiner mat d<strong>en</strong> Foan<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
Am Cortège gi mer <strong>de</strong>e Wee<br />
iwwert <strong>de</strong> Vulpert, wu d’Eechternoacher<br />
Péngstdënsdig 1941<br />
mat Gebet, Litanei, Gesangk<br />
viroan d<strong>en</strong> Naziën gesprong<strong>en</strong> säin,<br />
an Erënnerung oan d’Sprangprozëssiunn,<br />
di <strong>de</strong>emols verbo<strong>de</strong> war.<br />
Am Abteihof,<br />
wu Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sich versammelt hat<strong>en</strong><br />
fir <strong>de</strong> Streik d<strong>en</strong> 1.9.1942,<br />
maache mer d<strong>en</strong><br />
« <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> »<br />
offiziell op.<br />
Panneau’<strong>en</strong> a verschid<strong>de</strong> Sprooch<strong>en</strong><br />
weis<strong>en</strong> op<br />
d’Eechternoacher Resist<strong>en</strong>zgeschicht hin.<br />
No dëser Feier gi mer bei d’ Monum<strong>en</strong>t aux Morts,<br />
wu mer Krënz néierleeën aus Respekt an an Erënnerung oan all Eechternoacher,<br />
di am Kréich gefal<strong>en</strong> an hirt Léew<strong>en</strong> fär d’Hèemicht härge<strong>en</strong> hoan.<br />
Jug<strong>en</strong>dlicher leeën fär all verstoarwe Resist<strong>en</strong>zler, KZ’ler, Zwangsrekrutéiert<strong>en</strong>,<br />
Emgesid<strong>de</strong>lt<strong>en</strong>, a fär all Famill’j<strong>en</strong> di Jong<strong>en</strong> verstoppt hat<strong>en</strong><br />
symbolisch viroam Monum<strong>en</strong>t<br />
<strong>en</strong> Rus néier.<br />
5<br />
5
6<br />
Prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> du Souv<strong>en</strong>ir 1 er septembre 1942<br />
Dès le coup <strong>de</strong> cloche appe<strong>la</strong>nt <strong>la</strong> reprise <strong>de</strong>s cours, toutes les c<strong>la</strong>sses rangées les<br />
unes <strong>de</strong>rrière les autres quittèr<strong>en</strong>t <strong>la</strong> cour et s’ébrouèr<strong>en</strong>t le long <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sûre pour se<br />
diriger vers Berdorf.<br />
4 filles, dont 3 d’<strong>Echternach</strong> et une <strong>de</strong> Wasserbillig, se solidarisèr<strong>en</strong>t avec les<br />
garçons et<br />
partir<strong>en</strong>t avec eux.<br />
Le long cortège <strong>de</strong>s 96 étudiants passa par les rochers <strong>de</strong> Hol<strong>la</strong>y, pour s’arrêter à<br />
Hèesbich, à l’orée <strong>de</strong> <strong>la</strong> forêt <strong>de</strong> Berdorf, où l’on <strong>en</strong>tonna tout un répertoire <strong>de</strong><br />
chants luxembourgeois.<br />
6
La Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
INVITATION<br />
<strong>en</strong> col<strong>la</strong>boration avec l’Amicale <strong>de</strong>s Enrôlés <strong>de</strong> Force, Victimes du Nazisme, Section d’<strong>Echternach</strong>,<br />
du Lycée c<strong>la</strong>ssique et technique et <strong>de</strong> l’Institut St Willibrord<br />
a l’honneur <strong>de</strong> vous inviter<br />
Programme:<br />
à <strong>la</strong> Cérémonie <strong>de</strong> Commémoration du 70 e Anniversaire<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Grève nationale<br />
contre l’occupant et l’oppression nazie<br />
le lundi <strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecôte 28 mai 2012<br />
10,00 hrs: Messe sol<strong>en</strong>nelle dans <strong>la</strong> Basilique d’<strong>Echternach</strong> –<br />
<strong>en</strong>cadrem<strong>en</strong>t par les Chœurs <strong>de</strong> <strong>la</strong> Basilique.<br />
11,00 hrs: Cortège vers <strong>la</strong> cour inférieure <strong>de</strong> l’Abbaye.<br />
Inauguration officielle <strong>de</strong> l’<strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>Résistance</strong> –1 er septembre 1942.<br />
11,30 hrs: Cortège vers le Monum<strong>en</strong>t aux Morts avec dépôt <strong>de</strong> gerbes.<br />
70 <strong>en</strong>fants <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong>, déposeront, lors d’une marche sil<strong>en</strong>cieuse,<br />
70 roses <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong>s martyrs <strong>de</strong> <strong>la</strong> résistance, <strong>de</strong> <strong>la</strong> grève, <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>rôlem<strong>en</strong>t forcé,<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> déportation, et <strong>de</strong>s citoy<strong>en</strong>s ayant caché <strong>de</strong>s réfractaires.<br />
Toute <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, ainsi que les associations locales avec drapeau, sont invitées à cette<br />
cérémonie <strong>de</strong> commémoration.<br />
Le noble sang versé par nos martyrs a contribué à créer <strong>la</strong> nation luxembourgeoise<br />
(Gilbert Trausch)<br />
Le Collège <strong>de</strong>s bourgmestre et échevins.<br />
Théo THIRY, Bourgmestre<br />
B<strong>en</strong> SCHEUER, Echevin<br />
Marc DIEDERICH, Echevin<br />
7
8<br />
Eechternoach viroam Kréich<br />
e rouig Eechternoach Stéedch<strong>en</strong> – viroam une ville Kréich paisible<br />
e rouig Stéedch<strong>en</strong> – une ville paisible<br />
(Collection Paul Spang – photos Max Schons-archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> ville)<br />
(Collection Paul Spang – photos Max Schons-archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> ville)
En<br />
En<br />
1939,<br />
1939,<br />
l’Année<br />
l’Année<br />
du<br />
du<br />
C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire<br />
C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire<br />
Les journées du 22 et 23 avril 1939<br />
seront désormais dans les<br />
annales du pays, une date historique,<br />
plus grave, plus significative que les traités ou<br />
même <strong>de</strong>s révolutions.<br />
Pierre Fried<strong>en</strong><br />
1839, l’année du 3 e Les journées du 22 et 23 avril 1939<br />
seront désormais dans les<br />
annales du pays, une date historique,<br />
plus grave, plus significative que les traités ou<br />
même <strong>de</strong>s révolutions.<br />
Pierre Fried<strong>en</strong><br />
partage du pays où nos histori<strong>en</strong>s dateront <strong>la</strong> naissance <strong>de</strong> notre Etat. Cette liberté, cette<br />
indép<strong>en</strong>dance,<br />
1839, l’année du<br />
recouvrée<br />
3<br />
un peu malgré nous <strong>en</strong> 1839 et qui durant un siècle a été pour nous source <strong>de</strong><br />
progrès et <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>-être, nous <strong>la</strong> s<strong>en</strong>tions à nouveau gravem<strong>en</strong>t m<strong>en</strong>acée, près d’être emportée dans <strong>la</strong><br />
tourm<strong>en</strong>te apocalyptique qui s’annonçait et que les hommes d’Etat cherchai<strong>en</strong>t désespérém<strong>en</strong>t à conjurer.<br />
LE CONTEXTE HISTORIQUE<br />
L’Europe vivait dans <strong>la</strong> peur d’une nouvelle guerre <strong>de</strong>puis qu’Hitler, réalisant le rêve sécu<strong>la</strong>ire <strong>de</strong>s<br />
pangermanistes, avait annexé l’Autriche et que, par une politique <strong>de</strong> chantage ayant comme <strong>en</strong>jeu les<br />
minorités alleman<strong>de</strong>s, il cherchait à déstabiliser les Etats voisins créées par le traité <strong>de</strong> Versailles, <strong>la</strong><br />
Tchécoslovaquie d’abord, <strong>la</strong> Pologne <strong>en</strong>suite. Les honteux accords <strong>de</strong> Munich nous gratifiai<strong>en</strong>t d’une trêve<br />
fal<strong>la</strong>cieuse, Déjà six mois après, le 15 mars , les troupes alleman<strong>de</strong>s <strong>en</strong>trèr<strong>en</strong>t dans Prague et mir<strong>en</strong>t fin à<br />
l’Etat tchèque…<br />
Les petits Etats apeurés se réfugiai<strong>en</strong>t dans une prud<strong>en</strong>te neutralité pour ne pas provoquer les représailles du<br />
puissant dictateur.<br />
Que pouvions-nous faire ? Nos seuls moy<strong>en</strong>s <strong>de</strong> déf<strong>en</strong>se étai<strong>en</strong>t notre statut <strong>de</strong> neutralité désarmée et notre<br />
bon droit.<br />
Les festivités pour le c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire <strong>de</strong> l’indép<strong>en</strong>dance fur<strong>en</strong>t précédées d’une mobilisation <strong>de</strong>s esprits…<br />
Surtout les fêtes dans les chefs-lieux <strong>de</strong>s cantons, qui <strong>de</strong> mai à septembre 1939, ont tressé une guir<strong>la</strong>n<strong>de</strong><br />
d’allégresse à travers tout le pays…<br />
Les <strong>la</strong>mpions étai<strong>en</strong>t à peine éteints, les costumes historiques ou folkloriques rangés dans les p<strong>la</strong>cards que<br />
les armées d’Hitler <strong>en</strong>vahir<strong>en</strong>t <strong>la</strong> Pologne, une page était tournée, et <strong>la</strong> gran<strong>de</strong> tragédie comm<strong>en</strong>ça.<br />
CONCLUSIONS<br />
Qu’est-il resté <strong>de</strong> ces mois d’exaltation patriotique ? Ce fut l’occasion d’une prise <strong>de</strong> consci<strong>en</strong>ce d’une valeur<br />
capitale pour les années à v<strong>en</strong>ir. Le pays a pris confiance <strong>en</strong> lui-même ; il s’est défait <strong>de</strong> son s<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>t<br />
d’infériorité, qui est le grand handicap <strong>de</strong>s petits face aux grands; consci<strong>en</strong>t <strong>de</strong> sa maturité morale, il<br />
affrontera avec une tranquille assurance les événem<strong>en</strong>ts sachant dire non aux promesses fal<strong>la</strong>cieuses <strong>de</strong><br />
l’<strong>en</strong>vahisseur, à ses t<strong>en</strong>tatives <strong>de</strong> chantage, à ses mesures <strong>de</strong> répression. Les souv<strong>en</strong>irs <strong>de</strong> ces journées<br />
mémorables accompagneront nos compatriotes sur les chemins <strong>de</strong> l’exil, dans les casernes <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>nemi, dans<br />
les camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration et <strong>de</strong> déportation ; il sera pour beaucoup une source <strong>de</strong> courage et d’espoir…<br />
La solidarité dans l’allégresse nous avait armés pour <strong>la</strong> gran<strong>de</strong><br />
solidarité dans l’épreuve et les<br />
e partage du pays où nos histori<strong>en</strong>s dateront <strong>la</strong> naissance <strong>de</strong> notre Etat. Cette liberté, cette<br />
indép<strong>en</strong>dance, recouvrée un peu malgré nous <strong>en</strong> 1839 et qui durant un siècle a été pour nous source <strong>de</strong><br />
progrès et <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>-être, nous <strong>la</strong> s<strong>en</strong>tions à nouveau gravem<strong>en</strong>t m<strong>en</strong>acée, près d’être emportée dans <strong>la</strong><br />
tourm<strong>en</strong>te apocalyptique qui s’annonçait et que les hommes d’Etat cherchai<strong>en</strong>t désespérém<strong>en</strong>t à conjurer.<br />
LE CONTEXTE HISTORIQUE<br />
L’Europe vivait dans <strong>la</strong> peur d’une nouvelle guerre <strong>de</strong>puis qu’Hitler, réalisant le rêve sécu<strong>la</strong>ire <strong>de</strong>s<br />
pangermanistes, avait annexé l’Autriche et que, par une politique <strong>de</strong> chantage ayant comme <strong>en</strong>jeu les<br />
minorités alleman<strong>de</strong>s, il cherchait à déstabiliser les Etats voisins créées par le traité <strong>de</strong> Versailles, <strong>la</strong><br />
Tchécoslovaquie d’abord, <strong>la</strong> Pologne <strong>en</strong>suite. Les honteux accords <strong>de</strong> Munich nous gratifiai<strong>en</strong>t d’une trêve<br />
fal<strong>la</strong>cieuse, Déjà six mois après, le 15 mars , les troupes alleman<strong>de</strong>s <strong>en</strong>trèr<strong>en</strong>t dans Prague et mir<strong>en</strong>t fin à<br />
l’Etat tchèque…<br />
Les petits Etats apeurés se réfugiai<strong>en</strong>t dans une prud<strong>en</strong>te neutralité pour ne pas provoquer les représailles du<br />
puissant dictateur.<br />
Que pouvions-nous faire ? Nos seuls moy<strong>en</strong>s <strong>de</strong> déf<strong>en</strong>se étai<strong>en</strong>t notre statut <strong>de</strong> neutralité désarmée et notre<br />
bon droit.<br />
Les festivités pour le c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aire <strong>de</strong> l’indép<strong>en</strong>dance fur<strong>en</strong>t précédées d’une mobilisation <strong>de</strong>s esprits…<br />
Surtout les fêtes dans les chefs-lieux <strong>de</strong>s cantons, qui <strong>de</strong> mai à septembre 1939, ont tressé une guir<strong>la</strong>n<strong>de</strong><br />
d’allégresse à travers tout le pays…<br />
Les <strong>la</strong>mpions étai<strong>en</strong>t à peine éteints, les costumes historiques ou folkloriques rangés dans les p<strong>la</strong>cards que<br />
les armées d’Hitler <strong>en</strong>vahir<strong>en</strong>t <strong>la</strong> Pologne, une page était tournée, et <strong>la</strong> gran<strong>de</strong> tragédie comm<strong>en</strong>ça.<br />
CONCLUSIONS<br />
Qu’est-il resté <strong>de</strong> ces mois d’exaltation patriotique ? Ce fut l’occasion d’une prise <strong>de</strong> consci<strong>en</strong>ce d’une valeur<br />
capitale pour les années à v<strong>en</strong>ir. Le pays a pris confiance <strong>en</strong> lui-même ; il s’est défait <strong>de</strong> son s<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>t<br />
d’infériorité, qui est le grand handicap <strong>de</strong>s petits face aux grands; consci<strong>en</strong>t <strong>de</strong> sa maturité morale, il<br />
affrontera avec une tranquille assurance les événem<strong>en</strong>ts sachant dire non aux promesses fal<strong>la</strong>cieuses <strong>de</strong><br />
l’<strong>en</strong>vahisseur, à ses t<strong>en</strong>tatives <strong>de</strong> chantage, à ses mesures <strong>de</strong> répression. Les souv<strong>en</strong>irs <strong>de</strong> ces journées<br />
mémorables accompagneront nos compatriotes sur les chemins <strong>de</strong> l’exil, dans les casernes <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>nemi, dans<br />
les camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration et <strong>de</strong> déportation ; il sera pour beaucoup une source <strong>de</strong> courage et d’espoir…<br />
La solidarité dans l’allégresse nous avait armés pour <strong>la</strong> gran<strong>de</strong><br />
solidarité dans l’épreuve et les<br />
souffrances. 1<br />
souffrances. 1<br />
1939<br />
Onofhängigskèetsfeier<strong>en</strong><br />
1939<br />
zu<br />
Eechternoach<br />
Onofhängigskèetsfeier<strong>en</strong><br />
an am ganze<br />
zu<br />
Eechternoach an am ganze<br />
Land<br />
Land<br />
Photos: Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paroisse<br />
Photos: Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paroisse<br />
1<br />
Extraits <strong>de</strong> l’article Mathias Thinnes : « 150 Joer onofhängig » p. 71-78, Editions Saint-Paul, (1989)<br />
1<br />
Extraits <strong>de</strong> l’article Mathias Thinnes : « 150 Joer onofhängig » p. 71-78, Editions Saint-Paul, (1989)<br />
9<br />
9
10<br />
Bau <strong>de</strong>s Westwalls und Kriegsvorbereitung<strong>en</strong> im nah<strong>en</strong> Gr<strong>en</strong>zgebiet. 1<br />
30.01.1933 Hitler kommt an die Macht und Beginn <strong>de</strong>r faschichtisch<strong>en</strong> Diktatur. Verbot <strong>de</strong>r bürgerlich<strong>en</strong><br />
Partei<strong>en</strong>. Untersagung <strong>de</strong>s Religionsunterrichtes in d<strong>en</strong> Schul<strong>en</strong>,<br />
Einzug <strong>de</strong>s Nationalsozialismus, Kontrolle <strong>de</strong>s Dorfleb<strong>en</strong>s durch die<br />
NSDAP. Spitzel- und Geheime Staastpolizei überwach<strong>en</strong> das Volk.<br />
Vorbereitung<strong>en</strong> zum Bau <strong>de</strong>s Westwalls, einer Befestigungsan<strong>la</strong>ge an<br />
<strong>de</strong>r Westgr<strong>en</strong>ze <strong>de</strong>s <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Reiches. Man begrün<strong>de</strong>te die<br />
Befestigung (Westwall) mit <strong>de</strong>r Notw<strong>en</strong>digkeit, die Westgr<strong>en</strong>ze geg<strong>en</strong><br />
Frankreich zu sichern. Gep<strong>la</strong>nt und verwirklicht wur<strong>de</strong> eine An<strong>la</strong>ge aus<br />
Stahl und Beton auf einer Länge von 630 km und einer Tiefe von 50<br />
km, rd 14.000 Unterständ<strong>en</strong> und Kampfan<strong>la</strong>g<strong>en</strong>. Große Arbeits<strong>la</strong>ger<br />
wurd<strong>en</strong> in d<strong>en</strong> Nachbardörfern für die Westwal<strong>la</strong>rbeiter und RAD<br />
(Reichsarbeitsdi<strong>en</strong>st) aufgerichtet.<br />
1.5.1935 Gauleiter Simon hält in Boll<strong>en</strong>dorf große vaterländische<br />
Red<strong>en</strong>; Einführung <strong>de</strong>r Hak<strong>en</strong>kreuzfahne als Nationalf<strong>la</strong>gge.<br />
1937 Große Manöver in <strong>de</strong>r Eifelregion, Verdunklungs- und<br />
Wehrübung<strong>en</strong>.<br />
9.11.1938 Reichskristallnacht, Zerstörungsaktion<strong>en</strong> geg<strong>en</strong> die<br />
jüdische Bevölkerung. Boll<strong>en</strong>dorf hatte etwa 1300 Einwohner,<br />
davon etwa hun<strong>de</strong>rt Jud<strong>en</strong>, welche <strong>de</strong>r antijüdisch<strong>en</strong><br />
Hetzkampagne ausgesetzt war<strong>en</strong>. Große Schaukast<strong>en</strong> in<br />
Boll<strong>en</strong>dorf „Hab acht!, beson<strong>de</strong>rs hässig <strong>de</strong>r Schaukast<strong>en</strong> „Der<br />
Ju<strong>de</strong> ist ein Teufel-wer ihn unterstützt, ist ein Verräter!.“<br />
1938 Die Arbeit<strong>en</strong> für die Fertigstellung <strong>de</strong>s Westwalls <strong>la</strong>uf<strong>en</strong> auf Hochtour<strong>en</strong>, im<br />
Einsatz 278.000 Arbeiter, 100.000 RAD-Männer sowie Pionier- und<br />
Infanterieeinheit<strong>en</strong>.<br />
1.5.1939 Grosser Aufmarsch in Boll<strong>en</strong>dorf<br />
und am 10.5.1939 (ein Jahr vor <strong>de</strong>m<br />
Einmarsch in Luxemburg) besucht Hitler<br />
d<strong>en</strong> Westwall in Ernz<strong>en</strong> und Boll<strong>en</strong>dorf.<br />
1.9.1939 mit <strong>de</strong>m Überfall auf Pol<strong>en</strong> beginnt <strong>de</strong>r IIte Weltkrieg.<br />
Boll<strong>en</strong>dorf, Ernz<strong>en</strong>: Dörfer in <strong>de</strong>r „Rot<strong>en</strong> Zone“, Evakuierung dieser Gr<strong>en</strong>zdörfer und Vorbereitung<strong>en</strong> für d<strong>en</strong><br />
Überfall auf das Großherzogtum Luxemburg.<br />
19.03.1940 Besichtigung <strong>de</strong>r Kampfan<strong>la</strong>g<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Westwalls durch G<strong>en</strong>eralfeldmarschall Hermann Göring.<br />
10.05.1940: Überquerung <strong>de</strong>r Sauer und Einmarsch <strong>de</strong>r <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Wehrmacht.<br />
Politique <strong>de</strong> neutralité:<br />
Malgré <strong>la</strong> vio<strong>la</strong>tion <strong>de</strong> 1914, le Grand-Duché <strong>de</strong><br />
Luxembourg compte toujours sur <strong>la</strong> neutralité pour<br />
assurer sa sécurité. La montée à partir <strong>de</strong> 1933<br />
du nazisme <strong>en</strong> Allemagne montre rapi<strong>de</strong>m<strong>en</strong>t <strong>la</strong><br />
vanité <strong>de</strong> cette politique. A partir <strong>de</strong> 1935 les<br />
frontières luxembourgeoises sont fermées. Au cours <strong>de</strong>s années 1936-1938, à <strong>la</strong><br />
suite <strong>de</strong> l’occupation par les<br />
Allemands <strong>de</strong> <strong>la</strong> rive gauche du<br />
Rhin démilitarisée, le Grand-<br />
Duché, t<strong>en</strong>te d’obt<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
France, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Bretagne<br />
et <strong>de</strong> l’Allemagne une<br />
déc<strong>la</strong>ration sol<strong>en</strong>nelle <strong>de</strong> respect <strong>de</strong> <strong>la</strong> neutralité<br />
luxembourgeoise.<br />
Pour limiter les risques d’incursion, un système <strong>de</strong><br />
barrages <strong>de</strong>s ponts et <strong>de</strong> route sous le nom <strong>de</strong> ligne<br />
Schuster fut décidé.Sur tous les ponts m<strong>en</strong>ant vers<br />
l’Allemagne <strong>de</strong>s chicanes haut <strong>de</strong> 2 m fur<strong>en</strong>t aménagés. 2<br />
1 Aus Ernz<strong>en</strong> Im Wan<strong>de</strong>l <strong>de</strong>r Zeit-Dorfchronik-1995-Herausgeber: Ortsgemein<strong>de</strong> Ernz<strong>en</strong>-Druck: Druckerei M. Hoffmann, Neuerburg<br />
Auszüge aus Boll<strong>en</strong>dorf-Heimat im Gr<strong>en</strong>z<strong>la</strong>nd-von Paul Colljung-1998-Druck Paulinus-Druckerei GmbH<br />
2 Extraits du livre Histoire du Luxembourg-Le <strong>de</strong>stin europé<strong>en</strong> d’un « petit pays » sous <strong>la</strong> direction <strong>de</strong> Gilbert Trausch<br />
10
<strong>Echternach</strong> dans <strong>la</strong> tourm<strong>en</strong>te à l’approche et aux débuts <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
secon<strong>de</strong> guerre mondiale<br />
d’après <strong>de</strong>s notes du registre paroissial.<br />
Le point <strong>de</strong> rupture <strong>de</strong>s re<strong>la</strong>tions avec le côté allemand, ce fut le jour <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Procession dansante <strong>de</strong> l’année 1938. Le pont avait été fermé et l’évêque <strong>de</strong><br />
Luxembourg qui aurait dû le franchir ce jour-là selon une tradition sécu<strong>la</strong>ire avec le<br />
clergé chantant le V<strong>en</strong>i Creator pour s’adresser aux pèlerins, fut forcé <strong>de</strong> faire<br />
débuter <strong>la</strong> procession dans <strong>la</strong> cour <strong>de</strong> l’Abbaye. Cet épiso<strong>de</strong> a certainem<strong>en</strong>t<br />
contribué à faire s<strong>en</strong>tir concrètem<strong>en</strong>t les m<strong>en</strong>aces qui s’annonçai<strong>en</strong>t <strong>de</strong>puis <strong>la</strong> rive<br />
alleman<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sûre.<br />
L’année 1939, le 1200 e anniversaire <strong>de</strong> <strong>la</strong> mort <strong>de</strong> St Willibrord fit v<strong>en</strong>ir les<br />
doy<strong>en</strong>nés <strong>de</strong> tout le pays pour <strong>la</strong> procession et les célébrations qui se répétai<strong>en</strong>t<br />
durant toute <strong>la</strong> semaine pour culminer le dimanche avec une messe pontificale<br />
sol<strong>en</strong>nelle dans <strong>la</strong> cour <strong>de</strong> l’abbaye. Avec les fêtes du 100 e anniversaire <strong>de</strong><br />
l’Indép<strong>en</strong>dance luxembourgeoise, c’était une démonstration <strong>de</strong> force <strong>de</strong> tout le pays<br />
manifestant <strong>la</strong> volonté du peuple <strong>de</strong> rester libre et indép<strong>en</strong>dant.<br />
Hé<strong>la</strong>s, le 10 mai 1940, ce fut l’invasion tant redoutée. Quelques jours plus<br />
tard, <strong>la</strong> Procession dansante dut se dérouler à une échelle très réduite. Après le<br />
chant <strong>de</strong>s litanies, les danseurs ont formé leurs groupes sur le parvis <strong>de</strong> <strong>la</strong> basilique,<br />
<strong>la</strong> société <strong>de</strong> musique a pris p<strong>la</strong>ce à l’<strong>en</strong>trée <strong>de</strong> l’église pour accompagner<br />
musicalem<strong>en</strong>t les danseurs passant dans le couloir c<strong>en</strong>tral pour défiler <strong>de</strong>vant le<br />
tombeau <strong>de</strong> St Willibrord. A partir <strong>de</strong> là, toute activité religieuse <strong>de</strong>vait se cantonner à<br />
l’intérieur <strong>de</strong> <strong>la</strong> basilique.<br />
Le v<strong>en</strong>dredi précédant <strong>la</strong> P<strong>en</strong>tecôte <strong>de</strong> l’année 1941, le curé-doy<strong>en</strong> Ernest<br />
Biermann fut convoqué à Grev<strong>en</strong>macher chez le « Landrat » qui lui communiqua les<br />
ordres <strong>de</strong> l’administration nazie : le procession était formellem<strong>en</strong>t interdite ; le curédoy<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>vait <strong>en</strong> informer les paroissi<strong>en</strong>s et les exhorter à gar<strong>de</strong>r le calme et faire<br />
leurs prières à l’intérieur <strong>de</strong> l’église. Le curé-doy<strong>en</strong> <strong>en</strong> informa les paroissi<strong>en</strong>s le<br />
dimanche <strong>en</strong> les déliant <strong>de</strong> leurs vœux pour ce cas <strong>de</strong> force majeure.<br />
Cette interdiction n’était pas du goût <strong>de</strong> quelques c<strong>en</strong>taines <strong>de</strong> paroissi<strong>en</strong>s<br />
d’<strong>Echternach</strong> et <strong>de</strong>s <strong>en</strong>virons qui se rassemb<strong>la</strong>i<strong>en</strong>t le mardi dans <strong>la</strong> cour <strong>de</strong> l’abbaye<br />
pour chanter les litanies et s’avancer dans <strong>la</strong> basilique. Là, un jeune homme sortit <strong>de</strong><br />
sa poche un harmonica et <strong>en</strong>tonna <strong>la</strong> mélodie traditionnelle. A ce signal, les rangs se<br />
formai<strong>en</strong>t pour effectuer <strong>la</strong> danse traditionnelle. Les musici<strong>en</strong>s prés<strong>en</strong>ts<br />
s’<strong>en</strong>gageai<strong>en</strong>t à aller chercher illico leurs instrum<strong>en</strong>ts et prir<strong>en</strong>t p<strong>la</strong>ce sur le jubé pour<br />
jouer <strong>la</strong> mélodie traditionnelle. Après quelque temps, ils fur<strong>en</strong>t avertis brusquem<strong>en</strong>t<br />
que les officiers SS, qui avai<strong>en</strong>t observé <strong>de</strong> loin le manège, avai<strong>en</strong>t fait v<strong>en</strong>ir <strong>de</strong>s<br />
r<strong>en</strong>forts et installé un fusil-mitrailleur sur le parvis. Les g<strong>en</strong>s se dispersèr<strong>en</strong>t dans <strong>la</strong><br />
confusion tout <strong>en</strong> huant et siff<strong>la</strong>nt les officiers qui surveil<strong>la</strong>i<strong>en</strong>t <strong>la</strong> scène. Le jeudi<br />
suivant, 8 arrestations eur<strong>en</strong>t lieu, mais après quelques interv<strong>en</strong>tions, notamm<strong>en</strong>t du<br />
chargé d’affaires américain George P<strong>la</strong>tt Waller, ils fur<strong>en</strong>t relâchés et accueillis <strong>en</strong><br />
triomphe par <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion.<br />
11
12<br />
Eechternoacher Poarleew<strong>en</strong> viroam IIte Kréich<br />
Eechternoacher Notiz<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Poarleew<strong>en</strong> Eéchternoacher viroam Poararchiv IIte Kréich<br />
Notiz<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Eéchternoacher Poararchiv<br />
Noach bis kuerz viroam Kréich ass P<strong>en</strong>gstdënsdig<br />
moies Noach no bis <strong>de</strong>r kuerz Mass viroam om 8,15 Kréich Auer <strong>de</strong> ass Bëschof P<strong>en</strong>gstdënsdig mat <strong>de</strong><br />
Pilger moies op no d‘däitsch <strong>de</strong>r Mass Breck om 8,15 gaang<strong>en</strong>, Auer fir <strong>de</strong> do, Bëschof <strong>en</strong> Festpredigt mat <strong>de</strong><br />
ze Pilger hal<strong>en</strong> op d‘däitsch a voan do Breck aus gaang<strong>en</strong>, ass d‘Sprangprëzessiun fir do, <strong>en</strong> Festpredigt iwer<br />
d‘Bréck ze hal<strong>en</strong> bis a bei voan d‘Graw do aus voam ass Hlg d‘Sprangprëzessiun Willibrord komm. iwer<br />
d‘Bréck bis bei d‘Graw voam Hlg Willibrord komm.<br />
1937<br />
1937<br />
1936<br />
1936<br />
Awer et lug vill Spannung an et ass <strong>en</strong> Kollekt gehale gé<strong>en</strong> „für die<br />
Awer Erhaltung et lug <strong>de</strong>s vill G<strong>la</strong>ub<strong>en</strong>s Spannung in Deutsch<strong>la</strong>nd“ an et ass <strong>en</strong> Kollekt gehale gé<strong>en</strong> „für die<br />
Erhaltung <strong>de</strong>s G<strong>la</strong>ub<strong>en</strong>s in Deutsch<strong>la</strong>nd“<br />
Artikel 1937 voam<br />
Artikel Här Bes<strong>en</strong>ius 1937 voam<br />
Här Bes<strong>en</strong>ius<br />
1939<br />
1939<br />
Well d‘Bréck awer<br />
gespoart Well d‘Bréck war, awer ass<br />
gespoart d‘Prëzëssiun war, aus ass<br />
d‘Prëzëssiun <strong>de</strong>r Basilika mat aus V<strong>en</strong>i Creator bis an d‘Abtei gaang<strong>en</strong><br />
wu <strong>de</strong>r du Basilika <strong>de</strong> Bëschof mat V<strong>en</strong>i Festpredigt Creator bis gehale an d‘Abtei hoat. gaang<strong>en</strong><br />
wu du <strong>de</strong> Bëschof Festpredigt gehale hoat.<br />
No <strong>de</strong> Bitt-Prëzëssiun<strong>en</strong> moies fréi <strong>de</strong> 15,16 a 17.5<br />
bis No <strong>de</strong> op Bitt-Prëzëssiun<strong>en</strong> Hlg Kräitz, bei d‘Muttergotteskabeel moies fréi <strong>de</strong> 15,16 an a 17.5 bei<br />
Pitter bis op a Hlg Pol hoat Kräitz, d‘Stad bei Eechternoach d‘Muttergotteskabeel sich gerëst an bei fär<br />
Péngste Pitter a Pol mat hoat <strong>de</strong>r d‘Stad Sprangprëzëssiun Eechternoach sich an gerëst di gruss fär<br />
Feierlichkät<strong>en</strong> Péngste mat voam <strong>de</strong>r Sprangprëzëssiun 1200honnertjährig<strong>en</strong> an Dud di gruss voam<br />
Hlg Feierlichkät<strong>en</strong> Willibrord. voam 1200honnertjährig<strong>en</strong> Dud voam<br />
Och Hlg Willibrord. ass dat Jaouer d‘Basilika zur päpstlicher<br />
Basilika Och ass minor dat prok<strong>la</strong>méiert Jaouer d‘Basilika ge<strong>en</strong>. zur päpstlicher<br />
Dës Basilika religiéis minor prok<strong>la</strong>méiert Feiere wi ge<strong>en</strong>. och d‘100 jäerig<br />
Onofhängigkeetsfeier Dës religiéis Feiere 1939 wi war<strong>en</strong> och d’Gelé<strong>en</strong>hät d‘100 jäerig fär<br />
d‘Verbonn<strong>en</strong>heet, Onofhängigkeetsfeier Traditiunn<strong>en</strong> 1939 war<strong>en</strong> an Onofhängigkät d’Gelé<strong>en</strong>hät fär ze<br />
dokum<strong>en</strong>téier<strong>en</strong>, d‘Verbonn<strong>en</strong>heet, grad Traditiunn<strong>en</strong> dës Zäit an wu Onofhängigkät d<strong>en</strong> däitsch<strong>en</strong> ze<br />
Noper dokum<strong>en</strong>téier<strong>en</strong>, opgerëst hoat grad an dës <strong>de</strong> Westwall Zäit wu feerdig d<strong>en</strong> däitsch<strong>en</strong> gestallt<br />
Noper hoat. opgerëst hoat an <strong>de</strong> Westwall feerdig gestallt<br />
hoat. (Fotos: Pierre Kauth<strong>en</strong> an P. Colljung)<br />
(Fotos: Pierre Kauth<strong>en</strong> an P. Colljung)
1939 Prok<strong>la</strong>matiunn voan <strong>de</strong>r Basilika als basilica minor<br />
Wi schreiwt d<strong>en</strong> Här Dech<strong>en</strong>: Da wird wohl kein <strong>Echternach</strong>er fehl<strong>en</strong> dürf<strong>en</strong>!<br />
1939 Prok<strong>la</strong>matiunn voan <strong>de</strong>r Basilika als basilica minor<br />
Wi schreiwt d<strong>en</strong> Här Dech<strong>en</strong>: Da wird wohl kein <strong>Echternach</strong>er fehl<strong>en</strong><br />
Donnerstag<br />
dürf<strong>en</strong>!<br />
Ab<strong>en</strong>d um 8 Uhr<br />
Feierliche Eröffnung <strong>de</strong>r<br />
Willibrordusfeierlichkeit<strong>en</strong><br />
Donnerstag Ab<strong>en</strong>d um 8 Uhr<br />
mit<br />
Ansprache<br />
Feierliche Eröffnung<br />
<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong>r<br />
Hochwürdigst<strong>en</strong><br />
Willibrordusfeierlichkeit<strong>en</strong><br />
Herrn<br />
mit<br />
Bischof.<br />
Ansprache <strong>de</strong>s<br />
Hochwürdigst<strong>en</strong> Herrn<br />
Da<br />
Bischof.<br />
wird wohl kein<br />
<strong>Echternach</strong>er fehl<strong>en</strong> dürf<strong>en</strong>!<br />
Da wird wohl kein<br />
<strong>Echternach</strong>er fehl<strong>en</strong> dürf<strong>en</strong>!<br />
Sonntag, d<strong>en</strong> 28.5.1939<br />
Um 6,8 und 9 Uhr Stillmess<strong>en</strong><br />
mit<br />
Sonntag,<br />
Austeilung<br />
d<strong>en</strong> 28.5.1939<br />
<strong>de</strong>r Hlg Kommunion.<br />
Um 6,8 und 9 Uhr Stillmess<strong>en</strong><br />
½<br />
mit<br />
11<br />
Austeilung<br />
feierliches<br />
<strong>de</strong>r<br />
Pontifika<strong>la</strong>mt<br />
Hlg Kommunion.<br />
bei dieser Geleg<strong>en</strong>heit wird das<br />
päpstliche<br />
½ 11 feierliches<br />
Breve<br />
Pontifika<strong>la</strong>mt<br />
über die Erhebung<br />
unserer<br />
bei dieser<br />
Grabeskirche<br />
Geleg<strong>en</strong>heit<br />
<strong>de</strong>s<br />
wird<br />
H.<br />
das<br />
Willibrord<br />
päpstliche<br />
zur<br />
Breve<br />
Basilika<br />
über<br />
Minor<br />
die Erhebung<br />
von<br />
Seiner<br />
unserer<br />
Excell<strong>en</strong>z<br />
Grabeskirche<br />
<strong>de</strong>m<br />
<strong>de</strong>s H.<br />
hochwürdigst<strong>en</strong><br />
Willibrord zur Basilika<br />
Herrn<br />
Minor<br />
Bischof<br />
von<br />
von<br />
Luxemburg<br />
Seiner Excell<strong>en</strong>z<br />
prok<strong>la</strong>miert.<br />
<strong>de</strong>m<br />
hochwürdigst<strong>en</strong> Herrn Bischof von<br />
Luxemburg prok<strong>la</strong>miert.<br />
Dieser Tag wird in <strong>de</strong>r Geschichte<br />
unserer Stadt einzig darsteh<strong>en</strong> und<br />
kein<br />
Dieser<br />
wahrer<br />
Tag wird<br />
<strong>Echternach</strong>er<br />
in <strong>de</strong>r Geschichte<br />
darf<br />
dabei<br />
unserer<br />
fehl<strong>en</strong>.<br />
Stadt einzig darsteh<strong>en</strong> und<br />
kein wahrer <strong>Echternach</strong>er darf<br />
dabei fehl<strong>en</strong>.<br />
Die Behörd<strong>en</strong> und die kath. Vereine<br />
<strong>de</strong>r Stadt werd<strong>en</strong> offiziell durch die<br />
Presse<br />
Die Behörd<strong>en</strong><br />
einge<strong>la</strong>d<strong>en</strong><br />
und die<br />
und<br />
kath.<br />
werd<strong>en</strong><br />
Vereine<br />
reservierte<br />
<strong>de</strong>r Stadt werd<strong>en</strong><br />
Plätze<br />
offiziell<br />
erhalt<strong>en</strong>.<br />
durch die<br />
Presse einge<strong>la</strong>d<strong>en</strong> und werd<strong>en</strong><br />
reservierte Plätze erhalt<strong>en</strong>.<br />
013<br />
013<br />
13
14<br />
1939 Gruss Feierlichkät<strong>en</strong>-Te Deum 100 Joer Onofhängigkät<br />
1939 Gruss Feierlichkät<strong>en</strong>-Te Deum 100 Joer Onofhängigkät<br />
Source : Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paroisse<br />
Source : Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paroisse<br />
Kommuniunsdag<br />
Kommuniunsdag<br />
Am nächst<strong>en</strong> Sonntag wird bei<br />
Am nächst<strong>en</strong><br />
Geleg<strong>en</strong>heit<br />
Sonntag<br />
<strong>de</strong>s<br />
wird<br />
C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ariums<br />
bei<br />
Geleg<strong>en</strong>heit <strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong>r<br />
C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ariums<br />
Unabhängigkeit<br />
<strong>de</strong>r Unabhängigkeit<br />
Luxemburgs um 10 Uhr ein<br />
Luxemburgs feierliches um Hochamt 10 Uhr mit ein Te Deum<br />
feierliches gesung<strong>en</strong>. Hochamt mit Te Deum<br />
gesung<strong>en</strong>.<br />
Alle Behörd<strong>en</strong> und Vereine sind<br />
Alle Behörd<strong>en</strong> hiermit zu und dieser Vereine Feier sind einge<strong>la</strong>d<strong>en</strong>.<br />
hiermit zu Reservierte dieser Feier Plätze einge<strong>la</strong>d<strong>en</strong>. steh<strong>en</strong> zu ihrer<br />
Reservierte Verfügung. Plätze steh<strong>en</strong> zu ihrer<br />
Verfügung.<br />
Mai-Juni<br />
Mai-Juni<br />
1939<br />
1939<br />
In dieser Woche Jubiläumsfeierlichkeit<strong>en</strong><br />
In dieser<br />
zu<br />
Woche<br />
Ehr<strong>en</strong><br />
Jubiläumsfeierlichkeit<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>s H. Willibrord<br />
zu Ehr<strong>en</strong><br />
geleg<strong>en</strong>tlich<br />
<strong>de</strong>s H. Willibrord<br />
<strong>de</strong>s 1200<br />
geleg<strong>en</strong>tlich<br />
To<strong>de</strong>stages.<br />
<strong>de</strong>s 1200<br />
To<strong>de</strong>stages.<br />
Dominica 4.6.1939<br />
Dominica 4.6.1939<br />
Schlussfeierlichkeit <strong>de</strong>r C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>arfeier zu<br />
Schlussfeierlichkeit Ehr<strong>en</strong> <strong>de</strong>s <strong>de</strong>r H. Willibrord C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>arfeier zu<br />
Ehr<strong>en</strong> <strong>de</strong>s …. H. Willibrord<br />
…. ½ 11 feierl. Pontifika<strong>la</strong>mt im Ehr<strong>en</strong>hof <strong>de</strong>r<br />
½ 11 feierl. Abtei Pontifika<strong>la</strong>mt gehalt<strong>en</strong> durch im Ehr<strong>en</strong>hof Seine Emin<strong>en</strong>z <strong>de</strong>r<br />
Abtei gehalt<strong>en</strong> Cardinal durch Van Seine Roey Emin<strong>en</strong>z von Mechel<strong>en</strong><br />
Cardinal Van Roey von Mechel<strong>en</strong><br />
14<br />
14
1939 Sprangprëzëssioun – <strong>en</strong> Trei zur Eechternaocher Geschicht 1<br />
1939 Sprangprëzëssioun – <strong>en</strong> Trei zur Eechternaocher Geschicht 1<br />
1 Aus <strong>de</strong>r Broschür St Willibrord <strong>Echternach</strong> 739-1939 (Poararchiv) 15<br />
1 Aus <strong>de</strong>r Broschür St Willibrord <strong>Echternach</strong> 739-1939 (Poararchiv) 15<br />
15
16<br />
1939 1200 e anniversaire <strong>de</strong> <strong>la</strong> mort <strong>de</strong> St Willibrord<br />
In dies<strong>en</strong> Woch<strong>en</strong> Jubiläumsfeierlichkeit<strong>en</strong> zu Ehr<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<br />
H. Willibrord geleg<strong>en</strong>tlich <strong>de</strong>s 1200 Jahrestages<br />
Grussherzoglich Famill<br />
ass bei Feier mat <strong>de</strong>rbaï<br />
Foto<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r Broschür St Willibrord <strong>Echternach</strong> 739-1939 (Poararchiv)<br />
16
Le Luxembourg et <strong>la</strong> ville d’<strong>Echternach</strong> sous l’occupation alleman<strong>de</strong>. 1<br />
Année 1940 :<br />
10.05.1940 : Occupation du Grand-Duché indép<strong>en</strong>dant par les troupes alleman<strong>de</strong>s. L’Ambassa<strong>de</strong>ur allemand<br />
von RADOWITZ remet un mémorandum dans lequel « le Gouvernem<strong>en</strong>t du<br />
Reich assure au Gouvernem<strong>en</strong>t<br />
luxembourgeois que l’Allemagne n’a<br />
pas l’int<strong>en</strong>tion <strong>de</strong> violer, ni à<br />
prés<strong>en</strong>t, ni à l’av<strong>en</strong>ir, l’intégrité<br />
territoriale et l’indép<strong>en</strong>dance<br />
politique du Grand-Duché », le<br />
même jour un grand nombre <strong>de</strong><br />
Luxembourgeois sont arrêtés et<br />
emprisonnés. 2 La popu<strong>la</strong>tion du<br />
Bassin Minier est évacuée. 47.000<br />
Luxembourgeois se réfugi<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
France.<br />
17 mai :Le Général-major<br />
GULLMANN déc<strong>la</strong>re le Luxembourg<br />
comme pays <strong>en</strong>nemi.<br />
13 juillet : Les col<strong>la</strong>borateurs luxembourgeois du régime nazi<br />
fond<strong>en</strong>t <strong>la</strong> VDB, Volks<strong>de</strong>utsche Bewegung (Mouvem<strong>en</strong>t popu<strong>la</strong>ire<br />
allemand).<br />
14 juillet : Les Luxembourgeois commémor<strong>en</strong>t <strong>la</strong> Fête Nationale<br />
Française, les participants sont arrêtés et condamnés à <strong>de</strong>s peines<br />
d’emprisonnem<strong>en</strong>t.<br />
29 juillet : Gustave SIMON, le Gauleiter du Gau Cobl<strong>en</strong>ce-Trèves<br />
<strong>de</strong>vi<strong>en</strong>t « Chef <strong>de</strong>r Zivilverwaltung-CdZ » et s’installe à<br />
Luxembourg. 3<br />
Août/septembre : Création <strong>de</strong>s groupes <strong>de</strong> résistance L.F.B.<br />
« Letzebuerger Fraïheets-Bewegung » et <strong>de</strong> LPL (Lëtzebuerger Patriote Liga)<br />
15 août : Les fonctionnaires sont déliés <strong>de</strong> leur serm<strong>en</strong>t <strong>en</strong>vers <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse. Obéissance est due au<br />
CdZ Gustave SIMON, qui proc<strong>la</strong>me que l’Etat Luxembourgeois a cessé d’exister. Ces mesures<br />
décl<strong>en</strong>ch<strong>en</strong>t le « SPENGELSKRICH », <strong>la</strong> guerre <strong>de</strong>s insignes (les Luxembourgeois montr<strong>en</strong>t <strong>en</strong> public le lion<br />
rouge, les armoiries nationales, fanions luxembourgeois et l’effigie <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse). Les Allemands<br />
ripost<strong>en</strong>t par <strong>la</strong> terreur et maltrait<strong>en</strong>t les manifestants <strong>en</strong> procédant à <strong>de</strong>s arrestations <strong>en</strong> masse.<br />
20 et 21 août : Institution d’un Tribunal Spécial (Son<strong>de</strong>rgericht) et introduction du droit pénal allemand.<br />
22 août: Dissolution <strong>de</strong>s associations luxembourgeoises par le « Stillhaltekommissar » et confiscation <strong>de</strong><br />
leurs bi<strong>en</strong>s. Dissolution <strong>de</strong>s partis politiques<br />
luxembourgeois.<br />
31 août : Publication par 32 personnalités<br />
luxembourgeois d’un manifeste « Heim ins Reich » et<br />
<strong>de</strong>mandant l’annexion à l’Allemagne.<br />
5 septembre : Lois antisémitiques appliqués au<br />
Luxembourg.<br />
20 octobre : « Journée <strong>de</strong>s matraques » suite à <strong>la</strong><br />
démolition du Monum<strong>en</strong>t du Souv<strong>en</strong>ir « Gëlle Fra ».<br />
31 octobre : Les étudiants luxembourgeois aux universités alleman<strong>de</strong>s sont<br />
forcés <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>dre part à un cours <strong>de</strong> rééducation à Stahleck ou sont confrontés<br />
à <strong>de</strong>s gestes provocateurs 4 .<br />
12 novembre : Ordre <strong>de</strong> saluer les couleurs hitléri<strong>en</strong>nes. Les<br />
Luxembourgeois fuyant l’apparition <strong>de</strong>s croix gammés sont<br />
maltraités par les commandos <strong>de</strong> SA.-<br />
Début décembre : Les premiers tracts c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stins du groupe<br />
<strong>de</strong> résistance LPL sont distribués dans le pays <strong>en</strong>tier.<br />
4 décembre : Les soldats <strong>de</strong> l’anci<strong>en</strong>ne Compagnie <strong>de</strong>s<br />
Volontaires Luxembourgeois sont déportés à Weimar<br />
(Allemagne). 264 membres seront internés dans les prisons et camps <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration<br />
allemands ; 32 autres rejoindront le maquis et les armées alliées. 80 ne revi<strong>en</strong>dront pas <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> déportation.<br />
25 décembre : Les nazis maltrait<strong>en</strong>t cruellem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> public <strong>de</strong>s patriotes ayant dressé un arbre <strong>de</strong> Noël garni<br />
<strong>de</strong> fanions luxembourgeois.<br />
1 Voir Rappel Revue m<strong>en</strong>suelle <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.P.P.D. numéro spécial Avril-mai 1969 23 e année<br />
2 Lire Rudy Mach Le Refus. Récit d’un membre <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cie <strong>de</strong> Volontaires Luxembourgeoise-page 9<br />
3 Le 17.12.1945 arrêté sous le nom <strong>de</strong> Hans Wölfler SIMON se p<strong>en</strong>dra dans <strong>la</strong> prison <strong>de</strong> Pa<strong>de</strong>rborn.<br />
4 Voir pages 16 à 20 du livre Tribu<strong>la</strong>tions d’un incorrigible <strong>de</strong> Georges Arnold 17<br />
17
18<br />
Mir sin a bleiw<strong>en</strong> Lëtzebuerger!<br />
Année 1941 :<br />
Janvier : création <strong>de</strong>s groupes <strong>de</strong> résistance LFK « Letzebuerger Fräiheetskämpfer » et <strong>de</strong> LRL<br />
« Letzeburger Rou<strong>de</strong> Léiw ».<br />
23 janvier : Les Luxembourgeois fêt<strong>en</strong>t l’anniversaire <strong>de</strong> naissance <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse. La Gestapo<br />
fait irruption dans plusieurs foyers pour arrêter les festoyants.<br />
12 février Introduction du RAD (Service du travail obligatoire) sur base du « volontariat ».<br />
18 février : Décret du Gauleiter interdisant le port du béret basque.<br />
31 mars : Décret permettant <strong>la</strong> <strong>de</strong>stitution <strong>de</strong>s fonctionnaires « Sie biet<strong>en</strong> nicht die Gewähr » n’offrant pas<br />
assez <strong>de</strong> garanties au régime.<br />
1 er mai : Fête du Travail, le Gauleiter prononce un grand discours à Du<strong>de</strong><strong>la</strong>nge, mais sur les clochers <strong>de</strong><br />
Schiff<strong>la</strong>nge et <strong>de</strong> Pétange flotte le drapeau luxembourgeois hissé par les membres du groupe <strong>de</strong> résistance<br />
ALWERAJE.<br />
2 mai : Les personnes <strong>de</strong>stituées sont<br />
requisitionnées pour le travail <strong>de</strong> terrassier sur<br />
l’autostra<strong>de</strong> à Wittlich <strong>en</strong> Allemagne.<br />
23 mai : Introduction du<br />
RAD obligatoire pour <strong>la</strong><br />
jeunesse du pays.<br />
27 juin : Churchill<br />
décl<strong>en</strong>che l’action<br />
propagandiste V (V for<br />
Victory). Beaucoup <strong>de</strong> patriotes arrêtés pour avoir peint nuitamm<strong>en</strong>t <strong>de</strong> grands V<br />
sur les voies publiques.<br />
Juillet : Pour se soustraire à l’<strong>en</strong>rôlem<strong>en</strong>t pour le RAD, <strong>de</strong> jeunes g<strong>en</strong>s quitt<strong>en</strong>t le<br />
pays et rejoign<strong>en</strong>t les forces alliées. Les réseaux d’évacuation c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stine<br />
comm<strong>en</strong>c<strong>en</strong>t à s’organiser.<br />
5 octobre : <strong>de</strong>s bannières rouges à croix gammée ont été arrachées à Ettelbrück. 21 otages sont arrêtés et<br />
doiv<strong>en</strong>t payer une rançon <strong>de</strong> 500.000 Mark.<br />
10 octobre 1941 : Plébiscite camouflé comme rec<strong>en</strong>sem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion. Les Luxembourgeois doiv<strong>en</strong>t<br />
fournir <strong>de</strong>s déc<strong>la</strong>rations sur leur nationalité et leur <strong>la</strong>ngue maternelle <strong>en</strong> répondant aux 3 questions<br />
décisives cachées parmi 11 questions diverses. Presque <strong>la</strong> totalité <strong>de</strong>s habitants ayant répondu par<br />
« Lëtzebuerger » le plébiscite est annulé.<br />
11 octobre : Le Gauleiter annonce<br />
qu’une « Volkstumskartei » sera<br />
organisée où les déc<strong>la</strong>rations sur <strong>la</strong><br />
nationalité et <strong>la</strong> <strong>la</strong>ngue maternelle sont<br />
à fournir oralem<strong>en</strong>t.<br />
13 octobre : Décret m<strong>en</strong>açant <strong>de</strong><br />
peines sévères les fauteurs <strong>de</strong><br />
troubles.<br />
14 octobre : Décret prévoyant <strong>la</strong><br />
peine <strong>de</strong> mort pour le passage illégal<br />
<strong>de</strong>s frontières.<br />
31 octobre : Décret punissant <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
peine <strong>de</strong> mort le fait <strong>de</strong> s’être introduit<br />
dans <strong>la</strong> formation pro-alleman<strong>de</strong> avec<br />
l’int<strong>en</strong>tion <strong>de</strong> dissimuler ses activités<br />
c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stines.<br />
Début novembre : Arrestation <strong>en</strong> masse. Environ 500 personnes par jour sont arrêtées et internées au<br />
camp <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration <strong>de</strong> Hinzert pour m<strong>en</strong>ées anti-alleman<strong>de</strong>s. Le groupe <strong>de</strong> résistance LFK est<br />
<strong>en</strong>tièrem<strong>en</strong>t décimé.<br />
11 décembre : Les Etats-Unis déc<strong>la</strong>r<strong>en</strong>t <strong>la</strong> guerre à l’Allemagne.<br />
18
1941: Sprangprëzëssiun get ofgeschaaf!<br />
1941: Sprangprëzëssiun Notiz voam Här Dëche: get ofgeschaaf!<br />
1941: Sprangprëzëssiun get ofgeschaaf!<br />
Mitteilung Notiz voam über Här die Dëche: Springprozession in diesem Jahr.<br />
Am Notiz Mitteilung vergang<strong>en</strong><strong>en</strong> voam über Här die Dëche: Freitag Springprozession wur<strong>de</strong> <strong>de</strong>r Herr in diesem Dechant Jahr. zum Herrn<br />
Landrat Mitteilung Am vergang<strong>en</strong><strong>en</strong> in über Grev<strong>en</strong>macher die Freitag Springprozession wur<strong>de</strong> geruf<strong>en</strong>. <strong>de</strong>r Der Herr in H. diesem Dechant Landrat Jahr. gab zum bezüglich Herrn<br />
<strong>de</strong>r Am Landrat Springprozession vergang<strong>en</strong><strong>en</strong> in Grev<strong>en</strong>macher Freitag folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> wur<strong>de</strong> geruf<strong>en</strong>. <strong>de</strong>r Bescheid: Der Herr H. Dechant Landrat Ich bin zum beauftragt gab Herrn bezüglich von<br />
…Ihn<strong>en</strong> Landrat <strong>de</strong>r Springprozession in mitzuteil<strong>en</strong>, Grev<strong>en</strong>macher dass folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die geruf<strong>en</strong>. Springprozession Bescheid: Der H. Landrat Ich bin in diesem gab beauftragt bezüglich Jahr von<br />
nicht <strong>de</strong>r …Ihn<strong>en</strong> Springprozession stattfind<strong>en</strong> mitzuteil<strong>en</strong>, darf, dass auch folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die nicht Springprozession Bescheid: in <strong>de</strong>m Ort, Ich wie bin in dieselbe beauftragt diesem das Jahr von<br />
letzte …Ihn<strong>en</strong> nicht stattfind<strong>en</strong> Jahr mitzuteil<strong>en</strong>, abgehalt<strong>en</strong> darf, dass auch wur<strong>de</strong>! die nicht Springprozession in <strong>de</strong>m Ort, wie in dieselbe diesem das Jahr<br />
nicht letzte stattfind<strong>en</strong> Jahr abgehalt<strong>en</strong> darf, auch wur<strong>de</strong>! nicht in <strong>de</strong>m Ort, wie dieselbe das<br />
letzte Jahr abgehalt<strong>en</strong> wur<strong>de</strong>!<br />
Dat woar stoark<strong>en</strong> Tubak fär<br />
d’Eechternoacher, Dat woar stoark<strong>en</strong> hei Tubak wat fär Tunnesse<br />
Marcel Dat d’Eechternoacher, woar schreiwt: stoark<strong>en</strong> Tubak hei wat fär Tunnesse<br />
d’Eechternoacher, Marcel schreiwt: hei wat Tunnesse<br />
En Marcel èemolig<strong>en</strong> schreiwt: acte <strong>de</strong> désobéissance!<br />
Notiz. En èemolig<strong>en</strong> acte <strong>de</strong> désobéissance!<br />
En Notiz. èemolig<strong>en</strong> acte <strong>de</strong> désobéissance!<br />
Notiz.<br />
Bzgl v. Pfingstdi<strong>en</strong>stag möchte ich ihn<strong>en</strong><br />
Pfarrkin<strong>de</strong>r Bzgl v. Pfingstdi<strong>en</strong>stag mitteil<strong>en</strong>, dass möchte niemand ich ihn<strong>en</strong> durch<br />
irg<strong>en</strong>d Bzgl Pfarrkin<strong>de</strong>r v. ein Pfingstdi<strong>en</strong>stag Gelüb<strong>de</strong> mitteil<strong>en</strong>, o<strong>de</strong>r dass möchte an<strong>de</strong>re niemand ich ihn<strong>en</strong> durch<br />
Verpflichtung Pfarrkin<strong>de</strong>r irg<strong>en</strong>d ein Gelüb<strong>de</strong> mitteil<strong>en</strong>, gebund<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r dass ist; an<strong>de</strong>re niemand weiter möcht<strong>en</strong> durch<br />
dring<strong>en</strong>d irg<strong>en</strong>d Verpflichtung ein mahn<strong>en</strong> Gelüb<strong>de</strong> gebund<strong>en</strong> und o<strong>de</strong>r bitt<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re ist; weiter Di<strong>en</strong>stag möcht<strong>en</strong> in<br />
ruhigem Verpflichtung dring<strong>en</strong>d Gehorsam mahn<strong>en</strong> gebund<strong>en</strong> und geg<strong>en</strong> bitt<strong>en</strong> ist; die weiter Di<strong>en</strong>stag er<strong>la</strong>ss<strong>en</strong><strong>en</strong> möcht<strong>en</strong> in<br />
Bestimmung<strong>en</strong> dring<strong>en</strong>d ruhigem Gehorsam mahn<strong>en</strong> zu und verbring<strong>en</strong> geg<strong>en</strong> bitt<strong>en</strong> die Di<strong>en</strong>stag und er<strong>la</strong>ss<strong>en</strong><strong>en</strong> ihre in<br />
Gebete ruhigem Bestimmung<strong>en</strong> bei Gehorsam d<strong>en</strong> angeordnet<strong>en</strong><br />
zu verbring<strong>en</strong> geg<strong>en</strong> die und er<strong>la</strong>ss<strong>en</strong><strong>en</strong> ihre<br />
Gottesdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> Bestimmung<strong>en</strong> Gebete bei d<strong>en</strong> zu angeordnet<strong>en</strong><br />
verbring<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong> und und alles ihre<br />
an<strong>de</strong>re Gebete Gottesdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zu bei unter<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> d<strong>en</strong> angeordnet<strong>en</strong><br />
zu verricht<strong>en</strong> (aus <strong>de</strong>m und alles<br />
Poarregëster)<br />
Gottesdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re zu unter<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> zu verricht<strong>en</strong> (aus <strong>de</strong>m und alles<br />
an<strong>de</strong>re Poarregëster) zu unter<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> (aus <strong>de</strong>m<br />
Poarregëster)<br />
19<br />
19<br />
19<br />
19
20<br />
Photos: Photos: Archive Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville <strong>de</strong> <strong>la</strong> d’<strong>Echternach</strong><br />
Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
Coll. Selm Coll. Selm<br />
EHRENGEDENKTAG in ECHTERNACH<br />
in ECHTERNACH
KREISPARTEITAG in ECHTERNACH (Als Ersatz für die Springprozession ?)<br />
KREISPARTEITAG in ECHTERNACH (Als Ersatz für die Springprozession ?)<br />
Photos: Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
Coll. Selm<br />
Photos: Archive <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville d’<strong>Echternach</strong><br />
Coll. Selm<br />
21<br />
21<br />
21
22<br />
Gardant vivant leur souv<strong>en</strong>ir. La résistance contre l’occupant allemand.<br />
Gardant vivant leur souv<strong>en</strong>ir. La résistance contre l’occupant allemand.<br />
Sans <strong>la</strong> résistance désespérée et continue <strong>de</strong> tout notre peuple sous <strong>la</strong> conduite <strong>de</strong>s plus vail<strong>la</strong>nts, nous n’aurions certes<br />
pas récupéré notre liberté et notre indép<strong>en</strong>dance.<br />
Sans <strong>la</strong> résistance désespérée et continue <strong>de</strong> tout notre peuple sous <strong>la</strong> conduite <strong>de</strong>s plus vail<strong>la</strong>nts, nous n’aurions certes<br />
En vio<strong>la</strong>tion f<strong>la</strong>grante <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
pas<br />
neutralité,<br />
récupéré<br />
les<br />
notre<br />
Luxembourgeois<br />
liberté et notre indép<strong>en</strong>dance.<br />
se s<strong>en</strong>tir<strong>en</strong>t abandonnés par ceux <strong>en</strong> qui ils<br />
avai<strong>en</strong>t eu confiance (comme <strong>la</strong> France) ; leur attitu<strong>de</strong> vis-à-vis <strong>de</strong> l’armée alleman<strong>de</strong> est <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ue hostile.<br />
En vio<strong>la</strong>tion f<strong>la</strong>grante <strong>de</strong> <strong>la</strong> neutralité, les Luxembourgeois se s<strong>en</strong>tir<strong>en</strong>t abandonnés par ceux <strong>en</strong> qui ils<br />
Des lignes téléphoniques ont été coupées et les discussions avec <strong>de</strong>s soldats <strong>de</strong> <strong>la</strong> Wehrmacht dégénérai<strong>en</strong>t<br />
avai<strong>en</strong>t eu confiance (comme <strong>la</strong> France) ; leur attitu<strong>de</strong> vis-à-vis <strong>de</strong> l’armée alleman<strong>de</strong> est <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ue hostile.<br />
<strong>en</strong> rixes, les conséqu<strong>en</strong>ces se fir<strong>en</strong>t bi<strong>en</strong>tôt s<strong>en</strong>tir. Les premiers Luxembourgeois sont<br />
Des lignes téléphoniques ont été coupées et les discussions avec <strong>de</strong>s soldats <strong>de</strong> <strong>la</strong> Wehrmacht dégénérai<strong>en</strong>t<br />
jugés par <strong>de</strong>s tribunaux militaires pour coups et blessures ou <strong>en</strong>core pour off<strong>en</strong>se à<br />
<strong>en</strong> rixes, les conséqu<strong>en</strong>ces se fir<strong>en</strong>t bi<strong>en</strong>tôt s<strong>en</strong>tir. Les premiers Luxembourgeois sont<br />
l’armée ou à son chef Hitler. L’arrivée à Luxembourg du Gauleiter Gustav SIMON, chargé<br />
jugés par <strong>de</strong>s tribunaux militaires pour coups et blessures ou <strong>en</strong>core pour off<strong>en</strong>se à<br />
par Hitler <strong>de</strong> préparer l’annexion du Luxembourg à l’Allemagne, r<strong>en</strong>força <strong>en</strong>core l’attitu<strong>de</strong><br />
l’armée ou à son chef Hitler. L’arrivée à Luxembourg du Gauleiter Gustav SIMON, chargé<br />
<strong>de</strong> refus <strong>de</strong>s Luxembourgeois. Le port du lion rouge a donné lieu à <strong>de</strong>s bagarres avec <strong>de</strong>s<br />
par Hitler <strong>de</strong> préparer l’annexion du Luxembourg à l’Allemagne, r<strong>en</strong>força <strong>en</strong>core l’attitu<strong>de</strong><br />
col<strong>la</strong>borateurs activistes du mouvem<strong>en</strong>t pro allemand le VDB et <strong>la</strong> Gestapo interv<strong>en</strong>ait<br />
<strong>de</strong> refus <strong>de</strong>s Luxembourgeois. Le port du lion rouge a donné lieu à <strong>de</strong>s bagarres avec <strong>de</strong>s<br />
contre les patriotes provocateurs. La démolition <strong>de</strong> <strong>la</strong> « Gëlle Fra » a eu comme<br />
col<strong>la</strong>borateurs activistes du mouvem<strong>en</strong>t pro allemand le VDB et <strong>la</strong> Gestapo interv<strong>en</strong>ait<br />
conséqu<strong>en</strong>ce <strong>de</strong>s protestations massives.<br />
contre les patriotes provocateurs. La démolition <strong>de</strong> <strong>la</strong> « Gëlle Fra » a eu comme<br />
Dès l’avènem<strong>en</strong>t au pouvoir <strong>de</strong> Hitler, un certain nombre <strong>de</strong> Luxembourgeois avai<strong>en</strong>t essayé <strong>de</strong> lutter contre<br />
conséqu<strong>en</strong>ce <strong>de</strong>s protestations massives.<br />
le nazisme montant. Le patriotisme était bi<strong>en</strong> ancré chez les Luxembourgeois et surtout chez les jeunes.<br />
Dès l’avènem<strong>en</strong>t au pouvoir <strong>de</strong> Hitler, un certain nombre <strong>de</strong> Luxembourgeois avai<strong>en</strong>t essayé <strong>de</strong> lutter contre<br />
Fin septembre 1940 un étudiant du Lycée d’<strong>Echternach</strong>, Raymond PETIT, âgé <strong>de</strong> 20 ans, fonda un groupe <strong>de</strong><br />
le nazisme montant. Le patriotisme était bi<strong>en</strong> ancré chez les Luxembourgeois et surtout chez les jeunes.<br />
résistance sous <strong>la</strong> dénomination LPL (Lëtzebuerger Patriote Liga). Le grand mérite <strong>de</strong>s mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong><br />
Fin septembre 1940 un étudiant du Lycée d’<strong>Echternach</strong>, Raymond PETIT, âgé <strong>de</strong> 20 ans, fonda un groupe <strong>de</strong><br />
résistance était <strong>de</strong> sout<strong>en</strong>ir le moral <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, l’empêchant <strong>de</strong> cé<strong>de</strong>r au chantage <strong>de</strong> l’occupant. Leurs<br />
résistance sous <strong>la</strong> dénomination LPL (Lëtzebuerger Patriote Liga). Le grand mérite <strong>de</strong>s mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong><br />
actions c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stines (tracts c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stins, slogans patriotiques peints sur les murs, fausses rumeurs etc) étai<strong>en</strong>t<br />
résistance était <strong>de</strong> sout<strong>en</strong>ir le moral <strong>de</strong> <strong>la</strong> popu<strong>la</strong>tion, l’empêchant <strong>de</strong> cé<strong>de</strong>r au chantage <strong>de</strong> l’occupant. Leurs<br />
très efficaces. Quand <strong>la</strong> répression alleman<strong>de</strong> s’acc<strong>en</strong>tuait, les mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> résistance assumai<strong>en</strong>t une<br />
actions c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stines (tracts c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stins, slogans patriotiques peints sur les murs, fausses rumeurs etc) étai<strong>en</strong>t<br />
tâche supplém<strong>en</strong>taire, celle <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> ai<strong>de</strong> aux familles <strong>de</strong>s victimes. Avec l’introduction du service <strong>de</strong><br />
très efficaces. Quand <strong>la</strong> répression alleman<strong>de</strong> s’acc<strong>en</strong>tuait, les mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> résistance assumai<strong>en</strong>t une<br />
travail et du service militaire obligatoires, les organisations <strong>de</strong> résistance s’occupai<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s nombreux<br />
tâche supplém<strong>en</strong>taire, celle <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> ai<strong>de</strong> aux familles <strong>de</strong>s victimes. Avec l’introduction du service <strong>de</strong><br />
réfractaires pour les soustraire aux recherches par <strong>la</strong> Gestapo.<br />
travail et du service militaire obligatoires, les organisations <strong>de</strong> résistance s’occupai<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s nombreux<br />
réfractaires pour les soustraire aux recherches par <strong>la</strong> Gestapo.<br />
Extrait livre Union <strong>de</strong>s Mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> <strong>Résistance</strong> Luxembourgeoise.<br />
L’épopée <strong>de</strong>s sans-uniforme UNIO’N 1944-1979<br />
Extrait livre Union <strong>de</strong>s Mouvem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> <strong>Résistance</strong> Luxembourgeoise.<br />
L’épopée <strong>de</strong>s sans-uniforme UNIO’N 1944-1979<br />
Foto<strong>en</strong> Robert KRANTZ<br />
Foto<strong>en</strong> Robert KRANTZ
Annexion du Grand-Duché <strong>de</strong> Luxembourg,<br />
introduction du service militaire obligatoire et déportation. 1<br />
Annexion du Grand-Duché <strong>de</strong> Luxembourg,<br />
introduction du service militaire obligatoire et déportation.<br />
Année 1942<br />
1<br />
Année 1942<br />
23 janvier : <strong>de</strong>ux chefs du groupe <strong>de</strong> résistance LFK sont condamnés à mort.<br />
12 février : 2 patriotes sont décapités à Cologne.<br />
mi-février : prise <strong>en</strong> otage <strong>de</strong> 36 habitants suite à l’attaque <strong>de</strong> bureaux <strong>de</strong> <strong>la</strong> VDB.<br />
mi-avril : arrestation <strong>de</strong> résistants et membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL.<br />
21 avril 1942 : Raymond PETIT, fondateur du groupe <strong>de</strong> résistance LPL se donne <strong>la</strong><br />
mort à Berdorf pour ne pas divulguer les noms <strong>de</strong> ses camara<strong>de</strong>s et résistants<br />
membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL. Un acte d’héroisme et <strong>de</strong> patriotisme exemp<strong>la</strong>ire !<br />
3 mai : Le Gauleiter, dans son discours, souligne que le Reich n’a pas l’int<strong>en</strong>tion d’<strong>en</strong>rôler<br />
<strong>de</strong>s Luxembourgeois. « Le Reich se trouverait dans <strong>de</strong> beaux draps, s’il était obligé <strong>de</strong><br />
recourir aux Luxembourgeois pour gagner <strong>la</strong> guerre ».<br />
4 mai : 18 chefs <strong>de</strong> famille sont<br />
internés dans un camp <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration pour avoir<br />
refusé <strong>de</strong> se r<strong>en</strong>dre à <strong>la</strong> « Volkstumskartei », d’autres<br />
familles sont déportées <strong>en</strong> Allemagne.<br />
23 août : Le « Reichsgesetzb<strong>la</strong>tt » ( recueil <strong>de</strong>s lois<br />
alleman<strong>de</strong>s) publie un décret octroyant <strong>la</strong> nationalité<br />
alleman<strong>de</strong> aux Luxembourgeois, Alsaci<strong>en</strong>s et<br />
Lorrains.<br />
30 août : Le Gauleiter proc<strong>la</strong>me l’annexion du Luxembourg au Reich et l’introduction du service<br />
militaire obligatoire . Les jeunes Luxembourgeois <strong>de</strong>s c<strong>la</strong>sses 1920 à 1924 sont appelés sous les drapeaux.<br />
31 août : Le <strong>Résistance</strong> proc<strong>la</strong>me <strong>la</strong> Grève générale. Le<br />
Gauleiter décrète l’état <strong>de</strong> siège (Ausnahmezustand) et<br />
l’institution d’une Cour martiale (Standgericht).<br />
Arrestation d’<strong>en</strong>viron 300 étudiants à Esch et à <strong>Echternach</strong>.<br />
1 er 23 janvier : <strong>de</strong>ux chefs du groupe <strong>de</strong> résistance LFK sont condamnés à mort.<br />
12 février : 2 patriotes sont décapités à Cologne.<br />
mi-février : prise <strong>en</strong> otage <strong>de</strong> 36 habitants suite à l’attaque <strong>de</strong> bureaux <strong>de</strong> <strong>la</strong> VDB.<br />
mi-avril : arrestation <strong>de</strong> résistants et membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL.<br />
21 avril 1942 : Raymond PETIT, fondateur du groupe <strong>de</strong> résistance LPL se donne <strong>la</strong><br />
mort à Berdorf pour ne pas divulguer les noms <strong>de</strong> ses camara<strong>de</strong>s et résistants<br />
membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL. Un acte d’héroisme et <strong>de</strong> patriotisme exemp<strong>la</strong>ire !<br />
3 mai : Le Gauleiter, dans son discours, souligne que le Reich n’a pas l’int<strong>en</strong>tion d’<strong>en</strong>rôler<br />
<strong>de</strong>s Luxembourgeois. « Le Reich se trouverait dans <strong>de</strong> beaux draps, s’il était obligé <strong>de</strong><br />
recourir aux Luxembourgeois pour gagner <strong>la</strong> guerre ».<br />
4 mai : 18 chefs <strong>de</strong> famille sont<br />
internés dans un camp <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tration pour avoir<br />
refusé <strong>de</strong> se r<strong>en</strong>dre à <strong>la</strong> « Volkstumskartei », d’autres<br />
familles sont déportées <strong>en</strong> Allemagne.<br />
23 août : Le « Reichsgesetzb<strong>la</strong>tt » ( recueil <strong>de</strong>s lois<br />
alleman<strong>de</strong>s) publie un décret octroyant <strong>la</strong> nationalité<br />
alleman<strong>de</strong> aux Luxembourgeois, Alsaci<strong>en</strong>s et<br />
Lorrains.<br />
30 août : Le Gauleiter proc<strong>la</strong>me l’annexion du Luxembourg au Reich et l’introduction du service<br />
militaire obligatoire . Les jeunes Luxembourgeois <strong>de</strong>s c<strong>la</strong>sses 1920 à 1924 sont appelés sous les drapeaux.<br />
31 août : Le <strong>Résistance</strong> proc<strong>la</strong>me <strong>la</strong> Grève générale. Le<br />
Gauleiter décrète l’état <strong>de</strong> siège (Ausnahmezustand) et<br />
l’institution d’une Cour martiale (Standgericht).<br />
Arrestation d’<strong>en</strong>viron 300 étudiants à Esch et à <strong>Echternach</strong>.<br />
1<br />
septembre : Le pays <strong>en</strong>tier<br />
est <strong>en</strong> grève malgré les<br />
m<strong>en</strong>aces du Gauleiter, <strong>de</strong><br />
Kreisleiter et <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo.<br />
Des arrestations sont opérées<br />
dans toutes les parties du<br />
pays.<br />
À partir du 2 septembre : une<br />
vingtaine <strong>de</strong> grévistes sont condamnés à mort, le verdict étant annoncé sur<br />
<strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s affiches rouges pour intimi<strong>de</strong>r le peuple. Suite à <strong>la</strong> grève, 28<br />
grévistes sont mis à <strong>la</strong> disposition <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo.<br />
9 septembre : Message radiodiffusé <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse Charlotte <strong>en</strong><br />
exil au peuple luxembourgeois ayant trouvé l’admiration du mon<strong>de</strong> <strong>en</strong>tier.<br />
9 septembre : Le SS-<br />
Obergrupp<strong>en</strong>führer BERKELMANN est<br />
chargé <strong>de</strong> l’organisation <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
déportation <strong>de</strong>s familles<br />
luxembourgeoises s’opposant au régime<br />
nazi.<br />
13 septembre : Décret du Gauleiter sur<br />
<strong>la</strong> Transp<strong>la</strong>ntation-Déportation <strong>de</strong> familles luxembourgeoises <strong>en</strong><br />
Allemagne ori<strong>en</strong>tale, leur prés<strong>en</strong>ce<br />
sur les frontières <strong>de</strong> l’ouest<br />
prés<strong>en</strong>tant un grave danger pour le<br />
Reich.<br />
A partir <strong>de</strong> mi-septembre jusqu’à <strong>la</strong> fin 1942, quelques 251 familles<br />
luxembourgeoises, y compris <strong>de</strong>s familles d’<strong>Echternach</strong>, ont été déportées<br />
à Leubus/Silésie. En tout, quelques 1.100 familles resp. 4.200<br />
Luxembourgeois ont été déportées.<br />
Les bi<strong>en</strong>s <strong>de</strong>s familles déportées sont transférés aux col<strong>la</strong>borateurs nazis<br />
du Tyrol du Sud qui sont v<strong>en</strong>us s’installer dans les propriétés <strong>de</strong>s déportés.<br />
er septembre : Le pays <strong>en</strong>tier<br />
est <strong>en</strong> grève malgré les<br />
m<strong>en</strong>aces du Gauleiter, <strong>de</strong><br />
Kreisleiter et <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo.<br />
Des arrestations sont opérées<br />
dans toutes les parties du<br />
pays.<br />
À partir du 2 septembre : une<br />
vingtaine <strong>de</strong> grévistes sont condamnés à mort, le verdict étant annoncé sur<br />
<strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s affiches rouges pour intimi<strong>de</strong>r le peuple. Suite à <strong>la</strong> grève, 28<br />
grévistes sont mis à <strong>la</strong> disposition <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gestapo.<br />
9 septembre : Message radiodiffusé <strong>de</strong> <strong>la</strong> Gran<strong>de</strong>-Duchesse Charlotte <strong>en</strong><br />
exil au peuple luxembourgeois ayant trouvé l’admiration du mon<strong>de</strong> <strong>en</strong>tier.<br />
9 septembre : Le SS-<br />
Obergrupp<strong>en</strong>führer BERKELMANN est<br />
chargé <strong>de</strong> l’organisation <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
déportation <strong>de</strong>s familles<br />
luxembourgeoises s’opposant au régime<br />
nazi.<br />
13 septembre : Décret du Gauleiter sur<br />
<strong>la</strong> Transp<strong>la</strong>ntation-Déportation <strong>de</strong> familles luxembourgeoises <strong>en</strong><br />
Allemagne ori<strong>en</strong>tale, leur prés<strong>en</strong>ce<br />
sur les frontières <strong>de</strong> l’ouest<br />
prés<strong>en</strong>tant un grave danger pour le<br />
Reich.<br />
A partir <strong>de</strong> mi-septembre jusqu’à <strong>la</strong> fin 1942, quelques 251 familles<br />
luxembourgeoises, y compris <strong>de</strong>s familles d’<strong>Echternach</strong>, ont été déportées<br />
à Leubus/Silésie. En tout, quelques 1.100 familles resp. 4.200<br />
Luxembourgeois ont été déportées.<br />
Les bi<strong>en</strong>s <strong>de</strong>s familles déportées sont transférés aux col<strong>la</strong>borateurs nazis<br />
du Tyrol du Sud qui sont v<strong>en</strong>us s’installer dans les propriétés <strong>de</strong>s déportés.<br />
Photos : Archiv Lëtzebuerger Wort<br />
Photos : Archiv Lëtzebuerger Wort<br />
1<br />
RAPPEL Revue m<strong>en</strong>suelle <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.P.P.D.-numéro spécial avril/mai 1969 023<br />
1<br />
RAPPEL Revue m<strong>en</strong>suelle <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.P.P.D.-numéro spécial avril/mai 1969 023<br />
23
24<br />
PRO PATRIA NOSTRAQUE LIBERTATE INTEGRAM<br />
PRO PATRIA NOSTRAQUE PROFUDERE LIBERTATE VITAM INTEGRAM<br />
PROFUDERE VITAM<br />
24<br />
24
Eng Schoul erlieft <strong>de</strong> Krich<br />
Eng Schoul erlieft <strong>de</strong> Krich<br />
46 noms figur<strong>en</strong>t sur le Monum<strong>en</strong>t aux morts érigé au Lycée c<strong>la</strong>ssique<br />
d’<strong>Echternach</strong>. Chacun <strong>de</strong> ces noms traduit un <strong>de</strong>stin tragique : <strong>en</strong>rôlés <strong>de</strong> force<br />
46 tombés noms sur figur<strong>en</strong>t sur le Monum<strong>en</strong>t aux morts érigé au Lycée c<strong>la</strong>ssique<br />
Eng le Schoul champ <strong>de</strong> erlieft bataille, <strong>de</strong> <strong>en</strong>rôlés Krich <strong>de</strong> force décédés au camp <strong>de</strong><br />
d’<strong>Echternach</strong>. prisonniers soviétique Chacun <strong>de</strong> ces Tambov, noms victimes traduit un péries <strong>de</strong>stin au tragique camp : <strong>de</strong> <strong>en</strong>rôlés conc<strong>en</strong>tration <strong>de</strong> force<br />
tombés d’Auschwitz sur ou le <strong>de</strong> champ Sachs<strong>en</strong>haus<strong>en</strong>, <strong>de</strong> bataille, résistants <strong>en</strong>rôlés fusillés <strong>de</strong> force par décédés les Allemands au camp (…). <strong>de</strong><br />
prisonniers<br />
46 noms figur<strong>en</strong>t<br />
soviétique<br />
sur<br />
<strong>de</strong><br />
le<br />
Tambov,<br />
Monum<strong>en</strong>t<br />
victimes<br />
aux morts<br />
péries<br />
érigé<br />
au camp<br />
au<br />
<strong>de</strong><br />
Lycée<br />
conc<strong>en</strong>tration<br />
c<strong>la</strong>ssique<br />
d’Auschwitz<br />
d’<strong>Echternach</strong>.<br />
ou<br />
Chacun<br />
<strong>de</strong> Sachs<strong>en</strong>haus<strong>en</strong>,<br />
<strong>de</strong> ces noms<br />
résistants<br />
traduit un<br />
fusillés<br />
<strong>de</strong>stin<br />
par<br />
tragique<br />
les Allemands<br />
: <strong>en</strong>rôlés<br />
(…).<br />
<strong>de</strong> force<br />
Deux membres <strong>de</strong> <strong>la</strong> communauté sco<strong>la</strong>ire ont trouvé une p<strong>la</strong>ce particulière dans<br />
tombés sur le champ <strong>de</strong> bataille, <strong>en</strong>rôlés <strong>de</strong> force décédés au camp <strong>de</strong><br />
l’historiographie. Le professeur Alphonse Schmit, condamné à mort dans le<br />
Deux<br />
prisonniers<br />
membres<br />
soviétique<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> communauté<br />
<strong>de</strong> Tambov,<br />
sco<strong>la</strong>ire<br />
victimes<br />
ont<br />
péries<br />
trouvé<br />
au<br />
une<br />
camp<br />
p<strong>la</strong>ce<br />
<strong>de</strong><br />
particulière<br />
conc<strong>en</strong>tration<br />
contexte <strong>de</strong> <strong>la</strong> grève <strong>de</strong> 1942, fusillé au SS-Son<strong>de</strong>r<strong>la</strong>ger <strong>de</strong> Hinzert dans le 5<br />
l’historiographie.<br />
d’Auschwitz ou <strong>de</strong><br />
Le<br />
Sachs<strong>en</strong>haus<strong>en</strong>,<br />
professeur Alphonse<br />
résistants<br />
Schmit,<br />
fusillés<br />
condamné<br />
par les Allemands<br />
à mort<br />
(…).<br />
septembre 1942 ; Raymond Petit, élève inscrit <strong>en</strong> c<strong>la</strong>sse <strong>de</strong> Première, fondateur dans le<br />
contexte du mouvem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPL grève (Lëtzebuerger <strong>de</strong> 1942, fusillé Patriote-Liga), au SS-Son<strong>de</strong>r<strong>la</strong>ger tué dans un <strong>de</strong> combat Hinzert avec le <strong>la</strong> 5<br />
septembre<br />
Deux membres<br />
1942<br />
<strong>de</strong><br />
; Raymond<br />
<strong>la</strong> communauté<br />
Petit, élève<br />
sco<strong>la</strong>ire<br />
inscrit<br />
ont trouvé<br />
<strong>en</strong> c<strong>la</strong>sse<br />
une<br />
<strong>de</strong><br />
p<strong>la</strong>ce<br />
Première,<br />
particulière<br />
fondateur<br />
dans<br />
Gestapo le 21 avril 1942.<br />
du<br />
l’historiographie.<br />
mouvem<strong>en</strong>t LPL<br />
Le<br />
(Lëtzebuerger<br />
professeur Alphonse<br />
Patriote-Liga),<br />
Schmit,<br />
tué<br />
condamné<br />
dans un<br />
à<br />
combat<br />
mort dans<br />
avec<br />
le<br />
<strong>la</strong><br />
Gestapo<br />
contexte<br />
le<br />
<strong>de</strong><br />
21<br />
<strong>la</strong><br />
avril<br />
grève<br />
1942.<br />
<strong>de</strong> 1942, fusillé au SS-Son<strong>de</strong>r<strong>la</strong>ger <strong>de</strong> Hinzert le 5<br />
Le Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong> a gardé le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> ses victimes. Elles font partie du patrimoine<br />
septembre 1942 ; Raymond Petit, élève inscrit <strong>en</strong> c<strong>la</strong>sse <strong>de</strong> Première, fondateur<br />
profondém<strong>en</strong>t ancré dans <strong>la</strong> mémoire collective. Dans cette optique, <strong>de</strong>s élèves et <strong>de</strong>s professeurs<br />
Le Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong> du mouvem<strong>en</strong>t a gardé LPL le (Lëtzebuerger souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> ses Patriote-Liga), victimes. Elles tué dans font partie un combat du patrimoine avec <strong>la</strong><br />
constitués sous le nom <strong>de</strong> « Groupe du Pâtre et Moine » vi<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t d’organiser une exposition fort<br />
profondém<strong>en</strong>t intéressante : « ancré Eng Schoul dans Gestapo <strong>la</strong> erlieft mémoire le<br />
<strong>de</strong><br />
21<br />
Krich<br />
avril collective. 1942.<br />
». Par le Dans biais cette <strong>de</strong>s <strong>de</strong>stinées optique, individuelles <strong>de</strong>s élèves et d’Alphonse <strong>de</strong>s professeurs Schmit,<br />
constitués <strong>de</strong> Raymond sous Petit le nom et <strong>de</strong> <strong>de</strong> l’élève « Groupe Eugène du Pâtre Pletsch, et élève Moine déporté » vi<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t à Stahleck, d’organiser puis une <strong>en</strong>rôlé exposition <strong>de</strong> force, fort<br />
Le<br />
intéressante<br />
Lycée c<strong>la</strong>ssique<br />
l’exposition rappelle : « Eng aux Schoul<br />
d’<strong>Echternach</strong><br />
élèves erlieft d’aujourd’hui <strong>de</strong><br />
a gardé<br />
Krich ».<br />
le<br />
les Par<br />
souv<strong>en</strong>ir<br />
tristes le biais<br />
<strong>de</strong><br />
années <strong>de</strong>s<br />
ses<br />
<strong>de</strong>stinées<br />
victimes.<br />
1940 à 1945. individuelles<br />
Elles font partie<br />
d’Alphonse<br />
du patrimoine<br />
Schmit,<br />
<strong>de</strong><br />
profondém<strong>en</strong>t<br />
Raymond Petit<br />
ancré<br />
et<br />
dans<br />
<strong>de</strong> l’élève<br />
<strong>la</strong> mémoire<br />
Eugène<br />
collective.<br />
Pletsch,<br />
Dans<br />
élève<br />
cette<br />
déporté<br />
optique,<br />
à Stahleck,<br />
<strong>de</strong>s élèves<br />
puis<br />
et<br />
<strong>en</strong>rôlé<br />
<strong>de</strong>s professeurs<br />
<strong>de</strong> force,<br />
l’exposition<br />
constitués sous<br />
En <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ant rappelle<br />
le<br />
auprès aux<br />
nom<br />
<strong>de</strong>s élèves<br />
<strong>de</strong> « Groupe<br />
jeunes d’aujourd’hui<br />
du Pâtre<br />
le souv<strong>en</strong>ir les <strong>de</strong>s tristes<br />
et Moine<br />
souffrances années<br />
» vi<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t<br />
subies 1940 à dans 1945.<br />
d’organiser une exposition fort<br />
le passé, notre école assume<br />
intéressante : « Eng Schoul erlieft <strong>de</strong> Krich ». Par le biais <strong>de</strong>s <strong>de</strong>stinées individuelles d’Alphonse Schmit,<br />
sa mo<strong>de</strong>ste part dans le grand <strong>de</strong>ssein du <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> mémoire, ce pour éviter que l’histoire ne se répète !<br />
En<br />
<strong>de</strong><br />
« Plus <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ant<br />
Raymond Petit<br />
Jamais » auprès<br />
et<br />
! <strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong><br />
jeunes<br />
l’élève<br />
le<br />
Eugène<br />
souv<strong>en</strong>ir<br />
Pletsch,<br />
<strong>de</strong>s souffrances<br />
élève déporté<br />
subies<br />
à<br />
dans<br />
Stahleck,<br />
le passé,<br />
puis<br />
notre<br />
<strong>en</strong>rôlé<br />
école<br />
<strong>de</strong><br />
assume<br />
force,<br />
sa<br />
l’exposition<br />
mo<strong>de</strong>ste<br />
rappelle<br />
part dans<br />
aux<br />
le<br />
élèves<br />
grand <strong>de</strong>ssein<br />
d’aujourd’hui<br />
du <strong>de</strong>voir<br />
les tristes<br />
<strong>de</strong> mémoire,<br />
années<br />
ce<br />
1940<br />
pour<br />
à 1945.<br />
éviter que l’histoire ne se répète !<br />
« Plus Jamais » !<br />
En <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ant auprès <strong>de</strong>s jeunes le souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong>s souffrances subies dans le passé, notre école assume<br />
H<strong>en</strong>ri Trauffler<br />
sa mo<strong>de</strong>ste part dans le grand <strong>de</strong>ssein du <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> mémoire, ce pour éviter que l’histoire ne se répète !<br />
Directeur du Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong><br />
H<strong>en</strong>ri<br />
« Plus<br />
Trauffler<br />
Jamais » !<br />
Directeur du Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong><br />
H<strong>en</strong>ri Trauffler<br />
Directeur du Lycée c<strong>la</strong>ssique d’<strong>Echternach</strong><br />
25<br />
25<br />
25<br />
25
26<br />
Däi däitsch Trupp<strong>en</strong> iwwerfal<strong>en</strong> d'Belsch, Hol<strong>la</strong>nd a Lëtzebuerg. D'Gran<strong>de</strong>-Duchesse Charlotte an d'Regierung<br />
verlooss<strong>en</strong> d'Land a flücht<strong>en</strong> an d'Aus<strong>la</strong>nd, ab November 1940 bil<strong>de</strong> si <strong>en</strong>g Exilregierung.<br />
10. Mee 1940<br />
Lëtzebuerg gëtt un Däitsch<strong>la</strong>nd annexéiert an <strong>de</strong>m « Gau Mosel<strong>la</strong>nd » ugeglid<strong>de</strong>rt.<br />
De Gustav Simon gëtt zum Gauleiter ernannt, hie soll d' Land « ein<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> » an et « Heim ins Reich » bréng<strong>en</strong>.<br />
2. August 1940<br />
Zu <strong>de</strong>em Zweck gëtt d'Franséisch aus alle Verwaltunge verbannt, d'Strooss<strong>en</strong>nimm gi geännert, franséisch<br />
Nimm a Virnimm muss<strong>en</strong> duerch däitscher ersat ginn. Och franséisch Wier<strong>de</strong>r wéi « Bonjour » a « Merci » si<br />
verbued<strong>en</strong>.<br />
Déi politesch Partei<strong>en</strong> ginn opgeléist, <strong>de</strong> Frang gëtt duerch d'Reichsmark ersat, d'Verwaltung an d'Justiz funktionnéiere<br />
vun elo un no däitsche Gesetzer a Prinzipi<strong>en</strong>, an och d'Schoule gi reorganiséiert.<br />
Ab August 1940<br />
Zu Lëtzebuerg gëll<strong>en</strong> elo och d' »Nürnberger Gesetzer », d'Verméige vun <strong>de</strong> jid<strong>de</strong>sche Matbierger gëtt<br />
agezunn.<br />
5. September 1940<br />
jid<strong>de</strong>sch Bierger ginn no an no an d'Vernichtungs<strong>la</strong>ger am Ost<strong>en</strong> <strong>de</strong>portéiert.<br />
ab Oktober 1941<br />
De Gauleiter Simon zu Iechternach um Kreisparteitag vun<br />
1942<br />
(Fotos : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />
De Reichsarbeitsdi<strong>en</strong>st (RAD) gëtt fir déi jonk Lëtzebuerger agefouert. Jong<strong>en</strong> a Mee<strong>de</strong>rcher musse währ<strong>en</strong>d 6<br />
Méint an Däitsch<strong>la</strong>nd schaff<strong>en</strong>, d'Jonge kréi<strong>en</strong> <strong>en</strong>g virmilitäresch Ausbildung ier si hir<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>tleche Militärdéngscht<br />
ufänk<strong>en</strong>.<br />
23. Mee 1941<br />
De Gauleiter Simon wëll an <strong>en</strong>ger « Person<strong>en</strong>standsaufnahme » d'Lëtzebuerger <strong>de</strong>rzou kréi<strong>en</strong>, dass si op d'Fro<br />
vun <strong>de</strong>r Nationalitéit, <strong>de</strong>r Mammesprooch an <strong>de</strong>r « Volkszugehörigkeit » dräi Mol mat « Deutsch » äntwer<strong>en</strong>.<br />
D' Resist<strong>en</strong>z fuer<strong>de</strong>rt awer d'Leit dozou op, op déi dräi Fro<strong>en</strong> mat « Lëtzebuergesch » ze äntwer<strong>en</strong>, wat si och<br />
an <strong>de</strong>r Majoritéit maach<strong>en</strong>, esou dass déi ganz « Person<strong>en</strong>bestandsaufnahme » kuerzerhand ofgesot gëtt.<br />
10. Oktober 1941<br />
De Gauleiter Simon zu Iechternach<br />
um Kreisparteitag vun 1942<br />
(Fotos : Archives nationales <strong>de</strong><br />
Luxembourg)
D<strong>en</strong> Direkter Goetzinger iwwerrreecht <strong>de</strong> Pokal un <strong>de</strong> Gewënner vun<br />
<strong>en</strong>ger Course (1940, Foto : P. Decker)<br />
Vun Däi <strong>de</strong>r däitsch R<strong>en</strong>trée Trupp<strong>en</strong> un verschwënnt iwwerfal<strong>en</strong> d'Belsch, d'Franséisch Hol<strong>la</strong>nd zu <strong>en</strong>gem a Lëtzebuerg. gudd<strong>en</strong> D'Gran<strong>de</strong>-Duchesse Deel aus <strong>de</strong> Stonnepläng. Charlotte an d'Regierung<br />
« verlooss<strong>en</strong> Der Unterricht d'Land in all<strong>en</strong> a flücht<strong>en</strong> Schul<strong>en</strong> an d'Aus<strong>la</strong>nd, erfolgt allein ab in November <strong>de</strong>utscher 1940 Sprache bil<strong>de</strong> » si (Verordnung <strong>en</strong>g Exilregierung. über d<strong>en</strong> Gebrauch <strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Sprache im Lan<strong>de</strong> Luxembourg 6.8.1940)<br />
D<strong>en</strong> Lëtzebuerg « Deutscher gëtt Gruβ un Däitsch<strong>la</strong>nd » gëtt obligatoresch, annexéiert all an Portrait <strong>de</strong>m « Gau vun Mosel<strong>la</strong>nd <strong>de</strong>r Gran<strong>de</strong>-Duchesse » ugeglid<strong>de</strong>rt. an <strong>de</strong> Schoulsäll muss duerch<br />
« gute Bildnisse <strong>de</strong>s Führers <strong>de</strong>s Gross<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Reiches an bevorzugter Stelle » ersat ginn.<br />
D<strong>en</strong> De Gustav Iechternach Simon Kolléisch gëtt zum heescht Gauleiter elo ernannt, « Staatliche hie soll Oberschule d' Land « für ein<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Jung<strong>en</strong> » ass » an awer et neierdéngs « Heim ins Reich mixt, » et brén- ginn<br />
also g<strong>en</strong>. och Mee<strong>de</strong>rcher opgeholl.<br />
D'K<strong>la</strong>sse ginn ëmb<strong>en</strong>annt, et fänkt e<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r 1. K<strong>la</strong>sse un an et mécht e<strong>en</strong> no <strong>de</strong>r 8. K<strong>la</strong>sse s<strong>en</strong>g Reifeprüfung.<br />
Zu <strong>de</strong>em Zweck gëtt d'Franséisch aus alle Verwaltunge verbannt, d'Strooss<strong>en</strong>nimm gi geännert, franséisch<br />
D'Lëtzebuerger Nimm a Virnimm Beamt<strong>en</strong>, muss<strong>en</strong> also duerch och däitscher d'Professer<strong>en</strong> ersat aus ginn. <strong>de</strong>m Och Kolléisch, franséisch ginn Wier<strong>de</strong>r opgefuer<strong>de</strong>rt wéi « Bonjour <strong>de</strong>r « » Volks<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong><br />
a « Merci » si<br />
Bewegung verbued<strong>en</strong>. » (VdB) bäizetried<strong>en</strong> fir hir P<strong>la</strong>z net ze verléier<strong>en</strong>. Si muss<strong>en</strong> d'VdB-Ofzeech<strong>en</strong> (op Lëtzebuergesch<br />
<strong>de</strong><br />
Déi<br />
«<br />
politesch<br />
Roff » g<strong>en</strong>annt)<br />
Partei<strong>en</strong><br />
perman<strong>en</strong>t<br />
ginn opgeléist,<br />
dro<strong>en</strong>.<br />
<strong>de</strong> Frang gëtt duerch d'Reichsmark ersat, d'Verwaltung an d'Justiz funktionnéiere<br />
vun elo un no däitsche Gesetzer a Prinzipi<strong>en</strong>, an och d'Schoule gi reorganiséiert.<br />
Am Kolléisch gi Boxcour<strong>en</strong> ugebue<strong>de</strong> fir <strong>de</strong> « Kampfgeist » vun <strong>de</strong> Schüler ze stäerk<strong>en</strong>.<br />
Allgem<strong>en</strong>g<br />
Zu Lëtzebuerg<br />
gëtt<br />
gëll<strong>en</strong><br />
d'Turn<strong>en</strong><br />
elo<br />
e<strong>en</strong>t<br />
och d'<br />
vun<br />
»Nürnberger<br />
<strong>de</strong> wichtegste<br />
Gesetzer<br />
Fächer<br />
», d'Verméige<br />
a gëtt op <strong>de</strong>r<br />
vun<br />
Z<strong>en</strong>sur<br />
<strong>de</strong> jid<strong>de</strong>sche<br />
als éischt<br />
Matbierger<br />
<strong>de</strong>tailléiert<br />
gëtt<br />
bewäert.<br />
D'Professere<br />
agezunn.<br />
muss<strong>en</strong> a kl<strong>en</strong>ge Grupp<strong>en</strong> un <strong>en</strong>gem « Schulungslehrgang » zu Bad Stromberg am Hunsrück<br />
<strong>de</strong>elhuel<strong>en</strong>.<br />
jid<strong>de</strong>sch Bierger ginn no an no an d'Vernichtungs<strong>la</strong>ger am Ost<strong>en</strong> <strong>de</strong>portéiert.<br />
ab 10. August Mee 1940 1940<br />
2. August 1940<br />
Ab August 1940<br />
8. Oktober 1940<br />
ab Oktober 1940<br />
5. September 1940<br />
ab Oktober 1941<br />
D'Musek vun <strong>de</strong>r Hitlerjug<strong>en</strong>d marschéiert am Haff vum Kolléisch<br />
(Foto : F. Artois)<br />
An <strong>de</strong>r Geschicht ass « die Erläuterung <strong>de</strong>s Deutsch<strong>en</strong> Wehrmachtberichtes Pflicht zu Beginn je<strong>de</strong>r Geschich-<br />
De Reichsarbeitsdi<strong>en</strong>st (RAD) gëtt fir déi jonk Lëtzebuerger agefouert. Jong<strong>en</strong> a Mee<strong>de</strong>rcher musse währ<strong>en</strong>d 6<br />
tsstun<strong>de</strong> » (Bréif vum Oberschulrat Lippmann vum 19.12.1940)<br />
Méint an Däitsch<strong>la</strong>nd schaff<strong>en</strong>, d'Jonge kréi<strong>en</strong> <strong>en</strong>g virmilitäresch Ausbildung ier si hir<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>tleche Militärdéngscht<br />
ufänk<strong>en</strong>.<br />
D'Enseignant<strong>en</strong>, déi um Niveau vun <strong>de</strong>r I<strong>de</strong>ologie net « d'Gewähr » bidd<strong>en</strong>, ginn <strong>en</strong>twe<strong>de</strong>r <strong>en</strong>tlooss, an <strong>en</strong>g<br />
aner Schoul versat o<strong>de</strong>r als « Austauschlehrer » <strong>en</strong>g Zäit <strong>la</strong>ang an <strong>en</strong>g Schoul an Däisch<strong>la</strong>nd geschéckt.<br />
De Gauleiter Simon wëll an <strong>en</strong>ger « Person<strong>en</strong>standsaufnahme » d'Lëtzebuerger <strong>de</strong>rzou kréi<strong>en</strong>, dass si op d'Fro<br />
vun <strong>de</strong>r Nationalitéit, <strong>de</strong>r Mammesprooch an <strong>de</strong>r « Volkszugehörigkeit » dräi Mol mat « Deutsch » äntwer<strong>en</strong>.<br />
D'Direkter<strong>en</strong> vum Kolléisch a vun <strong>de</strong>r Bullett, déi geeschtlech Häre Goetzinger an Didier, gi vun hire Funk-<br />
D' Resist<strong>en</strong>z fuer<strong>de</strong>rt awer d'Leit dozou op, op déi dräi Fro<strong>en</strong> mat « Lëtzebuergesch » ze äntwer<strong>en</strong>, wat si och<br />
tioun<strong>en</strong> <strong>en</strong>ttlooss an ersat duerch <strong>de</strong> « kommissaresch<strong>en</strong> Direktor » Josef Dijong an d<strong>en</strong> « Oberschullehrer »<br />
an <strong>de</strong>r Majoritéit maach<strong>en</strong>, esou dass déi ganz « Person<strong>en</strong>bestandsaufnahme » kuerzerhand ofgesot gëtt.<br />
Walter Hilmes.<br />
ab Januar 1941<br />
23. Mee 1941<br />
De Gauleiter Simon zu Iechternach um Kreisparteitag vun<br />
1942<br />
(Fotos : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />
Am Fréijoer 1941<br />
10. Oktober 1941<br />
Ab September<br />
1941<br />
Laut <strong>de</strong>r « Schulordnung » vum Direkter Dijong muss<strong>en</strong> um Kreisparteitag d'Schüler vun 1942un<br />
d<strong>en</strong> Aktivitéit<strong>en</strong> vun <strong>de</strong>r « Hitlerjug<strong>en</strong>d »<br />
(Fotos : Archives nationales <strong>de</strong><br />
o<strong>de</strong>r <strong>de</strong>m « Bund <strong>de</strong>utscher Mädch<strong>en</strong> » <strong>de</strong>elhuel<strong>en</strong>, Luxembourg) wa si wëll<strong>en</strong> am Kolléisch bleiw<strong>en</strong>.<br />
De Gauleiter Simon zu Iechternach<br />
Oktober 1941<br />
27
28<br />
Op <strong>en</strong>ger Kundgebung vun <strong>de</strong>r Volks<strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Bewegung verkënnegt <strong>de</strong> Gauleiter Gustav Simon d'Aféierung<br />
vun <strong>de</strong>r Wehrpflicht fir d'Lëtzebuerger Jong<strong>en</strong> vun <strong>de</strong> Joergäng 1920 bis 24.<br />
Spéi<strong>de</strong>r gëtt dës Wehrpflicht nach op d'Joergäng 1925, 26 a 27 ausge<strong>de</strong>hnt.<br />
30. August 1942<br />
Am Land fänkt <strong>de</strong> Wid<strong>de</strong>rstand u sech z'organiséier<strong>en</strong>, zu Wolz, an <strong>de</strong>r Stad, an <strong>de</strong> Schmelz<strong>en</strong> am Minette gëtt<br />
gestreikt. Doropshin verhänkt <strong>de</strong> Gauleiter d'Standrecht : wie sech um Streik be<strong>de</strong>elegt, gëtt direkt erschoss.<br />
31. August bis 2.<br />
September 1942<br />
De Streik gëtt brutal néiergeschlo<strong>en</strong>. All déi, déi sech um Streik be<strong>de</strong>eleg<strong>en</strong> gi festgeholl an an <strong>de</strong>r Vil<strong>la</strong> Pauly<br />
o<strong>de</strong>r am Prisong 1942 verhéiert an agespaart. 21 Männer ginn am Konz<strong>en</strong>tratiouns<strong>la</strong>ger Hinzert erschoss,<br />
ënnert hinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> Professer Alphonse Schmit.<br />
3. bis 5. September<br />
1942<br />
10 220 jonk Lëtzebuerger Männer ginn an d'Wehrmacht agezunn, 1764 komm<strong>en</strong> ëm, 1 084 gëll<strong>en</strong> als vermësst.<br />
Ongeféier 3500 jonk Männer refuséier<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r däitscher Arméi ze déng<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sertéier<strong>en</strong> währ<strong>en</strong>d <strong>en</strong>gem<br />
« Ur<strong>la</strong>ub », si ginn als « Refraktär<strong>en</strong> » bezeech<strong>en</strong>t. Si gi verstoppt o<strong>de</strong>r verlooss<strong>en</strong> d'Land.<br />
1138 Famill<strong>en</strong> ginn doduerch aus Strof a Schlesi<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r a Pol<strong>en</strong> <strong>de</strong>portéiert.<br />
September 1942<br />
bis August 1944<br />
Lëtzebuerg gëtt vun d<strong>en</strong> amerikanesch<strong>en</strong> Truppe befreit. Déi jonk Lëtzebuerger, déi elo nach an <strong>de</strong>r Wehrmacht<br />
déng<strong>en</strong>, hu kee Kontakt méi mat hire Famill<strong>en</strong>. Vill vun hinne gerod<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r däitscher Uniform an amerikanesch<br />
o<strong>de</strong>r russesch Krichsgefaang<strong>en</strong>schaft a komm<strong>en</strong> eréischt Enn 1945, verschidd<strong>en</strong>er esou guer nach méi<br />
spéit, nees heem.<br />
9. September 1944<br />
(P<strong>la</strong>kat : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />
D'Zell<strong>en</strong> am Keller vun <strong>de</strong>r Vil<strong>la</strong> Pauly<br />
(Foto : Tony Krier, Mee 1945 ; Photothèque Ville <strong>de</strong> Luxembourg)<br />
28
Vill Matschüler hunn <strong>de</strong> Raymond Petit mat Bewonnerung, esou munnecher och nei<strong>de</strong>sch ugekuckt. Och s<strong>en</strong>g K<strong>la</strong>ssekomerod<strong>en</strong><br />
aus <strong>de</strong>r griichescher Sektioun hunn zu s<strong>en</strong>gem <strong>en</strong>kste Krees gezielt. De Raymond hat awer och vill Frënn,<br />
mat <strong>de</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> hi<strong>en</strong> Diskussioun<strong>en</strong> iwwert Musek an k<strong>la</strong>ssesch Literatur gefouert huet. Aus dësem kl<strong>en</strong>ge Grupp Schüler<br />
ass d<strong>en</strong> “Iechternacher Frën<strong>de</strong>skrees” <strong>en</strong>tstan<strong>en</strong>. Aus dësem Frën<strong>de</strong>skrees gouf d’Gerüst vun <strong>de</strong>r spéi<strong>de</strong>rer “LPL” <strong>de</strong>r<br />
“Lëtzebuerger Patriote Liga”.<br />
En éischt<strong>en</strong> Akt vun <strong>de</strong>r Resist<strong>en</strong>z<br />
Wéi déi Däitsch an Iechternach amarschéiert sinn, war <strong>de</strong> Raymond Petit mat s<strong>en</strong>gem Brud<strong>de</strong>r Pierre an <strong>de</strong>r “Bullett”<br />
vum Iechternacher Kolléisch.<br />
Zesumme sinn si mam Vëlo bis an d’Stad gefuer, an um Wee fir dohinner huet <strong>de</strong> Raymond <strong>en</strong> Tëlefonskabel duerchgeschnidd<strong>en</strong>,<br />
<strong>de</strong><strong>en</strong> d<strong>en</strong> Däitsche gehéiert huet. Dat war säin éischte Sabotageakt vu vill<strong>en</strong>, déi an d<strong>en</strong> nächste Joer nach<br />
sollte komm<strong>en</strong>.<br />
De Raymond Petit a s<strong>en</strong>g Frënn vun <strong>de</strong>r Première<br />
(v.l.n. r.) Raymond Petit, Erny Gill<strong>en</strong>, Pierre Gill<strong>en</strong>, Jemp Bertrand<br />
(Foto : Fam. Gill<strong>en</strong>)<br />
D'Dou<strong>de</strong>sannonce vum Raymond Petit<br />
D<strong>en</strong> 21. Mee 1940 war <strong>en</strong>g Dou<strong>de</strong>sannonce vum Raymond Petit an <strong>de</strong>r Zeitung. Hie wier anschein<strong>en</strong>d Sonn<strong>de</strong>s d<strong>en</strong><br />
19. Mee 1940 an <strong>de</strong>r Géig<strong>en</strong>d vun Altréier ëmkomm. Haut wësse mir dass hi<strong>en</strong> sech d<strong>en</strong> 19. Mee zu Hemstel mat Frënn<br />
getraff huet, fir sech mat hinn<strong>en</strong> iwwert <strong>en</strong>g méiglech Resist<strong>en</strong>z-Organisatioun ze berod<strong>en</strong>. Firwat hi<strong>en</strong> duerno awer<br />
selwer déi Dou<strong>de</strong>sannonce opginn huet, ass bis haut net gekläert.<br />
No <strong>de</strong>r Päischtvakanz huet <strong>de</strong> Raymond an <strong>de</strong>r Schoul gefeelt. Et gouf vill iwwert déi Annonce gemunkelt, déi awer bal<br />
kee gelies hat. D’Schüler hu schliisslech d<strong>en</strong> Doud vum Raymond ugeholl a woche<strong>la</strong>ang ëm hie getrauert.<br />
E puer Woche méi spéit, kuerz virun <strong>de</strong>r grousser Vakanz, war <strong>de</strong> Raymond nees do. Hi<strong>en</strong> huet s<strong>en</strong>g Abs<strong>en</strong>ce domad<strong>de</strong>r<br />
begrënnt dat hi<strong>en</strong> a Lazarett<strong>en</strong> hëllefe war, mä d<strong>en</strong> Zweiwel war bei <strong>de</strong> Schüler nach ëmmer do.<br />
No <strong>de</strong>r grousser Vakanz gouf et am Kolléisch vill Changem<strong>en</strong>ter: verschid<strong>de</strong> Proffe wor<strong>en</strong> net méi do an et gouf nei<br />
däitsch Schoulbicher, déi staark i<strong>de</strong>ologesch gefierft war<strong>en</strong>. Doropshin huet <strong>de</strong> Petit virun d<strong>en</strong> A<strong>en</strong> vun s<strong>en</strong>ge<br />
Matschüler e puer Exemp<strong>la</strong>ir<strong>en</strong> zerrappt a verbrannt.<br />
Vill Leit hunn s<strong>en</strong>g Aktioune bewonnert, mä ke<strong>en</strong> hat <strong>de</strong> Courage et him nozemaach<strong>en</strong>.<br />
29
30<br />
De Raymond Petit kënnt zu Lëtzebuerg als zweet Kand vum Jean-Pierre Petit an<br />
Anne Olinger op d'Welt. S<strong>en</strong>g Elter<strong>en</strong> si Stater Geschäftsleit.<br />
Dat selwecht Joer stierft säin eelste Brud<strong>de</strong>r Aloyse (* 1915) un <strong>de</strong>r Kin<strong>de</strong>rlähmung,<br />
déi <strong>de</strong> Raymond als Kand spéi<strong>de</strong>r och sollt kréi<strong>en</strong> an <strong>en</strong>g schwéier Behënnerung<br />
behal<strong>en</strong>.<br />
16. Januar 1920<br />
Dem Raymond säi Brud<strong>de</strong>r Pierre gëtt gebuer.<br />
November 1924<br />
No <strong>de</strong>r Primärschoul geet <strong>de</strong> Raymond e Joer an <strong>de</strong>r Stad an <strong>de</strong> Lycée, hie packt<br />
säi Joer awer net.<br />
September 1933<br />
De Raymond kënnt als Schüler op Iechternach. Mat Ausnahm vun <strong>de</strong>r Première<br />
ass hi<strong>en</strong> Intern an <strong>de</strong>r Bullett, dat lescht Joer huet hi<strong>en</strong> e privat Zëmmer an <strong>de</strong>r<br />
Neigaass.<br />
September 1934<br />
D’Haus vun <strong>de</strong>r Famill Petit op <strong>de</strong>r Arelerstrooss zu Lëtzebuerg<br />
(Foto : M. Wey<strong>de</strong>rt)<br />
No <strong>de</strong>r Publikatioun vun <strong>en</strong>ger Dou<strong>de</strong>sannonce an <strong>de</strong>r Zeitung, déi sech awer als<br />
falsch erausstellt, bleift <strong>de</strong> Raymond währ<strong>en</strong>d e puer Woche verschwonn<strong>en</strong>.<br />
S<strong>en</strong>ge Komerod<strong>en</strong> erzielt hie spéi<strong>de</strong>r, hie wär a Frankräich hannert <strong>de</strong>r Frontlinn<br />
gewiescht an hätt do Verwonnter ge�eegt.<br />
Mee 1940<br />
De Raymond grënnt d'LPL a fänkt mat s<strong>en</strong>gem Iechternacher Frën<strong>de</strong>skrees systematesch<br />
un säi Resist<strong>en</strong>zreseau opzebau<strong>en</strong>.<br />
Ab Hierscht 1940<br />
Well <strong>de</strong> Raymond sech weigert Member vun <strong>de</strong>r Hitlerjug<strong>en</strong>d o<strong>de</strong>r vum VdB ze<br />
ginn, gëtt hi<strong>en</strong> mat zwee anere K<strong>la</strong>ssekomerod<strong>en</strong> net zu <strong>de</strong>r Reifeprüfung zougelooss<br />
a muss d'Oberschule verlooss<strong>en</strong>.<br />
September 1941<br />
No<strong>de</strong>ems <strong>de</strong> Raymond vun <strong>en</strong>gem Besuch bei d<strong>en</strong> LPL Sektioun<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>m Éislek<br />
erëmkënnt, gesäit hi<strong>en</strong> a leschter Minutt dass säin Elter<strong>en</strong>haus op <strong>de</strong>r Arelerstrooss<br />
vun <strong>de</strong>r Police ëmstallt ass. Doropshin <strong>de</strong>cidéiert hi<strong>en</strong> ënnerzetauch<strong>en</strong>.<br />
21. November 1941<br />
De Raymond lieft ënnert <strong>de</strong>m falsch<strong>en</strong> Numm Fernand Schmit an diverse Stopp<strong>en</strong><br />
: zu Iechternach, zu Bäerdref, zu Draufelt, zu Rodange an zum Schluss nees zu<br />
Bäerdref. S<strong>en</strong>g Kolleg<strong>en</strong> aus <strong>de</strong>r LPL bied<strong>en</strong> hi<strong>en</strong> sech roueg verhal<strong>en</strong>, a wëll<strong>en</strong><br />
him <strong>en</strong>g <strong>de</strong>�nitiv a sécher Stopp sich<strong>en</strong>, mä <strong>de</strong> Raymond wëll wei<strong>de</strong>rscha�<strong>en</strong> an<br />
hëllt do�r d'Gefor op sech, s<strong>en</strong>g Stopp<strong>en</strong> ëmmer nees ze verlooss<strong>en</strong>.<br />
November 1941 bis Abrëll 1942<br />
No<strong>de</strong>ems d'Gestapo hi<strong>en</strong> zu Bäerdref fonnt an d'Pei�esch Haus ëmstallt huet,<br />
begeet <strong>de</strong> Raymond Selbstmord.<br />
30
A s<strong>en</strong>ger Deman<strong>de</strong> fir zur Reifeprüfung zougelooss ze ginn, beschreift <strong>de</strong> Raymond Petit sech als Kand esou :<br />
“Ich wollte vom viert<strong>en</strong> Schuljahr an Gärtner werd<strong>en</strong>, weil ich eine große Vorliebe für Pf<strong>la</strong>nz<strong>en</strong> hatte. Mit zwölf Jahr<strong>en</strong> wechselte<br />
meine Vorliebe auf die Tierwelt über; ich baute mir Aquari<strong>en</strong> und Terrari<strong>en</strong> und züchtete allerlei Kleintiere.”<br />
De Raymond Petit war e<strong>en</strong> aussergewéinlech intellig<strong>en</strong>t<strong>en</strong> a gewëss<strong>en</strong>hafte Schüler, wéi s<strong>en</strong>g fréier Matschüler eis erzielt hunn. Hie<br />
war och op <strong>de</strong>r <strong>la</strong>téngesch-griichescher Sektioun ee vun <strong>de</strong><strong>en</strong>e Bescht<strong>en</strong>. A s<strong>en</strong>ger Fräizeit huet hie vill gelies a sech mat allméiglech<strong>en</strong><br />
Theme beschäftegt, an esou war et och kloer, dass hi<strong>en</strong> s<strong>en</strong>ge K<strong>la</strong>ssekomerod<strong>en</strong> ëmmer e Stéck viraus war. Zemools am<br />
Däitsch<strong>en</strong> an am Latäin war hi<strong>en</strong> <strong>de</strong>e Bescht<strong>en</strong>, an hat ëmmer säin Zil am Kapp, fir <strong>en</strong>g Kéier Dokter ze ginn. Dës Iddi gouf wahrscheinlech<br />
nach gefestegt duerch <strong>de</strong> Kontakt mam Här H<strong>en</strong>ius, <strong>en</strong>gem däitsch<strong>en</strong> Dokter, <strong>de</strong><strong>en</strong> aus Nazidäitsch<strong>la</strong>nd geflücht war, an<br />
sech zu Lëtzebuerg nid<strong>de</strong>rgelooss hat.<br />
Hie schreift:” Allmählich erwachte durch die Anatomie, die ich dabei lernte, auch das Interesse für die m<strong>en</strong>schliche Anatomie und<br />
Physiologie, und schliesslich stand mein Entschluss fest: Ich wollte Arzt werd<strong>en</strong>.”<br />
Doduerch dass <strong>de</strong> Raymond duerch d’Folge vu s<strong>en</strong>ger <strong>de</strong>r spinaler Kannerlähmung beim Goe schwéier behënnert war, war säin<br />
e<strong>en</strong>zegt Fortbeweegungsmëttel <strong>de</strong> Vëlo.<br />
Wat aner Sportaart<strong>en</strong> ugeet, konnt hi<strong>en</strong>, <strong>la</strong>ut eeg<strong>en</strong>e Ausso<strong>en</strong> schéiss<strong>en</strong>, fecht<strong>en</strong> a Kanu fuer<strong>en</strong>.<br />
De Raymond mat s<strong>en</strong>gem Frënd Robert Meyers zu<br />
Luer<strong>en</strong>tzweiler<br />
(Summer 1940, Foto : Désiré Zahl<strong>en</strong>)<br />
Wat fir hi<strong>en</strong> och ganz wichteg war, war k<strong>la</strong>ssesch Musek. Hi<strong>en</strong> hat <strong>en</strong>g besonnesch Virléift fir Beethov<strong>en</strong> a Schubert. Wann hie Musek<br />
ge<strong>la</strong>uschtert huet, konnt hi<strong>en</strong> alles Anescht vergiess<strong>en</strong>.<br />
Hie selwer huet, an <strong>en</strong>gem Aufsatz mat <strong>de</strong>m Titel “Was die Musik mir be<strong>de</strong>utet”, s<strong>en</strong>g Léift folg<strong>en</strong><strong>de</strong>rmoosse beschriww<strong>en</strong>:<br />
“Ich legte die Na<strong>de</strong>l auf und sank zurück. – Alles ist ruhig […] Ich möchte sag<strong>en</strong>, dass ich da plötzlich in die Musik hineinsank; ja so<br />
war mein Empfind<strong>en</strong>. […] [Ich] lebe weiter in d<strong>en</strong> Kläng<strong>en</strong>, und das ist ein reiches Leb<strong>en</strong>.”<br />
Dat erklärt, firwat hi<strong>en</strong>, och no<strong>de</strong>ems hi<strong>en</strong> ënnergedaucht war, ëmmer säi portabele Grammophon bei sech hat, g<strong>en</strong>ee wéi e puer<br />
Bicher dorënner d'Odyssee an d'Kritik <strong>de</strong>r rein<strong>en</strong> Vernunft vum Kant.<br />
Vu sech selwer seet <strong>de</strong> Raymond Petit:<br />
“Charakterlich bin ich ziemlich s<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>tal, jedoch nicht me<strong>la</strong>ncholisch veran<strong>la</strong>gt, von geistig<strong>en</strong> Einstellung<strong>en</strong> ist mir die ironische<br />
die Liebste.”<br />
31
32<br />
Zu Bäerdref huet d'Gestapo an <strong>de</strong>r Woch virum Raymond s<strong>en</strong>gem Dout e puer Mol zougeschlo<strong>en</strong>. De Paschtouer Keup, <strong>de</strong>m<br />
Raymond säi Cousin Robert an zwee aner LPL- Member<strong>en</strong> goufe kuerz no<strong>en</strong>ee verhaft. Währ<strong>en</strong>d s<strong>en</strong>g Kolleg<strong>en</strong> esou séier wéi méiglech<br />
<strong>en</strong>g nei Stopp fir <strong>de</strong> Petit am Marscherwald virbereet hunn, an déi hi<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r Nuecht vum 21. Abrëll sollt verluecht ginn, gouf<br />
wei<strong>de</strong>r int<strong>en</strong>siv no LPL-Leit gesicht.<br />
D<strong>en</strong> Dënsch<strong>de</strong>g 21. Abrëll owes, huet d’Gestapo zu Bäerdref d’Haus fonnt, wou <strong>de</strong> Raymond sech opgehal<strong>en</strong> huet: a Peiffesch.<br />
D'Madame Schmartz huet sech fir d'éischt geweigert d’Gestapo eranzeloss<strong>en</strong>. Et gouf hart geschwat a vill Uer<strong>de</strong>r si gefall.<br />
Duerch <strong>de</strong>e Kaméidi ass <strong>de</strong> Petit opmierksam ginn an hat nach just g<strong>en</strong>uch Zäit fir d’Haus durch e Gank ze verlooss<strong>en</strong> a sech an <strong>de</strong>r<br />
Scheier op <strong>de</strong>r Gänn ze verstopp<strong>en</strong>. E bësse méi spéit wollt d’Gestapo och d'Scheier duerchsich<strong>en</strong> an huet do Geräischer am Stréi<br />
héier<strong>en</strong>, si hunn dorausser geschloss dass et <strong>de</strong> Raymond war. Si hunn d'Scheier ëmzéngelt an hie bedréit.<br />
D'Haus an <strong>de</strong>em sech <strong>de</strong> Raymond Petit erschoss huet<br />
1945<br />
(Foto : Helga Scharff )<br />
De Raymond hat e Revolver bei sech an huet op s<strong>en</strong>g Verfolger geschoss. Zwee Männer goufe liicht getraff. Fir sech ze schütz<strong>en</strong>, hunn<br />
d'Gestapoleit dunn <strong>de</strong> Jong vum Haus, d<strong>en</strong> Théid, als Geisel viru sech gestallt, esou dass <strong>de</strong> Raymond Petit net méi konnt schéiss<strong>en</strong>.<br />
Hi<strong>en</strong> huet re<strong>la</strong>tiv schnell agesinn, dass hie k<strong>en</strong>g Chance hätt. Mat <strong>de</strong>r leschter Kugel huet <strong>de</strong> Raymond s<strong>en</strong>gem Liew<strong>en</strong> <strong>en</strong> Enn gemat.<br />
Hie wosst all Detailer vun <strong>de</strong>r LPL an wollt mat alle Mëttele verhënner<strong>en</strong>, dass eppes duerch hi<strong>en</strong> erauskéim. Dee Mom<strong>en</strong>t, wou hi<strong>en</strong><br />
huet misse wiel<strong>en</strong> tësch<strong>en</strong>t verhaft ginn a stierw<strong>en</strong>, huet hie sech fir d<strong>en</strong> Dout <strong>en</strong>tscheed. Doduerch dass hie säi Liew<strong>en</strong> geaffert<br />
huet, wollt hi<strong>en</strong> dat vun <strong>de</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> aner<strong>en</strong> LPL-Member<strong>en</strong> rett<strong>en</strong>.<br />
S<strong>en</strong>g Frënn huet dës Haltung net iwwerrascht, well hi<strong>en</strong> ëmmer gesot huet: « M<strong>en</strong>g lescht Kugel ass fir mech ». Hi<strong>en</strong> huet Wuert gehal<strong>en</strong>.<br />
(Dokum<strong>en</strong>t : État civil <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mairie d'<strong>Echternach</strong>)<br />
D'Scheier vum Peiffesch Haus haut<br />
(Foto<strong>en</strong> : N. Me<strong>de</strong>rnach/ L<strong>en</strong>a Wagner)<br />
32
Les « Bulettaner » vail<strong>la</strong>nts du septembre 1942<br />
Récemm<strong>en</strong>t, <strong>la</strong> veille <strong>de</strong>s vacances <strong>de</strong> trimestre, notre communauté d’Internat s’est mise <strong>en</strong><br />
route pour sa traditionnelle Marche <strong>de</strong> Pâques. Les jeunes du cycle supérieur, organisateurs<br />
reconnus <strong>de</strong>puis quelques générations, avai<strong>en</strong>t <strong>en</strong>t<strong>en</strong>du poser <strong>la</strong> prom<strong>en</strong>a<strong>de</strong> nocturne cette<br />
année sous <strong>la</strong> thématique du mobbing. Le trajet av<strong>en</strong>turier choisi par ledit groupe fut ce<br />
s<strong>en</strong>tier contournant les rochers <strong>de</strong> <strong>la</strong> gorge du loup et arrivant à <strong>la</strong> « Hoh<strong>la</strong>y » près <strong>de</strong><br />
Berdorf. La mémoire <strong>de</strong>s événem<strong>en</strong>ts d’il y a 70 ans nous fait percevoir une certaine<br />
signifiance à cette sortie <strong>de</strong> jeunes d’aujourd’hui. Tandis que <strong>de</strong> nos jours le mobbing est<br />
vécu par trop d’adolesc<strong>en</strong>ts comme un calvaire quotidi<strong>en</strong>, <strong>la</strong> jeunesse d’antan s’est vue<br />
opprimer par une autre dim<strong>en</strong>sion d’harcèlem<strong>en</strong>t.<br />
Les « Bulettaner » vail<strong>la</strong>nts du septembre 1942 ont manifesté leur opposition au régime<br />
inhumain et méprisant <strong>de</strong> <strong>la</strong> croix gammée, ils se sont solidarisés avec leurs confrères aînés<br />
qui al<strong>la</strong>i<strong>en</strong>t se voir <strong>en</strong>rôler <strong>de</strong> force sous le drapeau <strong>de</strong> l’occupant. Cette marche gréviste<br />
vers Berdorf, vil<strong>la</strong>ge d’origine <strong>de</strong> leur condisciple Raymond Petit – héro qui s’était suicidé<br />
pour <strong>la</strong> cause patriote –, <strong>de</strong>vait coûter cher à bi<strong>en</strong> d’élèves. Avec l’appui du directeur <strong>de</strong><br />
l’école mis <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ce par les nazis, le Gauleiter fit alors savoir aux par<strong>en</strong>ts que leurs fils<br />
n’aurai<strong>en</strong>t pas été éduqués selon l’idéologie germanique et qu’<strong>en</strong> conséqu<strong>en</strong>ce ils serai<strong>en</strong>t<br />
mis sous <strong>la</strong> tutelle <strong>de</strong> <strong>la</strong> jeunesse hitléri<strong>en</strong>ne. Pouvons-nous <strong>de</strong> nos jours imaginer <strong>la</strong><br />
lour<strong>de</strong>ur <strong>de</strong> cette injustice traumatisante?<br />
Grâce à ces générations, dont celle <strong>de</strong>s jeunes déportés à Stahleck, notre société permet<br />
aujourd’hui aux jeunes <strong>de</strong> grandir dans un système <strong>de</strong> justice et <strong>de</strong> liberté d’esprit. Les piliers<br />
et valeurs sociétaires sont souv<strong>en</strong>t perçues par <strong>la</strong> jeunesse comme <strong>de</strong>s acquis évid<strong>en</strong>ts.<br />
Toutefois, leur sauvegar<strong>de</strong> doit se faire par <strong>la</strong> formation, <strong>la</strong> culture, l’histoire, l’éducation.<br />
Sans <strong>la</strong>isser cette mission exclusivem<strong>en</strong>t à l’école, faisons-<strong>en</strong> <strong>la</strong> nôtre dans les familles et<br />
dans les structures éducatives. Ne nous <strong>la</strong>issons pas décourager par le souci qu’eux, les<br />
jeunes d’aujourd’hui, n’attribu<strong>en</strong>t aucune importance à ces évènem<strong>en</strong>ts d’un passé si<br />
lointain. Aux adultes <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dre saisissable le vécu <strong>de</strong> ceux qui ont déf<strong>en</strong>du notre id<strong>en</strong>tité,<br />
osons <strong>en</strong> discuter avec ces jeunes qui sont souv<strong>en</strong>t plus curieux que nous le p<strong>en</strong>sons.<br />
Formu<strong>la</strong>nt ces réflexions, je r<strong>en</strong>contre <strong>en</strong> p<strong>en</strong>sée notre cher anci<strong>en</strong> « Bulettaner » Fernand<br />
Artois. En qualité <strong>de</strong> représ<strong>en</strong>tant <strong>de</strong> tous ses compatriotes qui ont dû vivre l’époque<br />
p<strong>en</strong>dant <strong>la</strong>quelle leur « Bulett » fut déc<strong>la</strong>rée « Schülerheim <strong>de</strong>r staatlich<strong>en</strong> Oberschule », il<br />
vi<strong>en</strong>t parfois nous voir à l’Internat peuplé <strong>de</strong>s jeunes du nouveau millénaire. Regardant les<br />
adolesc<strong>en</strong>ts, il semble faire passer le message : «nous aussi, nous n’avions que quinze<br />
ans».<br />
Marc Die<strong>de</strong>rich<br />
Directeur <strong>de</strong> l’Internat Saint Willibrord<br />
33
34<br />
Als Reaktioun op <strong>de</strong>m Gauleiter s<strong>en</strong>g Ukënnegung vun <strong>de</strong>r Aféierung vun <strong>de</strong>r Wehrpflicht fir d’Lëtzebuerger Jong<strong>en</strong> vun d<strong>en</strong> Joergäng<br />
1920 bis 1924, brécht zu Lëtzebuerg <strong>en</strong> heftege Protest aus, <strong>de</strong><strong>en</strong> sech a Streikaktioun<strong>en</strong> am ganze Land manifestéiert.<br />
Méin<strong>de</strong>s d<strong>en</strong> 31. August rumouert et schonn am Kolléisch, verschid<strong>de</strong> Schüler refuséier<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Hitlergrouss ze maach<strong>en</strong>, an <strong>de</strong> K<strong>la</strong>sse gëtt<br />
vill diskutéiert a wéineg geschafft. Doropshi rifft d<strong>en</strong> Direkter Dijong all d'Schüler zesumm<strong>en</strong>, si gi gewarnt a duerno heem geschéckt,<br />
währ<strong>en</strong>d d'Professer<strong>en</strong> an <strong>de</strong>r Konfer<strong>en</strong>z zesummegeruff ginn. En Deel vun <strong>de</strong> Bullettaner a Schüler, déi zu Iechternach wunn<strong>en</strong>, treffe sech<br />
am Park an spéi<strong>de</strong>r bei <strong>en</strong>gem Schüler doheem, fir <strong>de</strong> Streik z'organiséier<strong>en</strong>.<br />
Si <strong>de</strong>cidéier<strong>en</strong> Dënsch<strong>de</strong>s d<strong>en</strong> 1. September ze streik<strong>en</strong>. Si hal<strong>en</strong> awer bewosst déi Kl<strong>en</strong>g aus <strong>de</strong> K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong> 1 an 2 (dat wär<strong>en</strong> haut 7e an d' 6e)<br />
aus <strong>de</strong>m Streik eraus. En Deel vun <strong>de</strong> méi ale Schüler fänk<strong>en</strong> am Zuch, op <strong>de</strong>r Gare an an <strong>de</strong>r Entrée vum Haff hir Komerod<strong>en</strong> of, esou dass<br />
iwwert „Mund zu Mund Propaganda“ moies virun 8 Auer all Mënsch Bescheed weess.<br />
(Dokum<strong>en</strong>ter a Foto : F. Artois)<br />
Wéi et schellt, ginn d’Schüler net an hir K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong>. Si dréi<strong>en</strong> <strong>de</strong>monstrativ <strong>de</strong>r Schoul <strong>de</strong> Réck a k<strong>la</strong>mm<strong>en</strong> iwwer déi zou<strong>en</strong> Eisepaart déi an <strong>de</strong><br />
Park féiert, duerno <strong>la</strong>fe si <strong>la</strong>anscht d’Sauer bis op Bäerdref. Do, an <strong>de</strong>r Hoh<strong>la</strong>y, <strong>de</strong>cidéiere si e Kolleg mat <strong>en</strong>gem Vëlo zréck op Iechternach ze<br />
schéck<strong>en</strong>. Dee soll si iwwer d’Situatioun informéier<strong>en</strong>.<br />
Eng Stonn méi spéit kënnt <strong>en</strong> erëm a seet Iechternach wär voller S.S. an Gestapoleit.<br />
Doropshin <strong>de</strong>cidéier<strong>en</strong> déi grouss Schüler jid<strong>de</strong>re<strong>en</strong> sollt heem go<strong>en</strong>, mä dat soll a kl<strong>en</strong>ge Gruppe vu 4 o<strong>de</strong>r 5 geschéi<strong>en</strong>, an op verschidd<strong>en</strong>e<br />
Weeër, fir datt déi Däitsch se net all mat<strong>en</strong>e<strong>en</strong> erwësch<strong>en</strong>.<br />
Zu Iechternach ginn si schonn vun <strong>de</strong>r Gestapo an däitsch<strong>en</strong> Zaldot<strong>en</strong> an Empfang geholl.<br />
Déi méi al Schüler vun <strong>de</strong> Joergäng 1920-1924 ginn an d'Vil<strong>la</strong> Pauly o<strong>de</strong>r an <strong>de</strong> Prisong am Gronn bruecht, déi méi jonk Schüler gi vun <strong>de</strong>r<br />
Schoul verwis<strong>en</strong> an muss<strong>en</strong> heem go<strong>en</strong>.<br />
De Samsch<strong>de</strong>g 5. September ginn déi 86 Iechternacher Schüler, déi sech um Streik be<strong>de</strong>elegt hunn, regroupéiert. Si ginn a Busser gelued<strong>en</strong><br />
an zesumme mat hire Kolleg<strong>en</strong> vun Esch, aus <strong>de</strong>r Stad a vun Dikrech fortgefouert. Déi 4 Mee<strong>de</strong>rcher komm<strong>en</strong> op Ad<strong>en</strong>au an déi 82 Jong<strong>en</strong><br />
komm<strong>en</strong> op Burg Stahleck.
aus<br />
Aus einem Brief von D.K. an ihre Eltern (aus <strong>de</strong>r Vil<strong>la</strong> Pauly nach<br />
ihrer Verhaftung) :<br />
Liebe Eltern und Geschwister! Schnell will ich Euch mitteil<strong>en</strong> wo<br />
wir hingekomm<strong>en</strong> sind, ¼ vor 12 <strong>la</strong>n<strong>de</strong>t<strong>en</strong> wir in <strong>de</strong>r Vil<strong>la</strong> Pauly in<br />
einem Turnzimmer wo wir noch viele unsrer Kamerad<strong>en</strong> aus<br />
Luxemburg und Umgeg<strong>en</strong>d darunter auch Jérome De Jong<br />
vorfand<strong>en</strong>. 2 Uhr sind wir dann zu 7 Mädch<strong>en</strong> und 3 von<br />
Walferding<strong>en</strong> in Autos nach Neudorf ins Lager, wo die<br />
Jung<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, gefahr<strong>en</strong>. Jetzt sitz<strong>en</strong> wir in einem<br />
Zimmer und dürf<strong>en</strong> nicht hinaus.. Morg<strong>en</strong> gehst in ller<br />
Frühe nach Kobl<strong>en</strong>z weiter g<strong>la</strong>ube ich…<br />
Les insurgés <strong>de</strong> ‚ 42<br />
Lundi 31 août 1942, l’effervesc<strong>en</strong>ce montait au fil<br />
<strong>de</strong>s heures et <strong>de</strong> l’indignation qui s’était emparée <strong>de</strong>s<br />
professeurs luxembourgeois et <strong>de</strong>s élèves <strong>de</strong> toutes<br />
les c<strong>la</strong>sses : les insignes nazis fur<strong>en</strong>t arrachés, les<br />
portraits du « Führer » reçur<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s bordées <strong>de</strong> jets<br />
d’éponge, <strong>de</strong>s <strong>en</strong>seignants allemands s’opposa un<br />
mépris g<strong>la</strong>cial… Fumant <strong>de</strong> colère, le directeur<br />
Dijong ne sut plus où <strong>en</strong> donner <strong>de</strong> sa tête<br />
d’hobereau, il convoqua les professeurs <strong>en</strong><br />
confér<strong>en</strong>ce et les élèves dans une gran<strong>de</strong> salle et,<br />
continuellem<strong>en</strong>t interrompu par <strong>de</strong>s huées et<br />
trépignem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> c<strong>en</strong>taines <strong>de</strong> pieds, proféra <strong>de</strong> lour<strong>de</strong> m<strong>en</strong>aces al<strong>la</strong>nt <strong>de</strong> l’exclusion immédiate <strong>de</strong><br />
l’école à l’<strong>en</strong>voi dans <strong>de</strong>s camps d’éducation forcée <strong>en</strong> Allemagne et <strong>de</strong>s travaux forcés <strong>en</strong> Pologne.<br />
Ces hargneuses intimidations ne réussir<strong>en</strong>t qu’à attiser le feu <strong>de</strong> notre révolte. 1<br />
An Erënnerung oan hire Streik<br />
-<strong>en</strong> acte <strong>de</strong> résistance<br />
<strong>de</strong><strong>en</strong> eemolig war-<br />
get Péngstme<strong>en</strong>dig d<strong>en</strong> 28. Mai 2012<br />
d<strong>en</strong><br />
« <strong>Itinéraire</strong> <strong>en</strong> souv<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Résistance</strong> »<br />
offiziell ageweit.<br />
1 Extrait d’un article <strong>de</strong> Gab Delleré paru dans Festschrift 150 Joer Iechternacher Kolleisch 1841-1991<br />
35
36<br />
D<strong>en</strong> Alphonse Schmit kënnt zu Breidweiler op d'Welt.<br />
23. September 1908<br />
Première am Athénée <strong>de</strong> Luxembourg an duerno Physik an Mathematik Studium zu Paräis an zu Nanzeg.<br />
1928<br />
D<strong>en</strong> Alphonse Schmit kritt säin Doktertitel.<br />
7.Abrëll 1933<br />
Bestiednis mat <strong>de</strong>r Joffer Anne Korzilius vun Dikkrech.<br />
16.Juli 1934<br />
D<strong>en</strong> Alphonse Schmit fänkt als Stagiaire am Iechternacher Kolléisch un.<br />
1934<br />
Gebuert vum éischte Kand: R<strong>en</strong>é Schmit.<br />
1935<br />
Gebuert vun s<strong>en</strong>ger Duechter: Rita Schmit.<br />
1936<br />
D<strong>en</strong> Alphonse Schmit gëtt als Professer nominéiert. An d<strong>en</strong> nächste Joer<strong>en</strong> ënnerriicht hi<strong>en</strong> zu Iechternach.<br />
17. September 1937<br />
Gebuert vum drëtte Kand: Paul Schmit (+1944 zu Speicher bei <strong>en</strong>gem Loftugrëff vun d<strong>en</strong> Amerikaner).<br />
1941<br />
„Lehreraustausch“ op Frankfurt am Main un d'Zieh<strong>en</strong>-Schule.<br />
10. Mee bis 31.<br />
Dezember 1941<br />
D<strong>en</strong> A. Schmit freet virun <strong>de</strong>r versammelter Proffekonfer<strong>en</strong>z no, wéi et méiglech ass, dass d'Lëtzebuerger<br />
Jong<strong>en</strong> elo muss<strong>en</strong> an d'Wehrmacht, wou <strong>de</strong> Führer dach behaapt hätt, dat wär eréischt <strong>de</strong> Fall wa Lëtzebuerg<br />
an d'Reich integréiert wär. D<strong>en</strong> Direkter Dijong freet ob hi<strong>en</strong> domat <strong>de</strong> Führer wéilt als Lig<strong>en</strong>er duerstell<strong>en</strong>, a<br />
fuer<strong>de</strong>rt hi<strong>en</strong> op s<strong>en</strong>g Wier<strong>de</strong>r zeréck ze huel<strong>en</strong>, wat d<strong>en</strong> A. Schmit awer net mécht. Op Ufro vum Direkter Dijong<br />
gëtt hie verhaft, hie kënnt an <strong>de</strong> Prisong am Gronn,<br />
1. September 1942<br />
Hie gëtt vum Standgericht zum Doud veruerteelt.<br />
4. September 1942<br />
D<strong>en</strong> Aphonse Schmit an d'Anne Korzilius<br />
(Juli 1933 ; Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />
De Professer Schmit gëtt owes am Konz<strong>en</strong>tratiouns<strong>la</strong>ger zu Hinzert erschoss.<br />
5. September 1942<br />
D'Famill Schmit no <strong>de</strong>r Gebuert vum R<strong>en</strong>é<br />
(1935 ; Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />
36
Laut d<strong>en</strong> Aussoe vu s<strong>en</strong>ge fréiere Schüler war d<strong>en</strong> Här Schmit bei <strong>de</strong> Schüler e beléifte Professer, hie war zwar str<strong>en</strong>g an exig<strong>en</strong>t, mä hie konnt awer d'Mathé an d'Physik<br />
un <strong>de</strong> Schüler bréng<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Thema vu s<strong>en</strong>ger pedagogescher Dissertatioun fir <strong>de</strong> praktesch<strong>en</strong> Exam<strong>en</strong> war jo och : Wie erwecke ich Interesse an <strong>de</strong>r Mathematik? »<br />
« De Professer Schmit war fir eis op <strong>de</strong>r 7e <strong>en</strong>g Respektspersoun. Hi<strong>en</strong> huet ke<strong>en</strong> U<strong>la</strong>ss zu Kritik ginn, et huet ee ke<strong>en</strong> Eck un him fonnt, <strong>de</strong>e <strong>en</strong> Kritik erméiglecht hätt »<br />
(Fernand Artois)<br />
« De Professer Schmit konnt och komplizéiert Saach<strong>en</strong> esou erklär<strong>en</strong>, dass e<strong>en</strong> se verstan<strong>en</strong> huet. Hi<strong>en</strong> huet och kee vernannt, <strong>de</strong><strong>en</strong> net esou gutt matkomm ass. »<br />
(Emile Gles<strong>en</strong>er)<br />
« Säi Spëtznumm war <strong>de</strong> Fléck, well hie säi Cours séier gehal<strong>en</strong> huet, awer esou kloer, dass net vill Froe koum<strong>en</strong>. Hi<strong>en</strong> huet eis och net mat Hausaufgab<strong>en</strong> gestresst »<br />
(Fernand Artois)<br />
« [Gustav Sem] löste eines Tages <strong>de</strong>r jüngere Alphonse Schmit ab, d<strong>en</strong> ich als Spaßvogel und Wirbelwind, im K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong>saal und an <strong>de</strong>r Tafel, in Erinnerung habe »<br />
(André Hei<strong>de</strong>rscheid, Festschrift 150 Joer Iechternacher Kolléisch)<br />
« Alphonse Schmit était professeur <strong>de</strong> mathématiques au lycée; excell<strong>en</strong>t pédagogue, consci<strong>en</strong>cieux, dévoué, estimé <strong>de</strong> ses supérieurs, aimé <strong>de</strong> ses collègues, adoré <strong>de</strong><br />
ses élèves pour lesquels il était un camara<strong>de</strong> bi<strong>en</strong> plus qu'un maître. »<br />
(Extrait aus <strong>de</strong>r Ried vum M.Thinnes, Direkter vum LCE, bei <strong>de</strong>r Aweiung vum Monum<strong>en</strong>t aux Morts; 5. März 1955)<br />
De Professer Schmit zesumme mat s<strong>en</strong>ge Kollege op <strong>en</strong>gem<br />
Schulungslehrgang zu Bad Stromberg<br />
(lescht Rei, 1. vu riets. 1940 ; Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />
Dem A. Schmit s<strong>en</strong>g Iechternacher VIIe vun 1936<br />
(Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />
D<strong>en</strong> A. Schmit mat <strong>de</strong> Schüler vun <strong>de</strong>r IIIe aus <strong>de</strong>r Industrieschoul<br />
(1934 ; Foto : Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />
37
38<br />
De Professer Schmit, <strong>de</strong>e gäre fotograféiert huet, huet a s<strong>en</strong>gem Famillj<strong>en</strong>album, <strong>en</strong>g ganz Rei Foto<strong>en</strong> vun s<strong>en</strong>ge K<strong>la</strong>ss<strong>en</strong>, esou wuel<br />
aus <strong>de</strong>r Stad, wéi och vun Iechternach, agepecht a se mat d<strong>en</strong> Nimm beschrëft, fir d'Schüler an Erënnerung ze behal<strong>en</strong>.<br />
D<strong>en</strong> Alphonse Schmit war kee Befürworter vun <strong>de</strong>m Naziregime, dat wosst jid<strong>de</strong>re<strong>en</strong> am Kolléisch. D<strong>en</strong> Direkter Dijong, <strong>de</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>m<br />
Professer Schmit s<strong>en</strong>g Me<strong>en</strong>ung kannt huet, hat allerdéngs ni wierklech Beweiser, wat s<strong>en</strong>g politesch Astellung ugeet. Hi<strong>en</strong> huet hie<br />
wahrscheinlech dofir als „Austauschlehrer“ op Frankfurt versetze gelooss.<br />
D'Schüler hunn <strong>de</strong>emools net fräi mat hire Professer<strong>en</strong> iwwert politesch Theme geschwat, an och ëmgedréit, aus Virsiicht, well kee<br />
wollt <strong>en</strong> Risiko ago<strong>en</strong>. Et huet zwar <strong>en</strong>g Atmosphär vun Nazifeindlechkeet am Kolléisch existéiert, Schüler an Proff<strong>en</strong> hat<strong>en</strong> déi selwecht<br />
Astellung, mä <strong>en</strong>g aktiv Resist<strong>en</strong>z war net einfach ze realiséier<strong>en</strong>, well e<strong>en</strong> net wosst wiem ee vertraue kéint.<br />
D<strong>en</strong> A. Schmit als Stud<strong>en</strong>t zu Paräis<br />
(1930 ; Foto: Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />
«D'Gedanke ware wuel do, mä et huet e<strong>en</strong> sech net getraut eppes ze so<strong>en</strong>, wéinst <strong>de</strong>r Angscht d<strong>en</strong> Direkter Dijong géif eppes matkréi<strong>en</strong>.»<br />
(Pierre Kiesch)<br />
«Am Cours selwer huet d<strong>en</strong> Här Schmit k<strong>en</strong>g anti-däitsch Un<strong>de</strong>itung<strong>en</strong> gemaach, hie wosst jo dass d'Schüler och <strong>de</strong>rgéint war<strong>en</strong>.<br />
Hi<strong>en</strong> huet net mat hinn<strong>en</strong> driwwer misse schwätz<strong>en</strong>» (Fernand Artois)<br />
«De Professer Schmit war diskret, reservéiert an huet z.B. zum Refer<strong>en</strong>dum net vill gesot. Ech gleew<strong>en</strong> net dass hie sech eppes hätt<br />
wëll<strong>en</strong> zu Schol<strong>de</strong> komme looss<strong>en</strong>. An awer huet hi<strong>en</strong> eppes ausgestraalt. » (Aloyse Rommes)<br />
« D<strong>en</strong> Direkter Dijong huet <strong>de</strong> Schmit eraus gehäit fir <strong>en</strong> Exempel ze statuéier<strong>en</strong>. » (Pierre Kiesch)<br />
(Dokum<strong>en</strong>t : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />
(Dokum<strong>en</strong>t : Archiv vum LCE)<br />
38
“Ech hunn hi<strong>en</strong> nach <strong>en</strong>g Kéier [am Prisong] gesinn, d<strong>en</strong> Här Schmit. An zwar hu mir mueres miss<strong>en</strong> eise Kiwwel, <strong>de</strong>e mir an där Kabaus do sto<strong>en</strong> hat<strong>en</strong>, erofdro<strong>en</strong> an do<br />
war ënn<strong>en</strong> esou e breed<strong>en</strong> Kul<strong>la</strong>ng. Do hu mir eis Kiwwel<strong>en</strong> dunn ausgeschott, an do stoung ech nieft <strong>de</strong>m Här Schmit, an ech konnt him nach <strong>en</strong>g Kéier esou <strong>en</strong> A zoudréck<strong>en</strong>.<br />
Dat kann e<strong>en</strong> net esou so<strong>en</strong>. Dat kléngt e bëss<strong>en</strong> zevill trivial an esou <strong>en</strong>ger eeschter Situatioun. Hi<strong>en</strong> huet versicht nach <strong>en</strong>g Kéier esou e Geste ze maach<strong>en</strong> fir<br />
mir Courage ze maach<strong>en</strong>. Dat ass dat lescht Bild, wat ech vun him hunn.”<br />
(Emile Gles<strong>en</strong>er, e Schüler <strong>de</strong><strong>en</strong> sech ëm Streik be<strong>de</strong>elegt hat, an <strong>de</strong><strong>en</strong> am Gronn nieft <strong>de</strong>m Alphonse Schmit an <strong>en</strong>ger Zell souz)<br />
« Mon att<strong>en</strong>tion fut attirée par un bruit v<strong>en</strong>ant <strong>de</strong> <strong>la</strong> baraque <strong>en</strong> question. Mon regard se dirigea vers <strong>la</strong> f<strong>en</strong>être grillée <strong>de</strong> <strong>la</strong> prison. J’y reconnus, tout consterné, mon<br />
anci<strong>en</strong> professeur Schmit Alphonse du lycée d’<strong>Echternach</strong>. Il me reconnut à son tour et à ma question sur <strong>la</strong> raison <strong>de</strong> son incarcération, il me répondit sans excitation<br />
tangible : « Rudy, ech hu gestreikt an elo ginn ech erschoss. » Ces mots me troublèr<strong>en</strong>t jusqu’au fond du cœur, à tel point que je ne trouvais pas <strong>la</strong> moindre conso<strong>la</strong>tion<br />
<strong>de</strong> circonstance. Néanmoins, je lui répondis : « Il ne faut pas croire ce<strong>la</strong>, on nous a mis ici <strong>en</strong> prison pour un interrogatoire ! » Après ces mots, les cris d’un SS se trouvant<br />
au mirador tout proche m’ordonna <strong>de</strong> quitter immédiatem<strong>en</strong>t les lieux. […] Au cours <strong>de</strong> l’après-midi,nous eûmes confirmation <strong>de</strong> cet ignoble crime <strong>de</strong> <strong>la</strong> part <strong>de</strong>s SS.<br />
A travers les volets, je pouvais apercevoir M. Schmit, les mains <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ottes <strong>de</strong>rrière le dos, escorté par <strong>de</strong>ux SS, se dirigeant vers <strong>la</strong> sortie du camp. Ils poursuivir<strong>en</strong>t leur<br />
chemin jusqu’à un <strong>en</strong>droit non loin du camp, mi-carrière, mi-bosquet. M. Schmit y fut exécuté. »<br />
(Témoignage vum Rudy Mach, <strong>de</strong><strong>en</strong> zu Hinzert gefaange war, in Le refus)<br />
In <strong>de</strong>r erst<strong>en</strong> Septembernacht 1942 johl<strong>en</strong> und tob<strong>en</strong> die Iwan, Pammer, Vieth und an<strong>de</strong>re SS-Bluthun<strong>de</strong> im Hinzerter Lager. […] Wir lieg<strong>en</strong> hellwach in unser<strong>en</strong> Bett<strong>en</strong><br />
und <strong>la</strong>usch<strong>en</strong> verschreckt <strong>de</strong>m wild<strong>en</strong> Jag<strong>en</strong> und Stürm<strong>en</strong> <strong>de</strong>r SS im Lager. […] Was ist d<strong>en</strong>n nur Schreckliches gescheh<strong>en</strong> ? Sicher ist, dass Neuankömmlinge auf <strong>de</strong>m<br />
Lagerp<strong>la</strong>tz gejagt, gesch<strong>la</strong>g<strong>en</strong> und gepeinigt werd<strong>en</strong>. Dass dies mitt<strong>en</strong> in <strong>de</strong>r Nacht geschieht, läßt Böses ahn<strong>en</strong>.[…] Vom Bunker aus vernehm<strong>en</strong> wir Schritte. Einer von<br />
uns wagt ein<strong>en</strong> Blick durch ein<strong>en</strong> Schlitz an <strong>de</strong>r F<strong>en</strong>ster<strong>la</strong><strong>de</strong> zum Appellp<strong>la</strong>tz hin. « O, maï Gott », sagt er leise, « si féier<strong>en</strong> e<strong>en</strong> erop, <strong>en</strong> ass gefesselt. Dat do as ganz uerg,<br />
<strong>de</strong>i erschéisse bestëmmt Leit ! » (…) Nach und nach sickern Einzelheit<strong>en</strong> über die Streiktage in Luxembourg durch. Die Nam<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Hingerichtet<strong>en</strong> sind bald einem jed<strong>en</strong><br />
von uns bekannt. (Extrait aus Metty Barbel ; Stud<strong>en</strong>t in Hinzert und Natzweiler)<br />
(P<strong>la</strong>kat : Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg) (Bild + Dokum<strong>en</strong>t: Fam. R<strong>en</strong>é Schmit)<br />
39
40<br />
Nom Schülerstreik gëtt d<strong>en</strong> Alphonse Schmit ugeklot dës<strong>en</strong> ungestëppelt ze hunn.<br />
D<strong>en</strong> 2. September 1942 gëtt hi<strong>en</strong> am Prisong am Gronn agespaart an währ<strong>en</strong>d Stonne vun <strong>de</strong>r Gestapo verhéiert.<br />
Och dräi vu s<strong>en</strong>ge Kolleg<strong>en</strong>, d'Professer<strong>en</strong> Michel Delleré, Antoine Weis an Joseph Hoffmann si viru Geriicht gestallt an ugeklot ginn, si gouf<strong>en</strong> allerdéngs<br />
duerch d'Ausso<strong>en</strong> vum Direkter Dijong fräigesprach.<br />
Anschein<strong>en</strong>d hätt sech <strong>de</strong> Professer Schmit d<strong>en</strong> Dag virum Streik mam Schüler Lahr getraff.<br />
Dëse Jean Lahr, esou heescht et vun däitscher Säit, wär <strong>de</strong> „Rä<strong>de</strong>lsführer“ beim Streik vun d<strong>en</strong> Iechternacher Schüler gewiescht. Och hi<strong>en</strong> huet misse<br />
viru Geriicht ausso<strong>en</strong>, allerdéngs huet säin Témoignage <strong>de</strong> Professer Schmit <strong>en</strong>t<strong>la</strong>ascht, well hie sot d'Schüler hätte spontan <strong>de</strong>cidéiert ze streik<strong>en</strong> a<br />
wär<strong>en</strong> an k<strong>en</strong>ger Hinsicht vum Professer Schmit beaflosst ginn.<br />
De Professer Schmit huet sech we<strong>de</strong>r perséinlech um Streik be<strong>de</strong>elegt, nach ass offiziell bewis<strong>en</strong> dass hie Schüler dozou schrëftlech o<strong>de</strong>r mëndlech<br />
opgefuer<strong>de</strong>rt hätt. Am Géig<strong>en</strong><strong>de</strong>el, hie soll verschidd<strong>en</strong>e Schüler esouguer ofgerod<strong>en</strong> hunn ze streik<strong>en</strong>, wéinst d<strong>en</strong> Folge, déi si z'erwaard<strong>en</strong> hätt<strong>en</strong>.<br />
En Zäitzei<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> Emile Gles<strong>en</strong>er, huet eis allerdéngs verzielt, dass hi<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Dag virum Streik doheem Besuch vum Professer Schmit krut, an dass<br />
<strong>de</strong><strong>en</strong> him vun <strong>en</strong>gem Streik vu franséische Stud<strong>en</strong>te verzielt hätt.<br />
Trotz d<strong>en</strong> Temoignag<strong>en</strong>, déi hi<strong>en</strong> <strong>en</strong>t<strong>la</strong>ascht hunn, gouf d<strong>en</strong> Här Schmit net fräigesprach, mä vum Standgericht zu Doud veruerteelt an erschoss.<br />
De Prisong am Gronn<br />
(März 1942 ; Foto : Marcel Duffau, Photothèque<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ville <strong>de</strong> Luxembourg)<br />
(Archives nationales <strong>de</strong> Luxembourg)<br />
40
Mir erënner<strong>en</strong> iis<br />
« J’ai essayé <strong>de</strong> m’élever au-<strong>de</strong>ssus <strong>de</strong> <strong>la</strong> mêlée, mais plus je m’élevais, plus j’<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dais ses cris et mieux<br />
j’apercevais sa dém<strong>en</strong>ce et son horreur,<strong>la</strong> justice <strong>de</strong> notre cause et l’infamie <strong>de</strong> l’autre. Il est probable qu’un jour,<br />
lorsque le temps aura <strong>la</strong>ssé les souv<strong>en</strong>irs et réparé les ruines, <strong>de</strong>s sages affirmeront que nous nous sommes<br />
trompés et n’avons pas regardé d’assez haut, qu’on peut tout oublier, tout expliquer et qu’il faut tout compr<strong>en</strong>dre ;<br />
c’est qu’ils ne sauront plus ce que nous savons aujourd’hui et qu’ils n’auront pas vu ce que nous avons vu. »<br />
Maurice Masterlinck<br />
Extrait du Journal Russe – Albert Borschette<br />
Editions Paul BRUCK, Luxembourg - 1946<br />
041<br />
41
Mir vergéess<strong>en</strong> si net.<br />
Ils ont eu votre corps; mais ils n’ont pas tué votre esprit<br />
Wat d’Hemecht ass :<br />
042<br />
42
<strong>Echternach</strong>er Stadtratsitzung vom 4. Dezember 1944 zu Luxemburg im<br />
Cerclegebäu<strong>de</strong> Zimmer 13<br />
Infolge <strong>de</strong>r zur Zeit noch besteh<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Verkehrsschwierigkeit<strong>en</strong> und <strong>de</strong>s Auf<strong>en</strong>thaltes <strong>de</strong>r Mitglie<strong>de</strong>r in d<strong>en</strong> verschied<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Geg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Lan<strong>de</strong>s, erfolgte die Einberufung durch öff<strong>en</strong>tliche Bekanntmachung.<br />
43
Publication réc<strong>en</strong>te<br />
Paul Spang<br />
Die ausgek<strong>la</strong>mmert<strong>en</strong><br />
Jahre