Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Disemba 2009<br />
www.riotinto.com<br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Ol pasin bilong <strong>wok</strong> bisnis long olgeta hap
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i go-pas kampani bilong <strong>wok</strong> bilong painim, kamautim, klinim na stretim ol<br />
samting aninit long graun. Grup i bungim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> plc, pablik kampani i stap long lista<br />
bilong stok eksens long London na New York, na <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> Limited, em i stap long lista<br />
bilong Australian Sekiuriti Eksens. Mipela i tingting stet long mekim ol <strong>wok</strong> olsem wanpela<br />
oganaisesen i ran gut na ol lo na pasin bilong mekim olgeta <strong>wok</strong> i ken kamapim nambawan<br />
gutpela samting.<br />
Astingting bilong dispela Grup em i bilong givim bek bikpela winmani long ol seaholda long<br />
rot bilong painim, kamautim na stretim ol samting bilong graun. <strong>Wei</strong> bilong mipela i olsem<br />
mipela i no kirapim tasol ol <strong>wok</strong> taim mipela i painim ol samting bilong graun, nogat. Taim<br />
mipela i luksave olsem wanpela <strong>wok</strong> bisnis bai kamap bikpela na i stap longtaim, na inap<br />
daunim kost bilong winim ol narapela bisnis lain, long dispela taim tasol, mipela givim ol<br />
mani, save na taim long dispela bisnis.<br />
Mipela i save kisim aluminium, kopa, daiamon, ston kol, uranium, gol, ol indastrial mineral<br />
(boret, taitanium daioksaid, sol, telk), na ain. Ol <strong>wok</strong> bilong mipela i stap long olgeta hap<br />
bilong graun, tasol ol namba wan bikpela <strong>wok</strong> i kamap long Ostrelia na Not Amerika,<br />
na ol bikpela <strong>wok</strong> i kamap long Saut Amerika, Esia, Yurop na ol kantri bilong Afrika long<br />
hap saut, tu.<br />
Wanem wanem hap <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i <strong>wok</strong> i stap, helt na seifti bilong ol <strong>wok</strong>man, husat i helpim<br />
ol <strong>wok</strong> i go het yet na mekim <strong>wok</strong> bisnis wantaim stretpela pasin, i namba wan bikpela<br />
samting. Mipela i save <strong>wok</strong> gut wantaim ol kantri na komiuniti we ol <strong>wok</strong> i stap long en,<br />
rispektim ol lo na kastam bilong ol na soim na givim ol gutpela samting na ol sans long ol.<br />
Yes, ol wan<strong>wok</strong><br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i gat gutnem olsem <strong>yumi</strong> mekim stret ol <strong>wok</strong>. Dispela em i bikpela samting long<br />
<strong>wok</strong> bisnis i kamap gut na kamapim klia olsem <strong>yumi</strong> inap givim bek gutpela samting long ol<br />
seaholda.<br />
4-pela bikpela pasin i mekim na <strong>yumi</strong> gat gutnem, na ol i makim stret <strong>yumi</strong> wanem kain<br />
lain, na <strong>yumi</strong> bai wanem kain lain bihain. 4-pela pasin i olsem: Pasin bilong kamapim<br />
ol <strong>wok</strong> long ples klia, Pasin rispek, Pasin bilong <strong>wok</strong> bung wantaim na Stretpela pasin.<br />
Ol stiatingting na ol lo bilong ol pasin, em <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i makim, bai stori long ol dispela<br />
4-pela pasin. Ol i makim wei bilong <strong>yumi</strong> long stretim ol hevi bilong mani, komiuniti na<br />
envairomen taim <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>, na i bikpela samting long truim strongpela tingting bilong<br />
<strong>yumi</strong> long <strong>wok</strong> i go het yet.<br />
Ol pasin i makim stet <strong>yumi</strong> wanem kain, winim ol toktok. Sapos ol pasin bilong <strong>yumi</strong> wan<br />
wan i gutpela, ol <strong>wok</strong> bai kamap gut na olgeta narapela bai kisim gutpela tingting long <strong>Rio</strong><br />
<strong>Tinto</strong>. <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i makim ol samting i stap long bel bilong <strong>yumi</strong>. Ol pasin bilong <strong>yumi</strong> bai<br />
kamapim ol gutpela <strong>wok</strong> em <strong>yumi</strong> olgeta i ken amamas long en – na olgeta bai luksave long en.<br />
Taim <strong>yumi</strong> bihainim ol pasin mipela i makim, <strong>yumi</strong> ken pas gut moa wantaim ol komiuniti<br />
na mekim ol gutpela samting moa long ol, na dispela bai helpim ol <strong>wok</strong> bisnis bai kamap gut<br />
na i ken stap longtaim.<br />
Plis lusim haptaim bilong ritim na kliagut long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> na mekim <strong>wok</strong> long en long taim<br />
yu <strong>wok</strong>.<br />
Jan du Plessis<br />
Siaman<br />
Disemba 2009<br />
Tom Albanese<br />
Sif eksekiutiv<br />
01_02
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Ol Tok i stap insait<br />
Long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> 5<br />
Wok bilong kampani na <strong>wok</strong> i go het yet 5<br />
Hau yusim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> 6<br />
Bihainim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> 7<br />
Husat i mas bihainim? 7<br />
Ol <strong>wok</strong> bilong <strong>yumi</strong> 7<br />
Mekim na bihainim 8<br />
Givim ol askim na ripotim ol man i brukim ol lo 9<br />
Speak-OUT 10<br />
Ples <strong>wok</strong> 11<br />
Seifti 11<br />
Helt 11<br />
Lukautim ol <strong>wok</strong>man 12<br />
Spak long drak na alkohol 13<br />
Sekiuriti na stretim bek bisnis 13<br />
Human raits, ol komiuniti na envairomen 14<br />
Human raits 14<br />
Ol komiuniti na ol asples 14<br />
Mekim <strong>wok</strong> long graun 15<br />
Envairomen 16<br />
Stretpela pasin bilong <strong>wok</strong> bisnis 18<br />
Hevi bilong interes 18<br />
Pasin resis/Pasin bilong pasim resis long <strong>wok</strong> bisnis 19<br />
Grismani na korapsen 19<br />
Ol presen na amamas 20<br />
Wok bisnis wantaim pasin fea 21<br />
Wok bisnis long narapela narapela kantri 21<br />
Infomesen bilong kampani 22<br />
Lukautim ol samting bilong <strong>wok</strong> bilong Grup na infomesen 23<br />
Wok was insait long kampani na ol rekod bilong Grup 23<br />
Ol <strong>wok</strong>man i yusim Grup propeti 23<br />
Ol <strong>wok</strong>man i yusim ol samting bilong ilektronik 24<br />
Infomesen hait 25<br />
Intelektual propeti 25<br />
Data bilong ol man 26<br />
Wok wantaim gavman, niuslain na ol investa 27<br />
Wok wantaim gavman 27<br />
Insait long <strong>wok</strong> politik 27<br />
Toktok wantaim niuslain na ol investa 28<br />
Mekim ol <strong>wok</strong> long ples klia 28<br />
Apendiks<br />
Intenesonel konvensen na volantari komitmen<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i sapotim 29<br />
03_04
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Wok bilong kampani na <strong>wok</strong> i go het yet<br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i stori long ol pasin bilong<br />
<strong>wok</strong> bisnis long olgeta hap. Em i stori long<br />
ol stiatingting na ol lo bilong ol pasin i<br />
helpim <strong>yumi</strong> long tingim gen ol <strong>wok</strong> bilong<br />
kampani.<br />
Winim 10-pela yia i go pinis, mipela i bin<br />
<strong>wok</strong>im <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> namba wan taim long yia<br />
1997. Tingting na ol lo bilong ol <strong>wok</strong> bilong<br />
kampani i senis na <strong>wok</strong> bisnis bilong mipela<br />
i kamap bikpela moa. Olsem na, mipela i<br />
kamapim nupela <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> long yia 2003.<br />
Dispela namba tri <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i stori<br />
long strongpela tingting bilong mipela long<br />
mekim <strong>wok</strong> bisnis wantaim stretpela pasin.<br />
Dispela i makim mipela i mas strong long ol<br />
strongpela lo long pasin bilong kampani long<br />
bosim ol <strong>wok</strong> na mekim ol <strong>wok</strong> i go het yet.<br />
Dispela tingting long <strong>wok</strong> i go het yet – long<br />
sait bilong ekonomi, ol gutpela samting bilong<br />
ol komiuniti, <strong>wok</strong> bilong lukautim envairomen<br />
na strongpela sistem bilong bosim ol <strong>wok</strong> na<br />
mekim stretpela pasin – stiaim ol <strong>wok</strong> bisnis<br />
na i stap olsem bikpela as-tok bilong dispela<br />
buklet. Bilong inapim tingting long <strong>wok</strong> i go<br />
het yet, <strong>yumi</strong> mas tingim gut dispela tingting<br />
i olsem bikpela samting tru long <strong>wok</strong>im ol<br />
bisnis plen na disisen.<br />
I no olsem <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> tasol bai helpim<br />
<strong>yumi</strong>, nogat. Ol lo bilong ol pasin, em dispela<br />
buklet i stori long en, i kam long 4-pela bikpela<br />
pasin bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> olsem: Pasin bilong<br />
kamapim ol <strong>wok</strong> long ples klia, Pasin rispek,<br />
Pasin bilong <strong>wok</strong> wantaim na Stretpela pasin.<br />
Na tu, buklet i gat ol bikpela poin bilong<br />
volantari komitmen em mipela i wanbel<br />
long en.<br />
Planti tok i stap insait long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
i kam long, na kisim helpim long, stia<strong>wok</strong><br />
bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> long <strong>wok</strong>im ol polisi na<br />
lo. Tasol, <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i no inap stori long<br />
olgeta polisi na lo bilong Grup. Na tu, em<br />
i no stori long ol polisi na lo bilong sampela<br />
prodak grup na lain bisnis em ol i gat<br />
sampela lo moa long ol pasin <strong>yumi</strong> mas<br />
mekim. Olsem na, <strong>yumi</strong> mas tingim, <strong>yumi</strong><br />
gat <strong>wok</strong> long save gut long, i no <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong><br />
<strong>wok</strong> tasol, long olgeta polisi na lo bilong <strong>Rio</strong><br />
<strong>Tinto</strong>, tu, taim <strong>yumi</strong> mekim sampela <strong>wok</strong>.<br />
Yu ken lukim olgeta polisi na lo<br />
bilong Grup long intranet o askim Human<br />
Resources long hap bilong <strong>wok</strong> long givim<br />
yu pepa kopi. Ol man husat i ken lukim<br />
dispela buklet long kompiuta i ken lukim<br />
nem bilong ol referens na web link em<br />
i stori tu long ol narapela polisi na ol lo.<br />
Planti stori i stap long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
i helpim narapela narapela. Mipela i bin<br />
traim i no ken ripitim wankain stori – mekim<br />
trening na ol askim na bekim na yusim<br />
referens long stori gut long ol tingting<br />
i stap long wan wan stori.<br />
Lain hetman bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i bin toktok<br />
gut wantaim ol lain insait na autsait long<br />
kampani na stretim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>. <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
bai <strong>wok</strong> yet long stretim ol hevi taim ol i<br />
kamap na bai <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i ken helpim<br />
yet <strong>yumi</strong> long taim bihain.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Polisi bilong <strong>wok</strong> i go het yet<br />
Ol pasin <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
i makim<br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Ol polisi bilong Grup<br />
Ol lo bilong Group<br />
Ol stiatok bilong bihainim<br />
ol lo bilong Grup<br />
Ol lo bilong ol ples na<br />
volantari komitmen<br />
I no olsem <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> tasol i helpim <strong>yumi</strong><br />
Hau yusim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
05_06<br />
• Kisim save olsem <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i no<br />
bilong helpim ol <strong>wok</strong>man bilong<br />
Grup tasol, helpim ol narapela lain,<br />
tu (lukim hap “Husat i mas bihainim”);<br />
• Kliagut long ol <strong>wok</strong> bilong yu i stap<br />
long lista bilong hap “Ol <strong>wok</strong> bilong<br />
<strong>yumi</strong>”;<br />
• Save gut long narapela narapela stori<br />
i stap long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> na long hau<br />
ol i ken helpim <strong>wok</strong> bilong yu; na<br />
• Tingim hap “Givim ol askim na ripotim<br />
ol man i brukim ol lo” na bai yu ken<br />
redi sapos yu gat askim o yu laik<br />
ripotim sampela i brukim ol lo bilong<br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>.
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Bihainim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Husat i mas bihainim?<br />
Ol dairekta, ofisa na <strong>wok</strong>man bilong <strong>Rio</strong><br />
<strong>Tinto</strong>, and ol kampani i bilong o aninit long<br />
en i mas bihainim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>.<br />
Long ol stretpela kontrak na stiatok<br />
bilong baim ol samting, mipela i laik olgeta<br />
konsaltan, egen, kontrakta na saplaia bilong<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i mas bihainim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> taim<br />
ol i <strong>wok</strong> wantaim o helpim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>. Yumi<br />
soim ol tok bilong <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> long <strong>Rio</strong><br />
<strong>Tinto</strong> websait www.riotinto.com o givim<br />
kopi bilong dispela buklet taim ol i no inap<br />
yusim intenet na helpim ol long tingim<br />
ol tok insait long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>.<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i bilip olsem ol stiatok insait<br />
long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> inap helpim olgeta man<br />
long olgeta taim. Olsem na taim <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
wantaim ol narapela kampani o insait<br />
long <strong>wok</strong> bilong ol, <strong>yumi</strong> bai mekim olgeta<br />
samting na bai olgeta i ken tingim ol lo bilong<br />
pasin em <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i stori long en.<br />
Taim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i kolim “kampani”,<br />
“Grup”, “<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>”, o “<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> Grup”, em<br />
i makim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> plc na <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> Limited<br />
na ol kampani o ol narapela lain i stap aninit<br />
long <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> plc na/o <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> Limited.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Leading at <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> (leadership competencies)<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Ol <strong>wok</strong> bilong <strong>yumi</strong><br />
Yumi wan wan i mas <strong>wok</strong> wantaim stretpela<br />
pasin taim <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> aninit long nem bilong<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>.<br />
Long olgeta kantri we <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> long en,<br />
olgeta bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i mas bihainim ol<br />
lo bilong gavman <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> na ol polisi<br />
na lo bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>. I no orait long yu no<br />
bihainim na tok “mi no bin save long dispela<br />
lo”. Olsem na <strong>yumi</strong> olgeta i mas save gut long<br />
ol lo i stet long <strong>wok</strong> bilong <strong>yumi</strong>.<br />
Yumi mas askim <strong>yumi</strong> yet taim <strong>yumi</strong> mas<br />
<strong>wok</strong>im disisen bilong bisnis olsem:<br />
• Em i stret long ol lo bilong gavman?<br />
• Ol pasin bilong mi i stret wantaim<br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> na ol polisi na lo bilong<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>?<br />
• Bai samting nogut inap kamap long<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>?<br />
• Famili, ol pren na neiba bilong mi bai<br />
kisim wanem tingting long ol pasin<br />
mi mekim?<br />
• Mi laik haitim dispela?<br />
• Mi laik dispela pasin bilong mi bai i<br />
stap long fron pes bilong niuspepa?<br />
Sapos yu no pilim gut long ol bekim, no ken<br />
mekim. Sapos yu no klia, yu mas lukim hap<br />
bilong <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i stet long pasin yu laik<br />
mekim, toktok wantaim maneja bilong yu,<br />
o sapos yu laik, toktok long ol narapela lain<br />
em dispela buklet i stori long en.<br />
Sapos yu gat tupela tingting, bai yu<br />
bihainim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> o ol lo bilong hap<br />
yu <strong>wok</strong>, i gutpela long bihainim wanpela<br />
strongpela lo i winim narapela o toktok<br />
wantaim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> Compliance bilong<br />
kisim tingting.<br />
Sapos yu save long sampela i brukim ol<br />
lo bilong gavman, <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>, o ol polisi<br />
na lo bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>, yu mas (i stap aninit<br />
long ol lo bilong hap yu <strong>wok</strong>) ripotim dispela<br />
samting long yusim sistem bilong ripot, em<br />
hap “Givim ol askim na ripotim ol man i<br />
brukim ol lo” i stori long en.<br />
Ol man i brukim ol lo bilong gavman, <strong>Wei</strong><br />
<strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> o ol polisi na ol lo bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
inap kisim panismen, em inap makim pinisim<br />
ol long <strong>wok</strong> sampela taim. Na tu, Mipela inap<br />
pinisim o i no riniuim kontrak wantaim ol<br />
konsaltan, egen, kontrakta o saplaia husat<br />
i feil long rispektim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>.<br />
Ol maneja i gat bikpela <strong>wok</strong> long makim<br />
gutpela piksa long mekim stretpela pasin.<br />
Ol i mas traim bes long helpim ol <strong>wok</strong>man<br />
na kontrakta aninit long was bilong ol long<br />
tingim na bihainim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Leading at <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> (leadership competencies)<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
07_08<br />
Mekim na bihainim<br />
Mipela i gat ol planti lo na sistem bilong<br />
lukautim ol <strong>wok</strong> bilong strong long helpim<br />
ol man long mekim na bihainim ol samting<br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> i makim.<br />
Gutpela lo bilong pasin, olsem <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong><br />
<strong>wok</strong> i stori long en, i no pepa nating o buklet<br />
yu lukim tasol long kompiuta, nogat. Taim<br />
olgeta <strong>wok</strong>man i kisim save na bihainim,<br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> bai i stap strong na i stap laip<br />
long ol pasin ol i mekim.<br />
Bikpela program bilong helpim ol man<br />
long bihainim ol lo em i olsem <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
Compliance standard. Em i givim stiatingting<br />
bilong bihainim ol lo bilong gavman,<br />
<strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>, ol polisi, ol lo na volantari<br />
komitmen bilong mipela. Stiatingting<br />
bilong bihainim i makim:<br />
• Strongpela tingting bilong kampani long<br />
<strong>wok</strong> na kamapim ol <strong>wok</strong> long ples klia;<br />
• Luksave olsem yu gat <strong>wok</strong> long bihainim<br />
ol lo na ol hevi inap kamap;<br />
• Stretim ol dispela hevi;<br />
• Mekim ol samting bilong pasim ol hevi<br />
(olsem trening na makim stretpela wei<br />
bilong <strong>wok</strong>);<br />
• Wok painimaut na pasin bilong sekim<br />
ol samting gen;<br />
• Wok lukluk na reviuim ol <strong>wok</strong>; na<br />
• Ripotim na rekodim ol samting.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Compliance standard<br />
Risk policy and standard<br />
HSEQ management system standard<br />
Link i go long ol askim na bekim
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Stori yet long Bihainim <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Givim ol askim na ripotim ol man<br />
i brukim ol lo<br />
I gat sampela wei ol <strong>wok</strong>man i ken mekim<br />
taim ol i gat ol askim o i laik ripotim ol man<br />
i brukim ol lo bilong gavman, <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
o ol narapela polisi na lo.<br />
Yu ken mekim olsem:<br />
• Toktok long maneja o supavaisa bilong<br />
yu – planti taim ol i bes man long taim<br />
yu laik givim namba wan toksave;<br />
• Yusim ol kain wei olsem Fair Treatment<br />
Systems o Formal Grievance processes;<br />
• Toktok long Human Resources long hap<br />
yu <strong>wok</strong> long en;<br />
• Sampela taim em i gutpela long toktok<br />
long<br />
– Loya bilong kampani;<br />
– Lain bilong Corporate Assurance;<br />
– <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> Compliance; o<br />
• Yusim sistem Speak-OUT<br />
(lukim sampela stori moa long hapsait<br />
pes).<br />
Ol bai sekim gut olgeta infomesen i kam<br />
long ol rot mipela stori antap. Mipela i no gat<br />
tingting liklik long mekim samting nogut<br />
long ol man i putim ripot bilong brukim ol<br />
lo bilong gavman o polisi bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>.<br />
Na tu, mipela i bin <strong>wok</strong>im pepa bilong Askim<br />
na Bekim bilong givim ol stori nating bilong<br />
ol hevi, em inap kamap long laip, i stret long<br />
ol samting i stap long <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> na ol<br />
bekim long hau <strong>yumi</strong> ken stretim ol.<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Ol man husat i ken lukim dispela buklet<br />
long kompiuta i ken painim ol link i go long<br />
ol askim na bekim long ol narapela hevi na<br />
polisi em ol dispela buklet i stori long en.<br />
Speak-OUT<br />
Ol <strong>wok</strong>man bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i ken yusim<br />
Speak-OUT, fri telefon long toksave i go<br />
long sinia manejimen long bikpela hevi<br />
na ol pasin i no stret. Maski em long<br />
pasin giaman nogut; pasin bilong heitim<br />
sampela lain; pasin bilong mekim nogut<br />
long ol narapela; pasin bilong bagarapim<br />
ol man, pasin bilong brukim ol lo bilong<br />
gavman, polisi o lo bilong kampani; o<br />
hevi bilong envairomen. Ol <strong>wok</strong>man i<br />
ken toktok long ol dispela samting long<br />
narapela.<br />
Yu ken yusim Speak-OUT long 24 aua long<br />
de,<br />
365 de long yia, na i gat sapot bilong kain<br />
kain tokples. Ol man i kisim pinis trening<br />
bai kisim fon. I no olsem ol man i yusim<br />
dispela sevis i mas givim nem bilong ol yet,<br />
nogat. Man i kisim fon bai givim dispela<br />
ripot i go long sinia manejimen, na ol bai<br />
mekim <strong>wok</strong> painimaut na stretim hevi.<br />
Wan wan mun, bikpela poin bilong ol<br />
dispela ripot bai i go long sif eksekiutiv<br />
na global head of Compliance.<br />
Mipela i no orait liklik long pasin bilong<br />
bekim pe nogut long ol <strong>wok</strong>man husat i<br />
yusim Speak-OUT wantaim gutpela tingting.<br />
Long sampela kantri, i no fri olgeta long<br />
yusim hotlain bilong kampani na, long kain<br />
ol kantri olsem, bai i gat sampela lo long<br />
yusim Speak-OUT.<br />
Yu ken kisim infomesen long Speak-OUT,<br />
telefon namba bilong en long hap yu <strong>wok</strong>,<br />
tu, long wan wan hap bilong operesen.<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
09_10
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Ples <strong>wok</strong><br />
Seifti<br />
Mipela i <strong>wok</strong> strong na bai aksiden na<br />
bagarap i no ken kamap long ples <strong>wok</strong>.<br />
Mak mipela i laik winim, em no gat<br />
bagarap.<br />
Ol pasin bilong wan wan i helpim <strong>wok</strong><br />
ples i ken kamap hap i no gat aksiden na<br />
bagarap; Yumi mas <strong>wok</strong> yet long bihainim<br />
ol lo, sistem na stretpela wei bilong <strong>Rio</strong><br />
<strong>Tinto</strong> long seifti maski <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> long<br />
wanem wanem hap.<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i <strong>wok</strong> long kamapim hap we<br />
pasin bilong tingim seifti i stap strong long<br />
en, em hap we ol man i lukim lida i gat<br />
strongpela tingting long seifti, ol <strong>wok</strong>man<br />
na kontrakta i strong long lukautim seifti,<br />
pasin bilong lainim na lukautim gut ples<br />
<strong>wok</strong> i seif. Stia<strong>wok</strong> bilong stretim hevi bilong<br />
Helt, Seifti na Envairomen (HSE) i mekim na<br />
<strong>yumi</strong> mas putim olgeta tingting long luksave<br />
long ol samting inap kamapim hevi, skelim<br />
na stretim ol pasin inap kamapim hevi, na<br />
luksave tu long kain hevi olsem i save kamap<br />
wan wan taim tasol, tasol taim em i kamap,<br />
em bai kamapim bikpela bagarap.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Safety policy<br />
HSEQ management system standard<br />
All corporate safety standards<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Helt<br />
Mipela i <strong>wok</strong> strong long lukautim helt<br />
na pasin bilong i stap gut.<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i luksave olsem ol <strong>wok</strong>man, husat<br />
i gat gutpela helt na mekim gutpela <strong>wok</strong>,<br />
i bikpela samting tru long kampani i ken<br />
ran gut. Na mipela i <strong>wok</strong> strong long pasim<br />
ol man long kisim sik em <strong>wok</strong> i as bilong en.<br />
Mipela i laik winim mak bilong daunim tru<br />
namba bilong ol man i kisim sik long wan<br />
wan yia long rot bilong luksave, skelim hau<br />
ol sik i raun long ples <strong>wok</strong> na pasim ol na<br />
long rot bilong mekim program bilong helt<br />
na pasin bilong i stap gut.<br />
Mipela i gat ol bikpela lo i stret long ol<br />
bikpela hevi bilong helt, we mipela i helpim<br />
ol man long bihainim long ediukesen,<br />
trening, sistem na stretpela wei bilong <strong>wok</strong>.<br />
Mipela i lain long wei bilong pasim na<br />
daunim ol samting inap kamapim HIV/AIDS<br />
na tu <strong>wok</strong> long kamapim komiuniti helt<br />
program long hap <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> long en.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Health policy<br />
Sustainable development policy<br />
HSEQ management system standard<br />
All corporate health standards<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Lukautim ol <strong>wok</strong>man<br />
Mipela i rispektim long raits na gutnem<br />
bilong ol <strong>wok</strong>man long operesen bilong<br />
mipela yet na bilong ol narapela bisnis lain.<br />
Pasin rispek i bikpela samting long i stap<br />
wanbel long ples <strong>wok</strong>, we ol i rispektim raits<br />
na gutnem bilong ol <strong>wok</strong>man, i no gat pasin<br />
bilong pretim ol, heitim ol sampela lain o<br />
ol kain pasin bilong fosim ol narapela long<br />
mekim samting.<br />
Olsem na, mipela i:<br />
• tambu long heitim sampela lain bikos<br />
ol i bilong narapela lain, kantri, lotu,<br />
lain politik, o ol i meri o lapun tumas<br />
o yangpela tumas, o ol i laikim man<br />
o meri, o bikos long sampela samting<br />
bilong narapela man em ol lo i banisim.<br />
Tasol mipela i holim yet raits bilong<br />
Grup long mekim gut long sampela<br />
<strong>wok</strong>man, em i stret long ol lo bilong<br />
dispela hap;<br />
• lukautim gut kain kain man, na<br />
welkam long ol <strong>wok</strong>man i kam long<br />
kain kain sindaun na ples, na tu mekim<br />
wankain pasin long ol man na meri<br />
wantaim;<br />
• tambu long ol tok i no stret long<br />
ples <strong>wok</strong>, em i makim tok nogut, tok<br />
swea, tok doti o tok bilong bagarapim<br />
narapela;<br />
• i no larim pasin bilong fosim o pretim<br />
narapela long ples <strong>wok</strong>;<br />
• sakim na i no orait long pasin bilong<br />
fosim ol man long <strong>wok</strong> o yusim ol<br />
pikinini long <strong>wok</strong>;<br />
11_12<br />
• luksave long raits bilong olgeta<br />
<strong>wok</strong>man long <strong>wok</strong>im tingting long<br />
insait o i no insait long yunion na<br />
long toktok wantaim manejimen<br />
long samting bilong <strong>wok</strong>;<br />
• mekim long ples klia stretpela pasin<br />
bilong givim pe; na<br />
• <strong>wok</strong> long helpim save bilong <strong>wok</strong> i<br />
kamap gut moa long rot bilong reviuim<br />
ol <strong>wok</strong> na givim ediukesen, trening<br />
na ol skul tok taim em i gutpela long<br />
mekim.<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i no orait liklik long man (o meri)<br />
long mekim nogut long meri (o man) o long<br />
mekim nogut long narapela long ples <strong>wok</strong>.<br />
Pasin bilong mekim nogut long man o meri<br />
inap makim pasin bilong subim laik, tok pilai<br />
nogut, putim presa long slip wantaim, tromoi<br />
tok i gat sem, na tok nogut bilong pulim em.<br />
Pasin bilong mekim nogut long narapela<br />
long ples <strong>wok</strong> inap makim pretim, nogutim<br />
na tok bilas o rausim narapela.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Human rights policy and guidance<br />
Sustainable development policy<br />
Link i go long ol askim na bekim
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Stori yet long Ples <strong>wok</strong><br />
Spak long ol drak na alkohol<br />
No ken holim o kisim ol drak em ol lo i no<br />
orait long en, o no ken spak long alkohol<br />
o ol drag, taim yu mekim <strong>wok</strong> bisnis bilong<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> o long hap bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>.<br />
Long sait bilong seifti, pasin bilong ol<br />
<strong>wok</strong>man i stap gut na mekim gutpela <strong>wok</strong>,<br />
em i bikpela samting long <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong>im<br />
nambawan gutpela disisen. Na nau tingting<br />
bilong <strong>yumi</strong> mas sap tu long mekim <strong>wok</strong><br />
bisnis na winim ol narapela. Olsem na, olgeta<br />
taim, pasin bilong <strong>yumi</strong> long <strong>wok</strong>im tingting<br />
i mas i stap stret na ol drak na alkohol i no<br />
ken paulim tingting bilong <strong>yumi</strong>.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Health standard – Fitness for work<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Sekiuriti na stretim bek bisnis<br />
Mipela i <strong>wok</strong> strong long lukautim ol<br />
<strong>wok</strong>man, ol samting bilong <strong>wok</strong> na gutnem<br />
bilong mipela, na strongim pasin bilong<br />
stretim bek ol operesen long taim mipela<br />
i bungim ol hevi, disasta o ol kain aksiden<br />
em inap mekim nogut long bisnis.<br />
Gutpela sekiuriti na pasin bilong stretim<br />
bek long taim bilong ol hevi i helpim ol <strong>wok</strong><br />
bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i ran gut long pasin bilong<br />
strongim save bilong kamapim ol gutpela<br />
samting.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Global Security standards and guidance notes<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Human raits, ol komiuniti na envairomen<br />
Human raits<br />
Mipela i sapotim na rispektim human raits<br />
i stret wantaim Universal Declaration of<br />
Human Rights na <strong>wok</strong> strong na bai mipela<br />
i no ken sapotim ol man i daunim human<br />
raits.<br />
Mipela i gat stretpela wei long lukautim gut<br />
human raits long ol operesen bilong mipela.<br />
Mipela i strongim pasin bilong i stap gut<br />
wantaim ol narapela na abrusim ol pait<br />
maski mipela i stap long wanem wanem<br />
hap. <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> rispektim na sapotim gutnem,<br />
pasin bilong i stap gut na raits bilong ol<br />
<strong>wok</strong>man bilong Grup, ol famili bilong<br />
ol na ol komiuniti we mipela i <strong>wok</strong> long en.<br />
Taim sampela samting i laik daunim ol<br />
dispela raits, mipela i painim rot bilong apim<br />
ol raits inap long mak planti kantri i makim,<br />
na i no ken mekim samting inap givim<br />
tingting long ol narapela man olsem mipela<br />
i no wari long human raits.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Human rights policy and guidance<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
13_14<br />
Ol komiuniti na ol asples<br />
Mipela i kirap mekim pinis pasin bilong<br />
pas gut wantaim ol neiba. Dispela i<br />
makim olsem mipela i rispektim narapela<br />
narapela, <strong>wok</strong> bung wantaim, na i gat<br />
strongpela tingting long <strong>wok</strong> inap longtaim.<br />
Maski mipela i <strong>wok</strong> long wanem wanem<br />
hap, <strong>wok</strong> bilong strongim pasin bilong pas<br />
wantaim komiuniti i hap <strong>wok</strong> bilong projek<br />
na operesen bilong mipela. Mipela i traim bes<br />
long stretim ol hevi i kam long narapela kain<br />
sindaun, laipstail, laik, ol samting bilong<br />
ol tumbuna na filings bilong ol neiba.<br />
Mipela i rispektim kain kain samting<br />
bilong ol asples, luksave long narakain<br />
tingting long graun, wara na envairomen,<br />
na histori, sindaun na pasin tumbuna,<br />
em ol i bikpela samting long ol.<br />
Mipela i <strong>wok</strong> bung wantaim long<br />
narapela narapela hap bilong graun, kantri,<br />
provins, taun na ples. Mipela i <strong>wok</strong> strong<br />
long toktok wantaim ol komiuniti, long<br />
wei na tokples ol i klia long en, paslain long<br />
opim nupela operesen, o long taim mipela<br />
i <strong>wok</strong> i stap, na long taim mipela i laik pasim<br />
operesen. Mipela i laik ol komiuniti i insait<br />
tru long <strong>wok</strong> mani em bai kamap long rot<br />
bilong ol operesen bilong mipela na mipela<br />
bai sapotim ol komiuniti <strong>wok</strong> i ken ran i go<br />
het yet na bai ol i no ken hangamap long<br />
ol operesen bilong mipela.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Communities policy and standards<br />
Sustainable development policy<br />
Link i go long ol askim na bekim
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Stori yet long Human raits, ol komiuniti na envairomen<br />
Mekim <strong>wok</strong> long graun<br />
Mipela i traim kisim bikpela sapot long<br />
ol <strong>wok</strong> mipela i laik mekim inap long <strong>wok</strong><br />
i pinis.<br />
Mipela i mekim <strong>wok</strong> long graun, stretim<br />
bek ol samting i kamap pinis long en na<br />
<strong>wok</strong> wantaim ol komiuniti na ol asples<br />
long inapim ol samting ol i sot long en long<br />
gutpela wei. Olgeta taim, dispela i makim<br />
mipela i mas <strong>wok</strong> yet long toktok wantaim<br />
ol asples, ol man i gat namba long hap na<br />
ol narapela.<br />
Mipela i save pinis, sampela taim mipela<br />
i no ken statim <strong>wok</strong> o operesen bikos long<br />
tingting bilong ol komiuniti na asples,<br />
maski ol lo bilong gavman i orait long en.<br />
Mipela i mekim olgeta samting long<br />
skelim pastaim, ol <strong>wok</strong> bilong mipela bai<br />
mekim wanem long ol ples, moa yet long<br />
ol hap we ol i tingting strong long lukautim<br />
ol samting bilong ol tumbuna i stap long<br />
en. Mipela i <strong>wok</strong> wantaim ol narapela long<br />
was na bai bagarap i no ken kamap bikpela.<br />
Taim operesen i pinis, mipela bai stretim<br />
bek graun mipela i <strong>wok</strong> long en long pasin<br />
i stret long envairomen na ol kastam bilong<br />
ples, na long ol lo.<br />
Toktok long graun i mas kam long<br />
papa graun stret na i mas stret wantaim<br />
ol lo bilong gavman. Sampela taim, ol polisi<br />
bilong yusim graun long asples na gavman<br />
i narapela narapela.<br />
Mak mipela i putim i olsem olgeta i<br />
kliagut long ol hevi na putim bris namel<br />
long ol lo bilong gavman na pasin kastam.<br />
Long hap bilong operesen, mipela bai skelim<br />
gut ol samting i kamap long dispela hap<br />
na wanem kompensesen bai stret na tupela<br />
sait bai wanbel long en.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Closure standard<br />
Communities policy and standards<br />
Sustainable development policy<br />
Environmental policy and standards<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Envairomen<br />
Lukautim na tingim envairomen na <strong>wok</strong>im<br />
ol prodak i bikpela samting long <strong>wok</strong><br />
bisnis i kamap gutpela.<br />
Mipela i winim ol mak bilong ol lo na ol<br />
komitmen we olgeta hap i wanbel long<br />
en, olsem ISO14001 Environmental<br />
Management System setifiket.<br />
Mipela i gat ol lo, wei, mak na sistem<br />
long stretim ol hevi long sait bilong<br />
envairomen. Mipela i luksave long ol rot<br />
bilong kisim save moa long lukautim gut<br />
envairomen long taim bilong painim ol<br />
samting aninit long graun, opim main,<br />
mekim na pinisim operesen, na long taim<br />
bilong kisim o salim ol samting bilong <strong>wok</strong>.<br />
Long wanem wanem hap, mipela i pasim,<br />
o daunim na stretim ol hevi long sait bilong<br />
envairomen.<br />
Mipela i gat wei bilong mekim<br />
strongpela <strong>wok</strong> bilong lukautim<br />
envairomen olsem:<br />
• Lukautim ol kain kain samting i<br />
stap laip: Long rot bilong i no daunim<br />
tumas ol samting i stap laip, mipela<br />
i <strong>wok</strong> strong long lukautim eko-sistem<br />
em i sapotim laip bilong <strong>yumi</strong>. Mipela<br />
i <strong>wok</strong> strong na bai ol gutpela samting<br />
i mas i stap yet wantaim ol kain samting<br />
i stap laip. Bilong mekim olsem, mipela<br />
i kisim helpim bilong ol stekholda,<br />
autsait long kampani, i gat save na<br />
kamapim ol wei bilong lukautim ol<br />
kain kain samting i stap laip.<br />
15_16<br />
• Lukautim wara: Kisim wara i no gat<br />
hat<strong>wok</strong> long en i bikpela samting long<br />
operesen bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>. Wok na<br />
gutnem bilong mipela long yusim na<br />
lukautim wara long pasin i stet inap<br />
longpela taim bihain em i ken helpim<br />
mipela long kisim yet wara bihain.<br />
• Senis bilong klaimet: Ol grinhaus<br />
gas (GHG) i kam long ol <strong>wok</strong> bilong<br />
ol man ol i wanpela as bilong klaimet<br />
i senis. Wok bilong pasim ol samting<br />
ol man i mekim, em ol i senisim<br />
klaimet, i bikpela samting long olgeta<br />
hap bilong graun. Mipela i mekim ol<br />
<strong>wok</strong> i gutpela long nau ha bihain na<br />
i ples klia, em i makim <strong>wok</strong> bilong<br />
mipela yet long winim mak bilong<br />
GHG imisen long ol operesen. Na tu,<br />
mipela i <strong>wok</strong> wantaim ol kastama long<br />
daunim ol gas i kam long ol prodak.<br />
• Tingim envairomen na <strong>wok</strong>im ol<br />
prodak: Strongpela tingting long<br />
tingim envairomen na <strong>wok</strong>im ol<br />
prodak i helpim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> long <strong>wok</strong> i<br />
go het yet. Mipela i <strong>wok</strong> long save gut<br />
moa long hau ol prodak i kamap na i<br />
go pinis, na yusim ol wantaim seifti.<br />
Mipela i luksave olsem mipela i mas<br />
mekim stret <strong>wok</strong> long ol prodak kirap<br />
long taim bilong kisim ol samting i<br />
kam long graun i go inap long taim<br />
stretim na yusim ol gen o tromoi ol<br />
i go. Bilong mekim olsem, mipela i<br />
mas kisim ol save long hau yusim<br />
ol prodak na <strong>wok</strong>im ol gutpela data<br />
bilong helt na envairomen, em inap<br />
helpim mipela na ol man long yusim<br />
ol wantaim seifti.
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Stori yet long Human raits, ol komiuniti na envairomen<br />
• Ol plen bilong pasim operesen:<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i gat ol kain bikpela <strong>wok</strong><br />
long pasim ol operesen. Mipela<br />
i bihainim Ol lo bilong pasim ol<br />
operesen (Closure standard) long<br />
olgeta hap maski <strong>wok</strong> i stap olsem<br />
wanem. Ol plen bilong ol <strong>wok</strong> bilong<br />
pasim operesen em bilong helpim<br />
ol komiuniti, envairomen na ekonomi<br />
i stap gut yet i go maski operesen i pas<br />
pinis.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Environment policy<br />
Sustainable development policy<br />
HSEQ management system standard<br />
All corporate environmental standards<br />
and strategies<br />
Climate position statement<br />
Closure standard<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Stretpela pasin bilong <strong>wok</strong> bisnis<br />
Hevi bilong interes<br />
Yumi mas was gut, i no ken larim ol <strong>wok</strong><br />
na interes bilong <strong>yumi</strong> yet i daunim ol<br />
<strong>wok</strong> <strong>yumi</strong> mas mekim long <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>. Em<br />
i bikpela samting tu <strong>yumi</strong> no ken mekim<br />
samting na bai ol narapela i lukim olsem<br />
yu daunim interes bilong kampani.<br />
Hevi bilong interes inap kamap sapos laik<br />
bilong yu yet i insait long wanpela disisen<br />
we dispela disisen i no ken kamap long laik<br />
bilong man yet, i mas helpim tru <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
tasol. Sapos yu ting yu insait long kain<br />
hevi olsem, wantu yu mas kamapim<br />
olgeta samting long maneja bilong yu.<br />
Hevi bilong interes inap makim ol<br />
narapela samting, tasol moa yet long:<br />
• autsait <strong>wok</strong> o holim narapela <strong>wok</strong>;<br />
• ausait <strong>wok</strong> wantaim, o interes long,<br />
saplaia, kastama, o narapela bisnis<br />
lain husat i resis wantaim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>;<br />
• aninit long nem bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>,<br />
<strong>wok</strong> bisnis wantaim wanblut o pren<br />
bilong yu yet o ol kampani bilong em;<br />
• yu insait o bosim <strong>wok</strong> bilong skelim<br />
ol <strong>wok</strong> bilong wanblut o lewa bilong<br />
yu o givim kompensesen long ol kain<br />
man olsem.<br />
• yusim o givim infomesen hait bilong<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> long ol narapela bilong<br />
kisim mani olsem baim o salim,<br />
o givim tok long narapela long baim<br />
o salim propeti, prodak, material<br />
bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> long rot bilong kain<br />
infomesen olsem; na<br />
17_18<br />
• kisim ol samting i abrusim mak inap<br />
long <strong>wok</strong> yu mekim, olsem bikpela<br />
presen o amamas samting i kam long<br />
man o oganaisesen i <strong>wok</strong> wantaim<br />
o i laik <strong>wok</strong> wantaim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> maski<br />
ol i mekim wanem wanem <strong>wok</strong>.<br />
Bihainim gutpela na stretpela tingting<br />
na bai yu no ken givim tingting long ol<br />
narapela olsem yu insait long hevi bilong<br />
interes.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Business integrity standard<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> procurement principles<br />
Link i go long ol askim na bekim
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Stori yet long Stretpela pasin bilong <strong>wok</strong> bisnis<br />
Pasin resis/Pasin bilong pasim resis long<br />
<strong>wok</strong> bisnis<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i <strong>wok</strong> strong long bihainim ol<br />
stiatingting bilong pasin resis i stap fri<br />
na stret.<br />
Polisi bilong mipela i olsem: resis gut na<br />
strong, tasol olgeta taim bihainim ol lo<br />
bilong pasin resis/pasin bilong pasim resis<br />
long <strong>wok</strong> bisnis long olgeta kantri we mipela<br />
i <strong>wok</strong> long en.<br />
Bilong winim ol mak bilong ol lo bilong<br />
pasin bilong pasim resis long <strong>wok</strong> bisnis (Antitrust<br />
standard), bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>, Mipela i:<br />
• no kontak wantaim ol kampani<br />
i resis wantaim;<br />
• no kamapim, kisim i kam long o<br />
givim na kisim long ol kampani i<br />
resis wantaim, kain bikpela bisnis<br />
infomesen olsem: prais, ol toktok<br />
bilong <strong>wok</strong>im kontrak, inap <strong>wok</strong>im<br />
hamas prodak na pe bilong en, ol wei<br />
o plen bilong bisnis, tingting long bid,<br />
sea bilong ol kastama na maket;<br />
• no toktok wantaim ol kampani i resis,<br />
o inap resis, wantaim long bikpela<br />
bisnis infomesen long <strong>wok</strong> bung<br />
wantaim narapela lain sapos ol<br />
i no insait long dispela <strong>wok</strong>;<br />
• no toktok long bikpela bisnis<br />
infomesen long taim mipela i insait<br />
long tred o indaistri asosiesen;<br />
• mekim <strong>wok</strong> bilong skelim ol prodak<br />
bilong ol kampani i resis, o inap resis<br />
wantaim sapos loya bilong Grup i ken<br />
givim tok orait; na<br />
• taim bilong salim ol prodak i go o baim<br />
ol i kam long kampani i resis wantaim,<br />
givim na kisim infomesen inap tasol<br />
long salim o baim, em ol lo i makim.<br />
Sapos i gat tupela tinting long mekim<br />
wanem, toktok long loya bilong Grup.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Antitrust standard<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Grismani na korapsen<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i tambuim ol kain samting bilong<br />
grismani na korapsen, maski mekim long<br />
ples klia o pasin hait.<br />
Yumi no givim, promisim, askim o kisim<br />
ol kain helpim em i abrusim mak long en,<br />
maski em i mekim long ples klia o long<br />
pasin hait. Yumi no mekim olsem i go<br />
na i kam long:<br />
• ofisa bilong gavman;<br />
• kendidet bilong ileksen, politik pati<br />
o ofisa bilong en;<br />
• lida bilong komiuniti o ol narapela<br />
i gat namba we pablik i stap aninit<br />
long en; o<br />
• ol <strong>wok</strong>man bilong praivet sekta<br />
(makim tu man husat i bosim<br />
o <strong>wok</strong> long praivet kampani)<br />
bilong kisim, holim o stiaim bisnis<br />
o kisim ol samting i no stret wantaim<br />
stretpela pasin bilong <strong>wok</strong> bisnis.<br />
Na tu, <strong>yumi</strong> mas tingim, sampela inap<br />
yusim ol kontrak wantaim ol egensi na<br />
ol kontribusen mani bilong karamapim<br />
grismani. Olgeta kontrak wantaim ol egensi<br />
na ol kontribusen mani i mas stret wantaim<br />
Stretpela pasin bilong <strong>wok</strong> bisnis (Business<br />
integrity) na Ol lo bilong was long grismani<br />
(Antibribery due diligence standards) bilong<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>.<br />
Ol lo bilong sampela kantri i orait<br />
long “pe bilong kisim helpim” (facilitation<br />
payments). Tasol, <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i tambuim<br />
dispela pe.<br />
Sapos yu gat tupela tingting long<br />
sampela pe, o pe bilong kisim helpim,<br />
ol i bin askim yu long givim i stret long<br />
ol lo o nogat, askim loya bilong Grup.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Business integrity standard<br />
Antibribery due diligence standards<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
19_20<br />
Ol presen na amamas<br />
Mipela i no larim pasin bilong kisim<br />
na givim ol presen na amamas olsem<br />
pe o samting bilong givim helpim<br />
i gutpela moa, winim ol arapela.<br />
Mipela i no gat tok long givim o kisim liklik<br />
presen o amamas sampela taim. Olsem:<br />
taim ol man i kaikai wantaim, ol i save pilim<br />
fri long toktok long bisnis na givim na kisim<br />
infomesen. Tasol, was gut, kaikai i bikpela<br />
olsem wanem, hamas taim o wanem kain<br />
taim ol i mekim. Sampela taim, dispela<br />
tu inap kamap olsem grismani, pe bilong<br />
stiaim bisnis o putim presa long yu long<br />
givim helpim.<br />
Yumi mas askim <strong>yumi</strong> yet, dispela<br />
presen o amamas inap givim tingting olsem<br />
ol i laik <strong>yumi</strong> mas givim helpim i gutpela<br />
moa, winim ol arapela, o nogat. Sapos bekim<br />
i yes, i tumbu long ol dispela pasin aninit<br />
long ol polisi bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>. Givim na<br />
kisim ol presen na amamas, em i makim<br />
tu pe bilong travel, i mas stret wantaim<br />
ol lo bilong stretpela pasin bilong <strong>wok</strong><br />
bisnis (Business integrity standard).<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Business integrity standard<br />
Link i go long ol askim na bekim
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Stori yet long Stretpela pasin bilong <strong>wok</strong> bisnis<br />
Wok bisnis wantaim pasin fea<br />
Em i polisi bilong mipela long mekim <strong>wok</strong><br />
bisnis wantaim pasin fea na stretpela pasin.<br />
Long taim <strong>yumi</strong> mekim <strong>wok</strong> bisnis wantaim<br />
ol kastama, <strong>yumi</strong> mas mekim klia ol samting<br />
wantaim pasin fea. Long hap we ol lo i orait<br />
long skelim wantaim, <strong>yumi</strong> mas larim ol<br />
kastama long skelim ol prodak, sevis o ol<br />
<strong>wok</strong>man bilong <strong>yumi</strong> wantaim bilong ol<br />
kampani i resis wantaim. Yumi mas sekim<br />
na save gut tu olsem ol prodak bilong <strong>yumi</strong><br />
i bihainim olgeta lo bilong helt na seifti.<br />
Long baim ol samting, <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i laik<br />
insait long <strong>wok</strong> bisnis i gat pasin fea na fri<br />
long resis. Long pasin fea, mipela i skelim<br />
na makim ol samting i kam long ol saplaia.<br />
Mipela i askim ol saplaia long bihainim<br />
ol polisi bilong ol yet em i sapotim resis<br />
bilong bisnis wantaim pasin fea na stretpela<br />
pasin, askim ol long bihainim ol lo i stret<br />
long <strong>wok</strong>, na tambu long givim na kisim<br />
grismani, long rot bilong <strong>wok</strong> long strongim<br />
pasin bilong bihainim.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Business integrity standard<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> procurement principles<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Wok bisnis long narapela narapela kantri<br />
Ol operesen bilong mipela i stap long<br />
ol narapela narapela kantri. Olsem na<br />
mipela i stap aninit long ol lo bilong<br />
kantri na bilong hap we mipela i <strong>wok</strong> na<br />
i gat ol narapela hevi i stap long narapela<br />
narapela kantri. Moa yet, mipela i mas:<br />
• sekim na save gut olsem olgeta taim<br />
pe i go long ol egen o distribiuta i mas<br />
stret wantaim ol sevis ol i givim;<br />
• skelim na save gut olsem ol takis<br />
mipela baim long pablik ofisa i mas<br />
stret wantaim ol lo na i no ken kamap<br />
olsem grismani;<br />
• no ken skruim bisnis i go long narapela<br />
kantri we <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i no mekim <strong>wok</strong><br />
bipo. Mipela i mas skelim pastaim<br />
ol samting inap kamapim ol hevi na<br />
toktok wantaim manejimen na loya<br />
bilong Grup long ol dispela samting;<br />
• was gut long <strong>wok</strong> wantaim ol kantri<br />
i insait long ol bikpela hevi o i stap<br />
aninit long panismen ol narapela<br />
kantri i givim;<br />
• bihainim olgeta ol lo bilong ekspot,<br />
em bosim <strong>wok</strong> bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> long<br />
salim ol prodak na sevis i go long<br />
ol narapela kantri, na bihainim tu<br />
intenasonel tred agrimen em i stret<br />
long ol dispela <strong>wok</strong>; na<br />
• askim loya bilong Grup long givim ol<br />
save i stret long <strong>wok</strong> bilong surikim<br />
bisnis bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i go long<br />
narapela kantri (em i makim tu ol<br />
memba bilong bod bilong dairekta<br />
bilong ol kampani i stap long ol<br />
narapela kantri).<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Risk policy and standard<br />
Business integrity standard<br />
Antibribery due diligence standards<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Infomesen bilong kampani<br />
Taim <strong>yumi</strong> save long infomesen bilong<br />
kampani, <strong>yumi</strong> no ken baim o salim ol<br />
sekiuriti (ol sea, opsen, kain samting<br />
olsem), o i no ken kamapim nabaut<br />
kain infomesen long famili, ol pren<br />
o ol narapela man. Na tu, <strong>yumi</strong> mas save,<br />
taim <strong>yumi</strong> yusim kain infomesen, <strong>yumi</strong><br />
mas lukaut gut na mekim olsem.<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i gat ol lo i bosim ol dairekta<br />
na ol <strong>wok</strong>man husat inap kisim “infomesen<br />
bilong kampani”, long mekim <strong>wok</strong> long ol<br />
sekiuriti bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>. Ol dispela lo i tok<br />
olsem ol dispela man i mas askim kuskus<br />
bilong kampani long givim kliarans paslain<br />
long mekim <strong>wok</strong> long sekiuriti na bai em i<br />
klia tru olsem ol i no gat infomesen bilong<br />
kampani. Em i no givim kliarans long “close<br />
period” (hap taim we ol i no inap mekim <strong>wok</strong><br />
long ol sekiuriti bilong kampani) paslain<br />
stret long toksave long ripot bilong ol<br />
akaun bilong kampani (annual and interim<br />
results). Famili memba bilong dairekta<br />
o <strong>wok</strong>man long kampani na ol narapela<br />
“bilong em” tu i mas bihainim ol dispela<br />
lo na baim o salim ol sekiuriti.<br />
Sapos yu save long infomesen bilong<br />
kampani, yu no ken baim o salim ol<br />
sekiuriti, o kamapim nabaut kain infomesen<br />
olsem long ol narapela na ol famili memba,<br />
tu. Yu mas mekim olgeta samting na bai yu<br />
save tru olsem dispela infomesen i stap hait.<br />
Infomesen bilong kampani i makim<br />
infomesen ol man i no inap kisim save long<br />
en na, sapos ol man i kisim save long en,<br />
kain samting olsem bai kamap:<br />
21_22<br />
• bikpela senis bai kamap long prais<br />
bilong ol sekiuriti bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
o bilong ol narapela kampani; o<br />
• dispela i mekim na ol i mas <strong>wok</strong>im<br />
tingting long baim o salim ol dispela<br />
sekiuriti.<br />
Infomesen bilong kampani inap makim<br />
olsem infomesen long: ol mani na dinau<br />
bilong kampani i stap olsem wanem; baim na<br />
bungim bikpela kampani; <strong>wok</strong> bung wantaim<br />
narapela bisnis lain; tromoi bikpela mani<br />
long ol projek; ol bikpela kontrak; baim ol sea<br />
bilong narapela kampani; prodaksen i bikpela<br />
olsem wanem; na ol samting bilong sels.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Corporate governance policy and standard<br />
Rules for dealing in <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> securities<br />
Link i go long ol askim na bekim
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Lukautim ol samting bilong <strong>wok</strong> bilong<br />
Group na infomesen<br />
Wok was insait long kampani na ol rekod<br />
bilong Grup<br />
Olgeta rekod bilong Grup i mas kamapim<br />
tru na stret ol <strong>wok</strong> bisnis bilong <strong>yumi</strong> i stap<br />
olsem wanem.<br />
Yumi mas mekim ol samting na bai <strong>yumi</strong><br />
mas bihainim stretpela wei bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
long rekodim olgeta <strong>wok</strong> bilong kisim o<br />
givim mani. Yumi mas <strong>wok</strong>im tu trupela<br />
na stretpela rekod bilong olgeta <strong>wok</strong> bilong<br />
Grup, em i no samting bilong mani, kirap<br />
long taim bilong painim ol samting aninit<br />
long graun, mekim operesen, na inap long<br />
taim bilong pasim maining sait.<br />
No ken mekim olsem <strong>yumi</strong> save na<br />
mekim ol samting na bai Grup rekod i<br />
kamap samting i no stret, o mekim o helpim<br />
<strong>wok</strong> bilong <strong>wok</strong>im giaman rekod bilong<br />
haitim samting i no stret.<br />
Yumi mas holimpas gutpela sistem<br />
bilong was long ol <strong>wok</strong> insait long kampani<br />
olsem <strong>wok</strong> bilong skelim ol samting inap<br />
kamapim ol hevi na reviuim <strong>wok</strong> was long<br />
ol mani bilong kampani, operesen, na pasin<br />
bilong bihainim. Wan wan yia, ol lida bilong<br />
Grup bisnis i yusim ol askim-pepa bilong<br />
sekim ol <strong>wok</strong> na ol i save gut olsem <strong>wok</strong><br />
was insait long <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i ran gut tru. Yumi<br />
bihainim ol gutpela polisi bilong ol akaun<br />
na ripot, <strong>wok</strong> yet long bihainim, na skelim<br />
gut na <strong>wok</strong>im gutpela tingting.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Information management standard<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> retention schedule<br />
Information security standards<br />
Corporate governance policy and standards<br />
HSEQ management system standard<br />
Compliance standard<br />
Controllers manual<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Ol <strong>wok</strong>man i yusim Group propeti<br />
Propeti na ol mani bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> em<br />
i bilong helpim <strong>wok</strong> bilong Grup, na em<br />
tasol.<br />
Olsem na, <strong>yumi</strong> no ken:<br />
• kisim, yusim o mekim narapela <strong>wok</strong><br />
long propeti bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> o ol mani<br />
bilong helpim <strong>yumi</strong> yet;<br />
• senisim o bagarapim propeti bilong<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> sapos <strong>yumi</strong> no kisim tok<br />
orait long ol man i gat namba; o<br />
• rausim propeti bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
o yusim ol sevis bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
sapos <strong>yumi</strong> no kisim tok orait long<br />
manejimen pastaim.<br />
Ating sampela <strong>wok</strong> i helpim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> na<br />
helpim wanpela <strong>wok</strong>man, tu, na i hat<strong>wok</strong><br />
long luksave olsem ol <strong>wok</strong> i helpim husat<br />
tru. Olsem na em i bikpela samting long<br />
maneja bilong yu i givim tok orait pastaim<br />
long yusim propeti o sevis em i no bilong<br />
helpim <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> tasol.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Controllers manual<br />
Lukim tu Hap bilong Hevi bilong interes<br />
long pes 18<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Ol <strong>wok</strong>man i yusim ol samting bilong<br />
ilektronik<br />
Yumi mas yusim ol samting bilong<br />
ilektronik, em bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>, wantaim<br />
gutpela na stretpela pasin.<br />
“Ol samting bilong ilektronik” i makim olsem<br />
e-meil, instent mesenja, telefon, feks na vois<br />
meil, intenet na net<strong>wok</strong> akses, databes,<br />
tu-wei redio, na klos-sekit televisen.<br />
Yumi no ken yusim kranki ol samting<br />
bilong ilektronik bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>. Sampela<br />
eksampel bilong yusim kranki i olsem:<br />
• yusim ol samting i gat samting bilong<br />
hatim bel, pasin sem, bilong daunim<br />
nem bilong narapela, heitim sampela<br />
lain, nogutim narapela, skrapim bel,<br />
bagarapim narapela;<br />
• save pinis na mekim <strong>wok</strong> long, <strong>wok</strong>im<br />
fotokopi, o tilim ol samting (softwea,<br />
tu), em i brukim ol lo bilong ol tok hait<br />
(confidentiality) o kopirait;<br />
• pilai laki long intenet;<br />
• insait o helpim ol <strong>wok</strong> i no stret<br />
wantaim ol lo;<br />
• insait long ol <strong>wok</strong> bilong helpim yu yet<br />
long kisim mani;<br />
• i no kisim tok orait na mekim ol <strong>wok</strong><br />
maski i no bilong kisim mani;<br />
• rausim o traim long bagarapim ol<br />
ilektronik rekod we i stret, o i luk<br />
olsem i stret, long <strong>wok</strong>im kot o mekim<br />
<strong>wok</strong> painimaut; na<br />
• minim long bringim kompiuta vairus.<br />
23_24<br />
I orait long wan wan taim yusim ol<br />
samting bilong ilektronik bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> long<br />
mekim <strong>wok</strong> bilong yu yet sapos em i bilong<br />
mekim liklik <strong>wok</strong> tasol na i no distebim ol<br />
<strong>wok</strong> bilong kampani. I no bihainim dispela<br />
tok na yusim ol nabaut, em i makim pasin<br />
i brukim ol lo bilong kampani.<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i gat rait bilong lukaut na<br />
stopim ol man long yusim intenet, e-meil na<br />
ol narapela samting bilong ilektronik long<br />
taim mipela i makim sapos em i no abrusim<br />
mak ol lo bilong gavman i makim. <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
i mas holim ol samting, em bilong <strong>wok</strong>im<br />
bisnis rekod, (olsem ilektronik dokiumen na<br />
e-meil) maski <strong>wok</strong>man husat i bin <strong>wok</strong>im<br />
dispela rekod i lusim <strong>wok</strong> pinis.<br />
Wan wan <strong>wok</strong>man tasol i mas save long<br />
paswed bilong em yet long olgeta taim na i<br />
no ken sea wantaim ol narapela wan<strong>wok</strong>.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Standard for the acceptable use of<br />
electronic resources<br />
Link i go long ol askim na bekim
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Stori yet long Lukautim ol samting bilong<br />
<strong>wok</strong> bilong Group na infomesen<br />
Infomesen hait<br />
Olgeta taim <strong>yumi</strong> mas lukautim infomesen<br />
hait bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>, na tu infomesen hait<br />
ol narapela (olsem ol kastama na saplaia)<br />
i givim <strong>yumi</strong>.<br />
“Infomesen hait” i makim olsem: teknikol<br />
infomesen long ol prodak o proses; lista<br />
bilong ol saplaia; ol prais bilong baim; ol<br />
wei bilong stretim kost, ol prais, <strong>wok</strong> maket<br />
o sevis; ol ripot (i no bilong pablik) bilong ol<br />
mani; na infomesen bilong salim ol samting<br />
bilong kampani, baim (o salim) na bungim<br />
ol kampani.<br />
Bilong lukautim infomesen hait, <strong>yumi</strong><br />
mas:<br />
• lukaut long taim na ples we <strong>yumi</strong><br />
toktok long infomesen hait bilong<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>;<br />
• lukaut long olsem wanem na wanem<br />
hap <strong>yumi</strong> haitim dispela infomesen;<br />
• i no kamapim o yusim dispela<br />
infomesen bilong kisim mani<br />
o helpim yu yet; na<br />
• no ken pasim tok long samting<br />
bilong ol tok hait (confidentiality<br />
agreements) wantaim ol man autsait<br />
long Grup paslain long toktok long<br />
ol tok hait i makim wanem samting.<br />
Taim ol narapela i laik givim, o askim <strong>yumi</strong><br />
long givim, infomesen hait, em i bikpela<br />
samting long tupela sait i mas kliagut na<br />
wanbel long wanem ol samting ol i mas<br />
mekim na i no ken mekim (conditions)<br />
taim ol i kisim kain infomesen olsem.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Information management standard<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> procurement principles<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Intelektual propeti<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i lukautim intelektual propeti<br />
bilong en na rispektim intelektual propeti<br />
na raits bilong ol narapela.<br />
Intelektual propeti i makim olsem: ol petent,<br />
kopirait, tredmak na tred sikret. Ol papa<br />
bilong intelektual propeti i gat raits em ol<br />
lo i orait long en. Ol tredmak na ol narapela<br />
intelektual propeti bilong Rito <strong>Tinto</strong> i<br />
ol bikpela samting bilong Grup. Bilong<br />
lukautim ol gut, <strong>yumi</strong> mas mekim olsem:<br />
• save gut long olgeta polisi na stretpela<br />
wei bilong yusim intelektual propeti<br />
na brend;<br />
• luksave long samting inap kamap<br />
olsem: ol <strong>wok</strong>man, kastama, saplaia<br />
na kampani i resis wantaim i no kisim<br />
tok orait na yusim nating intelektual<br />
propeti bilong <strong>yumi</strong>;<br />
• no ken larim ol kastama, saplaia o<br />
bisnis lain i <strong>wok</strong> wantaim long yusim<br />
nem o brend bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> sapos<br />
ol i no kisim tok orait; na<br />
• pasim ol tok wantaim autsait lain long<br />
samting bilong ol tok hait (secrecy<br />
agreement), taim <strong>yumi</strong> mas mekim<br />
olsem, bilong lukautim intelektual<br />
propeti.<br />
Yumi mas rispektim tu raits bilong<br />
intelektual propeti bilong ol narapela,<br />
olsem ol saplaia na kastama. Em i bikpela<br />
samting moa yet long taim yu kopim o tilim<br />
ol samting ol narapela i raitim o ol samting<br />
bilong ilektronik.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Controllers manual<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Data bilong ol man<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i gat tingting olsem em i<br />
nambawan bikpela samting tru long yusim<br />
data bilong man, em i mas stret wantaim<br />
ol lo na mekim olsem wantaim stretpela<br />
pasin.<br />
“Data bilong man” i makim olgeta infomesen<br />
inap helpim ol narapela long luksave olsem<br />
em i husat. Yumi mas lukautim gut data<br />
bilong ol seaholda, dairekta, <strong>wok</strong>man,<br />
saplaia, kastama bilong nau na bipo na ol<br />
kain infomesen bilong famili o wanblut<br />
bilong ol em <strong>yumi</strong> bin kisim bilong mekim<br />
<strong>wok</strong> bisnis.<br />
Mipela i bihainim ol lo bilong lukautim<br />
ol data bilong ol man, na i putim ol i stap<br />
aninit long <strong>wok</strong> was bilong pasim ol man,<br />
husat i no kisim tok orait na i no bihainim<br />
ol lo, long yusim, rausim, bagarapim o<br />
krungutim ol.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Data privacy standard<br />
Information management standard<br />
Information security standards<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
25_26
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Wok wantaim gavman, niuslain na ol investa<br />
Wok wantaim gavman<br />
Yumi bihainim namba wan stretpela pasin<br />
long <strong>wok</strong> wantaim ol gavman.<br />
Wok wantaim gavman i makim olgeta bisnis<br />
kontak wantaim ol gavman, ol egensi, na<br />
mausman bilong ol, bilong ol kantri, provins<br />
na taun long olgeta hap bilong graun. Taim<br />
<strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> wantaim ol gavman, <strong>yumi</strong>:<br />
• bai bihainim ol tok i kam long gavman<br />
sapos em i stret wantaim ol lo, husat<br />
i askim <strong>yumi</strong> long givim infomesen<br />
o long i go aninit long <strong>wok</strong> painimaut,<br />
tasol long seim taim, <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i sanap<br />
strong long raits bilong <strong>yumi</strong>, olsem<br />
yusim lain loya olsem mausman<br />
(representation by counsel);<br />
• mas mekim ol samting i stret bilong<br />
lukautim infomesen hait taim givim<br />
infomesen i go long ol lain i gat namba;<br />
• no ken yusim <strong>wok</strong>man bilong gavman<br />
long mekim ol sevis sapos <strong>yumi</strong> no<br />
<strong>wok</strong>im kontrak pepa wantaim gavman<br />
i kolim stret wanem ol sevis ol bai<br />
givim. Long sampela kantri, i tambu<br />
long haiarim <strong>wok</strong>man bilong gavman<br />
long <strong>wok</strong>; na<br />
• no givim tumas ol presen o amamas<br />
long ol mausman bilong gavman<br />
bambai <strong>yumi</strong> no brukim ol lo o i no<br />
daunim – o ol narapela i lukim olsem<br />
<strong>yumi</strong> daunim – nem bilong ol narapela<br />
o <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>.<br />
Toktok long maneja bilong yu o loya bilong<br />
Group sapos yu gat ol askim long hau yu<br />
mas <strong>wok</strong> wantaim ol mausman bilong<br />
gavman.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Business integrity standard<br />
Lukim tu – Hap bilong Gifts and entertainment<br />
na Political involvement long pes 20 na 27.<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Insait long <strong>wok</strong> politik<br />
Long pasin i ples klia o pasin hait, <strong>Rio</strong><br />
<strong>Tinto</strong> i no insait long ol politik pati o givim<br />
mani long ol o ol politisen.<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i toktok wantaim ol gavman na ol<br />
narapela long tingting bilong mipela long<br />
ol samting inap mekim sampela samting<br />
long bisnis interes bilong mipela na bilong<br />
ol seaholda, <strong>wok</strong>man, na ol narapela insait<br />
long ol <strong>wok</strong> bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>. Long <strong>wok</strong> yet<br />
long toktok wantaim pablik, mipela i helpim<br />
ol long <strong>wok</strong>im ol stretpela lo em i stret na<br />
gutpela long bisnis interes bilong mipela.<br />
I no gat wanpela polisi bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
i traim long pasim ol man long mekim ol<br />
samting, olsem wanpela sitisen, long insait<br />
long <strong>wok</strong> politik.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Business integrity standard<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Toktok wantaim niuslain na ol inevesta<br />
Mipela toktok wantaim niuslain na ol<br />
investa na givim ol tok i tru na stret.<br />
Em i <strong>wok</strong> bilong ol mausman bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong><br />
long toktok wantaim niuslain, ol investa, na<br />
analist. Taim ol dispela lain i salim tok i kam,<br />
toksave i mas i go long Media Relations na/o<br />
Investor Relations.<br />
Ol mausman bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i mas<br />
mekim nambawan stretpela pasin na toktok i<br />
mas klia tru. Tasol ol i no kamapim infomesen<br />
tambu o infomesen i no bilong pablik taim ol<br />
i no kisim tok orait long mekim. Na kamapim<br />
hap infomesen tasol, em tu nogat.<br />
Yumi no ken kamapim tingting bilong<br />
<strong>yumi</strong> yet i olsem tingting bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Corporate governance policy and standards<br />
Continuous disclosure standards<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Mekim ol <strong>wok</strong> long ples klia<br />
Long tingting, toktok na pasin, mipela i<br />
traim bes long mekim ol <strong>wok</strong> long ples klia<br />
wantaim pasin bilong lukautim gut ol <strong>wok</strong><br />
na infomesen hait.<br />
Long taim stret, <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i kamapim<br />
infomesen long ol <strong>wok</strong> bilong Grup na ol<br />
samting bilong mani. Mipela i sekim gut<br />
olsem infomesen i tru na stret, na i no<br />
haitim sampela hap infomesen, nogat.<br />
Mipela i givim ol infomesen i stret long ol<br />
egensi long ol kantri we <strong>wok</strong> bisnis bilong<br />
Grup i stap long en, na mipela i telemautim<br />
dispela infomesen long hap we ol i salim na<br />
27_28<br />
baim ol sea bilong <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong>, long rot bilong<br />
niuslain na ol rot bilong mipela yet, olsem<br />
websait em wanpela bilong ol.<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> bai kamapim wantu ol<br />
infomesen inap mekim bikpela samting<br />
long prais bilong sea bilong en na bai<br />
ol man i ken skelim dispela infomesen na<br />
baim o salim ol sekiuriti long maket. Taim<br />
ol <strong>wok</strong>man bilong kampani i kisim save<br />
olsem i gat bikpela samting inap kamap<br />
long ol sekiuriti bilong Grup, wantu tasol,<br />
ol i mas ripotim dispela samting long<br />
maneja stret bilong ol.<br />
Long laik bilong mipela yet, mipela i<br />
givim ol ripot bilong Grup na <strong>wok</strong> bisnis<br />
bilong en long <strong>wok</strong> i go het yet, long olgeta<br />
wan wan yia.<br />
Ol referens bilong helpim<br />
Corporate governance policy and standards<br />
Continuous disclosure standards<br />
Link i go long ol askim na bekim<br />
Harim long “weiva”: Ating kain samting bai kamap wan<br />
wan taim tasol olsem Grup inap orait long sampela i<br />
lusim raits bilong <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong> (weiva). Taim dairekta<br />
bilong kampani o sinia iksekiutiv ofisa i tingting long<br />
weiva, bod bilong ol dairekta o Committee on Social and<br />
Environmental Accountability tasol inap orait long kain<br />
aplikesen olsem, na sapos ol i orait pinis, ol bai kamapim<br />
dispela samting long ol seaholda. Sapos ol narapela<br />
man i laikim weiva, global head of Compliance bai skelim<br />
dispela, na, sapos ol i orait pinis, ol bai ripotim dispela<br />
samting long Committee.
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> <strong>Wei</strong> <strong>yumi</strong> <strong>wok</strong><br />
Apendiks<br />
Sampela intenesonel volantari komitmen,<br />
agrimen na convensen em <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i sapotim<br />
• Extractive Industries Transparency Initiative<br />
• Global Sullivan Principles of Social Responsibility<br />
• International Chamber of Commerce Charter for Sustainable Development<br />
• International Council on Mining and Metals Sustainable Development Framework<br />
• International Labour Organisation (ILO) Declaration on Fundamental Principles<br />
and Rights at Work<br />
• International Labour Organisation Convention 169: Concerning Indigenous<br />
and Tribal Peoples in Independent Countries<br />
• Kimberley Process<br />
• OECD Convention on Combating Bribery of Foreign Public Officials in International<br />
Business Transactions<br />
• OECD Guidelines for Multinational Enterprises<br />
• Transparency International – Business Principles for Countering Bribery<br />
• United Nations Global Compact<br />
• United Nations Universal Declaration of Human Rights<br />
• Voluntary Principles on Security and Human Rights<br />
29_30<br />
• World Economic Forum – Global Corporate Citizenship Initiative CEO Statement<br />
• World Economic Forum – Partnering Against Corruption Initiative (PACI)<br />
Principles for Countering Bribery<br />
Dispela lista i no kolim olgeta. Antap long ol komitmen lista i kolim, <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> i sapotim<br />
ol narapela komitmen tu, na mipela inap sainim sampela moa long ol narapela taim bihain.
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> plc<br />
2 Eastbourne Terrace<br />
London W2 6LG<br />
United Kingdom<br />
T +44 (0)20 7781 2000<br />
© <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> plc and <strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> Limited<br />
Revised 2009<br />
<strong>Rio</strong> <strong>Tinto</strong> Limited<br />
120 Collins Street<br />
Melbourne, Victoria 3000<br />
Australia<br />
T +61 (0)3 9283 3333