19.04.2013 Views

moambe

moambe

moambe

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

20<br />

<strong>moambe</strong><br />

sinagogis kedlebSi Cakiruli istoria<br />

"zrizim makdimim<br />

lemicvoT"<br />

qveynad ori ebraelic rom darCes,<br />

erTi idaraSebs, meore ki moismens.<br />

moaruli gamoTqma<br />

Cveni sazogadoebisTvis cnobilia, rom gasul wels TbilisSi gaimar-<br />

Ta e.w. aSqenazebis ganaxlebuli sinagogis sazeimo gaxsnis ceremoniali.<br />

RonisZiebaSi didZali xalxi monawileobda. zeims daeswro da SekrebilTa<br />

winaSe sityva warmoTqva saqarTvelos prezidentma mixeil saakaSvilma.<br />

stumarTa Soris imyofeboda saqarTvelos ebraelTa msoflio kongresis<br />

delegacia _ kongresis prezidentis movaleobis Semsruleblis Ggabriel<br />

mirilaSvilis meTaurobiT [dawvrilebiTi angariSi am RonisZiebis Sesaxeb<br />

gamoqveynda kongresis Jurnal ‘’erToba’’-Si.].<br />

sinagogis yoveli Senoba calke aRebuli istoriaa _ qvaSi gacxadebuli<br />

istoria. erTi aseTi dramatuli istoriis Sesaxeb mogviTxrobs winamdebare<br />

statiis avtoric.<br />

2009 wlis 15 seqtemberi. UuCveulo, Sei-<br />

Zleba iTqvas, sadResaswaulo ganwyobiT<br />

aRsavse dRe gaTenda Tbilisis ebrauli<br />

TemisaTvis. mizezi, namdvilad, gamorCeulad<br />

mniSvnelovani iyo. egreT wodebuli<br />

aSqenazebis salocavi axali sicocxlis<br />

aTvlas iwyebda.A<br />

didi madloba evraziul kongressa da<br />

mis prezidents aleqsandre maSkeviCs, biznesmenebs<br />

_ Temur safirsa da daviT iakobaSvils,<br />

saqarTvelos ebraelTa msoflio<br />

kongress, inJinrebs, mSeneblebs, muSebs,<br />

yvela imas, vinc CvenTvis es dRe realuri<br />

da cxadi gaxada.<br />

Cveni gazeTis furclebze gadavwyviteT<br />

im pirovnebis gaxseneba, romelic aTeuli<br />

wlebis ganmavlobaSi mTel dReebs swored<br />

am locvaSi atarebda, da sxvebTan erTad<br />

yvelafers akeTebda salocavis funqcionirebisaTvis.<br />

es pirovneba gaxldaT batoni<br />

qoen malqiel exiskelaSvili. did madloba<br />

mis vaJs, kakos, romelmac gadmomca gansvenebuli<br />

mamis Canawerebi. es Canawerebi Seicavs<br />

metad saintereso masalas Cveni warsulis<br />

ukeT gasacnobad. baton malqiels<br />

aRwerili aqvs TiTqmis 100 wlis winandeli<br />

Tbilisis kolorituli cxovreba; Zveli<br />

Tbilisi _ Tavisi qarvaslebiT, maRaziebiT,<br />

Rvinis sardafebiT, mekurtne muSebiTa da<br />

meezove qurTebiT; cocxlad da xelSesaxebad<br />

aqvs dasuraTxatebuli is adgilebi,<br />

romelSic umetesad ebraelebi saxlobdnen,<br />

aqvea “ `”<br />

’~qoanimebis~” ubani Tavisi ezogaremoTi,<br />

mcxovrebTa gvarebiT, CaixanebiT,<br />

kintoebiT, vaWrebiT, safosto yuTebiT,<br />

~“tunelis”~ SesasvlelTan aRebuli civi wylis<br />

gamyidvelebiT, Tbilisis sami qaSeri<br />

sasadiloTi (efro goreliSvili, xozi<br />

ioseba, gegelaT israelai davidaSvili),<br />

ebraelTa savaWroebiT _ Tofebad dalagebuli<br />

abreSumiT, farCebiT, kaverkotiTa da<br />

bastoniT, batistiT, mitkliT, xaliCebiTa<br />

da aTasgvari sxva qsoviliT. aRwerili aqvs<br />

bazrebi. mogviTxrobs, rogor moxvda misi<br />

ojaxi “Sav siaSi” da Semdeg rogor warimarTa<br />

misi cxovreba _ tipografia, swavla<br />

safinanso ekonomikurze, buRaltrad<br />

muSaoba finansTa saministroSi...<br />

CamoTvlili aqvs Tbilisis sinagogebi,<br />

kaSenis quCis #9-Si arsebuli ebraelTa<br />

rvaklasiani 102–e Sromis skola _ maswavleblebiT<br />

(skolis gamge _ iefim isakiC<br />

kokielovi); ivaniZis quCaze mdebare<br />

ebraelTa istoriis muzeumi _ yofili<br />

saldaTebis salocavi, aseve salocavi<br />

kaTolikebis quCaze, ebraeli axalgazrdebis<br />

mier Camoyalibebuli Teatri, sadac<br />

gercel baazovis piesebi idgmeboda.<br />

mogviTxrobs “~Raribkomebze da ozetze~”,<br />

gviyveba swavlul lineckize, (daxvrites<br />

1937 wels); lineckis ojaxidan wamoRebul<br />

Salom koboSvilis mier Sesrulebul suraTze<br />

“~espaneTis inkvizicia~”, aRwers rabi<br />

kufCans, rogorc metad darbaisel, warmosadeg<br />

pirovnebas da sxv.<br />

gTavazobT nawyvets baton malqiel exiskelaSvilis<br />

Canawerebidan (stili daculia).<br />

“1953 wels ianvris TveSi, mziani,<br />

Tbili, sasiamovno dila gaTenda. Dda,<br />

rodesac mravalni salocavSi salocavad<br />

mieSurebodnen, kaci Tu qali, ras<br />

xedaven: ‘’kagebes’’ da miliciis Tanam-<br />

Sromlebs yvela sinagoga dauluqiaT da<br />

misul ebrael xalxs salocavad aRar<br />

uSveben. amasTanave furneSi macis cxoba<br />

mimdinareobda. macaze momuSave muSebsac<br />

Semosvla aukrZales. sinagogis karebTan<br />

mcvelebi idgnen. im Ramesve patimrobaSi<br />

iyvnen ayvanili rabi yimanuel daviTaSvili,<br />

xaxmebi israel babalikaSvili, abram<br />

janaSvili, gamgeobidan abram gujiaS-<br />

vili, israel janaSvili, CanCalaSvili.<br />

amave dros daluqul iqna cxinvalelebis<br />

locva, da aSkenazebis locva. aSkenazebis<br />

locvidan patimrobaSi ayvanil<br />

iyvnen _ rabi kufCani, umaRlesi ToriT<br />

da iuridiuli akademikosi, ilia leiboviCi,<br />

iosef moskiCi da sxvebi”.<br />

Semdeg b-n malqiels aRwerili aqvs<br />

didi salocavi:<br />

“qalaq Tbilisis didi sinagoga _-<br />

erT-erTi saukeTeso sinagoga. didebuli,<br />

Zalze maRali, aguriT naSeni ori<br />

sarTuli, axalcixel ebraelTa fuliT<br />

agebuli, brolis eleqtro WaRebi, iatakze<br />

lamazad dafenili ‘’daroSkebi’’,<br />

tyavze dawerili moSes sefer-Torebi,<br />

macis gamosacxobi samuSao manqanebi,<br />

ezoSi macis gamosacxobad daWrili<br />

200 metro SeSa, gamomcxvari 5 tona<br />

maca, 20 tona fqvili tomrebiT – mTlad<br />

waiRes. mTlad daangries sinagogis<br />

naweri Semosaval-gasavlis sabuTebi,<br />

wignebi gamoitanes da rac moaswres, gam-<br />

gazeTi Seicavs Toris wminda sityvebs. gTxovT gaufrTxildeT!<br />

qebaTa-qeba maT,<br />

vinc micvebis<br />

Sesrulebas eswrafvis<br />

oitanes ezoSi, waukides cecxli, dawves.<br />

didi kvamli adioda caSi. gareT xalxi<br />

uyurebda; bevrs cremlebi sdioda<br />

Tvalebidan. Talmud Toris xis Senoba<br />

mTlad gaanadgures. frTeulis saklavi<br />

Senoba mTlad daangries. xis masala, yvela<br />

inventari manqanebiT mihqondaT _ 65<br />

sefer-Tora, seferToris Tajebi, bevri<br />

sxva faseulobani. gareT myofi xalxi<br />

- ebraeli, qarTveli, somexi, azerbaijanelebi,<br />

Turqebi - am suraTs uyurebdnen<br />

da CurCulebdnen. ori dRis Semdeg<br />

daibares gamgeobis danarCeni wevrebi:<br />

iakob SaTaraSvili, aron ZorelaSvili<br />

da me _ malqiel exiskelaSvili; salocavi<br />

rom gaaRes, SevediT, ras vxedavT:<br />

sabuTebi, saangariSo wignebi, rveulebi<br />

iatakze iyo dayrili, fexebiT zed<br />

sabuTebze dadiodnen, salocavis SigniT<br />

iatakis ficrebi adgil-adgil acvenili<br />

iyo. gviTsres: revizia unda Cavataro-<br />

To... es gafantuli Canaweri, Semosavalgasavlis<br />

rveulebi, aRricxvianobis<br />

Jurnalebi avkrife iatakidan, davawyve<br />

Tveebad, wlebad, ris Semdeg daiwyes revizia.<br />

Oori kvire mimdinareobda dokumentaluri<br />

revizia. saocari siswrafiT<br />

gavrcelda xma sinagogebis daluqvaze<br />

_ kaci Tu qali, yvelani mocvivdnen<br />

saxlebidan da kiTxulobdnen: ra xdeba,<br />

yvirodnen, ratom daluqeT sinagoga _<br />

gamCenis saxli, es xom wminda saxlia<br />

_ gamCenis qeba–didebisa... Cven ebraelebi<br />

varT, araviTar politikur muSaobas<br />

ar vqadagebT, vloculobT yovel<br />

dila-saRamos. Tavs SevaklavT<br />

da sinagogas ar dagaketinebT,<br />

waRebul sefer-Torebs ukan davibrunebT.<br />

Aar kmara, rom omSi<br />

germanelebma 6 milioni ebraeli<br />

_ kacebi, qalebi, bavSvebi _ gaSiSvlebulebi,<br />

Tmebgadaparsulebi _<br />

amoTxril veberTela ormoebSi<br />

cocxlad Cahyares da zemodan<br />

tyviebi daaxales, zogsac wvavdnen,<br />

da axrCobdnen... exla aqac<br />

daiwyeT ebraelebis awiokeba, gandevna,<br />

gadasaxleba, dapatimreba...<br />

maTgan mxolod myrali sityvebi<br />

ismoda _ ukve mosulia<br />

miTiTeba, ramdenime Tqvens xalxs gavasaxlebTo.<br />

me, malqiel exiskelaSvilma, piradad<br />

vnaxe es suraTi: Sua transportis<br />

sasiarulo gzaze usinaTlo daTiko<br />

Saliaxovi dawva. mogrovda xalxi, manqanebma<br />

CarTes signalebi, mocvivda bevri<br />

policieli, Seiqna tirili,…yvirili.<br />

Oori dRis Semdeg sinagogaSi kedlidan<br />

meore kedlamde gaabes wiTel naWerze<br />

warwera leninis sityvebiT. exalTan<br />

Camokides farda kinosuraTis<br />

saCveneblad. salocavad Sesuli xalxi<br />

ukan gamobrunda. ebraelebis saxlebSi<br />

daiwyes Cxreka. zogs udanaSaulod xsnidnen<br />

samsaxuridan. yvelas eSinoda.<br />

xalxi, gadasaxlebis molodinSi, Cemodnebze<br />

da boxCebze ijda, an Tu vinmes<br />

raime Zvirfasi nivTi ebada, momzadebuli<br />

hqonda. SeSinebulebma da dazafrulebma,<br />

ar icodnen, ramden dros miscemdnen<br />

gasaxlebisTvis.<br />

1953 wlis furimis dilas radiom<br />

gadmosca cnoba stalinis avadmyofobis<br />

zaira davaraSvili<br />

(tvinSi sisxlis Caqcevis) Sesaxeb. es<br />

Zalian sawyeni iyo mTeli sabWoTa kav-<br />

Siris mosaxleobisTvis.<br />

xalxSi miTqma-moTqma gavrcelda:<br />

iqneb gamCenma nesi dagvmarTos, aministia<br />

gamocxaddes, locvebi, xaxmebi, gamgeobis<br />

wevrebi da sxvebi gaanTavisuflon da<br />

am ubedurebas, am tanjva-awiokebas da<br />

Cagvras gadavurCeTo.<br />

Mmeore dRes gadmosces cnoba radioTi:<br />

ioseb besarionoviC stalini gardaicvala.<br />

didi glova iyo. gamokruli<br />

iyo warwerebi quCebSi, kedlebze,<br />

gamofenili iyo SavnaWriani droSebi.<br />

mTeli dRe radioTi gadmoicemoda samgloviaro<br />

musika.<br />

gavida ori kvira. gamocxadda aministia.<br />

rabebi, xaxmebi, gamgeobis wevrebi _<br />

yvela ganTavisuflebuli iqna. xalxi<br />

sixaruliT tiroda. locvis kedlebidan<br />

Camoglijes gakruli suraTebi da<br />

wiTel naWrebze dawerili leninis lozungebi,<br />

saCqarod daiwyes locvis dasufTaveba.<br />

locvis kantoraSi Seikriba<br />

gamgeoba. Dyvelas axsovda, sadac hqondaT<br />

dabinavebuli salocavidan waRebuli<br />

inventarebi. me, malqielma, zepirad<br />

vicodi yvela sagani. qaRaldze Camovwere<br />

inventarebis CamonaTvali. daviqiraveT<br />

didi manqana, wavediT _ me, malqieli,<br />

buhRalteri, xaim ajamelaSvili,<br />

amnon cacanaSvili, abram ajamelaSvili.<br />

dawerili siis mixedviT moviTxoveT<br />

sefer-Torebi da sxva nivTebi, wamoviReT<br />

salocavSi. manqana salocavTan gaCerda.<br />

xalxi mocvivda sixaruliT, tiriliT.<br />

manqanidan awvdidnen sefer-Torebs.<br />

TiTo adamians TiTo sefer-Tora ekava<br />

xelSi _ neli nabijebiT, simReriTa da<br />

galobiT miabrZanebdnen exal-akodeSSi<br />

dasabrZaneblad.” da ase Semdeg...<br />

“iyo rTuli periodi, roca aSkenazebis<br />

locva-sinagogaSi mlocvelebis<br />

ricxvi Semcirda. zogs isic ki undoda,<br />

rom sinagoga daketiliyo. salocavis<br />

SenobasTan iyo qalebis didi samkervalo.<br />

maT surdaT am salocavis aReba da<br />

klubad gadaqceva. am periodSi, yovel<br />

dilas da saRamos, locvis dawyebis win,<br />

videqi gareT, fexiT sasiarulo gzaze<br />

da didi TxovniT, siyvarulobiT vexvewebodi<br />

yvelas, erTi saaTiT SeerTebodnen<br />

minians, rom gamCenis samsaxuri<br />

ar Sewyvetiliyo.<br />

madloba RmerTs, dRemde locva arsebobs<br />

da mimdinareobs.’’ Qqoen malqieli.<br />

07-2007 weli.<br />

vubrundebi 15 seqtembris Tbilisis<br />

oqrosferi Semodgomis mzian dilas da im<br />

eniT gamouTqmel sixaruls, didi salocavis<br />

mimdebare teritoriidan aSqenazebis<br />

salocavisaken leseliZis quCaze sefer-<br />

TorebiT xelSi mocekvave da momRerali<br />

xalxis xilva rom iwvevda. Ees dRe namdvilad<br />

“Rm-Tma Seqmna CvenTvis samxiarulod<br />

da vimxiaruleT kidec.” Q<br />

qoen malqiel exiskelaSvilis neSama<br />

ki, darwmunebuli var, CvenTan erTad mxiarulobda...<br />

zecaSi.<br />

zaira davaraSvili<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!