24.10.2014 Views

saqarTvelos saxelmwifo politika energiis ganaxlebadi wyaroebis ...

saqarTvelos saxelmwifo politika energiis ganaxlebadi wyaroebis ...

saqarTvelos saxelmwifo politika energiis ganaxlebadi wyaroebis ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>saqarTvelos</strong> energetikuli seqtori da satranzito funqcia<br />

agvistos rusul-qarTuli samxedro<br />

konfliqtis Semdeg<br />

2008 wlis oqtomberi<br />

mokle mimoxilva<br />

2008 wlis agvistos ruseT-<strong>saqarTvelos</strong> omma <strong>saqarTvelos</strong> ekonomikur da finansur<br />

sistemas didi ziani miayena, samxedro infrastruqturis sruli ngreva gamoiwvia,<br />

pirdapiri investiciebis Semodineba Seaferxa da qveynis rogorc usafrTxo da<br />

stabiluri satranzito gzis saxeli mniSvnelovnad Searyia 1 . saerTaSoriso<br />

sareitingo institutebma <strong>saqarTvelos</strong> da misi finansuri sistemis Sefasebis<br />

reitingebi daswies. Standard & Poors suverenuli kreditis reitingi `pozitiuridan~<br />

`stabiluramde~, xolo Fitch Rating-is `<strong>saqarTvelos</strong> grZelvadiani adgilobrivi da<br />

savaluto reitingi BB-dan B+ mde daiwia. Fitch Rating-ma daswia <strong>saqarTvelos</strong> oTxi<br />

komerciuli bankis sakredito reitingebic 2 .<br />

<strong>saqarTvelos</strong> energetikuli sistema uSualod samxedro moqmedebebis drosac<br />

ganagrZobda Seuferxeblad muSaobas 3 . gamonaklisi SemTxvevebis garda, ruseTis mier<br />

saqarTveloSi ganxorcielebuli dabombvebis dros energetikuli obieqtebis dazianeba<br />

da mosaxleobisTvis eleqtro<strong>energiis</strong> da bunebrivi airis miwodebis wyveta ar<br />

momxdara 4 , Tumca, droebiT iyo gaCerebuli rusTavis qimiuri kombinati `azoti~ da<br />

metalurgiuli qarxana.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> energetikuli seqtoris udidesi nawili pivatizirebulia da ZiriTadad,<br />

rusul-qarTul biznes jgufebs ekuTvnis (Telasi – Tbilisis eleqtrodistribucia,<br />

mtkvari-enerji, itera – regionebis gaziT momarageba, maRali Zabvis gadamcemi xazebiros/gruzenergo).<br />

rusul-qarTul biznes jgufebze am obieqtebis privatizebas Tavis<br />

droze sazogadoeba da eqspertebi ewinaaRmdegebodnen im motiviT, rom rusuli<br />

kapitalis monawileobiT dafuZnebuli energetikuli kompaniebi rusuli politikis<br />

gamtareblebi iqnebodnen da kritikul momentebSi qveynis sazianod imoqmedebdnen. am<br />

arguments safuZvels is faqti umagrebda, rom, sazogadod aRiarebuli mosazrebiT,<br />

1 garda imisa, rom saerTaSoriso satranzito milsadenebi konfliqtis dros gaCerebuli iyo,<br />

sarkinigzo gadazidvebis nawilma azerbaijanidan ruseTis da iranis mimarTulebiT gadainacvala.<br />

2 Oxford Analytica, September 10 2008.<br />

3 konfliqtis dros <strong>saqarTvelos</strong> ar Seuwyvetia ruseTisaTvis SeTanxmebiT gaTvaliswinebuli 100<br />

milioni kv/sT eleqtro<strong>energiis</strong> miwodeba<br />

4 amJamindeli viTarebisagan sruliad sapirispirod 1994 wels <strong>saqarTvelos</strong> mxridan afxazeTis<br />

problemis mowesrigebis kraxiT damTavrebas Tan axlda energetikuli obieqtebis sruli ngreva,<br />

aafeTqes engurhesis didi fari, cecxli gauCnda da sruliad ganadgurda gardabnis mecxre da meaTe<br />

blokebi.<br />

1<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


usul sivrceSi damoukideblad moqmedi, mxolod mogebaze orientirebuli biznesi<br />

ar arsebobs da rom rusuli biznesi rusuli politikis gamtarebelia, sadac ar<br />

unda iyos is, ruseTSi, Tu mis farglebs gareT.<br />

potenciuri safrTxis miudedavad, samxedro konfliqtis dros da mis Semdgom<br />

rusul-qarTuli biznes jgufebi biznesis CarCoebidan ar gamosulan da mosaxleobis<br />

mimarT eleqto<strong>energiis</strong>a da gazis miwodebis mxriv problemebi ar yofila 5 . aseTi<br />

problemebi rom wamoWriliyo, <strong>saqarTvelos</strong> mTavroba am biznes jgufebis saqmianobas,<br />

bunebrivia, uaryofiTad Seafasebda da SesaZloa, amas privatizaciis Sedegebis<br />

gadasinjvac mohyoloda. maTma koreqtulma moqmedebam movlenebis am mimarTulebiT<br />

ganviTarebas yovelgvari safuZveli gamoacala. ufro metic, konfliqtis damTavrebis<br />

Semdeg <strong>saqarTvelos</strong> xelisuflebam konfliqtis dros energokompaneibs saqmianobas<br />

dadebiTi Sefaseba misca da gamoxata qveynis mzadyofna, ganagrZos ruseTidan<br />

investicebis miReba.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> energetikuli seqtori konfliqtis Semdeg da zamTris dadgomamde<br />

qarTuli sazogadoebis da eqspertebis garkveuli nawilis mosazrebiT, ruseTis<br />

mxridan energetikuli resursebis mowodebis SezRudvis safrTxe mainc arsebobs,<br />

gansakuTrebiT, zamTarSi. am mosazrebis dasasabuTeblad maT 2006 wlis ianvris<br />

bolo SemTxveva mohyavT, roca ruseTidan Semomaval orive gazsadenze afeTqebebi<br />

moxda da kavkasionis 500 kilovoltiani gadamcemi xazi dazianda.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> energetikis ministris gancxadebiT, zamTarSi energoresursebiT qveynis<br />

uzrunvelyofis problema ar iqneba. rogorc man Tqva, yvela zoma aris miRebuli<br />

imisTvis, rom mosaxleoba zamTarSi eleqtro<strong>energiis</strong>a da gazis gareSe ar darCes.<br />

gadamcemi xazebi da infrastruqtura wesrigSia, srul mzadyofnaSia gardabnis<br />

<strong>saxelmwifo</strong> kuTvnilebaSi myofi gazze momuSave energoblokebi (civ da cxel<br />

reJimebSi). srulad aris deregulirebuli gazis bazari da momxmarebels SeuZlia<br />

gazis importior ramdenime kompanias Soris arCevani gaakeTos. ministris gancxadebas<br />

is rusul-qarTuli, qarTul-yazaxuri da qarTul-Cexuri kompaniebic adastureben,<br />

romlebic qarTul energobazarze privatizebis Semdeg gaCndnen.<br />

qvemoT mocemulia mokle informacia imis Sesaxeb, Tu ra mdgomareobaa<br />

eleqtroenergiiT da gaziT uzrunvelyofis TvalsazrisiT kompaniebis mixedviT da ra<br />

ZiriTadi problemebi gaCnda rusuli samxedro agresiis Semdeg am sferoebSi.<br />

eleqtoenergetika<br />

Telasi <strong>saqarTvelos</strong> energetikul bazarze 2003 wels mis mier amerikuli kompania<br />

AES-sgan TelasSi misi kuTvnili aqciebis (75%) Sesyidvis Semdeg imyofeba. kompaniis<br />

generaluri direqtoris iuri pimenovis gancxadebiT, kompanias konfliqtis dros<br />

5 energetikuli resursebis miwodebis wyveta mosaxleobaSi socialur protests da Sesabamisad, qaoss<br />

gamoiwvevda.<br />

2<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


saxemwifos mxridan aranairi zewola ar ganucdi. kompania kmayofilia arsebuli<br />

biznesgaremoTi da investirebas adre SemuSavebuli grafikiT ganagrZobs. mas zamTris<br />

periodisTvis mosamzadebeli yvela RonisZieba gatarebuli aqvs: eleqtro<strong>energiis</strong><br />

Sesyidvis Sesaxeb samwliani kontraqti gaformebuli aqvs engurhesTan, xramisa da<br />

Jinvalis hidroeleqtosadgurebTan da mtkvari enerjisTan (romelic aseve rusul<br />

<strong>saxelmwifo</strong> kompanias, inter-raos ekuTvnis). inter-raosTan aqvs xelSekruleba<br />

dadebuli zamTris TveebSi 300 milioni kilovat/saaTi eleqtro <strong>energiis</strong> Sesyidvis<br />

Taobazec 6 .<br />

energo-pro – energo-pro Cexuri kompaniaa, romelic <strong>saqarTvelos</strong> energetikul<br />

bazarze 2007 wlidan Semovida da eleqtroenergiiT <strong>saqarTvelos</strong> regionebs<br />

amaragebs. distribuciis garda, am kompanias 354 megavatis simZlavris ramdenime<br />

hidroeleqtosadguri ekuTvnis. kompania Tavisi momxmareblis moTxovnas mxolod<br />

sakuTari generaciiT ver akmayofiolebs, amitom damatebiT eleqtoenergias isic<br />

engurhesidan da sxva hidroeleqtosadgurebidan Seisyidis. energo-pro erTaderTi<br />

energokompaniaa, romelmac rusuli agresiis dros 6 milioni aSS dolaris zarali<br />

ganicada 7 . energo-pros, iseve rogorc Telass, ufleba aqvs moaxdinos<br />

eleqto<strong>energiis</strong> importi, Tumca, Telasisgan gansxvevebiT, energo-pro, iqidan<br />

gamomdinare, rom regionebs amaragebs, eleqtoenergias cxinvalis regionsac awvdida 8 .<br />

rusuli samxedro nawilebis mier samxreT oseTidan qarTuli mosaxleobis gamodevnis<br />

da ruseTis mier misi damoukidebel <strong>saxelmwifo</strong>d aRiarebis Semdeg, savaraudod,<br />

energo-pros mier misTvis eleqto<strong>energiis</strong> miyidvis pirobebic unda gadaisinjos.<br />

eleqtro<strong>energiis</strong> bazris sakiTxis ganxilvis dros unda gamoiyos enguris<br />

hidroeleqtrosadguris sakiTxic. igi <strong>saqarTvelos</strong> mTavari sabaziso<br />

hidroeleqtosadguria da nawilobriv afxazeTis da nawilobriv danarCeni<br />

<strong>saqarTvelos</strong> teritoriaze mdebareobs. 1994 wels, afxazeTis konfliqtis pirveli<br />

fazis dasrulebis Semdeg engurhesis sakiTxi afxazur da qarTul mxareebs Soris<br />

orive mxarisaTvis misaRebad gadaiWra. ruseTis mier afxazeTis damoukidebel<br />

<strong>saxelmwifo</strong>d aRiarebis Sedegad SesaZloa, molaparakebis pirobebi Seicvalos.<br />

gaTvaliswinebuli unda iqnas isic, rom rogorc Telass, ise energo-pros<br />

eleqtro<strong>energiis</strong> Sesyidvis Sesaxeb xelSekrulebebi swored engurhesTan aqvT<br />

gaformebuli. <strong>saqarTvelos</strong> energetikis ministri am mxriv raime garTulebas<br />

gamoricxavs da amave dros aRniSnavs, rom <strong>saqarTvelos</strong> energetikul bazars muSaoba<br />

enegurhesis gareSec SeuZlia.<br />

saqrTvelos gazis bazari<br />

6 Black Sea Press, September 11 2008.<br />

7 Caucasus Press, September 10 2008.<br />

8 ruseTis mxridan samxreT oseTis mimarTulebiT eleqtogadamcemi xazis da gazsadenis mSeneblobis<br />

Sesaxeb gadawyvetileba miRebulia. gazsadenis mSeneebloba dawyebulic aris da savaraudod 2009<br />

wlis ivnisSi unda dasruldes.<br />

3<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


eleqtro<strong>energiis</strong>agan gansxvavebiT, romlis 70% <strong>saqarTvelos</strong><br />

hidroeleqtosadgurebze gamomuSavdeba 9 , saqarTveloSi moxmarebuli gazis mTeli<br />

raodenoba importirebulia. 2007 wels saqarTvelom 1,750 milioni m3 gazi moixmara,<br />

saidanac 60% ruseTidan iyo importirebuli, danarCeni 40% -- azerbaijanidan. wels<br />

savaraudod, es balansi mxolod umniSvnelod Seicvleba azerbaijanis sasargeblod,<br />

vinaidan, wels azerbaijani dRiurad 1,3 milioni m3 nacvlad 1,5 milion m3 moawvdis<br />

<strong>saqarTvelos</strong> 10 . Sax-denizis konsorciumidanac saqarTvelo dRiurad1 milion m3 gazs<br />

iRebs.<br />

amgvarad, saqarTvelo gazs azerbaijanidan (500 miliono m3) saerTaSoriso<br />

konsorciumidan kontraqtiT SeTanxmebuli grafikiT miiRebs (300 milioni m3). gazi<br />

somxeTis tranzitisaTvis, romelic 2007-Si 200 milioni m3 iyo, wels (noemberSi<br />

iran-somxeTis milis gaxsnis Semdeg, gamomdinare iqidan, Tu ramdens Semoitans<br />

somxeTi iranidan) SeiZleba Semcirdes, amitom gazpromis gazis miReba <strong>saqarTvelos</strong><br />

srulad uzrunvelsayofad aucilebelia.<br />

Sesabamisad, Tu wels saqarTveloSi gazis moxmareba imave doneze darCa (1,750<br />

milioni m3), rac adre iyo, gamomdinare iqidan, Tu ramden gazs miiRebs saqarTvelo<br />

somxeTis tranzitisaTvis, rusul-azerbaijanuli gazis balansi SeiZleba Tanabrad<br />

gadanawildes, an azerbaijanis sasargeblod Seicvalos.<br />

<strong>saxelmwifo</strong> <strong>politika</strong> - sruli deregulireba<br />

2008 wlis agvistoSi <strong>saqarTvelos</strong> xelisuflebis gadawyvetilebiT gazis bazris<br />

sruli deregulireba moxda, rac imas niSnavs, rom kerZo kompaniebs ufleba miecaT,<br />

gazi Tavad iyidon da gayidon im raodenobiT da im fasad, rogorc amas moaxerxeben.<br />

deregulirebul gazis bazarze ramdenime importiori moqmedebs, esenia: <strong>saqarTvelos</strong><br />

navTobisa da gazis korporacia, enerji investi, sokari - azerbaijanis <strong>saxelmwifo</strong><br />

energo kompania (romelmac, 2008 wlis zafxulis tenderis Sedegebis mixedviT, unda<br />

uzrunvelyos <strong>saqarTvelos</strong> regionebis, garda kompania iteras qselisa, momarageba),<br />

itera da saerTaSoriso energetikuli korporacia. miuxedavad didi molodinebisa,<br />

romelic Tbilisis distribuciis yazaxuri kompaniisTvis gadacemas uZRoda win,<br />

yaztransgazs gazi Tavad ver Semoaqvs da Tbilisis mosaxleobisTvis saWiro gazs<br />

<strong>saqarTvelos</strong> navTobisa da gazis korporaciisgan yidulobs.<br />

deregulirebis miuxedavad, <strong>saqarTvelos</strong> xelisufleba, mosaxleobis gaziT<br />

uzrunvelyofis da arsebuli tarifis SenarCunebis mizniT, <strong>saqarTvelos</strong> navTobisa da<br />

gazis korporacias azerbaijanis saerTaSoriso kondsorciumisgan gazis tranzitis<br />

safasurad SeZenas da SeRavaTian fasad miRebuli gazis mosaxleobisTvis miyidvaSi<br />

xels uwyobs. navTobisa da gazis korporacia am gazis mniSvnelovan nawils<br />

yaztransgazs TbilisSi mosaxleobis uzrunvelsayofad miawvdis.<br />

9 mxolod danarCeni, maqsimum 30%-is gamomuSaveba xdeba importirebul gazze.<br />

10 Trend Capital , Azerbaijani News Agancy<br />

4<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


ac Seexeba regionebs, 2008 wlis zfxulis tenderis Semdeg azerbaijanis<br />

<strong>saxelmwifo</strong> kompania sokaris saxiT <strong>saqarTvelos</strong> gazis bazarze axali gazis<br />

importiori gamoCnda, romelmac regionebis 30 sadistribucio qseli SeiZina da<br />

magistraluri milsadenibis reabilitaiisaTvis 45 milioni aSS dolaric gamoyo. mis<br />

sasdistribucio qselSi mosaxleobis moxmareba 45 milion m3 Seadgens. kompania<br />

moxmarebis 250 milion m3 mde gazrdas apirebs 11 , rasac is azerbaijanidan<br />

Semotanili sakuTari gaziT uzrunvelyofs.<br />

Tu 2007 wlamde rusul-qarTuli kompania itera regionebs gaziT marto<br />

uzrunvelyofda, 2008 wlis Semodgomidan mas konkurenti sokari gamouCnda. 2007<br />

wels iteram regionebSi 260 milioni m3 gazis realizacia moaxdina. am raodenobidan<br />

umetesi wili komerciuli erTeulebis moxmarebaze modioda. Tu sokari regionebis<br />

gaziT momaragebas uzrunvelyofs (garda iteras kuTvnilebaSi myofi 12<br />

sadistribucio qselisa) da mosaxleobis moxmareba mis moqmedebis arealSi 45<br />

milioni m3-ia, savaraudod, danarCeni 215 milioni m3 iteras 12 sadistribucio<br />

qselis da komerciuli erTeulebis moxmarebaze nawildeba. itera Seecdeba Tavisi<br />

bazari SeinarCunos, an iZulebuli iqneba, es wili isev sokars dauTmos, vainaidan am<br />

ukanasknels sakuTari iafi gazis Semotana SeuZlia.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> energetikis ministri 2008 wlis agvistos gadawyvetilebas gazis<br />

bazris sruli deregulirebis Sesaxeb dadebiTad afasebs. misi azriT, deregulireba<br />

sxvadasxva importiorebs Soris konkurencias ganaviTarebs, rogorc es iterasa da<br />

sokaris SemTxvevaSi SeiZleba moxdes. ministri aseve darwmunebulia, rom rogorc<br />

Tbilisis, ise regionebis mosaxleoba, zamTris TveebSi gaziT uzrunvelyofili<br />

iqneba, vinaidan maT gazs, erTis mxriv, <strong>saqarTvelos</strong> navTobisa da gazis korporacia<br />

(romelic azerbaijanis saerTaSoriso konsorciumidan miRebuli <strong>saxelmwifo</strong>s wili<br />

gazis realizacias axdens) da meores mxriv, sokari miawvdis, romelic Tavad aris<br />

azerbaijanidan sakuTari gazis Semomtani.<br />

rac Seexeba msxvil komerciul erTeulebs, maT SeuZliaT gazi Tavad Semoitanon, an<br />

danarCeni importiorebisgan Seisyidon. Amgvarad, <strong>saxelmwifo</strong> Tavisufalia<br />

valdebulebisgan, rom biznes-jgufebi gaziT uzrunvelyos da am amocanis gadaWra<br />

maTzeve aqvs gadabarebuli.<br />

aRniSnulidan gamomdinare, saqrTvelo-ruseTis samxedro konfliqtis Semdgom<br />

zamTris dadgomisaTvis <strong>saqarTvelos</strong> energetikuli seqtori mzad aris <strong>saqarTvelos</strong><br />

mosaxleoba eleqtoenergiiT da gaziT srulad uzrunvelyos, Tumca, gadasaWreli<br />

rCeba konfliqtis Semdgom da ruseTis mier konfliqturi regionebis damoukidebel<br />

<strong>saxelmwifo</strong>ebad aRiarebis Sedegad gaCenili ori sakiTxi, romlebic energetikis<br />

saministros kompetencias scildeba da mTeli mTavrobis gaerTianebul Zalisxmevas<br />

moiTxovs, esenia:<br />

11 Caucasus Press, September 18 2008<br />

5<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


• engurhesis sakiTxi da 12<br />

• cxinvalisaTvis 13 eleqtroenergiiis da gazis miwodebis pirobebi eTnikuri<br />

wmendis Sedegad gamoZevebuli qarTuli mosaxleobis dabrunebamde 14 ;<br />

<strong>saqarTvelos</strong> satranzito funqcia konfliqtis Semdgom<br />

mokle winaistoria: saqarTverlos jer kidev wina xelisuflebam qveynis<br />

usafrTxoebisa da dasavluri ganviTarebis safuZvlad dasavleTsa da aRmosavleTs<br />

Soris <strong>saqarTvelos</strong> teritoriis gavliT energetikuli da sxva tvirTebis moZraobis<br />

xelisSewyoba miiCnia. im dros rogorc eqspertuli jgufebi, ise samTavrobo wreebi<br />

miiCnevdnen, rom energetikuli da sxva saxis tvirTebis mwarmoebeli da mimRebi<br />

qveynebi satranzito qveynis grZelvadian usafrTxoebaSi sisxlxorceulad iqnebodnen<br />

dainteresebuli, rac <strong>saqarTvelos</strong> stabiluri ganviTarebis winapirobas Seuqmnida.<br />

bunebrivia, amgvari garemoeba tranzitis TvalsazrisiT konkurentuli qveynebis<br />

mxridan saqarTveloSi destabilizaciis mcdelobas ar gamoricxavda. amgvari<br />

mcdelobebi qveynis ganviTarebis im etapze <strong>saqarTvelos</strong> xelisuflebis mier,<br />

strategiuli partniorebis, evrokavSirisa da aSS-s mxardaWeriT, ramdenjerme<br />

aRikveTa 15 .<br />

zogadad, energoresursebis satranzito proeqtebi mravalwliani proeqtebia da didi<br />

raodenobiT investiciebs moiTxovs. Sesabamisad, energoresursebis satranzito qveyana<br />

usafTxo da stabiluri unda iyos, raTa energoresursebis mwarmoebel da mis<br />

momxmarebel qveynebs ar hqondeT imis gancda, rom maT resursebs SeiZleba rame<br />

SeemTxvas 16 . amasTan erTad, aucilebelia, rom satranzito qveynebis politikuri<br />

elita rogorc erTmaneTs Soris, ise resursebis eqsportiori da importiori<br />

qveynebis politikuri elitebis mxridan maRali ndobiT sargeblobdes, miuxedavad<br />

imisa, Tu rogori politikuri, Tu ideologiuri mimarTulebis matareblebi arian es<br />

qveynebi. amgvari ndobis arseboba saerTaSoriso satranzito proeqtebze<br />

molaparakebebis warmoebis sawyis etapze gansakuTrebiT miniSvnelovania.<br />

dRes moqmedi baqo-Tbilisi-jeihanis da baqo-Tbilisi-erzrumis saerTaSoriso<br />

proeqtebis gansaxorcileblad mwarmoebeli qveyana (azerbaijani), satranzito qveynebi<br />

(saqarTvelo da TurqeTi) da mimRebi qveynebi (evrokavSiri da aSS) SeTanxmebulad<br />

12 amjamd engurhesis mier gaomuSavebuli eleqtto energia nawildeba 60/40 <strong>saqarTvelos</strong>a<br />

da afxazeTs Soros. 2008 wlis ivlisis monacemebiT engurhesi gamoimuSavebda 8,065<br />

milirad kilovat/saaTs, aqedan afxazeTis moxmareba iyo 2,182 miliardi kil;ovat/saaTi.<br />

www.esco.ge<br />

13 samxreT oseTi elqtroenergias da gazs danarCeni saqartvelosgan iRebs gazis wliuri moxmareba 12<br />

milioni m3, aseve mcirea elqtro<strong>energiis</strong> moxmareba. rusuli <strong>wyaroebis</strong> mtkicebiT samxreT oseTs<br />

konfliqtis Semdeg arc eleqtoenergia arc gazi ar miewodeba.<br />

14 ruseTis mxridan samxreT oseTis mimarTulebiT eleqtrogadamcemi xazis da gazsadenis mSenebloba<br />

dawyebulia. gazsadenis mSeneblobis damTavreba navarudevia 2009 wlis ivnisisaTvis.<br />

15 teroristuli aqtebi <strong>saxelmwifo</strong>s meTauris mimarT (1995 da 1998), afeTqebebi energetikul<br />

obieqtebze da gadamcem xazebze (2000, 2002 da 2004)<br />

16 mag. siriam iran – erayis omis dros iranis mxare daikava da misi TxovniT gadaketa erayis<br />

navTobsadeni, romelic mis teritoriaze gadioda. siriis am qmedebam bazarze fasebis uecari zrda<br />

gamoiwvia.<br />

6<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


muSaobdnen. im periodSi ruseTis mxridan didma winaaRmdegobam, mxareebis politikur<br />

elitebs Soris (azerbaijani, saqarTvelo, TurqeTi) sruli Tanxmobisa da<br />

urTierTndobis gamo, am proeqtebis ganxorcieleba ver Seaferxa. am proeqtebis<br />

ganxorcielebas xeli imanac Seuwyo, rom ruseTi im dros ekonomikurad susti<br />

<strong>saxelmwifo</strong> iyo, romelic, <strong>saqarTvelos</strong> msgavsad, Tavadac teritoriuli<br />

danawevrebis safrTxis winaSe idga. amdenad, is winaaRmdegobas regionSi dasavleTis<br />

aqtiur ekonomikur eqspansias ver uwevda.<br />

2008 wlis agvistos movlenebi<br />

2008 wlis agvistos ruseTis mier <strong>saqarTvelos</strong> teritoriaze ganxorcielebuli<br />

samxedro moqmedebebis dros arc erTi saerTaSoriso milsadeni (baqo-Tbilisijeihani<br />

17 , baqo-Tbilisi-erzrumi 18 , baqo-sufsa) da <strong>saqarTvelos</strong> Sida energo<br />

infrastruqtura ar dazianebula (Tumca, saerTaSoriso milsadenebis siaxloves<br />

ramdenime saaviacio Wurvi Camovarda). savaraudod, rusul aviacias milsadenebis<br />

dazianebis brZaneba rom hqonoda, ramdenime dRiani dabobvebis Sedegad amas<br />

moaxerxebda. Sesabamisad, SeiZleba gakeTdes daskvna, rom ruseTs milsadenebis<br />

dazianebis ganzraxva ar hqonia. ramdenime aTeuli Wurvis Camogdeba milsadenebis<br />

mimdebare teritoriaze SeiZleba aRqmuli iqnas rogorc gafrTxileba<br />

energoresursebis mwarmoebeli da momxmarebeli qveynebis mimarT, rom:<br />

• saqarTvelo ar aris usafTxo qveyana resursebis tranzitisaTvis;<br />

• saqarTveloze gamavali milsadenebis usafrTxeoba damokidebulia mis keTil<br />

nebaze;<br />

• mxolod satelituri meTvalyureobiT maTi dacva SeuZlebelia;<br />

rusuli samxedro agresiis drois SerCeva - saerTaSoriso viTareba<br />

ruseT-<strong>saqarTvelos</strong> omi Semdeg movlenebs daemTxva:<br />

saerTaSoriso finansuri-ekomomikuri aspeqti: dasavleTSi daiwyo inflaciuri<br />

procesebi, recesia da finansuri krizisi, romlis gadaWra da Sedegebis lokalizeba<br />

mTeli ganviTarebuli samyaros Zalebis koncentracias moiTxovda. qarTul-rusuli<br />

konfliqti am yvelaferTan SedarebiT nakleb mniSvnelovani iyo.<br />

saerTaSoriso usafrTxoebis aspeqti: avRaneTSi da eraySi mimdinare procesebis gamo<br />

stabilizaciis miRweva ruseTis TanamSromlobis gareSe ver xerxdeba. ruseTis roli<br />

Zalze minSvenelovania iranisa da zogadad, axlo aRmosavleTSi politikis<br />

SemuSvebis procesSi.<br />

17 rusuli aviaciis mxridan warmoebuli dabombvebis dros baqo/Tbilisi/jeihanis navtobsadeni<br />

gaCerebuli iyo 2008 wlis 5 agvistos TurqeTis teritoriaze milsadenze momxdari xanZris gamo.<br />

18 25 agvistosaTvis orive milsadeni amoqmedda, baqo/sufsis milsadeni dRemde gaCerebulia.<br />

7<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


saerTaSoriso energetiuli bazari: saerTaSoriso energetikul bazarze arsebuli<br />

maRali fasebi ganviTarebul qveynebSi inflaciur procesebs ganapirobebs. ruseTi<br />

navTobis nomer pirveli eqsportioria (10 milioni bareli dReSi). ruseTive<br />

uzrunvelyofs evrokavSiris gazis moxmarebis 25%-s da importis 40%-s (wliurad<br />

130 miliardi m3). am cifrebTan SedarebiT baqo-Tbilisi-jeihanis (800 aTasi bareli<br />

dReSi) da baqo-Tbilisi-erzrumis (6 miliaridi m3) SesaZleblobebi mokrZalebulia.<br />

saerTaSoriso bazarze rusuli navTobisa da gzis Canacvleba Zalian rTulia,<br />

vinaidan energoresursebis danarCen mwarmoebel qveynebSi zewarmoebis potenciali ar<br />

aris. ruseTs navTobisa da gazis miwodebis SemcirebiT SeuZlia saerTaSoriso<br />

bazarze fasebis ukontrolo agdeba gamoiwvios, rasac ganviTarebul qveynebSi<br />

inflaciuri da recesiuri procesebis gaRrmaveba moyveba.<br />

aSS: mimdnareobs winasaarCevno procesis bolo faza. politikuri elita Sida<br />

procesebiT aris dakavebuli. warmaval administracias ar SeuZlia gadamwyveti<br />

nabijebi saprezidento kandidatebTan SeTanxemebis gareSe gadadgas, raTa politikuri<br />

pasuxismgeblobis gaziarebis wyveta ar moxdes.<br />

regionuli mdgomareoba - strategiuli jaWvi azerbaijani-saqarTvelo-TurqeTi<br />

samxreTkavkasiuri satranzito energetikuli proeqtebis amoqmedebis Semdeg heidar<br />

alievis, SevardanaZisa da demirelis strategiuli partnioroba aRar arsebobs. aSSs<br />

mier eraySi samxedro kampaniis dawyebis Semdeg TurqeTis da ruseTis interesebi<br />

erTmaneTs daemTxva (gansakuTrebiT, Savi zRvis auzSi usafrTxoebis sakiTxebze).<br />

azerbaijani ruseTTan, aSS-sTan da iranTan dabalansebul <strong>politika</strong>s atarebs.<br />

saqarTvelo-ruseTis konfliqtis dros azerbaijanma navTobis tvirTebi baqonovorosiiskis<br />

milsadenze gadaamisamarTa, romlis operatorobasac mas ruseTi<br />

sTavazobs. azerbaijanuli navTobis tvirTebis nawili rkinigziT iranis<br />

mimarTulebiT wavida.<br />

azerbaijan-ruseTis urTierTobaSi axali aspeqtebi gaCnda azerbaijanuli gazis<br />

mxrivac. rusuli kompania gazpromi dainterebulia azerbaijanis mier warmoebuli<br />

mTeli gazi sabazro fasebSi Seisyidos. amis Taobaze 2008 wlis ivnisSi dawyebuli<br />

molaparakebebi jer ar dasrulebula. azerbaijansa da saerTaSoriso konsorciums<br />

Soris arsebuli produqciis ganawilebis Sesaxeb SeTanxmebiT, Sax-denizis proeqtSi<br />

azerbaijanis <strong>saxelmwifo</strong> wili 80%-ia, danarCeni 20% saerTaSoriso konsorciums<br />

ekuTvnis. swored am gazis Sesyidva surs gazproms. ruseT-azerbaijans Soris gazis<br />

Sesyidvaze SeTanxmeba jer Tu ar momxdara, es imas ar niSnavs, rom aseTi SeTanxmeba<br />

momavalSi ar Sedgeba. dRes ruseTs mieca sababi azerbaijans umtkicos, rom<br />

saqarTveloze gamavali gza usafrTxo ar aris. igi azerbaijans gazis evropaSi<br />

gatanis alternatiul gzas Tavisi teritoriis gavliT sTavazobs.<br />

Azerbaijanic dainteresebulia meti sifrTxile gamoiCinos da Tavisi gazis<br />

evrokavSirSi transportirebis alternatiuli gza eZebos. Tu gazpromi misaReb<br />

pirobebs SesTavazebs, is, savaraudod, dadebiTi gadawyvetileba miiRebs. igi,<br />

8<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


ogorc mwarmoebeli, isevea dainterebsuli transportirebis alternatiuli gzebiT,<br />

rogorc momxmarebeli qveynebi arian dainteresebuli resursebis miRebis<br />

alternatiuli wyaroebiT.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> politikuri xelmZRvaneloba regionSi ruseTis sawinaaRmdego<br />

koaliciis liderobas Tavis Tavze iRebs 19 , riTac kaspiispireTisa da evrokavSiris<br />

politikuri elitis SeSfoTebas iwvevs, rac sruliad gasagebia, radgan satranzito<br />

qveynis mier regionis udidesi <strong>saxelmwifo</strong>s gamowveva samxreT kavkasiaze gamaval<br />

satranzito gzebs safrTxes uqmnis.<br />

yazaxeTi, uzbekeTi, TurqmeneTi: aRmosavleT kaspiispireTis es qveynebi ruseTis<br />

strategiuli partniorebi arian rogorc dsT-Si, ise koleqtiuri usafrTxoebisa da<br />

Sanxais organizaciaSi. maTi navTobisa da gazis saeqsporto gzebi ruseTze gadis da<br />

ruseTTan miRweuli SeTanxmebebiT kmayofilebi arian. garda amisa, navTobis<br />

transportirebisaTvis alternatiuli satranzito gza kontinenturi CineTis 20 da<br />

iranis mimarTulebebiT 21 maT ukve ganviTarebuli aqvT. Sendeba gazsadenebic 22 .<br />

amdenad, aRmosavleT kaspiispireTis qveynebis saeqsporto gzebi diverisficirebulia<br />

da maTTvis dasavleTis saeqsporto mimarTuleba sasicocxlod miniSvnelovani ar<br />

aris (imdenad mainc, rom strategiul partniors, ruseTs daupirispirdnen).<br />

yazaxeTi, amave dros, saqarTveloSi erT-erTi umsxvilesi investoria. bolo dros<br />

ganviTarebuli molenebis gamo ramdenime msxvili sainvesticio proeqtis<br />

ganxorcielebaze man ukve uari ganacxada (baTumSi navtobgadamamuSavebeli qarxnis<br />

mSenebloba da marcvleulis terminali). yazaxeTis parlementma 2008 wlis ivnisSi<br />

baqo-Tbilisi-jeihanis milsadeniT wliurad 20 milioni tona navTobis<br />

transportirebis Sesaxeb gadawyvetileba miiiRo. jerjerobiT, yazaxur mxares es<br />

gadawyvetileba ar Seucvlia.<br />

evrokavSiri da nabuqos proeqti<br />

TurqeTis gavliT evrokavSiris mimarTulebiT ramdenime gazsadenis proeqti arsebobs.<br />

maT Soris, aSS-s mxridan gansakuTrebuli mxardaWeriT nabuqos gazsadenis proeqti<br />

sargeblobs, romelic TurqeTSi iwyeba, saberZneTSi gadadis da iqidan, aRmosavleT<br />

evropis gavliT, avstriisaken miemarTeba. proeqtis mizani aRmosavleT evropis<br />

19 energetikaSi es odesa-brodis navTobsadenis promotirebaSi aisaxeba, romlis mizanic rusuli<br />

navTobisaTvis aRmosavleT evropis qveynebis bazris wilis warTmevaa.<br />

20 igulisxmeba artasu-alaSonkous gza, romlis wliuri gamtaroba 30 milion tonamde SeiZleba<br />

gaizardos. yazaxeTi rusul kompaniebs sTavazobs, es gza rusuli navTobis CineTisken<br />

transportirebisaTvis gamoiyenon, vinaidan maT am mimarTulebaze jer milsadeni ara aqvT.<br />

21 iranis mimarTulebiT transportireba sazRvao tankerebiT iranis port nekamde xdeba, romlis<br />

wliuri gamtarobac 12 milioni tonaa. tvirTebis gatana rkinigziTac warmoebs.<br />

22 CineT-TurqmeneTs Soris miRweuli SeTanxmeba TurqmeneTis gazis sabado iolatanidan CineTamde 30<br />

miliardi m3 gazsadenis mSeneblobas iTvaliswinebs. TurqmeneTs iranTan wliuri 10 miliardi m3<br />

gamtarobis gazsadenic akavSirebs, romelic kidev SeiZleba gaizardos.<br />

9<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


qveynebis gaziT momaragebis 23 diversificirebaa. nabuqoSi wilis 50% am qveynebis<br />

sadistribucio kompaniebs ekuTvniT (Botash, Bulgargaz, Mol, OMV Gas, RWE AG,<br />

Transgas 24 ), danarCeni 50% gazis mwarmoebeli qveynebisaTvis an saerTaSoriso<br />

kompaniebisTvis aris gamiznuli. am milsadenis gaziT uzrunvelyofaSi erT-erTi<br />

mTavari moTamaSe SeiZleba azerbaijani iyos.<br />

Tu azerbaijansa da ruseTs Soris gazis Sesyidvis Sesaxeb SeTanxmeba moxdeba,<br />

nabuqos proeqtis mTavari damtvirTavi azerbaijani veRar gaxdeba. es valdebuleba<br />

Sax-denizis saerTaSoriso konsorciumsa (baqo-Tbilisi-erzrumis milsadens)<br />

daekisreba. rogorc azerbaijanuli mxaris, ise konsorciumis azriT, aseT SemTxvevaSi<br />

baqo-Tbilisi-erzrumis milsadenis sruli datvirTviT amuSaveba Sax-denizis meore<br />

fazis amoqmedebis Semdegac gaZneldeba. movlenebis amgvarad gavniTarebis SemTxvevaSi,<br />

saukeTeso gamosavali transkaspiuri gazsadenis aSeneba iqneba, Tumca amas<br />

seriozulad aferxebs is, rom kaspiis zRvis statusi jerjerobiT isev<br />

gadauwyvetelia. <strong>saqarTvelos</strong> mier baqo-Tbilisi-ezrumidan maqsimaluri mogebis<br />

miReba ki, mxolod misi sruli datvirTviT iqneba SesaZlebeli.<br />

nabuqos gazsadeni SeiZleba mainc daitvirTos iranuli, erayuli da egviptidan<br />

momavali gasadenebiT, romelTa nawili ukve arsebobs (irani-TurqeTi),<br />

daproeqtebaSia (erayi-TurqeTi), an gadawyvetileba aris miRebuli (egvipte-TurqeTi).<br />

rusul-qarTuli konfliqtis fonze gaZlierda ruseTis da iranis satranzito<br />

mimarTuleba. swored am mimarTulebebze gadanawilda azerbaijanis da yazaxeTis<br />

navTobis tvirTebi. azerbaijanuli gazis Sesyidvis Sesaxeb ruseT-azerbaijanis<br />

molaparakebebi jer damTavrubuli ar aris. mxareebi TiTqos ukve SeTanmxmdnen gazis<br />

gacvlaze. kerZod, azerbaijani ruseTs gazs daRestanSi miawvdis, samagierod, ruseTi<br />

azerbaijans gazs miawvdis sokaris mier TurqeTSi Sesyiduli qimkombinatis Petkim–is<br />

uzrunvelsayofad, sadac am ukanasknels 51% ekuTvnis. Amgvarad, am gadawyvetilebiT<br />

azerbaijan-ruseTis damakavSirebeli gazsadeni, romelic 2007 wlamde rusul gazs<br />

awvdida azerbaijans, reversulad amuSavdeba 25 .<br />

iranis stranzito mimarTuleba, iran-dasavleTs Soris urTierTobebis mowesrigebis<br />

SemTxvevaSi, kidev ufro gaZlierdeba. TurqmeneTidan iranSi 10 miliardi m3 wliuri<br />

gamtarobis gazsadeni ukve Sedis. SesaZloa, misi gamtarobis ufro gaizardos, an<br />

igive trasaze axali ufro didi gamtarobis gazsadeni iqnas gayvanili. TurqmeneTis<br />

gazis garkveuli raodenobis irani-TurqeTis damakavSirebeli gazsadenis saSualebiT<br />

gatanis SemTxvevaSi Tavidan iqneboda acilebuli kaspiis zRvis statusis gadaWris<br />

sakiTxi, rac transkaspiri gazsadenis aSenebas dRemde aferxebs.<br />

irani satranzito mimarTulebis gasaZliereblad aqtiurad muSaobs. iranis<br />

energetikis ministris moadgilis aqbar tokanis gancxadebiT, is TurqeTis gavliT<br />

gazsadenis aSenebas apirebs, romelic, savaraudod, 4 miliardi aSS dolari dajdeba<br />

23 am qveynebs gaziT amaragebs ruseTi, maT gazis sxva wyaro ar gaaCniaT.<br />

24 eseni arian evropuli masStabis sadistribucio kompniebi moqmedi TurqeTSi, bulgareTSi, ungreTSi,<br />

avstriaSi, germaniaS, rumineTSi<br />

25 da mxolod drosa da viTarebaze iqneba damokidebuli ra datvirTviT imuSavebs.<br />

10<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


da saberZneTi-italia-Sveicariis mimarTulebiT wliurad 37 miliard m3 gazs<br />

gaatarebs. iranuli gazi aRmosavleT evropis bazarze ar Seva da rusul gazs<br />

konkurencias ar Seuqmnis. mas sul sxva momxmareblebi eyoleba dasavleT evropaSi.<br />

aqbar tokanis gancxadebiT, iranis mxares ukve dasrulebuli aqvs molaparakeba erT<br />

evropul kompaniasTn, romelic potenciurad am gazsadenis operatori unda gaxdes 26 .<br />

daskvna<br />

ruseT-<strong>saqarTvelos</strong> konfliqtma cxadyo, rom regionSi ruseTis, rogorc<br />

geopolitikuri moTamaSis aqtivebi aSkarad gaizarda 27 . gaizarda misi gavlenac<br />

satranzito gadawyvetilebebze. iranis garda ruseTma strategiuli urTierTobebis<br />

ganviTareba TurqeTTanac moaxerxa da TurqeTsa da somxeTs Soris Suamavloba,<br />

urTierTobebis mowesrigebis mizniT, Tavis Tavze aiRo. TurqeT-somxeTis daaxloebis<br />

procesi imdenad swrafad wavida, rom abdula gulis somxeTSi vizitidan daaxloebiT<br />

Tvenaxevris Semdeg miRebuli iqna gadawyvetileba somxeTidan TurqeTSi<br />

eleqtro<strong>energiis</strong> eqsportis Sesaxeb.<br />

ruseTma SesaZloa mTiani yarabaxis mowesrigebis procesSic iTamaSos dadebiTi roli,<br />

rac regionSi mis geopolitikur gavlenas kidev ufro gazrdis. Sesabamisad,<br />

gaizrdeba misi roli satranzito proeqtebze gadawyvetilebis miRebis proceszec.<br />

aRniSnulidan gamomdinare, ararelevanturia mtkiceba imis Sesaxeb, rom samxreT<br />

kavkasiur saerTaSoriso proeqtebze aRmosavleT kaspiispireTis resursebis (yazaxuri<br />

navTobi da Turqmenuli gazi) mibma iseve realurad ganxorcielebadia, rogorc baqo-<br />

Tbilisi-jeihanisa da baqo-Tbilisi-erzrumis proeqtebi, rom ruseTi am proeqtebsac<br />

ewinaaRmdegeboda, magram maTi ganxorcieleba mainc moxerda. sakiTxis amgvarad<br />

dasmis dros unda iqnas gaTvaliswinebuli is faqti, rom ukve arsebul satranzito<br />

proeqtebze muSaobis dros regionSi 28 , saerTaSoriso energetikul bazarze 29 ,<br />

evrokavSirsa da aSS-Si sul sxva viTareba iyo, kerZod:<br />

• ruseTi iyo politikurad, ekonomikurad da finansurad dasustebuli<br />

<strong>saxelmwifo</strong>, romelic kaspiispireTis qvynebs veranair alternativas ver<br />

sTavazobda;<br />

• kaspiispiretis qveynebs CineTisa da iranis mimarTulebiT resursebis<br />

altenatiuli transportirebis saSualeba ar hqondaT da konkurencia<br />

satranzito mimarTulebebze ar iyo;<br />

• Seiqmna azerbaijan-saqarTvelo-TurqeTis strategiuli jaWvi, romelic<br />

unisonSi muSaobda aSS administraciasTan.<br />

26 Bulletin de l’Industrie Petrolier, Septembre 26, 2008<br />

27 axal realobaSi ruseTi TurqeT-somxeTis da potenciurad, azerbaian-somxeTis urTierTobebis<br />

mowesrigebaSi Suamavlad gamodis.<br />

28 kaspiispireTis qveynebi dasavleTTan TanamSromlobiken Tavadve iswrafodnen.<br />

29 saerTaSorio energetikul bazarze navTobsa da gazze fasebi Zalze dabali iyo. 1 barel navTobze<br />

fasi 10-18 aSS dolaris farglebSi, rusuli gazis fasi evropis bazarze 1000 m3-ze maqsimum 120-<br />

150 aSS dolari iyo.<br />

11<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs


amJamad:<br />

• didi konkurenciaa satranzito gzebze da samxreT kavkasiuri mimarTuleba<br />

eqskluziuri aRar aris;<br />

• ruseTma kaspiispireTis qveynebTan (maT Soris azerbaijanTan da TurqeTTan)<br />

urTierTobis ena gamoZebna da maT misaReb winadadebebs sTvazobs;<br />

• samxreT kavkasiis satranzito infrastruqturis usafrTxoeba ruseTis keTil<br />

nebaze aRmoCnda damokidebuli. regionSi stabilurobis SenarCunebis<br />

TvalsazrisiT ruseTis roli gaizarda;<br />

• dasavleTi Rrma finansur ekonomikur kriziss ganicdis, romlis daZlevac did<br />

saerTaSoriso Zalisxmevas moiTxovs, ruseTTan TanamSromlobis CaTvliT,<br />

• ruseTis roli saerTaSoriso energetikul bazarze fasebis daregulirebis<br />

TvalsazrisiT Zalze mniSvnelovania.<br />

sasurveli iqneboda, <strong>saqarTvelos</strong> xlisuflebas ruseTTan urTierTobebis warmoebis<br />

dros, Secvlili saerTaSoriso da regionuli geopolitikuri konteqsti da<br />

saerTaSoriso energetikul bazarze arsebuli viTareba gaeTvaliswinebina.<br />

Tu <strong>saqarTvelos</strong> xelisuflebas surs, qveyanam aRmosavleT-dasavleTis<br />

damakavSirebeli satranzito funqcia SeinarCunos, man saswrafod unda gadadgas<br />

nabijebi qvyanaSi Sida politikuri da regionuli stabilurobis aRsadgenad,<br />

ruseTTan pirdapiri molaparebebi awarmoos (ramdenad mZimec ar unda iyos es) 30 da<br />

miRebul Sedegze pasuxismgeboba Tavis Tavze aiRos. winaaRmdeg SemTxvevaSi, arsebuli<br />

saerTaSoriso proeqtebi sruli datvirTviT ver amuSavdeba, axali satranzito<br />

proeqtebis ganxorcielebaze ki laparakic aRar iqneba.<br />

liana jervaliZe, eqsperti energetikis sakiTxebSi<br />

30 Tu evrokavSiris patronaJiT warmoebuli molaparakebebi ruseTTan warumatebeli iqneba<br />

(saqarTvelo teritorebis ver daibrunebs, ruseTi samxedro bazebs ganalagebs cxinvalsa da<br />

afxazeTSi, <strong>saqarTvelos</strong> nato-Si integraciis procesi win ar wava), SesaZloa, qveynaSi politikuri<br />

veqtori Seicvalos.<br />

12<br />

angariSi moamzada `saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelom~ BP<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. angariSi ar<br />

asaxavs donoris mosazrebebs

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!