22.11.2014 Views

saqarTvelos parlamentis aparati

saqarTvelos parlamentis aparati

saqarTvelos parlamentis aparati

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>saqarTvelos</strong> <strong>parlamentis</strong> <strong>aparati</strong><br />

kvleviTi departamenti<br />

analitikuri ganyofileba<br />

mecnierebis politika mcire qveynebSi<br />

Sinaarsi:<br />

Sesavali<br />

1. kvlevis organizacia norvegiaSi<br />

2. mecnierebisa da teqnologiebis politika avstriaSi<br />

3. kvlevisa da ganviTarebis politika CexeTis respublikaSi<br />

4. mecnierebis politika fineTSi<br />

5. mecnierebis politika latviaSi<br />

6. mecnierebis politika sloveniaSi<br />

7. mecniereba estoneTSi<br />

daskvna<br />

gamoyenebuli literatura da informaciis wyaroebi<br />

Sesavali<br />

mecniereba ara mxolod kulturis ganuyofeli da umniSvnelovanesi<br />

nawilia, aramed, amave dros, qveynis ekonomikuri da socialuri progresis<br />

ganmsazRvrelsac warmoadgens.<br />

me-20 saukuneSi amerikelma sociologebma Semoitanes e.w. `did<br />

mecnierebis~ cneba imis misaniSneblad, rom mniSvnelovani aRmoCenebi sul<br />

ufro xSirad xorcieldeba mecnierTa didi jgufebis mier _<br />

saerTaSoriso TanamSromlobaze, srulyofil aparaturaze, masStabur<br />

eqsperimetsa da axal teqnologiebze dayrdnobiT. ris Sedegadac<br />

mecnierebis `brwyinvale~ warmomadgenelTa (talantebis) rolic ki TiTqos<br />

Semcirda. amis naTelsayofad birTvuli fizikisa da genuri teqnologiis<br />

bolodroindeli aRmoCenebic gamodgeba. amrigad, `mcire~ da `did~<br />

mecnierebebs Soris gansxvaveba ZiriTadad kvlevis masStabebSi _<br />

aparaturis parametrebsa da monawileTa raodenobaSi sxvaobiT<br />

ganisazRvreba.<br />

ukve me-20 saukuneSi mravali patara saxelmwifo gaCnda (aRdga)<br />

evropaSi da mTel msoflioSic. gaeros wevri qveynebis raodenobam 200-s<br />

miaRwia. da aqac warmoCnda `didi~ da `mcire~ mecnierebis problema, magram<br />

cota sxva gagebiT: mecniereba supersaxelmwifosa da mecniereba mcire<br />

qveynebSi. gasagebia, rom mecniereba erTaSorisi, kosmopolituri bunebisaa:<br />

aRaraa germanuli fizika an franguli qimia, magram yvela qveyanaSi<br />

mecnierebis ganviTareba mainc individualuria _ erovnuli samecniero<br />

centrebiTa da mecnierebaSi adgilobrivi, specifikuri tradiciebiT. am<br />

TvalsazrisiT patara qveynebi yovelTvis iCagreba. maT ar gaaCniaT<br />

mecnierebis _ gansakuTrebiT fundamenturi mecnierebis _


kvleviTi departamenti<br />

ganviTarebisaTvis aucilebeli resursebi. amis gamo, didia mcire<br />

qveynebidan inteleqtis gadinebis masStabebi (gansakuTrebiT amerikis<br />

SeerTebul StatebSi). intensiuria mecnierTa biznesis sferoSi<br />

gadanacvlebis procesic.<br />

sabWoTa kavSiris daSlis Semdgom <strong>saqarTvelos</strong>, rogorc `patara~<br />

qveynis, mecniereba yvela am da uamravi sxva problemis winaSe aRmoCnda,<br />

romelTa didi nawili swored mecnierebis organizaciis sabWouri<br />

sistemidan iRebs saTaves. rogorc cnobilia, sabWoTa kavSiri Tanxebs ar<br />

iSurebda mecnierebis ganviTarebisaTvis. samecniero centrebi mTeli<br />

qveynis teritoriaze iyo ganlagebuli. regionaluri kvleviTi institutebi<br />

uzarmazar dawesebulebebs warmoadgenda, sadac dasaqmebuli iyo aTasobiT<br />

TanamSromeli. magram kvleviTi prioritetebi mimarTuli iyo mTeli<br />

kavSiris saWiroebebze da ar iTvaliswinebda im respublikisa Tu regionis<br />

moTxovnilebebs, sadac es dawesebulebebi iyo ganlagebuli. aseTi msxvili<br />

samecniero centrebis (romelTa Senaxva <strong>saqarTvelos</strong>nairi `mcire~<br />

qveynebisaTvis didi fufunebaa) daSla mecnierTa Soris umuSevrobis<br />

mkveTr zrdas iwvevs. uTuod gasaTvaliswinebelia sabWouri mecnierebis<br />

dasavleTisagan sruli izolacis uaryofiTi Sedegebic.<br />

mecnierebis ganviTarebisadmi damokidebuleba qveynis politikuri<br />

arCevanis maxasiaTebelia, ramdenadac saqarTvelom mtkiced airCia evropaSi<br />

gaerTianebis gza, mizanSewonilia gavecnoT im `mcire~ postsabWouri<br />

qveynebis mecnierebis politikas, romlebic ukve evrogaerTianebis wevrebi<br />

gaxdnen.<br />

garda amisa, gTavazobT cnobebs evropis SedarebiT mcire, magram<br />

mowinave ekonomikis mqone qveynebis (norvegia, avstria, fineTi) 1 mecnierebis<br />

politikis Sesaxeb.<br />

kvlevis organizacia norvegiaSi<br />

miuxedavad imisa, rom norvegia ar aris evrogaerTianebis wevri, 1987<br />

wlidan is monawileobs evrokavSiris farglebSi ganxorcielebul<br />

kvlevebSi da ixdis wliur Sesatans – 40 mln. dolars. norvegia<br />

CrdiloeTis sxva qveynebTan erTad monawileobs erTobliv kvleviT da<br />

saganmanaTleblo RonisZiebebSi. norvegieli mecnierebi daexmarnen litvel<br />

kolegebs mecnieruli kvlevis mdgomareobis SefasebaSi qveynis mier<br />

damoukideblobis miRebis Semdeg. norvegiel mkvlevarebs didi xnis<br />

nayofieri TanamSromloba akavSirebT TavianT kolegebTan amerikis<br />

SeerTebul StatebSi, sadac bevri maTgani swavlobda.<br />

norvegiaSi daaxloebiT 40,000 adamiania dakavebuli kvleviTi da<br />

saganmanaTleblo saqmianobiT (maT Soris 5600 doqtori (DPh) 2 ).<br />

mrewvelobaSi dasaqmebulia daaxloebiT 12,600 adamiani (maTgan 650-s aqvs<br />

doqtoris xarisxi), institutebSi 10000 (1300 doqtori) da umaRlesi<br />

ganaTlebis sferoSi 18,100 (370 doqtori). mTlianad norvegia kvlevasa da<br />

ganviTarebaze weliwadSi daaxloebiT 2,1 miliard dolars xarjavs. aqedan<br />

mrewveloba afinansebs 50%-s, saxelmwifo 43%-s, ucxouri wyaroebis wili<br />

1 “sruliad evropis mecnierebaTa akademiebis asociaciis“ prezidentma, profesorma piter<br />

drenTma, romelic saqarTveloSi oficialuri vizitiT imyofeboda, samecniero-kvleviTi<br />

saqmianobis gardaqmnisas baltiispireTis qveynebis garda, evropis sxva qveynebis, upiratesad ki<br />

avstriis, gamocdilebis gaTvaliswinebisken mogviwoda.<br />

2 Doctor of Philosophy<br />

2


kvleviTi departamenti<br />

ki 7%-ia. es Tanxa Seadgens norvegiis mTliani Sida produqtis mxolod<br />

1.7%-s, rac gacilebiT mcirea SvedeTsa da fineTSi kvlevasa da<br />

ganviTarebaze daxarjuli Tanxis procentul maCveneblebze da odnav<br />

naklebia daniis Sesabamis maCveneblebze. kvleviTi saqmianobis SedarebiT<br />

mwiri dafinanseba ganpirobebulia rogorc kvlevis Sedegebis naklebi<br />

efeqturobiT, aseve mTavrobis strategiuli gadawyvetilebiT, ar gazardos<br />

biujetis es nawili im wlebSi, rodesac mas didi Semosavali aqvs<br />

navTobisa da gazis mrewvelobidan. kvleviTi saqmianobis dafinanseba 1995-<br />

1997 wlebSi 5%-iT Semcirda. aseTi fiskaluri politika vrceldeba<br />

mrewvelobis dafinansebazec. 1993-95 wlebSi samrewvelo kvleva da<br />

ganviTareba 1%-iT Semcirda. amave periodSi, institutebis seqtoris<br />

dafinanseba Semcirda 8%-iT, Tumca universitetebma moaxerxes<br />

SeenarCunebinaT kvlevisa da ganviTarebis dafinansebis Zveli done.<br />

kvleviTi saqmianobis ZiriTadi nawili (mTliani xarjebis 57%) oslosa da<br />

mis maxlobel qalaqebSi xorcieldeba.<br />

norvegiaSi oTxi ZiriTadi universiteti, 26 regionaluri da 8<br />

specializebuli kolejia, sadac swavlobs 185,000 studenti. maTgan<br />

yvelaze mniSvnelovani aris oslos universiteti da trondeimis<br />

mecnierebisa da teqnologiis norvegiuli universiteti, romelic<br />

specializebulia sainJinro saqmesa da teqnologiebSi. universitetebSi<br />

tardeba fundamenturi kvlevebi. umaRlesi ganaTlebis seqtori mecnieruli<br />

kvlevebisaTvis yovelwliurad saxelmwifosagan daaxloebiT 400 milion<br />

dolars iRebs, norvegiis samecniero sabWo (Research Council) ki _ 120<br />

milions.<br />

norvegiaSi maRalganviTarebuli `sainstituto seqtoria”, sadac<br />

Sedis daaxloebiT asi kvleviTi instituti da amdenive dawesebuleba,<br />

romlebSic kvleva saqmianobis erT-erTi ZiriTadi mimarTulebaa. am<br />

institutebSi teqnologiuri xasiaTis gamoyenebiTi kvlevebi ZiriTadad<br />

kontraqtis safuZvelze xorcieldeba. sainstituto seqtoris mTliani<br />

xarjebi wliurad Seadgens daaxloebiT 600 milion dolars, aqedan 240<br />

milions saxelmwifo gaiRebs 120 milionamde _ norvegiis samecniero sabWo.<br />

Tumca mTavroba amcirebs am seqtoris subsidirebas da institutebs<br />

TviTdafinansebaze gadasvlas aiZulebs.<br />

norvegiis kvlevis sabWo. 1993 wels norvegiaSi arsebuli kvleviTi<br />

sabWoebi gaerTianda stortingis (norvegiis parlamenti) mier Catarebuli<br />

kvlevis safuZvelze. axali, gaerTianebuli sabWo, romelsac norvegiis<br />

kvlevis sabWo daerqva, anawilebs kvlevisaTvis saWiro saxsrebs da<br />

rekomendaciebs uwevs mTavrobas samecniero da teqnikur sakiTxebSi. sabWo<br />

eqvemdebareba ganaTlebis, kvlevisa da saeklesio saqmeebis saministros,<br />

romelic mis erT-erT ZiriTad damfinansebels warmoadgens. kvlevis sabWo<br />

dafinansebas Rebulobs aseve sxva saministroebisgan, rogoricaa<br />

magaliTad, mrewvelobisa da vaWrobis, Tevzis mrewvelobis, soflis<br />

meurneobis, janmrTelobisa da garemos dacvis. mTlianad, sabWos biujeti<br />

(360 milioni dolari) Seadgens mTavrobis mier mecnieruli kvlevisaTvis<br />

gamoyofili Tanxis meoTxeds.<br />

norvegiis kvlevis sabWoSi gaqra disciplinebis mkveTri gamijnva<br />

magram ara, e.w. disciplinaTaSorisi struqturebis xarjze. gamoiyofa<br />

mizansa da amocanaze orientirebuli eqvsi ganyofileba:<br />

3


kvleviTi departamenti<br />

• mrewveloba da energetika (navTobi, zRvaosnoba, momsaxureba) 88 mln<br />

dolari (mTliani Tanxis 25%);<br />

• mecniereba da teqnologia. 75 mln dolari (21%);<br />

• biomrewveloba da damuSaveba (TevzWera, soflis meurneoba, veterinaruli<br />

medicina, satyeo mrewveloba da kvebis mrewveloba). 59 mln dolari (17%);<br />

• kultura da sazogadoeba (humanitaruli, socialuri mecnierebebi,<br />

saxelmwifo marTva da momsaxureba). 45 mln dolari (12%);<br />

• garemo da ganviTareba (mdgradi ganviTareba da ganviTarebadi<br />

sazogadoebebisaTvis daxmarebis gaweva). 36 mln dolari (10%);<br />

• medicina da janmrTeloba, 22 mln dolari (6%).<br />

administraciisa da sxva xarjebi mTliani Tanxis 9%-s Seadgens.<br />

kvlevis sabWos TiToeul ganyofilebas sakuTari xelmZRvaneloba<br />

hyavs. yovel ganyofilebas aqvs qveganyofilebebi, romlebic muSaoben<br />

strategiul programebze, individualur proeqtebze, infrastruqturebze.<br />

tardeba aseve erToblivi RonisZiebebi. magaliTad, 1998 wels informaciisa<br />

da komunikaciis teqnologiis 33 mln-iani biujeti dafinansda: mecnierebisa<br />

da teqnologiis ganyofilebidan (ZiriTadi kvlevis CatarebisaTvis), aseve<br />

mrewvelobisa da energiis (gamoyenebiTi kvlevebisaTvis), kulturisa da<br />

sazogadoebis (sazogadoebaze zemoqmedebisaTvis) da medicinisa da<br />

janmrTelobis ganyofilebebidan (am sferoebSi Catarebuli<br />

saqmianobisTvis).<br />

norvegiaSi fundamenturi mecnierebis dafinansebas ZiriTadad<br />

ganaTlebis, kvlevisa da saeklesio saqmeebis saministro axorcielebs.<br />

fundamentur kvlevas, gamoyenebiT kvlevebsa da teqnologiebis<br />

ganviTarebasTan erTad, didi yuradReba eqceva. metad mniSvnelovnad<br />

iTvleba zRvis resursebis kvleva, maRali xarisxis samecniero teqnikis<br />

ganviTareba, sakvebis xarisxisa da usafrTxoebis Sefaseba, sainformacio<br />

da sakomunikacio teqnologiis daxvewa, demokratiuli mmarTvelobis<br />

ganviTareba da fundamenturi kvleva. sabWos TiToeul ganyofilebas<br />

sakuTari ZiriTadi prioritetuli mimarTulebebi gaaCnia.<br />

norvegiis kvlevis sabWo, rogorc saxelmwifo dawesebuleba,<br />

warmarTavs iseT mniSvnelovan saqmianobebs, rogoricaa: kvlevisa da<br />

ganviTarebis saerTaSoriso TanamSromloba, arqtikasa da antarqtikaSi<br />

kvlevis Catareba (5 mln dolari weliwadSi) da sxva. TanamSromlobs<br />

evrokavSirsa da evropis sxva qveynebTan, iseve rogorc amerikis SeerTebul<br />

StatebTan. sagareo saqmeTa saministro afinansebs kvlevis sabWos<br />

centraluri da aRmosavleT evropis, afrikisa da aziis zogierT<br />

qveyanasTan TanamSromlobisaTvis.<br />

1997 wlis bolos norvegiis kvlevis sabWom Caatara qveyanaSi qimiis<br />

dargis ganviTarebis Sefaseba, romelmac mravali problema warmoaCina.<br />

moxsenebaSi aRniSnulia, rom Zalian mcirea gamorCeulad ganviTarebuli<br />

dargebis ricxvi, kvleva saWiroze metad eyrdnoba tradiciebs,<br />

struqturebi Zalian mouqnelia, `kvlevis atmosfero stimulis momcemi ar<br />

aris”, personali TiTqmis ar aris mobiluri da ugulvebelyofilia qimiisa<br />

da biologiaSi erToblivi kvlevebis mniSvneloba. es daskvnebi Sokis<br />

momgvreli aRmoCnda, vinaidan tradiciulad qimia norvegiaSi mecnierebis<br />

erT-erTi wamyvan dargs warmoadgenda. am detalurma Sefasebam udidesi<br />

4


kvleviTi departamenti<br />

gavlena iqonia ara mxolod qimiis, aramed sxva mecnierebebis<br />

ganviTarebazec.<br />

mokle mimoxilva. norvegia cdilobs samecniero kvlevisaTvis<br />

SeimuSaos Sesaferisi politika _ swrafad cvalebad msoflioSi<br />

konkurentunarianobis SenarCunebis aucileblobisa da qveynis simciris<br />

gaTvaliswinebiT. ZiriTad damabrkolebel faqtorebs warmoebasTan<br />

dakavSirebuli kvlevis sisuste da samecniero kvlevebis dafinansebis<br />

simwire warmoadgens. Sedegad, norvegia skandinaviaSi bolo adgilze<br />

aRmoCnda kvlevasa da ganviTarebaze gamoyofili Tanxis raodenobiT<br />

(mTlian Sida produqtze gadaangariSebiT). norvegiis mrewvelobis<br />

stabiluri ganviTarebis mizniT xelisufleba kvlevis saWiroebisaTvis<br />

gankuTvnili finansebis did nawils mimarTavs gamoyenebiTi strategiuli<br />

programebis dafinansebaze, arapirdapiri individualuri kvlevebis<br />

Catarebaze. kvleviTi teqnikis modernizaciis xarjebic umniSvneloa;<br />

iTvleba, rom amisaTvis saWiroa wliurad 13 mln dolari, magram<br />

gamoiyofa mxolod am Tanxis meoTxedi. da bolos, profesorTa xelfasi<br />

(wliurad daaxloebiT 45 aTasi dolari), Zalian dabalia imisaTvis, rom<br />

moizidos saukeTeso axalgazrda mkvlevarebi.<br />

am da sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT, norvegiis mecniereba<br />

mniSvnelovani problemebis winaSe dgas. norvegiaSi qimiis mecnierebis<br />

ganviTarebis Sefasebam (1998 wels) naTlad mianiSna arsebuli viTarebis<br />

Secvlis aucileblobaze. imis gamo, rom norvegiis profesorTa<br />

daaxloebiT naxevari momdevno aTi wlis ganmavlobaSi albaT pensiaze<br />

gava, aucilebeli xdeba sistemuri cvlilebis ganxorcieleba<br />

universitetebSi niWieri axalgazrdebis mosazidad. norvegiis kvlevis<br />

sabWom aRiara, rom `qveyana ganicdis regress mniSvnelovan dargebSi” da<br />

rom momavlis amocanaa `norvegiis kvlevis sistemis gaaxalgazrdaveba”,<br />

fundamenturi kvlevebis Catareba, `axali samecniero codnis Seqmna da<br />

disciplinebis ganviTareba”. norvegias, rogorc ayvavebulsa da maRali<br />

inteleqtualuri SesaZleblobebis mqone qveyanas, amis potenciali<br />

namdvilad gaaCnia.<br />

mecnierebisa da teqnologiebis politika avstriaSi<br />

Cven cxovreba gviwevs codnaze dafuZnebul sazogadoebaSi.<br />

warmoebisaTvis codna ufro mniSvnelovania, vidre kapitali an Sroma.<br />

qveynis simdidrec ZiriTadad kvleviT potencialzea damokidebuli.<br />

ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizacia (Organization for<br />

Economical Co-operation and development) da evrokavSiri moTxovnas uyeneben<br />

wevr qveynebs, ganaxorcielon axali ekonomikis ganviTarebisaTvis saWiro<br />

cvlilebebi, rac erTaderTi gzaa ekonomikuri aRmavlobisa da<br />

umuSevrobis daZlevis uzrunvelsayofad.<br />

am mxriv, metad sainteresoa avstriis magaliTi, sadac dominirebs<br />

mrewvelobis tradiciuli dargebi da kvlevebisa da mecnierebis sferoze<br />

gamoyofili Tanxebi ki sakmaod mwiria. amis miuxedavad, umuSevrobis done<br />

dabalia, xolo ekonomikuri zrdis tempi ufro maRali, vidre evropis<br />

mraval sxva qveyanaSi. ismis kiTxvebi: aris Tu ara mecnieruli kvlevis<br />

maRali done mTavari winapiroba inovaciebisa, romlebic keTildReobis<br />

ganmsazRvrel faqtors warmoadgens? aris Tu ara Zveleburi ekonomika<br />

5


kvleviTi departamenti<br />

dabali teqnologiebis sinonimi, xolo axleburi _ maRali<br />

teqnologiebisa? da aseve, unda SeizRudos Tu ara teqnologiuri<br />

politika maRali teqnologiebisa da axleburi ekonomikis ganviTarebis<br />

TvalsazrisiT?.<br />

avstriis Zveli struqturebisa da produqtiulobis maRali donis<br />

paradoqsi; teqnologiuri politikis ori gansxvavebuli stili<br />

evrokomisiis mier SemuSavebuli evropuli inovaciebis aRmricxveli<br />

sistemis mixedviT, avstria bolo adgilze imyofeba; Tumca, bolo oci<br />

wlis manZilze, avstriaSi warmoebis produqtiuloba, yvela sxva evropul<br />

qveyanasTan SedarebiT (Tu ar CavTvliT irlandias), Zalian swrafi tempiT<br />

gaizarda, amasTan 60%-iT ufro swrafad _ vidre amerikis SeerTebul<br />

StatebSi, miuxedavad aq arsebuli axali tipis ekonomikisa. avstriuli<br />

paradoqsis asaxsnelad jer unda dazustdes: 1. aris Tu ara sazogadoebis<br />

gamokiTxva informaciis miRebis namdvilad sando wyaro saerTaSoriso<br />

doneze Sedarebebis gasakeTeblad. aRmoCnda, rom qveynebi am gamokiTxvis<br />

warmoebisas sxvadasxva saxis ganmartebebs iyenebdnen, ase rom, bevri<br />

monacemis axsna ubralod Zalian rTulia. 2. amgvari gansxvavebebi<br />

realuric rom iyos, saerTo monacemi mainc gaurkvevelia: mrewvelobis<br />

zogierTi dargis ganviTareba inovaciebis intensiurobas gulisxmobs,<br />

zogierTis ki _ ara. mrewvelobis sxvadasxva sferoSi inovaciebis<br />

intensivoba sxvadasxvanairad fasdeba. magaliTad, zogan is SeiZleba<br />

produqtiulobisa da samuSao saaTebis SefardebiT fasdebodes, an kidev<br />

gulisxmobdes TanamSromelTa gadamzadebis xarisxs. zogierT warmoebaSi<br />

ki kvleva da ganviTareba ufro intensiuria, vidre gamocdilebaze<br />

orientirebuli samuSaoebi. daskvna is aris, rom inovaciis intensivoba<br />

Zalian gansxvavebulad aRiqmeba sxvadasxva saxis mrewvelobaSi.<br />

avstriisaTvis ki damaxasiaTebelia mrewvelobis iseTi struqtura,<br />

romelSic inovaciebis intensivoba naklebad SeiCneva.<br />

avstriuli paradoqsi asec SeiZleba aixsnas: inovaciebis naklebobas<br />

ganapirobebs investiciebis maRali maCvenebeli. maRali teqnologiuri<br />

standartebis aRWurvilobaSi investiciebis Cadeba nawilobriv mainc<br />

enacvleba inovaciebs. avstriulma firmebma evropel konkurentebTan<br />

SedarebiT 10%-iT, xolo amerikelebTan SedarebiT _ 20%-iT meti<br />

investiciebi ganaxorcieles. aq saWiroa ganvasxvavoT inovaciebis ZiriTadi<br />

wyaro da maTi buneba. Tu amerikaSi inovaciebis wyaro mecnierebaa da<br />

akademiasa da firmebs Soris mWidro TanamSromloba arsebobs, evropuli<br />

inovaciebi momxmareblis mier imarTeba. evropuli konkurentunarianoba<br />

gamocdilebaze dafuZnebul codnas emyareba da ara mecnierebaze<br />

dafuZnebul inovaciebs, rogorc es amerikaSi xdeba. amerikuli inovaciebi<br />

axali produqtebis Seqmnazea orientirebuli, maSin roca evropuli<br />

siaxleebi tradiciuli produqtebis gaumjobesebas da xarisxis amaRlebas<br />

isaxaven miznad. marTalia evropuli strategia axali amerikuli<br />

ekonomikuri strategiisagan Zalian gansxvavebulia, igi mainc sakmaod<br />

warmatebulia.<br />

6


kvleviTi departamenti<br />

avstriis sakiTxis ufro safuZvliani Seswavla cxadyofs, rom<br />

tradiciul warmoebaze farTod gavrcelebuli Sexeduleba maRali<br />

teqnologiebis dargSi siaxleebis miuReblobaze, mcdaria. teqnikuri<br />

progresi, inovaciebi da warmatebebi dabalteqnologiur sferoebSi iseve<br />

vlindeba, rogorc maRalteqnologiur warmoebebSi. ufro metic, xSirad<br />

dabalteqnologiuri warmoeba maRal-teqnologiuri inovaciebiT<br />

xasiaTdeba.<br />

momxmarebelze orientirebuli inovaciebi did gavlenas axdens<br />

warmoebis strategiaze, rasac Tan axlavs garkveul problemebic. kerZod,<br />

aseTma inovaciebma SeiZleba gauTvaliswinebeli struqturuli<br />

cvlilebebi gamoiwvios. rogorc cnobilia, momxmarebelze orientirebuli<br />

warmoeba ufro warmatebulia moklevadian da saSualovadian periodebSi.<br />

magram aseT SemTxvevaSi, radikaluri siaxleebis gatarebis da bazrisTvis<br />

metad saWiro axali produqciis Seqmnis procesis Seferxebis saSiSroeba<br />

Cndeba. 90-ian wlebamde avstriis teqnologiuri politika upiratesobas<br />

inovaciur sistemas aniWebda. Tumca yvela axali teqnologia sulac ar<br />

yofila misaRebi. mecnierebas, kvlevebs da kompiuterul produqcias ori<br />

damoukidebeli samTavrobo fondi afinansebda, magram ramdenadac maT<br />

metad SezRuduli SesaZleblobebi gaaCndaT, es komptencia sam samTavrobo<br />

departamentze gadanawilda. 90-ian wlebSi naTeli gaxda, rom avstriam,<br />

sxva ganviTarebul qveynebTan SedarebiT, did warmatebebs miaRwia. mas ukve<br />

SeeZlo ganeviTarebina qveynisaTvis sasicocxlo mniSvnelobis mqone<br />

teqnologiebi. saWiro gaxda axali teqnologiuri politikis SemuSaveba.<br />

Seiqmna ramdenime savaraudo proeqti, romlebic mTavrobam safuZvlianad<br />

ganixila. es iyo 1996-99 wlebSi `teqnologia-informacia-politika~, da<br />

proeqti `centraluri xelisuflebis teqnologiuri koncefcia” (1996).<br />

bolo wlebSi teqnologiuri politikis roli avstriaSi<br />

mniSvnelovnad gaizarda. gamoikveTa ramdenime metad aqtualuri sakiTxi.<br />

magaliTad: kvlevasa da ganviTarebaze arsebuli qvotebis gazrda;<br />

swavlebis donis amaRlebaze mimarTuli sauniversiteto reformebis<br />

Catareba, aseve institutebis raodenobis Semcireba da muSakebis<br />

mobilurobis gazrda; teqnologiur politikaze yuradRebis gamaxvileba;<br />

samTavrobo daxmarebis koncentrireba ufro radikalur siaxleebze<br />

mecnierebis garkveul sferoebSi; sawarmoebisa da akademiebis<br />

TanamSromlobis gaRrmaveba da sxva mravali.<br />

yvelaze mtkivneul sakiTxs warmoadgens umaRlesi saswavleblebis<br />

reforma, romelic Zalian neli tempiT mimdinareobs. dReisaTvis<br />

universitetebi ukve warmoadgenens avtonomiur erTeulebs, magram maTi<br />

struqtura jerac ra Secvlila.<br />

reformis gasatareblad teqnologiebis saministrom SeimuSava<br />

ramdenime programa, romlebic mdgrad ganviTarebazea (mdgradi energetika<br />

da garemos dacvis teqnologiebi) mimarTuli.<br />

inovaciis mTavar wyaros warmoadgenen `Kplus–iniciativa~ 3 da<br />

mTavrobis `programa bio-medicinis dargSi~. orive efuZneba<br />

SesaZleblobebis gamoyenebisa da gafarToebis strategiebs.<br />

3<br />

“KPLUS-iniciativa“ aris kvlevis politikis iniciativa, romlis mizania TanamSromlobis<br />

gaZliereba avstraliis universitetebsa da mrewvelobas Soris da amgvarad teqnologiebSi<br />

avstriis ekonomikis konkurentunarianobis amaRleba.<br />

7


kvleviTi departamenti<br />

Kplus programis farglebSi Seiqmna specialuri centrebi, sadac<br />

xorcieldeba akademiebisa da korporaciebis erToblivi muSaoba<br />

sakonkurso kvlevebze. aseTi centrebi SeiZleba dafuZndes erTdroulad<br />

xuTi firmis, an erTze meti kvleviTi institutis mier _ ara umetes Svidi<br />

wlis vadiT. centris mizani unda iyos konkretul dargSi maRali donis<br />

kvlevebis Catareba. saWiro Tanxebis 40%-s uzrunvelyofen Tavad monawile<br />

firmebi, 35%-s _ centraluri mTavroba, danarCeni Tanxebi SeiZleba<br />

moZiebul iqnas sxvadasxva fondidan.<br />

dRemde avstriaSi 12 aseTi centri Seiqmna, maTSi gaerTianebulia 170<br />

firma da 40 kvleviTi instituti. pirveli oTxi wlis ganmavlobaSi<br />

saxelmwifos daxmarebam 87 mln. evro Seadgina. am drois gavlis Semdeg,<br />

centrebis muSaobis Sefasebis safuZvelze dadginda momdevno sami wliT<br />

maTi funqcionirebis aucilebloba.<br />

Kplus centrebis kvlevebis sferos warmoadgens: kompiuteruli<br />

teqnologiebi, virtualuri realoba da vizualizacia, maRali<br />

sakomunikacio teqnologiebi, eleqtroqimia, bio-molekuluri Terapia da<br />

sxva<br />

2002 wels konkursi gamocxadda axali centrebis Seqmnaze. am<br />

proeqtis mixedviT unda dafinansdes: oTxi 10-wliani, xuTi 5-wliani da 6<br />

ganusazRvreli vadis proeqti. yovel 3 weliwadSi erTxel aucileblad<br />

unda moxdes am proeqtebis Sefaseba.<br />

aseTi centrebisagan gansxvavebiT, biocentrebi ufro mecnierebazea<br />

dafuZnebuli da mimarTulia `axali ekonomikisaken~. biocentrebma gza<br />

gauxsna bio-teqnologiur kvlevebs. 1993 wlidan moyolebuli, yuradReba<br />

bio-samedicino teqnologiebze iqna gadatanili. saerTaSoriso<br />

standartebis mixedviT avstria metad gvian CaerTo bio-teqnologiur<br />

saqmianobaSi. misi magaliTi naTlad gvaCvenebs, rom pirobebis miuxedavad,<br />

SesaZlebelia SesaniSnavi Sedegebis miReba. es Sedegebi miRweul iqna<br />

ramdenime iseTi faqtoris kombinaciiT, rogorebicaa: finansuri mxardaWera<br />

kvleviTi institutebisadmi; Zalisxmevis koncentracia; yvela samTavrobo,<br />

sauniversiteto da samewarmeo doneebs Soris TanamSromloba da sxva.<br />

avstriaSi metad mniSvnelovania sawarmoo inovaciebze<br />

orientirebuli bio-teqnologiuri centrebis arseboba. Stirianis regionSi<br />

samanqano industriis ramdenime maRalteqnologiuri firmaa, romlebic<br />

dizelis Zravis gaumjobesebaze muSaobs. 90-ian wlebSi mTavrobam es<br />

firmebi erTmaneTTan daakavSira. amis Sedegad ufro advili gaxda<br />

ucxouri investiciebis mozidva. es gaerTianeba metad warmatebuli<br />

gamodga. amJamad, gaerTianebaSi 100-ze meti kompania Sedis. xolo regioni<br />

msoflios erT-erTi yvelaze produqtiuli centri gaxda manqanebis<br />

specialuri modelebis gamoSvebis dargSi.<br />

yovelive zemoTqmuli naTelyofs, rom: 1. e.w `Zvel ekonomikaSi~<br />

siaxleebis Semotanas didi warmatebis motana SeuZlia; 2 – sawarmoo<br />

inovaciebi SeiZleba iseTive warmatebuli gamodges, rogorc teqnologiuri<br />

siaxleebi. 1999 wlis arCevnebis Semdeg axalma xelisuflebam SeimuSava<br />

axali gegma, romliTac meti aqcenti gakeTda teqnologiur politikaze.<br />

gegmaSi Setanilia kvlevebis qvotis gazrda. 3 – sawarmoo siaxleebi,<br />

specifikuri institutebi, teqnologiuri TanamSromlobis organizeba, an<br />

gaerTianebebis Camoyalibeba iseTive mniSvnelovania, rogorc minimum,<br />

wminda teqnikuri siaxleebi. 4 – mTavrobis, akademiebisa da biznesis<br />

TanamSromloba metad nayofieria kvlevebisa da ganviTarebis dargSi.<br />

8


kvleviTi departamenti<br />

kvlevisa da ganviTarebis politika CexeTis respublikaSi<br />

CexeTis respublika kvlevisa da ganviTarebis politikis<br />

gansazRvrisas eyrdnoba ganviTarebuli qveynebis tradiciebs, romelTa<br />

mixedviTac mecniereba miCneulia kulturul Rirebulebad, romelic<br />

adamianebis ZiriTadi sulieri moTxovnilebebis dakmayofilebas emsaxureba.<br />

mecnieruli kvleva, erTi mxriv, akmayofilebs adamianis survils _<br />

iswavlos da gaifarTovos Tavisi msoflmxedveloba da meores mxriv, igi<br />

warmoadgens materialuri aqtivebis Seqmnisa da sazogadoebis mudmivi<br />

ganviTarebis winapirobas. CexeTSi kvlevisa da ganviTarebis politikis<br />

ZiriTadi mizania kvlevisa da ganviTarebis efeqturobis amaRleba, aseve<br />

moqnili da mdgradi ekonomikuri ganviTarebis uzrunvelyofa.<br />

miznebi da prioritetebi<br />

kvlevisa da ganviTarebis maRali efeqturoba ver miiRweva adamianuri<br />

da materialuri resursebis Serwymis gareSe. samecniero kvlevis<br />

warmatebis xarisxi damokidebulia produqciis, teqnologiebisa da<br />

momsaxurebis saerTaSoriso bazarze misi Sedegebis gamoyenebaze. aseve<br />

mniSvnelovania saerTaSoriso doneze kvlevis Sedegebis gamoqveyneba da<br />

maTi Sefaseba. Zalian sasargebloa sistemuri da Tematuri prioritetebis<br />

diferenciaciac.<br />

sistemuri prioritetebi<br />

am etapze CexeTSi yvelaze mniSvnelovani sistemuri prioritetebia:<br />

- fundamenturi kvleva;<br />

- gamoyenebiTi kvleva;<br />

- adamianuri resursebi;<br />

- regionaluri aspeqtebi;<br />

- saerTaSoriso TanamSromloba.<br />

mecnerebis dafinansebis mTavar wyarod kvlavac rCeba saxelmwifo<br />

biujeti, romelic ZiriTadad mimarTulia iseT kvlevebze, romelTa<br />

Sedegebic aRiarebuli iqneba saerTaSoriso doneze. fundamentur<br />

kvlevebSi axali specialistebis momzadebisaTvis metad mniSvnelovania<br />

Tavisufali da SemoqmedebiTi garemos Seqmna. amis gamo, mecniereba sul<br />

ufro da ufro aqtiurad ukavSirdeba ganaTlebis seqtors. es procesi<br />

yvelaze naTlad universitetebSia warmodgenili.<br />

gamoyenebiTi kvleva. saxelmwifo saxsrebi (rogorc miznobrivi, aseve<br />

institucionaluri) iyo da yovelTvis iqneba gamoyenebiTi kvlevis<br />

dafinansebis mxolod damatebiTi wyaro. sasoflo-sameurneo da satyeo<br />

kvlevebis gamoklebiT, dafinansebis mTavari wyaro biznesis seqtori unda<br />

iyos. zogadad ki, saxelmwifo biujetidan miRebuli dafinanseba ar unda<br />

scildebodes evrokavSiris standartebiT dawesebul zRvrebs.<br />

9


kvleviTi departamenti<br />

adamianuri resursebi. kvlevisa da ganviTarebis sistema ver iqneba<br />

efeqturi monawileTa SesaZleblobebisa da motivaciis mudmivi ganaxlebis<br />

gareSe. am sferoSi momuSave adamianTa saSualo asakis zrdis problema<br />

moiTxovs kompleqsur gadawyvetas, raSic Sedis: mecnieruli kvleviT<br />

axalgazrdobis daintereseba, rac adreul periodSi unda moxdes;<br />

axalgazrda specialistebisaTvis ekonomikuri situaciis gaumjobeseba;<br />

niWieri studentebisa da mecnierebisaTvis profesiuli winsvlis<br />

xelSewyoba; axalgazrda mecnierTa mivlinebebis dafinanseba (rogorc<br />

qveynis SigniT, aseve mis farglebs gareT); perspeqtiul axalgazrda<br />

mecnierTa kvleviTi gundebis Seqmnis uzrunvelyofa.<br />

regionaluri aspeqtebi. CexeTis respublikaSi kvleviTi centrebis<br />

ZiriTadi nawili ramdenime qalaqsa da tradiciul universitetebSia<br />

koncentrirebuli. amitom, mTavrobam ASeimuSava grZelvadiani politika,<br />

romelic regionebSi mecnierebis ganviTarebazea mimarTuli. es<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania naklebad ganviTarebuli regionebisaTvis,<br />

sadac umuSevrobis done gacilebiT maRalia.<br />

msoflio ekonomikis globalizacia da mzardi informaciuli<br />

nakadebi xazs usvams saerTaSoriso kvlevisa da ganviTarebis<br />

TanamSromlobaSi CexeTis CarTvis aucileblobas, rac, Tavis mxriv,<br />

ganapirobebs fundamenturi kvlevebis efeqturobis zrdasa da<br />

sazogadoebisaTvis meti ekonomikuri sargeblobis motanas.<br />

Tematuri prioritetebi<br />

Tematur prioritetebSi Sedis rogorc orientirebuli, aseve<br />

araorientirebuli kvlevebi. araorientirebuli kvlevebis SemTxvevaSi<br />

Temebsa da meTodologiebs TviTon mkvlevarebi arCeven. rac Seexeba<br />

orientirebul kvlevebs, aq prioritetebi ganisazRvreba moqalaqeebis,<br />

sazogadoebisa da qveynis ekonomikis saWiroebebidan gamomdinare. am<br />

procesSi umniSvnelovanes rols asrulebs CexeTis xelisufleba.<br />

araorientirebuli kvleva. araorientirebuli fundamenturi<br />

kvlevebis Temebisa da meTodologiebis SerCeva mocemuli sferos<br />

mkvlevarebis gadasawyvetia. am procesSi mTavroba ar ereva. erTaderT<br />

kriteriums warmoadgens moralisa da eTikis saerTaSorisod aRiarebuli<br />

principebi da mainc, araorientirebul kvlevebSi CarTuli samecniero<br />

institutebi da organizaciebi, romlebic dafinansebas saxelmwifo<br />

biujetidan iReben, valdebulni arian gaiTvaliswinon Semdegi:<br />

a) kvlevis Sedegebi regularulad fasdeba damoukidebeli komisiebis mier;<br />

b) kvleviTi problemebis warmatebuli gadaWra moiTxovs resursebis<br />

(adamianuri, teqnologiuri da finansuri) garkveul koncentracias da<br />

amdenad, resursebi ar unda ifantebodes Zalian bevr proeqtze.<br />

g) kvlevis es nawilic unda emsaxurebodes CexeTis mecnierebis prestiJis<br />

amaRlebas mTels msoflioSi da unda iTvaliswinebdes kvlevisa da<br />

ganviTarebis perspeqtivebTan dakavSirebul moTxovnebs.<br />

orientirebuli kvleva. orientirebuli kvlevis prioritetebis<br />

SerCeva efuZneba:<br />

10


kvleviTi departamenti<br />

a) qveynis ekonomikis mosalodnel moTxovnebs, romelTaTvisac SeiZleba<br />

moZiebul iqnas saxelmwifo saxsrebi;<br />

b) adamianuri da ekonomikuri potencialis mdgradi ganviTarebis moTxovnebs;<br />

g) kvlevisa da ganviTarebis potenciur SesaZleblobebs respublikaSi.<br />

es prioritetebi unda Camoyalibdes kvlevisa da ganviTarebis kargad<br />

struqturirebul da koordinirebul erovnul programaSi da aseve,<br />

kvleviT gegmebSi. sasargebloa programebis dayofa Tematur da<br />

horizontalur programebad, romlebic qmnian orientirebuli kvlevebis<br />

struqturas.<br />

strategia da misi ganxorcielebis gzebi<br />

mecnierebis politikis erT-erT umTavres nawils warmoadgens<br />

strategia misi ganxorcielebisa da realizaciis meqanizmebi, romelTa<br />

roli gansakuTrebiT izrdeba kanonmdeblobasa da finansur sferoSi<br />

mniSvnelovani cvlilebebis mimdinareobisas. amdenad, es sakiTxi bevrad<br />

ufro aqtualuria gardamaval periodSi myof qveynebSi, vidre<br />

maRalganviTarebulSi, sadac stabiluri garemo da mecnierebis politikis<br />

damkvidrebuli tradiciebia.<br />

CexeTis mecnierebisa da kvlevebis politika emyareba samTavrobo<br />

programas, romlis mixedviTac 2002 wlisaTvis saxelmwifo daxmareba<br />

gaizarda mSp-is 0,7%-mde, rac Semdegi sqemiT ganxorcielda:<br />

1. 2000 wels - mSp-is 0,6%;<br />

2. 2001 wels - 0,65%;<br />

3. 2002 wels - 0,7%.<br />

Semdgomi kvlevebis politika ganisazRvra Tematuri prioritetebidan<br />

da ekonomikuri politikidan gamomdinare. Tumca, mTavrobis grZelvadiani<br />

politika kvlevasa da ganviTarebasTan mimarTebaSi ucvleli darCa _<br />

saxelmwifo daxmarebis gazrda, evrokavSiris standartebTan daaxloebis<br />

mizniT. saxelmwifo daxmareba ZiriTadad koncentrirebuli iqneba<br />

grZelvadian fundamentur kvlevebze, maRali riskis mqone gamoyenebiT<br />

kvlevebsa da aseve iseT RonisZiebebze, romelTa Sedegebi gamoyenebul<br />

iqneba mcire da saSualo zomis sawarmoebSi.<br />

kvlevisa da ganviTarebis dafinanseba unda ganxorcieldes rogorc<br />

saxelmwifo, aseve arasamTavrobo dawesebulebebis saxsrebiT. es xels<br />

Seuwyobs ara mxolod gadasaxadis gadamxdelTa Tanxebis dazogvas, aramed<br />

saxelmwifos makroekonomikur miznebsa da sawarmoTa mikroekonomikur<br />

midgomebs Soris optimaluri Tanafardobis damyarebasac. dafinansebis<br />

TvalsazrisiT sami saxis kvleviTi saqmianoba gamoiyofa: fundamenturi<br />

kvleva, gamoyenebiTi da ganviTarebaze mimarTuli kvlevebi. saxelmwifo<br />

dafinanseba am sferoebze Semdegnairadaa ganawilebuli:<br />

fundamenturi kvlevebi - xarjebis 100%<br />

gamoyenebiTi kvlevebi - xarjebis 50%<br />

ganviTarebaze mimarTuli kvlevebi - xarjebis 25%.<br />

erTobliv proeqtebSi, romlebic moicavs saxelmwifo dafinansebaze<br />

myof organizaciebsa da kerZo sawarmoebs, saxelmwifo dafinansebis<br />

maqsimaluri zRvari SeiZleba Semdegnairad gaizardos:<br />

a) 10%-iT, rodesac finansdeba mcire an saSualo zomis sawarmo;<br />

11


kvleviTi departamenti<br />

b) 10%-iT, rodesac dafinansebas iyenebs regioni, sadac umuSevrobis done<br />

gansakuTrebiT maRalia;<br />

g) 10%-iT, Tu finansdeba mTavrobis mier mxardaWerili ekonomikuri seqtori;<br />

d) 15%-iT, Tu dafinansebulia evrokavSiris CarCo programiT<br />

gaTvaliswinebuli proeqtebi.<br />

miuxedavad amisa, savaldebuloa saerTo wesis dacva, romlis<br />

mixedviTac saxelmwifo dafinansebis zRvari ar unda gascdes:<br />

a) gamoyenebiTi kvlevis SemTxvevaSi xarjebis 75%-s;<br />

b) ganviTarebis SemTxvevaSi xarjebis 50%-s.<br />

amasTan, saxelmwifo dafinansebis wesebi periodulad gadaisinjeba<br />

da icvleba.<br />

gamoyenebiTi kvlevebis SemTxvevaSi gamoiyeneba Serwymis efeqtis<br />

strategia. mTavroba aseve afinansebs mrewvelobis ganviTarebasTan<br />

dakavSirebul proeqtebs sesxebis saxiT _ Zalian mcire saprocento<br />

ganakveTiT an saerTod uprocentod.<br />

garda zemoT aRniSnulisa, saxelmwifo aseve axorcielebs<br />

arapirdapir dafinansebasac, rac ZiriTadad emsaxureba sainovacio<br />

klimatis Seqmnas qveyanaSi da aseve, kerZo biznesis saqmianobis<br />

stimulirebas.<br />

arapirdapir dafinansebas iuridiuli TvalsazrisiT bevri<br />

praqtikuli upiratesoba gaaCnia. is ZiriTadad gamoiyeneba qveyanaSi maRali<br />

gadasaxadebis arsebobis SemTxvevaSi, rogorc kompensaciis erT-erTi<br />

forma. amas garkveuli dadebiTi mxareebi aqvs (mag. dabali<br />

administraciuli gadasaxadebi).<br />

morali da eTika<br />

yvelafris mowesrigeba kanoniT da struqturuli organizaciiT<br />

SeuZlebelia. kvlevebisa da mecnierebis dargSi, romelic dinamiuri<br />

cvlilebebiT xasiaTdeba, gansakuTrebiT did mniSvnelobas iZens morali<br />

da eTika. eTikis kodeqsi, ganixilavs kanonmdeblobis miRma darCenil<br />

problemebs. is falsifikacias, kopirebas, kvlevebis Sedegebis arakanonieri<br />

gamoyenebas da sxva problemur sakiTxebs aregulirebs.<br />

eTikuri principebi efuZneba saerTaSoriso deklaraciebsa da<br />

SeTanxmebebs jandacvisa da sxva iseT sferoebSi, sadac biologiuri<br />

masala gamoiyeneba (soflis meurneoba, garemos dacva da sxva). Tu<br />

kvleviTi saqmianoba ar eqvemdebareba msoflios samecniero sazogadoebis<br />

mier aRiarebul eTikur da moralur principebs, CexeTSi is veranair<br />

mxardaWeras ver miiRebs saxelmwifosagan.<br />

mecnierebis politika fineTSi<br />

fineTSi amJamad daaxloebiT 5 milioni adamiani cxovrobs. meore<br />

msoflio omis Semdeg is sakmaod swrafad ganviTarda da agrarulidan<br />

ganviTarebul industriul qveyanad gadaiqca. es ZiriTadad ganpirobebuli<br />

iyo ganaTlebis, kvlevisa da mrewvelobis sferoSi resursebis<br />

grZelvadiani mobilizaciiT.<br />

12


kvleviTi departamenti<br />

aqtiur samecniero politikaze fineTi 1960-ian wlebSi gadavida. am<br />

politikis ZiriTad mizans warmoadgenda ekonomikuri zrda, cxovrebis<br />

donis amaRleba, aseve kvlevebis intensiurobis gazrda da am<br />

TvalsazrisiT dasavleTis industriuli qveynebis standartebTan<br />

daaxloeba. mogvianebiT, yuradReba gamaxvilda maRali teqnologiebis<br />

sferoSi kvlevebis xelSewyobaze da aseve `codnaze dafuZnebuli<br />

sazogadoebis” mSeneblobaze. 1969 wels kvlevebze danaxarji mTliani Sida<br />

produqtis daaxloebiT 0.8%-s Seadgenda. 1999 wlisaTvis es Tanxa TiTqmis<br />

gaoTxmagda da man mTliani Sida produqtis 3,1 % Seadgina.<br />

mecnierebis dafinanseba<br />

1999 wels fineTSi kvlevebze gaweulma xarjebma mTlianad 3,87<br />

miliardi evro Seadgina (mSp-is 3,1%), aqedan kerZo seqtorze 2640 milioni<br />

evro (68%) iyo gamoyofili, universitetis seqtorze (umaRlesi ganaTleba)<br />

760 milioni evro (20%) 4 , xolo saxelmwifo kvleviT institutebze _ 470<br />

milioni evro (12%).<br />

1991 wlidan 1999 wlamde kvlevebisa da ganviTarebis sferos<br />

dafinanseba weliwadSi daaxloebiT 9%-iT izrdeboda. yvelaze swrafad<br />

kerZo seqtori ganviTarda, gansakuTrebiT eleqtroteqnikis industria. ase<br />

magaliTad, 1999 wels fineTis industriuli kvlevebis 1/3-s kompania nokia<br />

awarmoebda.<br />

1997-1999 wlebSi samecniero kvlevebze saxelmwifom 250 milioni evro<br />

gamoyo. am Tanxis naxevarze odnav meti teqnologiuri kvlevebisaTvis iyo<br />

gankuTvnili, daaxloebiT 20% _ fineTis universitetebisa da<br />

akademiisaTvis. es Tanxa saxelmwifo aqciebis gayidvidan iqna miRebuli.<br />

mecnierebis politikaze gadawyvetilebis miReba<br />

fineTis saxelmwifo biujets, finansebis gadanawilebas<br />

universitetebze, akademiebze, kvleviT institutebsa da sxva<br />

organizaciebze amtkicebs parlamenti. amasTanave, arsebobs mecnierebisa da<br />

teqnologiebis politikis sabWo, romelic mTavrobis mrCevel organos<br />

warmoadgens. igi aerTianebis mTavrobis, akademiisa da mrewvelobis<br />

warmomadgenlebs. Tavad sabWo ar qmnis mecnierebis politikas da ar iRebs<br />

gadawyvetilebebs dafinansebis sakiTxebTan dakavSirebiT, Tumca mis<br />

Sexedulebebs gansakuTrebuli datvirTva gaaCniaT. sabWo amzadebs<br />

winadadebebs mecnierebis politikasTan dakavSirebiT. universitetebis<br />

dafinansebis Taobaze momzadda axali kanonproeqti, magram dafinansebis<br />

sakiTxebze azrTa sxvadasxvaobis gamo proeqti ar iqna miRebuli. amJamad,<br />

axali kanonis miRebamde universitetebs Soris fondebis gadanawilebis<br />

sakiTxs ganaTlebis saministro wyvets.<br />

fineTis mecnierebaTa akademia<br />

4 aq unda aRiniSnos, rom sauniversiteto dafinansebis 40 % gamoiyeneba kvlevebisaTvis. xolo<br />

R&D 66 % finansdeba kerZo seqtoridan da 31 % samTavrobo seqtoridan. dafinansebis 3 %<br />

ucxour wyaroebze modis.<br />

13


kvleviTi departamenti<br />

fineTis akademia aris mecnirebis marTvisa da dafinansebis ZiriTadi<br />

organo. fineTis mecnierebaTa akademia ar aris akademia Tavisi<br />

tradiciuli gagebiT, is ufro warmoadgens fineTis kvleviTi sabWoebis<br />

sistemas. kvleviTi sabWoebi anawileben finansebs ganacxadebisa da<br />

eqspertebis daskvnis safuZvelze. kvlevaze gamoyofili Tanxis maqsimum<br />

25% xmardeba winaswargansazRvrul kvleviT programebs, xolo danarCeni<br />

mimdinare kvlevisTvis gankuTvnili “Tavisufali” fulia. kvleviTi<br />

sabWoebi aseve afinanseben aspiranturas, post-sadoqtoro da saerTaSoriso<br />

samecniero TanamSromlobas, aseve mTlian ganakveTze momuSave umcros da<br />

ufros mecnier muSakebsa da profesorebs. kvlevebi ZiriTadad<br />

universitetebsa da kvleviT institutebSi warmoebs.<br />

fineTis mecnierebaTa akademiis wliuri biujeti daaxloebiT 170<br />

milion evros Seadgens. Tanxis 80%-ze meti sauniversiteto kvlevebze<br />

ixarjeba.<br />

fineTis akademia sam weliwadSi erTxel amzadebs angariSs fineTSi<br />

mecnierebis mdgomareobis Sesaxeb. angariSi ganixilavs fineTSi mecnierebis<br />

politikas, organizaciasa da dafinansebas.<br />

gamoyenebiTi teqnologiuri kvlevis ZiriTadi damfinansebeli organo<br />

aris TEKES _ erovnuli teqnologiuri saagento (ets), romelic<br />

eqvemdebareba vaWrobisa da mrewvelobis saministros.<br />

ets-s biujeti 400 milion evroze metia. am Tanxis 35% univeritetebsa<br />

da kvleviT intitutebs gadaecema. danarCeni _ kerZo sawarmoebze ixarjeba.<br />

kompaniebi, romlebic ets-isagan dafinansebas iTxoven, valdebuli<br />

arian TviTonac moizidon fondebi.<br />

arc fineTis akademias da arc ets-s sakuTari kvleviTi institutebi<br />

ara aqvT, maTi fondebi emsaxureba sauniversiteto, kvleviTi institutebisa<br />

da kompaniebis kvleviT saqmianobas. miuxedavad imisa, rom akademia da ets-i<br />

sxvadasxva saministros daqvemdebarebaSi imyofebian, maT Soris arsebobs<br />

mWidro TanamSromloba da isini erToblivad afinanseben kvleviT<br />

proeqtebs.<br />

prioritetebi da strategia samecniero politikaSi<br />

yovelwliurad warmoebs molaparakebebi, erTis mxriv, Sesabamis<br />

saministros, xolo meores mxriv _ universitetebs, ets-s, fineTis<br />

mecnierebaTa akademiasa da kvleviT institutebs Soris. molaparakebebis<br />

dros ikveTeba prioritetebi, ganisazRvreba miznebi da maT misaRwevad<br />

saWiro resursebi. yovel oTx weliwadSi erTxel ganaTlebis saministro<br />

universitetebTan erTad amzadebs sauniversiteto sistemis ganviTarebis<br />

gegmas, romelsac sabolood mTavroba amtkicebs. am gegmiT TiToeul<br />

universitetSi dgindeba: sxvadasxva dargSi samagistro swavlebis<br />

prioritetebi; aspirantTa raodenoba; kvlevebis sfero; saerTaSoriso<br />

TanamSromlobis mimarTulebebi. xdeba sauniversiteto resursebis<br />

gadanawileba da sxva. fineTi monawileobas iRebs evrokavSiris CarCo<br />

programaSi, rac Zalian mniSvnelovania, ramdenadac misi proeqtebis<br />

dafinanseba am programis farglebSi 200 milion evros aRemateba. fineTi<br />

aseve monawileobs sxva evropul programebSi, saidanac miRebuli<br />

dafinanseba 17 miliard evros Seadgens. fineTi warmodgenilia, agreTve,<br />

axal evropuli kvlevis mrCevelTa sabWoSi. fundamentur mecnierebaSi<br />

gamoiyeneba dargobrivi dafinanseba, Tumca amave dros gamoiyofa ramdenime<br />

14


kvleviTi departamenti<br />

erovnuli prioriteti. qveynis prioritetebs mecnierebis dargSi bioteqnologiebi<br />

da sainformacio teqnologiebi warmoadgens. saxelmwifo<br />

dafinansebac ZiriTadad am sferoebzea mimarTuli.<br />

sakvalifikacio centrebi da samecniero parkebi<br />

kvlevebis sferoSi, fineTSi 26 sakvalifikacio centri arsebobs. es<br />

centrebi akademiisagan iReben gansakuTrebul dafinansebas, rac akademiis<br />

biujetis 5 %-s Seadgens. centrebi funqcionirebs universistetebsa da<br />

kvleviT institutebSi da finansdeba Semdegnairad: damfuZnebeli<br />

organizaciisagan – 34%, ganaTlebis saministrosagan – 9%, fineTis<br />

akademiisagan – 15%, ets-idan – 4% da sxva gareSe wyaroebidan – 39%. am<br />

centrebis mTliani wliuri xarji 48 milion evros Seadgens.<br />

kvleviTi erTeulebi da mkvlevarebi valdebulni arian gansazRvron<br />

miznebis Sesasruleblad saWiro strategia.<br />

2002-2007 wlebSi fineTSi 16 axali centris dafuZnebaa dagegmili.<br />

dReisaTvis qveyanaSi aTamde samecniero parki funqcionirebs, romlebic<br />

nawilobriv mTavrobis mier finansdeba. samecniero parkebis dafinansebas<br />

ZiriTadad mrewveloba uzrunvelyofs, proeqtebze gamoyofili Tanxis<br />

meSveobiT,<br />

mecnierebis infrastruqtura<br />

1991-94 wlebSi universitetebis biujeti Semcirda, ris gamoc<br />

gaZnelda mkvlevarebis Sesabamisi samecniero mowyobilobiT<br />

uzrunvelyofa. mcire biujetisa da studentebis didi ricxvis gamo,<br />

sauniversiteto departamentebs seriozuli problemebi gauCndaT. es<br />

sakiTxebi sxvadasxva doneze ganixileboda, maT Soris parlamentSic da<br />

Sedegad moiZebna kidec damatebiTi fondebi. amasTanave, fineTis akademiam<br />

zedmeti danaxarjebisaTvis daamtkica kompensaciebis sistema<br />

universitetebsa da kvleviT institutebSi momuSave mkvlevarebisTvis,.<br />

dafinansebis SewyvetasTan dakavSirebiT, sauniversiteto biblioTekebic<br />

didi problemebis winaSe aRmoCndnen. veRar xerxdeboda samecniero<br />

Jurnal-gazeTebis gamowera, axali saxelmZRvaneloebisa da sxva samecniero<br />

literaturis SeZena. Tumca, es problema nawilobriv mogvarda sxva<br />

qveynebis biblioTekebTan TanamSromlobiT, sesxebisa da internetis<br />

meSveobiT. ganaTlebis saministro amJamad afinansebs fineTSi<br />

eleqtronuli sabiblioTeko sistemis mowyobis saqmes.<br />

teqnologiuri inovaciebisa da akademiasa da mrewvelobas Soris<br />

TanamSromlobis waxaliseba<br />

erovnuli teqnologiuri saagentos (TEKES) roli Zalian<br />

mniSvnelovania. garda amisa arsebobs fineTis kvlevebisa da ganviTarebis<br />

erovnuli fondi (SITRA), romelic parlaments emorCileba. es organizacia<br />

ZiriTadad maRali teqnologiebis proeqtebs afinansebs. fineTSi maRali<br />

teqnologiebis swrafi ganviTareba, nawilobriv mainc, ganpirobebulia<br />

teqnologiebis kvlevasa da danergvaSi grZelvadiani investiciebiT, aseve<br />

qveynis kvlevisa da ganviTarebis saagentoebs Soris mWidro<br />

TanamSromlobiT.<br />

15


kvleviTi departamenti<br />

mrewvelobasa da teqnikur universitetebs, tradiciulad, sakmaod<br />

mWidro kavSirebi aqvT. bevri proeqti mrewvelobidan finansdeba, mravali<br />

sadiplomo namuSevari samrewvelo kompaniebSi muSavdeba, xdeba personalis<br />

gacvla. eleqtronikis sferoSi momuSave zogierTi kompania Tavis<br />

TanamSromlebs damatebiTi ganaTlebis miRebisa da aspiranturaSi swavlis<br />

saSualebasac aZlevs kompaniaSi kvalificirebuli TanamSromlebis ricxvis<br />

gazrdis mizniT. samecniero parkebi akademiasa da mrewvelobas Soris<br />

TanamSromlobis erT-erTi xelSemwyobi pirobaa.<br />

fineTSi umaRlesdamTavrebulebi, rogorc wesi, advilad Souloben<br />

samsaxurs. Tumca, samsaxuri yovelTvis idealuri ar aris. zogierT<br />

teqnologiur sferoSi, gansakuTrebiT sainformacio teqnologiebSi,<br />

igrZnoba kvlaficiuri kadrebis ukmarisoba. es ZiriTadad gamowveulia am<br />

sferos metad swrafi ganviTarebiT. maRali kvalificiis mqone<br />

specialistTa deficiti medicinis sferoSic SeimCneva. humanitaruli da<br />

socialuri mecnierebis warmomadgenlebis ricxi sakmaod didia, magram<br />

maTi treningi da maTze moTxovna sakmarisadaa dabalansebuli. ganaTlebis<br />

saministros mizans warmoadgens magistrisa da profesoris xarisxis mqone<br />

pirebis raodenobis gazrda. kursdamTavrebulTa 70%-s mainc unda hqondes<br />

garantirebuli samuSao adgili universitetSi an sxva saswavlo<br />

dawesebulebaSi.<br />

qalTa statusi<br />

teqnologiis garda yvela sferoSi universitetis studentebis<br />

umravlesoba qalia. aspiranturasa da ufro maRal doneebze qalebis wili<br />

SedarebiT naklebia, magram aqac SeiniSneba maTi ricxvis zrdis tendencia.<br />

1999 wels profesoris axlad miniWebuli xarisxis mqoneTa 43 procents<br />

qalebi warmoadgendnen. amJamad maTi wili 20%-ia. teqnologiis<br />

universitetebma qali studentebis mosazidad SemoiRes damatebiTi kursebi<br />

maTematikaSi im msurvelTaTvis, romelTac am saganSi mxolod mokle kursi<br />

aqvT gavlili skolaSi. zogierT universitetSi dawesda profesoris<br />

stipendia “qalTa kvlevis” sakiTxebSi. fineTSi 37 profesoris kvleviTi<br />

stipendiidan erT-erTi specialurad atarebs saxels: ”qalTa sakiTxebi da<br />

genderuli kvleva”.<br />

samecniero ganaTleba da treningi<br />

dReisaTvis fineTSi sakmaod problemuria maTematikasa da<br />

sabunebismetyvelo mecnierebebSi saTanado codnis mqone abiturientTa<br />

nakleboba. amis gamosasworeblad, fineTis akademia yovelwliurad awyobs<br />

saSualo skolebis moswavleTa Sejibrs, samecniero kvlevebisadmi maTi<br />

interesis gasaRrmaveblad. gamarjvebulebi iricxebian universitetSi.<br />

gansakuTrebuli niWiT dajildoebuli bavSvebis gamosavlenad<br />

univeristetebsa da saSualo skolebs Soris TanamSromlobis sxva<br />

formebic arsebobs.<br />

universiteti<br />

fineTis sauniversiteto sistemaSi daaxloebiT 20 000 studenti<br />

iricxeba, rac am asakis adamianTa erT mesameds Seadgens. msurvelTAricxvi<br />

16


kvleviTi departamenti<br />

gacilebiT metia. yovelwliurad magistris xarisxs 12000-mde studenti<br />

iRebs. SemdgomSi es ricxvi mniSvnelovnad unda gaizardos. fineTSi sul<br />

20 universitetia. universitetSi studentebis mozidva metad aqtualuria.<br />

gansakuTrebul problemas warmoadgens garicxulTa raodenoba zogierT<br />

sferoSi. cota xnis win dawesda saxelmwifo stipendiebi. aris mosazreba<br />

ganaTlebis miRebis periodis Semcirebaze da swavlebis maqsimalur (srul)<br />

vadad 10 weliwadis dawesebaze.<br />

aspirantura<br />

fineTSi samecniero kariera sakmaod prestiJulia, amitom aspirantTa<br />

nakleboba ar SeimCneva. 1995 wels Seiqmna `aspirantTa skolebi~. maTi<br />

saerTo raodenoba 2002 wlamde 97 iyo, xolo 2002 wels maTma ricxvma ukve<br />

108 Seadgina. `skolebSi~ ganaTlebas daaxloebiT 4 000 studenti iRebs, maT<br />

Soris 2 500 awarmoebs kvlevebs sruli samuSao dRis manZilze. is<br />

studentebi, romlebic kargad swavloben, iReben srul finansur<br />

daxmarebas oTx wlamde vadiT. 1 500 aspiranti awarmoebs kvlevebs<br />

arasruli samuSao dRis ganmavlobaSi da muSaobs sxva samsaxurSi, an<br />

profesoris asistentad. fineTis akademia exmareba aspirantTa skolebs<br />

seminarebis mowyobis, mivlinebebis dafinansebisa da sxva TvalsazrisiTac.<br />

bolo wlebSi mkveTrad gaumjobesTa studentebis mdgomareoba, gaizarda<br />

kerZo fondebidan Semosuli Tanxebi. doqtoris xarisxis maZiebelTa<br />

raodenoba 90-ian wlebSi gaormagda da 1999 wels 1165-s miaRwia. maZiebelTa<br />

ricxvis zrda Semdgom periodSic gagrZelda. post-doqtoranturul<br />

kvlevebs fineTis mecnierebaTa akademia afinasebs.<br />

daskvna<br />

samecniero kvlevebze yovelwliurad fineTis Sida erovnuli<br />

produqtis 3.2%-ze meti modis, xolo am sferoze danaxarjebi 4 miliard<br />

evros aRemateba. am Tanxis 65% kerZo seqtoridan Semodis, 31%-s ki<br />

saxelmwifo uzrunvelyofs. samecniero politikis ZiriTad mizans<br />

“codnaze dafuZnebuli sazogadoeba” warmoadgens. 90-ian wlebis bolos<br />

kvlevisa da ganviTarebis zrdis ganakveTi wliurad 9%-s gautolda.<br />

sakmaod swrafad gaizarda maRali teqnologiebis nawarmis wili da<br />

eqsportidan miRebuli Semosavali amJamad bevrad aRemateba tradiciuli<br />

satyeo-samSeneblo masalebisa da metalebis warmoebidan miRebul<br />

Semosavals. es miRwevebi garkveulwilad gamomdinareobs kvlevebSi<br />

grZlevadiani investiciebidan.<br />

fundamenturi mecnierebis marTvisa da dafinansebis mTavari organo<br />

fineTis mecnierebaTa akademiaa. mecnierebaTa akademiis wliuri biujeti<br />

daaxloebiT 170 milioni evroa, rac kvlevaze saxelmwifos mier mTlianad<br />

gaweuli xarjebis 13.5%-s Seadgens. am TanxebiT finansdeba ara mxolod<br />

kvlevebi, aramed saerTaSoriso samecniero TanamSromloba, sakvalifikacio<br />

centrebi, `aspirantTa skolebi~ da sxva.<br />

mecnierebis politika latviaSi<br />

17


kvleviTi departamenti<br />

latviaSi daaxloebiT 5,000 mecnieria, romelTa nawili amJamad ar<br />

aris srulad dasaqmebuli. sabWoTa periodSi mkvlevarTa umravlesoba<br />

mecnierebaTa akademiis institutebSi muSaobda. jer kidev 1990 wels<br />

latviis xelisuflebam miiRo iseTi kanonebi, romlebic latviis<br />

samecniero saqmianobas sabWoTa yalibs moaSorebda. latviis mecnierebaTa<br />

akademiis…mrCevelTa sabWod transformacia udidesi mniSvnelobis faqti<br />

gaxldaT. kvleviTi institutebi, romlebic formalurad akademiis mier<br />

imarTebodnen, damoukidebelni gaxdnen. gardaqmnis pirvel etapze es<br />

institutebi formalurad latviis samecniero sabWos eqvemdebarebodnen,<br />

amJamad ki ganaTlebisa da mecnierebis saministros daqvemdebarebaSi<br />

imyofebian. am institutebSi muSaobs daaxloebiT 2100 adamiani, maT Soris<br />

1700 doqtoris xarisxi aqvs.<br />

morigi mTavari nabiji transformaciis procesSi grantebis sistemis<br />

SemoReba iyo. es Zireulad ewinaaRmdegeboda sabWoTa stils, rac<br />

institutebisaTvis kvleviTi fondebis zevidan ganawilebas gulisxmobda.<br />

gardaqmnis mTavari problema saocrad didi samecniero da sainJinro<br />

struqturis imdroindeli saWiroebebisaTvis morgebuli meqanizmiT<br />

SecvlaSi gamoixateboda (1989 wels samecniero da sainJinro saqmianobiT<br />

dakavebuli iyo 35,000 adamiani, maT Soris 17,000 mkvlevari; 1991 wels<br />

akademiis institutebs jer kidev hyavdaT 4600 TanamSromeli). samecniero<br />

institutebis ricxvis Semcirebis fonze saWiro gaxda, rom axalgazrdebi<br />

dainteresebuliyvnen mecnierebiT da maTTvis moZebniliyo mimzidveli<br />

samuSao latviaSi. es arc ise advili aRmoCnda. zogadad ekonomikuri<br />

problemebis da aqedan gamomdinare dabali pensiebis gamo, xanSi Sesulma<br />

mecnierebma amjobines institutebsa da universitetebSi moRvaweoba<br />

gaexangrZlivebinaT. magaliTad, rigis teqnikur universitetSi fakultetis<br />

111 wevridan 25 gadacilebulia65 wels. aqedan gamomdinare, doqtoris<br />

xarisxis mqone latvieli mecnierebis saSualo asaki 54 welia. latviis<br />

samecniero sabWom amis sawinaaRmdego nabijebi gadadga da finansurad<br />

waaxalisa 100 saukeTeso studenti (stipendiebis 34 dolaridan daaxloebiT<br />

160 dolaramde gazrdiT). damatebiTi RonisZiebebi tardeba dasavleTSi<br />

inteleqtualTa gadinebis Semcirebis, zogjer maTi ukan dabrunebis<br />

mizniTac. maRali erovnuli prioritetulobis mqone sferoebSi momuSave<br />

gansakuTrebiT niWieri axalgazrda mecnierebis wasaxaliseblad daaweses<br />

stipendiebi. gazardes pensiebi, raTa axalgazrdebisaTvis gaCeniliyo<br />

samuSao adgilebi. cdiloben SeinarCunon kavSirebi cnobil emigrantebTan.<br />

maT irCeven mecnierebaTa akademiis ucxoel wevrebad (amJamad akademiaSi 74<br />

sruluflebian wevrTan erTad, 65 ucxoeli wevri iTvleba).<br />

ganaTlebisa da mecnierebis saministro<br />

1992 wels ganaTlebis saministro gafarTovda. masSi gaerTianda<br />

mecnierebis sferoc umaRlesi ganaTlebisa da mecnierebis departamentis<br />

saxiT, romelSic 7 adamiani muSaobs. axali saxelis (ganaTlebisa da<br />

mecnierebis saministro) mqone struqturis funqciaa mecnierebis erovnuli<br />

biujetis SemuSaveba da kanonSi Sesatani cvlilebebis momzadeba.<br />

saministro akontrolebs mecnierebis biujetis daaxloebiT 10%-s,<br />

romelic ZiriTadad bazarzeorientirebul saqmianobebsa da<br />

infrastruqturas xmardeba. mis gankargulebaSia aseve sxva saministroebis<br />

mier mecnierebisTvis gamoyofili Tanxebis 10%. 1994 wlis ivlisidan<br />

18


kvleviTi departamenti<br />

moyolebuli, saministros evaleba zedamxedveloba gauwios latviis<br />

yofili mecnierebaTa akademiis institutebs (amJamad maTi ricxvi 25-s<br />

Seadgens), magram institutTa umravlesobis dafinanseba latviis<br />

samecniero sabWos mier xorcieldeba. 1995 wels parlamentma SemoiRo<br />

umaRlesi ganaTlebisa da mecnierebis saxelmwifo ministris Tanamdeboba,<br />

riTac xazi gaesva ganaTlebisa da mecnierebis mniSvnelobas latviis<br />

saxelmwifo politikaSi.<br />

mecniereba latviaSi orientirebulia or ZiriTad mizanze. pirveli<br />

gulisxmobs fundamenturi cvlilebebis gatarebas: yofili akademiis<br />

institutebis da umaRlesi ganaTlebis dawesebulebebis mier<br />

ganxorcielebuli kvlevebis integracias, mecnierebis erTiani erovnuli<br />

struqturis Camoyalibebas. (am amocanis Sesasruleblad mzaddeba<br />

sakanonmdeblo baza). meore mizans warmoadgens kvlevis mimarTulebis ise<br />

Secvla, rom qveyanam SeZlos ekonomikuri, kulturuli Tu socialuri<br />

ganviTarebis TvalsazrisiT dasavluri modelis gamoyeneba.<br />

gansakuTrebulad prioritetuli iqneba energetikis, garemos dacvisa da<br />

transportis sferoebi.<br />

latviis samecniero sabWo<br />

latviis samecniero sabWos am etapze ekisreba pasuxismgebloba<br />

uxelmZRvanelos qveynis mecnierebas, daafinansos mecnierebi da kvleviTi<br />

institutebi. sabWo 20 wevrisagan Sedgeba. maTgan 14 sami wlis vadiT<br />

airCeva, rogorc sagnobrivi komisiebis xelmZRvaneli pirebi, danarCeni<br />

wevrebi ki warmodgenilni arian parlamentidan, ministrTa kabinetidan,<br />

latviis mecnierebaTa akademiidan, universitetebis reqtorTa sabWodan,<br />

latviel mecnierTa asociaciidan da latviis soflisa da satyeo<br />

meurneobis akademiidan. sagnobrivi komisiebi grantze Semotanil<br />

gancxadebebTan dakavSirebiT amzadeben daskvnebs; am komisiebSi 172<br />

eqspertia gaerTianebuli, romelTagan 78 universitets, 77 latviis yofili<br />

mecnierebaTa akademiis mier kontrolirebad institutebs, xolo 17 sxva<br />

institutebs warmoadgenen. ganixileba sakiTxi imis Taobaze, aris Tu ara<br />

arCevnebi saukeTeso gza im pirebis SesarCevad, romelTac unda moamzadon<br />

zemoxsenebuli daskvnebi; da xom araa saWiro komisiebSi damatebiTi<br />

eqspertebis Seyvana?<br />

mecnierebis dafinanseba<br />

latviaSi mecnierebis dafinansebis problemebi ukavSirdeba qveyanaSi<br />

Seqmnil rTul ekonomikur viTarebas. qveynis mier damoukideblobis<br />

miRebis Semdeg Seicvala kvlevisa da ganviTarebisaTvis gankuTvnili<br />

fondebis wyaroebi. mrewveloba umniSvnelo rols asrulebda mecnierebis<br />

dafinansebaSi. dafinanseba ZiriTadad mTavrobis mier xorcieldeba, Tu ar<br />

CavTvliT ucxour Semowirulobebs. mTliani Sida produqtis mxolod 0.38%<br />

xmardeba mecnierebas, maSin roca 1990 wels es cifri 1.6%-s Seadgenda.<br />

ufro metic, mTliani Sida produqti bevrad ufro Semcirda, vidre es iyo<br />

damoukideblobis miRebamde, igi TiTqmis ganaxevrda zemoaRniSnuli<br />

19


kvleviTi departamenti<br />

ekonomikuri problemebis mizeziT. Sesabamisad, bazarzeorientirebuli<br />

kvlevebi mcire TanxebiT finansdeba (mecnierebis biujetis 8%).<br />

1989 wlidan latviaSi institutebis sayovelTao dafinanseba Secvala<br />

konkurenciaze dafuZnebulma individualuri grantebis sistemam. 1995 wels<br />

latviis samecniero sabWos saSualebiT (mTavrobis mier gamoyofili<br />

Tanxebis 80%) dafinansda 779 proeqti _ SeTavazebuli proeqtebis 70-80%.<br />

individualur kvlevebze aqcentidan gamomdinare, institutebi<br />

iZulebulni gaxdnen dafinanseba sxvadasxva meqanizmiT, ZiriTadad<br />

grantebis saSualebiT, moipovon, institucionaluri infrastruqturis<br />

dafinanseba kvlevebis mxolod 3%-isaTvis Tu iqneba sakmarisi.<br />

grantebis sistemas, romelic mimzidvelia, radgan waaxalisebs<br />

xarisxsa da iniciativas, uaryofiTi mxarec aqvs, rac gamoixateba<br />

resursebis arakoordinirebulad gamoyenebaSi. es latviis msgavsi mcire<br />

qveynisaTvis Znelad mosagvarebeli problemaa. 1997 wels daiwyo<br />

seriozuli cvlilebebis ganxorcieleba: grantebis saxiT individualuri<br />

mkvlevarebisaTvis gankuTvnili finansebi mkveTrad Semcirda (mecnirebis<br />

55%-iani biujeti 30%-mde Camovida), ise rom biujetis 25% SeiZleboda<br />

mimarTuliyo koordinirebuli erovnuli programebisadmi da zogierTi<br />

prioritetuli dargebisadmi. romelime am meqanizmis mier dafinansebaze<br />

Setanili ganacxadebi Tanasworuflebianobisa da konkurenciis principiT<br />

ganixileboda. es axali midgoma Seiqmna gamokveTili prioritetebis<br />

mxardasaWerad. esenia: bunebrivi resursebi da garemos dacva; jandacva;<br />

latviuri ena, istoria, kultura da a.S. (“letonica”); socialuri ganviTareba<br />

da bolos, aranakleb mniSvnelovani _ latviuri mecnierebisa da<br />

mrewvelobis konkurentunarianoba.<br />

latviaSi mecnierebis dRevandeli viTarebis analizi aCvenebs, rom<br />

latvieli mecnierebi 21 saukunes miRwevebTan erTad seriozuli<br />

problemebiT Sexvdnen. bolo wlebSi, dafinansebis minimaluri zRvaris<br />

gansazRvris Sedegad gaqra zogierTi samecniero dargi. 2001 wlisaTvis<br />

latviis erovnuli biujetis mixedviT latviis seimis biujeti<br />

utoldeboda mecnierebis biujets. advili gamosaTvlelia, rom seimis<br />

TiToeuli wevrisaTvis gamoyofili (100 wevri) da aqtiur latviel<br />

mecnierTaTavis (2000 mecnieri) gankuTvnili Tanxebi Semdegnair<br />

TanafardobaSia: 17:1.<br />

latviaSi erovnuli biujetidan gamoyofili Tanxebi Semdeg<br />

samecniero RonisZiebebs afinansebs:<br />

1. evrokavSiris me-5 CarCo programaSi latviis monawileobisaTvis<br />

gadasaxdeli Tanxa (mecnierebaze gamoyofili mTliani biujetis 5.3%). es<br />

gaxlavT erTaderTi finansuri wyaro, romelic saxelmwifo garantiiT<br />

yovelwliurad izrdeba (evrokavSiris debulebis Sesabamisad). latvieli<br />

mecnierebi orjer met finansebs moipoveben, vidre es gamoyofilia am<br />

programaSi latviis mxridan monawileobis misaRebad. zedmetia imaze<br />

saubari, rom es dafinanseba modis evrokavSiris biujetidan. am saxis<br />

samecniero RonisZiebaSi latvieli mecnierebi mZafr konkurencias uweven<br />

evropel kolegebs da startic Zalian warmatebulad gamoiyureba.<br />

2. saxelmwifos mier mier dakveTili kvlevebi (Seadgens mecnierebaze<br />

gaTvlili biujetis 6.9%). amgvari fondebi nawildeba saministroebze,<br />

lokaluri samecniero problemebis mosagvareblad. aseTi saxis kvlevebi<br />

20


kvleviTi departamenti<br />

finansdeba mxolod saxelmwifo biujetidan da ar xdeba sxva saxis<br />

Tanxebis mozidva.<br />

3. bazarze orientirebuli kvlevebi (10%). mis mizans warmoadgens mcire zomis<br />

samecniero sawarmoebis waxaliseba konkretuli proeqtebis nawilobrivi<br />

Tanadafinansebis gziT da teqnologiuri centrebis saqmianobis<br />

xelSewyobiT. dafinansebis aseTi forma metad sasargebloa latviaSi<br />

teqnologiis ganviTarebaSi mecnierebis CarTvis TvalsazrisiT, vinaidan es<br />

asocirdeba (ukavSirdeba) gamoyenebiTi mecnierebis saWiroebebisaTvis kerZo<br />

investiciebis mozidvas.<br />

4. im samecniero saqmianobis xelSewyoba, romelic emsaxureba akademiur da<br />

gamoyenebiT kvlevebs da aucilebeli infrastruqturis Senaxvas. amaze<br />

saxelmwifo samecniero biujetis yvelaze didi nawilia (77,2%)<br />

gamoyofili. miuxedavad imisa, rom es saqmianoba yvelaze nakleb<br />

mimzidvelia damatebiTi dafinansebis mopovebis TvalsazrisiT, igi yvelaze<br />

mkacrad kontroldeba saxelmwifo institutebis mier. imavdroulad,<br />

kargad aris cnobili, rom mecnierebaze gamoyofili Tanxebi saxelmwifo<br />

biujetSi TandaTan mcirdeba. es faqti iwvevs did gakvirvebas dasavlel<br />

mecnierebSi, maT Soris evrokavSiris mecnierebSic. zusti cifrebiT Tu<br />

vimsjelebT, mecnierebis biujeti sinamdvileSi gaizarda (7%-iT 2000 wels).<br />

amis mizezi ki is gaxlavT, rom evrokavSiris moTxovniT, es Tanxebi<br />

aucileblad unda gazrdiliyo. miuxedavad imisa, rom mSp gaizarda, es ar<br />

asaxula mecnierebis dafinansebaze. aucilebelia dafinansebis<br />

gadanawileba prioritetul dargebs Soris. am TvalsazrisiT latviis<br />

samecniero sabWom latviis mecniereba xuT ZiriTad mimarTulebad dayo da<br />

saxelmwifo fondebi Semdegnairad gaanawila:<br />

- sabunebismetyvelo mecnierebebi 22%;<br />

- sainJinro mecniereba 19%;<br />

- medicina da biologia 26%;<br />

- soflis da satyeo meurneoba 14%;<br />

- humanitaruli da socialuri mecnierebebi 19%.<br />

SeiZleba gaCndes SekiTxva, aris Tu ara amgvari ganawileba<br />

safuZvliani da aris Tu ara am saxis saqmianoba dakompleqtebuli<br />

kvalificiuri TanamSromlebiT. latviis mecnierebaTa akademiis<br />

monacemebze dayrdnobiT latviaSi aris 2000 aqtiurad momuSave mecnieri –<br />

isini, vinc asruleben samecniero samuSaos latviis kanonze `samecniero<br />

saqmianobis Sesaxeb~ dayrdnobiT da visac miRebuli aqvs doqtoris wodeba<br />

kanoniT gansazRvruli wesebis Sesabamisad. am specialistebis dayofa<br />

samecniero dargebad pirdapir Seesabameba gamoyofil finansebs (ix.<br />

cxrili#1).<br />

cxrili#1<br />

kvleviTi<br />

mimarTulebebis<br />

jgufebi<br />

kvleviTi potencialisa da mecnierebis saxelmwifo dafinansebis<br />

Tanafardoba latviaSi (2001w.)<br />

aqtiur<br />

ad<br />

momuSa<br />

ve<br />

mecnier<br />

ebi<br />

%<br />

samecniero<br />

saqmianobis<br />

finansuri<br />

uzrunvelyo<br />

fa<br />

%<br />

proeqte<br />

bis<br />

dafinans<br />

eba<br />

%<br />

erTobli<br />

vi<br />

proeqteb<br />

is<br />

dafinanse<br />

ba<br />

%<br />

sabunebismetyvelo 2 22 24 17<br />

21


kvleviTi departamenti<br />

mecnierebebi 2<br />

sainJinro<br />

mecnierebebi<br />

9<br />

medicina<br />

da<br />

biologia<br />

0<br />

soflis da satyeo<br />

meurneoba<br />

4<br />

humanitaruli da<br />

socialuri<br />

5<br />

mecnierebebi<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

19 18 24<br />

26 26 21<br />

14 13 18<br />

19 19 20<br />

latviis samecniero sabWo afinansebs ori saxis proeqtebs: mcire<br />

proeqtebs (grantebi), romelsac axorcilebs 3-5 mecnieri da did<br />

gaerTianebul proeqtebs (programebi), romelzec mecnierTa ramodenime<br />

jgufi muSaobs sxvadasva umaRlesi saswavleblidan da samecniero<br />

institutebidan. am proeqtebis mizani sxvadasxvagvaria. mcire proeqtebi<br />

ZiriTadad warmodgenilia umaRlesi saswavleblebis departamentebsa da<br />

fakultetebze, rogorc akademiuri kvleva. am procesSi CarTulni arian<br />

studentebi. didi proeqtebi ZiriTadad emsaxureba aqtualuri problemebis<br />

gadawyvetas erovnul ekonomikaSi da xSirad mis ganxorcielebasa da<br />

dafinansebaSi monawileobas iReben samTavrobo da municipaluri<br />

struqturebi, aseve sawarmoebi.<br />

latviis samecniero potencialis ufro detaluri analizi<br />

gviCvenebs, rom mcire samuSao jgufebisaTvis gamoyofilia 4000-6000-mde<br />

latviuri lati. dafinansebis aseTi done axasiaTebs yvela samecniero<br />

dargs, rac niSnavs imas, rom fondebi sakmarisia mxolod xelfasebisa da<br />

infrastruqturuli xarjebis dasafaravad. aqedan gamomdinare, naTlad<br />

Cans, rom faqtiurad SeuZlebelia samTavrobo fondebis mozidva<br />

mecnierebis ganviTarebisaTvis (magaliTad, samecniero aRWurvilobis<br />

SesaZenad).<br />

aseTi situacia grZeldeba wlebis manZilze da am drois<br />

ganmavlobaSi proeqtebis (grantebis) raodenoba da fondebis ganawileba<br />

faqtiurad ar Secvlila. SeiZleba mogveCvenos, rom latviaSi samecniero<br />

potenciali da dafinanseba srul balansSia erTmaneTTan da qveynis<br />

ganviTareba ar moiTxovs mecnierTa raodenobis gazrdas.<br />

Tumca, unda aRiniSnos, rom latviis mecnierTa raodenoba 10 000<br />

mosaxleze gaangariSebiT 1.9-jer naklebia vidre estoneTSi, 1.3-jer _ vidre<br />

litvaSi, 2.6-jer _ vidre evrokavSirSi (ix. cxili#2) da a.S.<br />

aqedan gamomdinare, imisaTvis, rom latviurma mecnirebam gavlena<br />

moaxdinos qveynis ganviTarebaze, mecnierTa raodenoba unda gaizardos 1.5-<br />

2.5-jer mainc. aRsaniSnavia, rom saxelmwifo biujetSi ar aris<br />

gaTvaliswinebuli Tanxebis gamoyofa doqtoranturis studentebisaTvis<br />

momavali ori wlis manZilze. 2000 wels latviaSi mxolod 22-ma miiRo<br />

doqtoris xarisxi (maSin roca es ricxvi yovelwliurad 200–300 unda<br />

iyos). maRalkvalaficiuri mecnierebis katastrofulad mcire ricxvi ara<br />

mxolod aferxebs latviis umaRles sasawavleblebSi maswavlebelTa<br />

momzadebis dones, aramed aseve SeuZlebels xdis samecniero-teqnologiuri<br />

proeqtebis ganxorcielebas, rac metad saWiroa erovnuli ekonomikis<br />

swrafi ganviTarebisa da ucxouri investiciebis mozidvisaTvis.<br />

22


mecnierTa raodenoba 10000 rezidentze<br />

cxrili#2<br />

Latvia 1998 18.6<br />

Estonia 1998 34.8<br />

Lithuania 1998 24.0<br />

Hungary 1995 26.0<br />

Poland 1995 29.0<br />

Denmark 1995 57.0<br />

Finland 1995 67.0<br />

Sweden 1995 78.0<br />

EU 1995 49.0<br />

kvleviTi departamenti<br />

daskvnebi:<br />

1. latviis amJamindeli samecniero potenciali ar aris sakmarisi umaRlesi<br />

ganaTlebis xarisxis asamaRleblad saWiro moTxovnebis<br />

dasakmayofileblad. aseve ar aris sakmarisi raodenoba iseTi<br />

specialistebisa, romlebic CaerTvebian samecniero da teqnologiur<br />

proeqtebSi. amJamad latviaSi aris daaxloebiT 2000 moqmedi mecnieri.<br />

savaldebuloa iseTi programebis SemuSaveba da ganxorcieleba, romlebic<br />

moaxdenen samecniero da akademiuri TanamSromlebis ganaxlebas.<br />

2. mwirma saxelmwifo biujetma da investiciebis ukmarisobam gamoiwvia<br />

latviis mecnierebaTa infrastruqturis kritikul zRvramde miyvana, rasac<br />

mohyveba mravali samecniero dargis degradacia da specialistebis<br />

gadineba sxva qveynebSi. ukve dRes daaxloebiT 1000 latvieli mecnieri<br />

muSaobs sazRvargareT. savaldebuloa SemuSavdes da ganxorcieldes<br />

umaRlesi ganaTlebisa da mecnierebis ganviTarebis erovnuli koncefcia.<br />

3. latviis mecnierebas gaaCnia garkveuli gamocdileba nawilobriv<br />

saxelmwifo biujetis saxsrebis gamoyenebasTan erTad damatebiTi<br />

dafinansebis mozidvisa evrokavSiridan da sxva wyaroebidan. amJamad<br />

latvieli mecnierebi monawileoben evrokavSiris mexuTe CarCo programaSi,<br />

ramac gamoiwvia dafinansebis gaormageba. ramdenime samecniero institutSi<br />

gadasaxadebi aRemateba saxelmwifo dafinansebas, anu sxva sityvebiT rom<br />

vTqvaT, bevr samecniero dargs SeuZlia qveynisaTvis momgebiani gaxdes<br />

inovaciur saqmianobebTan dakavSirebiT saTanado erovnuli strategiis<br />

gamomuSavebis SemTxvevaSi.<br />

mecnierebis politika sloveniaSi<br />

plebiscitis Sedegad (1991) slovenia gamovida iugoslaviis<br />

socialisturi federaluri respublikidan da damoukideblobis<br />

gamocxadebis Semdeg daiwyo demokratiuli gardaqmnebi, romelSic<br />

aRiarebuli da mxardaWerilia Tavisufali sabazro ekonomika, adamianis<br />

uflebebi da religiuri mrwamsis Tavisufleba. amis Sesabamisad<br />

ganxorcielda ekonomikis transformacia. slovenia aRmoCnda savaWro<br />

blokadaSi iugoslaviisa da sxva socialisturi qveynebis mxridan. qveynis<br />

23


kvleviTi departamenti<br />

ekonomikam dakarga Tavisi mTavari bazrebi da momwodeblebi. problemis<br />

mogvareba mxolod Tavisufali sabazro ekonomikis CamoyalibebiT,<br />

evrokavSirTan da mezobel qveynebTan daaxloebiT iyo SesaZlebeli.<br />

dasavleTis Tavisufali bazari gzas uxsnida mxolod<br />

maRalkvalificiur da Tanamedrove teqnologiur produqtebs. sloveniis<br />

ekonomikam da mrewvelobam gadainacvla axal bazrebze, axali<br />

teqnologiebis, produqtebisa da momsaxurebis SemoRebiT. am process Tan<br />

sdevda didi sirTuleebi: umuSevrobis swrafi zrda, mravali kompaniis<br />

daxurva, zogierTi maTganis Semcireba; Tavis doneze mxolod pirveladi<br />

moxmarebis produqciis mwarmoeblebi rCebodnen. yvela<br />

arasicocxliunariani warmoeba daixura an gaiyida kapitalis<br />

dasagroveblad axali investiciebis mozidvis mizniT, magram amave dros<br />

saWiro iyo warmoebis modernizacia. mravalma organizaciam saerTod<br />

gaauqma kvlevisa da ganviTarebis departamentebi. kvleviTi samuSao<br />

sloveniaSi ormagad dazaralda. pirveli – saxelmwifo Semosavlebis<br />

sagrZnoblad SemcirebasTan erTad, Semcirda kvleviT saqmianobebze<br />

gamoyofili Tanxebi; meore – Sesustda kvlevisa da ganviTarebis sferos<br />

TanamSromloba ekonomikasa da warmoebasTan, Semcirda SekveTebi am<br />

ukanasknelTa mxridan. kvleviTi samuSaoebi universitetebSi, kvleviT<br />

institutebsa da yvela sxva kvleviT erTeulebSi mniSvnelovnad Semcirda.<br />

institutebis metad mwiri dafinanseba gamomdinareobda mwiri saxelmwifo<br />

finansebidan da Sida ekonomikidan wamosuli umniSvnelo raodenobis<br />

SekveTebidan. es pirobebi gagrZelda ramdenime weliwads da kvleviT<br />

institutebSi mniSvnelovani cvlilebebi gamoiwvia: maTi masStabebis<br />

Semcireba, personalis pensiaze gaSveba, mkvlevarTa migracia warmoebaSi an<br />

Tavisufali bazris sxva sferoebSi. winamdebare mokle angariSSi naTlad<br />

Cans gardamavali periodis sirTuleebis gavlena sloveniaSi kvlevasa da<br />

ganviTarebaze da is, Tu rogor SenarCunda kvleviTi potenciali im<br />

sirTuleebis miuxedavad, romelic Tan sdevda am periods.<br />

damoukideblobis pirveli wlebi, rogorc zemoT aRiniSna,<br />

sloveniisaTvis mZime gamodga, gansakuTrebiT ekonomikuri ganviTarebis<br />

TvalsazrisiT. yvelafris gaTvaliswinebiT, xelisuflebis prioritetebma<br />

gadainacvla sasicocxlod ufro mniSvnelovani sakiTxebisaken,<br />

rogorebicaa sazogadoebis arsebobis SenarCuneba, qveynis suvereniteti da<br />

erovnuli SeiaraRebuli Zalebis mSenebloba. aseT pirobebSi kvleva da<br />

ganviTareba ver moxvda prioritetebSi. samTavrobo gadawyvetilebebi<br />

kritikuli situaciidan gamomdinare miiReboda. mecnierebisa da<br />

teqnologiebis saministro muSaobda mxolod da mxolod wina wlebis<br />

inerciiT da ar iyo koncentrirebuli strategiul mimarTulebebsa da<br />

cvlilebebze. iyo mcdelobebi iseTi strategiuli gadawyvetilebis<br />

miRebisa, romlebic exeboda fundamenturi kvleviTi dawesebulebebisa da<br />

erovnuli mniSvnelobis mqone kvleviTi institutebis SenarCunebas,<br />

sloveniis bunebrivi da kulturuli memkvidreobis sferoSi Catarebuli<br />

kvlevebis mxardaWeras, garemos dacvasa da sxva. kvlevebis mimarTulebis<br />

organizaciasa da kvlevebisa da ganviTarebis dafinansebaze debatebma<br />

TandaTan ufro rTuli xasiaTi miiRo. amas ganapirobebda socialuri<br />

mizezebi da umuSevrobis maRali done. aSkara iyo, rom fundamenturi<br />

restruqturizacia did winaaRmdegobas Sexvdeboda. zogadad, kvlevis<br />

reorganizacia metad rTuli procesia da saWiroebs masStabur midgomas,<br />

romelic daefuZneba problemebis gadawyvetis erTian xedvas. amis<br />

24


kvleviTi departamenti<br />

aucileblobas is faqtic adasturebs, rom damoukideblobis pirveli aTi<br />

wlis manZilze sloveniaSi xuTjer Seicvala mecnierebisa da<br />

teqnologiebis ministri, rasac Tan sdevda kvlevisa da ganviTarebis<br />

strategiis Secvlac. amasTan, mecnierebis organizaciis, kvlevisa da<br />

ganviTarebis dafinansebisaTvis saWiro kanonmdeblobis miRebis procesi<br />

daaxloebiT rva weliwadi gaiwela. marTalia, 1994 wlidan garkveul<br />

gadawyvetilebebs iRebdnen kvlevisa da ganviTarebis sferoSi, magram<br />

ZiriTadi strategiis Camoyalibeba am TvalsazrisiT ar momxdara.<br />

erovnuli kvlevis programa da teqnologiuri saqmianobis aRwera<br />

1995 wlis 24 ianvars, sloveniis parlamentma sloveniis erovnuli<br />

kvlevis programa daamtkica. programam daakanona miznebi da prioritetebi<br />

kvlevisa da ganviTarebis sferoSi, aseve dafinansebis sakiTxebi. yvelaze<br />

mniSvnelovani iyo gadawyvetileba, romliTac kvlevisa da ganviTarebis<br />

biujeti yovelwliurad unda gazrdiliyo 10%-iT, manam sanam is ar<br />

miaRwevda mTliani erovnuli produqtis 2.5%-s, rac daaxloebiT 2000<br />

wlisaTvis iyo navaraudevi. am Tanxebis daaxloebiT 1.5% unda wamosuliyo<br />

saxelmwifo fondebidan, xolo danarCeni _ kerZo mrewvelebisagan.<br />

gardamavali periodis erT-erT ZiriTad mizans warmoadgenda ganaTlebisa<br />

da kvlevis sferoebSi wvrTnebis Catareba. es programa iTvaliswinebda ara<br />

mxolod arsebuli kvleviTi fakultetebis SenarCunebas da maTi<br />

aRWurvilobis ganaxlebas, aramed aseve arsebuli codnisa da<br />

gamocdilebis gaziarebas kompaniebisaTvis. dRes naTelia, rom kvleviTi<br />

institutebis ZiriTadi modelebi ar Secvlila, radgan yvela Zveleburad<br />

ganagrZobda funqcionirebas. amitom daisva kvlevisa da ganviTarebis<br />

sferoSi ganxorcielebuli saqmianobebis xarisxis amaRlebis,<br />

saerTaSoriso kvlevebisa da mklvevarTa mobilurobis xelSewyobis<br />

sakiTxi. aseve, mniSvnelovani iyo programa gansakuTrebuli niWiT<br />

dajildoebuli axalgazrda mkvlevarebisaTvis, romelTac xeli Seuwyves<br />

kvleviTi institutebis SenarCunebas. naTelia, rom sloveniaSi kvlevisa da<br />

ganviTarebis prioritetebi ar iyo mkafiod gansazRvruli da amis Sedegad<br />

kvleviTi saqmianoba metad gafantul xasiaTs atarebda. Sesabamisad, ver<br />

uwevda daxmarebas qveynis ekonomikasa Tu warmoebias. mTliani erovnuli<br />

Semosavali yovelwliurad izrdeboda da nawilobriv axdenda kvlevisa da<br />

ganviTarebis sferoSi daufinanseblobis kompensacias. kvleviTi<br />

saqmianobis dafinaseba 1992 wels Seadgenda mTliani Sida produqtis 0.66%,<br />

1993 wels gaizarda da Seadgina 0.72%, xolo 1995 wels _ 0.73%. 1996 wels<br />

Semcirda 0.62%-mde, 1998 wels gaizarda 0.69%-mde. bolo ramdenime wlis<br />

manZilze dafinanseba 0.7%-ze SeCerda. kvlavac ucnobia da arasodes ar iyo<br />

axsnili Tu ratom gadawyvita mTavrobam da parlamentma gansxvavebuli<br />

mimarTuleba mieca kvlevisa da ganviTarebis sferos dafinansebisaTvis.<br />

ambobdnen, rom amis mizezi iyo Tanxebis deficiti saxelmwifo da<br />

samTavrobo xarjebidan gamomdinare. oficialuri monacemebiT, am sferos<br />

dafinansebaSi Tanabar monawileobas iRebda rogorc saxelmwifo aseve<br />

25


kvleviTi departamenti<br />

arasamTavrobo organizaciebi. evrostatis 5 monacemebis mixedviT 1998 wels<br />

sloveniaSi kvlevebisa da ganviTarebis sferos dafinanseba Seadgenda<br />

mTliani erovnuli produqtis 1,42%-s da erT-erTi yvelaze maRalia, sxva<br />

gardamavali ekonomikis qveynebis dafinansebasTan SedarebiT. sloveniis<br />

kvlevisa da ganviTarebis sferos dafinanseba aRemateboda zogierTi<br />

evropuli qveynis dafinansebas, ase magaliTad saberZneTSi es Tanxa<br />

Seadgenda 0.51%, portugaliaSi 0.78%, espaneTSi-0.90%, italiaSi – 1.04%,<br />

irlandiaSi – 1.39%, da iyo ufro dabali, vidre avstriaSi (1.78%),<br />

belgiaSi (1.98%), britaneTSi (1.87%), daniaSi (2.07%). sloveniis danaxarjebi<br />

kvlevasa da ganviTarebaze ufro dabalia vidre evropis qveynebis saSualo<br />

maCvenebeli – 1.92%, da gacilebiT dabalia SvedeTTan – 3.70%, iaponiasTan<br />

– 2.91% da aSS-sTan – 2.62%, SedarebiT. es is qveynebia, romlebic<br />

mecnierebis ganviTarebaze yvelaze met Tanxas xarjavs.<br />

gardamaval wlebSi kvlevisa da ganviTarebis saqmianobazeD moTxovna<br />

metad dabali iyo. kvlevis sferoSi mouSave jgufebi, universitetebi da<br />

institutebi gadavidnen fundamentur kvlevebsa da samecniero statiebis<br />

gamoqveynebaze. miuxedavad imisa, rom statiebis raodenobam sakmaod<br />

moimata, msoflioSi sloveniis ekonomikis konkurentunarianoba ar<br />

gazrdila. kvleva da ganviTareba sloveniaSi veranairad ver uWerda mxars<br />

ekonomikisa da mrewvelobis ganviTarebas. aqedan gamomdinare, mxardaWera<br />

kvlevebisa da ganviTarebisaTvis sakmaod Semcirda. amis mizezi gaxldaT<br />

isic, rom parlamentma metad mcire dafinanseba SesTavaza kvlevebis<br />

sferos. 2001 wels Sveicariis mier momzadebul angariSSi am TvalsazrisiT<br />

slovenia 45-e adgilze aRmoCnda 47 lider qveyanas Soris.<br />

1998 wlidan sloveniaSi teqnologiebis sferoSi aRmavloba daiwyo,<br />

Seiqmna makoordinirebeli jgufi, romelic awarmoebda sxvadasxva saxis<br />

saqmianobas da pasuxismgebeli iyo am sferoSi dagegmarebis sakiTxebze. mis<br />

mier SemuSavda 10 welze gawerili gegma.<br />

kvlevisa da ganviTarebis sferoSi momuSaveD jgufebi, universitetebi<br />

da kvleviTi institutebi did dainteresebas iCenen evrokavSiris<br />

programebTan TanamSromlobis TvalsazirisiT. mexuTe CarCo programisa da<br />

ukve dafinansebuli ganacxadebis statistikaze dayrdnobiT, warmatebis<br />

xarisxi 10%-ia, xolo zogierT sferoSi ufro maRalica. naTlad Cans, rom<br />

mTavrobis politikam sloveniis samecniero potencialze gavlena ver<br />

moaxdina. aqedan gamomdinare, kvlevebisa da ganviTarebis sferos<br />

gaZliereba sagrZnoblad Seuwyobs xels sloveniis ekonomikisa da<br />

mrewvelobis ganviTarebas. amis Sedegad ki SesaZlebelia gasammagdes<br />

ekonomikuri Sedegebi sloveniis ekonomikisa da mrewvelobis<br />

TanamSromlobiT kvlevebisa da ganviTarebis sferos institutebTan.<br />

sloveniis danaxarjebi 1998 wels evrostatis monacemebiT yvelaze<br />

maRali iyo evrokavSiris wevrobis kandidat qveynebs Soris, rac aCvenebs,<br />

rom slovenias SeuZlia miaRwios evrokavSiris saSualo maCvenebels<br />

Zalian mokle droSi. amasTanave kvlevisa da ganviTarebisD personali<br />

Semcirda 4.3%-iT.<br />

5 evrostati _ statistikuri programebis evropeli distributorebi (European Distributors of<br />

Statistical Software)<br />

26


kvleviTi departamenti<br />

dReisaTvis, slovenias jer kidev ara aqvs SemuSavebuli detaluri<br />

sainovacio politika. amJamad mzaddeba uamravi kanoni da programa, maT<br />

Soris sainovacio politikis axali programa, Tumca dafinanseba<br />

sakmarisi ar aris. 2001 wels, mTavrobam da kanonmdeblobam aqcenti gaakeTa<br />

erovnul ganviTarebaze, kvlevebze, ganaTlebasa da sainovacio politikaze.<br />

am konteqstSi momzadda erovnuli ganviTarebis gegma. amis paralelurad<br />

momzadda erovnuli ganviTarebis programa teqnologiuri ganviTarebis<br />

gaTvaliswinebiT. imedis momcemia is faqtic, rom umaRlesi ganaTlebis<br />

sferoSi SemuSavda ZiriTadi gegma, romelic gansaxilvelad gadaeca<br />

parlaments. erovnuli ganviTarebis programa uzrunvelyofs kvlevebisa da<br />

ganviTarebis Semdgom progress. es dokumentebi moawesrigeben dafinansebis<br />

sakiTxebsac.<br />

daskvna<br />

gardamavali etapis pirvel aTwleulSi sloveniaSi ar SemuSavebula<br />

samecniero kvlevis konkretuli da Camoyalibebuli strategia. kvlevisa da<br />

ganviTarebis potencialis SenarCunebisa da ganviTarebis aucileblobaze<br />

arsebuli SeTanxmeba xorcieldeboda marTalia, mwiri magram mainc<br />

sakmarisi saxelmwifo saxsrebiT. bolo wlebis ganmavlobaSi gaCnda<br />

kvlevebis gaumjobesebis moTxovna, raTa momxdariyo saerTaSoriso<br />

konkurentunarianobis amaRleba da didi proeqtebis realizacia. kvlevisa<br />

da ganviTarebis sfero sloveniaSi SesaZloa kidev ufro ganviTardes<br />

saerTaSoriso kvlevebSi CarTviTa da gamWvirvale dafinansebis gziT, rac<br />

aucilebelia xarisxis, intensivobisa da konkurentunarianobis<br />

asamaRleblad.<br />

mecniereba estoneTSi<br />

estoneTis mecniereba, iseve rogorc umaRles skolebSi swavlebis<br />

sistema jer kidev formirebis procesSia. damoukideblobis mopovebis<br />

Semdeg, qveyanaSi mimdinare Zireuli gardaqmnebi cxovrebis yvela sferos<br />

Seexo. mecnierebis politikaSi gardaqmnis procesSi oTxi mTavari<br />

mimarTuleba gamoikveTa: gadawyvetilebebis miRebis restruqturizacia,<br />

kvleviTi dawesebulebebis reorganizacia, umaRlesi ganaTlebis reforma<br />

da dafinansebis reorganizacia.<br />

estoneTSi mecnierebis restruqturizaciis ZiriTadi mizani aris<br />

kvlevis dabalansebuli sistemis Seqmna, romelic emsaxureba rogorc<br />

sazogadoebas, aseve zogadad mecnierebas. cxadia, rom sazogadoeba<br />

sargebels miiRebs restruqturizaciis SedegebiT iseT sferoebSi<br />

rogoricaa, garemos dacva da bunebrivi resursebi, janmrTeloba da<br />

socialuri keTildReoba, ekonomikuri ganviTareba, sakvebi mrewveloba da<br />

distribucia, energomomarageba da utilizacia, da a.S. meores mxriv,<br />

saWiroa fundamenturi kvleva, romelic Seqmnis axal samecniero codnas.<br />

rasakvirvelia, codnis didi nawili “importis” saxiT unda Semovides<br />

Tanamedrove sainformacio mediis saSualebiT. es mxolod maSinaa<br />

27


kvleviTi departamenti<br />

SesaZlebeli, roca qveyanas codnis maRali done gaaCnia da aqvs sakmao<br />

gamocdileba saerTaSoriso kvlevebSi monawileobis misaRebad..<br />

estoneTis mecnierebis politikis prioritetebi ZiriTadad<br />

gansazRvrulia, xolo strategia sxvadasxva dokumentebSi aris axsnili.<br />

kvlevis ZiriTadi miznebi Semdegi principebidan gamomdinareobs:<br />

- mecnierebasa da sazogadoebas Soris Zlieri partniorobis ganviTareba;<br />

- sazogadoebisa da garemos stabilizaciis mizniT kvlevis mxardaWera<br />

teqnologiur cvlilebebTan erTad;<br />

- mTavrobis mier dafinandebuli kvlevebis efeqturobisa da efeqtianobis<br />

uzrunvelyofa;<br />

- ganaTlebis sistemis srulyofa;<br />

- saerTaSoriso kvlevebis xelSewyoba, kerZod, evropasTan integraciis<br />

xelSewyoba.<br />

mecnierebisa da kvlevis gardaqmnis procesSi ZiriTadad Semdegi<br />

etapebis gamoyofa SeiZleba:<br />

- damfinansebeli institutebis (estoneTis samecniero fondi, estoneTis<br />

sainformacio fondi da estoneTis sainovacio fondi) Seqmna (1990);<br />

- akademiuri xarisxebis axali sistemis Seqmna (1990);<br />

- estoneTis samecniero sabWos, rogorc kvlevisa da ganviTarebis<br />

politikaSi gadawyvetilebis mimRebi mTavari organos, Seqmna (1991). 1993<br />

wels moxda am sabWos reorganizacia da mas daerqva kvlevisa da<br />

ganviTarebis sabWo;<br />

- estoneTis <strong>parlamentis</strong> mier kvlevisa da ganviTarebis, da agreTve,<br />

universitetebis Sesaxeb kanonebis miReba (1994).<br />

dReisaTvis estoneTSi kvleviTi sistema SedarebiT kargad<br />

funqcionirebs, magram aris xarvezebic.<br />

dadebiTi mxare isaa, rom mecnierebis sferoSi kargi sakanonmdeblo<br />

bazaa Seqmnili. garda amisa, mecnierebis dafinanseba eqspertebis Sefasebas<br />

emyareba. grZelvadiani dafinansebis Sesaxeb gadawyvetilebas iRebs<br />

ganaTlebis saministro, samecniero sabWos (Science Comptenece Counsil SCC)<br />

rekomendaciiT. igive sabWo iZleva rekomendaciebs infrastruqturis<br />

dafinansebis sakiTxSic. saxelmwifo afinansebs rogorc fundamentur, aseve<br />

gamoyenebiT kvlevebs. rac Seexeba moklevadian grantebs, maT estoneTis<br />

samecniero organizacia (Estonian Science Foundation ESF) adgens.<br />

disciplinebs Soris dafinansebis ganawileba dadgenilia mxolod<br />

grantebis sistemisaTvis. inovaciebis dafinanseba 2000 wlamde<br />

xorcieldeboda estoneTis inovaciis fondis mier. 2000 wels ekonomikis<br />

saministrom am fondis nacvlad daaarsa teqnologiebis saagento.<br />

dReisaTvis am saagentos biujeti privatizaciis SedegebiT ganisazRvreba.<br />

estoneTis samecniero politikis ZiriTad mimarTulebebs<br />

warmoadgens: axalgazrda mecnierebis waxaliseba mkvlevarTaTvis<br />

specialuri fondis meSveobiT; kerZo seqtoris mozidva infrastruqturis<br />

gasaumjobeseblad (estoneTis biocentrSi « citrinas fondi _ didi<br />

britaneTi » (Citrina Foundation UK) mier); Seiqmna axali laboratoriebi neoplazmuri<br />

kvlevebisaTvis; msoflio bankis sesxebiT tartus universitetSi<br />

28


kvleviTi departamenti<br />

aSenda axali Senoba wina-klinikuri swavlebisaTvis; umjobesdeba<br />

infrastruqtura biologiuri kvlevebisaTvis; tartus universitetSi da<br />

talinis teqnikur universitetSi aSenda kvalifikaciis amaRlebis<br />

centrebi).<br />

susti mxareebi, pirvel rigSi, gamoixateba inovaciebisaken mimarTuli<br />

kvlevebis dabal intensiurobaSi, rac gamowveulia zogadi ekonomikuri<br />

mdgomareobiT. garda amisa, susti mxareebia zogadad infrastruqturis<br />

mdgomareoba da muSaxelis SezRuduli raodenobac. arsebobs<br />

inteleqtualuri resursebis gadinebis safrTxec, Tumca is TvalSisacemi<br />

araa.<br />

kvlevebisa da teqnologiuri ganviTarebis investireba yvela qveynis<br />

progresis sakiTxSi mTavar qvakuTxeds warmoadgens. estoneTis<br />

mecnierebaTa akadmiis mier 1998 wels SemuSavebul iqna samecniero<br />

strategiis pirveli proeqti, `codnaze dafuZnebuli estoneTi~, xolo<br />

estoneTis sainovacio fondis mier 1997 wels ganisazRvra sainovacio<br />

strategia. amJamad, qveynis xelisuflebam mecnierebis dargSi ori ZiriTadi<br />

mimarTuleba gamoyo:<br />

1. mecnierebisa da ganviTarebis sabWos ufro efeqtian struqturad gardaqmna;<br />

2. SeTanxmeba mecnierebisa da teqnikis saerTo strategiaze, romelSic<br />

gaTvaliswinebuli iqneba qveyanasa da mTlianad evropaSi mimdinare<br />

procesebi da romelic codnaze dafuZnebuli sazogadoebisaken iqneba<br />

mimarTuli.<br />

aseTi axali strategia SeimuSava estoneTis ganaTlebis saministrom<br />

ekonomikis saministrosTan erTad, am strategiis ZiriTadi ideebi (isini<br />

TiTqmis erTaniria yvela mcire qveynisaTvis) Semdegia:<br />

- cxovrebis donis amaRleba;<br />

- codnis bazis ganaxleba da ganaTlebis donis gazrda yvela doneze;<br />

- ekonomikuri zrda warmoebaSi kvlevebis Sedegebis danergviT;<br />

- erovnul da saerTaSoriso doneebze TanamSromlobis gaRrmaveba.<br />

mcire qveynebSi, rogoricaa estoneTi aris uamravi problema,<br />

romelTa Soris yvelaze mTavaria:<br />

- SezRuduli kvalificiuri muSaxeli;<br />

- dafinansebis ukmarisoba;<br />

- erovnuli saganamanaTleblo sistemis funqcionirebis SenarCunebis<br />

saWiroeba;<br />

- kvlevebis Catareba erovnuli identurobis SenarCunebiT (ena, istoria,<br />

buneba da sxva);<br />

- fundamenturi kvlevebis Catareba umaRlesi ganaTlebis xarisxis<br />

uzrunvelsayofad da niWierTaTvis Tavis qveyanaSi samuSao pirobebis<br />

Seqmna.<br />

qveynis dRevandeli xelisufleba cdilobs ganaTlebisa da<br />

mecnierebis xelSewyobas investiciebis gazrdis gziT, aseve fundamenturi<br />

da gamoyenebiTi kvlevebisa da infrastruqturebis dafinansebiT.<br />

xelisufleba SeimuSavebs strategiul gegmebs ganaTlebaSi, mxars<br />

uWers TanamSromlobis gaRrmavebas sxvadasxva seqtorebs Soris da qmnis<br />

pirobebs kerZo seqtoris ganviTarebisaTvis. mTavroba afinansebs iseT<br />

programebs, romlebic mecnierebis sakvanZo sferoebs ganekuTvneba.<br />

estoneTSi udidesi mniSvneloba eniWeba estonuri enis,<br />

sazogadoebisa da garemos sferoSi Catarebul kvlevebs, radgan es<br />

29


kvleviTi departamenti<br />

sferoebi estoneTis kulturul da bunebriv memkvidreobas Seadgenen. es<br />

sami sakvanZo sfero evropuli samecniero politikis dacvis qveS imyofeba.<br />

EestoneTSi arsebobs erovnuli programebi jandacvis sferosa da<br />

estonuri enisa da kulturis dargebSi, Tumca am programebis dafinanseba<br />

sakmaod mwiria. amitom, aucilebelia masSi kerZo seqtoris CarTva. 2001<br />

wels Tanafardoba saxelmwifo da kerZo seqtors Soris iyo: 100/12-Tan<br />

(mTavroba/kerZo seqtori), xolo SemdgomisaTvis es maCvenebeli gaizarda<br />

100/60-mde.<br />

2001 wlis 6 dekembers, estoneTis parlamentma daamtkica mecnierebisa<br />

da ganviTarebis 2002-2006 strategia `codnaze dafuZnebuli estoneTi~.<br />

fineTis akademiis saerTaSoriso akreditaciis Sedegad Seiqmna kvlevebis<br />

kvalifikaciis asamaRlebeli xuTi erovnuli centri da manamde arsebul<br />

or msgavs centrs daemata.<br />

estoneTs, rogorc mcire qveyanas, did Semosavlis miReba SeuZlia<br />

virtualuri sakvalifikacio centrebis amoqmedebiT, amitom saerTo<br />

evropuli ganaTlebisa da kvlevis qselis Seqmna erT-erT prioritets<br />

warmoadgens am qveynisaTvis. estoneTis samecniero sazogadoebis<br />

warmatebuli integraciisaTvis saerTo evropul kvleviT sferoSi saWiroa<br />

kvlevis standartebis gaumjobeseba, inteleqtualuri sakuTrebis<br />

uflebebis dacva da kvlevis eTikis dacva. aseve yuradReba unda iqnas<br />

gamaxvilebuli evropuli sapatento sistemis gaZlierebaze, romelic<br />

Seexeba genisa da genomis sakiTxebs.<br />

saerTaSoriso TanamSromlobam kargi Sedegebi gamoiRo astrofizikis<br />

fizikis, molekuluri biologiis, zRvis mecnierebisa da sxva dargebis<br />

samecniero kvlevebSi<br />

daskvna<br />

1990 wlidan baltiispireTis sami qveynis (estoneTi, latvia da<br />

litva) akademiebis iniciativiT safuZveli Caeyara erToblivi samecniero<br />

kvlevebis Catarebas. yovewliurad imarTeba am sami akademiis regularuli<br />

konferenciebi. 2000 wlisaTvis maT SeuerTda CrdiloeT evropis qveynebis<br />

akademiebic. erTobliv komunikeSi naTqvamia, rom es saxelmwifoebi<br />

geografiul siaxlovesTan erTad, bevr ekonomikur da kulturul saerTos<br />

pouloben. es aris evropis mkveTrad koherentuli regioni, sadac<br />

mecnierebisa da kvlevis miRwevebi saerTo interesebidan gamomdinareobs.<br />

amJamad es qveynebi axorcieleben sam erTobliv programas. esenia:<br />

- baltiispireTis energetikis kvlevis programa;<br />

- baltiis zRvis erToblivi kvlevis programa;<br />

- baltiispireTis erToblivi kvlevebi humanitarul da socialur<br />

mecnierebebSi.<br />

amasTanave, estoneTi aqtiurad aric CarTuli ALLEA-sa da ICSU-s<br />

saqmianobebSi da evropis mecnierebis fondis (European Science Foundation)<br />

sruluflebiani wevria 2000 wlidan. Tanamedrove msoflioSi internetTan<br />

xelmisawvdomoba uzarmazar rols asrulebs informaciis gacvlis saqmeSi.<br />

evrokavSiris asocirebul qveynebs Soris estoneTi wamyvani qveyanaa<br />

internetkavSirebis TvalsazrisiT da am saqmeSi dasavleT evropis<br />

zogierT qveyanas uswrebs kidec.<br />

30


kvleviTi departamenti<br />

estoneTs kargad aqvs gacnobierebuli Tavisi susti da Zlieri<br />

mxareebi mecnierebis politikaSi. xelisufleba cdilobs gaaumjobesos<br />

mecnierebisa da teqnologiebis sferoSi arsebuli mdgomareoba, radgan es<br />

sazogadoebis keTildReobis uzrunvelyofis erT-erTi mTavari saSualebaa.<br />

kvlevis xarisxi, aqtiuri TanamSromloba evropis sxva kvleviT<br />

institutebTan da inovaciebi, is mTavari sakvanZo sakiTxebia, romlebic<br />

gansazRvravs qveynis momavals. mcire qveynisaTvis umniSvnelovanesia aseve<br />

fundamenturi kvlevebis ganviTareba, rac uzrunvelyofs ganaTlebis<br />

xarisxis amaRlebas da codnis gaRrmavebas.<br />

31


kvleviTi departamenti<br />

daskvna<br />

mcire qveynebSi (gansakuTrebiT gardamaval etapze myof qveynebSi)<br />

mecnieruli kvlevis ganviTarebis ZiriTad xelSemSlel pirobebs<br />

warmoadgens: Zveli yaidis samecniero struqturebi, dafinansebis mkacri<br />

sqemebi, susti administracia, kvalificirebuli (axalgazrda) samecniero<br />

kadrebis nakleboba. am naklovanebebis gamosworeba SesaZlebelia, Tu<br />

qveyana gaicnobierebs mecnierebisa da teqnologiis mniSvnelobas momavali<br />

keTildReobisaTvis da Camoayalibebs aSkara da Tanamimdevrul kvleviT<br />

strategias. prioritetebis gansazRvris strategiuli sistemis SeqmniT da<br />

regionaluri da saerTaSoriso TanamSromlobis ganxorcielebiT situacia<br />

namdvilad Seicvleba. am mxriv, saukeTesoa fineTis magaliTi _ sul cota<br />

xnis win, 80-ian wlebSi, moxda kvleviTi strategiis ideebis realizacia.<br />

fineTi bevr qveyanas uswrebs kvleviTi SesaZleblobebis ganviTarebis,<br />

dafinansebis da miRweuli Sedegebis TvalsazrisiT. aqve aRsaniSnavia,<br />

aseve, avstriis magaliTic. aRmosavleT evropis (yofil socialistur)<br />

qveynebSi ki garkveulwilad gansxvavebuli situaciaa. kvlevisa da<br />

ganviTarebis intensiurobis maCvenebeli bevrad naklebia evrokavSiris<br />

standartebTan SedarebiT. imis gamo, rom mTliani Sida produqti am<br />

qveynebSi bevrad naklebia evrokavSiris saSualo maCvenebelTan SedarebiT,<br />

situacia gacilebiT cudia, vidre amaze kvlevisa da ganviTarebis dabali<br />

intensiurobis maCvenebeli miuTiTebs. aRmosavleT evropis yvela qveyanas<br />

ara aqvs damtkicebuli kvlevis erovnuli strategia. situacia ase<br />

SeiZleba davaxasiaToT: „Zalian bevri reforma da didi ambiciebi Zalian<br />

mwiri saxsrebis fonze“.<br />

meores mxriv, mcire qveynebSi SesaniSnavi samecniero potenciali<br />

arsebobs, rac saTanadod ar aris Seswavlili, gansakuTrebiT centralur<br />

da aRmosavleT evropaSi. evrokomisiis mier momzadebuli analizi<br />

centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis Sesaxeb 1998 wlamde<br />

monacemebs eyrdnoba, bolo wlebis manZilze ki bevri ram Seicvala.<br />

situacia Zalian swrafad icvleba evrokavSiris iniciativebTan<br />

dakavSirebiT, romlebic erovnul, regionalur da evropis interesebs<br />

Seexeba. Zalian mniSvnelovania evropaSi sakvalifikacio centrebis moZieba<br />

da maTi gamoyofa gansakuTrebuli statusiT. mcire qveynebSic ki<br />

aucilebelia amgvari RonisZiebebis Catareba. amasTan, qveyana, sadac<br />

mSobliur enaze mosaubreTa ricxvi mcirea, valdebulia ganaTleba misces<br />

axalgazrda Taobas. amisaTvis ki aucilebelia rogorc sauniversiteto,<br />

aseve universitetis Semdgomi swavlebis xelSewyoba. aseTi qveynebisaTvis<br />

kvleva gansakuTrebul mniSvnelobas iZens.<br />

mcire qveynebSi mecnierebis ganviTarebis erT-erTi aucilebeli piroba<br />

saerTaSoriso TanmSromlobaa. 1999 wels evropuli akademiebis asociaciam<br />

(ALLEA), romlis wevric <strong>saqarTvelos</strong> mecnierebaTa akademiac aris, Seqmna<br />

samuSao jgufi evropis mcire qveynebSi kvlevebis strategiaze analizis<br />

Casatareblad. jgufi Sedgeboda evrokavSiris rogorc wevri, aseve<br />

kandidati qveynebis warmomadgenlebisagan da miznad isaxavda kvlevebis<br />

erovnuli strategiebis (gansakuTrebiT, aRmosavleT evropis qveynebSi)<br />

SemuSavebas. globalur amocanas ki kvlevis erovnuli strategiebis<br />

evropul modelTan Serwyma warmoadgens.<br />

32


kvleviTi departamenti<br />

cxadia, ALLEA ar aris erTaderTi moqmedi organizacia. am procesebSi<br />

aqtiurad aris CarTuli CrdiloeT evropis qveynebis akademiebis asociacia,<br />

evropis mecnierebis fondi (European Science Foundation) da sxva.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

evropuli akademiebis asociaciis (ALLEA) angariSi<br />

http://www.sazu.si/English/english.htm<br />

http://www.acadsci.fi/General.html<br />

http://www.cas.cz/index.html.en<br />

http://www.dnva.no/eng/<br />

http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Societies/Austrian_Academy.html<br />

http://www.akadeemia.ee/eng/index_.html<br />

http://www.lza.lv/<br />

33

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!