Ikus orrialde batzuk

Aurkibidea
Hitzaurrea ...................................................................................................... 7
Atal orokorra
1 Gaixotasuna eta osasuna. Patologiaren eta klinikaren edukiak ........ 11
2 Eragile mekanikoek, grabitateak, presio atmosferikoak, bibrazioek
eta zaratek sortutako asalduak.............................................................. 27
3 Erradiazioek eta elektrizitateak sortutako asalduak............................ 51
4 Eragile kimikoek sortutako asalduak: intoxikazioak ........................... 71
5 Termorregulazioa. Hotzak eta beroak sortutako asalduak ................. 89
6 Sukarra eta hipertermia .......................................................................... 109
7 Eragile biziek sortutako gaitzak: sindrome infekziosoa ..................... 123
8 Genetika eta patologia: gaixotasun hereditarioak eta
kromosomopatiak ................................................................................... 143
9 Immunitate-sistemako patologia orokorra: hipersentikortasun-
-erreakzioak, autoimmunitatea eta immunoeskasiak .......................... 177
10 Neoplasiak .............................................................................................. 229
Arnas aparatua
11 Arnas aparatuaren azterketa fisikoa. Arnas proba funtzionalak eta
beste proba osagarri batzuk ................................................................. 261
5

6
12 Sindrome murriztailea. Sindrome buxatzailea: biriketako
gaixotasun buxatzaile kronikoa eta asma bronkiala .......................... 303
13 Arnas gutxiegitasuna eta haren ondorioak: hipoxia, hiperkapnia
eta zianosia............................................................................................. 331
14 Birika-zirkulazioko patologia orokorra................................................. 361
15 Arnas erritmoaren, arnas maiztasunaren eta arnas
sakontasunaren alterazioak. Disnea .................................................... 383
16 Arnas patologiaren beste sintoma eta zeinu batzuk: eztula,
espektorazioa, bomika, hemoptisia, toraxeko mina eta
akropakiak............................................................................................... 395
17 Atelektasia. Birikako kondentsazioa. Biriketako gaixotasun
interstizial zedarrigabeak ...................................................................... 423
18 Pleurako patologia orokorra ................................................................. 443
19 Mediastinoko patologia orokorra ......................................................... 475
Zirkulazio-aparatua
20 Zirkulazio-aparatuaren azterketa fisikoa eta funtzionala ................... 499
21 Bihotz-gutxiegitasuna: etiopatogenia, fisiopatologia eta
adierazpen klinikoak .............................................................................. 581
22 Balbulopatiak.......................................................................................... 631
23 Zirkulazio-gutxiegitasun akutua: shocka eta sinkopea...................... 683
24 Perikardioko patologia orokorra........................................................... 729
25 Presio arterialaren alterazioak.............................................................. 765
26 Zirkulazio koronarioko patologia orokorra.......................................... 811
27 Bihotz-erritmoaren, bihotz-maiztasunaren eta eroapenaren
alterazioak: arritmiak ............................................................................. 871
28 Gorputz-adarretako zirkulazioko patologia orokorra ......................... 943
Aurkibide alfabetikoa ................................................................................... 981

1
Gaixotasuna eta osasuna.
Patologiaren eta klinikaren edukiak
1.1 GAIXOTASUNAREN KONTZEPTUA HISTORIAN ZEHAR
Gaixotasuna, osasuna eta heriotza betidanik egon dira gizakiaren gogoan.
Historiaren sasoi guztietan kezkatu dira horretaz, gaixotasunen kausak ulertzeko
modua eta eritasunei aurre egiteko baliabideak garai bakoitzeko ezaugarri soziokulturalen
araberakoak izan badira ere.
Antzinaroko Mesopotamia eta Egiptoko kulturetan uste zuten deabruak edota hildakoen
espirituak pertsonen gorputzean sartzean suertatzen zirela gaixotasunak.
Epilepsia, adibidez, Utukku deabru gaiztoak sortzen zuen, eta eritasun gehienek deabru
edo jainko baten izena zuten (sukarrak Asakku, hepatitisak Ahhazu...).
Gaixotzearen kausa sorginkerian eta jainkoen haserrean bilatze horrek azaltzen du
garai hartan araoak eta exortzismoa sendatzeko erabili izana. Kontuan hartzekoa da
demonologian eta magian oinarritutako medikuntza mota horrek herri-medikuntzan
gaur arte izan duen eragina.
Europako medikuntzaren oinarriak Antzinako Grezian sortu ziren Hipokrates-en
eskutik. Izan ere, Hipokrates-en ustez, gaixotasunen kausak, baita eritasunak sendatzeko
baliabideak ere, naturan bertan bilatu behar ziren. Haren iritziz, naturaren osagai
guztiak eta gizakiaren eta naturaren arteko harremanak ondo aztertuz gero, medikuak
eritasunak tratatzeko ahalmena izango luke. Beste modu batera esanda,
Hipokrates-en sasoiaz geroztik gaitzen bilakaera ez da jadanik egongo jainkoen esku,
sendagileek ezarritako tratamendu enpirikoaren esku baizik.
XVII. mendea arte ez zen aldaketa nabarmenik izan gaixotasunen kausei eta horiek
tratatzeko moduari zegokienez, Hipokrates-en eta Galeno-ren doktrinak baitziren
nagusi. Galeno-ren ustean, gaixotasun guztiak gorputzeko lau humoreen desorekagatik
gertatzen ziren: odola (bihotzean), mukia (garunean), behazun horia (gibelean)
eta behazun beltza (barean). Hori zela eta, eritasun askoren tratamendua odol-
-ateratzea izaten zen, gaitz horien zergatia odola gorputzaren atalen batean metatzea
zela uste baitzen.
11

12
XVII. mendearen bukaeran, Ingalaterran, Sydenham-ek gaixotasunaren kontzeptua
goitik behera aldatu zuen, gaixo askoren sintomak eta zeinuak aztertu eta gero, gaixotasun
batzuen deskribapena eginez (tartean hezueria eta baztanga). Hala,
gaixotasun-entitatearen kontzeptua agertu zen, hurrengo mendean Boissier De
Sauvage-k osatu zuen gaixotasunen lehenengo sailkapenean eragin handia izan
zuena. Horiek izan ziren gnosografiaren lehen urratsak.
Baina medikuntzaren benetako sasoi modernoa XIX. mendearen bigarren partean
garatutako positibismoarekin batera hasi zen, filosofiarekin zituen azken loturetatik
askatu zenean. Medikuntza natur zientzia bat zela onartuz joan zen, behaketan eta
ikerkuntza zientifikoan oinarriturik zegoen zientzia bat, alegia.
Sydenham-ek gaixotasunen ikuspegi klinikoaren oinarriak ezarri zituen moduan,
Virchow-ek gaixotasunen alde histologikoa eta anatomopatologikoa garatu zituen,
Müller fisiopatologo alemaniarrak eta bere sasoiko beste lankide batzuek fisiopatologiaren
arloan aurrerapauso handiak egiten zituzten bitartean. Beste alde batetik,
Koch-ek karbunkoaren baziloa deskribatu zuen, eta bakteriologiaren eta ikuspegi
etiologikoaren lehenengo urratsak markatu zituen. Ordutik hona izandako aurrerakuntzak
etengabeak izan dira; gaixoen sentsazio subjektiboen garrantzia indargabetuz
joan den bitartean, medikuntza gero eta zientzia objektiboagoa bihurtuz joan da,
eta teknologia berriak sortzeko beharra handitu da.
Metodo zientifikoan oinarritutako ikuspuntu positibista horretatik esan dezakegu
gaixotasuna prozesu dinamiko bat dela, eta geroago aztertuko den moduan, kausa
batzuengatik (etiologia) gertatzen dela. Kausa edo faktore etiologiko horiek mekanismo
zehatz batzuk direla medio (patogenia) asaldatzen dute organoen funtzioa (fisiopatologia),
eta, batzuetan, baita organo horien anatomia eta histologia ere (anatomia
patologikoa). Aldi berean, aldaketa funtzional eta anatomiko horiek adierazpen subjektiboak
eta objektiboak sorrarazten dituzte gaixoetan (semiologia).
Ziur asko, objektibotasun horrek, nolabait, gizaki gaixoa objektu bihurtu du, eredu
biomedikoaren menpe. Eredu biomediko horren arabera, gaixotasuna normaltasunetik
urruntzen diren aldagai biologiko eta somatikoak neurtuz baino ezin da ulertu. Eredu
biomedikoaren mugez jabeturik, Engel-ek 1977an eredu biopsikosozial baten beharra
aldarrikatu zuen, gizaki gaixoa bere osotasunean kontuan hartzen duena, arima eta
sentimenduak dituen eta gizarte batean bizi den pertsona bat dela ahaztu gabe.
Munduko Osasun Erakundeak (MOEk) dioenez, osasuna ez da bakarrik gaixotasunaren
falta, ongizate fisiko, sozial eta mental osoa izatea baizik; gainera, ongizate
hori gizarte osoan nabarmendu behar da.
Gaixotasuna, beraz, osasuna galtzea izaten da, baina osasunaren kontzeptua
lehen aipatutako modu integralean kontuan harturik. Eguneroko praktikan ez da inoiz
ahaztu behar gaixotasunak ez direla entitate moduan benetan existitzen; hots, gizaki
gaixoak existitzen dira, baina gaixotasun berak ondorio desberdinak izan ditzake pertsonaren
arabera.
Aurrekoarekin lotuta, azken urteotan gaixotasuna eta osasuna eztabaidan jarri
dituen kontzeptu berri bat agertu da: bizi-kalitatea.

PATOLOGIA OROKORRA. Atal orokorra, arnas aparatua eta zirkulazio-aparatua
13
Bizi-kalitatea, zalantzarik gabe, bizi kantitatea baino garrantzitsuagoa da. Bizi-
-kalitatearen definizioa zaila bada ere, esan dezakegu bizi-kalitatea badagoela pertsona
baten gogoak eta nahiak errealitatearekin bat datozenean. Hortaz, bizi-kalitatea
aldakorra izaten da pertsonaren arabera, baita pertsona bakoitzarentzat ere denboran
zehar. Neurri handi batean bizi-kalitatea norberaren balio-eskalaren eta emozio-
-baliabideen arabera baldintzatuta dago. Esan daiteke gaixoak nabaritzen duen
osasun-gradua dela bizi-kalitatea.
Egun, bizi-kalitatea neurtzeko metodo eta inkesta mota desberdinak agertu dira
(Nottingham Health Profile, SF 36 Health Survey...); saiakuntza klinikoetan gero eta
gehiago erabiltzen dira, biziraupen-kurben eta heriotza-tasen ezinbesteko osagarri
bezala.
Bukatzeko, gaixotasunaren eta osasunaren arteko mugari buruzko eztabaida zaharra
berriro piztu nahian edo, 2002ko apirileko British Medical Journal aldizkarian
Richard Smith-ek "non-disease" (gaixotasunik eza) kontzeptua plazaratu zuen, gaur
egunean askotan tratatzen diren baina bere ustean gaixotasunak ez diren 200 entitate
baino gehiago aipatuz (bakardadea, buru-soiltasuna, zoriontasun falta, haurdunaldia...
eta beste asko). Bertan, horrelako kontsulta-arrazoiak gaixotasun bezala tratatzearen
abantailak eta desabantailak aztertzen dira. Aldeko eta kontrako erantzun
biziak oso azkar agertu dira bazter guztietatik, baina, agian, gaixotasunak diren ala
ez eztabaida antzuan murgildu beharrean, kontzeptu horrek hausnarketa sakona egiteko
parada eman beharko liguke, Hirugarren Munduan malaria, tuberkulosia, desnutrizioa
eta beste ‘gaixotasun’ asko sendatzeko aukerarik ez dagoela jakinda.
Eztabaida, beraz, zabalik dago.
1.2 PATOLOGIA: KONTZEPTUA ETA EDUKIAK
Patologia gaixotasunak aztertzen dituen zientzia da. Patologiaren edukiak edo sailak
honako hauek dira:
1.2.1 ETIOLOGIA
Etiologiak gaixotasunaren kausak aztertzen ditu, hau da, gaixotasunaren zergatiak
edo faktore etiologikoak. Faktore etiologiko horiek exogenoak nahiz endogenoak izan
daitezke:
• Kanpokoak edo exogenoak
– Faktore fisikoak (traumatismoak, abiadura eta azelerazioa, grabitatea, hotza
eta beroa, elektrizitatea, presio atmosferikoa, zaratak...)
– Faktore kimikoak (gai toxikoak)
– Faktore biziak (germenak)
– Faktore psikosozialak
• Barrukoak edo endogenoak (herentzia, konstituzioa...)

14
Kontuan hartu behar da gaixotasun baten sorreran, askotan, faktore etiologiko bat
baino gehiago egon ohi dela. Horrelakoetan, onartzen da faktore etiologiko nagusia
dela gaixotasunaren kausa. Faktore etiologikoen artean faktore nagusirik nabarmentzen
ez bada, faktore etiologikoei arrisku-faktore deritze. Arrisku-faktorea gaixotzeko
probabilitatea handiagotzen duen faktorea da.
Gaixotasun baten etiologia ezezaguna denean gaixotasun idiopatikoa edo kriptogenetikoa
dela esaten da. Medikuntzak berak edo medikuek sortutakoa denean gaixotasun
iatrogenikoa dela esaten da. Adibidez, hezurretako mina arintzeko antiinflamatorioak
hartu behar dira, baina, horren ondorioz, urdaileko ultzera peptikoa ager
daiteke; ultzera peptiko hori gaixotasun iatrogenikoa da.
1.2.2 PATOGENIA
Faktore etiologikoek kalteak edo aldaketa funtzionalak sorrarazteko martxan jartzen
dituzten mekanismoak aztertzen ditu patogeniak. Etiologiaren eta patogeniaren
arteko desberdintasuna hobeto ulertzeko, honako adibide hau erabiliko dugu: erradiazio
ionizatzaileek gaixotasunak sor ditzakete zelulen nukleoaren azido desoxirribonukleikoa
(DNA) kaltetzen baitute. Kasu horretan, erradiazioak faktore etiologikoak
dira, eta DNAn agerturiko kalteak, berriz, patogenia.
1.2.3 FISIOPATOLOGIA
Fisiopatologiak gaixotasunak eragindako aldaketa edo alterazio funtzionalak aztertzen
ditu, hau da, faktore etiologiko batek martxan jarritako mekanismoen ondorioz
organoen funtzionamendua nola asaldatzen den. Beste modu batera esanda, fisiopatologiak
gorputzaren funtzionamendua aztertzen du gizakia gaixorik dagoenean.
Aurreko adibidearekin jarraituz, DNAren kaltearen ondorioz proteina bat gehiegi sintetizatzea
eta organo batean metatzea gerta daiteke, eta organo horrek bere funtzioa
behar den moduan bete ezin izana. Fisiopatologiak funtzionamendu anomalo hori
aztertzen du.
Askotan, patogeniaren eta fisiopatologiaren arteko mugak ez dira oso argiak, arlo
biak nahasi egiten baitira.
1.2.4 ANATOMIA PATOLOGIKOA
Anatomia patologikoak kalte anatomiko eta histologikoak aztertzen ditu. Kontuan
hartu behar da gaixotasun guztiek ez dutela anatomia patologikorik, batzuetan faktore
etiologikoek kalte funtzionalak bakarrik eragiten baitituzte, eta ez organikoak.
Adibidez, diabetes zaporegabe zentral idiopatikoan hormona antidiuretikoaren
(ADHaren) eskasia dago; horren ondorioz, diuresia oso ugaria izaten da, baina ez da
kalte anatomikorik hautematen giltzurrunetan, ezta gainerako organoetan ere.
Asaldu funtzionalak eta organikoak bereizteko, zalantzarik gabe, erabilitako metodoak
erabakigarriak izaten dira, alterazio funtzional gehienetan kalte biokimiko edo
molekularrak baitaude, baina anatomia patologikoaren ikuspuntutik kalte organi-

PATOLOGIA OROKORRA. Atal orokorra, arnas aparatua eta zirkulazio-aparatua
15
koak azterketa makroskopiko eta mikroskopikoan hauteman daitezkeenak baino
ez dira.
1.2.5 SEMIOLOGIA
Semiologiak gaixotasunaren sintomak eta zeinuak aztertzen ditu. Sintoma gaixotasunaren
adierazpen subjektiboa izaten da, hau da, gaixoak kontatzen duena (mina,
goragalea, arnasestua, zorabioa...).
Zeinua, aldiz, gaixotasunaren adierazpen objektiboa da, hau da, azterketa fisikoan
edo proba osagarrien bidez hautematen dena (larruazalaren kolore zurbila, takikardia,
ikterizia, zianosia...).
Bi kontzeptu horien desberdintasuna hobeto ulertuko da adibide hau erabilita: gaixoak
kontatzen badu ezin duela arnasarik hartu, horri disnea edo arnasestua esaten
zaio, eta zeharo subjektiboa da. Beraz, disnea sentsazio bat da, sintoma bat da.
Baina gaixoaren arnas maiztasuna neurtzean minutuko 30 arnasketa egiten dituela
ikusten bada, horri takipnea esaten zaio. Takipnea objektiboa da, guk neurtu baitugu,
hau da, zeinu bat da.
Sintomak eta zeinuak historia klinikoaren bidez biltzen dira. Sintomak historia klinikoaren
anamnesiaren bidez (galdeketaren bidez) ezagutzen dira; zeinuak, berriz,
azterketa fisikoaren eta azterketa-proba osagarrien bidez.
Hiru eratako zeinu bereizten dira:
• Zeinu anatomoklinikoak lesio baten adierazleak dira. Honelako zeinuak izaten
dira, adibidez, auskultazio, odol-analisi, erradiografia, endoskopia edota biopsiaren
bidez hauteman daitezkeenak.
• Zeinu fisiopatologikoek disfuntzioa adierazten dute. Zeinu hauek proba funtzionalen
bidez jasotzen dira (espirometriaren, elektrokardiogramaren, kreatininaren
argitzearen bidez...).
• Zeinu etiologikoek gaixotasunen kausak argitzen dituzte, eta geroago ikusiko
dugun moduan, sindromea eta gaixotasuna desberdintzen dituzte. Zeinu etiologikoak
izaten dira, adibidez, hazkuntza mikrobiologikoaren eta kariotipoaren
bidez hauteman daitezkeenak.
Zeinu edo sintoma bat oso tipikoa izateagatik gaixotasuna definitzen duenean,
hau da, zeinu edo sintoma hori hautematean zein gaixotasunen aurrean gauden
ziurtasun osoz dakigunean, esaten da zeinu edo sintoma hori patognomonikoa dela.
Zoritxarrez, zeinu patognomonikoak gutxitan gertatzen dira praktika klinikoan, zeinu
gehienak ez baitira gaixotasun bakar baten adierazleak, gaixotasun askorenak
baizik.
Hona hemen zeinu patognomoniko baten adibidea: Wilson-en gaixotasuna kobrearen
metabolismoaren akats batek sortzen du; akats horren ondorioz, kobrea metatzen
da organo batzuetan. Kobrearen metaketa horiek erraz hauteman daitezke kor-

16
nean, uztai berde bat agertzen delako: Kayser-Fleischer-en uztaia. Gaixo baten
begien azterketa oftalmologikoan uztai hori agertzen bada, ziurtasun osoz esan dezakegu
gaixo hori Wilson-en gaixotasunak jota dagoela.
1.2.6 PATOKRONIA
Patokroniak gaixotasunaren bilakaera aztertzen du denboran zehar. Patokroniaren
arabera, gaixotasunak bi multzotan sailkatzen dira:
• Gaixotasun akutuak
Hauen hasiera oso bat-batekoa izan ohi da, adierazpen kliniko biziekin.
• Gaixotasun kronikoak
Hasiera geldokoak izaten dira, eta nahiz eta batzuetan oso larriak izan, adierazpen
klinikoak, hasierako faseetan behintzat, ez dira oso nabariak izaten, eta diagnostikoa
zaila gertatzen da.
Gaixotasunen bilakaeran, batez ere infekzio-eritasunen kasuan, Balcells-ek
eboluzio-fase batzuk deskribatu zituen (ikus 1.1 irudia):
• Faktore etiologikoarekiko kontaktua
• Inkubazio-fasea
Eragile etiologikoarekin kontaktatzen denetik adierazpen klinikoak agertu arteko
tartea izaten da. Gaixotasun infekziosoetan inkubazio-fasea nahiko finkoa izan
ohi da. Errubeolaren kasuan, adibidez, 14-20 egunekoa izaten da; mononukleosi
infekziosoaren kasuan, berriz, 4-8 astekoa.
• Prodromoa
Fase honetan hasten dira adierazpen klinikoak, baina ez dira oso biziak izaten,
ezta oso espezifikoak ere. Hurrengo fasean agertuko diren berezko adierazpenak
ez dira oraindik oso nabariak.
• Berezko adierazpen klinikoak agertzeko eta areagotzeko fasea
• Akme-aldia edo adierazpen klinikoen intentsitate maximoko fasea
• Adierazpen klinikoen gainbeherako fasea
• Bukaerako fasea
Gaixotasunaren bukaera bi modutan gerta daiteke:
– Krisi moduan, hau da, bat-bateko bukaerarekin.
– Lisi moduan, hau da, polikiago.
• Susperraldia
Fase honetan adierazpen klinikoak desagertu badira ere, gaixoa ez da oraindik
zeharo sendatu.

PATOLOGIA OROKORRA. Atal orokorra, arnas aparatua eta zirkulazio-aparatua
17
Gaixotasunak okerrera egin dezake prozesuaren edozein fasetan. Okertze horri,
suertatzen den fasearen arabera, izen ezberdinak ematen zaizkio, hala nola:
– Gaizkiagotzea (okerrera egitea akme-aldian)
– Larriagotzea (okerrera egitea gainbeherako fasean)
– Gaixoberritzea (okerrera egitea susperraldiaren fasean)
– Berreritzea (gaixotasuna berriro agertzen bada behin zeharo sendatu eta gero)
Akme-aldia
Gaizkiagotzea
Larriagotzea
Gaixoberritzea
Berreritzea
Areagotzea
Faktore
etiologikoa
Prodromoa
Gainbeherako
fasea
Krisia
Lisia
Inkubazioa
Denbora
Susperraldia
Osasuna
Azkenik, patokroniaren azalpena bukatzeko, gaixotasunen bukaera hiru modutakoa
izan daitekeela aipatu behar dugu:
• Sendatzea: kausa, alterazio fisiopatologikoak eta adierazpen klinikoak zeharo
desagertzen direnean.
• Elbarritasuna: gaixotasunaren ondorioz, lesio morfologiko, funtzional edota psikologikoak
betiko geratzen direnean.
• Heriotza
1.1 irudia. Gaixotasun infekziosoen faseak patokroniaren arabera.
Patologia hainbat mailatan azter daiteke. Patologia medikoak (patologia espezifikoak)
gaixotasun zehatzak aztertzen ditu, baina patologia orokorrak, gaixotasunak
baino gehiago, sindromeak aztertzen ditu. Sindrome bat aldaketa edo alterazio funtzional
bera duten sintoma eta zeinuen multzo bat da. Horren arabera, patologia orokorra
aurreko arlo guztiez arduratzen da (etiologiaz, patogeniaz, fisiopatologiaz,
semiologiaz...), baina bereziki fisiopatologiaz.

18
Sindrome bat, beraz, hainbat kausaren ondorioz ager daiteke. Sindrome baten adibidea
dugu eskuineko bihotz-gutxiegitasuna (ikus 21. kapitulua): sindrome horren
aldaketa funtzionala eskuineko bihotzaren ponpa-funtzioaren hutsegitea da; horren
ondorioz, odola atzealdeko barrunbeetan eta organoetan pilatzen da (eskuineko aurikulan,
zain jugularrean eta zirkulazio sistemikoan batez ere). Horixe izango litzateke
fisiopatologia. Hori dela eta, sintoma eta zeinuen multzo bat agertzen da (pletora
jugularra, edemak eta hepatomegalia). Sindrome horren kausak ugariak izaten dira
(biriketako gaixotasunak, eskuineko bihotzeko balbulopatiak...).
Patologia orokorra eskuineko bihotz-gutxiegitasunaz arduratzen da eta patologia
medikoa, aldiz, kausa bakoitzak eragindako eskuineko bihotz-gutxiegitasunez (ikus
1.2 irudia).
PATOLOGIA ESPEZIFIKOA (gaixotasunak)
ETIOLOGIA
Kausak
PATOGENIA
Mekanismoak
Sistemen eta
organoen alterazioak
FISIOPATOLOGIA
Aldaketa
funtzionalak
ANATOMIA
PATOLOGIKOA
Kalte anatomiko
eta histologikoak
SEMIOLOGIA
Sintomak eta zeinuak
PATOLOGIA OROKORRA (Sindromeak)
1.2 irudia. Patologiaren edukiak eta patologia orokorraren eta espezifikoaren arteko
desberdintasuna.

PATOLOGIA OROKORRA. Atal orokorra, arnas aparatua eta zirkulazio-aparatua
19
1.3 KLINIKA
Sendagileak gaixoarekin egiten duen osasun-ekintza da klinika. Patologia medikuntzaren
zientzia teorikoa bada, klinika haren alde praktikoa da. Klinika, beraz, patologiaren
ezagutzez baliatzen da.
Ekintza kliniko guztien printzipio nagusia gaixoaren ongizatea da. Horretarako,
jakintza zientifikoaz eta trebakuntza teknikoaz gain, ezinbestekoa dugu gaixoarekin
ulerkor eta adeitasunez jokatzea. Hiru faktore horiek, hau da, zientzia, teknika eta
jarrera atsegina batera erabili ezean, zaila izaten da klinikan behar bezala jardutea.
Historia klinikoan agertu behar diren klinika-ekintzaren atalak hauek dira:
• Anamnesia
• Azterketa
• Diagnostikoa
• Pronostikoa
• Tratamendua
1.3.1 ANAMNESIA
Anamnesian lortzen da gaixoaren familia-aurrekariei, aurrekari pertsonalei eta gaur
egungo gaixotasunari buruzko informazioa, baina anamnesiak ez du soilik galdeketa
hotz bat izan behar. Anamnesian medikuak entzuten jakin behar du, lehenengo une
horietan hartzen den jarrera erabakigarria izaten baita, aurrerantzean sendagilearen
eta gaixoaren arteko harremana egokia izan dadin.
Anamnesian lasaitasuna eta interesa azaldu behar dizkiogu gaixoari, diagnostikoa
ezartzeko historia klinikoaren atalik garrantzitsuena dela kontuan harturik. Ez da nahikoa
izaten gaixoari entzutea; esan nahi duena ulertzen saiatu behar dugu.
Anamnesiaren bidez, gaixotasunaren sintomak ezagutzen dira, eta galderak ondo
bideratu behar dira sintoma nagusia zein den jakiteko, nola eta noiz hasi zen, intentsitatea,
eta denboran edo kondizio berezi batzuetan nola aldatzen den jakiteko.
Familia-aurrekariez, aurrekari
pertsonalez eta gaur egungo
gaixotasunaz gain, aparatuz
aparatuko anamnesia ere osatu
behar da.
1.1 argazkia. Anamnesi egokia
diagnostikorako erabakigarria
izaten da, gaixoaren eta sendagilearen
arteko harremana sendotzeaz
gain.

20
1.3.2 AZTERKETA FISIKOA
Azterketaren bidez zeinuak ezagutzen dira. Azterketa fisiko orokorrean ikuskapena,
haztapena, perkusioa eta auskultazioa gauzatu behar dira, presio arterialaren
neurketa, pisua, garaiera eta tenperatura ahaztu gabe.
Anamnesia eta azterketa fisikoa ondo eginez gero, gehienetan nahikoa izaten da
hasiera bateko iritzi diagnostikoa ezartzeko, baita eskatu behar diren proba osagarriak
erabakitzeko ere. Baina anamnesian entzutea nahikoa ez den moduan, azterketa
egitean begiratze soila ere ez da nahikoa izaten, bilatzen ari garena ikusten jakin
behar baita.
Proba osagarri asko erabiltzen dugu, besteak beste, proba biokimikoak, elektrokardiograma
(EKG), erradiodiagnostikoa, biopsiak, aparatu bakoitzeko proba funtzionalak,
etab..., baina proba horiek ez dituzte inola ere anamnesia eta azterketa fisikoa
ordezten. Ondo jakin behar da eskatu beharreko probak aukeratzen eta informazio
baliagarririk emango ez luketen probak baztertzen. Bilatzen ari garen informazioa lortzeko
proba bat baino gehiago baliagarria izanez gero, gaixoarentzat arrisku gutxien
dakarren eta jasangarrien gertatuko dena aukeratu beharko da beti.
1.3.3 DIAGNOSTIKOA
Aurreko bi ataletan jasotako datuak ezinbestekoak dira lehenengo iritzi diagnostikoa
ezartzeko, baina horretarako dugun informazioa behar bezala interpretatzen jakin
behar da.
Anamnesiaren bidez, susmo diagnostikoa ezarriko dugu; hori behin-behineko diagnostiko
bihurtuko da azterketa fisikoan zeinuak ezagutu eta gero. Behin betiko diagnostikoa
azterketa-proba osagarrien emaitzen bidez egiten da. Denok dakigu, halaber,
behin betiko diagnostikoa askotan partziala izaten dela; izan ere, maiz aurkitzen
dira diagnostikatu gabeko kalteak autopsia-azterketetan.
Proba osagarrien bidez lortutako datuak bere tamainan interpretatzeko, behar-
-beharrezkoa da proba horien sentikortasuna, espezifikotasuna, aurresateko balio
positiboa eta aurresateko balio negatiboa ezagutzea.
Kontzeptu horiek modu laburrean azaltzen saiatuko gara:
• Sentikortasuna
Proba baten sentikortasunak galdera honi erantzuten dio: Gaixo bat eritasun
batek jota baldin badago, zein da proba hori positiboa izateko probabilitatea
Sentikortasuna formula honen bidez adierazten da:
a
S = –––––– x 100
a + c
a = proba positiboa duten gaixoen kopurua

PATOLOGIA OROKORRA. Atal orokorra, arnas aparatua eta zirkulazio-aparatua
21
c = proba negatiboa duten gaixoen kopurua (negatibo faltsuak)
a + c = gaixo guztien kopurua
Proba bat oso sentikorra dela esaten da negatibo faltsu gutxi ematen duenean.
Proba baten sentikortasuna % 100ekoa dela esaten denean, esan nahi da proba
hori gaixo guztiei eginez gero positiboa izango litzatekeela.
• Espezifikotasuna
Proba baten espezifikotasunak galdera honi erantzuten dio: Pertsona bat gaixotasun
batek jota ez badago, zein da proba hori negatiboa izateko probabilitatea
Espezifikotasuna formula honen bidez adierazten da:
d
E = –––––– x 100
b + d
d = proba negatiboa duten pertsona osasuntsuen kopurua
b = proba positiboa duten pertsona osasuntsuen kopurua (positibo faltsuak)
b + d = pertsona osasuntsuen kopurua
Zenbat eta handiagoa izan proba baten espezifikotasuna, orduan eta txikiagoa
da positibo faltsuen kopurua. Beste modu batera esanda, proba baten espezifikotasuna
% 100ekoa bada, esan genezake proba hori patognomonikoa dela.
Sentikortasuna eta espezifikotasuna proba baten berezko ezaugarriak dira, hau da,
proba horren emaitzak antzekoak izango dira edozein populaziotan erabilita.
Sentikortasunaren eta espezifikotasunaren definizioak kontuan harturik, erraz uler
daiteke oso sentikorrak diren probak oso baliagarriak direla pertsona bat gaixotasun
batek jota ez dagoela jakiteko, eta oso espezifikoak diren probak, aldiz, pertsona bat
gaixotasun batek jota badagoela baieztatu ahal izateko.
• Aurresateko balio positiboa
Gaixorik egoteko probabilitatea adierazten du aurresateko balio positiboak.
Formula honen bidez kalkulatzen da:
a
ABP = –––––– x 100
a + b
a = proba positiboa duten gaixoen kopurua
b = proba positiboa duten pertsona osasuntsuen kopurua (positibo faltsuak)
a + b = proba positibo guztien kopurua
• Aurresateko balio negatiboa
Aurresateko balio negatiboak gaixorik ez egoteko probabilitatea adierazten du
proba negatiboa denean. Formula honen bidez adierazten da:
d
ABN = –––––– x 100
c + d

22
d = proba negatiboa duten pertsona osasuntsuen kopurua
c = proba negatiboa duten gaixoen kopurua (negatibo faltsuak)
d + c = proba negatibo guztien kopurua
Baina aurresateko balioak ez daude bakarrik sentikortasunaren eta espezifikotasunaren
menpe; gaixotasun bakoitzaren prebalentziaren menpe ere badaude.
Gaixotasun baten prebalentzia altua bada, proba bat positiboa izanda, aurresateko
balio positiboa ere altua izango da; hau da, gaixorik egoteko probabilitatea handia
izango da. Proba horren emaitza negatiboa bada, aldiz, ezin izango dugu ziurtasun
osoz esan gaixotasunik ez dagoela; hau da, aurresateko balio negatiboa baxua izango
da.
1.1 eta 1.2 tauletan proba baten sentikortasuna, espezifikotasuna eta aurresateko
balioak agertzen dira prebalentzia ezberdina duten bi populaziotan.
1.1 taula. Proba baten sentikortasuna, espezifikotasuna, aurresateko balio positiboa eta
aurresateko balio negatiboa, aztertzen den gaixotasunaren prebalentzia
% 10ekoa denean.
Gaixoak Osasuntsuak Guztira
Proba positiboa 80 90 170
Proba negatiboa 20 810 830
Guztira 100 900 1.000
Sentikortasuna = (80/100) x 100 = % 80
Espezifikotasuna = (810/900) x 100 = % 90
Aurresateko balio positiboa = (80/170) x 100 = % 47
Aurresateko balio negatiboa = (810/830) x100 = % 97,5
1.2 taula. Proba baten sentikortasuna, espezifikotasuna, aurresateko balio positiboa eta
aurresateko balio negatiboa, aztertzen den gaixotasunaren prebalentzia
% 30ekoa denean.
Gaixoak Osasuntsuak Guztira
Proba positiboa 240 70 310
Proba negatiboa 60 630 690
Guztira 300 700 1.000
Sentikortasuna = (240/300) x 100 = % 80
Espezifikotasuna = (630/700) x 100 = % 90
Aurresateko balio positiboa = (240/310) x 100 = % 77,4
Aurresateko balio negatiboa = (630/690) x100 = % 91,3

PATOLOGIA OROKORRA. Atal orokorra, arnas aparatua eta zirkulazio-aparatua
23
Behin egin beharreko proben emaitzak lortuta, diagnostikoa egiteko metodorik egokienari
diagnostiko diferentzial deritzogu. Metodo horren bidez, aurkitutako sintoma
eta zeinuekin, gaixoak duen sindrome edo alterazio anatomofuntzionala igarri behar
dugu; nagusia den sintoma edo zeinua kontuan harturik, ager daitezkeen gaixotasunen
zerrenda osatzen da. Gainerako sintoma, zeinu eta proba osagarrien emaitzak
eta haien espezifikotasuna eta sentikortasuna aztertu eta gero, aukera guztien
artean bat egiaztatuko da.
Diagnostikoa ezartzeko prozesu horretan, garrantzi handikoa da gaixotasunen
maiztasuna ez ahaztea. Behin gaixotasunik ohikoenak baztertuta, hurrengo urratsa
gaixotasun oso arraroak bilatzea izango da.
Bestalde, askotan, jarritako tratamenduari egoki erantzun zaiola ikustean baino
ezin izango dugu baieztatu behin betiko diagnostikoa.
Batzuetan, algoritmoak oso baliagarriak izan daitezke diagnostikoa egiteko.
Nagusia den sintoma edo zeinua abiapuntutzat hartuz, eta zuhaitz baten itxura duen
eta bai/ez erantzuna duten galdera-sorta bati jarraituz, diagnostikorik zuzenena
asmatzeko izugarri laguntzen dute algoritmoek. 1.3 irudian tiroide-disfuntzioak diagnostikatzeko
oso lagungarria den algoritmoa azaltzen da adibide moduan.
Behin iritzi diagnostiko bat osatuta, gaixoari esatea izan ohi da arazorik handiena.
Oro har, gaixoari egia esan behar zaiola esan dezakegu, batez ere berak egia jakite-
Tiroide-disfuntzioaren susmoa
(Azterketa fisikoaren eta anamnesiaren datuen arabera)
TSH
plasmatikoa
TSH < 0,1 mU/ml
(zeharo inhibiturik)
T4 plasmatiko
askea
TSH > 5 mU/ml
(altua)
T4 plasmatiko
askea
Normala
(edo apur bat baxua)
T4 plasmatiko
askea
Hipotiroidismoaren
susmo sendoa badago
Normala
Altua
Normala
Baxua
Baxua
Normala
T3
plasmatikoa
(osoa edo askea)
Hipotiroidismo
primario
subklinikoa
Hipotiroidismo
primarioa
Hipotiroidismo
sekundarioa edo
tertziarioa
Tiroide-
-disfuntziorik ez
Normala
Altua
Hipertiroidismo
primario
subklinikoa
Hipertiroidismo
primarioa
1.3 irudia. Tiroide-disfuntzioen diagnostikorako algoritmoa.

24
ko gogoa argi eta garbi adierazten digunean, diagnostikoa ulertzeko duen ahalmena
kontuan harturik eta bat-bateko aurreiritziak alde batera utzita, gizaki gaixoa pertsona
autonomoa dela ahaztu gabe.
1.3.4 PRONOSTIKOA
Gaixoaren epe luzeko eta epe laburreko etorkizunaren aurreikuspena izaten da
pronostikoa. Bi motatako pronostikoa egin behar da: batetik, bizi-itxaropenari buruzko
pronostikoa (quoad vitam); bestetik, osatze funtzionalari buruzkoa (quoad valetudinem).
Normalean, pronostikoa egiteko, oso baliagarriak izaten dira kasu berean egon
diren gaixo askorekin osaturiko faktore anitzeko ikerketa estatistikoak, Kaplan-Meyer-
-en biziraupen-kurbak erabiltzen dituztenak. Baina gaixo jakin baten iritzi pronostikoa
ezartzea datu estatistiko hotz horiek kontuan hartzea baino zailagoa izan ohi da, kasu
bakoitzean gertatzen diren aldeko eta kontrako faktore pronostikoak banan-banan
aztertu behar baitira.
Gaixotasun baten pronostikoa gizaki batean arina, larria, oso larria edota hilgarria
izan daiteke. Pronostiko erreserbatua esaten denean, esan nahi da ezin daitekeela
pronostikorik egin.
1.3.5 TRATAMENDUA
Patologia orokorraren jakintzagaia ez bada ere, terapeutikari buruzko kontzeptu batzuk
azalduko ditugu, nahiz eta hurrengo kapituluetan tratamenduaren atala ez jorratu.
Terapeutikari dagokionez, hiru tratamendu mota bereizten dira:
• Tratamendu etiologikoa: gaixotasunaren kausaren kontra bideratzen dena.
Hauxe izango litzateke tratamendurik eraginkorrena, baina, zoritxarrez, gaixotasun
guztientzat ez dago horrelako tratamendurik.
• Tratamendu patogenikoa: faktore etiologikoek martxan jartzen dituzten mekanismoen
kontra aritzen dena.
• Tratamendu sintomatikoa: adierazpen klinikoak arintzen saiatzen dena.
Hiru tratamendu horiek osagarriak dira, baina inola ere ez elkar baztertzaileak. Oro
har, tratamenduak sendagarriak edo aringarriak izan daitezke. Sendagile guztien
azken nahia tratamendu sendagarriak ezarri ahal izatea bada ere, ez dugu inoiz
ahaztu behar tratamendu aringarrien garrantzia, batez ere hilzorian dauden gaixoen
kasuan, lehen aipatutako bizi-kalitatearen printzipioari jarraituz.
Historia klinikoan orain arte aipaturiko atal guztiak agertu behar dira (anamnesia,
azterketa fisikoa, iritzi diagnostikoa, pronostikoa eta tratamendua). 1.4 irudian historia
klinikoa jasotzen duen dokumentuaren eredu bat agertzen da.

PATOLOGIA OROKORRA. Atal orokorra, arnas aparatua eta zirkulazio-aparatua
25
Izen-abizenak ............................................................ Data:...................................................
Jaiotze-data................................................................
Lanbidea
Alergia medikamentosoak
ANAMNESIA
AZTERKETA FISIKOA
Kontsulta-arrazoia: .....................................
....................................................................
Familia-aurrekariak:....................................
....................................................................
Aurrekari pertsonalak: ................................
....................................................................
Gaur egungo gaixotasuna: ..........................
....................................................................
....................................................................
Aparatuz aparatuko anamnesia
– Larruazala eta mukosak
Presio arteriala: T:
Pisua:
Garaiera:
Itxura orokorra (nutrizio- eta hidratazio-
-egoera, larruazala eta mukosak,
kontzientzia-maila...): ..................................
......................................................................
......................................................................
Burua eta lepoa:
Toraxa:
– Zirkulazio-aparatua
Sabelaldea:
– Arnas aparatua
Gorputz-adarrak:
– Digestio-aparatua
– Gernu-aparatua
– Nerbio-sistema
– Sistema endokrinoa
LEHENENGO IRITZI DIAGNOSTIKOA:
1....................................................................
2....................................................................
3....................................................................
– Zentzumenak
PROBA OSAGARRIAK:
– Lokomozio-aparatua
TRATAMENDUA:
1.4 irudia. Historia klinikoa jasotzen duen dokumentu-eredua.

26
Bibliografia
1. ALTMAN, D.G. eta BLAND, J.M.: “Diagnostic tests. 1: Sensitivity and specificity” in
BMJ 308 (6.943) (1994), 1552.
2. “Crónica de la Medicina. 27.000 años noticia a noticia”. 3. argitalpena, Plaza &
Janes. (1994).
3. DE CASTRO DEL POZO, S.: “La enfermedad y el enfermar humanos” in Manual de
Patología General (DE CASTRO DEL POZO, S.), 5. argitalpena, Masson S.A., Bartzelona
(1993), 3-7.
4. ENGEL, G.L.: “The need for a new medical model: a challenge for biomedicine” in
Science 196 (4.286) (1977),129-136.
5. ESTEVE, M. eta ROCA, J.: “Calidad de vida relacionada con la salud: un nuevo parámetro
a tener en cuenta” in Med. Clin. 108 (12) Bartzelona (1997), 458-459.
6. GARCÍA-CONDE, J.: “El acto médico. La relación médico-enfermo” in Patología
General. Semiología Clínica y Fisiopatología (GARCÍA-CONDE, J., MERINO SÁNCHEZ, J.
eta GONZÁLEZ MACÍAS, J.), 1. argitalpena, McGraw-Hill/Interamericana, Madril
(1995), 9-17.
7. GARCÍA-CONDE, J.: “Patología y clínica. Salud y enfermedad” in Patología General.
Semiología Clínica y Fisiopatología (GARCÍA-CONDE, J., MERINO SÁNCHEZ J. eta
GONZÁLEZ MACÍAS, J.), 1. argitalpena, McGraw-Hill/Interamericana, Madril (1995),
1-7.
8. HAAS, B. K.: “A multidisciplinary concept analysis of quality of life” in West J. Nurs.
Res. 21 (6) (1999), 728-742.
9. INGELFINGER, J.A., MOSTELLER, F., THIBODEAU, L.A. eta WARE, J.H.: “Biostatistics in clinical
medicine”. 3. argitalpena, McGraw-Hill/Interamericana, New York (1994),
26-50.
10. ROZMAN, C.: “Fundamentos de la práctica médica hoy y mañana” in Medicina
Interna (FARRERAS, P. eta ROZMAN, C.), 14. argitalpena, Harcourt, Madril (2000), 7-8.
11. SMITH, R.: “In search of non-disease" in BMJ, 324 (7.342) (2002), 883-885.