Inguruaren Ezaguera

Inguruaren 

5 

LEHEN HEZKUNTZA · HIRUGARREN ZIKLOA 

Ezaguera 

Baliabideak 

IREKI ATEA

Proposamen Didaktiko hau Anaya Haritzak Lehen Hezkuntzako 

hirugarren ziklorako sorturiko pedagogia-proiektu baten barruan dago. 

Liburu hau egiteko, honako hauek hartu dute parte: 

Edizioaren koordinazioa: 

Teresa Mesegar eta Juan Doménech 

Edizioa: 

Ana Moreno, Yolanda Martín, Almudena Alcón, Esther Fernández eta Marco Sánchez 

Azalaren eta barrukoen diseinua: 

Miguel Ángel Pacheco eta Javier Serrano 

Diseinuaren tratamendu infografikoa: 

Javier Cuéllar eta Patricia Gómez 

Maketak: 

Esperanza Hernández 

Grafikoen saila: 

Anaya Educación 

Diseinuaren tratamendu: 

Teresa de Miguel 

Irudiak: 

Josep Ferrer, Tatio Viana, Juan Benito, Mamen Fuente, Carlos Moreno eta Carlos Cecilia 

Grafikoen edizioa: 

Olga Sayans 

Argazkiak: 

Age Fotostock, Archivo Anaya (Ashok, B.; Calonge, N.; Candel, C.; Cosano, P.; Cruz, M.; 

Enriquez, S.; García Pelayo, Á.; Lacey, T.; Leiva, Á. de; Martín, J.; Menéndez, D.; Moreno, C.; 

Muñoz, J.C.; Ortega, A.; Padura, S.; Pérez de Tudela, M.; Pérez-Uz, B.; Quintas, D.; 

Ramón Ortega, P.-Fototeca España, Redondo, M.; R. Jove, V.; Ruiz, J.B.; 6×6 Producción 

fotográfica, Steel, M.; Torres, O.; Vázquez, A.; Zafra, J.C.; Zuazo, A.H.), NASA, Stockphotos. 

Eskerrak: Sara Barahona, Andrea Hisado y Pedro Burgueño. 

Produktu honetako edukiak Lehen Hezkuntzako 5. mailako Inguruaren Ezaguerarako materialaren osagarri dira. 

Irakasleek ikastetxean eskolak emateko baino ezin izango dute erabili, betiere ikasleek Grupo Anaya S.A. taldeak 

argitaratutako materiala badaukate. 

Produktuari bestelako erabilera eman gura bazaio, zuzenean edo zeharka, beronen edo edukien kopia egin gura 

bada, eta zabaldu eta hedatu gura bada, osorik zein zati bat, Grupo Anaya S.A-ren idatzizko baimen zehatza 

behar izango da. 

© Testuarena: Ricardo Gómez Gil, Rafael Valbuena Pradillo, Juan Ramón Brotons, Vitoria, 2009. 

© Edizio oso honena: GRUPO ANAYA, S.A., 2009 - Juan Ignacio Luca de Tena, 15 - 28027 Madrid. 

Eskubide guztiak gordeta. Legeak lan honen edukia babestu eta kartzela-zigorrak edota isunak eta kalteen eta galerengatik kasu bakoitzean egoki 

izango diren indemnizazioak ezartzen ditu literatura-lana, artelana zein zientzia-lana edota berorren eraldaketa, interpretazioa edo artezko exekuzioa 

edozein eratako euskarritan finkatuta edo edozein eratako bidez komunikatuta, baimenik gabe erreproduzitu, beretu, banatu edo agirian komunikatzen 

dutenentzat. 

ET011429/1E1I - 9239079

Aurkibidea 

Programazioa ................................................................................................................ 5 

Ebaluazioa ..................................................................................................................... 37 

Gaitasunen garapena .................................................................................................... 43 

Aniztasunaren tratamendua ......................................................................................... 47

Ondoan aurkezten dugun programazioak 

Hezkuntzako Lege Organikoaren 

eskakizunei erantzuten die; lege horretan, 

funtsezko osagaia da oinarrizko gaitasun 

batzuk eskuratzea ikasleen prestakuntzan. 

Hori lortuz gero, pertsona 

gisa errealizatzea, gizartean bizitzea eta 

etorkizunean ikasten jarraitzeko guraria 

sustatuko da. 

Argi dago programatutako denborak eta 

ariketa osagarriak, eskolaz kanpokoak 

eta erabili beharreko baliabideak iradokizunak 

baino ez direla, eta ikastetxe 

barruko programazioaren baldintzapen 

daudela. 

Programazioa

1. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 

denboran banatuta 

Iraileko 

• Mundu fisikoaren ezagueraren eta horrekiko elkarreraginaren arloko gaitasuna. 

• Hizkuntza-gaitasuna. 

• Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna. 

1. Bizi-funtzioak kontzeptu finkatzea. 

2. Izaki bizidunak nutrizio motaren arabera identifikatzea eta sailkatzea. 

3. Izaki bizidunen gorputzen antolamendua zein den jakitea: zelulak, ehunak, 

organoak, aparatuak eta sistemak. Izaki zelulabakarren eta zelulanitzen definizioa 

ematea. 

4. Izaki bizidunak identifikatzea eta erreinutan sailkatzea, ezaugarrien arabera. 

5. Landareen bizi-funtzio bakoitzaren ezaugarriak azaltzea, horietan parte hartzen 

duten landare-atalak identifikatuz. 

6. Landareen nutrizio-prozesua ondo ulertzea eta zehatz azaltzea. 

7. Izaki bizidunak ezagutzeko eta ikertzeko jakingura garatzea. 

8. Informazioa buruz ikasteko, antolatzeko eta lotzeko tekniken garapena sustatzea, 

baita ikaskuntzako aurrerakuntzaren autoebaluazioa egiteko tekniken 

garapena ere. 

• Bizi-funtzioak eta izaki bizidunen antolamendua. 

• Zelularen eta horren atalen oinarrizko ideia. Izaki zelulabakarrak eta zelulanitzak. 

• Bost erreinuak eta horien ezaugarri orokorrak. 

• Landareak. Egitura eta bizi-funtzioen bereizgarritasun orokorrak. 

• Nutrizio-funtzioa. 

• Landareekiko errespetua eta horien funtzioak egiteko moduarekiko jakingura. 

• Landareek egindako oxigeno- eta janari-ekarpena balioestea. 

Ebaluazio 

irizpideak 

1.1. Badaki bizi-funtzioen izena eta definizioa ematen. 

2.1. Sailkatzen ditu izaki bizidunak nutrizio motaren arabera. 

3.1. Animalien gorputzetako ehunak, organoak eta aparatuak izendatzen ditu, 

eta bakoitzaren funtzioa labur-labur azaltzen du. 

3.2. Izaki zelulabakarraren eta zelulanitzaren definizioa eman eta talde bakoitzaren 

adibideak ematen ditu. 

4.1. Izaki bizidunen bost erreinuak izendatu eta horien ezaugarriak ondo azaltzen 

ditu. 

4.2. Badaki izaki bizidunak sailkatzen, gako errazak erabiliz. 

5.1. Badaki ohiko landare baten atalak identifikatzen eta izendatzen eta landareen 

antolamendua azaltzen. 

6.1. Landareen xurgapen-prozesua, fotosintesia, arnasketa eta hondakinak 

ezabatzeko prozesua ondo azaltzen ditu, baita landareek inguruarekin 

egiten duten gas-trukea ere. 

7.1. Izaki bizidunak eta horien bizi-funtzioak ezagutzeko kezka eta ekimena 

dauka. 

8.1. Informazioa buruz ikasteko, antolatzeko eta lotzeko teknikak garatzen ditu, 

baita ikaskuntzako aurrerakuntzaren autoebaluazioa egiteko teknikak ere. 

6

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 

• Izaki bizidunen bizi-funtzioak eta horien esangura. 

• Antolamendu mailak: zelulak, ehunak, organoak, aparatuak eta sistemak. 

Izaki zelulabakarrak eta zelulanitzak. 

• Izaki bizidunen sailkapena: bost erreinu. Ezaugarri nagusiak. 

• Landareek elikatzeko egiten dituzten prozesuak. 

• Animalia eta landareekiko interesean eta bizi-funtzioei buruzko aurretiazko 

ezagueretan oinarrituz, horiek sakonago aztertzea, zenbait prozesu (esaterako, 

landareen fotosintesia edo substantzien xurgapena) identifikatuz eta eskemetan 

adieraziz. 

• Landareen bizi-funtzioetan parte hartzen duten organoei buruzko ikaskuntza 

adierazgarrien eraikuntza bermatzea, egiturak identifikatuz eta funtzioarekin 

lotuz. 

Curriculumeko materialak 

eta beste baliabide 

didaktiko batzuk 

Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 

tratamendurako 

neurriak 

Ariketa osagarriak 

eta eskolatik 

kanpokoak 

• Ikaslearen liburua, ariketen koadernoa. 

• Baliabide Didaktikoen CD-ROMa. 

• Erantsitako hasierako ebaluazio-proba. 

• Unitateari dagokion ebaluazio-proba. 

• Ebaluazioaren jarraipena erregistroan. 

• Erantsitako ebaluazio-proban: puntu bat ariketa bakoitzeko. 

• Unitatearen kalifikazioan ebaluazio-erregistroan adierazitako behaketaren 

ondoriozko balioespena jasotzea. 

Unitate honetarako erantsitako sendotzeko fitxa. 

Ikasle guztientzat: 

– Unitate honetarako erantsitako sendotzeko fitxa. 

– Unitate honetarako erantsitako zabaltzeko fitxa. 

• Izaki bizidunen fitxategia egin ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 

proiektuan jasota dagoena. 

• Zientzia-museoak bisitatu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


Irakurtzeko 

zaletasunaren sustapena 

IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 

• Irakurgaia: Biziaren historia laburra. 

• Unitateko edukiak sendotzeko eta zabaltzeko ariketa elkarreragileak eskaintzen 

dituen CD-ROMa erabiltzea. 

• Izaki bizidunak errespetatzea eta biodibertsitatea planetan babestu beharreko 

baliotzat eta baliabidetzat hartzea. 

7

2. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Urriko 

Ebaluazio 

irizpideak 



• Ikasten ikasteko gaitasuna. 


1. Animaliek ornodunetan eta ornogabeetan duten sailkapena jakitea. 

2. Animalien nutrizio-funtzioa osatzen duten prozesuak eta bertan esku hartzen 

duten aparatuak izendatzea. 

3. Animalien erlazio- eta nutrizio-funtzioetan esku hartzen duten organoak eta 

aparatuak identifikatzea. 

4. Animalien digestio-aparatuetako organoak eta arnas organoak izendatzea, 

identifikatzea eta konparatzea. 

5. Estimuluaren eta errezeptorearen definizioa ematea, eta animalien errezeptoreen 

eta efektoreen hainbat mota identifikatzea. 

6. Animalien bizi-funtzioetan parte hartzen duten organoen aniztasun handia 

balioestea. 



garapena ere. 

• Ornodun eta ornogabe talde nagusiak. 

• Nutrizio-funtzioa. Janarien ingestio- eta digestio-prozesuak. Parte hartzen 

duten organoak eta aparatuak. 

• Animalien arnas prozesua: arnasketan parte hartzen duten organoak eta aparatuak. 

• Animalien erlazio-funtzioan parte hartzen duten organoak eta sistemak: errezeptoreak, 

ehunak, nerbioetako organoak eta sistemak eta muskuluak. 

• Animaliak sailkatzeko gako errazak erabiltzea. 

• Animalien organoen eta aparatuen antolamendua eta funtzionamendua jakiteko 

interesa. 

1.1. Animalia ornogabe eta ornodun taldeak zein diren ondo daki. 

1.2. Animaliak gako errazen bidez sailkatzen ditu. 

2.1. Badaki nutrizio-funtzioa egiteko prozesuak eta bertan parte hartzen duten 

aparatuak zein diren. 

3.1. Ondo adierazten ditu animalien erlazio- eta nutrizio-funtzioak egitean parte 

hartzen duten organoak eta aparatuak. 

4.1. Animalien digestio-aparatuetako organoak eta arnas organoak izendatzen, 

identifikatzen eta konparatzen badaki. 

5.1. Estimuluaren eta errezeptorearen definizioa ondo ematen du, eta ezagutzen 

ditu animalien organo errezeptore eta efektore motak. 

6.1. Bizi-funtziok egitean parte hartzen duten organoen egitura eta ezaugarriak 

ezagutzeko interesa eta jakingura dauka. 



8

Gutxieneko 

edukiak 

• Ornodun eta ornogabe talde nagusiak. 

• Animalien digestioan eta arnasketan parte hartzen duten organoak eta aparatuak. 

• Animalien erlazio-funtzioan parte hartzen duten organoak eta sistemak: errezeptoreak, 

ehunak, nerbioetako organoak eta sistemak eta muskuluak. 

• Animalien nutrizio- eta erlazio-funtzioekin lotutako prozesuetan parte hartzen 

duten organoen eta aparatuak identifikatzea. 

Metodologia 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 

Irakurtzeko 


IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 

• Animaliekiko interesean eta bizi-funtzioei buruzko aurretiazko ezagueretan 

oinarrituz, horiek sakonago aztertzea, zenbait prozesu (esaterako, elikagaiak 

hartzea eta digestioa egitea, edo arnasketarako oxigenoa hartzea) identifikatuz 

eta eskemetan adieraziz. 

• Animalien bizi-funtzioetan parte hartzen duten organoei buruzko ikaskuntza 

adierazgarrien eraikuntza bermatzea, egiturak identifikatuz eta bakoitzaren 

funtzioarekin lotuz. 






• Unitatearen kalifikazioan ebaluazio-erregistroan adierazitako behaketaren ondoriozko 

balioespena jasotzea. 





• Izaki bizidunen fitxategia egin ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 




• Irakurgaia: Ehizan egin eta harrapatzen ez utzi. 



• Izaki bizidunak errespetatzea eta biodibertsitatea planetan babestu beharreko 

baliotzat eta baliabidetzat hartzea. 

9

3. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Urriko 

Ebaluazio 

irizpideak 



• Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna. 


1. Bizi-funtzioetan esku hartzen duten organoak, sistemak eta aparatuak identifikatzea. 

2. Janariak eta elikagaiak bereiztea; horiek izendatzea eta gorputzean dituzten 

funtzioak azaltzea. 

3. Janarien sailkapena jakitea eta elikagaiak identifikatzea. 

4. Dieta osasungarriaren definizioa ematea eta dieta osasungarrien zerrenda 

egitea. 

5. Digestio-aparatuko organoak izendatzea eta digestio-prozesua azaltzea. 

6. Janariak kontserbatzeko prozedurarik ohikoenak zein diren jakitea. 

7. Elikadurako ohitura eta jarraibide osasungarriak hartzea; horien barruan, dietak 

egiteko nutrizio-informazioa lortzea ere sartzea. 



garapena ere. 

• Giza gorputzaren antolamendua: zelulak, ehunak, organoak, aparatuak eta 

sistemak, eta horien funtzioak. 

• Elikadura eta nutrizioa. Janari motak elikagaien arabera. 

• Dieta eta dieta osasungarriaren ezaugarriak. 

• Digestio-aparatua. Organoak eta funtzioak. Digestio-prozesua. 

• Janariak kontserbatzeko metodoak. 

• Digestio-prozesuaren azalpena; janarien aldaketak eta horiek eragiten dituzten 

organoak aipatu behar dira. 

• Janari batzuen elikagaiak aztertzea eta dietak sortzea. 

• Janari osasungarriak hartzearen aldeko jarrera hartzea. 

• Ontziraturiko janarien elikagaien azterketa, eta ontziratzeko eta iraungitzeko 

datak. 

1.1. Bizi-funtzioak izendatu eta horiek egiteko aukera ematen duten aparatuekin 

lotzen ditu. 

2.1. Badaki janaria eta elikagaia bereizten eta horien funtzioa azaltzen. 

3.1. Sarritan hartzen diren janariak ondo izendatu eta sailkatzen ditu, eta bakoitzeko 

elikagai nagusiak identifikatzen badaki. 

4.1. Dieta osasungarriaren ezaugarriak adierazten eta azaltzen ditu. 

5.1. Ondo identifikatzen, izendatzen, kokatzen eta azaltzen du digestio-aparatuko 

organoen funtzioa. 

6.1. Badaki janariak kontserbatzeko prozesuak izendatzen eta bakoitzaren 

ezaugarriak azaltzen. 

7.1. Dieta osasungarriak balioetsi eta halakoak egitearen aldeko jarrera dauka. 



10

Gutxieneko 

edukiak 

• Hiru bizi-funtzioetan parte hartzen duten aparatuak. 

• Dieta eta dieta osasungarriaren ezaugarriak. 

• Digestio-aparatua. Organoak eta funtzioak. Digestio-prozesua. 

• Sarritan jaten diren janari batzuen elikagaien azterketa, eta dieten prestakuntza. 

• Janari osasungarriak hartzearen aldeko jarrera, eta dieta egokiak eta orekatuak 

egiteko joera. 

Metodologia 




• Ikaskuntza bermatzea, sailkapeneko eta azalpeneko ariketen bidez, eta buruko 

gaitasuna handiagotzea, errezeta eta dieta orekatuak eginez ikasitakoa 

kasu praktikoetara aplikatuz. 

• Publizitateko mezuak aztertzea eta kontsumo arduratsuaren eta aberastasunaren 

banaketa orekatuaren aldeko jarrerak sortzen dituzten ondorioak ateratzea. 



Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 










• Janarien etiketak aztertu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


Irakurtzeko 


• Irakurgaia: Astronauten dieta. 

IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 



• Gorputza garbitzeko ohiturak sortzea, hauxe ahalbidetzeko: garapen osasuntsua, 

gorputzarekiko poza eta ongizatea, bizi-kalitatearen hobekuntza eta 

autoestimuaren garapenean oinarrituriko pertsona arteko harremanak. 

11

4. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Azaroko 





• Matematikako gaitasuna. 

1. Arnas aparatuko organoak zein diren jakitea eta identifikatzea, baita horien 

funtzionamendua ere, arnas egiteko prozesuan koordinatuta. 

2. Zirkulazio-aparatua osatzen duten organoak ezagutzea eta identifikatzea, eta 

bihotzaren egitura, mugimenduak eta horien ondorioak azaltzea. 

3. Odolaren osaketa eta funtzioak zein diren jakitea. 

4. Biriketako zirkulazioa eta odol-zirkulazio orokorra azaltzea, odol-hodi nagusiak 

aipatuz. 

5. Iraitz-aparatuko eta larruazaleko iraizte-prozesuak azaltzea. 



garapena ere. 

• Arnas aparatua. Arnasa egiteko prozesua. 

• Zirkulazio-aparatua. Bihotza. 

• Odolaren osagaiak eta funtzioak. 

• Odolaren biriketako zirkulazioa eta zirkulazio orokorra. 

• Iraitz-aparatua eta izerdi-guruinak. Iraizte-prozesua. 

• Arnas prozesuen, odolaren zirkulazioaren eta iraizpenaren ahozko azalpena, 

lamina edo irudi anatomikoak erabilita. 

• Zirkulazio-, arnas eta iraitz-aparatuen funtzionamendu onerako lagungarriak 

diren ohiturak. 

Ebaluazio 

irizpideak 

1.1. Arnas aparatuko organoak eta horien funtzioak aipatzen badaki. 

2.1. Zirkulazio-aparatuko organoen izenak ematen ditu. 

2.2. Odol-hodien definizioa eta izena eman eta ondo azaltzen ditu bihotzaren 

egitura zein funtzionamendua eta odolak horren barruan duen ibilbidea. 

3.1. Odolaren osagaiak aipatu eta horien funtzioak azaltzen ditu. 

4.1. Odolaren biriketako zirkulazioa azaltzen du, parte hartzen duten hodiak eta 

organoak aipatuta eta bertan gertatzen dena adieraziz. 

4.2. Odolaren zirkulazio orokorra azaltzen badaki, eta ondo identifikatzen ditu 

organoetako zeluletan gertatzen diren substantzia-trukeak. 

5.1. Iraitz-aparatuko organoak identifikatu eta ondo azaltzen du iraizte-prozesua. 

5.2. Hondakinezko produktuak izendatu eta horiek sortzeko organoekin lotzen 

ditu, baita hondakinok kanporatzeko mekanismoekin ere. 



12

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 

Irakurtzeko 


IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 

• Arnas aparatua. Arnasa egiteko prozesua. 

• Zirkulazio-aparatua. Odola. 

• Iraitz-aparatua eta izerdi-guruinak. Iraizte-prozesua. 

• Organoen eta aparatuen identifikazioa, laminetan eta marrazkietan. 

• Arnas prozesuen, odolaren zirkulazioaren eta iraizpenaren ahozko azalpena, 

lamina edo irudi anatomikoak erabilita. 

• Irudiak unitate honetan azterturiko organoak eta aparatuak kokatzeko erabiltzea. 

Aparatu horien deskribapena mekanikoa eta funtzionala izan arren, gertatzen 

dena maila zelularrean jazotzen da: zelulek hondakinezko substantziak 

sortu, odolean isuri, odolak oxigenoa eta janariak banatu... 

• Transplanteei, transfusioei eta abarri buruzko gaiak aztertzea; ikasleek, agian, 

lehendik ezagutuko dituzte halako egoerak. 

• Urak organismoan duen funtzioari buruz hitz egitea, garrantzi handiko eginkizuna 

baitauka bertan. 












• Pultsua hartzen ikasi izeneko ariketaren garapena, erantsitako zientzia-lantegian 

sartuta. 

• Irakurgaia: Olinpiar Jokoak. 



• Zirkulazio- eta iraitz-aparatua zaintzeko aholkuak betetzea; esate baterako, 

ariketa fisiko kontrolatua egitea eta ur nahikoa edatea, horrek garrantzi handia 

baitauka hondakin-produktuen eraketan. 

13

5. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Azaroko 

Ebaluazio 

irizpideak 




1. Zentzumen-organoak zein diren jakitea eta identifikatzea. 

2. Estimuluen ibilbidea azaltzea, hartzen direnetik seinaleak burmuinean interpretatu 

arte. 

3. Nerbio-sistemaren osaketa eta funtzioak zein diren jakitea. 

4. Nerbio-sistema zentrala eta nerbio-sistema periferikoa osatzen duten organoen 

funtzioak izendatzea, kokatzea eta identifikatzea. 

5. Organo efektoreak eta horiek ematen dituzten erantzun motak ezagutzea. 

6. Muskuluen eta eskeletoaren funtzioak zein diren jakitea. 

7. Gizakiaren erlazio-funtzioa egiten duten aparatuen eta organoak zaintzeko 

eta higieneko jarraibideak hartzea, eta horien funtzionamendu koordinatua 

eta zehatza balioestea. 



garapena ere. 

• Zentzumenak, zentzumen-organoak eta nerbio sentsorialak. 

• Nerbio-sistemaren osaketa. Nerbio-sistema zentraleko organoak. 

• Nerbio-sistema periferikoa: nerbioak. 

• Erantzunak eta organo efektoreak: lokomozio-aparatuaren osaketa eta funtzioak. 

• Zentzumen-organoen eta horien atalak identifikatzea eta kokatzea, laminetan 

eta marrazkietan, baita nerbio-sistemako eta lokomozio-aparatuko organoak 

identifikatzea eta kokatzea ere. 

• Estimuluak hartzeko, seinaleak igortzeko eta erantzunak sortzeko prozesuen 

ahozko azalpena. 

1.1. Zentzumen-organoen atalak ondo identifikatzen eta izendatzen ditu. 

2.1. Zentzumen-organoetan sorturiko seinaleen ibilbidea azaltzen badaki; 

parte hartzen duten nerbio sentsorialak izendatu eta garuna sentsazioak 

sortzen dituen organoa dela badaki. 

3.1. Nerbio-sistemaren funtzioak azaldu eta horren bi atalak izendatzen ditu. 

4.1. Badaki nerbio-sistema zentralaren eta nerbio-sistema periferikoaren antolamendua 

zein funtzioak azaltzen. 

5.1. Organo efektorearen definizioa eman, hainbat organo efektore aipatu eta 

horiek sortzen dituzten erantzunak azaltzen ditu. 

6.1. Muskuluen osaketa eta funtzionamendua eta eskeletoaren funtzioak ondo 

azaltzen ditu. 

7.1. Zentzumen-organoak zaintzea sustatzeko ekintzak identifikatu eta proposatzen 

ditu. 



14

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

• Zentzumen-organoak eta horiek hartzen dituzten estimuluak. 

• Nerbio-sistemaren oinarrizko antolamendua. 

• Estimuluak hartzeko prozesu errazak, informazioa prestatzea eta erantzunak 

sortzea. 

• Organo efektoreak. 

• Zentzumen-organoen eta horien atalak identifikatzea eta kokatzea, laminetan 

eta marrazkietan, baita nerbio-sistemako eta lokomozio-aparatuko organoak 

identifikatzea eta kokatzea ere. 

• Erlazio-funtzioetan parte hartzen duten organoei buruzko ikaskuntza adierazgarrien 

eraikuntza bermatzea, norberaren gorputzean organoak, aparatuak, 

trebetasunak, sentimenduak eta abar identifikatuz; oroimen ulerkorra indartzea, 

prozesuak ahoz edo idatziz azalduta. 

• Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna garatzea, erlazio-funtzioa eta 

banakako eta taldeko osasuna mantentzeko lagungarriak diren ohiturak eta 

estrategiak sortuz, gainerakoen berezitasunak errespetatuz eta mundua 

denontzat eskuragarriago bihurtzen duten neurriekiko eta portaerekiko interesa 

garatuz. 





Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 

Irakurtzeko 









• Neure zentzumenak aztertu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


• Irakurgaia: Lurretik kanpokoekin komunikatuko gara? 

IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 



• Gorputza garbitzeko ohiturak sortzea, hauxe ahalbidetzeko: garapen osasungarria, 

gorputzarekiko poza eta ongizatea, bizi-kalitatearen hobekuntza eta 

autoestimuaren garapenean oinarrituriko pertsona arteko harremanak. 

15

6. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Abenduko 

Ebaluazio 

irizpideak 



• Kulturako gaitasuna. 


1. Astro hitzaren definizioa ematea eta eguneko eta gaueko zeruetako astro 

nagusiak izendatzea. 

2. Unibertsoaren osaketa azaltzea, eta galaxia, izar, planeta, satelite, asteroide 

eta kometa hitzak zer esangura duten adieraztea. 

3. Eguzkiaren oinarrizko ezaugarriak identifikatzea. 

4. Eguzki-sistemako elementuak identifikatzea, izendatzea eta azaltzea. 

5. Lurraren oinarrizko ezaugarriak eta horren higidurak azaltzea. 

6. Lurra osatzen duten geruzak zein diren jakitea. 

7. Ilargiaren oinarrizko ezaugarriak eta horren higidurak azaltzea. 



garapena ere. 

• Astroak. Unibertsoa: galaxiak, izarrak, planetak eta sateliteak. 

• Eguzki-sistema: Eguzkia, planetak, sateliteak, asteroideak, meteoritoak, 

kometak eta izar uxoak. 

• Lurra, ezaugarri orokorrak eta higidurak. Geruzak. 

• Ilargiaren ezaugarriak. Ilargiak Lurrean duen eragina: eklipseak eta mareak. 

• Eguzki-sistemako astroak identifikatzea eta konparatzea laminetan eta argazkietan. 

• Hiru dimentsioko ereduak, marrazkiak eta laminak erabiltzea, Lurraren eta 

Ilargiaren higiduren ahozko azalpenak egiteko. 

• Unibertsoa eta bertako elementuak zein diren jakiteko interesa. 

1.1. Astroaren definizioa eman eta eguneko eta gaueko zeruan ikusten diren 

astroak izendatzen ditu. 

2.1. Galaxia, izar, planeta, satelite, asteroide eta kometa hitzen definizioa ondo 

ematen du, eta badaki horien arteko berdintasunak eta bereizgarritasunak 

identifikatzen. 

3.1. Badaki eguzkiaren ezaugarriak izendatzen. 

4.1. Eguzki-sistemako planetak, asteroide-gerrikoa eta plutoideak ondo izendatu 

eta identifikatzen ditu, irudiak erabiliz. 

4.2. Meteoritoen eta izar uxoen arteko lotura azaltzen du. 

4.3. Kometen osaketa azaldu eta horiek noiz ikusten diren eta zergatik adierazten 

du. 

4.4. Badaki astro baten orbitaren definizioa ematen. 

5.1. Lurraren ezaugarriak izendatu eta horren higidurak ondo identifikatzen ditu. 

6.1. Badaki Lurraren geruzen definizioa ematen eta horien kokalekua adierazten. 

7.1. Ilargiaren ezaugarriak adierazten ditu, baita horren higidurak ere. 



16

Gutxieneko 

edukiak 

• Eguzki-sistemako planetak. 

• Lurraren higidurak eta horien ondorioak: eguna, gaua eta urtaroak. 

• Lurraren oinarrizko ezaugarriak, eta berori osatzen duten geruzen izenak eta 

kokalekua. 

• Lurraren eta Ilargiaren arteko elkarreraginak. 

• Hiru dimentsioko ereduak, marrazkiak eta laminak erabiltzea, Lurraren eta 

Ilargiaren higiduren ahozko azalpenak egiteko. 

• Unibertsoa eta horren elementuak ezagutzeko interesa. 

Metodologia 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

• Planetak izendatzeko, eguzki-sistemari buruzko laminak erabiltzea; horien 

tamaina erlatiboak eta Eguzkiaren inguruan bira egiten duten orbitak nabarmentzea. 

• Lur-globoak eta esferen higidurak erabiltzea, Lurrak egiten dituen higidurak 

ulertzeko. 








Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 






eta eskolatik 

kanpokoak 

Irakurtzeko 


IKT-en 

sustapena 

• Sarean bidaiatu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko proiektuan 

jasota dagoena, planetario baterako bisitaldi birtuala egiteko. 

• Irakurgaia: Superstizioak zeruetan. 



Balioen 

hezkuntza 

• Gure planeta errespetatzea, unibertsoaren barruan dagoelako eta babestu 

egin behar dugulako. 

17

7. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Urtarrileko 

Ebaluazio 

irizpideak 



• Matematikarako gaitasuna. 

1. Materiaren propietate orokorrak eta horiek neurtzeko prozedura eta unitate 

batzuk ezagutzea. 

2. Materiaren agregazio-egoerak eta bakoitzaren propietate nagusiak zein diren 

jakitea. 

3. Materiaren egoeraren aldaketak identifikatzea eta izendatzea, baita sortzen 

diren bero-jarioak ere (aldaketak eragiten dituztenak). 

4. Dilatazioak eta uzkurdurak identifikatzea eta izendatzea, baita sortzen diren 

bero-jarioak ere (aldaketak eragiten dituztenak). 

5. Hainbat indar mota eta horiek gorputzen higiduran eta forman sortzen dituzten 

efektuak identifikatzea. 

6. Gizakiek historiako hainbat garaitan erabilitako material naturalak eta artifizialak 

bereiztea eta identifikatzea. 



garapena ere. 

• Materia. Materiaren propietateak: masa eta bolumena. 

• Materiaren egoerak eta propietate batzuk. 

• Beroa. Dilatazioak, uzkurdurak eta egoera-aldaketak. 

• Indarrak. Gorputzen higidurako aldaketak eta deformazioak. 

• Gizakiek erabilitako material naturalak eta artifizialak. 

• Masak eta bolumenak neurtzeko tresnak erabiltzea. 

• Beroak eta indarrek gorputzetan dituzten efektu batzuk ikertzeko esperimentu 

errazak. 

• Materialen kontsumoa eta hondakinen sorkuntza murrizteko joera. 

1.1. Materiaren definizioa ematen eta horren propietate orokorrak aipatzen badaki. 

2.1. Ondo izendatzen ditu materiaren egoerak eta propietaterik garrantzitsuenak. 

3.1. Materiaren egoera aldaketak izendatu eta inguruan gertatzen diren aldaketak 

identifikatzen eta horien ezaugarriak ematen ditu. 

3.2. Egoera-aldaketetako bero-jarioak identifikatzen badaki. 

4.1. Inguruan gertatzen diren dilatazioak eta uzkurdurak identifikatu eta horien 

definizioa ematen du. 

4.2. Bolumen-aldaketak azaltzen dituzten bero-jarioak ondo identifikatzen ditu. 

5.1. Hainbat indar mota identifikatzen, gorputzen higidura-aldaketak eta deformazioak 

azaltzen eta horiek eragiten dituzten indarrak detektatzen badaki. 

6.1. Oraingo eta iraganeko material naturalak eta artifizialak ondo aipatzen ditu. 

6.2. Badaki materialen gehiegizko kontsumoaren eraginezko hiru arazo nagusiak 

azaltzen. 



18

Gutxieneko 

edukiak 

• Materiaren propietate orokorrak. 

• Egoera-aldaketak, dilatazioak eta uzkurdurak, eta horiek eragiten dituen berojarioa. 

• Indarrak. Aldaketak gorputzen higiduran, eta deformazioak. 

• Material arruntak, indarrekiko duten jokabidearen arabera. 

• Materialak gehiegi kontsumitzea eta hondakinak sortzea murrizteko joera. 

Metodologia 

• Substantzien ezaugarri neurgarriak (magnitudeak) nabarmentzeko esperientziak 

egitea. 

• Material naturalak eta artifizialak edukitzea, eta naturalak artifizial bihurtzen 

dituzten eraketa-prozesuak eta loturak azaltzea. 






Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 



Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 








• Zientzia-museoa bisitatu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


Irakurtzeko 


• Irakurgaia: Etxe orratzaren eraikuntza. 

IKT-en 

sustapena 



Balioen 

hezkuntza 

• Gizakiak sorturiko ingurumen-arazoak murrizteko eta konpontzeko lagungarriak 

diren jarraibideak aplikatzearen aldeko jarrera. 

19

8. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 





Helburuak 

Edukiak 


Urtarrileko 

Otsaileko 

Ebaluazio 

irizpideak 

1. Energia agertzeko hainbat modu identifikatzea eta izendatzea. 

2. Energia-aldaketa duten fenomenoak aipatzea. 

3. Errekuntzak azaltzea, horietan esku hartzen duten substantziak eta bertatik 

ateratzen diren produktuak aipatuz. 

4. Energia-iturria zer den jakitea, iturri motak identifikatzea eta energia-iturriak 

berriztagarriak edo berriztaezinak izatearen arabera sailkatzea. 

5. Gizakiaren energia-kontsumoaren eraginezko arazo nagusiak identifikatzea 

eta azaltzea. 

6. Energia-kontsumoa murrizteko estrategiak identifikatzea eta erabiltzea. 



garapena ere. 

• Energia. Energia-aldaketak. 

• Energia-iturriak. Energia berriztagarriak eta berriztaezinak. 

• Gizakiaren energia-kontsumoa. Giza jardueren energia-kontsumo handiaren 

ondorioak. 

• Energia aldatzeko prozesuen ahozko azalpena; energia iristeko modua, aldatzen 

duen aparatua eta sorturiko energia mota berria. 

• Energiaren gehiegizko kontsumoaren ondoriozko arazoekiko sentikortasuna. 

• Energia-kontsumoa murriztearen aldeko jarrera. 

1.1. Energia agertzeko moduak izendatzen badaki. 

1.2. Energia motak identifikatzen ditu, gertaera eta egoera zehatzetan. 

2.1. Energia-aldaketak dituzten fenomeno naturalak azaldu eta hasierako 

forma eta aldatua identifikatzen ditu. 

3.1. Badaki errekuntza bat azaltzen, bertan parte hartzen duten substantziak 

izendatzen eta bertatik lortzen direnak adierazten; halaber, errekuntza 

guztien ondorioa beroa dela ere badaki. 

4.1. Energia-iturri kontzeptuaren definizioa eman eta energia berriztagarriak 

eta berriztaezinak bereizten ditu. 

5.1. Ondo azaltzen ditu energia-iturriak lortzearen, garraiatzearen eta horien 

kontsumoaren eraginezko arazoak. 

6.1. Energia-kontsumoa murrizteko ekintzak izendatzen ditu. 

6.2. Ingurumenaren arazoekiko sentikortasuna badauka. 



20

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 

Irakurtzeko 


IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 

• Energiaren formak eta energia-iturriak. 

• Energiaren aldaketak. 

• Errekuntzetan esku hartzen eta sortzen diren substantziak, eta bertako energia 

motak. 

• Energia aldatzeko prozesuen ahozko azalpena; nola heltzen den, zer aparatuk 

aldatzen duen eta energia berria zein den adierazi behar da. 

• Energia-kontsumo handiaren ondorioak, eta kontsumoa murrizteko jarraibideen 

onarpena. 

• Energiaren kontserbazio-printzipioa aintzat hartzea (ia ez da horri buruz hitz 

egiten); horren arabera, energia ez da sortzen edo suntsitzen. Energia zenbait 

formatan ageri da eta eraldaketak izaten ditu; eraldaketa horiek gure onurarako 

erabil ditzakegu. 












• Argibide-eskuliburuak erabiltzen ikasi ariketa garatzea, erantsitako zientzialantegiko 




• Irakurgaia: Eguzki-energia aprobetxatu. 



• Energia erabiltzeko prozesuak eta horien ingurumen-eraginak zein diren jakitea; 

ezaguera horietan oinarrituz, energia aurreztearen aldeko jarrera eta ohiturak 

finkatzea. 

• Gauza askoren fabrikazioan egiten den gastua nabarmentzea; materialak birziklatzeko 

eta berriro erabiltzeko proposamena egitea, energia aurrezteko 

estrategia eraginkortzat. 

21

9. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Otsaileko 

Ebaluazio 

irizpideak 



• Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. 


1. Mapa zer den ulertzea; mapak ezagutzea eta eskala grafikoa eta zenbakizkoa 

nola identifikatzen diren jakitea. 

2. Espainiako lurraldeak eta horien kokalekua identifikatzea. 

3. Espainiako eta Erkidegoko erliebearen ezaugarriak zein diren jakitea. 

4. Goi-lautada, horren barruko mendi multzoak, Goi-lautadaren inguruko mendikateak, 

Goi-lautadaren kanpoaldeko mendikateak eta Ebroren eta 

Guadalquivirren sakonuneak identifikatzea eta non dauden jakitea. 

5. Iberiar penintsulako lurren kostaldeko tarteak bereiztea eta kokatzea, horien 

ezaugarri nagusiak eta tarte bakoitza mugatzen duten kostaldeko gorabeherak 

nabarmenduz. 

6. Balearretako eta Kanarietako erliebeko eta kostaldeetako ezaugarri nagusiak 

identifikatzea (uharte nagusien izenak adieraziz), baita Ceutakoak eta 

Melillakoak ere. 


baita ikaskuntzako aurrerakuntzaren autoebaluazioa egiteko teknikak 

garatzea ere. 

• Mapak. Eskala grafikoa eta zenbakizkoa. 

• Espainiako lurraldeak eta horien kokalekua. 

• Espainiako erliebearen eta kostaldeen ezaugarri nagusiak. 

• Iberiar penintsulako erliebeko unitate nagusiak (Espainiakoak). 

• Iberiar penintsulako lurren (Espainiakoak) kostaldeko tarteak. 

• Balearretako eta Kanarietako erliebearen eta kostaldearen ezaugarri nagusiak, 

baita Ceutakoak eta Melillakoak ere. 

• Erliebe-formak identifikatzea eta azaltzea; mapetan kokatzea. 

• Mapa bat interpretatzen jakiteak duen garrantzia balioestea. 

1.1. Mapa zer den jakin eta hainbat mapa mota ezagutzen ditu; eskala grafikoa 

eta zenbakizkoak nola interpretatzen diren ere badaki. 

2.1. Espainiako lurraldeen kokalekua ondo adierazten du. 

3.1. Badaki Espainiako eta Erkidegoko erliebearen ezaugarriak zein diren. 

4.1. Espainiako mapan, izenak jarrita, Goi-lautada, mendi multzo nagusiak eta 

sakonuneak adierazten ditu. 

5.1. Espainiako penintsulako lurren kostaldeko tarteak eta horien inguruko kostaldeko 

gorabeherak mapan adierazten badaki. 

6.1. Badaki Balearretako eta Kanarietako eta Ceutako zein Melillako ezaugarri 

nagusiak mapan kokatzen eta identifikatzen. 



22

Gutxieneko 

edukiak 

• Mapak eta eskala grafikoa. 

• Espainiako lurraldeak eta horien kokalekua. 

• Barruko eta kostaldeko erliebe-unitate nagusiak. 

• Balearretako eta Kanarietako kostaldeen eta erliebearen ezaugarriak (uharte 

nagusien izena adieraziz), eta Ceuta eta Melilla hirietako erliebearen eta kostaldeen 

ezaugarriak ere bai. 

• Erliebe-formak identifikatzea eta azaltzea. 

Metodologia 

• Atlaseko materialen eta hainbat mapa motaren erabilera sustatzea. 

• Espainiako eta Erkidegoko erliebe-mapak egitea. 

• Goi-lautadaren hedapen itzela nabarmentzea, unitate handi horretan oinarrituz 

barruko erliebea aztertzeko. 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 













eta eskolatik 

kanpokoak 

• Lurraldea marraztea sestra-kurbetan oinarrituz ariketa garatzea, erantsitako 

zientzia-lantegiko proiektuan jasota dagoena. 

• Mapa mutuekin lan egin ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


Irakurtzeko 


IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 

• Irakurgaia: Maparik modernoenak. 



• Paisaia anitzak balioestearen eta errespetatzearen aldeko interesa garatzea. 

23

10. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Martxoko 

Ebaluazio 

irizpideak 



• Hizkuntza-komunikazioko gaitasuna. 


1. Planetako uren banaketa eta proportzioa ulertzea. 

2. Uraren zikloa identifikatzea eta ulertzea. 

3. Ur geza lortzeko sistema nagusiak zein diren jakitea. 

4. Ur gezaren urritasuna eta horren kutsadura denon ardurapeko arazotzat hartzea 

eta onartzea. 

5. Isurialde hidrografikoa zer den ulertzea eta Iberiar penintsulako isurialde 

hidrografikoak bereiztea. 

6. Espainiako eta Erkidegoko ibai nagusiak zein diren jakitea, eta horien ezaugarri 

garrantzitsuenetariko batzuk identifikatzea. 

7. Balearretan uhar hitzak eta Kanarietan troka hitzak zer esan nahi duten jakitea. 



garapena ere. 

• Ur gazia eta ur geza. 

• Uraren egoerak. 

• Ur gezaren lortzea: metodoak eta arazoak. 

• Espainiako isurialde hidrografikoak eta bertako ibai nagusiak. 

• Ur-korronteak Balearretan eta Kanarietan. 

• Espainiako eta Erkidegoko ur-masak eta ubideak mapetan kokatzea. 

• Giza jardueren paisaietan eta uraren kutsaduran duten eragina balioestea. 

1.1. Planetako uraren banaketa eta proportzioa ondo ulertzen du. 

2.1. Uraren zikloa ondo ezagutzen eta azaltzen du. 

3.1. Badaki ur geza lortzeko sistema nagusiak zein diren. 

4.1. Ur gezaren urritasun-arazoa dagoela badaki. 

4.2. Ur gezaren urritasunaren eta horren kutsaduraren arduradunak guztiok 

garela badaki. 

5.1. Isurialde hidrografikoaren definizioa eman eta Iberiar penintsulako isurialde 

hidrografikoak bereizten ditu. 

6.1. Espainiako eta Erkidegoko ibai nagusiak izendatu eta horien ezaugarri 

nagusietariko batzuk identifikatzen ditu. 

7.1. Balearretan uhar hitzak eta Kanarietan troka hitzak duten esangura zein 

den badaki. 



24

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 

• Ur gazia eta ur geza. 

• Uraren zikloa: berriztatzeko prozesua. 

• Ur geza lortzeko sistemak. Urritasun-arazoak. 

• Iberiar penintsulako isurialde hidrografikoak. 

• Isurialde hidrografiko bakoitzeko ibai nagusiak. 

• Ur-masak eta ubideak mapetan kokatzea. 

• Planetako urei buruzko grafikoak erabiltzea. 

• Espainiako eta Erkidegoko hidrografia-mapak egitea. 

• Ura horren gabeziaren eraginezko arazo larriekin eta kontsumo eta erabilera 

arduratsuarekin lotzen dela segurtatzea. 












• Araztegia bisitatu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko proiektuan 

jasota dagoena. 

Irakurtzeko 


• Irakurgaia: Ura: beharrezkoa eta urria den ondasuna. 

IKT-en 

sustapena 



Balioen 

hezkuntza 

• Ura aurreztu eta kontserbatu beharraz jabetzea, eta ikasleek ura ondasun 

urria eta eskubide unibertsala dela ulertzea. 

25

11. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Martxoko 

Ebaluazio 

irizpideak 





1. Eguraldia eta klima bereiztea. 

2. Klimaren hiru faktore nagusiek nola diharduten jakitea eta ulertzea: ekuatorerako 

hurbiltasuna, itsasoaren mailarekiko altitudea eta itsasoaren eragina. 

3. Espainiako klimak eta bakoitzaren eraginpean dauden zonak zein diren jakitea. 

4. Espainiako eta Erkidegoko klimetako tenperaturen eta prezipitazioen ezaugarri 

nagusiak identifikatzea. 

5. Espainiako klima-zona bakoitzeko landare-espezieren bat aipatzea. 



garapena ere. 

• Eguraldia eta klima. 

• Ekuatorearen hurbiltasuna eta planetako klima-zona nagusiak. 

• Altitudea eta horrek tenperaturetan duen eragina. Itsasoak tenperaturetan 

duen eragina, eta erliebea eragin horren hesitzat. 

• Espainiako eta Erkidegoko lurretako klimak, eta horien eraginpeko eremuak. 

• Klimen ezaugarriak: ozeanikoa, kontinentala, mediterraneoa, kontinentalmediterraneoa, 

mendikoa eta subtropikala. 

• Espainiako lurretako klima bakoitzaren landare nagusiak. 

• Erkidegoko klimaren ezaugarri nagusiak. 

• Eguraldia eta klima ezagutzeak duten garrantzia balioestea. 

1.1. Ondo bereizten ditu eguraldia eta klima. 

2.1. Klimaren hiru faktore nagusiek zelan diharduten badaki: ekuatorearen hurbiltasuna, 

itsasoaren mailaren gaineko altitudea eta itsasoaren eragina. 

2.2. Erliebea altitudearekin eta itsasoaren eraginarekin lotzen du, faktore klimatikotzat 

duten jarduketan. 

3.1. Ondo identifikatzen ditu Espainiako eta Erkidegoko klimak, baita bakoitzaren 

eraginpeko eremuak ere. 

3.2. Badaki Espainiako eta Erkidegoko klimen eraginpean dauden lurraldeak 

mapan adierazten. 

4.1. Espainiako eta Erkidegoko lurretako klima mota bakoitzaren ohiko tenperaturak 

eta prezipitazioak zein diren ondo adierazten ditu. 

5.1. Espainiako klima-zona bakoitzeko ohiko landare-espezieren bat identifikatzen 

du. 



26

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 




• Eguraldia eta klima. 

• Espainiako eta Erkidegoko klimak; tenperaturen eta prezipitazioen ezaugarri 

nagusiak, eta bakoitzaren eraginpeko eremuak. 

• Espainiako klima-zona bakoitzeko landare-espezieak. 

• Erkidegoko klimaren ezaugarri nagusiak azaltzea. 

• Eguraldia eta klima ezagutzeak duen garrantzia balioestea. 

• Norberaren autonomia eta ekimena garatzea, ikasleei Espainiako klima-aniztasuna 

aurkitzeko laguntza ematen dieten ariketen bitartez. 

• Prentsako eta telebistako eguraldi-mapen kontsulta sustatzea. 

• Klima-mapak egitea. 



Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 







Aniztasunaren 


neurriak 





eta eskolatik 

kanpokoak 

• Meteorologia-estazioarekin lan egin ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


Irakurtzeko 


• Irakurgaia: Klima-aldaketa. 

IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 



• Klima aldatzearen eta gizakien jardueren arteko lotura azaltzea, eta ingurumena 

errespetatzen duten ohiturak garatu beharraz jabearaztea. 

27

12. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Apirileko 

Ebaluazio 

irizpideak 





• Giza eta arte-kulturarako gaitasuna. 


1. Leku bateko biztanleria etengabe aldatzen ari dela ulertzea; jaiotza-tasa, heriotza-tasa, 

emigrazio eta immigrazio kontzeptuen esangura zein den jakitea. 

2. Biztanleria landakoa eta hirikoa izan daitekeela ulertzea, eta bi mota horiek 

bereizteko irizpidea zein den jakitea. 

3. Espainiako eta Erkidegoko biztanleria nolakoa den eta 1900etik gaur egunera 

zer bilakaera izan duen jakitea; izan diren aldaketak zeren eraginezkoak 

izan diren azaltzea. 

4. Biztanle-dentsitatea kontzeptua ulertzea; Espainiako eta erkidegoko biztanledentsitatea 

zein den jakitea, eta, azaletik, probintzia bakoitzeko dentsitatea 

zein den ere jakitea, biztanleriaren banaketa kontzeptua aztertzeko. 

5. Espainiako eta Erkidegoko kultura- eta hizkuntza-aniztasuna gertaera historikoa 

eta soziologikoa dela ulertzea eta onartzea. 



garapena ere. 

• Jaiotza-tasa, heriotza-tasa eta berezko hazkunde kontzeptuak. 

• Emigrazio, immigrazio eta benetako hazkunde kontzeptuak. 

• Espainiako biztanleriak 1900etik gaur egunera arte izandako bilakaera. 

• Espainiako eta Erkidegoko biztanle-dentsitatea, eta biztanleriaren banaketa. 

• Espainiako lurraldeetako kultura- eta hizkuntza-bereizgarritasunak. 

• Ohiturak, jaiak eta tradizioak biltzen dituzten zerrendak. 

• Mundu globalizatuan bizi izatearen ideiaren onarpena; mundu horretan elkarren 

mendekotasun handia dugu, eta bizikidetza ahalbidetzeko modu bakarra 

elkarri errespetua izatea da. 

1.1. Biztanleria etengabe aldatzen dela badaki, eta jaiotza-tasa, heriotza-tasa, 

emigrazioa eta immigrazioa zer diren eta zelan kalkulatzen diren ere badaki. 

2.1. Landa- eta hiri-biztanleriaren arteko aldea ondo adierazten du. 

3.1. Badaki Espainiako eta Erkidegoko biztanleria nolakoa den eta zer bilakaera 

izan duen, 1900etik gaur egunera; biztanleriak izandako aldaketak ere 

badaki zeren eraginezkoak izan diren. 

4.1. Ondo ulertzen du biztanle-dentsitate kontzeptua, eta hori nola kalkulatzen 

den adierazten du. 

4.2. Espainiako eta Erkidegoko biztanle-dentsitatea zein den badaki, eta ondo 

identifikatzen ditu probintzien arteko aldeak, biztanle-banaketa kontzeptua 

ulertzeko. 

5.1. Espainiako aniztasuna ulertzen eta onartzen du, kulturaren eta hizkuntzaren 

aldetik. 



28

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 

• Jaiotza-tasa, heriotza-tasa, emigrante eta immigrante kontzeptuak. 

• Landa- edo hiri-biztanleria. 

• Biztanle-dentsitatea. 

• Espainiako aniztasuna, kulturaren eta hizkuntzaren aldetik. 

• Ohiturak, jaiak eta tradizioak biltzen dituzten zerrendak. 

• Beste kultura batzuekiko eta immigranteekiko errespetua, eta moden eraginez 

ezarritako tradizioekiko jarrera kritikoa. 

• Biztanleria-problema txikiak egitea. 

• Probintzien eta autonomia-erkidegoen dentsitate-mapak egitea. 

• Kulturako edozein aniztasunekiko edo berezitasunekiko errespetua sustatzea. 






Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 



Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 









eta eskolatik 

kanpokoak 

• Bide-hezkuntzako lantegia ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


Irakurtzeko 


• Irakurgaia: Herentzia oso anitza. 

IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 



• Guztiok geure kultura- eta hizkuntza-bereizgarritasunak defendatzeko eta 

kontserbatzeko eskubidea dugula azaltzea, eta gainerakoen bereizgarritasunak 

errespetatu egin behar direla. 

29

13. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Apirileko 

Maiatzeko 

Ebaluazio 

irizpideak 






• Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna. 

1. Erkidego sozial eta politiko anitzak osatzen ditugula jakitea; adibidez, udalerria, 

probintzia, autonomia-erkidegoa, Espainia eta Europar Batasuna; erkidego 

horietariko bakoitza nolakoa den jakitea. 

2. Espainiako, Erkidegoko eta udalerriko gobernua nola antolatzen den jakitea. 

3. Demokraziaren funtsa herritarren partaidetza dela ulertzea, eta partaidetza 

hori nola egiten den jakitea. 

4. Globalizazio kontzeptua barneratzea. 

5. Komunikabide nagusiak identifikatzea eta horiek globalizaziora eraman gaituztela 

jakitea. 



garapena ere. 

• Europar Batasuna, herri demokratikoen elkartze ekonomikoa eta politikoa. 

EBko kideak eta mapa. 

• Espainiako erkidegoak eta hiri autonomoak. 

• Probintzia eta udalerria, lurralde-unitatetzat. 

• Espainiaren eraketa politikoa eta hiru aginteen funtzioak. 

• Autonomia-erkidegoetako gobernua eta udalerriko gobernua. 

• Herritarren partaidetza bizitza politikoan. 

• Espainiako probintziak eta erkidegoak identifikatzea eta kokatzea mapa politikoetan. 

• Sistema demokratikoaren eta eskubideak eta betebeharrak egotearen 

balioespena, bizikidetza bermatzeko ezinbesteko elementuak baitira. 

1.1. Ondo ulertzen ditu udalerriaren, probintziaren, autonomia-erkidegoaren, 

Espainiaren eta Europar Batasunaren politika- eta gizarte-eremuak. 

2.1. Espainiako, Erkidegoko eta udalerriko gobernua nola antolatzen den badaki. 

3.1. Demokrazian herritarren partaidetza dagoela ulertzen du, eta partaidetza 

hori nola gauzatzen den ere badaki. 

4.1. Globalizazio kontzeptua gure garaiko ohiko ezaugarritzat barneratzen du, 

eta komunikabideen garapenaren eraginezkoa dela ondo daki. 

5.1. Globalizaziora eraman gaituzten komunikabide eta garraiobide nagusiak 

identifikatu eta denboran kokatzen ditu. 



30

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 

Irakurtzeko 


IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 

• Europar Batasuna, herri demokratikoen erkidego ekonomikotzat eta politikotzat. 

EBko kideak eta mapa. 

• Espainiako autonomia-erkidegoak eta hiri autonomoak. 

• Autonomia-erkidegoetako eta udalerriko gobernua. 

• Espainiako probintziak eta autonomia-erkidegoak identifikatzea eta mapa 

politikoan kokatzea; beste herri batzuei buruzko informazioa bilatzea (batez 

ere, EBko herriei buruzkoa). 

• Sistema demokratikoaren eta eskubideak eta betebeharrak egotearen 

balioespen positiboa, bizikidetza bermatzeko ezinbesteko elementuak baitira. 

• Europar Batasunarekiko errespetua sustatzea eta errealitate hori egotea 

balioestea, Estatuko, Erkidegoko edo tokiko errealitatea gutxietsi gabe. 

• Ikasgelan gobernu demokratikoaren eredua antolatzea, horren funtzionamendua 

eta hobariak ikusteko. 

• Espainiako eta Europar Batasuneko mapak egitea. 












• Erakunde ofiziala bisitatu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


• Mapa mutuekin lan egin ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko proiektuan 


• Irakurgaia: Erasmusa eman didate. 



• Mundu globalizatuan bizi garela onartzea; mundu horretan elkarren mende 

gaude, eta elkarrekin bizitzeko modu bakarra elkarrekiko errespetua izatea 

da. 

31

14. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Maiatzeko 

Ebaluazio 

irizpideak 






1. Historia zer den eta iturri historiko nagusiak zer eta zein diren ulertzea. 

2. Historia banatzeko aroak eta Historiaurreko aldiak zein diren jakitea. 

3. Aro historiko bakoitza noiz hasten eta amaitzen den jakitea. 

4. Historiaurreko bi aldi nagusien gutxi gorabeherako iraupena zein izan den jakitea, 

eta Paleolitikoko eta Neolitikoko bizimoduaren ezaugarri nagusiak 

identifikatzea; abeltzaintzaren eta nekazaritzaren sorrera nabarmentzea. 

5. Paleolitikoko eta Neolitikoko biztanleek okupaturiko zonak, aztarnak eta kronologia 

ezagutzea, Espainiari eta Erkidegoari dagokionez. 

6. Espainiako eta Erkidegoko Paleolitikoko eta Neolitikoko biztanleen kulturaadierazpen 

batzuk ezagutzea. 



garapena ere. 

• Historia zientziatzat; horren iturriak eta denbora zenbatzea. 

• Historiaren aldiak, horien irupena eta banantzen dituzten gertaerak. 

• Paleolitoaren eta Neolitoaren iraupena eta ezaugarri nagusiak. 

• Abeltzaintza eta nekazaritza sortzeak duen garrantzia. 

• Paleolitoa eta Neolitoa Espainian eta Erkidegoan: kronologia, okupazio-zonak 

eta kultura-adierazpenak. 

• Paleolitoko eta Neolitoko gizon-emakumeen bizimoduen azterketa, horien 

arteko bereizgarritasunak nabarmenduta. 

1.1. Historia zer den eta iturri historiko nagusiak zein diren adierazten badaki. 

2.1. Adin historikoak eta Historiaurrea banatzen duten aldiak zein diren ondo 

azaltzen ditu. 

3.1. Adin historiko bakoitza noiz hasi eta amaitzen den badaki. 

4.1. Paleolitikoko eta Neolitikoko bizimoduaren ezaugarri nagusiak eta gutxi 

gorabeherako iraupena adierazten ditu. 

5.1. Paleolitoak eta Neolitoak Espainian eta Erkidegoan izandako kronologia 

zein den badaki. 

5.2. Ondo adierazten ditu Espainiako eta Erkidegoko Paleolitoko eta Neolitoko 

biztanleen okupazio-zonak eta aztarnak. 

6.1. Espainiako eta Erkidegoko Paleolitoko eta Neolitoko biztanleen kulturaadierazpen 

batzuk adierazten badaki. 



32

Gutxieneko 

edukiak 

• Historiaren aroak eta horien iraupena. 

• Historiaurreko aldiak. Paleolitoa eta Neolitoa. 

• Espainiako eta Erkidegoko Paleolitoko eta Neolitoko biztanleen kultura-adierazpenak. 

• Iturri historikoak ezagutzeko interesa. 

• Paleolitoko eta Neolitoko gizon-emakumeen bizimoduen azterketa, horien 

bereizgarritasunak nabarmenduta. 

Metodologia 

• Liburuko eta atlaseko irudiak aztertzea eta komentatzea, ikasleek historiaurreko 

bizitzari buruzko galderak egiteko. 

• Honako paralelismo hauek ezartzea: ehiztari eta biltzaileak eta abeltzain eta 

nekazariak; nomadak eta sedentarioak; familia taldeak eta herrixkak... 






Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 



Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 

Irakurtzeko 


IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 








• Denboraren lerroa egin ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko proiektuan 


• Arkeologia-museoa bisitatu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


• Irakurgaia: Arkeologia-indusketa. 



• Gure aurrekoek egindako guztia iturri historikoa dela onartzea eta balioestea, 

eta aurrekoen arte-adierazpenek gure kultura osatzen dutela eta gizateriaren 

kultura-ondareari egindako ekarpenak direla. 

33

15. Unitatea 

Oinarrizko 

gaitasunak 

Helburuak 

Edukiak 


Ekaineko 

Ebaluazio 

irizpideak 





1. Antzinaroko zibilizazio nagusiak denboran eta lekuan kokatzea, eta horien 

kultura-ekarpenak zein izan diren jakitea. 

2. Antzinaroak Espainian eta Erkidegoan izandako esangura eta garrantzia 

identifikatzea eta ulertzea. 

3. Erdi Aroa noiz hasi eta amaitu den jakitea; halaber, garai horretako gertaera 

historikoak, gizarte taldeak, hiriak desagertzearen esangura eta arte-estiloak 

ulertzea. 

4. Bisigodoak nor izan ziren jakitea eta ulertzea; Iberiar penintsulara heldu eta 

Toledoko erreinua sortu zutela jakitea, eta herria desagertzearen zergatia 

ulertzea. 

5. Musulmanen iristea (Iberiar penintsulara), horien lurren izena eta euren 

hirien eta kulturaren garrantzia ulertzea. 

6. Kristau-erreinuak sortzea eta horien bilakaera identifikatzea eta ulertzea. 

7. Musulmanen eta kristauen arteko gatazkak (Penintsulako lurrak menderatzeko 

gatazkak) eta horien amaiera ezagutzea. 



garapena ere. 

• Antzinaroa, horren mugak eta zibilizazio nagusiak: iberiarrak eta zeltak; feniziarrak 

eta greziarrak. Erromatarren mundua. 

• Erdi Aroa, horren mugak, gertaera nagusiak eta bizimodua. 

• Bisigodoak eta horien garaia. Musulmanak eta al-Andalus. Kristau-erreinuak. 

• Musulmanen eta kristauen arteko lurralde-gatazka. 

• Espainiako mapen trazatua, iberiarrek, zeltek eta erromatarrek okupaturiko 

lurrak adierazteko. 

1.1. Antzinaroko zibilizazio handiak denboran eta lekuan kokatu eta horien kultura-ekarpenak 

ondo identifikatzen ditu. 

2.1. Antzinaroak Espainiarako eta Erkidegorako izandako esangura eta garrantzia 

ezagutzen eta ulertzen du. 

3.1. Erdi Aroa noiz hasi eta amaitzen den badaki, eta aldi horren ezaugarriak 

ere ondo identifikatzen ditu. 

4.1. Bisigodoak nor izan ziren badaki; Iberiar penintsulara iritsi eta Toledoko 

erreinua sortu zutela ere badaki, eta herri hori desagertzearen zergatia 

azaltzen du. 

5.1. Musulmanak Iberiar penintsulara noiz heldu ziren ondo daki; horien lurren 

izena identifikatu eta hirien eta kulturaren garrantzia ere balioesten ditu. 

6.1. Kristau-erreinuen sorrera eta bilakaera ezagutzen eta ulertzen du. 

7.1. Musulmanen eta kristauen arteko lurralde-gatazka identifikatu eta ulertzen 

du, baita gatazka horren amaiera ere. 



34

Gutxieneko 

edukiak 

Metodologia 




Ebaluazio 

prozedurak 

eta tresnak 

Kalifikazio 

sistemak 

Errekuperazio 

programa 

Aniztasunaren 


neurriak 


eta eskolatik 

kanpokoak 

Irakurtzeko 


IKT-en 

sustapena 

Balioen 

hezkuntza 

• Antzinaroko zibilizazioak. 

• Antzinaroak Espainiarako eta Erkidegorako izandako garrantzia. 

• Erdi Aroa eta orduko gertaera historiko batzuk. 

• Erdi Aroko gizarte taldeak eta arte-estiloak. 

• Bisigodoak. 

• Musulmanak eta al-Andalus hitza. Kristau-erreinuak sortzea. 

• Musulmanen eta kristauen arteko lurralde-gatazka. 

• Iraganeko bizimoduak ezagutzeko interesa. 

• Liburuko eta atlaseko irudiak aztertzea eta komentatzea, ikasleek Antzinaroko 

eta Erdi Aroko bizitzari buruzko galderak egiteko. 

• Antzinaroko zibilizazioen mapak egitea, baita Iberiar penintsulako mapak ere, 

Antzinaroari eta Erdi Aroari dagozkionak. 





• Erantsitako azken ebaluazio-proba. 








• Denboraren lerroa egin ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko proiektuan 


• Arkeologia-museoa bisitatu ariketa garatzea, erantsitako zientzia-lantegiko 


• Irakurgaia: Erdi Aroko katedral gotiko handiak. 



• Gure aurrekoek egindako guztia iturri historikoa dela onartzea eta balioestea, 

eta aurrekoen arte-adierazpenek gure kultura osatzen dutela eta gizateriaren 

kultura-ondareari egindako ekarpenak direla. 

35

Ebaluazioa egitea ezinbestekoa da irakaskuntza- 

eta ikasketa-prozesu guztietan; 

informazio-iturri horrekin ikasleen 

gaitasunak sendotzeko modua topatuko 

dugu, bai eta haiekin batera poza hartu 

ere lortutako emaitzengatik ere. 

Ebaluazioa 

Material honen bitartez horrexetara jo 

nahi dugu, hamabost proba proposatuta, 

ikasle bakoitzaren bakarkako jarraipena 

aurrera eramateko. Proba horietan 

daude bilduta liburuko unitate bakoitzaren 

oinarrizko edukiak, unitatearen programazioan 

zehaztutako helburuekin bat 

etorririk. 

Horrez gainera, hauek ere badira: 

• Hasierako ebaluaziorako proba. 

• Amaierako ebaluaziorako proba. 

• Hiruhileko ebaluazio-erregistroak. 

• Proba guztien soluzioak.

1. UNITATEA 

Izaki bizidunak. Landareak 

EB 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Lotu bizi-funtzioa eta dagokion esanahia: 

a) Nutrizioa. 1) Gurasoen antzeko ondorengoak (kumeak) sortzea. 

b) Harremana. 2) Substantziak lortzea eta erabiltzea, eta hondakinak kanporatzea. 

c) Ugaltzea. 3) Atzematea zer gertatzen den inguruan, eta horri erantzutea. 

2 

Idatzi zelularen irudian adierazita dauden 

atalen izenak. 

2. 

3 

Ordenatu antolaketan, txikienetik handienera: 

Organoak ....................................................... 

Zelulak ........................................................... 

1. 

Aparatuak eta sistemak ................................ 

Ehunak ........................................................... 

3. 

4 

Osatu: 

5 

38 

a) Izaki autotrofoek, ................ eta ............... esaterako, ................, mineralak eta ............... 

hartzen dituzte ingurutik. Horiekin denekin ........................ elikagaiak sortzen dituzte. 

b) Izaki heterotrofoek, ..................... eta ..................., esaterako, beste ...................... batzuk 

jaten dituzte .......................... lortzeko. 

Lotu lerroekin bi zutabeetako elementuak: 

a) Moneroak. 1) Zelulanitzak. Nukleodunak. Ehunak dituzte. Autotrofoak. 

b) Protistoak. 2) Zelulabakarrak. Nukleorik gabe. Autotrofoak edo heterotrofoak. 

c) Onddoak. 3) Zelulanitzak. Nukleodunak. Ehunak dituzte. Heterotrofoak. 

d) Landareak. 4) Zelulabakarrak edo zelulanitzak. Nukleodunak. Ehunik gabeak. 

Autotrofoak edo heterotrofoak. 

e) Animaliak. 5) Zelulabakarrak edo zelulanitzak. Nukleodunak. Ehunik gabeak. 

Heterotrofoak baina deskonposatzaileak. 

© GRUPO ANAYA, S.A., Inguruaren Ezaguera 5. Lehen Hezkuntza. Material hau fotokopiatzeko baimena ematen da.

1. UNITATEA 


EB 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

6 

Eman izaki bizidunen bost erreinuetatik 

adibide bana. 

Moneroak: .................................................. 

Protistoak: .................................................. 

Onddoak: ................................................... 

Landareak: ................................................. 

Animaliak: .................................................. 

7 

8 

Marraztu landare bat. Kokatu irudian, 

lekuan-lekuan dagokion errotulua: sustraia, 

zurtoina, hostoak, fotosintesia, izerdigarraioa 

eta ura eta mineralak xurgatzea. 

Erantzun landareen nutrizioari buruzko galdera hauei: 

© GRUPO ANAYA, S.A., Inguruaren Ezaguera 5. Lehen Hezkuntza. Material hau fotokopiatzeko baimena ematen da. 

9 

10 

a) Zerk osatzen du izerdi landua? .......................................................................................... 

b) Zer gas behar dute fotosintesia egiteko?............................................................................ 

c) Zer izen du eguzki-argia atzematen duen substantzia? .................................................... 

d) Zer gas isurtzen dute landareek fotosintesia egitean? ...................................................... 

Osatu: 

......................... prozesuan, landareek oxigenoa hartzen dute airetik, eta .......................... 

kanporatzen dute. Fotosintesian, landareek ...................... xurgatzen dute eta ................. 

kanporatzen. 

Landareek harreman-funtzioa betetzen dute. Idatzi nola egiten duten hori, adibide 

baten bidez. 

.................................................................................................................................................... 

.................................................................................................................................................... 

.................................................................................................................................................... 

39

2. UNITATEA 

Animaliak 

EB 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Idatzi animaliek dituzten hiru ezaugarri nagusi. 

.................................................................................................................................................... 

.................................................................................................................................................... 

2 

Zer alde dago animalia ornodunen eta animalia ornogabeen artean? 

.................................................................................................................................................... 

3 

Aztertu irudian ageri den animalia, eta erantzun: 

a) Ornoduna ala ornogabea da? 

..................................................................... 

b) Zer taldetakoa da? 

..................................................................... 

c) Nola hartzen du arnasa?...................................................................................................... 

4 

5 

6 

40 

Arrainek uretatik hartzen dute oxigenoa. Zer organoren bidez hartzen dute? 

.......................................................................................................................................................... 

Eman ornodunen bost taldeen izenak, eta ipini adibide bana. 

.......................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................... 

Osatu esaldi hauek: 

Jatekoak digeritzea da ...................................... ateratzea eta aprobetxatu ezin daitezkeen 

hondakinak .............................................................................................................................. 

Janariak digeritzeko, ia animalia guztiek daukate .............................................................. . 


2. UNITATEA 

Animaliak 

EB 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

7 

Eman honelako animalietatik bina izen: 

a) Brankia bidez arnasa hartzen dutenak .............................................................................. 

b) Trakea bidez arnasa hartzen dutenak ................................................................................ 

c) Biriken bidez arnasa hartzen dutenak ............................................................................... 

d) Azalaren bidez arnasa hartzen dutenak ............................................................................ 

8 Hona hemen zelula baten irudia, oso 

1. 

handi eginda. 

a) Zer izen du zelula horrek? 

2. 

................................................................ 

b) Idatzi irudian azaltzen diren atalen 

izenak. 

3. 


9 

10 

c) Animalien zer organotan daude zelula hauek? 

.................................................................................................................................................... 

Osatu zer informazio falta den animalien harreman-funtzioari buruzko prozesuen 

taula honetan. 

PROZESUA 

Estimuluak atzematea 

Esan zer organok atzematen dituzten estimulu hauek: 

ZER ORGANOK EGITEN DUEN 

Efektoreak 

• Argia: ...................................................................................................................................... 

• Soinu-bibrazioak: ................................................................................................................... 

• Objektuak ukitzea: ................................................................................................................ 

41

Atal honetan bederatzi lan-fitxa daude. 

Horietako bakoitzean irakurgai txiki bat 

eta informazio grafikoa (mapak, marrazkiak, 

taulak, eskemak…), ageri dira. 

Informazio horretatik abiatuta, zenbait ariketa 

gidatu daitezke, ikasleek oinarrizko 

gaitasunak garatu ditzaten eta jokoan ipini 

ditzaten ikasketa prozesuan bereganatutako 

edukiak eta trebetasunak. 

Atal honek badu, gainera, beste helburu 

bat: ikasleek irakurtzeko zaletasuna har 

dezatela, Inguruaren Ezagueraren arlotik 

abiatuta. 

Gaitasunen 

garapena

1. Probetxuzko bidaia 

Inguruaren Ezaguera 

GG 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

Charles Darwin Ingalaterran jaio zen 1809. urtean. Medikuntza ikasten hasi 

zen gaztetan, baina izaki bizidunak aztertzeko interesa erakutsi zuen 

handik gutxira. Hortaz, hogeita bi urte zituela, Beagle ontzian itsasoratu 

zen; munduan zehar espedizio zientifikoan joatekoa zen ontzia. 

Bost urte iraun zuen bidaiak. Denbora horretan, Darwinek lekuan-lekuan 

ikusitako fosilak, landareak eta animaliak marraztu eta aztertu izan zituen. 

Beagle ontziak egindako ibilbidean, Galapago uharteetara egindako ostera 

nabarmentzen da denen gainetik. Ozeano Barean den artxipelagoa da, 

Ekuadorreko kostaldearen aurrean. Galapagoetako izaki bizidunak oso 

deigarri egin zitzaizkion Darwini. Haien ezaugarriak aztertzean, gauza asko 

aurkitu zituen. 

Bidaia haren ostean eta 1882an hil arte, Darwinek zenbait liburu argitaratu 

zituen, egindako azterketa guztiak eta ateratako ondorioak bertan bilduta. 

Darwinen ikerketak Eboluzioaren Teoria deritzona ekarri zuen. Gaur egun, 

izaki bizidunak garatzen diren ideia ezinbestekoa da ulertzeko zergatik 

dagoen horrenbeste espezie planetan. 

44 

Galapagoak 

Valparaíso 

Azore uharteak 

Britainiar uharteak 

Kanariar 

uharteak 

Cabo Verde uharteak 

Santa Elena 

Suaren lurraldea 

Esperantza Onaren 

lurmuturra 

Cocos uharteak 

Madagaskar 

Maurizio 

Zeelanda Berria 


1. Probetxuzko bidaia 

Inguruaren Ezaguera 

GG 

Izen-abizenak: .............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Idatzi esaldi bana honako hitz hauekin: 

a) Espedizioa: .............................................................................................................................. 

....................................................................................................................................................... 

b) Fosilak: .................................................................................................................................... 

....................................................................................................................................................... 

c) Eboluzioa: ................................................................................................................................ 

....................................................................................................................................................... 

2 

Testua irakurri ostean, atera galdera hauen erantzuna: 

a) Zenbat urte bizi zen Darwin? ................................................................................................. 

b) Zer urtetan atera zen bidaian Beagle ontzia? ........................................................................ 

c) Noiz bukatu zen bidaia?.......................................................................................................... 


3 

4 

Aztertu mapa, kontsultatu atlas batean, eta erantzun: 

a) Zer ozeano zeharkatu zituen Beagle ontziak bidaia hartan?................................................. 

....................................................................................................................................................... 

b) Zer kontinentetan ez zen izan Beagle ontzia?........................................................................ 

....................................................................................................................................................... 

Bidaian zehar, Darwinek erreparatu zien 

izaki bizidunen hainbat marrazki egin zituen. 

Demagun zu ere naturalista bat zarela, 

Darwin bezala. Aukeratu inguruan duzun 

izaki bizidun bat (loreontzi bateko landarea, 

intsektua, hegaztia…). 

Egin izaki bizidun horren marrazkia, eta 

azaldu zer ezaugarri dituen. 

Ikaskideek igarri egin behar dute zer izaki 

den. 

45

Ikasleak askotarikoak direnez, emaitza 

akademiko hobeak lortzeko, zenbait 

neurri pedagogiko hartu behar izaten 

dira. 

Aniztasunaren 

tratamendua 

Horretarako dira koaderno honetan 

egindako proposamenak, eta hiru eratako 

ariketetan daude bilduta: 

• Sendotzeko ariketak (SA). 

• Zabaltzeko ariketak (ZA). 

• Ikasitakoa antolatu (IA). Unitatearen 

kontzeptu-eskema osatu gabe ematen 

da, eta bertan zenbait ariketa gaiaren 

inguruan.

1. UNITATEA 


SA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Osatu izaki bizidunen gaineko taula hau: zein diren, zer diren eta adibideak. 

ZELULAK 

Zelula muskularrak 

Mota bereko zelulek osatuta 

Urdaila, mihia, garuna 

APARATUAK ETA SISTEMAK 

2 

Idatzi sustraia, zurtoina eta hostoak hitzak irudian dagokien 

lekuan. 

3 

48 

Osatu landareen nutrizio-funtzioari buruzko esaldi hauek: 

Fotosintesian, karbono ................. sartzen da hostoetatik, 

................................... izeneko zulotxo batzuetatik, eta zulo 

horietatik irtenten da gero ................................................. . 

Fotosintesiak .......................................... energia behar du. 

Arnasketan, landareek ..................................................... 

hartzen dute eta .......................................... kanporatzen. 

.................................... eta gatza .................................... 

dira izerdi gordinaren osagaiak, eta ura eta ........................ 

dira izerdi landuaren osagaiak. 


1. UNITATEA 


SA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

4 

Osatu bost erreinuen eskema hau 

IZAKI BIZIDUNAK. SAILKAPENA 

Nukleorik gabeko zeluladunak 

Nukleodun zeluladunak 

MONERO 

ERREINUAK 

ez dituzte ehunak osatzen 

ehunak osatzen dituzte 

Ezaugarriak: 

............................... 

............................... 

............................... 

LANDARE 

ERREINUAK 

Ezaugarriak: 

............................... 

............................... 

ANIMALIA 

ERREINUAK 

Ezaugarriak: 

............................... 

............................... 


Adibideak: 

............................... 

Ezaugarriak: 

PROTISTO 

ERREINUAK 

................................................... 

................................................... 

Adibideak: 

................................................... 

ONDDO 

ERREINUAK 

Ezaugarriak: 

............................... 

Adibideak: 

............................... 

................................................... 

................................................... 

Adibideak: 

................................................... 

............................... 

Adibideak: 

............................... 

49

1. UNITATEA 


SA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

15 

Osatu landareen atalei buruzko informazio hau. 

A) Landarearen atala: 

................................................................. 

Funtzioak: 

................................................................. 

................................................................. 

................................................................. 

B) Landarearen atala: 

................................................................. 

Funtzioak: 

50 

................................................................. 

................................................................. 

................................................................. 

C) Landarearen atala: 

................................................................. 

Funtzioak: 

................................................................. 

................................................................. 

................................................................. 


1. UNITATEA 


ZA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Esaldi hauek guztiak oker daude. Horietako bakoitzean bi berba daude 

txarto. Hitz horiek aldatu eta egokiak ipiniz gero, egia bihurtuko dituzu. 

Ameba izaki zelulanitza da, monero-erreinukoa. .................................................................. 

.................................................................................................................................................... 

Izeia izaki zelulabakarra da, eta nutrizio heterotrofoa du. .................................................. 

....................................................................................................................................................... 

Polipoa landare-erreinukoa da, eta lehorrean bizi da. .......................................................... 

.......................................................................................................................................................... 

Legamiak protisto-erreinukoak dira, eta izaki autotrofoak dira. .......................................... 

.......................................................................................................................................................... 

2 

Erreparatu zuhaitz atal hauei; enborrak dira. 

a) Zer da enborra? .......................................... 

...................................................................... 


3 

...................................................................... 

b) Gauza bera dira enborra eta zurtoina? ........ 

............................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................... 

c) Zer doa enbor horretatik zehar? 

.............................................................................................................................................. 

Idatzi izaki bizidunen bost erreinuen izenak, eta eman adibide bana. 

.................................................................................................................................................... 

.................................................................................................................................................... 

.................................................................................................................................................... 

51

1. UNITATEA 


IA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Bete unitatearen laburpen-eskeman hutsik dauden laukiak. Gero, ipini, 

behar den tokian, erreinu bakoitzeko izaki bizidunen adibide batzuk. 

IZAKI BIZIDUNAK 

osagaiak 

… 

Hiru bizi-funtzio 

dituzte 

Sailkapena 

Motak 

Zelulabakarrak 

… 

Bost erreinu 

Zelula asko 

badituzte 

Hauek 

52 

… 

… 

Landareak 

… 

Animaliak 

… 

… 

… 


2. UNITATEA 

Animaliak 

SA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Osatu taula hau. 

ANIMALIA ORNODUNA EDO ORNOGABEA TALDEA 

Zizarea 

Muskuilua 

Elefantea 

Anemona 

Zikoina 

Izurdea 

Sardina 

Muskerra 

Zapoa 

Eltxoa 

Itsas trikua 


2 

3 

Idatzi zer organo edo aparatuk egiten dituen honako funtzio hauek: 

a) Digeritzea .................................................... b) Elikagaiak garraiatzea ............................. 

c) Hondakin-substantziak kanporatzea .................................................................................. 

........................................................... d) Oxigenoa hartzea ................................................. 

e) Odola mugitzea ........................................ f) Jatekoak txikitzea ......................................... 

Idatzi taula honetan falta den informazioa. 

FUNTZIOAK ETA EGINKIZUNAK 

ANIMALIEK HONAKO HAUEN BIDEZ EGITEN DITUZTE 

Kanpoko estimuluak atzematea 

Nerbio-sistema 

Muskuluak, eskeletoa 

53

2. UNITATEA 

Animaliak 

SA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

4 

Idatzi animalien irudiotan adierazita dauden atalen izenak. 

a) ........................................ b) ................ 

e) ..................................................... 

c) ........................................ 

d) ........................................ 

54 

f) ......................................... 

g) ........................................ 

h) ....................................... 


2. UNITATEA 

Animaliak 

SA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

5 

Idatzi irudian adierazita dauden atalen izenak. 

Nerbio-sistema 

a) ........................................... 

b) .......................................... 

c) ................ 

d) ................ 

e) ................ 


f) .................................. 

Errezeptoreak: 

zentzumenen organoak 

g) ........................................... h) .......................................... 

Efektoreak: lokomozio-aparatua 

55

2. UNITATEA 

Animaliak 

ZA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Lotu ezaugarri multzo bakoitza dagokion irudiarekin eta ornogabeetan 

dagokion taldearekin. 

1. Ahoan bi atzazal, 

kelizeroak, eta zortzi hanka 

dituzten artropodoak. 

A 

Miriapodoak: 

Ehunzangoak, 

milazangoak… 

2. Kusku deritzen bi zatik 

osatutako oskola duten 

moluskuak. 

B 

Bibalbioak: 

muskuiluak, bieirak, 

berberetxoak, almejak… 

C 

3. Ahoan baraila, oskola eta 

hamar hanka edo gehiago 


Gasteropodoak: 

lurreko eta uretako 

barraskiloak, bareak… 

56 

4. Oskoldun (askotan 

kiribila) edo oskol gabeko 

moluskuak. 

5. Burua oso garatua eta 

zortzi-hamar garro gihartsu 

dituzten moluskuak. 

6. Baraila Eta sei hanka 

dituzten artropodoak. Askok 

hegoak dituzte. 

7. Baraila, gorputz luzanga eta 

hamar hanka baino gehiago 


D 

E 

F 

G 

Araknidoak: 

Armiarmak, eskorpioiak, 

opilioiak… 

Krustazeoak: 

Karramarroak, ganbak, 

lanpernak, kukurutxak… 

Zefalopodoak: 

Olagarroak, txibiak, txibia 

txikiak… 

Intsektuak: 

Matxinsaltoak, kakalardoak, 

erleak, euliak, tximeletak… 


2. UNITATEA 

Animaliak 

ZA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

2 

Erabili testuko informazioa, eta osatu irudian dauden errotuluak: 

«Sardina ornoduna da, arrainen taldekoa. 

Ezkataz estalirik du gorputza. Buruan begiak nabarmentzen dira, eta ahoa mutur 

batean duela. 

Begi bakoitzaren atzean bi plaka gogor ageri dira, zakatzak. Zakatzen azpian, ondo 

babestuta, brankiak daude. Arrainek uretan arnasa hartzeko erabiltzen dituzte. 

Enborrean hegal batzuk ditu (atzealdekoari isats-hegal esaten zaio) eta alboetan albolerro 

deritzon organoaren bidez, uraren bibrazioak atzematen ditu. 

Sardina obiparoa da». 

............................... -hegala 

Hegalak 

.............................................. 


Ezkatak 

................................. -lerroa 

.............................................. 

Hegalak 

Ahoa buruaren 

muturrean..... 

Begiak 

57

2. UNITATEA 

Animaliak 

ZA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

3 


«Igela ornoduna da, anfibioen taldekoa. 

Buruan ez du lepo edo samarik eta oso begi irtenak ditu. Nabarmentzekoak dira, 

gainera, belarrietako zuloak eta sudur-zuloak. Oso aho handia du, eta mihi likitsua, 

jan nahi dituen animaliak harrapatzeko. 

Lau hanka ditu. Atzekoak handiagoak dira eta mintza dute hatz artean; jauzi egin 

eta igerian ibiltzeko balio diote. Ez du buztanik. 

Biriken bidez hartzen du arnasa, baina, horrez gainera, igelak uretatik ere har 

dezake oxigenoa, gorputzeko azal mehe biluziaren bitartez. 

Igela obiparoa da». 

................................ –zuloak 

Belarriak 

Begiak 

58 

Mihi .................................... 

................................ hankak 

Azal mehe 

eta ........................... 

Aurreko 

hankak 


2. UNITATEA 

Animaliak 

ZA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

4 


«Sugandila lehorreko narrastia da. Oso azal mehea du gorputzean, eta ezkataz betea. 

Lepo mugikorrak lotzen ditu enborra eta burua, eta buruan, nabarmentzekoak dira 

begiak, betazal eta guzti, belarrietako zuloak eta sudur-zuloak. Ahoan hotz txiki 

ugari eta mihia ditu. Sugandilak etengabe ateratzen du mihia, mihiaren bidez 

egiten baitu usain. 

Enborretik ateratzen dira lau hanka. Bost atzapar ditu hanka bakoitzak, eta oso 

erpe zorrotzak; horien bidez egin dezake zuhaitz eta landareetan gora. Buztan luzea 

ere badu. 

Sugandilak biriken bidez hartzen du arnasa, eta obiparoa da ». 

............................... 

Begiak, 

.........................eta guzti 


Bost atzapar ditu 

hanka bakoitzak, 

.................................. 

Buztana 

Haginak 

Mihiaren 

bidez 

egiten du 

.............................. 

Oso azal 

...................................... 

59

2. UNITATEA 

Animaliak 

ZA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

5 

Erabili irudiko informazioa, eta osatu testua: 

Sudur-zuloak 

Mokoa 

Lepo mugikorra 

Begiak 

Aurreko adarrak 

hegoak dira 

Belarria 

lumaz 

estalia 

Hegoetako 

lumak 

Atzeko hankak 

Ezkata 

Buztaneko 

lumak 

Erpeak 

60 

Gorputza lumaz estalia 

Txolarrea ornoduna da....... taldekoa. Gorputz guztia .......................................... estalia da, 

atzeko hankak izan ezik. Hankak ................., estaliak daude, eta ................. atzapar dituzte, 

oso .................... zorrotzekin. Aurreko adarrak .................. dira. Hegoetako eta .................. 

luma luzeek hegan egiteko balio dute . 

Animalia horren buruan, nabarmentzekoak dira begiak eta ................................................, 

Laburra eta gogorra da eta goiko aldean, ............................ zuloak ditu. 

............................ zuloak ez daude agerian, lumaz estalita daude eta. 

Txolarreak birika bidez hartzen du arnasa eta .............. da; hau da, arrautzak erruten ditu. 


2. UNITATEA 

Animaliak 

ZA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

6 

Erabili irudiko informazioa, eta osatu testua: 

Buztana 

Biboteak: 

ukimena bertan. 

Gorputza 

larruz estalia 

Begi-nini 

bertikaleko 

begiak 

Belarri 

orientagarriak 

Karniboroen 

hortz-haginak; 

letagin luze eta 

zorrotzak. 

Atzeko 

hankak 

Aurreko hankak 

Atzaparretan 

erpe 

erretraktilak 


Katua ornoduna da,.................. taldekoa. Gorputza.............. estalia du, baita buztan luzea ere. 

Buruan,.................. ditu ikusgarriak, ............. bertikalarekin; belarriak ....... eta .................... 

ukimen-funtzioarekin. Aho barruan, nabarmentzekoa da .............................. hortz-haginak 

dituela: letaginak edo ......................... luze eta zorrotzak. 

Lau hanken azpian atzaparrak ditu...........................; erpe zorrotz eta kako formakoak dira 

....................; hau da, atzaparren azpian ezkutatu egin ditzake. 

Katuak biriken bidez hartzen du arnasa, eta kumeak erditze bidez izaten ditu; hau da 

................ da. 

61

2. UNITATEA 

Animaliak 

IA 

Izen-abizenak: ............................................................................................................................................. 

Maila: ...................................................................... Eguna: .................................................................... 

1 

Bete unitatearen laburpen-eskeman hutsik dauden laukiak. Gero, ipini, 

behar den tokian, ornogabe eta ornodunen talde bakoitzeko adibide 

batzuk. 

ANIMALIAK 

Sailkapena 

Organoak, aparatuak eta sistemak 

dituzte hauek egiteko 

Ornogabeak 

… 

Funtzioa: 

Funtzioa: 

Funtzioa: 

Hauek izan 

daitezke 

Hauek izan 

daitezke 

62 

Polipoak eta 

marmokak 

… 

Ekinodermatuak. 

… 

Artropodoak. 

Arrainak. 

… 

Narrastiak. 

… 

… 

Digestio-aparatuak. 

Arnas 

aparatuak. 

Zirkulazio-aparatuak. 

Iraitz-aparatuak. 

Errezeptoreak. 

Nerbio-sistemak. 

Efektoreak.

Inguruaren Ezaguera

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?