13.07.2015 Views

biuleteni # 116 - csrdg

biuleteni # 116 - csrdg

biuleteni # 116 - csrdg

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>tbkbsp!gjobotfcjt!tusvruvsb!ebnbsUwjt!qsjodjqfcj!tbrbsUwfmpTjSoTa murRulialevan gogelaSvilies naSromi moicavs, zogadad, sajaro finansebissistemis agebisa da funqcionirebis sabazoprincipebis, saqarTvelos sabiujeto sistemis mowyobis,misi principebisa da ierarqiuli struqturisganxilvas. Semosavlebis saxiT miRebuli sajarofinansebis xarjvis saoperacio struqturisa dasaxelmwifo da konkretuli donis biujetebis bolosami wlis ZiriTadi parametrebis Seswavla-analizs.aseve, aq ganxilulia dagegmili cvlilebebi qveynissafinanso kanonmdeblobaSi.am naSromis erT-erTi mizania, sajaro finansebissferos maregulirebeli sakanonmdeblo da normatiuliaqtebidan warmovadginoT ZiriTadi sakiTxebida ganvixiloT isini.Tavi Isajaro (saxelmwifo) finansebis arsisajaro finansebi sxva araferia, Tu ara rTulikamaTi individisa da saxelmwifos urTierTobisSesaxeb. sajaro finansebi kvalifikaciis amaRlebissaukeTeso skolaa.vaclav klausi,CexeTis yofili premier-ministrisajaro finansebi aris ekonomikur urTierTobaTasistema, romelic dakavSirebulia finansuriresursebis mizandasaxul warmoqmnasTan, ganawilebasada gamoyenebasTan.sajaro finansebi aregulirebs saxelmwifo finansursaSualebaTa fondebis ganawilebasa da gadanawilebasTandakavSirebul urTierTobaTa sistemas.is moicavs urTierTobebs, rogorc saxelmwifosada sxvadasxva donis warmomadgenlebs Soris; asevecalkeul saxelmwifoebs Soris.nebismier qveyanaSi safinanso sistemis umniSvnelovanessferos warmoadgens sajaro (saxelmwifo)finansebi, romelic mowodebulia uzrunvelyos xelisuflebisSesabamisi organoebi maTi funqciebisrealizaciisaTvis saWiro finansuri resursebiT. amsferoSi fulad urTierTobaTa subieqtebad gamodiansaxelmwifo xelisuflebis Sesabamisi organoebi,organizaciebi da moqalaqeebi.sajaro (saxelmwifo) finansebis ekonomikuri Sinaarsigamoixateba mTliani erovnuli produqtisada erovnuli simdidris garkveuli moculobis gadanawilebaSi.is dakavSirebulia finansuri saSualebebisformirebasTan da saxelmwifos mier amresursebis gamoyenebasTan, dasaxuli funqciebisada RonisZiebebis dafinansebis uzrunvelsayofad.sajaro finansebi Seicavs: saxelmwifos yveladonis biujetebs, biujetgareSe saxelmwifo specialurfondebs, saxelmwifo kredits, saxazinosawarmoTa finansebs da qveynis kanonmdeblobiTgaTvaliswinebul yvela saxis Semosavals.saxelmwifos Semosavlebi mravalferovania Tavisisaxeebis, saxsrebis mobilizaciis meTodebis dawyaroebis mixedviT. igi Sedgeba saxelmwifo da adgilobrivibiujetebis Semosavlebisagan, saxelmwifoda kerZo sawarmoebis Semosavlebisagan, mosaxleobisgadasaxadebisa da sxva biujtgareSe specialurifondebisagan.ekonomistebi, romlebic sajaro finansebs swavloben,ikvleven saxelmwifos mier faqtobrivad gatarebulsagadasaxado da saxarjo politikas. gardaamisa, isini aanalizeben, Tu rogori unda yofiliyoes politika. Sexedulebani ekonomikur sferoSisaxelmwifos saqmianobis Sesaxeb im ideologiurimosazrebebis nayofia, rac individisa da saxelmwifosurTierTobas Seexeba.saxelmwifo sistema aucileblobaa _ yvela ersaqvs igi, Tumca, imavdroulad, mas arasasurveli Sedegebismotanac SeuZlia. aseTi Sereuli Sexedulebanisaxelmwifos mimarT kompleqsurad saxelmwifos sagadasaxadoda saxarjo politikas ukavSirdeba. saxelmwifommarTveloba mosaxleobas uzrunvelyofs maT-Tvis saWiro zogierTi saSualebiT, magram mxolodgarkveuli safasuris gadaxdis Semdeg. saxelmwifodanaxarjebis wyaro sabolood mainc kerZo seqtoria.saxelmwifos mxridan efeqtiani safinanso politikisgatarebis erT-erTi da ZiriTadi Sedegi unda iyos,amoRebuli gadasaxadebis Sesabamisad, adekvaturiservisebisa da momsaxurebis miwodeba mosaxleobisaTvis,rac saxelmwifos pirdapiri makroekonomikurifunqciaa da iTvaliswinebs sagadasaxado, saxarjoda fulad-sakredito politikis saSualebiT umuSevrobasada fasebis saerTo doneze zemoqmedebas, is,ZiriTadad, moicavs qveynis Sida ekonomikur saqmi-3


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>anobas, rac pirdapir gavlenas axdens sazogadoebisganviTarebisa da mosaxleobis cxovrebis socialurdoneze, magram, sajaro finansebis moqmedebis arealigacilebiT farToa. is moicavs rogorc makroekonomikurpolitikas, aseve mikro ekonomikur da saxelmwifoTaSorisurTierTobebs.saxelmwifos maregulirebeli strategia mniSvnelovanzegavlenas axdens resursebis ganawilebaze,romlis mizani, zogjer, saxelmwifos sagadasaxadoda saxarjo politikis ganxorcielebiT miiRweva.sajaro finansebis saSualebiT xorcieldeba mTlianierovnuli produqtisa da mTliani Sida produqtisfuladi formiT ganawileba-gadanawileba saxelmwifosda kerZo seqtorebs Soris, erovnuli meurneobiscalkeul dargebsa da sawarmoebs Soris, qveynisregionebsa da raionebs Soris, mTlianad sazogadoebasada mis wevrebs Soris. aqedan gamomdinare, sajarofinansebi fulad urTierTobaTa is nawilia,romelic fuladi saxsrebis fondebis mizandasaxulwarmoqmnasTan, ganawilebasTan da moxmarebasTanaris dakavSirebuli.sajaro finansebi saxelmwifo, avtonomiuri daadgilobrivi biujetebis ZiriTadi maCveneblebiT,umTavresad, xarjebis efeqtianobiT, mmarTvelobiTisistemis yvela donis warmomadgenlobiT da aRmasrulebelorganoebs saSualebas aZlevs gadamwyvetizemoqmedeba iqonion qveynis ekonomikur situaciazeda moagvaron mniSvnelovani problemebi. saxelmwifobiujetis xarjebi aris ekonomikuri urTierTobebi,romelic warmoiqmneba rogorc saxelmwifo fuladisaSualebebis miznobrivi ganawilebiT dargobrivida teritoriuli daniSnulebiT, aseve saSinao da sagareovaldebulebebis SesrulebiT.saxelmwifo biujeti aris saxelmwifo fuladiresursebis centralizebuli fondebis warmoqmnisada ganawilebis ZiriTadi forma, erovnuli Semosavlisnawilis gadanawilebis iaraRi, momavali da mimdinarewlis saxelmwifo xarjTa da SemosavalTaricxobrivad gamoxatuli varaudi.sajaro finansebis ZiriTadi arsi mis funqcieb-Si gamoisaxeba, esenia: gamanawilebeli da kontrolisfunqciebi.gamanawilebeli funqciis meSveobiT mkveTradvlindeba sajaro finansebis saxelmwifo-sameurneodaniSnuleba, misi am funqciis moqmedebis obieqtadgamodis: mTliani erovnuli produqtis Rirebuleba,erovnuli Semosavali da erovnuli simdidre fuladgamoxatulebaSi.sajaro finansebis gamanawilebeli funqcia xasiaTdebamravalmxrivobiT. is emsaxureba ganawilebissxvadasxva etapebs, monawileobs mTliani erovnuliproduqtis ganawileba-gadanawilebaSi.sajaro (saxelmwifo) finansebis gamanawilebelifunqciis mniSvnelovani mimarTulebaa erovnuliekonomikis marTvis sxvadasxva doneebis momcveloba _federaluri, teritoriuli da adgilobrivi doneebi.sajaro finansebis gamanawilebeli funqciisdaxasiaTebisas ar unda gamogvrCes mTavari momenti;es funqcia xSir SemTxvevaSi vlindeba ori saxiT _Semosavlis wyarosa da dafinansebis obieqtis an subieqtissaxiT, imis gaTvaliswinebiT Tu Semosavalira wyarodan miiReba da ras daafinansebs is.sajaro finansebis gamanawilebeli funqciis arsebobauSualo kavSirSia sakontrolo funqciasTan.mTeli sabiujeto procesi _ biujetis proeqtismomzadeba, ganxilva, damtkiceba, Sesruleba da biujetisSesrulebis angariSgebis damtkiceba - ukav-Sirdeba sajaro finansebis sakontrolo funqcias.sajaro finansebis sakontrolo funqcia vlindebamTliani erovnuli produqtis Sesabamis fondebSimoqcevisa da SemdgomSi misi miznobrivi xarjvisganawilebis kontrolSi. es funqcia xels uwyobsgamanawilebeli funqciis srulad amoqmedebasda disproporciebis aRmofxvras uSualod sabazromeurneobis pirobebSi.sajaro finansebis sakontrolo funqciis amocanebia:qveyanaSi safinanso kanonmdeblobis zustidacva, sagadasaxado organoebis, bankebis, sabiujetosistemis winaSe finansur valdebulebaTa drouladda srulad Sesrulebis kontroli, sawarmoebsada organizaciebs Soris angariSsworebaTa da gadasaxdelebisurTierTvaldebulebaTa Sesrulebiskontroli.sajaro finansebis sakontrolo funqciis safuZveliafinansuri resursebis moZraoba. kontrolisrealizaciis instrumentebia finansuri informacia.is moicavs sabuRaltro-saangariSsworebo da saangariSgebo,statistikuri da operatiuli aRricxvismonacemebs. sainformacio wyaros utyuaroba mniSvnelovnadamyarebs qveynis safinanso meurneobas.sajaro finansebis Tema mravlismomcvelia. ismoicavs saxelmwifo funqcionirebis yvela sferosda mimarTulebas, aqedan gamomdinare, naSromSiganxilulia sajaro finansebis ZiriTadi elementebi,konkretuli fiskaluri RonisZiebebi da sakanonmdeblosiaxleebi.Tavi IIsabiujeto sistemis mowyobissabaziso principebiII.1 sabiujeto sistemis zogadi principebisabiujeto sistema warmoadgens qveynis biujetebiserTianobas, rac dafuZnebulia saxelmwifosadministraciul-teritoriul mowyobaze. igiwarmoadgens qveynis yvela donis biujetebis samarTlebrivida ekonomikuri urTierTobebis normebiserTobliobas. sabiujeto sistema struqturuladaigeba sabiujeto kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuliprincipebis Sesabamisad, dadgenili wesiT.sabiujeto mowyoba - es aris sabiujeto sistemis,misi struqturisa da masSi gaerTianebuli biujetebisurTierTkavSiris agebis organizaciuli principebiserTianoba. qveynis sabiujeto sistemis mowyobaganisazRvreba amave qveynis saxelmwifoebrivimowyobis modeliT.sabiujeto sistemis agebis principebi ganisaz-Rvreba ama Tu im istoriul monakveTSi sxva qveyneb-4


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>is sabiujeto sistemebis agebis gamocdilebisa dasazogadoebriv urTierTobaTa Sesabamisi sferos maregulirebelisamarTlebrivi normebis erTobliobisSeswavlis Sedegad. aqedan gamomdinare, sabiujetosistemis principebi aris fuZemdebluri dasaxelmZRvanelo ideebi, ZiriTadi debulebebi, romlebicgansazRvraven am sistemis, mTlianobaSi sabiujetourTierTobebis mowyobisa da funqcionirebismoqmedi kanonmdeblobiT gamyarebul wess. aRsaniSnavia,rom es saerTo sawyisebi unda aisaxos qveynissabiujeto kanonmdeblobaSi.sabiujeto sistemis agebisa da funqcionirebisZiriTad principebs ganekuTvneba:• sakanonmdeblo principi - biujetebis samarTlebriviforma;• sabiujeto sistemis erTianobis principi;• sabiujeto sistemis doneebs Soris Semosavlebisada xarjebis gamijvnis principi;• biujetebis damoukideblobis principi;• sxvadasxva donis biujetebis, saxelmwifoarasabiujeto fondebis Semosaval-gasavlisasaxvis sisrulis principi;• biujetebis dabalansebis principi;• sabiujeto saxsrebis gamoyenebis efeqtianobisda ekonomiurobis principi;• sabiujeto xarjebis erToblivi dafarvisprincipi;• sabiujeto saqmianobis sajaroobis principi;• biujetis sandoobis principi;• sabiujeto saxsrebis miznobriobis principi;• teritoriuli erTeulebis, regionebisa damunicipaluri warmonaqmnebis, sabiujetouflebamosilebaTa Tanasworobis principi.ganvixiloT TiToeuli maTganis mniSvneloba daSinaarsi.sakanonmdeblo principi - biujetebis samarTlebriviforma _ es principi gulisxmobs biujetisdamtkicebas mxolod samarTlebrivi formiT,saxelmwifo xelisuflebis an adgilobrivi TviTmmarTvelobissakanonmdeblo organos normatiul samarTlebriviaqtiT. saxelmwifo biujeti da saxelmwifoarasabiujeto fondebis biujetebis dagegmvada damtkiceba xdeba saxelmwifo kanonebis formiT.sabiujeto sistemis erTianobis principi _ esprincipi damyarebulia samarTlebrivi bazis, fuladisistemis, sabiujeto dokumentaciis formebis,sabiujeto procesis principebis erTianobaze.sabiujeto sistemis erTianobis principi ar arsebobsbiujetebis damoukideblobis principebis gareSe,amasTan erTad, sabiujeto sistemis erTianobisaucilebeli pirobaa erTiani sabiujeto klasifikaciisda sabiujeto procesis arseboba.sabiujeto sistemis doneebs Soris Semosavlebisada xarjebis gamijvnis principi _ am principis arsimdgomareobs xarjebis gansaxorcieleblad SemosavlebisSesabamisi saxeebisa da uflebamosilebebisgadanawilebis dakanonebaSi, saxelmwifos saxelisuflebo,federaciuli subieqtebis saxelisuflebo daadgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebisaTvis.biujetebis damoukideblobis principi iTvaliswinebs:» saxelmwifo xelisuflebis sakanonmdebloda aRmasrulebeli organoebisa da adgilobriviTviTmmarTvelobis uflebas, sabiujetosistemis Sesabamis doneze damoukidebladganaxorcielos sabiujeto procesi.» qveynis sabiujeto sistemis yvela donisTvissabiujeto Semosavlebis sakuTari, kanonmdeblobiTgansazRvruli wyaros arsebobas.» sabiujeto da sagadasaxado kanonmdeblobisSesabamisad, biujetis maregulirebeliSemosavlebis, Sesabamisi biujetebis Semosavlebisformirebis uflebamosilebaTakanonmdeblobiT gamyarebas.» saxelmwifo xelisuflebis da adgilobriviTviTmmarTvelobis organoebis uflebas,damoukideblad gankargon sakuTari Semosulobebida sabiujeto saxsrebis xarjvismimarTulebebi.»»damatebiT miRebuli Semosavlebis, sabiujetoxarjebze sabiujeto Semosavlebisada sabiujeto xarjebis ekonomiis SedegadgamoTavisuflebuli saxsrebis amoRebisdauSveblobas.aseve, qveynis sabiujeto sistemis nawilisdamoukidebloba gulisxmobs biujetisdamtkicebas saxelmwifo xelisuflebis daadgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTiorganoebis mier. misi aRsrulebaxdeba saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTvelobisaRmasrulebeli organoebismier damoukideblad.sxvadasxva donis biujetebis, saxelmwifo arasabiujetofondebis Semosaval-gasavlis asaxvis sisrulisprincipi _ es principi niSnavs, biujetebis,saxelmwifo arasabiujeto fondebis biujetebisyvela Semosavlis da xarjis sagadasaxado da sabiujetokanonmdeblobiT, saxelmwifo arasabiujetofondebis Sesaxeb kanoniT gansazRvruli sxva savaldebuloSemonatanebi srul asaxvas eqvemdebarebasaxelmwifo, federaluri da adgilobrivi TviTmmarTvelobisbiujetebSi da saxelmwifo arasabiujetofondebis biujetebSi. amasTan erTad, sakanonmdeblodoneze gamyarebuli es principi xels uwyobssajaro finansebze efeqtiani kontrolis dawesebas.biujetebis dabalansebis principi _ am principisgulisxmobs biujetiT gaTvaliswinebuli xarjebismoculobis Sesabamisobas sabiujeto Semosavlebisada misi deficitis dafinansebis wyaroebidan Semonatanebisjamur moculobasTan. aRsaniSnavia, romsabiujeto procesis warmarTvisas uflebamosili5


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>organoebi unda gamodiodnen biujetis deficitissididis minimizaciis aucileblobidan. gamomdinareaqedan, biujetis deficitis koeficienti ar undaaRematebodes kanonmdeblobiT gaTvaliswinebulzRvrul sidides.sabiujeto saxsrebis gamoyenebis efeqtianobisda ekonomiurobis principi iTvaliswinebs biujetisformirebisa da Sesrulebisas pasuxismgebeli organoebisda sabiujeto finansebis mimRebi organizaciebismier, biujetiT gansazRvruli asignebebisefeqtianad da ekonomiurad gamoyenebis gziT maqsimaluriSedegebis miRwevas.sabiujeto xarjebis erToblivi dafarvis principigulisxmobs xarjebis dafarvas miznobrivadmiRebuli grantebiT, romelTa xarjvac, kanonmdeblobiTgaTvaliswinebuli wesiT, mxolod winaswargansazRvrul muxlebzea SesaZlebeli.sabiujeto saqmianobis sajaroobis principi _biujetis sajarooba da gmWvirvaloba gulisxmobsbiujetis formirebis yvela etapis (dagegmva, damtkiceba,aRsruleba da angariSgeba) xelmisawvdomobas,samoqalaqo sazogadoebisa da masobrivi sainformaciosaSualebebis warmomadgenlebisTvis biujet-Tan dakavSirebuli nebismieri informaciis, kanoniTgaTvaliswinebuli wesiT miwodebas. damtkicebulibiujetebisa da maTi Sesrulebis Sesaxeb angariSebispresaSi savaldebulo gamoqveynebas, biujetisSesrulebis Sesaxeb warmodgenili informaciis sisrules,agreTve saxelmwifo xelisuflebis sakanonmdebloorganoebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobisorganoebis gadawyvetilebebiT sxva monacemebismisawvdomobas.gamWvirvalobis principSi gamonaklisi SeiZlebaiyos biujetis saidumlo muxlebi, romlebic Seicavensaxelmwifo saidumloebas. aqedan gamomdinare,kanonmdebloba amtkicebs saidumlo muxlebsmxolod saxelmwifo biujetSi.sajaroobis principi ganpirobebulia demokratiuliprincipebis dacvis aucileblobiT sajarofinansebis ganawilebisa da gankargvis sferoSi.biujetis sandoobis principi _ biujetis sandoobaniSnavs Sesabamisi teritoriis socialurekonomikuriganviTarebis prognozis maCveneblebissaimedoobas da sabiujeto Semosavlebisa da xarjebisgaangariSebis realurobas. biujeti aris momavalzeorientirebuli dokumenti, igi Seicavs xarjebisprognozul Sefasebebs, rac momaval sabiujetowels unda ganxorcieldes, aseve SemosavlebisSefasebebs, romelTa mobilizebasac gegmavs saxelmwifoimave periodSi. amitomac biujetis sandoobagulisxmobs Sesabamisi teritoriebis socialurekonomikuriganviTarebis maCveneblebis saimedoobasda Semosavlis gaangariSebebis realurobas. aRniSnuliprincipis gauTvaliswineblobas mivyavarT seriozulgarRvevamde sajaro finansebisa da fuladiresursebis marTvis sferoSi.sabiujeto saxsrebis miznobriobis principi gulisxmobs,sabiujeto saxsrebis gadacemas sabiujetosaxsrebis mxarjavi subieqtisTvis, dagegmili sabiujetoasignebebis farglebSi, konkretuli RonisZiebebismiznobrivad gansaxorcieleblad. gamoyofilisaxsrebis gamoyeneba, biujetis asignebebiT gau-Tvaliswinebeli RonisZiebebisTvis an maTi mimarTvasxva miznebisaTvis dauSvebelia da es qmedeba ar-Rvevs qveynis sabiujeto kanonmdeblobiT gaTvaliswinebulnormebs. aRniSnuli principis ZiriTadirealizeba xdeba saerTo, regionuli da adgilobrividonis sabiujeto programebis dafinansebis dros.aseve is gamoiyeneba qveynisaTvis strategiuladmniSvnelovani miznobrivi programebis finansuriuzrunvelyofisas.es principi garantirebulad unda aregulirebdessabiujeto saxsrebis gamoyenebas im sabiujetoRonisZiebebis dasafinanseblad, romlebic aRiarebuliasazogadoebrivad mniSvnelovan xarjebad, Sesabamisibiujetebis damtkicebis dros. sabiujetoprocesis monawile subieqtebis mier sabiujeto saxsrebismiznobrivad xarjvis kontroli, saxelmwifo damunicipaluri safinanso kontrolis erT-erTi mniSvnelovanimimarTulebaa sajaro finansebis sferoSi.teritoriuli erTeulebis, regionebisa da municipaluriwarmonaqmnebis, sabiujeto uflebamosilebaTaTanasworobis principi iTvaliswinebs saxelmwifo xelisuflebisda adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebissabiujeto uflebamosilebebis gansazRvras,xarjviTi valdebulebebis dadgenasa da Sesrulebas,federaciis subieqtebisa da adgilobrivi biujetebissagadasaxado da arasagadasaxado Semosavlebisformirebas, sabiujeto kanonmdeblobiT dadgenilierTiani principebisa da moTxovnebis SesabamisadbiujetTa Sorisi transferebis gacemis formebsada wess. saxelmwifo xelisuflebis centralur dafederaciis subieqtebis saxelmwifo xelisuflebisorganoebs Soris, saxelmwifo xelisuflebis da adgilobriviTviTmmarTvelobis organoebs Soris kanonmdeblobisSeusabamo nebismieri xelSekruleba daSeTanxmeba iTvleba baTilad.sabiujeto sistemis principebis erTobliobaaris saxelmwifo da municipaluri biujetebis akumulaciis,gamoyenebisa da ganawilebis mniSvnelovanisaSualeba. is saxelmwifosa da adgilobrivi TviTmmarTvelobisorganoebis sabiujeto saqmianobas ani-Webs konkretul, gansazRvrul mimarTulebas.aRsaniSnavia isic, rom sajaro finansebis sfero-Si gvxvdeba gansxvavebuli principebic. magaliTad:sxvadasxva donis biujetebis damoukidebloba; sxvadasxvadonis Semosavlebis sakuTari wyaroebis dakanoneba;maTi xarjvis mimarTulebis damoukidebeligansazRvra; damatebiTi Semosavlebisa da gamouyenebelian damatebiT miRebuli saxsrebis zemdgomi biujetebismier amoRebis dauSvebloba; xelisuflebisorganoebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebismier miRebuli gadawyvetilebebis Sedegadwarmoqmnili xarjebis kompensaciis ufleba; sakuTariSemosavlebidan sagadasaxado da sxva saxis SeRavaTebisdaweseba; sabiujeto pasuxismgeblobis da xarjviTiuflebamosilebebis sakanonmdeblo gamijvna,xelisuflebisa da adgilobriv organoiebs Soris;6


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>xelisuflebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobisorganoebis finansuri resursebis Sesabamisoba maTmier Sesasrulebel sakiTxebTan; qvemdgomi biujetebisSemosavlebis vertikaluri da horizontalurigamoTanabreba.aqedan gamomdinare, sabiujeto sistemis funqcionirebisyoveli principi araerTgvarovaniaTavisi struqturiT, Sedgeba sxvadasxvagvari, magrammWidrod urTierTdakavSirebuli da urTierTganmapirobebeliiuridiuli, ekonomikuri da organizaciulinormebisagan.am principebis arsis gageba SeuZlebelia sabiujetourTierTobaTa arsisa da sabiujeto sistemisfunqcionirebis wesis normatiul-samarTlebriviregulirebis wyaroebis mniSvnelobis ganumartavad.saqarTvelos dRevandeli sabiujeto sistemaefuZneba mxolod saqarTvelos sabiujeto kanonmdeblobiTaRiarebul socialur-ekonomikur principebsada Rirebulebebs. Sesabamisad, sabiujetosistemis agebis socialur-ekonomikuri safuZvlebida mosazrebebi, rasac ara aqvs sakanonmdebloZala da maTi asaxva ar xdeba moqmed sabiujeto-samarTlebrivnormebSi, zemoT mocemuli sabiujetosistemis principebs ar warmodgenen.II.2 sabiujeto mowyoba da sabiujeto sistemasaqarTveloSisaqarTvelos sabiujeto sistemis mowyoba gansazRvruliasaqarTvelos `sabiujeto kodeqsiT~.is ZalaSi Sevida 2010 wlis 1 ianvridan. am kodeqsisZalaSi Sesvlamde saqarTveloSi sabiujeto sistemasaregulirebda, saqarTvelos kanonebi ,,sabiujetosistemis Sesaxeb~, ,,TviTmmarTveli erTeulisbiujetis Sesaxeb~, ,,Semosavlebis biujetebs Sorisganawilebis Sesaxeb~ da sxva sakanonmdeblo normatiuliaqtebi.sabiujeto kodeqsSi gansazRvrulia saqarTvelossabiujeto sistemis formirebis principebida is aregulirebs: a) biujetis proeqtis momzadebis;b) biujetis damtkicebis; g) biujetis Sesrulebis;d) biujetis angariSgebis da e) biujetis kontrolisprocesebs. agreTve centraluri xelisuflebis, avtonomiurirespublikebis, adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis sabiujeto qmedebebs, urTierTobebsada maT pasuxismgeblobas.saqarTvelos sabiujeto sistema warmoadgensqveynis biujetebis erTianobas, rac gansazRvruliasaxelmwifos administraciul-teritoriuli mowyobiT,ekonomikuri da samarTlebrivi urTierTobisnormebiT. saqarTvelos sabiujeto sistema Sedgebasaxelmwifo biujetis, afxazeTisa da aWaris avtonomiurirespublikebis respublikuri biujetebis da adgilobriviTviTmmarTveli erTeulis biujetebisagan.sabiujeto sistemis monawile subieqtebi, sabiujetoprocesis mimdinareobis yvela etapze, valdebulniarian gaiTvaliswinon kanonmdeblobiT gansazRvruliSemdegi principebi:• yovlismomcveloba - is iTvaliswinebs biujetisSemosulobebis, gadasaxdelebis danaSTis cvlilebis srulyofilad asaxvasbiujetSi.• gamWvirvaloba - es aris erT-erTi ZiriTadikomponenti sabiujeto procesis demokratiuladwarmarTvisaTvis, rac gulisxmobsyvela donis biujetis proeqtis sakanonmdebloorganoebSi ganxilvis procedurebissajaroobas sazogadoebrivi da masobriviinformaciis gavrcelebis organizaciebisada dainteresebuli moqalaqeebisaTvis.damtkicebuli biujetebisa da maTi SesrulebisSesaxeb angariSebis gamoqveynebas.biujetis Sesaxeb nebismieri informaciis(garda saidumlo informaciisa) xelmisawvdomobasnebismieri dainteresebuli fizikuriTu iuridiuli pirisaTvis.• angariSvaldebuleba - sabiujeto procesisyvela monawile subieqti pasuxismgebeliamis mier Sesrulebul saqmianobaze da biujetisSesaxeb gacemul nebismier informaciaze.• damoukidebloba - erT-erTi fundamenturiprincipi, romelic gulisxmobs saqarTvelossaxelmwifo biujetis, avtonomiurirespublikebis respublikuri biujetebisada adgilobrivi TviTmmarTveli er-Teulebis biujetebis damoukideblobas,uzrunvelyofilia sakuTari SemosulobebiTada naSTiT. isini uflebamisili ariandamoukideblad gansazRvron sakuTari gadasaxdelebisaqarTvelos kanonmdeblobisSesabamisad. adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis biujetebis SemosulobebTan,gadasaxdelebTan da naSTis cvlilebasTandakavSirebuli uflebamosileba da pasuxismgeblobaganisazRvreba saqarTveloskanonmdeblobiT.• erTianoba - centraluri, avtonomiuri respublikebisada adgilobrivi TviTmmarTvelobisorganoebis saerTo ekonomikurisafuZvlebiT, erTiani sabiujeto klasifikaciiTada angariSTa CamonaTvaliT,sabiujeto dokumentaciiT, saqarTveloskontrolis palatis zedamxedvelobiTsaxelmwifo finansuri kontrolis erTianiprincipebiT xelmZRvaneloba.• universaloba - biujetis yvela SemosulobismimarTva, saerTo gadasaxdelebis dafinansebisuzrunvelsayofad, garda am kanoniTgansazRvruli SemTxvevebisa (donorebisganmiRebuli Semosulobebi). arc erTi Semosuloba,donorebisgan miRebuli Semosulobebisgarda, ar unda iqnas mimarTuli raimemiznobrivi RonisZiebebis da konkretuligadasaxdelebis dasafinanseblad. mxarjavi(sabiujeto) organizaciis mier miRebuliSemosulobis SenarCuneba sxva miznebisaTvisdauSvebelia.7


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>• konsolidireba - nebismieri saxelmwifo Semosulobisxazinis erTiani angariSis sistemaSimoqceva da gadasaxdelebis gadaxdasaqarTvelos kanonmdeblobiT dadgeniliwesiT, xazinis erTiani angariSis sistemisangariSebis marTva saxelmwifo xazinis mierda maTi ganTavseba saqarTvelos erovnulbankSi mis angariSze.am principebis pirveli punqtiT gansaz-Rvruli RonisZiebebi ar vrceldeba ,,momavaliTaobebisa da stabiluri ganviTarebis fondebisSesaxeb~’saqarTvelos kanoniT gaTvaliswinebuli momavaliTaobebisa da stabiluri ganviTarebis fondebTandakavSirebul sabiujeto urTierTobebze.aRniSnul fondebs Cven ganvixilavT naSromis mexuTeTavSi, sadac detalurad iqneba aRwerili maTistruqturul-funqciuri Sinaarsi da daniSnuleba.Tavi IIIsaxelmwifo biujetirogorc zemoT aRvniSneT, sajaro finansebisZiriTadi instrumenti aris biujeti, romelic mniSvnelovanwiladgansazRvravs qveynis socialurekonomikuriganviTarebis ZiriTad mimarTulebebsda qveynis stabiluri funqcionirebis erT-erTimTavari elementia. am TavSi Cven ganvixilavT saxelmwifobiujetis formirebisa da marTvis meqanizmisZiriTad mimarTulebebs, maT daniSnulebasa da funqciur-ekonomikurSinaarss.III.1 sabiujeto procesisabiujeto procesi saqarTvelos sabiujetosistemis ganuyofeli nawilia. is warmoadgens sabiujetosistemis monawile subieqtebis saqmianobas,rac moicavs biujetis proeqtis momzadebas, wardgenas,ganxilvas, damtkicebas, Sesrulebas, angariSgebasada kontrols.biujetis proeqtis momzadebaze, damtkicebulibiujetis Sesrulebasa da angariSgebaze pasuxismgebeliaSesabamisi aRmasrulebeli organo,xolo biujetis proeqtis ganxilvaze, damtkicebasada kontrolze uflebamosilia sakanonmdeblo organo.saxelmwifo biujetis proeqtis momzadebasa dawardgenas koordinacias uwevs da pasuxismgebeliasaqarTvelos finansTa saministro.saqarTveloSi, ise rogorc msoflios bevr sxvaqveyanaSi, sabiujeto weli emTxveva kalendarul wels.sabiujeto procesis etapebi• biujetis proeqtis dagegmva-momzadeba _aRmasrulebeli organo;• biujetis proeqtis wardgena _ aRmasrulebeliorgano;• biujetis proeqtis ganxilva _ sakanonmdebloorgano;• biujetis proeqtis damtkiceba _ sakanonm-deblo organo;• damtkicebuli biujetis Sesruleba _ aRmasrulebeliorgano;• biujetis angariSgeba da kontroli _ aRmasrulebeliorgano, sakanonmdeblo organo;• Sesrulebuli biujetis damtkiceba _ sakanonmdebloorgano.biujetis proeqtis momzadeba da wardgenamomavali wlis biujetis proeqtis momzadebisprocesi iwyeba mimdinare wlis 1 marts. saqarTvelosmTavroba, qveynis ZiriTadi monacemebisa damimarTulebebis dokumentis momzadebis mizniT,pirvel martamde dadgenilebiT gansazRvravs mxarjavidawesebulebebis, teritoriuli erTeulebisrwmunebulebis, avtonomiuri respublikebis xelisuflebisorganoebis da adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis organoebis mier warsadgeni informaciisnusxas da vadebs. aRniSnuli dokumentis momzadebasuzrunvelyofs saqarTvelos finansTa saministrozemoT CamoTvlil saxelmwifo da adgilobrivisaxelisuflebo uwyebebTan erTad da iwyebs muSaobasZiriTadi monacemebisa da mimarTulebebis dokumentze(BDD), romelic moicavs saSualovadian makroekonomikurprognozs, saSualovadian fiskalurprognozs da safinanso (sabiujeto, sagadasaxado)politikis ZiriTad mimarTulebebs.saSualovadiani fiskaluri prognozi aris saSualovadianmakroekonomikur prognozze dafuZnebuliSemosavlebis, xarjebis da dafinansebis ZiriTadielementebis prognozi.sabiujeto politikis ZiriTadi mimarTulebebimoicavs mimdinare biujetis mdgomareobas; xelisuflebisprioritetebze dafuZnebul, sabiujetostrategiis farglebSi SemuSavebul winadadebebs;Semosavlebis da xarjebis ZiriTad saxeobebs. igiefuZneba saSualovadian makroekonomikur prognozs,saSualovadian fiskalur prognozs, mimdinare wlisfiskaluri mdgomareobisa da strategiis angariSs.ZiriTadi monacemebisa da mimarTulebebis dokumentsfinansTa saministro warudgens saqarTvelosmTavrobas. mTavroba, araugvianes 10 ivlisisa,iwonebs aRniSnuli dokumentis pirvelad variants.mas Semdeg, rac saqarTvelos mTavroba moiwonebsZiriTadi mimarTulebebisa da monacemebisdokuments, saqarTvelos finansTa saministro, minimum5 dReSi, mxarjav subieqtebs ugzavnis sabiujetoganacxadis formebs, romlis mixedviTac maT, finansTasaministros, unda warudginon informacia Sesabamisiteritoriuli erTeulis an mxarjavi dawesebulebismier dasagegmi biujetis Sesaxeb. aRniSnuliinformacia SesabamisobaSi unda iyos qveynis Ziri-Tadi monacemebisa da mimarTulebebis dokumentTan.mxarjavi subieqtebis xelmZRvanelebi, sabiujetocirkularze dayrdnobiT, amzadeben sabiujetoganacxads da 1 seqtembramde warudgenen saqarTvelosfinansTa saministros. is unda Seicavdes Semdeginformacias:• gasuli sabiujeto wlis faqtiur Semosu-8


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>lobebsa da gadasaxdelebs.• mimdinare wlis mosalodnel Semosulobebsada gadasaxdelebs.• dasagegmi sabiujeto wlis Semosulobebisada gadasxdelebis saprognozo maCveneblebs.• sabiujeto klasifikaciis mixedviT momavalisabiujeto wlis da Semdgomi orisabiujeto wlisaTvis gaangariSebul Semosulobebsada gadasaxdelebs.• biujetidan dasafinansebeli saStato er-Teulebis raodenobas.• Semosulobebisa da gadasaxdelebis prognozebisdasabuTebas.• mxarjavi subieqtebis mier miRebuli anmisaRebi arafuladi grantebis Sesaxeb informacias.15 seqtembramde finansTa saministro sabiujetoganacxadebs amowmebs da ixilavs mxarjav subieqtebTanerTad. mxarjav subieqtsa da finansTasaministros SeuTanxmeblobis SemTxvevaSi gadawyvetilebasiRebs saqarTvelos mTavroba.25 seqtembramde saqarTvelos finansTa saministrosaqarTvelos mTavrobas gansaxilvelad warudgenssaxelmwifo biujetis proeqts da ganaxlebuliZiriTadi monacemebisa da mimarTulebebis dokuments.saxelmwifo biujetiT damtkicebuli xarjebisada arafinansuri aqtivebis zrdis moculoba arunda aRematebodes saangariSo wlis mTliani Sidaproduqtis saprognozo maCveneblis 25%-s.saqarTvelos mTavroba, prezidentTan SeTanxmebiT,1 oqtombramde biujetis kanonis proeqtswarudgens parlaments.biujetis proeqtis ganxilva da damtkicebasaxelmwifo biujetis kanonproeqtis ganxilvaiwyeba parlamentis komitetebSi, fraqciebSi, saparlamentoumravlesobaSi da umciresobaSi. sakomitetomosmenebisas gamoTqmul SeniSvnebsa dawinadadebebs, aseve saqarTvelos kontrolis palatisda erovnuli bankis daskvnebs, saqarTvelos parlamentiugzavnis saqarTvelos mTavrobas araugvianes22 oqtombrisa. qveynis ZiriTadi monacemebis damimarTulebebis dokumentze gamoTqmuli SeniSvnebisarekomendacio xasiaTs atarebs.saqarTvelos mTavroba, araugvianes 5 noembrisa,parlaments warudgens biujetis proeqtisda qveynis ZiriTadi monacemebis da mimarTulebebisdokumentis gadamuSavebul variants, SeniSvnebis dawinadadebebis gaTvaliswinebiT.Semdeg kanonproeqti ganixileba saqarTvelosparlamentis plenarul sxdomaze. biujetisproeqtsa da mimdinare wlis saxelmwifo biujetisSesrulebis Sesaxeb moxsenebas warmoadgens saqarTvelospremier-ministri an saqarTvelos mTavrobisromelime wevri premier-ministris davalebiT. parlamentiaseve ismens kontrolis palatisa da parlamentissafinanso-sabiujeto komitetis moxsenebebs.parlamentis plenarul sxdomaze gamoTqmuliSeniSvnebi da winadadebebi araugvianes 15 noembrisaegzavneba saqarTvelos mTavrobas.saqarTvelos mTavroba, araugvianes 30 noembrisa,biujetis proeqtis da qveynis ZiriTadi monacemebisda mimarTulebebis dokumentis Sesworebulvariants, SeniSvnebis da winadadebebis gaTvaliswinebiT,ubrunebs saqarTvelos parlaments.saqarTvelos parlamenti saxelmwifo biujetisproeqts kenWs uyris, araugvianes dekembris mesameparaskevisa da amtkicebs erTi mosmeniT, xmaTa siiTiSemadgenlobis umravlesobiT. im SemTxvevaSi, Tuparlamenti dekembris mesame paraskevamde ver miiRebsgadawyvetilebas saxelmwifo biujetis damtkicebisSesaxeb, SesaZlebelia, biujetis proeqtisigive variants an saqarTvelos mTavrobis da parlamentiswevrTa SemTanxmebeli komisiis mier Sesworebulbiujetis proeqts, kenWi eyaros 10 dRisvadaSi da araugvianes 31 dekembrisa.parlamentis mier saxelmwifo biujetis daumtkiceblobisSemTxvevaSi, prezidents ufleba aqvsdaiTxovos parlamenti da biujeti daamtkicos SesabamisidekretiT, rasac dasamtkiceblad warudgensaxal arCeul parlaments, misi uflebamosilebisZalaSi Sesvlidan 1 Tvis vadaSi.saxelmwifo biujetis damtkicebidan erTi TvisvadaSi saqarTvelos finansTa saministro, adgilobriviTviTmmarTvelobis organoebidan da avtonomiurirespublikebidan miRebuli informaciis safuZvelzeamzadebs qveynis ZiriTadi monacemebisada mimarTulebebis dokumentis saboloo variantsda warudgens parlamentis safinanso-sabiujetokomitets, informaciis saxiT.im SemTxvevaSi, Tu parlamenti axali sabiujetowlis dawyebamde ver daamtkicebs biujets, aRmasrulebelixelisuflebis organoebs ufleba aqvT nakisrivaldebulebebis Sesasruleblad xarji gawionwina wlis damtkicebuli biujetis asignebebis moculobiserTi-meTormetediT, miRebuli SemosavlebisfarglebSi.sagangebo situaciis Seqmnis SemTxvevaSi, parlamentiuflebamosilia daamtkicos mTavrobismier warmodgenili da prezidentTan SeTanxmebulisagangebo biujeti, sagangebo xarjebis dafinansebisuzrunvelsayofad. aseT SemTxvevaSi, aseve SesaZlebelia,SemoRebuli iqnas damatebiTi gadasaxadebi anmosakreblebi.damtkicebul biujetSi cvlilebebis Setanabiujetis kanonSi cvlilebebis Setanis mizniT,saqarTvelos mTavroba mimarTavs parlaments da warudgensSesabamis masalebs cvlilebebisa da saSualovadiani makroekonomikuri prognozebis Sesaxeb.wardgenili cvlilebebis kanonproeqti saqarTvelosparlamentis mier, Sesabamisi daskvnebiT dawinadadebebiT, 7 dRis vadaSi ubrundeba saqarTvelosmTavrobas, romelic, Tavis mxriv, sabiujetocvlilebebisa da damatebebis gadamuSavebul vari-9


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>ants, gansaxilvelad ubrunebs parlaments araugvianes5 dRis vadaSi.saqarTvelos parlamenti 5 dRis vadaSi ixilavscvlilebebisa da damatebebis warmodgenil kanonproeqtsda siiTi Semadgenlobis umravlesobiT Rebulobsgadawyvetilebas misi damtkicebis Sesaxeb.biujetis Sesrulebasabiujeto dawesebulebebi pasuxismgebelniarian, damtkicebuli asignebebis gaTvaliswinebiT,awarmoon gadaxdebi da TavianTi kompetenciis farglebSiakrifon Semosavlebi.finansTa ministri zedamxedvelobas uwevssaxelmwifo biujetis Sesrulebis organizebasa damarTvas.mxarjavi dawesebuleba saxelmwifo biujetiskanonis gamoqveynebidan 5 samuSao dRis vadaSi finansTasaministros awvdis informacias maTze gamoyofilisabiujeto asignebebis yovelkvartalur an yovelTviursaorientacio ganweris Sesaxeb. finansTasaministro ixilavs warmodgenil informacias daarsebuli resursebis gaTvaliswinebiT, saxelmwifobiujetis gamoqveynebidan araugvianes 15 dRisa, iRebsgadawyvetilebas saxelmwifo da naerTi biujetebiskvartaluri da yovelTviuri ganweris Sesaxeb.ganwera aris dokumenti, romelSic Semosulobebida gadasaxdelebi gaSlilia kvartlebis mixedviT.ganwerili Semosavlebi da xarjebi dabalansebulia.es dokumenti saWiroa, raTa wlis sxvadasxva period-Si ar warmoiqmnas Semosavlebisa da xarjebis disbalansi.ganwera saxelmwifo biujetis Sesaxeb kanonTanerTad ZiriTadi dokumentia, romelsac iyenebs finansTasaministros saxelmwifo saxazino samsaxurixarjebis dasafinanseblad. xazinas ufleba ara aqvsgasces finansebi, Tu es ar aris gaTvaliswinebuliganweris dokumentSi.biujetis angariSgeba da kontrolisaxelmwifo xazina yoveli Tvis 20 ricxvamdeamzadebs angariSgebas saxelmwifo biujetis Semosulobebis,gadasaxdelebis, naSTis cvlilebisa damTliani saldos CvenebiT da warudgens parlaments.yoveli kvartlis dasrulebis Semdeg, erTi TvismanZilze, finansTa saministro saqarTvelos parlamentswarudgens saxelmwifo biujetis mimoxilvas,rac unda moicavdes Semdeg informacias:• makroekonomikur da sabiujeto sferoSimimdinare procesebs.• Semosulobebis, gadasaxdelebis, naSTis cvlilebisada mTliani saldos faqtobrivimoculobebis Sedarebas Sesabamisi periodisgegmiur maCveneblebTan.finansTa saministros mier SemuSavebuli instruqciebisada dadgenili vadebis mixedviT mxarjavisubieqtebi finansTa saministros warudgenensakuTar angariSebsa da angariSgebas. am informaciazedayrdnobiT finansTa saministro amzadebssaxelmwifo biujetis Sesrulebis wliur angariSs,rac waredgineba saqarTvelos parlaments sabiujetowlis damTavrebamde, araugvianes sami Tvis vadaSi.saxelmwifo biujetis Sesrulebis wliuri angariSebisganxilvisa da saqarTvelos kontrolispalatis moxsenebis Semdeg, parlamenti araugvianes15 ivnisisa iRebs gadawyvetilebas misi damtkicebisan ar damtkicebis Sesaxeb. saxelmwifo biujetisSeusruleblobis SemTxvevaSi, Tu saqarTvelosparlamentma ar daamtkica saxelmwifo biujetisSesrulebis angariSi, prezidenti uflebamosilia,ganixilos mTavrobis pasuxismgeblobis sakiTxi daerTi Tvis vadaSi acnobos parlaments dasabuTebuligadawyvetileba.III.2 sabiujeto klasifikacia, biujetis Semosulobebida gadasaxdelebisabiujeto klasifikaciasabiujeto klasifikacia gulisxmobs sabiujetosistemis yvela donis biujetebis Semosavlebis,xarjebis da am biujetebis deficitis dafinansebiswyaroebis dajgufebas. mas iyeneben biujetis Sedgenisada SesrulebisTvis. misi saSualebiT ganisaz-Rvreba sabiujeto sistemis yvela donis biujetebismaCvenebelTa Sesadarisoba.sabiujeto klasifikaciis ZiriTadi funqciaasabiujeto dagegmvisaTvis gasawevi saqmianobis efeqtiani,srulyofili da mkafio uzrunvelyofa. sabiujetoklasifikaciis sizuste gansazRvravs qveynissabiujeto sistemis yvela donis biujetis maCvenebelTaSesadarisobis xarisxs.sabiujeto klasifikaciis fuZemdebeli principimdgomareobs mis erTianobaSi. sabiujeto klasifikaciaerTiania qveynis yvela donis biujetebisTvis, ismtkicdeba kanoniT da ganisazRvreba konstituciuridakanonebiT. is Seicavs: sabiujeto Semosulobebis,sabiujeto gadasaxdelebis, sabiujeto xarjebisekonomikur da biujetebis deficitis dafinansebiswyaroebis klasifikatorebs.saqarTveloSi moqmedebs biujetis Semosulobebisada gadasaxdelebis erTiani ekonomikurida funqciuri klasifikacia. misi saSualebiTsistematizirebulad jgufdeba sabiujeto Semosavlebida xarjebi. saqarTvelos sabiujeto klasifikaciaSeesabameba (saxelmwifo) sajaro finansebissaerTaSoriso statistikis normebs da uzrunvelyofsstatistikur informaciaSi biujetis Sesaxebmonacemebis marTvas.aqedan gamomdinare, sabiujeto klasifikaciamoicavs Semosavlebis, xarjebis ekonomikur, xarjebisada arafinansuri aqtivebiT operaciebis funqciur,arafinansuri da finansuri aqtivebis, valdebulebebisoperaciebis klasifikaciebs. amasTanerTad, xarjebis organizaciul klasifikacias, rac,Tavis mxriv, gulisxmobs biujetis asignebebiT gaTvaliswinebulgadasaxdelebs organizaciebis, programebisada RonisZiebebis mixedviT.sabiujeto klasifikacias, organizaciuliklasifikaciis garda, kontrolis palatasTan konsultaciebisada parlamentis safinanso-sabiuje-10


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>saxelmwifo biujetis dagegmvis da damtkicebis funqciuri kalendari# vadebi procesi1 1 marti2 15 aprilamde3 1 maisamde4 1 ivnisamde5 15 ivnisamde6me-5 punqtisSesrulebidan 5dRis ganmavlobaSi7 15 agvistomde8 30 agvistomde9 5 seqtembramde10 15 seqtembramde11 1 oqtombramde12131415yoveli Tvis 20ricxvamdeyoveli kvartlisdasrulebidan 1Tvis ganmavlobaSisabiujeto wlisdamTavrebis araugvianes 3 TvisamTavrobisangariSiswardgenis Semdeg16 1 noembramde17dadgenilebismiRebidan erTTveSifinansTa saministro ekonomikis saministrosa daerovnul bankTan erTad iwyebs muSaobas ZiriTadimimarTulebis dokumentzefinansTa saministro saqarTvelos mTavrobas warudgensZiriTadi monacemebisa da mimarTulebebis dokumentsmTavroba, prezidentTan SeTanxmebiT, ZiriTadimonacemebisa da mimarTulebebis dokuments warudgensparlamentis ekonomikuri profilis komitetebssafinanso-sabiujeto komiteti, Sesabamisi komitetebisdaskvnebis safuZvelze, amzadebs daskvnas da ugzavnismTavrobassaqarTvelos mTavroba amtkicebs kadrebisa da xarjebiszRvrul moculobasfinansTa saministro yvela ZiriTad mxarjav subieqtsugzavnis sabiujeto cirkulars (ganacxads)sabiujeto cirkularze dayrdnobiT, mxarjavisubieqtebis xelmZRvanelebi sabiujeto ganacxadswarudgenen finansTa saministrosfinansTa saministro amowmebs sabiujeto ganacxadebs daixilavs mxarjav subieqtTan erTadmxarjav subieqtsa da finansTa saministros SorisSeuTanxmebeli sakiTxebi waredgineba mTavrobassaboloo gadawyvetilebis misaRebadfinansTa saministro amzadebs biujetis proeqts dawarudgens mas saqarTvelos mTavrobasmTavroba, prezidentTan SeTanxmebiT, parlamentsdasamtkiceblad warudgens saxelmwifo biujetisSesaxeb kanonproeqts, TandarTuli masalebiTfinansTa saministro xazinis meSveobiT amzadebsangariSs saxelmwifo biujetis Semosulobebis,gadasaxdelebis da deficitis dafinansebis wyaroebisSesaxebfinansTa saministro saqarTvelos parlaments warudgenssaxelmwifo biujetis mimoxilvasmxarjavi dawesebulebebi amzadeben sakuTar sabolooangariSebsa da angariSgebaskontrolis palata waradgens daskvnasparlamenti gamoscems dadgenilebas saxelmwifobiujetis damtkicebis an daumtkiceblobis SesaxebTu parlamentma ar daamtkica saxelmwifo biujetisSesrulebis angariSi, prezidenti ganixilavs mTavrobispasuxismgeblobis sakiTxs da parlaments acnobebsdasabuTebul gadawyvetilebas11


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>to komitetTan SeTanxmebis safuZvelze amtkicebssaqarTvelos finansTa ministri.2008 wlamde saqarTvelos sabiujeto klasifikaciaeyrdnoboda GFSM (Government Finance statisticsManual) 1986 standarts.saqarTvelos finansTa ministris 2007 wlis 19seqtembris #1064 brZanebiT 2008 wlis 1 ianvridansaqarTveloSi amoqmedda axali sabiujeto klasifikacia,romlis mizanic aris uzrunvelyos biujetisaRricxva saerTaSoriso savaluto fondis 2001wlis (saxelmwifo) sajaro finansebis statistikis(GSFM 2001) Sesabamisad.aRniSnuli klasifikacia safuZvlad daedosaqarTvelos 2008 wlis saxelmwifo biujets damoicavs oTx funqciur kategorias:• Semosavlebis klasifikacia;• xarjebis klasifikacia;• arafinansuri aqtivebisa da maTze operaciebisklasifikacia;• finansuri aqtivebisa da valdebulebebisda maTze operaciebis klasifikacia.Semosavlebis klasifikaciaSi Sedis kanonmdeblobiTgansazRvruli gadasaxadebi, maT Soris:saSemosavlo, mogebis, dRg-s, qonebis gadasaxadebida kanonmdeblobiT dadgenili sxva gadasaxadebi.aseve, is moicavs jarimebidan, mosakreblebidan, sxvaSemosavlebidan da grantebidan miRebul saxsrebs.xarjebis klasifikacia moicavs Sromis anazRaurebaze,saqonelsa da momsaxurebaze, subsidiebis gacemaze,procentis gadaxdaze, socialur uzrunvelyofaze,grantebze da sxva xarjebze gasacem saxsrebs.arafinansuri aqtivebis klasifikacia aerTianebs,sabiujeto wlis ganmavlobaSi kapitaluri SeZenebisada gayidvebis Sesaxeb monacemebs. es klasifikaciamoicavs Zveli klasifikaciiT gaTvaliswinebulikapitaluri Semosavlebisa da kapitaluri xarjebisSesaxeb informacias.finansuri aqtivebis klasifikacia iTvaliswinebssaxelmwifos mier SeZenili da gasxvisebuli finansuriaqtivebis (aqciebisa da fasiani qaRaldebisSeZena/gasxviseba, sesxebis gacema/dabruneba, Tavisufalisabrunavi saxsrebis dagroveba/gamoyeneba)Sesaxeb informaciis aRricxvas da saxelmwifos mieraRebuli finansuri valdebulebebisa da maTi dabrunebisSesaxeb informacias.Zvel klasifikaciaSi Semosavlebi moicavdaoTx ZiriTad kategorias; sagadasaxado Semosavlebi,arasagadasaxado Semosavlebi, kapitaluri Semosavlebida grantebi. axal klasifikaciaSi ki Semosavlebimocemulia sagadasaxado Semosavlebis, sxva Semosavlebis(arasagadasaxado Semosavlebs gamoklebulisesxebis dabrunebiT miRebuli Semosavlebi) dagrantebiT miRebuli Semosavlebis saxiT.axali klasifikaciiT kapitaluri SemosavlebiaRiricxeba arafinansur aqtivebSi, radganac qonebisgasxvisebidan miRebuli finansuri resursebi araris Semosavali, is mxolod aqtivis saxecvlilebaa.am SemTxvevaSi aqtivSi igulisxmeba Senoba-nagebobebida maTi gasxvisebidan miRebuli saxsrebi.axal klasifikaciaSi Semosavlebad aRar iTvlebasaxelmwifos mier gacemuli kreditebis dabrunebidanmiRebuli saxsrebi, isisni aRiricxeba finansuraqtivebSi. es gamowveulia imiT, rom saxelmwifosmier gacemuli sesxi, am ukanasknelisTvis,iTvleba aqtivad da aqedan gamomdinare, gacemulisesxis dabruneba saxelmwifosTvis aris misi aqtivebisSemcireba da ara Semosavali.Zveli klasifikaciiT xarjebSi aRiricxebodaSromis anazRaureba, damqiraveblidan anaricxebi,mivlineba, sxva saqoneli da momsaxureba, subsidiebi,sesxis momsaxureba, kapitaluri xarjebi, dakreditebada valebis dafarva. axali klasifikaciis mixedviTki xarjebi moicavs Sromis anazRaurebas, anaricxebsdamqiraveblidan, mivlinebebs, sxva saqonelsa damomsaxurebas, subsidiebsa da procentis gadaxdas.garda amisa, xarjebis klasifikacias daemata axalimuxlebi, rasac detalurad ganvixilavT saxelmwifobiujetis Semosulobebisa da gadasaxdelebis TavSi.axali klasifikaciis xarjebSi ar aRiricxebakapitaluri xarjebi. rogorc zemoT aRvniSneT, kapitalurixarji dakavSirebulia aqtivis SeZenasTanda mis SeqmnasTan, aqedan gamomdinare, am tipis gadasaxdeliaRiricxeba ara xarjebSi, aramed arafinansuraqtivebSi - Senoba-nagebobebTan dakavSirebulioperaciebi an finansur aqtivebSi - fasian qaRaldebTanda aqciebTan dakavSirebuli operaciebi.dakreditebasTan dakavSirebiT aRsaniSnavia,rom axali klasifikaciis farglebSi misi aRricxvaxdeba finansur aqtivebSi, radganac sesxi gaicemadakreditebis muxlidan da is warmoadgens aqtivs daara xarjs.xarjebis muxlSi aseve ar aRiricxeba valebisdafarva. saxelmwifosTvis igi ar warmoadgens xarjsda ganixileba rogorc valdebulebis Semcireba.biujetis SemosulobebiSemosavlebiarafinansuri aqtivebis klebafinansuri aqtivebis klebavaldebulebebis zrdabiujetis Semosulobebi da gadasaxdelebisaxelmwifos mier mobilizebuli finansuri saxsrebiserToblioba qmnis sabiujeto Semosulobebs.,,saqarTvelos sabiujeto kodeqsi~ biujetis Semosulobebsganmartavs, rogorc saangariSo periodSibiujetSi miRebuli fuladi saxsrebis erTobliobas,rac uzrunvelyofs biujetis gadasaxdelebis (xarjebis)dafinansebas.1. Semosavlebi, maT Soris:• gadasaxadebi _ saSemosavlo, mogebis, dRg-s,aqcizis, sabaJo gadasaxadebi da kanonmdeblobiTdadgenili sxva gadasaxadebi.• grantebi _ mimdinare daniSnulebis da kapi-12


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>taluri daniSnulebis grantebi.granti aris grantis gamcemis mier grantismimRebisTvis usasyidlod gadacemuli miznobrivisaxsrebi, fuladi an naturaluri formiT, rac gamoiyenebakonkretuli humanitaruli, saganmanaTleblo,samecniero, janmrTelobis dacvis, kulturuli,sportuli, ekologiuri da socialuri programebisdafinansebisTvis.grantad ar iTvleba samewarmeo da politikurimiznebisTvis gansaxorcieleblad gacemuli finansurida naturaluri resursebi.grantis miRebis wyaroebi:• sxva qveynis mTavrobidan miRebuli granti.• saerTaSoriso organizaciebidan miRebuligranti.• sagareo arasaxelmwifoebrivi organizaciidanmiRebuli granti.• sxva donis saxelmwifo organizaciidanmiRebuli granti.• sxva araklasificirebuli granti.grantis mimRebi SeiZleba iyos:• saxelmwifo, qveynis prezidenti an sakanonmdebloorganos mier uflebamosili organizacia.• saxelmwifo xelisuflebis an adgilobriviTviTmmarTvelobis organo.• arasamewarmeo iuridiuli piri.• qveynis nebismieri moqalaqe. sxva Semosavlebi _ Semosavlebi sakuTrebidan;procentebi; dividendebi; renta; saqonlisa damomsaxurebis realizacia; jarimebi sanqciebi dasauravebi; nebayoflobiTi transferebi grantebisgareSe; Sereuli da sxva araklasificirebuli Semosavlebi.2. arafinansuri aqtivebi _ saxelmwifos mier arafinansuriaqtivebiT (ZiriTadi kapitali, sasaqonlomaragebi, faseulobebi da arawarmoebuli aqtivebi)operaciebidan miRebuli saxsrebi.3. finansuri aqtivebi _ saxelmwifos mier finansuriaqtivebiT (aqciebi, fasiani qaRaldebi) operaciebidanmiRebuli saxsrebi, naSTis gamoyenebis garda.4. valdebulebebi _ saxelmwifos mier sesxisaRebis Sedegad miRebuli saxsrebi.biujetis Semosulobebis zusti aRricxva uzrunvelyofsbiujetis gadasaxdelebis racionalurdagegmvas da mis efeqtur gamoyenebas qveynis socialur-ekonomikuriganviTarebisaTvis.biujetis gadasaxdelebibiujetis gadasaxdelebi aris biujetis angariSidangasacemi yvela saxis fuladi saxsrebis er-Toblioba. igi warmoadgens saxelmwifos amocanebisada funqciebis ganxorcielebis mizniT gamoyenebulfulad saxsrebs.gadasaxdelebis aRricxvisa da analizisTvis SemuSavebuliaklasifikaciis sistema, romlis mixedviTacsaqarTveloSi damtkicebulia gadasaxdelebisasaxvis erTiani ekonomikuri da funqciuri klasifikatori.biujetis gadasaxdelebi moicavs:xarjebiarafinansuri aqtivebis matebafinansuri aqtivebis matebavaldebulebebis klebasaqarTvelos biujetis gadasaxdelebis zogadiklasifikacia:• saerTo daniSnulebis saxelmwifo momsaxureba.• Tavdacva.• sazogadoebrivi wesrigi da usafrTxoeba.• ekonomikuri saqmianoba.• garemos dacva.• sabinao komunaluri meurneoba.• janmrTelobis dacva.• dasveneba, kultura, religia.• ganaTleba.• socialuri dacva.gadasaxdelebis ekonomikuri klasifikaciamoicavs Semdeg jgufebs:1. xarjebi, maT Soris: Sromis anazRaureba _ xelfasi; xelfasi fuladiformiT; Tanamdebobrivi sargo; wodebrivisargo; kompensacia; danamati; honorari; premia; xelfasisasaqonlo formiT; socialuri Senatanebi. saqoneli da momsaxureba _ StatgareSe momuSaveTaanazRaureba; ofisis xarjebi; mivlinebebi;warmomadgenlobiTi xarjebi; kvebis xarjebi; samedicinoxarjebi; rbili inventaris, uniformisa da piradihigienis sagnebis SeZenis xarjebi; transportisada teqnikis eqspluataciisa da movla-Senaxvisxarjebi; samxedro teqnikisa da tyvia-wamlis SeZenisxarjebi; sxva danarCeni saqoneli da momsaxureba. subsidiebi _ sawarmoebsa da organizaciebzesaxelmwifo biujetidan an saxelmwifo erTeulidanmimdinare miznebisaTvis gacemuli transferi. procenti _ sagareo valdebulebebze:• ormxriv kreditorebze;• mravalmxriv kreditorebze;• komerciul organizaciebze;• sxva ararezidentebze.saSinao valdebulebebze, garda saxelmwifo er-Teulebisa;saxelmwifo erTeulebidan aRebul saSinao valdebulebebze. grantebi _ erTi donis saxelmwifo erTeulidan,sxva qveynis saxelmwifoTa mTavrobaze, saerTa-Soriso organizaciebze an sxva donis saxelmwifoerTeulze, arasavaldebulo mimdinare an kapitaluridaniSnulebis transferis gadacema. socialuri uzrunvelyofa _ socialuri daxmareba;damqiraveblis mier gaweuli socialuri daxmareba.13


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>1,600.0diagrama #4saxelmwifo biujetis `sxva Semosavlebi~-s struqtura2007-2009 wlebSi1,400.01,200.01,000.0mln. lari800.0600.0400.0200.00.0Sromis anazRaurebasaqoneli da momsaxurebaprocentisubsidiebigrantebi2007 w. 2008 w. 2009 w.socialuri uzrunvelyofasxva xarjebicxrili #3saxelmwifo biujetis gadasaxdelebi 2007-2009 wlebSid a s a x e l e b a2007 wlisfaqti2008 wlisfaqti2009 wlisgegmagadasaxdelebi 5 237 131,1 6 758 831,8 7 171 130,1xarjebi 3 866 236,1 5 554 684,9 5 527 221,7arafinansuri aqtivebis zrda 961 808,1 893 400,5 1 017 044,4finansuri aqtivebis zrda (naSTisgamoklebiT)227 585,2 199 713,1 190 353,6valdebulebebis kleba 181 501,7 111 033,3 436 510,417


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>brivad miRebulia 159,8 milioni lari.mimdinare wels 2007 welTan SedarebiT 12,2milioni lariT naklebia dagegmili jarimebidan, sanqciebidanda sauravebidan misaRebi Semosavlebi da,Sesabamisad, Seadgina 70 milioni lari. wina wlebTanSedarebiT Semcirebulia aseve administraciuli mosakreblebidanda gadasaxadebidan misaRebi Semosavlebisprognozic.III.3.2 2007-2009 wlebis saxelmwifo biujetis gadasaxdelebisaqarTvelos 2009 wlis saxelmwifo biujetisgadasaxdelebis gegma 7,2 miliardi lariT ganisaz-Rvra. aRsaniSnavia, rom biujetis SemosulobebisagangansxvavebiT, gazrdilia mimdinare wlis gadasaxdelebisgegma, wina wlebTan SedarebiT. 2008wels saxelmwifo biujetidan faqtobrivad gaweuligadasaxdelebis moculobam Seadgina 6,8 miliardilari, xolo 2007 wels ki 5,2 miliardi lari.rogorc cxrilidan Cans, mimdinare wels igegmebaarafinansuri aqtivebis 1 miliard 17 milionilariT gazrda, rac wina wlis analogiur maCvenebelTanSedarebiT 123,6 milioni lariT metia, xolo2007 welTan SedarebiT ki - 55,2 milioni lariT meti.Semcirebulia finansuri aqtivebis zrda. am kuTxiTdagegmilia mxolod 190,4 milioni laris gamoyofa,maSin rodesac 2007 wels adgili qonda finansuriaqtivebis 227,6 milioni lariT zrdas.2009 wels, wina welTan SedarebiT, 27,4 milionilariTaa Semcirebuli `xarjebi~-s muxli, Tumca,2007 welTan SedarebiT fiqsirdeba sakmaod didi- 1,7 miliardiT zrda. saxelmwifo biujetis gadasaxdelebSi`xarjebi~-s wili 2007 wels Seadgenda74 procents, 2008 wels 82 procents, xolo mimdinarewels ki Seadgens 77 procents.saxelmwifo biujetis 2007-2009 wlebis xarjebisdinamika ekonomikuri klasifikaciis mixedviT mocemuliadiagramaze #5. rogorc diagramidan Cans,xarjebis struqturaSi erTaderTi muxli, romelicwina wlebTan SedarebiT aris Semcirebuli, `sxvasaqoneli da momsaxureba~-ze gamoyofili saxsrebia.am kuTxiT mimdinare wels dagegmilia 691,2 milionilariT naklebi, vidre 2008 wels da 658,6 milionilariT naklebi, vidre 2007 wels. wina welTan SedarebiT2009 wels Semcirebulia aseve saxelmwifobiujetidan faqtobrivad gacemuli grantebis moculobac,Tumca, 2007 welTan SedarebiT adgili maincaqvs zrdas 602 milioni lariT.miuxedavad saqarTvelos prezidentis da premier-ministrismier e.w. `qamrebis moWeris~ politikisgancxadebisa araa Semcirebuli Sromis anazRaurebaze2009 wels gamoyofili saxsrebis moculoba, piriqiT,wina wlebTan SedarebiT adgili aqvs mis zrdas. 2007wels aRniSnuli kuTxiT gaweulia 603,3 milioni lari,2008 wels 913,1 milioni lari, xolo mimdinare welski dagegmilia 1 miliard 19 milioni laris gamoyofa.gazrdilia aseve `sxva xarjebze~ gamoyofili saxsrebismoculobac. 2008 welTan SedarebiT dagegmiliamisi 234,8 milioni lariT gazrda.diagrama #62009 wlis saxelmwifo biujetis xarjebi funqciuriklasifikaciis mixedviTganaTleba7%socialuri dacva21%saerTo daniSnulebissaxelmwifomomsaxureoba23%asveneba, kultura,religia2%Tavdacva14%janmrTelobis dacva6%komunaluri meurneoba0,2%ekonomikuri saqmianobagaremos dacva 13%0,5%saz. wesrigi dausafrTxoeba13%19


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>cxrili #4saxelmwifo biujetis xarjebis dinamika funqciuri klasifikaciis mixedviT 2007-2009 wlebSid a s a x e l e b a2007 wlisfaqti2008 wlisfaqti2009 wlisprognozizrda/Semcireba2007 welTanSedarebiT2008 welTanSedarebiTsaerTo daniSnulebissaxelmwifo momsaxureba592 428,3 1 363 552,1 1 552 561,6 960 133,3 189 009,5Tavdacva 1 495 053,9 1 548 412,2 899 200,9 -595 853,0 -649 211,3sazogadoebrivi wesrigi dausafrTxoeba684 367,6 983 461,3 830 234,6 145 867,0 -153 226,7ekonomikuri saqmianoba 535 214,1 570 513,9 869 686,7 334 472,6 299 172,8garemos dacva 27 471,6 21 661,5 33 376,1 5 904,5 11 714,6sabinao-komunalurimeurneoba3 953,6 7 024,9 12 302,7 8 349,1 5 277,8janmrTelobis dacva 235 580,4 285 992,6 372 426,9 136 846,5 86 434,3dasveneba, kultura dareligia96 551,2 102 125,4 132 561,6 36 010,4 30 436,2ganaTleba 379 251,5 419 241,9 484 034,4 104 782,9 64 792,5socialuri dacva 778 172,0 1 146 099,5 1 357 880,6 579 708,6 211 781,1sul xarjebi 4 828 044,2 6 448 085,3 6 544 266,1 1 716 221,9 96 180,82008 wels socialur uzrunvelyofaze gaweulixarjebi, 2007 welTan SedarebiT, gaizarda 416,5milioni lariT, xolo mimdinare wels ki dagegmilia106,6 milioni lariT meti, vidre 2008 welTan SedarebiTda Seadgens 1,4 miliard lars.mimdinare wels saxelmwifo biujetis xarjebisferoebis mixedviT Semdegnairad gadanawilda. xarjebisyvelaze didi wili 24 procenti saerTo daniSnulebissaxelmwifo momsaxurebaze modis (ix. diagrama#6). aRniSnuli kuTxiT 2009 wels dagegmilia1,5 miliardi laris gamoyofa, rac 2008 wels faqtiuradgaweul xarjebTan SedarebiT 189 milionilariTaa gazrdili, xolo 2007 welTan SedarebiT ki960,1 milioni lariT (ix. cxrili #4).rogorc #6 diagramidan Cans, 2009 wels biujetisprioritetul sferoebs warmoadgens socialuridacva, Tavdacva, sazogadoebrivi wesrigi,usafrTxoeba da ekonomikuri saqmianoba. mimdinarecxrili #52007-2009 wlebis biujetebiT gansazRvrulisagareo valis moculoba(mln. lari)welivalismoculobacvlileba cvlileba %2007 3,015.3 +61.1 +2.12008 4,407.4 +1392.1 +46.22009 5,173.4 +766.0 +17.4wels socialur dacvas biujetis mTlian xarjebSi21 procenti uWiravs da, Sesabamisad, dagegmilia 1,4miliardi laris gamoyofa, rac wina welTan SedarebiT,211,8 milioni lariT metia.miuxedavad imisa, rom Tavdacvasa da sazogadoebriviwesrigze (usafrTxoebze) dagegmil xarjebs2009 wlis saxelmwifo biujetSi 14 da 13 procentiuWiravs, am kuTxiT wina wlebTan SedarebiT adgiliaqvs mniSvnelovan klebas. 2008 wels Tavdacvaze,faqtiurad, gaweulia 1,5 miliardi lari, xolo 2009cxrili #6mravalmxrivi kreditorebisagan misaRebikreditebi 2007-2009 wlebSi(mln. lari)weli2007weli2008weli2009welimravalmxrivi kreditorebi 2106,5 2697 3402,5msoflio banki 1487,5 1616,3 1988evrogaerTianeba 143,3 129.2 18,9soflis meurneobisganviTarebis20,7 22,7 28,9saerTaSoriso fondisaerTaSoriso savalutofondi415 761,1 1006,6aziis ganviTarebis banki 119,3 304,7evropis rekonstruqciisada ganviTarebis banki40 48,4 55,320


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>wels ki dagegmili iyo 649,2 milioni lariT naklebi.analogiurad, sazogadoebriv wesrigze da usafrTxoebazec2009 wels, 2008 welTan SedarebiT, dagegmiliiyo 153,2 milioni lariT naklebis daxarjva.cxrili #7ormxrivi kreditorebisgan misaRebikreditebis moculoba 2007-2009 wlebSi(mln. lari)weli2007weli2008weli2009weliormxrivikreditorebi885.4 861.6 930.3avstria 3.1 2.2 1.5azerbaijani 23.9 24.0 23.8TurqmeneTi 7.1 0.4 -TurqeTi 78.6 69.5 59.6irani 18.7 18.8 18.6ruseTi 199.0 198.9 196.4somxeTi 28.9 28.8 28.4uzbekeTi 0.6 0.6 0.6ukraina 0.6 0.6 0.5yazaxeTi 45.8 46.2 46.2CineTi - 7.3 7.3germania 286.4 266.3 325.1iaponia 88.5 93.2 87.8quveiTi 23.8 21.9 46.5niderlandebi 14.8 19.1 16.1amerika 65.7 63.8 61.1safrangeTi - - 10.82008 welTan SedarebiT, 2009 wels 52 procentiTaagazrdili ekonomikur saqmianobaze gasawevixarjebis gegma da Seadgens 869,7 milion lars. misiwili biujetis mTlian xarjebSi warmodgenilia 13procentiT. 54 procentiTaa gazrdili aseve garemosdacvaze gasawevi xarjebis gegma. miuxedavad amisa,misi wili 2009 wlis saxelmwifo biujetSi warmodgeniliamxolod 0,5 procentis odenobiT. mizeruliTanxebia (12,3 milioni lari) aseve gamoyofili sabinao-komunalurimeurneobis xarjebis dasafinanseblad.am kuTxiT 2008 wels, faqtobrivad, gaweulia7 milioni lari, xolo 2007 wels ki mxolod 3,9 milionilari.bolo wlebSi saxelmwifo biujetSi mudmivadizrdeba jandacvaze, ganaTlebaze da kulturissferoze gamoyofili saxsrebis moculoba. saangari-So periodSi jandacvaze gamoyofili saxsrebi gazrdilia136,8 milioni lariT, miuxedavad amisa, misiwili mTlian xarjebSi Seadgens mxolod 6 procents.7 procentiTaa warmodgenili 2009 wlis biujetisxarjebSi ganaTlebis sferoSi dagegmili xarjebismoculoba. am kuTxiT, 2007 wels, faqtobrivad, gaxarjulia379,3 milioni lari, xolo 2008 wels ki419,2 milioni lari. rac Seexeba dasvenebis, kulturisada religiis dafinansebas, mimdinare welsgamoyofilia 30,4 milioni lariT meti, vidre 2008wels da 36 milioni lariT meti, vidre 2007 wels.2007-2009 wlebis biujetebis SedarebiTi analizisasar SeiZleba ar SevexoT saxelmwifo valismdgomareobas. saqarTvelos saxelmwifo valis(rogorc saSinao, aseve sagareo) dafinansebis wyaroebisaqarTvelos kreditori subieqtebi arian.Sesabamisad, Tu kreditori erovnuli subieqtia(magaliTad, erovnuli banki), vali warmoadgens Sidavals, xolo Tu kreditori sazRvargareTuli subieqtia,misgan aRebuli vali warmoadgens saqarTvelossagareo vals.zemoT moyvanili cxrilidan Cans, rom sagareovalis moculoba bolo 2 welia mkveTrad izrdeba,rac 2008 wlis agvistoSi ganviTarebuli tragikulimovlenebis Sedegia. aRsaniSnavia, rom 2009 wels Semcirdadavalianeba evrogaerTianebis mimarT, Tumca,mniSvnelovnad gaizarda msoflio bankis, savalutofondisa da aziis ganviTarebis bankis mimarT davalianeba(ix. cxrili #6).aRsaniSnavia, rom bolo 2 wlis ganmavlobaSimniSvnelovnad gaizarda saqarTvelos davalianebagermaniis da safrangeTis mimarT. saxelmwifo garantiiTaRebuli kreditebis moculoba wlebis mixedviTSemcirda da 2009 wels 9,6 milioni lari Seadgina(ix. cxrili #7).msoflio bankisa da savaluto fondis mimarTarsebuli valdebulebis Semdeg sididiT modissaxelmwifo fasiani qaRaldebis gamoSvebiT (evrobondebi)arsebuli valdebuleba, rac 2009 wlis biujetismonacemebiT 831 milion lars Seadgens. 2008wels, 5 wlis vadiT gamoSvebulia saxelmwifo fasianiqaRaldebi, romlis dabrunebac 2013 wlisaTvisaris gansazRvruli.Tavi IVadgilobrivi TviTmmarTvelierTeulis sajaro finansebiadgilobrivi TviTmmarTvelobis sajaro finansebisdaniSnulebaadgilobrivi TviTmmarTveloba ganapirobebsadgilobrivi xelisuflebis uflebas, daaregulirossazogadoebrivi cxovrebis mniSvnelovani nawilikanonmdeblobiT gaTvaliswinebul farglebSi, TavisipasuxismgeblobiTa da adgilobrivi mosaxleobisinteresebis gaTvaliswinebiT.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis finansebiwarmoadgens sajaro finansebis organulnawils. maT mniSvnelovani adgili uWiravT qveynissocialur-ekonomikuri ganviTarebisa da saxelmwifosTvisprioritetuli, adgilobrivi mniSvnelobisproeqtebis ganxorcielebis procesSi.21


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>amrigad, adgilobrivi TviTmmarTveli er-Teulebis sajaro finansebi, warmoadgens fuladisaSualebebis erTobliobas, rac gamoiyeneba TviTmmarTvelierTeulis ekonomikuri da socialuri ganviTarebisaTvis.adgilobrivi TviTmmarTvelobis sajaro finansebisZiriTad instruments warmoadgens adgilobriviTviTmmarTveli erTeulis biujeti, romlismeSveobiTac adgilobrivi TviTmmarTvelobisorganoebi axdenen kanonmdeblobiT gansazRvruliservisebisa da momsaxurebis miwodebas adgilobrivimosaxleobisaTvis. misi ZiriTadi mimarTulebaa socialurida infrastruqturuli proeqtebis finansuriresursebiT uzrunvelyofa.adgilobrivi mosaxleobis yoveldRiurisaWiroebebis dakmayofileba - administrireba adgilobrivdoneze, komunaluri samsaxurebis gamarTulifunqcionireba, sayofacxovrebo problemebismogvareba, minimaluri socialuri garantiebiT uzrunvelyofa,bevrad ufro efeqturad xorcieldebaadgilobrivi TviTmmarTvelobebis mier. saerTaSorisopraqtika gviCvenebs, rom swored am gziT miiRwevamomsaxurebis miwodebis maRali xarisxi.dasavleT evropis qveynebis umravlesobaSiadgilobrivi mmarTvelobis demokratiuli organoebiCamoyalibda me-18 saukuneSi. TiToeulma maTganmaTavianT qveyanaSi danerga maTTvis Sesabamisi dademokratiul Rirebulebebze damyarebuli adgilobrivimmarTvelobis Tanamedrove sistema, romliTacam qveynis mosaxleobas saSualeba eZleva aqtiuradCaerTon adgilobrivi problemebis gadaWraSi. aqedangamomdinare, mniSvnelovania, rom sazogadoebaufro energiulad CaerTos adgilobrivi biujetebisformirebaSi, raTa adgilobrivi xelisuflebis organoebma,kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli normebisdacviT, sworad warmarTon sabiujeto procesi.saqarTveloSi TviTmmarTvelobis ganxorcielebasgansazRvravs qveynis konstitucia da Sesabamisisakanonmdeblo baza, romelic Seesabameba evropulqartias TviTmmarTvelobis Sesaxeb da iTvaliswinebs,teritoriul-administraciul mowyobas, kompetenciaTagamijvnas, finansuri da qonebrivi sakiTxebisregulirebas, struqturaTa formirebis da saqmianobiswess, saxelmwifo zedamxedvelobis formebsda gadawyvetilebis miRebis procesSi sazogadoebisaqtiur monawileobas.saqarTveloSi moqmedi ,,adgilobrivi TviTmmarTvelobisSesaxeb~ organuli kanoni ganapirobebsTviTmmarTvelobis ganxorcielebis ekonomikurda finansur safuZvlebs, adgilobrivi biujetebisformirebis ZiriTad principebs, saxelmwifo da adgilobrivxelisuflebas Soris uflebamosilebaTagamijvnasa da gadanawilebas aregulirebs ,,saqarTvelossabiujeto kodeqsi~, es da sxva sakanonmdeblonormatiuli aqtebi qmnian iuridiul safuZvlebs,raTa adgilobrivma TviTmmarTvelobebma sakuTariresursebiTa da moziduli fuladi resursebiTdaakmayofilon adgilobriv doneze warmoqmnilisaWiroebebi da mosaxleobis moTxovnilebebi.,,saqarTvelos sabiujeto kodeqsi~ gansaz-Rvravs adgilobrivi xelisuflebis warmomadgenlobiTida aRmasrulebeli rgolebis uflebamosileba-Ta damoukideblobasa da pasuxismgeblobas. adgilobrivibiujetebis dagegmvis, ganxilvis, damtkicebis,Sesrulebisa da kontrolis procesis Tanmimdevrul,Sesabamisi kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul Car-CoebSi ganxorcielebas. Semosulobebisa da gadasaxdelebisSesaxeb auditoruli daskvnis gakeTebas,biujetis Sesrulebis angariSisa da biujetisangariSgebis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobasfarTo sazogadoebrivi fenebisaTvis.adgilobrivi xelisuflebis organoebi sabiujetoprocesis warmarTvisas xelmZRvaneloben arsebulikanonmdeblobiT, rac, ZiriTadad, biujetisdabalansebisa da sisrulis princips eyrdnoba.IV.1. adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetiadgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujeties aris adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTaSemosulobebis, maTi funqciebisa da valdebulebebisSesrulebis mizniT gasawevi gadasaxdelebisZiriTadi safinanso gegma. is warmoadgens qveynissafinanso-sabiujeto sistemis ZiriTad Semadgenelnawils.adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetis Semosulobebiaris saangariSo periodSi kanonmdeblobiTdadgenili yvela saxis finansuri resursebiserToblioba, rac adgilobriv biujetSi aisaxeba.Semosulobebi moicavs:1. Semosavlebi:1.1 gadasaxadebi;1.2 grantebi;1.3 sxva Semosavlebi;2. arafinansuri aqtivebi _ arafinansuri aqtivebiToperaciebidan miRebuli saxsrebi.3. finansuri aqtivebi _ finansuri aqtivebiT operaciebidanmiRebuli saxsrebi naSTis gamoyenebisgareSe.4. valdebulebebi _ valdebulebebis aRebis SedegadmiRebuli saxsrebi.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetisSemosulobebi Sedgeba sakuTari da arasakuTariSemosulobebisgan. sakuTar Semosulobebs ganekuTvnebaadgilobrivi gadasaxadebi da mosakreblebi,gaTanabrebiTi transferi da saqarTvelos kanonmdeblobiTadgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebisaTvisgankuTvnili sxva Semosulobebi, xolo arasakuTarSemosulobebs ganekuTvneba specialuri damiznobrivi transferebi da saqarTvelos kanonmdeblobiTdadgenili sxva Semosulobebi. adgilobriviTviTmmarTveli erTeulebi sakuTari Semosulobebisxarjvas axorcieleben damoukideblad da sakuTariSexedulebebiT.adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetis gadasaxdelebiwarmoadgens `adgilobrivi TviTmmarTvelobisSesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonisme-16 muxliT gaTvaliswinebuli sakuTari uflebamosilebebisganxorcielebisaTvis gaweuli xarjebiserTobliobas. adgilobrivi TviTmmarTvelobis or-22


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>ganoebi damoukideblad gansazRvraven dasafinansebelixarjebis mimarTulebebs da maT odenobebs.gadasaxdelebi moicavs:1. xarjebi, maT Soris:1.1 Sromis anazRaureba;1.2 saqoneli da momsaxureba;1.3 subsidiebi;1.4 procenti;1.5 grantebi;1.6 socialuri uzrunvelyofa;1.7 sxva xarjebi;2. arafinansuri aqtivebi (arafinansuri aqtivebiToperaciebze mimarTuli saxsrebi);3. finansuri aqtivebi (finansuri aqtivebiT operaciebzemimarTuli saxsrebi, naSTis dagrovebisgarda);4. valdebulebebi (valdebulebebis ZiriTadinawilis dafarvaze mimarTuli saxsrebi).`adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb~saqarTvelos organuli kanoniT gaTvaliswinebulidelegirebuli uflebamosilebebis ganxorcielebisTvisgankuTvnili gadasaxdelebi ganisazRvrebakanonis Tanaxmad, an delegirebis xelSekrulebis safuZvelze.saxelmwifo organos mier delegirebuliuflebamosilebis ganxorcielebisas TviTmmarTvelerTeuls zedamxedvelobas uwevs kanonmdeblobiTgaTvaliswinebuli saxelmwifo organo an Tanamdebobispiri.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis sabiujetoprocesi adgilobrivi TviTmmarTveli er-Teulis biujeti, sajaro (saxelmwifo) finansebis daqveynis sabiujeto sistemis ganuyofeli nawilia daicavs am sistemis erTianobis, biujetis yovlismomcvelobis,gamWvirvalobis, angariSvaldebulebis,damoukideblobisa da universalobis principebs.adgilobrivi sabiujeto procesis efeqturi marTvasocialuri da ekonomikuri ganviTarebis winapirobaa,rogorc adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulisTvis,aseve mTlianad qveynisaTvis.adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebisuflebamosilebaTa ganxorcieleba xdeba saqarTveloskonstituciis, `adgilobrivi TviTmmarTvelobisSesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis,`saqarTvelos sabiujeto kodeqsis~, saqarTveloskanonis `adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulisqonebis Sesaxeb~, gadasaxadebisa da mosakreblebisSesaxeb kanonmdeblobis da sxva, centraluri Tuadgilobrivi donis, normatiuli aqtebis safuZvelze.`saqarTvelos sabiujeto kodeqsis~ mixedviTsabiujeto procesi iwyeba 1 marts, sabaziso sabiujetowlis dawyebamde 10 TviT adre, adgilobrivibiujetis proeqtis momzadebiT da sruldeba 2wlis Semdeg, axali sabiujeto wlis momdevno wlis1 marts, biujetis Sesrulebis angariSis momzadebiTda adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTiorganosTvis wardgeniT. biujetis SesrulebisangariSis ganxilva da damtkiceba xdeba 1 maisamde.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis sabiujetoprocesi da etapebi`adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb~saqarTvelos organuli kanonis mixedviT adgilobrivTviTmmarTvel erTeulebs gaaCniaT Sesabamisifunqciebi da uflebamosilebi. maTi ganxorcielebisZiriTadi instrumentia adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulis biujeti. misi meSveobiT dakmayofildebarogorc, adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis sabiujetoprioritetebi da adgilobrivi mosaxleobissaWiroebebi, rac gamoixateba xarisxiani municipaluriservisebis danergvasa da miwodebaSi, aseveaRsruldeba centraluri xelisuflebis organoebismier adgilobrivi TviTmmarTvelobebisTvis gadacemuliuflebamosilebebi.`saqarTvelos sabiujeto kodeqsis~ mixedviTadgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetis momzadebisada wardgenis process koordinacias uwevs adgilobriviTviTmmarTvelobis safinanso organo.sabiujeto procesi iwyeba 1 marts, adgilobriviTviTmmarTveli erTeulis prioritetebis dokumentismomzadebiT. es dokumenti aris administraciulierTeulebis ganviTarebis ZiriTadi gegma da masSiasaxulia informacia saSualo vadiani ganviTarebisgegmebis Sesaxeb. am dokuments adgens adgilobriviTviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo, Sesabamisisaxelmwifo rwmunebulis administraciasTankonsultaciiT.adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeliorgano adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulisprioritetebis dokuments warudgens adgilobriviTviTmmarTvelobis warmomadgenlobiT organos dafinansTa saministros, dasagegmi sabiujeto wlis,araugvianes 15 noembrisa.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetisproeqtis momzadeba, wardgena, damtkicebulbiujetSi cvlilebebisa da damatebebis proeqtebismomzadeba da wardgena, biujetis Sesruleba da misiangariSgebis proeqtis Sedgena adgilobrivi TviTmmarTvelobisaRmasrulebeli organos kompetenciaa.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetisproeqtis ganxilva, damtkiceba, damtkicebulbiujetSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeliorganos mier wardgenil cvlilebaTada damatebaTa Setana, am biujetis Sesrulebis kontroli,Sefaseba da biujetis Sesrulebis angariSisdamtkiceba, adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTiorganos kompetenciaa.warmogidgenT sabiujeto procesis mimdinareobisetapebs adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebelida warmomadgenlobiTi organoebis kompetenciebismixedviT. biujetis proeqtis dagegmva-momzadeba -aRmasrulebeli organo; biujetis proeqtis wardgena - aRmasrulebeliorgano; biujetis proeqtis ganxilva - warmomadgenlobiTiorgano;23


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>biujetis proeqtis damtkiceba - warmomadgenlobiTiorgano;damtkicebul biujetSi cvlilebebisa dadamatebebis proeqtebis momzadeba da wardgena- aRmasrulebeli organo;warmodgenili cvlilebebisa da damatebebisproeqtebis damtkiceba - warmomadgenlobiTiorgano;damtkicebuli biujetis Sesruleba da misiangariSgebis proeqtis momzadeba - aRmasrulebeliorgano;biujetis Sesrulebis kontroli - warmomadgenlobiTiorgano;Sesrulebuli biujetis angariSis damtkiceba- warmomadgenlobiTi organo.adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeliorgano, saqarTvelos finansTa saministrosmier dadgenili wesiT, formiT da vadebSi, adgilobriviTviTmmarTvelobis biujetis Sesaxeb informaciaswarudgens finansTa saministros. finansTasaministro, Tavis mxriv, adgilobrivi xelisuflebisorganoebs sabiujeto wlis dawyebamde acnobebs sagadasaxadoSemosavlebis yovelkvartalur gegmebs.adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetisproeqtis momzadeba da wardgenaadgilobrivi biujetis proeqtis momzadeba,wardgena, ganxilva da damtkiceba efuZneba `adgilobriviTviTmmarTvelobis Sesaxeb~ organuli kanoniT,`saqarTvelos sabiujeto kodeqsiT~ da sxva sakanonmdeblo-normatiuliaqtebiT gansazRvrul wess.sabiujeto procesi, aseve moicavs dasagegmi sabiujetowlis Semdgomi sami sabiujeto wlis Semosulobebisada gadasaxdelebis prognozs.biujetis Semosulobebi formirdeba finansTasaministros mier gansazRvruli parametrebis gaTvaliswinebiT,xolo gadasaxdelebis gansazRvrisasunda gaiTvaliswinon qveynis ZiriTadi monacemebisada mimarTulebebis dokumentSi asaxuli adgilobriviTviTmmarTveli erTeulebis prioritetebi.TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo biujetisdafinansebaze myof mxarjav subieqts aZlevsgansazRvrul vadas sabiujeto ganacxadis warsadgenad.sabiujeto ganacxadi moicavs informaciasmxarjavi dawesebulebebis mixedviT saStato er-Teulebis ricxovnebasa da xarjebis zRvruli moculobisSesaxeb, rasac gansazRvravs TviTmmarTvelobisaRmasrulebeli organo.15 ivlisamde saqarTvelos finansTa saministroadgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs acnobebsdasagegmi sabiujeto wlis ZiriTad sabiujeto parametrebs.am parametrebis gaTvaliswinebiT, biujetisproeqtis Semosulobebisa da gadasaxdelebis Sesaxebsaprognozo maCveneblebs TviTmmarTvelobis aRmasrulebeliorgano warudgens Sesabamis warmomadgenlobiTorganos. warmomadgenlobiTi organos mieram maCveneblebisa da parametrebis ganxilvisa da Sesabamisigadawyvetilebis miRebis Semdeg, mzaddebabiujetis proeqti, Semosulobebis da gadasaxdelebisnaSTis cvlilebis gaTvaliswinebiT da TviTmmarTvelobissafinanso organos mier egzavneba saqarTvelosfinansTa saministros gansaxilvelad.saqarTvelos finansTa saministro araugvianes5 oqtombrisa Sesabamis TviTmmarTvelobas acnobebsmaTTvis gadasacemi finansuri daxmarebisa da Semosavlebissaprognozo maCveneblebs.araugvianes 15 noembrisa adgilobrivi TviTmmarTvelobisaRmasrulebeli organos xelmZRvanelibiujetis proeqts, TandarTuli masalebiT, warudgenswarmomadgenlobiTi organos Tavmjdomares,romelic mas warudgens TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTorganos gansaxilvelad.biujetis proeqtTan erTad, TviTmmarTvelobiswarmomadgenlobiT organos waredgineba adgilobriviTviTmmarTvelobis prioritetebis dokumenti.adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetisproeqtis ganxilva da damtkicebaadgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetis sajaroobisada gamWvirvalobis principis uzrunvelsayofad,warmomadgenlobiT organoSi biujetis proeqtiswardgenidan araugvianes 5 dRisa is unda gamoqveyndessajaro ganxilvisTvis sazogadoebisTvisxelmisawvdomi yvela sainformacio saSualebebiT.warmomadgenlobiTi organo sajarod ixilavsbiujetis proeqts da axali sabiujeto wlis dawyebamde,siiTi umravlesobiT Rebulobs gadawyvetilebasbiujetis damtkicebis Sesaxeb.im SemTxvevaSi, Tu warmomadgenlobiT organosaqvs SeniSvnebi warmodgenili biujetis proeqtTandakavSirebiT, warmomadgenlobiTi organos xelmZRvaneliaraugvianes 25 noembrisa biujetis proeqtsubrunebs aRmasrulebeli organos xelmZRvanels,biujetis proeqtSi Sesabamisi Sesworebebis SetanisTvis.aRmasrulebeli organos xelmZRvaneli araugvianes10 dekembrisa biujetis proeqtis imave an Sesworebulvariants ubrunebs warmomadgenlobiTiorganos Tavmjdomares. biujetis proeqtis ganxilvisaswarmomadgenlobiTi organos mier biujetSicvlilebebis Setanis sakiTxs wyvets aRmasrulebelorganosTan SeTanxmebiT. im SemTxvevaSi, Tu warmomadgenlobiTmaorganom ar daamtkica biujetisSesworebuli varianti, SesaZlebelia, damtkicdeswarmomadgenlobiTi organos siiTi Semadgenlobis1/2-is mier inicirebuli biujetis proeqti. masSigaTvaliswinebulia warmomadgenlobiTi organosTavmjdomaris mier aRmasrulebeli organos xelmZ-RvanelisTvis gagzavnili SeniSvnebi.Tu kalendaruli wlis dawyebisaTvis ar damtkicdabiujetis proeqti, adgilobrivi TviTmmarTvelobisaRmasrulebel organos ufleba aqvs, mxarjavdawesebulebebze aucilebeli xarjebi gaswionwina wlis biujetis asignebebis 1/12-is moculobiT.saxelmwifo biujetis damtkicebidan 3 Tvis ganmavlobaSiadgilobrivi TviTmmarTveli erTeulisbiujetis ver damtkicebis SemTxvevaSi saqarTvelosprezidents SeuZlia, uflebamosileba Seuwyvitos24


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>Sesabamisi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTorganos.biujetis damtkicebidan araugvianes 20 dRisaadgilobrivi TviTmmarTveli erTeuli finansTasaministros ugzavnis damtkicebuli biujetis Sesabamisadgilobrivi TviTmmarTvelobis prioritetebisdokuments.adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTiorganos mier biujetis proeqtis damtkicebisSesaxeb gadawyvetilebis miRebisTanave biujetiunda gamoqveyndes sainformacio saSualebebiT, raTais xelmisawvdomi iyos sazogadoebis yvela feniswarmomadgenlebisTvis.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetisSesrulebaadgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetisSesrulebas uzrunvelyofs adgilobrivi TviTmmarTvelobisaRmasrulebeli organo.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetisgamoqveynebidan araugvianes 15 dRisa adgilobriviTviTmmarTvelobis safinanso organo amzadebs biujetiskvartalur an yovelTviur ganweras. TiToeulmxarjav dawesebulebas awvdis informacias misTvisgamoyofili asignebis Sesaxeb. sabiujeto organizaciebiawarmoeben biujetis asignebiT gaTvaliswinebulgadaxdebs da TavianTi kompetenciis farglebSi pasuxismgebelniarian Semosavlebis akrefaze.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetissakaso Sesruleba xdeba saxazino momsaxurebisprincipiT, sabanko dawesebulebis meSveobiT.mxarjavi dawesebulebis sabiujeto klasifikaciismuxlebsa da kodebs Soris Tanxebis gadanawilebaSeiZleba ganxorcieldes mxolod adgilobriviTviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTiorganos mier dadgenili wesis Sesabamisad. aseTi gadanawilebaSeiZleba ganxorcieldes damtkicebuliasignebebis 5 procentis farglebSi.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis aRmasrulebeliorgano uflebamosilia, warmomadgenlobiTorganosTan SeTanxmebiT, Sesabamisi samarTlebriviaqtis safuZvelze, saqarTvelos saxelmwifobiujetiT gaTvaliswinebuli saqarTvelosprezidentisa da saqarTvelos mTavrobis sarezervofondebidan gamoyofili Tanxebis asaxvis mizniT, ganaxorcieloscvlilebebi biujetiT damtkicebulSemosulobebsa da gadasaxdelebSi, rac, biujetSiasaxvis mizniT, sabiujeto wlis bolomde waredginebaSesabamis warmomadgenlobiT organos dasamtkiceblad.adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetis aRricxva,angariSgeba, auditi da Sesrulebis angariSisdamtkicebaadgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetis angariSisoperirebasa da kontrols, am angariSidan TanxebismoZraobas, axorcielebs mxolod TviTmmarTvelobissafinanso organo, saqarTvelos kanonmdeblobiTgaTvaliswinebuli gamonaklisi SemTxvevebis garda.safinanso organos Tanxmobis gareSe sabiujetoorganizaciebs ufleba ara aqvT gaxsnan sabanko angariSebida awarmoon finansuri operaciebi. safinansoorgano axorcielebs yvela sabiujeto dawesebulebisdafinansebaze myofi sabiujeto organizaciebis miergaweuli xarjebis aRricxvas, sabiujeto klasifikaciismixedviT, gadaxdebis yvela etapze, aseve aRricxavssabiujeto klasifikaciis mixedviT biujetSiakumulirebul yvela Semosulobas.adgilobrivi TviTmmarTvelobis safinanso organoyoveli Tvis dasrulebidan araugvianes 10 dRisvadaSi amzadebs yovelTviur angariSs, sadac asaxuliaTviTmmarTveli erTeulis biujetis, gadasaxdelebisada Semosulobebis, naSTis cvlilebis damTliani saldos Sesaxeb informacia.2007 wlis mTliani gadasaxdelebi(aTasi lari)cxrili #8gadasaxdelis ekonomikuriklasifikaciis mixedviTsaerTo daniSnulebis saxelmwifomomsaxurebaxarjiprocentuli SefardebamTlian xarjTan119976.4 10.05%Tavdacva 2576.2 0.23%sazogadoebrivi wesrigi dausafrTxoeba40851.6 3.6%ekonomikuri saqmianoba 210010.8 18.6%garemos dacva 49645 4.4%sabinao komunaluri meurneoba 494703.7 43.3%jandacva 15598.3 1.4%dasveneba, kultura religia 82840.9 7.3%ganaTleba 74333.1 6.6%socialuri daxmareba 41074.2 3.6%25


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetis Sesrulebiskontroli warmomadgenlobiTi organosgansakuTrebuli uflebamosilebaa. sakrebulo minimumkvartalSi erTxel afasebs damtkicebuli biujetiTgaTvaliswinebuli programebisa da Ronis-Ziebebis ganxorcielebas. adgilobrivi TviTmmarTvelobisaRmasrulebeli organo warmomadgenlobiTorganos warudgens biujetis Sesrulebis kvartalurmimoxilvas nazardi jamiT. is moicavs Semosulebebis,gadasaxdelebis, naSTis cvlilebis damTliani saldos faqtobrivi moculobebis SedarebasSesabamisi periodis gegmiur maCveneblebTan. esprocedura sruldeba yoveli kvartlis dasrulebidanaraugvianes 1 Tvisa.biujetis Sesrulebis angariSi, aRmasrulebeliorganos mier, sabiujeto wlis damTavrebidanaraugvianes 2 Tvisa, gansaxilvelad unda waredginoswarmomadgenlobiT organos. biujetis SesrulebisangariSi damtkicebamde unda gamoqveyndes sajaroganxilvisTvis.biujetis Sesrulebis angariSSi unda aisaxos:• biujetis balansi sabiujeto klasifikaciismixedviT;• biujetis Semosulobebisa da gadasaxdelebisSedareba saangariSo periodis gegmiurmaCveneblebTan;• informacia wlis dasawyisisa da dasasrulisaTvisarsebuli naSTisa da misi cvlilebisSesaxeb;• organizaciuli kodebis mixedviT dazustebulasignebebsa da gadaxdil Tanxebs SorisSeusabamobis ganmartebas, Tu SeusabamobaaRemateba 30%-s, garda sarezervo,wina wlebSi warmoqmnili davalianebebis dafarvisada sasamarTlos gadawyvetilebebisaRsrulebis fondebisa;• dasaxul amocanebTan da prioritetebTanmimarTebaSi gansaxorcielebeli programebisada RonisZiebebis Sesrulebis Sesaxeb;• informacia programuli da kapitaluribiujetebis Sesrulebis Sesaxeb.saqarTvelos finansTa saministrosa da saqarTveloskontrolis palatis mier erToblivad miRebuliSesabamisi samarTlebrivi aqtebis safuZvelze dasaerTaSoriso standartebze dayrdnobiT, adgilobriviTviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organoebiamtkiceben SemosulobebTan, gadasaxdelebTanda naSTis cvlilebasTan dakavSirebuli operaciebisSida auditis ganxorcielebis procedurebs. Sidaauditi xorcieldeba adgilobrivi TviTmmarTvelobiswarmomadgenlobiTi organos uSualo zedamxedvelobiT.adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTiorgano, adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulisbiujetis Sesrulebis angariSidan gamomdinare,sajarod ixilavs da afasebs biujetis Sesrulebasda araugvianes 1 maisisa Rebulobs gadawyvetilebasmisi damtkicebis an ver damtkicebis Taobaze.am procedurebis gaTvaliswinebiT warmomadgenlobiTiorganos mier damtkicebuli biujetisSesrulebis angariSi da auditoruli daskvna arissajaro informacia da xelmisawvdomia sazogadoebisaTvis.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetissarezervo fondies aris adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetSigauTvaliswinebeli, sagangebo da sxva adgilobrivimniSvnelobis gansakuTrebuli RonisZiebebisaTvisSeqmnili fondi, romelic unda Seadgendeswliuri biujetis mimdinare da kapitaluri xarjebismTliani moculobis araumetes 2 procents. masgankargavs adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmas-2008 wlis mTliani gadasaxdelebi(aTasi lari)cxrili #9gadasaxdeli ekonomikuriklasifikaciis mixedviTsaerTo daniSnulebissaxelmwifo momsaxurebaxarjiprocentuli SefardebamTlian xarjTan171060.4 12.7%Tavdacva 3642.2 0.5%sazogadoebrivi wesrigi dausafrTxoeba27017.1 2.1%ekonomikuri saqmianoba 274607.4 20.3%garemos dacva 66037 4.9%sabinao komunaluri meurneoba 484721.9 35.7%jandacva 29525.5 2.2%dasveneba, kultura religia 101096.6 7.5%ganaTleba 133088.4 9.9%socialuri daxmareba 59735.7 4.4%26


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>rulebeli organo, warmomadgenlobiTi organosmier dadgenili wesiT.gaTanabrebiTi, miznobrivi da specialuri transferebigaTanabrebiTi transferi aris, saxelmwifobiujetidan, sakuTari uflebamosilebis gansaxorcielebladadgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetisfinansuri daxmarebisaTvis saxelmwifo biujetidangamoyofili saxsrebi, romelic ganisazRvreba`saqarTvelos sabiujeto kodeqsis~ dadgeniliformuliT da mis gamoyenebas damoukideblad gansazRvravsadgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTiorgano.miznobrivi transferi _ adgilobrivi TviTmmarTvelobisbiujetis mier saxelmwifo biujetidandelegirebuli uflebamosilebis gansaxorcielebladfinansuri daxmarebis saxiT miRebuli saxsrebia.specialuri transferi _ adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulis biujetisaTvis ekologiurida sxva stiqiuri movlenebis Sedegebis salikvidaciod,agreTve sxva gadasaxdelebis dasafinansebladsaqarTvelos saxelmwifo biujetidan an/da avtonomiurirespublikebis respublikuri biujetebidanfinansuri daxmarebis saxiT gamoyofili saxsrebia.saxelmwifo biujetidan adgilobrivi TviTmmarTvelobisbiujetebisaTvis gamoyofil transferebs,saxelmwifo da adgilobriv biujetebs Sorisadgilobrivi TviTmmarTvelobebis biujetebis2007 wlis faqtiurma xarjma Seadgina 1131610.2 aTasilari (ix. cxrili #8).rogorc zemoT moyvanil cxrilSi Cans, adgilobriviTviTmmarTveli erTeulebis biujetebSiZiriTad prioritetul mimarTulebebad warmoCeniliaekonomikuri saqmianoba da sabinao-komunalurimeurneoba, romelTa xarjic, adgilobrivi biujetebismTlian xarjebTan mimarTebaSi, dafinansebulia61.9%-iT da Seadgens 704714.5 aTas lars, ammuxlebiT gaTvaliswinebuli saqmianoba, `adgilobriviTviTmmarTvelobis Sesaxeb~ organuli kanonisTanaxmad, uSualod adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulis kompetenciaa.amas ver vityviT sazogadoebrivi wesrigis,usafrTxoebis da Tavdacvis muxlebiT gaweul danaxarjebze,rac adgilobrivi TviTmmarTvelobiskompetencias ar ganekuTvneba da unda finansdebodescentraluri biujetidan an adgilobrivi dacentraluri xelisuflebis Sesabamis organoebs Sorisdelegirebis SeTanxmebis safuZvelze miRebulimiznobrivi transferiT. adgilobrivi biujetebSi ammuxlebis dafinanseba 43427.8 aTas lars, anu mTlianxarjTan mimarTebaSi 3.9%-s Seadgens.rac Seexeba 2007 wlis adgilobrivi biujetebissxva danarCen gadasaxdelebs, unda aRvniSnoT,rom sakmaod moculobiTia saerTo daniSnulebissaxelmwifo momsaxurebaze gaweuli xarji, rac, ZiriTadad,moicavs Sesabamisi warmomadgenlobiTi da2009 wlis gadasaxdelebi(aTasi lari)cxrili #10gadasaxdelis ekonomikuriklasifikaciis mixedviTxarjiprocentuli Sefardeba mTlianxarjTansaerTo daniSnulebis saxelmwifomomsaxureba233889.6 17.5%Tavdacva 4451.6 0.6%sazogadoebrivi wesrigi dausafrTxoeba29980.7 3.6%ekonomikuri saqmianoba 309697.0 23.1%garemos dacva 92133.0 6.9%sabinao komunaluri meurneoba 355810.8 26.6%jandacva 34456.4 2.6%dasveneba, kultura, religia 99849.7 7.4%ganaTleba 124624.3 9.3%socialuri daxmareba 53291.8 4.0%urTierTobebs ganvixilavT am naSromis ,,biujetebsSoris urTierTobebis~ TavSi.IV.2 adgilobrivi TviTmmarTvelobebis biujetebis2007, 2008, 2009 wlebis gadasaxdelebis ganxilvaaRmasrulebeli organoebis administraciul xarjebs.misi wili 2007 wlis adgilobrivi biujetebisxarjviT nawilSi 10.05%-ia da 119976.4 aTas larsSeadgens. warmomadgenlobiT xarjebTan mimarTebaSi,sakmaod mwiria janmrTelobis dacvasa da socialurdaxmarebaze gaweuli xarji, jamSi es muxlebi dafinansda56672.5 aTasi lariT, anu mTliani xarjis 5%-iT. aseve sakmaod dabalia ganaTlebaze gaweuli xarjismoculoba, rac adgilobrivi TviTmmarTvelobis27


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>2009 wlis adgilobrivi biujetebis dagegmilixarjebi 2008 wlis faqtiur xarjebTan mimarTebaSi1.7%-iT naklebia da maT Soris sxvaoba Seadgens12347.8 aTas lars. ekonomikuri saqmianoba da sabinao-komunalurimeurneoba adgilobrivi biujetebismTlian xarjebTan mimarTebaSi dafinansebulia 49%-iT, rac wina wlis mTliani xarjis procentul maCvenebelze7%-iT naklebs Seadgens, 2008 wels aRniSnulsferoze gaweul xarjebze 93821.5 aTasi lariTnaklebia da Seadgens 665507.8 aTas lars. rogorcvxedavT, 2007 wlidan 2009 wlis CaTvliT ekonomikurida infrastruqturuli proeqtebis dafinansebisxvedriTi wili adgilobrivi biujetebis mTlianxarjebTan mimarTebaSi yovelwliurad mcirdeba.aseTi tendencia Zalian saxifaTo da xelisSemSlelifaqtoria qveynis socialur-ekonomikuri ganviTarebisada biznes-sainvesticio garemos gaumjobesebisTvis.aseve aRsaniSnavi faqtia, saerTo daniSnulebissaxelmwifo momsaxurebisTvis 2009 wlis adgilobrikompetenciisfarglebSi, ZiriTadad, gulisxmobsskolamdeli aRzrdis dawesebulebebis dafinansebas.2007 wels am mimarTulebiT gaweulma xarjma jamSiSeadgina 74333.1 aTasi lari, anu mTliani xarjis 6.6%.garemos dacva dafinansebulia 49645.0 aTasi lariTda Seadgens mTliani xarjis 4.4%-s. dasveneba, kulturada religia _ gulisxmobs momsaxurebas sportisada turizmis sferoSi, kulturaSi (saxelovneboskolebi, muzeumebi, Teatrebi da sxva), da religiissakiTxebSi, dafinansebulia 82840.9 aTasi lariT daSeadgens mTliani xarjis 7.3%-s.2007 wlis adgilobrivi biujetebis xarjebisminimaluri maCvenebeli erT sul mosaxleze dafiqsirdaaxalqalaqis municipalitetSi da 34 lariSeadgina, xolo maqsimaluri xarji qalaq TbilisSi- 653 lari. es ukanaskneli maCvenebeli daaxloebiT20-jer metia, vidre axalqalaqis xarji erT sulmosaxleze. amave wels adgilobrivi biujetebidangaweulma xarjma erT sul mosaxleze, saSualod,287.6 lari Seadgina.adgilobrivi TviTmmarTvelobebis 2008 wlisbiujetebis faqtiuri xarji Seadgens 1350532.6 aTaslars (ix. cxrili #9).zemoT moyvanili cxrili gviCvenebs, rom 2008wlis adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetebSiZiriTad prioritetul mimarTulebebad isevgvevlineba ekonomikuri saqmianoba da sabinao-komunalurimeurneoba, romelTa xarjic, adgilobrivibiujetebis mTlian xarjTan mimarTebaSi, amjeraddafinansebulia 56%-iT, rac wina wlis mTliani xarjisprocentul maCvenebelze 6%-iT naklebia, magramcifrobrivad aRemateba am maCvenebels da Seadgens759329.3 aTas lars.cxrili #112007, 2008 da 2009 wlebis adgilobriviTviTmmarTvelobebis xarjebisprocentuli maCveneblebimuxlis dasaxeleba2007weli2008weli2009welisaerTo daniSnulebissaxelmwifo momsaxureba10.05% 12.7% 17.5%Tavdacva 0.23% 0.5% 0.6%saz. wesrigi dausafrTxoeba3.6% 2.1% 3.6%ekonomikuri saqmianoba 18.6% 20.3% 23.1%garemos dacva 4.4% 4.9% 6.9%sabinao-komunalurimeurneoba43.3% 35.7% 26.6%jandacva 1.4% 2.2% 2.6%dasveneba, kulturareligia7.3% 7.5% 7.4%ganaTleba 6.6% 9.9% 9.3%socialuri dacva 3.6% 4.4% 4.0%2008 wlis adgilobrivi biujetebis sxva danarCenigadasaxdelebi ase gamoiyureba: xazi undagavusvaT, rom isev maRalia saerTo daniSnulebissaxelmwifo momsaxurebaze gaweuli xarji, ramacadgilobrivi biujetebis mTlian xarjTan mimarTebaSiSeadgina 12.7%, ufro metic, am xarjis, rogorcprocentuli aseve cifrobrivi maCvenebeli, winawelTan SedarebiT, sakmaod gaizarda da, Sesabamisad,gasuli wlis analogiur xarjTan mimarTebaSi27%-iT moimata da 171060.4 aTasi lari Seadgina.wina welTan SedarebiT, 2008 wlis adgilobrivibiujetebis xarjviT nawilSi gazrdilia janmrTelobisdacvasa da socialur daxmarebaze gaweulixarji, ramac jamSi 89261.2 aTasi lari, mTliani xarjis6.6% Seadgina. rogorc vxedavT, cifrobrivaddafiqsirebulia 32588.7 aTas lariani zrda, racdaaxloebiT 30%-s Seadgens.aseve gazrdilia ganaTlebaze gaweuli xarjismoculoba. 2008 wels am mimarTulebiT gaweulmaxarjma jamSi 133088.4 aTasi lari, anu mTliani xarjis9.9% Seadgina.2008 wels garemos dacva dafinansebulia 66037.0aTasi lariT da Seadgens mTliani xarjis 4.9%-s.dasveneba, kultura da religia dafinansebulia101096.6 aTasi lariT da Seadgens mTliani xarjis7.5%-s.rogorc vxedavT 2008 wlis adgilobrivi TviTmmarTvelobebisxarjebi, 2007 wlis xarjebTan SedarebiT,gazrdilia da mateba Seadgens 218922.4aTas lars, anu wina wlis adgilobrivi biujetebisgadasaxdelebma daaxloebiT 16%-iT moimata.2008 wels adgilobrivi biujetebidan gaweulmaxarjebma erT sul mosaxleze daaxloebiT 309.8lari Seadgina, anu 2007 welTan SedarebiT, erT sulmosaxleze gaweulma saSualo xarjma 2008 wels 8procentiT moimata.2009 wlis biujetiT gadasaxdelebi Seadgenda1338184.6 aTas lars (ix. cxrili #10).28


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>diagrama #7adgilobrivi biujetebis Semosulobebi 2007-2009 wlebSi1 399 mln. lari1 263 mln. lari1 200 mln. lari2007 w. 2008 w. 2009 w.vi biujetebiT gaTvaliswinebuli xarjebi, rac 2007wlis analogiur xarjebTan mimarTebaSi gazrdilia113913.2 aTasi lariT, anu daaxloebiT 100.2%-iT,xolo 2008 wlis igive xarjebze 62829.2 aTasi lariTmeti, procentulma zrdam ki daaxloebiT 27%Seadgina. administraciuli xarjebis yovelwliurizrda dauSvebelia mniSvnelovani prioritetuli mimarTulebebisdafinansebis, yovelwliuri Semcirebisfonze.2007 w.xarjebi ar ganekuTvneba adgilobrivi TviTmmarTvelobisuflebamosilebas da unda finansdebodescentraluri biujetidan.mimdinare wels garemos dacva finansdeba92133.0 aTasi lariT, mTliani xarjis 6.9%-iT. winawelTan SedarebiT dafiqsirebulia zrda da is Seadgens26096.0 aTas lars, 39.2%-s.mimdinare wlis jandacvis saerTo xarji, winawelTan SedarebiT, aseve gazrdilia da Seadgens34456.4 aTas lars, mTliani xarjis 2.6%-s. 2008diagrama #8adgilobrivi biujetebis Semosulobebisstruqtura 2007 welskapitaluriSemosavlebi25%Semosavaligrantebidan0,1%SemosavaliaRebulisesxebidan2%arasagadasaxadoSemosavlebi22%sagadasaxadoSemosavlebi51%2009 wels adgilobrivi biujetebis, Tavdacvis,sazogadoebrivi wesrigisa da usafrTxoebis muxlebisdafinanseba gazrdilia wina wlebTan SedarebiT.am mimarTulebiT ixarjeba 34432.3 aTasi larida Seadgens saerTo xarjis 4.2%-s. SegaxsenebT, romsabiujeto klasifikaciiT gansazRvruli am saxeobiswelTan SedarebiT matebaa 4930.9 aTasi lari, daaxloebiT14%.2009 wlis socialuri daxmarebis saerTo xarji,wina welTan mimarTebaSi, Semcirebulia da Seadgens53291.8 aTas lars, mTliani xarjis 4.0%-s. 2008 welTanSedarebiT klebaa 6443.9 aTasi lari, daaxloebiT 11%.29


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>diagrama #9adgilobrivi biujetebis Semosulobebis struqtura 2008 welskapitaluriSemosavlebi10%Semosavaligrantebidan0,03%SemosavaliaRebulisesxebidan4%sagadasaxadoSemosavlebi15%arasagadasaxadoSemosavlebi71%diagrama #10adgilobrivi biujetebis Semosulobebis struqtura 2009 welsarafinansuri aqtivebiskleba8%finansuri aqtivebiskleba1%valdebulebebis zrda3%Semosavlebi88%mimdinare wels aseve Semcirebulia dasveneba,kultura da religiis dafinanseba da saerTo xarjiSeadgens 99849.7 aTas lars, mTliani xarjis 7.4%-s.2008 welTan SedarebiT klebaa 1246.9 aTasi lari,daaxloebiT 1.3%.2009 wlis adgilobrivi biujetebis ganaTlebismuxlze saerTo xarji, wina wlis saerTo xarjTanmimarTebaSi, Semcirebulia da Seadgens 124624.3 aTaslars, mTliani xarjis 9.3%-s. 2008 welTan SedarebiTklebaa 8464.1 aTasi lari, daaxloebiT 8%.2009 wels erT sul mosaxleze gaTvaliswinebulimaqsimaluri xarji isev TbilisSi dafiqsirda- 476 lari, xolo minimaluri Cxorowyus municipalitetSi- 68.2 lari.adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetebisZiriTadi parametrebis analizi gviCvenebs, rom30


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>biujetebSi mkafiod ar aris gansazRvruli prioritetebi,romelic jer kidev dagegmvisas undaiyos mkafiod Camoyalibebuli. gamomdinare aqedan,gadaudebel aucileblobas warmoadgens biujetisdagegmvisa da damtkicebis procesis ufro gamWvirvaledda sapasuxismgeblod warmoeba.IV.3 adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis2007-2009 wlebis sabiujeto Semosulobebis analiziukanasknel wlebSi adgilobrivi TviTmmarTvelobissistemaSi mniSvnelovani reformebi gatardada, bunebrivia, reformebi Seexo safinanso-sabiujetosferosac. jer kidev 2006 wels miRebulia axaliorganuli kanoni `adgilobrivi TviTmmarTvelobisSesaxeb~, romlis Tanaxmadac gamsxvilda TviTmmarTvelobebi.aseve miRebulia kanoni `adgilobriviTviTmmarTveli erTeulis biujetis Sesaxeb~, romlismeSveobiTac axali midgomebiT regulirdeba TviTmmarTvelobebissabiujeto mowyoba. da bolos, 2010wlis 1 ianvridan ZalaSi Sevida `saqarTvelos sabiujetokodeqsi~, riTac gauqmda sabiujeto sferoSimoqmedi saqarTvelos yvela sxva kanoni. amasTan,2007-2009 wlebSi TviT am axal kanonebSic mudmivadmimdinareobda cvlilebebis Setana. Seicvala sabiujetoklasifikaciac, Sesabamisad, Zalian rTuliaadgilobrivi TviTmmarTvelobebis 2007-2009 wlebisbiujetebis maCveneblebis Sedareba, Tumca, zogadisuraTis danaxva SesaZlebelia ZiriTadi parametrebisanalizis safuZvelze.2007 wels adgilobrivi TviTmmarTveli er-Teulebis sabiujeto Semosulobebma 1 miliard 263milioni lari Seadgina, 2008 wels misi moculobatransferebis moculoba(aTasi lari)gaizarda 1 miliard 399 milion laramde, xolo mimdinarewlis saprognozo maCveneblebi kvlav Semcirebuliada Seadgens 1 miliard 200 milion lars(ix. diagrama #7). aRniSnuli Semcireba ganpirobebuliamsoflio finansuri krizisisa da 2008 wels`rusul-qarTuli omis~ gavleniT.unda aRiniSnos, rom adgilobrivi TviTmmarTvelobebisbiujetebSi misaRebi Semosavlebis yvelazedidi wili qalaq Tbilisze modis. 2009 welsq. Tbilisis biujetis Semosulobebis prognozigansazRvrulia 596 milioni lariT, rac mTlianadqveyanaSi TviTmmarTvelobebis biujetebSi misaRebiSemosulobebis 49,7%-s Seadgens. analogiuri mdgocxrili#12weli 2007 w. 2008 w. 2009 w.transferebidan miRebuli Semosavlebi 71229,3 497999,9 750150,2gamoTanabrebiTi transferi 21280,3 328268,8 276615,6miznobrivi transferi 1767,7 10943,0 16069,0specialuri transferi 48181,3 158788,1 457465,6mareoba iyo 2007-2008 wlebSic.2007 wels adgilobrivi biujetebis SemosulobebisstruqturaSi yvelaze didi wili - 50%sagadasaxado Semosavlebs eWira, arasagadasaxadoSemosavlebis wili Seadgenda 22%-s, kapitaluriSemosavlebis – 25%-s, xolo Semosavlebi aRebulisesxebidan – 3%-s (ix. diagrama #8).gansxvavebuli mdgomareobaa 2008 wels. SemosulobebisstruqturaSi 15 procentiTaa warmodgenilisagadasaxado Semosavlebi, 10 procentiT kapitaluriSemosavlebi, 4 procentiT sesxebidan miRebuliSemosavlebi, xolo arasagadasaxado Semosavlebski 71 procenti uWiravs (ix. diagrama #3). 2008 welsadgilobrivi biujetebis sagadasaxado SemosavlebisSemcireba, ZiriTadad, gamowveulia saSemosavlo gadasaxadissaxelmwifo biujetSi gadataniT. rogorccnobilia, 2007 wlis 28 dekembers miRebuli `Semosavlebisbiujetebs Soris ganawilebis Sesaxeb~saqarTvelos kanonis Tanaxmad saSemosavlo gadasaxadidanmiRebuli Semosavlebi iricxeba centralurbiujetSi, nacvlad adgilobrivi TviTmmarTvelobisbiujetebisa. aRniSnuli cvlilebiT 2008 welsmniSvnelovnad Semcirda adgilobrivi TviTmmarTvelobebissagadasaxado Semosavlebi (2007 wels mxolodsaSemosavlo gadasaxadis saxiT adgilobrivbiujetebSi miRebulia 497,3 milioni lari) da misZiriTad wyarod mxolod adgilobrivi gadasaxadidan(qonebis gadasaxadi) miRebuli Semosavlebi ganisazRvra.2009 wlidan adgilobrivi TviTmmarTvelobebisbiujetebi dgindeba axali sabiujeto klasifikatoris(GFSM-2001) mixedviT, rac sakmaod gansxvavdebawina wlebSi gamoyenebuli sabiujeto klasifikatorisgan.axali klasifikatoris mixedviT SemosulobebiaRiqmeba rogorc wlis ganmavlobaSi `Semosasvleli~fuli, rac moicavs Semosavals. Semosavali,Tavis mxriv, ar warmoadgens aramaterialuri aqtivebis(qoneba) realizaciiT miRebul Semosavals,radgan am operaciiT marTalia xdeba Tanxis miReba,magram sxva aqtivis realizaciis xarjze. Semosuloba(fuli) agreTve SeiZleba miiRo valdebulebisaRebiT an finansuri aqtivis klebiT (gasxvisebiT).magaliTad, sesxis aReba, am SemTxvevaSi imatebs valdebulebada mis xarjze Semodis biujetSi Tanxa.valdebulebis zrdiT miRebuli Semosuloba verCaiTvleba Semosavlad, radgan msgavsi Semosulobebi31


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>droTa ganmavlobaSi gasastumrebelia. GFSM-2001-ismixedviT Semosulobebi moicavs: Semosavlebs, arafinansurida finansuri aqtivebis klebas da valdebulebebiszrdas. am axali klasifikatoris Sesabamisad2009 wlis Semosulobebis struqtura naCvenebiadiagramaze #9.rogorc zemoT aRvniSneT, adgilobriv gadasaxadswarmoadgens qonebis gadasaxadi, romelic gulisxmobsfizikuri da iuridiuli pirebis sakuTrebaSiarsebuli qonebis dabegvras. moqmedi kanonmdeblobiTdawesebulia gadasaxadis zRvruli ganakveTebida aRniSnuli zRvris farglebSi adgilobrivi TviTmmarTvelobauflebamosilia gadasaxadis ganakveTimis teritoriaze TviTon gansazRvros.saqarTveloSi 2008 wels adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis biujetebSi qonebis gadasaxadissaxiT sul mobilizda 131,7 milioni lari, rac2007 welTan SedarebiT 19,4 milioni lariT anu 17%-iT metia (faqtobrivad, miRebulia 112,4 milionilari). mimdinare wels qonebis gadasaxadis saxiT kidagegmilia 128,8 milioni laris mobilizeba. sabolood,unda aRiniSnos, rom qonebis gadasaxadidanmiRebuli Semosavlebis wili sakmaod mcirea adgilobriviTviTmmarTvelobebis SemosulobebSi. 2009 welsaRniSnuli maCvenebeli Seadgens 10,4%-s, 2008 welsSeadgenda 9,4%-s, xolo 2007 wels ki mxolod 8,9%-s.rogorc cnobilia, saqarTvelos sabiujetosistema iTvaliswinebs satransfero politikas,romelic orientirebulia municipalitetis ganvi-Tarebasa da delegirebuli da eqskluziuri uflebamosilebebisganxorcielebaze. axali sabiujetoklasifikatoris GFSM-2001-is Tanaxmad, saxelmwifobiujetidan sxva donis biujetisaTvis gadasacemiTanxebi klasificirdeba (gasacemi) grantebis muxlSi.Sesabamisad, sxva donis biujetSi es Tanxebicgrantebis muxlSi aisaxeba. `saqarTvelos sabiujetokodeqsisa~ da `adgilobrivi TviTmmarTvelobisSesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis Tanaxmad,saxelmwifo biujetidan TviTmmarTvelobebze gasacemigrantebi diferencirebulia maTi miznobriobismixedviT: gaTanabrebiTi, miznobrivi da specialuritransferebi.gaTanabrebiTi transferi adgilobrivi TviTmmarTvelobissakuTari Semosulobaa da igi sakuTariSexedulebis mixedviT SeuZlia daxarjos. miznobrivitransferis dros centraluri xelisufleba TavadsazRvravs da afasebs TviTmmarTvelobaSi gansaxorcielebelsaqmianobas. marTalia, kargia, rom miznobrivitransferis saSualebiT TviTmmarTvelobaSidamatebiT gadaiWreba problemebi, Tumca, am procesSiadgilobrivi xelisuflebis gavlena mizeruliada is mxolod Semsruleblis rolSi gamodis.sainteresoa, ganvixiloT saqarTvelos 2009wlis saxelmwifo biujetiT TviTmmarTvelobebisTvisgaTvaliswinebuli finansuri daxmareba da davadginoT,Tu ramdenad sruldeba „adgilobriviTviTmmarTvelobis Sesaxeb“ evropis qartiiT aRebulivaldebuleba, rac adgilobrivi TviTmmarTvelobisrealur damoukideblobas, maT Soris finansur,uzrunvelyofas gulisxmobs.`saqarTvelos 2009 wlis saxelmwifo biujetisSesaxeb~ kanonSi cvlilebebis Setanis TaobazesaqarTvelos kanonis me-15 muxlis Tanaxmad, avtonomiurirespublikebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis biujetebisTvis gadasacemi finansuridaxmareba 614 905.4 aTasi laris odenobiT arisgansazRvruli, rac biujetis gadasaxdelebis 8,6procents, xolo xarjebis 11,1 procents Seadgens.2008 wels avtonomiuri respublikebisa daadgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetebisaTvisgadasacemi finansuri daxmareba 494 667.6aTasi lars, xolo 2007 wels 74 016.4 aTas larsSeadgenda.am maCveneblis ganxilvis dros aucilebelia,gaviTvaliswinoT, rom 2007 wels moqmedebda gamoTanabrebiTitransferis Zveli formula da TviTmmarTvelobebisbiujetebSi saSemosavlo gadasaxadisrulad iricxeboda. aqedan gamomdinare, regionebSisabiujeto finansuri resursebis zrda 2007-2008wlebSi ar fiqsirdeba.fiskaluri decentralizaciis TvalsazrisiTaucilebelia, ganvasxvavoT TviTmmarTvelobebisTvisgadacemuli transferebi da davadginoT, Turamdenad damoukideblad SeuZlia maTi gankargvaadgilobriv xelisuflebas.zemoT moyvanili cxrilidan SegviZlia davaskvnaT,rom 2009 wels, wina welTan SedarebiT, gauaresdaTviTmmarTvelobebis finansuri damoukideblobisxarisxi. gamoTanabrebiTi transferis moculoba,rac TviTmmarTvelobis sakuTari Semosulobaa,Semcirda 13,8%-iT. aRsaniSnavia aseve, rom saangari-So periodSi mniSvnelovnadaa gazrdili specialuritransferis moculoba, Tumca, misi umetesi nawiliqalaq Tbilisze modis, xolo municipalitetebis-Tvis gadasacemi specialuri transferis moculobaki Semcirebulia.sabolood, daskvnis saxiT unda iTqvas, romTviTmmarTvelobebisTvis finansuri daxmarebis zrdismiuxedavad, bolo periodSi ganxorcielebulisakanonmdeblo cvlilebebi (m.S. saxelmwifo biujeti)miznad isaxavs TviTmmarTvelobebis damoukideblobisSezRudvas da centralizacias. yovelive eski ewinaaRmdegeba „adgilobrivi TviTmmarTvelobisSesaxeb“ evropis qartiiT aRebul valdebulebebs daxels uSlis qveynis demokratiulad ganviTarebas.Tavi Vbiujetebs Sorisi urTierTobebiV.1 biujetebs Sorisi urTierTobebis arsi dazogadi principebibiujetebs Sorisi urTierTobebi, Sesabamisi kanonmdeblobiTgansazRvruli, saxelmwifo biujetisurTierToba adgilobriv (avtonomiuri respublikebi,TviTmmarTveli erTeulebi) biujetebTan mimar-TebaSi sabiujeto procesis ganxorcielebis uzrunvelyofasTandakavSirebiT.biujetebs Soris damokidebulebebis regulire-32


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>ba qveynis sabiujeto sistemis marTvis mniSvnelovanielementia, rac gulisxmobs saxelmwifo biujetidanteritoriuli erTeulebis biujetebze Tanxebisgadanawilebas, maTTvis aucilebeli SemosavlebiTuzrunvelyofis mizniT, rac gamoiyeneba am teritoriulierTeulebis ekonomikuri da socialuriganviTarebisa da centraluri xelisuflebis miergansazRvruli prioritetebis dafinansebisTvis.biujetebs Sorisi urTierTobebis zogadi principebigansazRvravs centraluri xelisuflebisjetTan mimarTebaSi;• biujetebs Soris Semosavlebis wyaroebisada xarjviTi valdebulebebis sakanonmdeblogamijvna;• minimaluri sabiujeto uzrunvelyofisgamoTanabreba;• qveynis sabiujeto sistemis erTianoba.transferebis moculoba(aTasi lari)transferi 2008 weli 2009 weli cvlilebagamoTanabrebiTi 320,982.0 276,612.2 _ 44,369.8miznobrivi 10,943.5 15,138.4 + 4,194.9specialuri 154,392.1 272,918.8 +118,526.7avtonomiur respublikebsa da adgilobriv TviTmmarTvelobebTansabiujeto urTierTobebs. Ziri-Tadi principebia:• sabiujeto sistemis yvela donis biujetebsSoris damoukidebloba;• qveynis sabiujeto sistemis biujetebsSorisi urTierTobebis yvela monawilis interesTadabalanseba;• teritoriuli erTeulebis sabiujetouflebebis Tanasworoba, centralur biu-sabiujeto damoukidebloba gulisxmobs, decentralizaciisprincipebis gaTvaliswinebiT, adgilobrivimniSvnelobis programebis gansaxorcielebladSesabamisi saxsrebis damoukideblad moZiebas. aqveunda gaviTvaliswinoT, rom xSirad, teritoriulierTeulebis mier miRebuli gadawyvetilebebis realizebisaTviswarmoiSveba finansuri resursebisdeficiti. gamomdinare aqedan, zemdgomi biujetidanteritoriuli erTeulis (avtonomiuri respublikebi,adgilobrivi TviTmmarTvelobebi) biujetebisTvisfinansuri resursebis gadacemis aucileblobaiqmneba.diagrama#11gamoTanabrebiTi transferebis moculoba regionul WrilSi(2008-2009 wlebi)45,000.040,000.035,000.030,000.025,000.020,000.02008200915,000.010,000.05,000.00.0- ---33


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>teritoriuli erTeulebis sabiujetodamoukideblobis realizaciisTvis adgilobrivisaxsrebis deficitis arsebobisas gamoiyeneba biujetebsSorisi urTierTobebis sxvadasxva formebi.es formebia:• Sesabamisi donis biujetze mimagrebuli gadasaxadebi;• saerTo saxelmwifoebrivi gadasaxadebi;• finansuri transferebi zemdgomi biujetidan;• zemdgomi biujetis miznobrivi programebi;• grantebi;• sabiujeto sesxebi da sxva.biujetebs Sorisi urTierTobebi gansazRvravsqveynis sajaro finansebis sferoSi xelisuflebissxvadasxva doneebs Soris uflebamosilebaTa gadanawilebismeqanizms. is aregulirebs saxelmwifobiujetsa da teritoriuli erTeulis biujets SorissaSemosavlo da xarjviTi uflebamosilebebissakiTxebs.V.2 biujetebs Sorisi urTierTobebi saqarTveloSisaqarTvelos sabiujeto sistemaSi moqmedi biujetebsSorisi urTierTobebi regulirdeba `saqarTvelossabiujeto kodeqsiT~, `adgilobrivi TviTmmarTvelobisSesaxeb~ organuli kanoniT da sxvakanonqvemdebare normatiuli aqtebiT.saqarTveloSi biujetebs Sorisi urTierTobebissubieqtebi arian saqarTvelos centraluri biujeti,avtonomiuri respublikebis da adgilobriviTviTmmarTvelobebis biujetebi. maTi sabiujetourTierTobebi 2009 wlamde regulirdeboda saqarTvelos`sabiujeto sistemis Sesaxeb~, `adgilobriviTviTmmarTveli erTeulis biujetis Sesaxeb~ da `Semosulobebisbiujetebs Soris ganawilebis Sesaxeb~kanonebiT. rogorc aRvniSneT 2010 wlis 1 ianvridanZalaSi Sevida `saqarTvelos sabiujeto kodeqsi~,ris Sedegadac Zaladakargulad CaiTvala zemoTmoyvanili kanonebi da biujetebs Sorisi urTierTobebisregulireba daiwyo `saqarTvelos sabiujetokodeqsiT~, rac iTvaliswinebs saxelmwifo biujetidanSesabamisi teritoriuli erTeulis biujetebzefinansuri daxmarebis sxvadasxva formiT gadacemas.avtonomiuri respublikebis da adgilobriviTviTmmarTveli erTeulebis biujetebis finansuridaxmarebaaxali sabiujeto klasifikatoris GFSM-2001-is Tanaxmad saxelmwifo biujetidan sxva donisbiujetisaTvis gadasacemi Tanxebi klasificirdeba(gasacemi) grantebis muxlSi. Sesabamisad, sxva donisbiujetSi es Tanxebic grantebis muxlSi aisaxeba.sabiujeto klasifikatoris mixedviT grantebiiyofa:• grantebi ucxo saxelmwifoTa mTavrobebs;• grantebi saerTaSoriso organizaciebs;• grantebi sxva donis saxelmwifo erTeulebs.2009 wlis saxelmwifo biujetiT, ZiriTadad,gaTvaliswinebuli iyo sxva donis saxelmwifo er-TeulebisTvis gasacemi grantebi.`saqarTvelos sabiujeto kodeqsis~ da `adgilobriviTviTmmarTvelobis Sesaxeb~ organuli kanonisTanaxmad, centraluri biujetidan TviTmmar-Tvelobebze gasacemi grantebi diferencirebuliamaTi miznobriobis mixedviT:• gaTanabrebiTi;• miznobrivi;• specialuri.gaTanabrebiTi transferi _ sakuTar uflebamosilebaTaganxorcielebis uzrunvelsayofad, adgilobriviTviTmmarTveli erTeulis biujetisaTvissaqarTvelos saxelmwifo biujetidan `TviTmmarTvelierTeulis biujetis Sesaxeb~ kanoniT gansazRvruliformuliT, finansuri daxmarebis saxiT gamoyofilisaxsrebia, romelTa gamoyenebis mimarTulebebsdamoukideblad gansazRvravs adgilobriviTviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organo;miznobrivi transferi _ delegirebul uflebamosilebaTagansaxorcieleblad adgilobriviTviTmmarTveli erTeulis biujetis mier saqarTvelossaxelmwifo biujetidan an/da avtonomiuri respublikebisrespublikuri biujetebidan finansuridaxmarebis saxiT miRebuli saxsrebi;specialuri transferi _ adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulis biujetisTvis ekologiuri dasxva stiqiuri movlenebis Sedegebis salikvidaciod,agreTve sxva gadasaxdelebis dasafinanseblad saqar-Tvelos saxelmwifo biujetidan an/da avtonomiurirespublikebis respublikuri biujetebidan finansuridaxmarebis saxiT gamoyofili saxsrebi.aqedan mxolod gaTanabrebiTi transferia adgilobriviTviTmmarTvelobis sakuTari Semosulobada igi sakuTari SexedulebiT SeuZlia daxarjos.miznobrivi transferis dros centraluri xelisuflebaTavad sazRvravs da gaiangariSebs TviTmmar-TvelobaSi gansaxorcielebel saqmianobas. aqedangamomdinare, Zalian kargia, rom TviTmmarTvelobaSidamatebiT gadaiWreba problemebi, Tumca aq adgilobrivixelisuflebis gavlena mizerulia da mxolodSemsruleblis rolSi gamodis.sainteresoa, ganvixiloT 2009 wlis saxelmwifobiujetiT TviTmmarTvelobebisTvis gaTvaliswinebulifinansuri daxmareba da davadginoT, Tu ramdenadsruldeba TviTmmarTvelobis qartiiT aRebulivaldebuleba, rac adgilobrivi TviTmmarTvelobisrealuri, maT Soris finansuri, damoukideblobisuzrunvelyofas gulisxmobs.`2009 wlis saxelmwifo biujetis Sesaxeb~ saqar-Tvelos kanonis me-15 muxlis Tanaxmad avtonomiurirespublikebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis biujetebisTvis gadasacemi finansuridaxmareba 614 905.4 aTasi laris odenobiT ganisa-34


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>zRvra, rac biujetis gadasaxdelebis 8,6 procenti,xolo xarjebis 11,1 procentia. biujetis cvlilebamdees maCvenebeli 543 638.4 aTasi lariT iyo gansazRvruli.2008 wels avtonomiuri respublikebisa da adgilobriviTviTmmarTveli erTeulebis biujetebisTvisgadasacemi finansuri daxmareba 494 667.6 aTasi lars,xolo 2007 wels 74 016.4 aTas lars Seadgenda.am maCveneblis ganxilvisas aucilebelia, gavi-TvaliswinoT, rom 2007 wels moqmedebda gamoTanabrebiTitransferis Zveli formula da TviTmmar-Tvelobebis biujetebSi saSemosavlo gadasaxadisrulad iricxeboda. aqedan gamomdinare, regionebSifinansuri resursebis zrda 2007-dan 2008 wlamde arfiqsirdeba.fiskaluri decentralizaciis TvalsazrisiTaucilebelia ganvasxvavoT TviTmmarTvelobebisTvisgadacemuli transferebi da davadginoT Tu ramdenaddamoukideblad SeuZlia maTi gankargva adgilobrivxelisuflebas.zemoT moyvanili cxrilidan SegviZlia davaskvnaT,rom 2009 wels, wina welTan SedarebiT, gauaresdaTviTmmarTvelobebis finansuri damoukideblobisxarisxi. gamoTanabrebiTi transferis moculoba,rac TviTmmarTvelobis sakuTar Semosulobaswarmoadgens, Semcirda 13,8 procentiT.kaxeTisa da imereTis garda gamoTanabrebiTitransferi yvela regions (igulisxmeba regionSi SemavaliTviTmmarTvelobebis erToblioba) SeumcirdaT.sainteresoa, TviTmmarTvelobebis mier specialuritransferiT miRebuli Semosavlis analiziregionalur WrilSi.rogorc zemoT moyvanili cxrilebidan Cans,sakmaod Semcirda municipalitetebisTvis gadasacemispecialuri transferic. aqedan gamomdinare,specialuri transferis umetesi nawili qalaqTbilisze modis.specialuri transferis moculobis mkveTrizrda da miznobrivi transferiT gamoyofili TanxebisSemcireba pirdapir miuTiTebs gamoTanabrebiTitransferis formulis araadekvaturobaze.am sakiTxis ganxilvisas unda gaviTvaliswinoT`adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb~ organulkanonSi 2009 wlis 13 aprils ganxorcielebuli cvlilebebi,romlis Tanaxmadac TviTmmarTvelobebsneba daerToT sakuTari sabiujeto saxsrebi moaxmaroncentraluri xelisuflebis funqciebs, rogorcnebayoflobiTi uflebamosilebis ganxorcieleba,xolo `adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb~organul kanonSi 2010 wels Setanili cvlilebebismixedviT nebayoflobiTi uflebamosileba SeuerTdaeqskluziur uflebamosilebas da kanonSi Caiwera,rogorc sakuTari uflebamosileba. aRniSnulma sakanonmdeblocvlilebam kidev ufro SezRuda TviTmmarTvelobisfinansuri damoukidebloba.TviTmmarTvelobebisTvis finansuri daxmarebiszrdis miuxedavad, bolo periodSi ganxorcielebulisakanonmdeblo cvlilebebi (m.S. saxelmwifo biujeti)miznad isaxavs TviTmmarTvelobebis damoukideblobisSezRudvas da centralizacias. yovelive eski ewinaaRmdegeba TviTmmarTvelobis qartiiT aRebulvaldebulebebs da xels uSlis qveynis demokratiuladganviTarebas.Tavi VIbiujetgareSe fondebi saqarTveloSiVI.1 zogadi aRwerabiujetgareSe fondebi warmoadgenen finansuriresursebis erTobliobas, rac saxelmwifo an adgilobrivixelisuflebis organoebis gankargulebaSiada aqvT miznobrivi daniSnuleba. aRniSnuli fondebisajaro finansebis mniSvnelovan Semadgenel nawiladwarmogvidgeba. maTi moxmarebis wesi gansazRvruliaSesabamisi samarTlebrivi safuZvlebiTa da saxelmwifokanonmdeblobiT.biujetgareSe fondebis saSualebiT saxelmwifosmier xorcieldeba erovnuli Semosavlebisgarkveuli wilis gadanawileba konkretuli socialurijgufebis ganviTarebisa da daxmarebisTvis.biujetgareSe fondebi, ZiriTadad, formirdebabiujetidan, gansakuTrebuli mniSvnelobis RonisZiebebisdasafinanseblad, saxsrebis gamoyofiT da amfondebze Semosavlis sakuTari wyaroebis gadacemiT.gamomdinare iqedan, rom biujetgareSe specialurfondebs gaaCnia miznobrivi daniSnuleba, maT saxelwodebaSimiTiTebuli unda iyos fondis finansuriresursebis xarjvis mizani.msoflios TiTqmis yvela ganviTarebuli qveynisspecialuri fondebis Sevsebis wyaro aris erovnuliSemosavali. biujetgareSe fondebis Seqmnis procesSimobilizebuli erovnuli Semosavlis ZiriTad wyarod,gamoiyeneba:1. specialuri gadasaxadebi da mosakreblebi;2. kapitaluri Semosavlebis garkveuli nawili;3. biujetidan gamoyofili saxsrebi;4. saxelmwifodan miRebuli sesxebi.biujetgareSe fondebis Seqmna da maTi moxmarebaunda emyarebodes materialuri da finansuriresursebis mizanmimarTul gamoyenebas, maTzesaxelmwifo da sazogadoebrivi kontrolis mkacriganxorcielebiT.VI.2 biujetgareSe fondebi saqarTveloSisaqarTveloSi biujetgareSe saxelmwifo fondebisSeqmnis aucilebloba ganapiroba qveyanaSi sabazroekonomikis principebis damkvidrebam. sxvadasxvasaxis miznobrivi fondebi iqmneboda saxelmwifoda adgilobrivi xelisuflebis warmomadgenlobiTida aRmasrulebeli organoebis inicirebiT.aseTi fondebia: `saqarTvelos socialuri dazRveviserTiani saxelmwifo fondi~, `saqarTvelos erTianisaxelmwifo sagzao fondi~, `dasaqmebis saxelmwifofondi~ da sxva miznobrivi daniSnulebis saxelmwifoda adgilobrivi donis fondebi. zemoT aRniSnulibiujetgareSe specialuri fondebis ZiriTadidaniSnuleba iyo Sesabamisi socialuri jgufebisa da35


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>saxelmwifoebrivi mniSvnelobis RonisZiebebis dafinansebada xelSewyoba.2005 wlis 1 ianvridan gauqmda specialurisaxelmwifo fondebi, xolo maTi Semosavlebi daxarjebi gaTvaliswinebulia saxelmwifo biujetiserTian sistemaSi.2008 wlis 1 ianvridan saqarTveloSi Seiqmna`momavali Taobebis fondi~ da `stabiluri ganviTarebisfondi~, erTianobaSi isini SeiZleba ganvixiloT,rogorc saxelmwifo sarezervo Semnaxveli fondi,romlis ZiriTadi daniSnulebac aris saxelmwifobiujetis stabilizacia, saxelmwifo SemosavlebismkveTri Semcirebis an xarjebis gauTvaliswinebladzrdis pirobebSi. am saxis fondebi xangrZliv periodzeagaTvlili.saqarTveloSi aRniSnuli fondebi regulirdeba,,momavali Taobebisa da stabiluri ganviTarebisfondebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT da qveynissajaro finansebis ganuyofeli rgolia.momavali Taobebisa da stabiluri ganviTarebisfondebis Seqmnis miznebiam fondebis Seqmnis miznebia:• saqarTvelos iurisdiqciis qveynis mTel teritoriazeaRdgenis Semdeg afxazeTis avtonomiurirespublikisa da samxreT oseTis teritoriebisreabilitacia da saqarTvelos ekonomikur sivrceSidrouli dabruneba;• qveynis finansuri stabilurobisa da ekonomikurizrdis xelSewyoba;• momavali TaobebisaTvis stabiluri socialurigaremos Seqmna;• saqarTvelos dinamiuri ganviTarebidangamomdinare, drodadro warmoqmnil gamowvevebzeefeqtiani reagireba;• sabiujeto ciklurobis ganeitraleba.VI.3 momavali Taobebis fondimomavali Taobebis fondi aris biujetgareSefondi, rac iqmneba saqarTvelos saxelmwifos finansuriaqtivebis erTobliobiT.am fondis Sevsebis wyaroebia:• Sesabamisi wlis saxelmwifo biujetis SesaxebkanoniT gansazRvruli asignebebi;• stabiluri ganviTarebis fondidan gadmotanilifinansuri resursebi;• momavali Taobebis fondis aqtivebidan miRebuliSemosavlebi.momavali Taobebis fondis aqtivebis gamoyenebaSesaZlebelia aRniSnuli fondis mier SemosavlebismiRebis mizniT, generaluri mandatiT gansazRvrulipirobebis Tanaxmad.generaluri agentisaqarTvelos mTavroba am fondis koordinaciasuzrunvelyofs specialuri warmomadgenlis meSveobiTda mas ewodeba generaluri agenti.generaluri agentis ufleba-movaleobebia:fondis mmarTvelis SerCeva;mmarTvelis funqciebis droebiT Sesruleba;generaluri mandatis proeqtis SemuSavebisaskonsultaciebis gaweva;generaluri sainvesticio mandatis gadacemisxelSekrulebis dakavSirebul RonisZiebaTaganxorcieleba;generaluri mandatiTa da generalurisainvesticio mandatis gadacemisxelSekrulebiT dadgenili pirobebis Sesrulebazezedamxedveloba;saqarTvelos mTavrobis moTxovnis Sesabamisadmomavali Taobebis fondis aqtivebisrepatriacia;saqarTvelos mTavrobisaTvis Sesabamisi angariSiswardgena.generaluri mandati da generaluri sainvesticiomandatis gadacemis xelSekrulebageneraluri sainvesticio mandati aris momavaliTaobebis fondis marTvis pirobebis ganmsaz-Rvreli dokumenti.generaluri sainvesticio mandatis gadacemisxelSekruleba gulisxmobs generalur agentsa dafondis mmarTvels Soris dadebul xelSekrulebas.generaluri sainvesticio mandatisa dageneraluri sainvesticio mandatis gadacemisxelSekrulebis pirobebiT xorcieldeba, fondismmarTvelis mier amave fondis aqtivebis mmarTvelisaTvis,momavali Taobebis fondis aqtivebismarTvis uflebis miniWeba.generalur mandats amtkicebs saqarTvelosmTavroba, finansTa saministros wardginebiT. mTavrobisaTvisSesabamisi dokumentis proeqtis wardgenamde,finansTa saministro generaluri mandatisSesaxeb konsultaciebs marTavs generalur agentTan.proeqtis damtkicebidan erTi kviris vadaSi saqarTvelosmTavroba werilobiT atyobinebs generaluragents generaluri mandatis proeqtis damtkicebisSesaxeb, ris Semdegac is dauyovnebliv iwyebs mmarTvelisfunqciebis Sesrulebas generaluri mandatisgadacemis xelSekrulebis dadebamde. generalurisainvesticio mandatis gadacemis xelSekrulebisproeqts generaluri agenti uTanxmebs saqarTvelosmTavrobas. is valdebulia, mTavrobidan miRebulidasturis Semdeg, erTi Tvis vadaSi dados generalurisainvesticio mandatis gadacemis xelSekruleba.generaluri sainvesticio mandatis gadacemisxelSekrulebis moqmedebis ZiriTadi vada ganisaz-Rvreba ara umetes 4 wliT. am vadis amowurvamde arauadres 12 Tvisa da ara ugvianes 3 Tvisa mxareTawerilobiTi SeTanxmebis safuZvelze, xelSekrulebismoqmedeba SesaZlebelia, gagrZeldes damatebiT4 wlis vadiT. damatebiTi vadiT gagrZelebulixelSekrulebis Sewyveta SesaZlebelia saqarTvelosmTavrobis TanxmobiT, generaluri agentis mier misSewyvetamde ara ugvianes 3 Tvisa, mTavrobisaTvisSesabamisi gancxadebis wardgenis safuZvelze.36


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>momavali Taobebis fondis angariSgebamomavali Taobebis fondis angariSgebisas generaluriagenti weliwadSi erTxel, kalendaruli wlisdasrulebidan ara ugvianes 4 Tvisa, saqarTvelosparlamentsa da saqarTvelos mTavrobas warudgensfondis wliur safinanso balanss, sxva angariSgebasTanerTad. igi moicavs srulyofil informaciasmogeba-zaralis gamomwvevi mizezebis Sesaxeb. angariSgebaSiaseve asaxulia gasuli wlis monacemebisSedareba saangariSgebo welTan mimarTebaSi. angari-Sis Sinaarsi da formati ganisazRvreba generalurimandatiT gaTvaliswinebuli pirobebiT.saqarTvelos parlamenti da mTavroba uflebamosilia,mandatiT gaTvaliswinebuli pirobebissafuZvelze, generalur agents nebismier drosmosTxovon damatebiTi angariSebis warmodgena.momavali Taobebis fondis kontroli da auditifondis mier gaweul administraciul danaxarjebsda uZravi qonebis gankargvas kontrols uwevs saqarTveloskontrolis palata, xolo auditi ganxorcieldebasaqarTvelos erovnuli bankis auditTan erTad.momavali Taobebis fondis likvidaciaes procesi xdeba fondis mTliani aqtivebisrepatriaciis SemTxvevaSi. repatriacia gulisxmobsfinansuri aqtivebis mTlianad an nawilobriv saxelmwifosmarTva-mflobelobaSi dabrunebas fuladisaxiT, generaluri mandatiTa da marTvis uflebiT,gansazRvruli pirobebis Sesabamisad. moklevadiani likviduroba, rac gansaz-Rvravs aqtivebis moculobis 50-dan 70 procentamderepatriaciis SesaZleblobas 6 Tvemde periodSi.es aqtivebi SesaZlebelia aisaxos, mTavrobasa daerovnul banks Soris SeTanxmebuli finansuri aqtivebissaxeobebSi. saSualo vadiani likviduroba gansazRvravsaqtivebis moculobis 30-dan 50 procentamde repatriaciisSesaZleblobas 24 Tvemde periodSi. maTiganTavseba SesaZlebelia, mTavrobisa da erovnulibankis SeTanxmebis safuZvelze, sxvadasxva finansuriaqtivebis saxeobebSi. dauSvebelia, nebismieri saxiT fondis aqtivebisganTavseba saqarTvelos rezidenti iuridiulian fizikuri piris sakuTrebaSi an mflobelobaSi arsebulfinansur aqtivebSi. stabiluri ganviTarebis fondis finansuriresursebis savaluto kompozicia dgindeba yovelwliurad,saqarTvelos mTavrobasa da saqarTveloserovnul banks Soris SeTanxmebis safuZvelze, sabiujetowlis dawyebamde 60 dRiT adre.stabiluri ganviTarebis fondis angariSgebasaqarTvelos erovnuli banki kalendaruli wlisdasrulebidan ara ugvianes 4 Tvisa saqarTvelosparlamentsa da saqarTvelos mTavrobas warudgensfondis safinanso angariSs da angariSgebas, marTvisuflebiT gansazRvruli Sinaarsisa da formatis Sesabamisad.angariSgebasTan erTad unda waradginosfondis auditoruli Semowmebis angariSic.VI.4 stabiluri ganviTarebis fondistabiluri ganviTarebis fondi aris biujetgareSefondi da iqmneba saqarTvelos saxelmwifosfinansuri aqtivebis erTobliobiT.stabiluri ganviTarebis fondis aqtivebisgamoyeneba SesaZlebelia aRniSnuli fondis mierSemosavlebis miRebis mizniT, generaluri mandatiTgansazRvruli pirobebis Tanaxmad. am fonds gankargavssaqarTvelos erovnuli banki.stabiluri ganviTarebis fondis marTvis uflebaes aris saqarTvelos mTavrobasa da saqarTveloserovnul banks Soris SeTanxmebuli dokumenti. igigansazRvravs fondis formirebis, marTvisa da administrirebispirobebs. marTvis uflebas amtkicebssaqarTvelos mTavroba uvadod, magram misi pirobebisSecvla SesaZlebelia yovelwliurad, romelimemxaris moTxovnis safuZvelze. aseTi moTxovna undadafiqsirdes wlis dasrulebamde 3 TviT adre. mTavrobavaldebulia, pirobebis Secvlidan 20 dRis vadaSidaamtkicos ganaxlebuli marTvis ufleba.stabiluri ganviTarebis fondis marTvis uflebisSezRudvebiaq igulisxmeba marTvis uflebaSi stabiluriganviTarebis fondis aqtivebis likvidurobis pirobebisasaxva. esenia:stabiluri ganviTarebis fondis kontroli daauditifondis mier gaweul administraciul danaxarjebisda uZravi qonebis gankargvaze kontrolsawesebs saqarTvelos kontrolis palata, xolo auditisganxorcieleba xdeba saqarTvelos erovnulibankis auditTan erTad.stabiluri ganviTarebis fondis aqtivebis repatriaciarepatriacia SeiZleba ganxorcieldes mTlianadan nawilobriv: saxelmwifos sagareo valdebulebebis dasafaravad; saSinao valdebulebaTa dasafaravad; biujetis gadasaxdelebis dasafinanseblad,Tu saangariSo wlis mTliani Sida produqtis saprognozozrda 2 procentze naklebia; momavali Taobebis fondis aqtivebis repatriaciisas; stabiluri ganviTarebis fondis aqtivebiT,deficitis dafarvis mizniT, saqarTvelos erovnulibankis sawesdebo kapitalis Sesavsebad; fondis aqtivebiT saqarTvelos erovnulibankis kapitalis gazrdis mizniT; sazogadoebrivi saWiroebebis arsebobisSemTxvevaSi.37


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>stabiluri ganviTarebis fondidan saxelmwifobiujetSi repatrirebuli aqtivebi ar unda aRematebodesgasuli wlis saxelmwifo biujetiT gaTvaliswinebuliasignebebis 5 procents.saqarTvelos kanonis ,,momavali Taobebisa dastabiluri ganviTarebis fondebis Sesaxeb~ me-16muxlis pirveli da merve punqtebiT gaTvaliswinebuliSemTxvevebis dadgomis SemTxvevaSi, saqarTvelosmTavroba mimarTavs erovnul banks fondis aqtivebisfuladi formiT repatriaciis an saxsrebis gadatanisSesaxeb. Tavis mxriv, erovnuli banki valdebulia,moTxovnis miRebidan 2 kviraSi mTavrobas Ses-Tavazos fondis aqtivebis repatriaciis an fuladisaxsrebis gadatanis gegma.stabiluri ganviTarebis fondis fuladi saxsrebisgadatana SesaZlebelia mTlianad an nawilobriv,saqarTvelos mTavrobis wardginebis safuZvelzesaqarTvelos prezidentis gadawyvetilebiT,momavali Taobebis fondSi.stabiluri ganviTarebis fondis likvidaciafondis likvidacia xdeba fondis mTliani aqtivebisrepatriaciis SemTxvevaSi. repatriacia gulisxmobsfinansuri aqtivebis mTlianad an nawilobrivsaxelmwifos marTva-mflobelobaSi dabrunebasfuladi saxiT, generaluri mandatiTa da marTvisuflebiT gansazRvruli pirobebis Sesabamisad.Tavi VIIsaxelmwifo xazinaVII.1 saxelmwifo xazinis funqciebi da uflebamosilebebisaxelmwifo saxazino samsaxuri warmoadgenssaqarTvelos finansTa saministros saxelmwifo saqveuwyebodawesebulebas. Tavis saqmianobaSi is xelmZRvanelobssaqarTvelos konstituciiT, `saqarTvelossabiujeto kodeqsiT~, `saqarTvelos mTavrobisstruqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesisSesaxeb~ saqarTvelos kanoniT, saqarTvelos parlamentismier ratificirebuli saerTaSoriso xel-SekrulebebiT, saqarTvelos mTavrobis 2004 wlis 21maisis N39-e dadgenilebiT damtkicebuli saqarTvelosfinansTa saministros debulebiT, saqarTvelosfinansTa saministros saxazino samsaxuris debulebiT,sxva sakanonmdeblo da kanonqvemdebare normatiuliaqtebiT. saxelmwifo xazinis dafinansebiswyaroa saqarTvelos saxelmwifo biujeti.saxelmwifo xazinis ZiriTadi funqciebia: saxelmwifo biujetis, afxazeTis da aWarisavtonomiuri respublikebis, adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis biujetebis SemosulobebisaRricxva, angariSgeba da angariSsworeba; saangariSo wlis `saqarTvelos saxelmwifobiujetis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT gansazRvruliasignebebis farglebSi biujetis gadasaxdelebisSesruleba, aRricxva da angariSgeba saqarTvelosfinansTa ministris mier dadgenili wesebis Sesabamisad; saxelmwifo xazinis erTiani angariSis marTvada operireba, is moicavs biujetis yvela Semosulobasada gadasaxdels. wliuri sabiujeto kanoniT damtkicebuliasignebebisa da ministris mier damtkicebuli kvartaluriganwerisa da ganweris cvlilebebis safu-Zvelze, mxarjavi dawesebulebebidan warmodgeniliganawilebis Sesabamisad asignebaTa daSveba mxarjavidawesebulebebis daqvemdebarebaSi myofi sabiujetoorganizaciebis doneze. saxelmwifo xazinis momsaxurebazemyofi organizaciebis mier warmodgenilivaldebulebebis miReba, Semowmeba da registrireba; saxelmwifo xazinis erTian angariSze miznobrivi,fuladi, grantis saxiT Caricxuli Tanxebisxarjva, aRricxva da angariSgeba saqarTvelos finans-Ta ministris mier dadgenili wesebis Sesabamisad; saxelmwifo xazinis momsaxurebaze myof organizaciebzefulis gacemis operatiuli finansurigegmis Sedgena, Sesruleba da angariSgeba; saxelmwifo xazinis savaluto angariSebismarTva da aRricxva; kanonmdeblobis Sesabamisad saxelmwifo biujetisSesrulebis yovelTviuri, kvartaluri dawliuri angariSgebis momzadeba da finansTa saministroSiwardgena; kanonmdeblobiT dadgenili wesis SesabamisadbuRaltruli aRricxvisa da angariSgebis saerTomeTodologiis, debulebebis, instruqciebis, meTodurimiTiTebebis, pirveladi saaRricxvo dokumentebisnormebisa da wesebis SemuSaveba; saxelmwifo biujetis dafinansebaze myofimxarjavi subieqtebis kvartaluri da wliuri naer-Ti buRaltruli angariSgebis (balansi da danarTiformebi) miReba, Semowmeba, analizi da angariSgebisSedgenisas daSvebuli arsebiTi Secdomebisa da dar-Rvevebis aRmoCenis SemTxvevaSi saTanado reagireba; biujetis Semosulobis zedmetad an SecdomiTgadaxdili Tanxebis dabruneba, aRricxva daangariSgeba; saxelmwifo xazinis erTian angariSze gan-Tavsebuli depozituri Tanxebis aRricxva, marTvada angariSgeba, maT Soris:1. finansur instrumentebSi saxazino samsaxurisangariSze arsebuli saxsrebis ganTavseba;2. sabiujeto sistemis likvidurobis uzrunvelyofasTandakavSirebuli marTvis ganxorcielebada kontroli;3. momavali Taobebisa da stabiluri ganviTarebisfondebTan dakavSirebuli sakiTxebis ganmxilvelisabWos samdivnos funqciebis Sesruleba;4. `momavali Taobebisa da stabiluri ganviTarebisfondebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT gaTvaliswinebulisaqarTvelos finansTa saministros funqcia-movaleobebisSesrulebis uzrunvelyofa;5. saxelmwifos Sida da sagareo sakreditoresursebis xarjebze gacemuli sesxebis erTiani reestriswarmoeba;6. saxelmwifos Sida sakredito resursebis xarjebzegacemuli sesxebis marTva;7. saqarTvelos finansTa saministrosa da38


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>saxelmwifos Sida sakredito resursebis xarjzesesxis mimReb sawarmoebsa da organizaciebs Sorissasesxo davalianebis restruqturizaciis Taobazedadebuli xelSekrulebis pirobebis Sesrulebismonitoringi;8. saSinao wyaroebidan saxelmwifos mier misaRebisasesxo resursebis moculobis dagegmva dagansazRvra;9. saxelmwifo saSinao valebis restruqturizaciisSesaxeb winadadebaTa momzadeba;10. saxelmwifo saSinao valis formirebis, m.S.saxelmwifo saSinao valad aRiarebasTan dakavSirebulipretenziebis sakiTxTa ganxilvaSi monawileoba;11. saxelmwifo fasiani qaRaldebis emisiisyovelwliuri gegmis SemuSaveba.• saxelmwifo xazinis funqcionirebis srulyofismizniT procedurul sakiTxebzeproeqtebis SemuSaveba da finansTa ministrTanwardgena;• saxelmwifo xazinis sakadro resursebismarTva, vakanturi Tanamdebobebis dasakavebladkonkursebis organizeba da Catareba,sajaro mosamsaxureTa atestaciebis organizeba;• saxelmwifo xazinis biujetis proeqtismomzadeba, saxelmwifo biujetiT gamoyofiliasignebebis xarjva;• saxelmwifo xazinaSi saqmiswarmoebis organizebada warmarTva;• saxelmwifo saidumloebas mikuTvnebuli masalebismiReba, Sesruleba da Senaxva.• saxazino samsaxuris gamWvirvaled funqcionirebismizniT, dainteresebul pir-Ta uzrunvelyofa, sajaro informaciiTsaqarTvelos zogadi administraciulikodeqsis moTxovnaTa Sesabamisad.saxelmwifo saxazino samsaxuris uflebamosilebebi:• avtonomiur respublikebis da adgilobriviTviTmmarTvelobebis organoebTan SeTanxmebiT,uwevs maT teqnikur momsaxurebas saxazinooperaciebis, Semosulobebis aRricxvis,angariSebisa da moxsenebebis momzadebissakiTxebSi;• sabanko dawesebulebebSi saxelmwifo xazinisangariSebis gaxsna-daxurva da kanonmdeblobiTdadgenili wesis Sesabamisad, maTi moqmedebisreJimis gansazRvra;• centraluri xelisuflebis sabiujeto organizaciebissabanko angariSebis gaxsnisTaobaze nebarTvis gacema an gauqmeba;• mis gankargulebaSi arsebuli saxsrebis mar-Tva da gadanawileba saxelmwifo xazinis angariSebze;• mxarjavi dawesebulebidan, maT daqvemdebarebaSimyof sabiujeto organizaciebzesabiujeto asignebebis ganawilebis Sesaxebinformaciis moTxovna;• moiTxovos organizaciebis mier sagadamxde-lo da saangariSsworebo sabuTebSi miTiTebulidamatebiTi dokumentebis warmodgena;• moiTxovos saTanado dokumentebis warmodgenada procedurebis dacva `biujetebisSemosulobebis aRricxva-angariSgebisa daangariSsworebis ganxorcielebisa da biujetSizedmetad an SecdomiT gadaxdiliSemosulobis Tanxis dabrunebis, aRricxvisada angariSgebis Sesaxeb~ saqarTvelosmTavrobis 2005 wlis 14 martis 45-e dadgenilebisSesabamisad;• mxarjavi subieqtebis mier dadgenil vadeb-Si kvartaluri da wliuri buRaltruli angariSgebiswarmoudgenlobis SemTxvevaSi,am moTxovnis Sesrulebamde SeuCeros yvelasaxis dafinanseba;• misi kompetenciis farglebSi, SezRudosgadasaxdelebis gacema mis momsaxurebazemyof organizaciebze;• samoqalaqo samarTlebriv urTierTobebSigamovides Tavisi saxeliT, kanonmdeblobiTminiWebuli uflebamosilebis farglebSi.saxelmwifo saxazino samsaxuri masze dakisrebulufleba-movaleobebs axorcielebs centraluriaparatis da regionuli xazinebis meSveobiT, rac qmniserTian, centralizebul sistemas. saxelmwifoxazinas saqarTvelos erovnul bankSi gaxsnili aqvsangariSebi rogorc erovnul, aseve ucxour valuta-Si da angariSsworebisTvis miniWebuli aqvs sabankokodi.regionuli xazinis struqtura da uflebamosilebebiganisazRvreba saqarTvelos finansTa ministrismier damtkicebuli tipuri debulebiT.VII.2 saxelmwifo xazinis momsaxurebaze myofiorganizaciebis mier valdebulebis dokumentisa dagadaxdebis moTxovnis warmoebis wesies wesi gansazRvravs `saqarTvelos saxelmwifobiujetis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT gansazRvruliasignebebis farglebSi gadaxdebis ganxorcielebas.saxelmwifo xazinis momsaxurebaze myofi organizaciebismier gansaxorcielebel gadaxdebze valdebulebisaReba dauSvebelia saqarTvelos finansTasaministros winaswari Tanxmobis gareSe.mxarjavi subieqti biujetiT gansazRvruli gadasaxdelebisdasafinanseblad saxelmwifo xazinaSiwaradgens dokumentacias, romelic Seicavs:1. valdebulebis dokuments;2. sagadaxdo moTxovnas;3. winaswari gadaxdis damowmebas (winaswari gadaxdisSemTxvevaSi).valdebulebis, sagadaxdo moTxovnisa da damowmebisdokumentebSi Setanili monacemebis sisworezepasuxismgebloba ekisreba mxarjav organizacias.valdebulebis dokuments organizacia adgenswliuri sabiujeto kanoniT gaTvaliswinebulixarjebis ekonomikuri klasifikaciis, arafinansuri39


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>aqtivebiT operaciebis da finansuri aqtivebiTa davaldebulebebiT operaciebis klasifikaciis Ti-Toeul muxlze nazardi gegmiuri asignebebis farglebSi,`saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb~ saqarTveloskanonis Sesabamisad gansaxorcielebel saxelmwifoSesyidvaze gaformebuli xelSekrulebis monacemebismixedviT. `saqarTvelos saxelmwifo biujetis Sesaxeb~saqarTvelos kanonis farglebSi organizaciis mierganxorcielebul Sesyidvebze, romelzec ar vrceldeba`saxelmwifo Sesyidvebis Sesaxeb~ saqarTveloskanonis moTxovnebi, valdebulebis aReba SesaZlebeliaorganizaciis werilobiTi mimarTvis safuZvelze. biujetTan angariSsworebis mizniT gansaxorcielebelgadaxdebze da biujetis sasargeblod winawlebSi daricxuli gadasaxdelebis dasafarad, asevesaxelmwifos mier gansazRvruli funqciis SesasrulebladdafuZnebuli sajaro samarTlis iuridiulipirebis mier gaweuli momsaxurebis anazRaurebismizniT valdebulebis aReba aseve SesaZlebeliaorganizaciis werilobiTi mimarTvis safuZvelze. mivlinebis xarjebze valdebulebis dokumentissafuZvelia saqarTvelos prezidentis gankargulebaan organizaciis xelmZRvanelis mier gacemuliSesabamisi administraciul-samarTlebrivi aqti. warmomadgenlobiT xarjebze valdebulebisaReba SesaZlebelia organizaciis xelmZRvanelisSesabamisi administraciul-samarTlebrivi aqtis safuZvelze. sasamarTlo an sxva uflebamosili organosgadawyvetilebis safuZvelze saxazino angariSebidaniZulebiT CamoWril an nebayoflobiT gadaxdilTanxebze valdebulebis aRebis safuZvelswarmoadgens sainkaso davaleba Tanxis CamoWris Sesaxeb,saaRsrulebo furceli an sasamarTlo da sxvauflebamosili organoebis gadawyvetileba Tanxisdakisrebis Sesaxeb. saxelmwifos mier nakisri valdebulebebisSesrulebis mizniT, valdebulebis safuZvels warmoadgensSesabamisi saerTaSoriso an qveynis SigniTgaformebuli xelSekruleba. organizaciis mier gansaxorcielebel gadaxdebze,romlebic am instruqciiT ar regulirdeba,valdebulebis aReba da gadaxda SesaZlebelia,saqarTvelos finansTa ministrTan SeTanxmebiT, organizaciiswerilobiTi momarTvis safuZvelze.valdebulebis aReba kvartaluri ganacxadiTxdeba sabiujeto asignebebiT gansazRvrul farglebSida Seicavs sabiujeto klasifikaciiT gaTvaliswinebulSesabamis gadasaxdelebs:1. xelfasi, socialuri Senatanebi, StatgareSemomuSaveTa anazRaureba;2. samSvidobo da sxva saxis operaciebSimonawileTa grZelvadiani mivlineba;3. samxedro mosamsaxureebisa da samoqalaqopirebis savele fuli;4. `saxelmwifo saidumloebis Sesaxeb~ saqarTveloskanoniT gaTvaliswinebuli RonisZiebebis xarjebi(aRniSnul xarjebze valdebulebis dokumentsTan unda axldes organizaciis uflebamosili piriswerilobiTi momarTva);5. sazRvargareT saqarTvelos diplomatiuriwarmomadgenlobebis Senaxvis xarjebi;6. saerTaSoriso organizaciebTan TanamSromlobisda am organizaciebSi gawevrianebis xarjebi;7. teritoriuli erTeulebis biujetebSi gadasacemitransferebi;8. socialuri daxmareba;9. damqiraveblis mier gaweuli socialuri daxmareba;10. saxelmwifo jildoebze dawesebulifula di premiebi;11. saxelmwifo erTeulebis mizeziTfizikuri travmatuli Tu qonebrivi zaralis asanazRaureblad,agreTve daRupvis SemTxvevaSi gadasaxdelikompensaciebi;12. moswavleTa vauCerebi, saxelmwifosaswavlo grantebi da stipendiebi, agreTve prezidentisan sxva saxelobis grantebi da stipendiebi;13. stiqiuri ubedurebebis Sedegad miyenebulizianis an miRebuli travmebis kompensirebismizniT gansaxorcielebeli gadaxdebi;14. kanonmdeblobiT dadgenili periodulixarjebi: `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebisSesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis Sesabamisad,partiebis saqmianobisTvis xelSewyobis mizniTsaxelmwifo biujetidan gamoyofili Tanxebi.valdebulebis dokumentis ganxilvasa da registraciasaxorcielebs saxelmwifo xazinis centraluriaparatis Sesabamisi struqturuli qvedanayofian regionuli xazina. is ganixilavs warmodgenilidokumentaciis am instruqciis moTxovnebTanSesabamisobas da aregistrirebs mas xazinis sainformaciobazaSi. arasrulyofili dokumentacia ubrundebaorganizacias.am wesiT gaTvaliswinebuli valdebulebis dokumentisgadaxdebze valdebulebebs saxelmwifoxazina aregistrirebs saqarTvelos finansTa ministrTanSeTanxmebiT, garda ministris individualuriadministraciul-samarTlebrivi aqtiT gansazRvrulivaldebulebisa, rasac saxelmwifo xazina aregistrirebsavtomatur reJimSi.daregistrirebuli valdebulebis gadatana sxvamuxlSi, aseve erTi valdebulebiT gacemuli saxsrebissxva valdebulebis dasafinanseblad gamoyenebadauSvebelia. organizaciis uflebamosili piriswerilobiTi moTxovnis safuZvelze SesaZlebeliasaxelmwifo xazinis mier srulad an nawilobriv gauqmdesdaregistrirebuli valdebuleba.sagadaxdo moTxovna aris, biujetiT gaTvaliswinebuliasignebebis farglebSi, SesrulebulisamuSaos anazRaurebis Sesaxeb moTxovna, sadac mi-TiTebulia Sesrulebuli samuSaos damadasturebelidokumenti da moTxovnili Tanxa registrirebulivaldebulebebis farglebSi. erT valdebulebaze40


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>SesaZlebelia Sedges ramdenime sagadaxdo moTxovna.miznobrivi grantebis saxsrebiT gasawev xarjebzeorganizacia sagadaxdo moTxovnas adgens valdebulebisregistraciis gareSe da moTxovnis safuZvladmiuTiTebs gadaxdis wyaros: `miznobrivigranti~.winaswari gadaxdis SemTxvevaSi sagadaxdo moTxovnaSimoTxovnis safuZvlad miTiTebulia `winaswarigadaxda~ da winaswari gadaxdis damowmebis warmodgenisvada. winaswari gadaxdis damowmeba xorcieldebasagadaxdo moTxovniT gaTvaliswinebul vadaSisagadaxdo moTxovniT gansazRvrul Tanxaze.damowmebis dokumentis dadgenil vadaSi warmoudgenlobisSemTxvevaSi saxelmwifo xazina SeaCerebsimave klasifikaciis muxliT axali valdebulebebisaRebas da damowmebis dokumentis drouladwarmoudgenlobis Sesaxeb yovelTviurad acnobebsSesabamis makontrolebel organoebs.`saqarTvelos saxelmwifo biujetis Sesaxeb~saqarTvelos kanoniT gaTvaliswinebuli gadasaxdelebisSesrulebas saxelmwifo xazina aRricxavSesabamisi formis mixedviT da warudgenssaqarTvelos finansTa saministros kanonmdeblobiTdadgenil vadebSi.VII.3 saqarTvelos komerciul bankebSi mimdinareangariSze saxelmwifo xazinis fuladi resursebis gadatanisada aRricxva-angariSgebis wesi`saqarTvelos komerciul bankSi mimdinare angariSzesaxelmwifo xazinis fuladi resursebis gadatanismizniT konkurs-auqcionis momwyobi komisiisSeqmnis Sesaxeb~ saqarTvelos mTavrobis 2009 wlis14 aprilis 77-e dadgenilebiT Seqmnili komisiismier konkurs-auqcionSi gamovlenil gamarjvebulsaqarTvelos komerciul bankSi gaixsna saqarTvelosfinansTa saministros saxazino samsaxuris saangariSsworeboangariSi.mimdinare angariSze xazinis erTiani angariSidanfuladi resursebi gadaedineba saqarTvelosfinansTa saministrosa da konkurs-auqcionSigamarjvebul komerciul banks Soris gaformebulixelSekrulebis safuZvelze.mimdinare angariSze xazinis erTiani angariSidanfuladi resursebis gadatana-mobrunebaxazinis registrebSi aisaxeba, rogorc `saxelmwifobiujetis mimdinare angariSi komerciul bankSi~ an`depozitebi komerciul bankSi~.xazinis erTiani angariSidan mimdinare angariSzegadatanili `saxelmwifo biujetis mimdinare angariSikomerciul bankSi~ registrSi asaxuli fuladiresursebi aRiricxeba saxelmwifo biujetis TavisufalnaSTSi, xolo `depozitebi komerciul bankSi~registrSi asaxuli mimdinare angariSze gadatanilifuladi resursebi aRiricxeba depozitebSi.mimdinare angariSidan saqarTvelos erovnulbankSi gaxsnil xazinis erTian angariSze fuladiresursebis mobrunebis mizniT, xazinis sainformaciosistemaSi ixsneba saxazino kodi.mimdinare angariSidan saqarTvelos erovnulbankSi gaxsnil xazinis erTian angariSze fuladiresursebis mobruneba xorcieldeba saqarTvelosfinansTa ministrTan SeTanxmebiT, saxazino samsaxurismier komerciul bankSi wardgenili sagadaxdodavalebis safuZvelze.mimdinare angariSze daricxuli saprocentosargeblis biujetSi mimarTvis mizniT, saxazino samsaxurikomerciul bankSi sagadaxdo davalebas waradgensyovelTviurad.komerciuli banki mimdinare angariSze ganxorcielebulitranzaqciebis Sesaxeb amonawers yoveldRiuradawvdis saxazino samsaxurs.komerciuli bankis momsaxurebis sakomisiosodenobis Sesaxeb komerciuli banki werilobiT Setyobinebasugzavnis saxazino samsaxurs. saxazino samsaxurikomerciuli bankis momsaxurebis sakomisiosanazRaurebs Tavisi asignebebidan gadaxdebis ganxorcielebisdadgenili wesebis Sesabamisad.VII.4 eleqtronuli xazinis sistemis arsieleqtronuli xazinis sistema drois da materialuridanaxarjebis Semcirebis mizniT, uzrunvelyofssaqarTvelos finansTa saministros saxazinosamsaxursa da mis momsaxurebaze myof organizaciebsSoris sagadamxdelo dokumentaciis eleqtronuladgacvlas.eleqtronul valdebulebis dokumentze, eleqtronulkvartalur ganacxadze da eleqtronulsagadaxdo moTxovnaze vrceldeba `saxelmwifo xazinismomsaxurebaze myofi organizaciebis mier gadaxdebisganxorcielebis wesis Sesaxeb instruqciisdamtkicebis Taobaze~ saqarTvelos finansTa ministris2007 wlis 28 dekembris 1318-e brZanebiT damtkicebuli`saxelmwifo xazinis momsaxurebaze myofiorganizaciebis mier gadaxdebis ganxorcielebiswesis Sesaxeb~ instruqciiT dadgenili wesebi, Tu aminstruqciiT sxva ram ar aris gaTvaliswinebuli.am sistemis monawile mxareebia: saxazino samsaxuri- eleqtronuli xazinis sistemis organizatorida xazinis momsaxurebaze myofi eleqtronuli xazinissistemis momxmarebeli organizaciebi.eleqtronuli xazinis sistemis monawile mxariseleqtronuli xazinis sistemis meSveobiT dokumentebisbrunvasa da usafrTxoebis normebis dacvasTandakavSirebul uflebebsa da valdebulebebs gansazRvravseleqtronuli xazinis sistemis monawile mxareebsSoris gaformebuli ormxrivi xelSekruleba.am sistemis funqcionirebis ZiriTadi elementebia:• eleqtronuli valdebulebis dokumentismomzadeba;• eleqtronuli kvartaluri ganacxadismomzadeba;• eleqtronuli sagadaxdo moTxovnismomzadeba;• winaswari gadaxdebi.eleqtronuli xazinis sistemis usafrTxoebasuzrunvelyofs Semdegi komponentebi:41


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>a) identifikaciisTvis saWiro programul-dialogurisaSualebebi - identifikacia aris programuldialoguri saSualeba, riTac momxmarebeli adasturebsTavis uflebebs konkretul informaciasa dasaSualebebTan wvdomaze da Sedis sistemaSi;b) arasworad Seyvanili parolebis raodenobislimitireba - momxmareblis identifikaciisas SecdomiTakrefili parolebis raodenoba limitirebuliiqneba. Tu momxmareblis saidentifikacio gverdze,parolis velSi miyolebiT aikrifeba arasworiparolebi da miaRwevs limitirebul cifrs, sistemisadministratori miiRebs informacias sistemaSi SeRwevismcdelobis Sesaxeb;g) magnitur-zoliani baraTebis sistema - Ti-Toeul momxmarebelze gaicema magnitur-zolianibaraTi, sadac daSifrulia unikaluri saidentifikacionomeri, gansxvavebuli parolisa da momxmareblisTviscnobil sxva monacemTagan. xolo uSualodplastikur baraTze gamosaxulia informacia momxmarebelze(saxeli, gvari, Tanamdeboba da foto suraTi)da kidev erTi saidentifikacio nomeri CardI, rac aseve unikaluria da gansxvavebuli yvelasxva monacemisgan. Card ID kodebi inaxeba momxmarebelTasaerTo monacemTa bazaSi. misi dakargvis anganadgurebis SemTxvevaSi momxmarebeli valdebulia,acnobos pasuxismgebel pirovnebas, romelic baraTsSeuwyvets sistemaSi Sesvlis uflebas;d) limiti IP misamarTebis mixedviT - TiToeulimomxmarebeli mkacrad izRudeba sakuTari kompiuteriTada saidentifikacio monacemebiT. TiToeul momxmarebelsaqvs statikuri IP misamarTi, rac SeuZlebelsxdis sistemaSi sxva kompiuteridan Sesvlas;e) asimetriuli Sifracia - asimetriuli Sifraciagamoiyeneba monacemTa da maTi mimocvlis realurdroSi dasaSifrad.am sistemis danergva ufro moqnils da efeqtursxdis mTlianad saxazino momsaxurebis sistemas.Tavi VIIIdaskvnebi da zogadi SefasebamaSasadame, sajaro finansebi aregulirebssaxelmwifo finanasuri saSualebebis fondebisganawilebasa da gadanawilebasTan dakavSirebulurTierTobaTa sistemas. is moicavs urTierTobebs,rogorc saxelmwifosa da sxvadasxva donis warmomadgenlebsSoris, aseve calkeul saxelmwifoebs Soris.qveynis ekonomikuri da socialuri stabilurobissakiTxSi misi roli Seucvlelia, sajaro finansebisefeqturi da miznobrivi gamoyeneba pirdapir kav-SirSia qveynis mosaxleobis socialuri donis amaRlebasada ganviTarebasTan.rogorc zemoT aRvniSneT, sajaro finansebismarTvis ZiriTadi instrumentia biujeti. saqarTvelossabiujeto sistema efuZneba `saqarTvelossabiujeto kodeqsiT~ gansazRvrul sabiujeto mowyobisprincipebs. maTi gaTvaliswinebiT warmoebs sabiujetoprocesis yvela etapi. magram, aqve aRvniSnavT,rom ganviTarebuli qveynebis umetesobaSi moqmedebssaerTaSoriso praqtikaSi damkvidrebulisabiujeto mowyobis principebi, rac, saqarTveloSimoqmedi sabiujeto principebisagan gansxvavebiT,ufro yovlismomcvelia da iTvaliswinebs sabiujetoTanasworobis, gamWvirvalobis da damoukideblobismaRal xarisxs. aqedan gamomdinare, aucilebelia,rom saqarTvelos sabiujeto sistemis principebiTavisi arsiT ufro dauaxlovdes saerTaSorisostandartebiT damkvidrebul sabiujeto mowyobisfundamentur principebs.rac Seexeba saqarTvelos saxelmwifo biujets,zogadad SeiZleba iTqvas, rom Semosulobebisa dagadasaxdelebis dagegmvis procesi sakmaod gaumWvirvaledmimdinareobs da am procesSi sazogadoebisCarTulobis donis asamaRleblad saxelmwifomufro qmediTi RonisZiebebi unda gaataros. aseveaRvniSnavT, rom aucilebelia, sabiujeto prioritetebimkafiod ganisazRvros, asve ZiriTadi monacemebisada mimarTulebebis dokumentTan (BDD)SesabamisobaSi moiyvanon.dauSvebelia, saxelmwifos mier finansuri valdebulebebisaReba, maSin rodesac amis realurisaWiroeba ar arsebobs. 2008 wels 5 wlis vadiTgamoSvebul iqna saxelmwifo fasiani qaRaldebi,xolo dabrunebis vada 2013 wlisTvis ganisazRvra.am valdebulebis aRebisas saqarTvelos saxelmwifobiujets gaaCnda dadebiTi operatiuli saldo,gamomdinare aqedan, damatebiTi valdebulebis aRebaar iyo mizanSewonili.adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis Ziri-Tadi problema sakuTari finansuri Semosavlebissimwirea, es viTareba 2008 wlidan gansakuTrebiTgamwvavda. 2007 wlis 28 dekembers miRebuli `Semosavlebisbiujetebs Soris ganawilebis Sesaxeb~saqarTvelos kanonis Tanaxmad saSemosavlo gadasaxadidanmiRebuli Semosavlebi iricxeba centralurbiujetSi, nacvlad adgilobrivi TviTmmarTveli er-Teulebis biujetebisa. aRniSnuli cvlilebiT 2008wels mniSvnelovnad Semcirda adgilobrivi TviTmmarTvelobebissagadasaxado Semosavlebi da misZiriTad wyarod mxolod adgilobrivi gadasaxadidan(qonebis gadasaxadi) miRebuli Semosavali ganisaz-Rvra. am danaklisis kompensacia unda momxdariyo,,adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetisSesaxeb~ saqarTvelos kanoniT gaTvaliswinebuligamoTanabrebiTi transferiT. mis xarjvaze TviTmmarTvelobagadawyvetilebebs iRebs damoukidebladadgilobrivi problematikis gaTvaliswinebiT,magram 2008 wlidan dRemde saxelmwifo biujetidanadgilobrivi biujetebisTvis gadasacemi gamoTanabrebiTitransferis moculoba klebulobs, Sedegad,saSemosavlo gadasaxadidan misaRebi Semosavlebiskompensireba realurad ar xdeba. samagierod,gaizarda adgilobrivi biujetebisTvis gadasacemimiznobrivi da specialuri transferebis moculoba,rac, Tavis mxriv, ar warmoadgens adgilobrivi TviTmmarTvelobissakuTar Semosavals da igi ixarjebacentraluri xelisuflebis miTiTebebis Sesabamisad.yvelaferi es xels uSlis TviTmmarTvelobis ganvi-42


# <strong>116</strong><strong>biuleteni</strong>Tarebas da ewinaaRmdegeba kanonmdeblobiT gaTvaliswinebulsabiujeto damoukideblobis princips.biujetgareSe da momavali Taobebisa da stabiluriganviTarebis fondebi warmoadgenen sajarofinansebis Semadgenel mniSvnelovan rgols da maTifunqcionireba unda iyos absoluturad gamWvirvaleda xelmisawvdomi sazogadoebisaTvis. am fondebismiznobrivi saqmianoba mkacrad unda kontroldebodes,rogorc saxelmwifoebrivi aseve sazogadoebriviinstitutebis mier. aRsaniSnavia, rom maTisaqmianoba ar unda xorcieldebodes saxelmwifobiujetis uaryofiTi operatiuli saldos arsebobispirobebSi, rac seriozul problemebs Seqmnisqveynis safinanso sistemaSi.rogorc zemoT aRvniSneT, 2010 wlis 1 ianvridanZalaSi Sevida `saqarTvelos sabiujeto kodeqsi~.SeiZleba iTqvas, rom am kodeqsis erT-erTi naTeliwertilia programuli biujetis danergvis sakiTxi.sazogadoebrivi organizaciebis didi Zalisxmevismiuxedavad, saxelmwifo da teritoriuli erTeulebisbiujetebis programulad Sedgena, saxelmwifosSesabamisi nebis gareSe, dRemde ver damkvidrda. winawlebSi ramdenime TviTmmarTvel erTeulSi daiweraprogramuli biujeti, magram maTi instituciuridamkvidreba mainc ver moxerxda. mudmiv problemaswarmoadgenda biujetebisa da miznobrivi programebiscal-calke Sedgena, rac yovelTvis arRvevdabiujetis erTianobis princips.aRniSnuli kodeqsi aerTianebs sabiujeto sferoSimoqmed kanonebs. gamomdinare aqedan, fundamenturicvlilebebi qveynis sabiujeto sistemaSimosalodneli ar aris. ar icvleba adgilobriviTviTmmarTveli erTeulebis centralur xelisuflebazedamokidebuleba, Sesabamisad, isev maRaliacentraluri xelisuflebis roli sxva donis teritoriulierTeulebis saqmianobaSi, rac ewinaaRmdegeba,,TviTmmarTvelobis evropuli qartiis~ SesabamisadsaqarTvelos mier aRebul saerTaSorisovaldebulebas.sajaro finansebis Tema mravlismomcveli disciplinaada misi roli saxelmwifos funqcionireba-Si gadamwyvetia. gamomdinare aqedan, es sfero undagaxdes mudmivi Seswavlisa da dakvirvebis obieqtixelisuflebisa da sazogadoebis mxridan, raTaufro efeqturad iqnes gamoyenebuli gaxdes sajarofinansebis sistemaSi Semavali yvela resursi.43


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong>gamoyenebuli literatura da sakanonmdeblo baza1. harvei s. rouzeni _ sajaro finansebi;2. a.jibuti, r. kakulia, l. baxtaZe - sajaro finansebi;3. kavkasiis ekonomikuri da socialuri kvleviTi instituti CIESR _ adgilobrivi TviTmmarTvelobebisxarjviTi politika saqarTveloSi, analitikuri kvleva;4. daviT narmania _ `adgilobrivi TviTmmarTvelobis sistema da sagadasaxado Semosavlebis ganawilebasaqarTveloSi~;5. daviT narmania _ mosazrebebi da winadadebebi saqarTvelos sabiujeto kodeqsze;6. `sabiujeto sistemis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni;7. `adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni;8. `Semosulobebis biujetebs Soris ganawilebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni;9. `biujetgareSe fondebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni;10. saqarTvelos organuli kanoni `adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb~;11. saqarTvelos finansTa saministros mier mowodebuli informacia sabiujeto Semosulobebisa dagadasaxdelebis Sesaxeb;12. saqarTvelos finansTa saministros saxelmwifo saxazino samsaxuris debuleba;13. saqarTvelos sabiujeto klasifikacia GSFM 2001;14. `saqarTvelos sabiujeto kodeqsis~ kanonproeqti.44

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!