You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
I q<br />
W B’aqtun, O K’atun, Y Tun,<br />
e Winaq, I Q’ij, u Tijax, Chi Iximulew.<br />
Guatemala, 30 de marzo del 2009
Nota:<br />
Con la presente publicación el Estado de Guatemala inicia la utilización de<br />
idiomas mayas en la Oficina Nacional de Servicio Civil, para cumplir la Ley<br />
de Idiomas Nacionales. Esta versión es para su mejora continua. Cualquier<br />
diferencia de interpretación, consultar la versión en español.<br />
La traducción, edición e impresión se financió con fondos del Gobierno de<br />
Guatemala, a través del Fondo de Desarrollo Indígena Guatemalteco, FODIGUA.<br />
Para difundir las leyes en los idiomas mayas, se autoriza la reproducción total<br />
o parcial de la presente edición, a condición de citar la fuente.<br />
La estela de la página anterior indica la fecha de inicio y lugar de la impresión<br />
de este libro. Las fechas están indicadas en K’iche’ y Castellano.<br />
Xtz’aj pa Iximulew – Impreso en Guatemala
Xaqab’anb’il<br />
Chaq’rab’ Chirixeb’<br />
<strong>Laj</strong> K’anjel<br />
XAQAB’ANB’IL AATIN 1748<br />
RE LI XMOLAMIL AJ<br />
K’UUB’ANEL CHAQ’RAB’<br />
Xchaq’rab’il Xpaab’ankil Xchaq’rab’<br />
Chi Rixeb’ <strong>Laj</strong> K’anjel<br />
SAMK’A’UXL RE<br />
AWAB’EJILAL 18-98<br />
Ley de Servicio Civil<br />
DECRETO 1748 DEL CONgRESO DE LA REpúBLICA<br />
y su Reglamento<br />
Acuerdo GubernAtivo 18-98<br />
En Idioma Q’eqchi’<br />
Iximulew - Guatemala 2009
Primera edición, 30 marzo de 2009<br />
Choltun: W 1 O 2 Y 3 e 4 I 5<br />
A 1,362 días del 13 B’aqtun, 21 de diciembre de 2012<br />
Cholq’ij: u q<br />
Traductores: Q’eqchi’, agustín Pelicó Pérez<br />
K’iche’, Obispo Pablo Puac Puac<br />
Kaqchikel, Pakal B’alam Rodríguez Guaján<br />
Mam, Alonzo Aguilón<br />
Editorial: Maya’ Wuj, editorialmayawuj@yahoo.com<br />
Diagramación: Nelson Chicol<br />
Portada: Douglas Franco Ixcot<br />
Impresión: Nawal Wuj S.A.<br />
Fuentes TrueType: © Números Mayas<br />
y glifos del Cholq’ij, Editorial Maya’ Wuj<br />
Fuente de texto: Calibri modificado por Editorial Maya’ Wuj<br />
ONSEC<br />
Oficina Nacional de Servicio Civil<br />
Dirección 13 Calle, 6-77, zona 1,<br />
Edificio Panamericana<br />
Teléfono: 2321 4800<br />
FODIGUA<br />
Fondo de Desarrollo Indígena Guatemalteco<br />
Dirección Ruta 6 8-19, zona 4<br />
Teléfono: 2412 1700
XtUSULaL XSa’<br />
Xchaq’rab’ li xhilajikeb’ laj k’anjel chi ru li chaq’rab’ Perel<br />
XaQab’aNb’iL aatiN 1748 re Li XmoLamiL<br />
aj k’UUb’aNeL chaQ’rab’........................................................... Q 11<br />
Naxjultika ........................................................................................ Q 11<br />
XaQab’aNb’iL chaQ’rab’ chiriXeb’ <strong>Laj</strong> k’aNjeL ................... E 13<br />
Xb’een xk’ab’a’il ............................................................................ E 13<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xch’olob’ankil Chi Xjunil ............................................................... E 13<br />
Xkab’ Xk’ab’a’iL<br />
Xk’ub’lal ......................................................................................... Y 16<br />
XB’EEN TASAL<br />
Li Nake’jolomin Li Chaq’rab’ ....................................................... Y 16<br />
XKAB’ TASAL<br />
Xch’uut Xtenamitil Li Xchaq’rab’ <strong>Laj</strong> K’anjel .............................. Y 16<br />
ROX TASAL<br />
Tz’iib’leb’aal Kab’l Re Li Xchaq’rab’ Li K’anjel.. ........................ q P 20<br />
roX Xk’ab’a’iL ..............................................................................q r 24<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xpaayil Li K’anjel Re Li Tenamit ..................................................q r 24<br />
Xka Xk’ab’a’iL ........................................................................... q y 26<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xpaayil Li Junjunq Chi Xaqab’anb’il K’anjel .............................. q y 26<br />
ro’ Xk’ab’a’iL<br />
Sik’b’aleb’ Ru <strong>Laj</strong> K’anjel ............................................................ q o 29<br />
XB’EEN TASAL<br />
Li Okenk Sa’ Li K’anjel Sik’b’il Ru Rik’in Yalb’a’ix’ .................. q o 29<br />
XKAB’ TASAL<br />
Eb’ Li Yalb’a’ix ............................................................................. q p 30<br />
ROX TASAL<br />
Eb’ Li Xxaqab’ank K’anjel ........................................................... q W 32<br />
XKA TASAL<br />
Xq’ehil Xk’utb’al Manaruhank Chi K’anjelak ............................. q R 34<br />
RO’ TASAL<br />
Li Xtaqsinkil Xnimal K’anjel ....................................................... q Y 36
XWAQ TASAL<br />
Eb’ Li Jalok Ru Xna’aj Aj K’anjel Chi Rib’ileb’ Rib’<br />
ut Jalok Na’aj B’ar Nak’anjelaman. .......................................... q U 37<br />
XWaQ Xk’ab’a’iL....................................................................... q I 38<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Li K’ulub’ej, Li Teneb’anb’il Xb’aanunkil ut Li Ink’a’ Naru<br />
Xb’aanunkil ................................................................................. q I 38<br />
XWUQ Xk’ab’a’iL ........................................................................ w e 43<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xpaayil Li K’anjelak Chi Hoonal ut Li Hiilal ............................. w e 43<br />
XWaQ Xk’ab’a’iL......................................................................... w r 44<br />
XB’EEN TASAL<br />
Xchaq’rab’il Li Tojleb’ .................................................................. w r 44<br />
Xb’eLee Xk’ab’a’iL ..................................................................... w y 46<br />
XB’EEN TASAL<br />
Xchaq’rab’il Xpaab’ankil Li Wank Sa’ Komonil ......................... w y 46<br />
XKAB’ TASAL<br />
Xchaq’rab’ Li Xchaq’rab’inkil <strong>Laj</strong> K’anjel Chi Junajwa ................ w u 47<br />
ROX TASAL<br />
Xsumenkil Li Tuqub’anb’il K’a’uxl ............................................... w p 50<br />
X<strong>Laj</strong>e Xk’ab’a’iL......................................................................... w E 53<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Chi Rix Li Xmolamil <strong>Laj</strong> K’utunel .............................................. w E 53<br />
XjUN<strong>Laj</strong>UhiL Xk’ab’a’iL ............................................................ w E 53<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xtz’aqob’l Li Chaq’rab’ ............................................................... w E 53<br />
Xkab’<strong>Laj</strong>UhiL Xk’ab’a’iL .......................................................... w Y 56<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Chaq’rab’ Nanume’ Xwankil ...................................................... w Y 56<br />
XchaQ’rab’iL XPaab’aNkiL Li XaQab’aNb’iL<br />
chaQ’rab’ chi riXeb’ <strong>Laj</strong> k’aNjeL ......................................... e q 61<br />
SUmk’a’UXL re aWab’ejiLaL 18-98 rajLiL ............................ e q 61<br />
Naxjultika ...................................................................................... e q 61<br />
XchaQ’rab’iL XPaab’aNkiL Li XaQab’aNb’iL<br />
k’aNjeL chi riXeb’ <strong>Laj</strong> k’aNjeL<br />
Xb’eeN Xk’ab’a’iL ....................................................................... e e 63
JuNAATAL TASAL<br />
Xch’oolob’ankil Chi Xjunil ............................................................ e e 63<br />
Xkab’ Xk’ab’a’iL ......................................................................... e t 65<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xpaayil Li K’anjel Re Li Tenamit ................................................ e t 65<br />
roX Xk’ab’a’iL ........................................................................... e y 66<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xpaayil Xna’aj Li K’anjel ............................................................. e y 66<br />
Xka Xk’ab’a’iL ........................................................................... e o 69<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xsik’b’al Ruheb’ <strong>Laj</strong> K’anjel ........................................................ e o 69<br />
ro’ Xk’ab’a’iL ............................................................................ e R 74<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Eb’ Li Xxaqab’ank K’anjel ........................................................... e R 74<br />
XWaQ Xk’ab’a’iL........................................................................ r P 80<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Li Eechaninkil K’anjel .................................................................. r P 80<br />
XWUQ Xk’ab’a’iL ........................................................................ r e 83<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xtaqsinkil Xna’ajeb’ <strong>Laj</strong> K’anjel ................................................... r e 83<br />
XWaQXaQ Xk’ab’a’iL ................................................................. r r 84<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xjalb’al Xna’ajeb’ <strong>Laj</strong> K’anjel Chi Rib’ileb’ Rib’ ut<br />
Li Jalok Na’aj B’ar Nak’anjelaman. ............................................. r r 84<br />
Xb’eLe Xk’ab’a’iL ....................................................................... r u 87<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Xtz’ilb’al Rix Chan Ru Nak’anjelak Li Poyanam ....................... r u 87<br />
X<strong>Laj</strong>e Xk’ab’a’iL<br />
Li K’ulub’em, Li Teneb’anb’il Xb’aanunkil ut Li<br />
Ink’a’ Naru Xb’aanunkil Chi Ruheb’ <strong>Laj</strong> K’anjel<br />
Re Li Xk’ub’lal Xjolomil Tenamit ................................................ r p 90<br />
XB’EEN TASAL<br />
Li K’ulub’em ................................................................................. r p 90<br />
XKAB’ TASAL<br />
Li Teneb’anb’il Xb’aanunkil ut Li Ink’a’ Naru Xb’aanunkil ...... r o 99<br />
XjUN<strong>Laj</strong>UhiL Xk’ab’a’iL ............................................................. t e 103
JuNAATAL TASAL<br />
Xchaq’rab’il Xpaab’ankil Li Wank................................................ t e 103<br />
Xkab’<strong>Laj</strong>UhiL Xk’ab’a’iL ............................................................ t i 108<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Eb’ Li K’uuleb’aal Hu ut Li Tz’iib’ank K’ab’a’ej .......................... t i 108<br />
roX<strong>Laj</strong>UhiL Xk’ab’a’iL ............................................................... t p 110<br />
JuNAATAL TASAL<br />
Eb’ Li Chaq’rab’ Nanume’ Xwankil, Li Xraqik ut Li<br />
Xsachb’il Wankil ........................................................................... t p 110<br />
TuSLEB’AAL AATIN ...................................................................... t W 112
Xtikib’aNkiL<br />
Li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel x’ok xwankil xb’aan<br />
li Xaqab'anb'il aatin 1748 re li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab' chiru<br />
li lajeeb’ xb’e li po maay re li chihab’ 1968. Li chaq’rab’ ha’in x’ok<br />
xwankil sa’ li jun xb’e li po eneer re li chihab’ 1969. Li xchaq’rab’il<br />
re li chaq’rab’ ha’in x’ok xwankil xb’aan li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 18-<br />
98 sa’ li o’laju xb’e li po eneer re li chihab’ 1998 ut chi junajwa x’ok<br />
xwankilal chi ru li 31 xb’e li po eneer re li chihab’ 1998.<br />
Li chaq’rab’ ha’in na’xb’eeresi li k’amok ib’ chi ru li molam li naxk'anjela<br />
k'a'aq ru re li tenamit ut eb’ laj k’anjel, jo’kan aj wi’ na’xk’ojob’ chi<br />
tustu eb’ li ch’uut junajinb’ilruheb’ ut ha’aneb’: Li Awab’ej, li Xch'uut<br />
xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel ut li Tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il<br />
k'anjel, wan sa’ xb’een xpuktasinkil, xb’aanunkil ut xpaab’ankil.<br />
Li xpuktasinkil li chaq’rab’ ha’in wan sa’ xb’een li Tz'iib'leb'aal kab'l re<br />
li xchaq'rab'il k'anjel ut ha’an na’xb’eeres li k’amok ib’ rik’in laj k’anjel<br />
chi ru li Xk'ub'lal li awab'ejilal ut eb’ laj k’anjel. Li chaq’rab’ ha’in<br />
xe’xpuktas re naq te’xroksi chixjunileb’ laj k’anjel ut jo’kan ja wi’ li<br />
nake’k’anjelak chi ru li chaq’rab’. Jo’kan aj wi’ naru te’xroksi li yal ani<br />
traj xnawb’al chanru xb’eeresinkil li eechej poyanam sa’ li Xk'anjelankil<br />
k'a'aq ru re li tenamit.<br />
Qawa' Marcotulio Meoño Ramírez<br />
Xb'eenil re li Rochochil li Xnimal<br />
Xmolamil laj <strong>K'anjel</strong> chi ru li<br />
Chaq'rab'<br />
ONSEC<br />
Watemaal, po maars re li chihab' 2,009<br />
Qana' Guadalupe Zamora López<br />
Li najolomin li Xnimal Xmolamil aj<br />
Waklesinel laj Ralch'och' re Watemaal.<br />
FODIGUA<br />
9 9
0<br />
Xb’ehiL cho’Q reheb’ Li te’iLok re.<br />
Re tnawman xb’eeresinkil ut roksinkil li xaqab'anbi'l k’anjel<br />
chi rixeb' laj k’anjel ut li xchaq’rab’il xpaab'ankil li xaqab'anb'il<br />
k’anjel, chi rixeb' laj k'anjel, natawman li xtusulal xsa’ b’ar wan<br />
li junjun chi nimla na’leb’, re naq chi kama’an natawman sa’<br />
junpaat.<br />
10
*<br />
XAqAb'ANb'il AAtiN 1748 re li XmolAmil Aj k'uub'ANel<br />
chAq'rAb'*<br />
1.<br />
XMOLAMIL AJ K'UUB'ANEL CHAQ'RAB' RE WATEMAAL<br />
NAXJULTIKA<br />
Naq aajel ru xtz'aqob'resinkil li Xchaq'rab'il k'anjel re Watemaal, jo'kan<br />
aj wi' xk'ojob'ankil xkomoneb' li chaq'rab' ha'in: Xtusulal chaq'rab' li<br />
k'anjel, ut li Xchaq'rab'il li usilal cho'q reheb' li komonil, jun Xchaq'rab'<br />
li k'anjel b'ar Naru xb'aanunkil ut xkawresinkil li na'leb' li wan sa'eb' li<br />
raqal ha'in: 118, 119, 120, 121 y 122 re li Xna' chaq'rab'il Watemaal 1<br />
ut wan chaq sa' aatin rik'in li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit ut<br />
rik'ineb' laj k'anjel.<br />
NAXJULTIKA<br />
Naq tento xtz'aqob'resinkil li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit ut<br />
jo'kan aj wi' xyoob'ankil jun ak' na'leb', chaab'il, ut seeb', re xb'eeresinkil<br />
laj k'anjel chi us re naq t-elq chi chaab'il li xk'anjel li nake'k'anjelak<br />
rik'in li chaq'rab' ut re naq tk'anjelak cho'q reheb' li k'iila paay chi<br />
molam wankeb' sa' li tenamit Watemaal.<br />
NAXJULTIKA<br />
Naq sa' li Xchaq'rab'il k'anjel, na ajmank: Naq chi xjunil li k'anjel<br />
li nab'anuman seeb' chi ru li chaq'rab', xkolb'aleb' laj k'anjel re li<br />
Puktasinb’il sa’ li puktasib’aal hu re li Awab’ejilal chi ru li oxib’ xka’k’aal<br />
xb’e li po maay re li chihab’ 1968.<br />
Naxjultika li x-elk chi ru li chihab’ 1965 ut sachb’il xwankil sa’ li 1982.<br />
Sa’ li Xna’ chaq’rab’ li xyiib’aman sa’ li 1985 ut jalb’il chi ru li chihab’<br />
1993, natawliman sa’ li 108-117 raqal.<br />
11 !
Xk'ub'lal Xjolomil tenamit; xtojb'aleb' chi us eb' laj k'anjel naq chaab'il<br />
nake'k'anjelak; juntaq'eet xtojb'aleb' laj k'anjel naq seeb', chaab'il najtereb'<br />
ut juntaq'eet nake'k'anjelak; tento xaqab'ankil li k'anjel chi junelik ut<br />
maajun aj k'anjel chi ru chaq'rab' txaqab',trisi malaj xterq'usi li xk'anjel<br />
junaq, wi ink'a' te'xaqab' chi tz'iib'anb'il; li xk'anjelankil k'a'aq ru re li<br />
tenamit, tento xb'eeresinkil, roksinkil ut xsachb'al chi tustu. jo'kan aj wi<br />
xk'eeb'al reetal naq laj k'anjel re li xk'ublal li tenamit Watemaal, tento<br />
taawanq sa' aatin chi rib'ileb' rib', xb'aan naq ha'an li xk'anjel ch iru li<br />
tenamit Watemaal. jo'kan aj wi' naq ani nak'anjelak chi chaab'il, ha'an<br />
li teneb'anb'il sa' xb'een ut tz'aqal xk'ulub'. 2<br />
NAXJULTIKA<br />
Naq chi xjunil li xyeeman Naru xb'aanunkil wi wan junaq ch'uut malaj<br />
molam na xb'eeresi ut na xb'aanu li Xtuqub'amank sa' li chaq'rab'<br />
ha'in.<br />
JO'KAN B'I NAQ:<br />
li chaq'rab' ha'in wan xwankilal xb'aan li xb'een kok' raqal re li lajeeb'<br />
xb'eleek'aal raqal re li Xna' chaq'rab' ut na xk'ojob' xwankil xb'aaneb'<br />
li Waqk'aal raqal ut kiib' raqal re li raqal yaal nume re li chaq'rab'<br />
ha'in, 3<br />
2.<br />
3.<br />
"<br />
NAXXAQAB' LI AATIN:<br />
eb’ li na’leb’ ha’in tz’aqob’resinb’il xb’aan li Xchaq’rab’il li tojok re li<br />
Xk’ub’lal xjolomil li tenamit.<br />
Naxjultika li xxaqab’aman sa’ li Xna’ chaq’rab’ re li chihab’ 1965.<br />
12
4.<br />
XAqAb'ANb'il chAq'rAb' chiriXeb' lAj k'ANjel<br />
XB'EEN XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XCH'OLOB'ANKIL CHI XJUNIL<br />
1 JUN RAQAL. Chankeb' ru li chaq'rab'.<br />
li chaq'rab' ha'in re chixjunileb' li poyanam ut li xk'ulub' moko naru ta<br />
xtz'eqtanankil xb'aaneb' laj k'anjel, ab'anan naru xtz'aqob'resinkil xb'aan<br />
li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit. Ab'anan maak'a' xwankil li tz'aqatz'aqal<br />
k'ulub'em wi chi xjunil li nab'aanuman ut li naxaqab'an xb'aan ha'an<br />
nakanab'ank li k'anjel, naxkach'inob'resi ut na xjalpaq'i li k'ulub'em li<br />
wan sa' li Xna' chaq'rab', ut li na xk'ut li chaq'rab' ha'in ut chi xjunil<br />
li reechani rub'eetal.<br />
2 KIIB' RAQAL. Li na ajman.<br />
li xk'anjel li chaq'rab' ha'in ha'an xb'eeresinkil li wank sa' aatin sa'<br />
xyanqeb' li Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit ut eb' laj k'anjel, re<br />
naq chi kama'an chaab'il te'k'anjelak, twanq aj wi' tiikilal ut wan<br />
xq'ajkamunkil re naq sa xch'ool sa' li xk'anjel, ut xk'ojob'ankil xchaq'rab'<br />
re xb'eeresinkileb' laj k'anjel. 4<br />
3 OXIB' RAQAL. Xkuut.<br />
ha'aneb' li xnimal ru li chaq'rab' ha'in:<br />
1.<br />
jun: Xk'ulub'eb' chi xjunil li poyanam aj Watemaal re naq te'xk'ul<br />
ut te'xxaqab' jun xk'anjel sa' li chaq'rab', ut moko naru ta xramb'al<br />
chi ru,wi natz'aqob'resi li napatz'man re. ka' aj wi' naru xk'eb'al<br />
rilb’al li 108 raqal re li Xna’ chaq’rab’ re li tenamit Watemaal.<br />
13 #
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
$<br />
xk'anjel ani seeb xch'ool, wan xtzolb'al, tiik xyu'am ut ani tz'aqal<br />
naruhan xb'aanunkil. 5<br />
kiib': maajun tz'eqtanamb'il xb'aan li xpaab'al, xyajil, xcha'alil,<br />
xyo'lajik, jalan xk'a'uxl re naq tk'ul junaq xk'anjel chi ru li chaq'rab'.<br />
Wi junaq poyanam moko tz'aqal ta xcha'al, malaj li xyajel ha'an li<br />
rulul -rich'mul moko naru ta te'xram chi ru xk'ulb'al junaq k'anjel,<br />
ab'anan naru tb'aanu li xk'anjel wi li yajel ink'a' naxk'e ch'a'ajkilal<br />
re xb'aanunkil li teneb'anb'il sa' xb'een, xb'aan li nake'taqlan sa' li<br />
xchaq'rab'il li k'anjel. 6<br />
oxib':teneb'anb'il sa' xb'een li Xchaq'rab'il k'anjel xk'ojob'ankil li<br />
Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit ut xsumenkil naq eb' laj k'anjel<br />
wan xk'ulub'eb' ut tento te'xkol. 7<br />
kaahib':chi xjunil li xaqab'anb'il k'anjel tento xk'eb'al re ani seeb'<br />
xch'ool, wan xtzolb'al, tiik xyu'am ut ani tz'aqal naruhan xb'aanunkil.<br />
Ab'anan aajel ru naq ani traj k'anjelak tento tb'anu li yalb'a<br />
ix ut xk'ojob'ankil li tzolok chi rix li xb'eeresinkil k'anjel. eb' li<br />
xaqab'anb'il k'anjel li ink'a' te'nume' sa' li yalb'a ix, tento tk'e reetalil<br />
li chaq'rab'. 8<br />
oob:Naq laj k'anjel seeb' nak'anjelak, chaab'il ut najter x-ok chi<br />
k'anjelak, junaqik li xtojb'aleb', ab'anan li junjunq chi k'anjel sa' li<br />
Xk'anjelankil li k'a'aq ru re li tenamit, tento tz'ilb'al ut xtusb'al chi<br />
us, jo' chanru na xpatz' li teneb'anb'il xb'aanunkil ut li napatz'man<br />
re li junjunq chi k'anjel. us ta jalan jalan paay chi k'anjel, li xtojb'al<br />
li junjunq ha'an junaqik juntaq'eet. 9<br />
rilb’aleb’ li 113 ut 136 raqal kok’ raqal d) re li Xna’ chaq’rab’ re li<br />
tenamit Watemaal.<br />
rilb’al li 4 raqal re li Xna’ chaq’rab’ re li chihab’ 1985 ut rilb’al li naxye<br />
li 19 raqal kok’ rajlil 6, 65 raqal kok’ rajlil 1 re li chaq’rab’ ha’in.<br />
rlb’al li 1 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal Xjolomil li<br />
tenamit.<br />
rilb’aleb’ li 31 toj sa’ li 34 raqal re li chaq’rab’ ha’in, ut li 12 toj sa i<br />
24 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil.<br />
rilb’al li 1 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit<br />
ut 70 raqal xkab’ kok’ naleb’ re li chaq’rab’ ha’in.<br />
14
6.<br />
Waqib': maajun aj k'anjel naru ta isiik sa' li xk'anjel wi ink'a'<br />
tz'iib'anb'il xb'aan li chaq'rab'. re naq wan li tiikilal ut li chaab'ilal<br />
sa' li k'anjel, tento wan xchaq'rab'il li wanjik ut re naq sa xch'ooleb',<br />
tento wan xq'ajkamunkileb'. 10<br />
4 KAAHIB' RAQAL. Eb' laj k'anjel.<br />
Nak'ab'a'in aj k'anjel li jun chi poyanam li nake'k'anjelak chi ru xk'ub'lal<br />
li tenamit Watemaal ut xaqab'anb'il chi tz'iib'anb'il sa' junaq k'anjel<br />
malaj rik'in xaqab'ank aatin. eb' laj k'anjel ha'in wan rub'el roq ruq'b' li<br />
chaq'rab' ut na xk'ul xtojb'al xb'aan naq na xb'aanu li xk'anjel. 11<br />
5 OOB' RAQAL. Ruuchil li chaq'rab'.<br />
li k'a'aq re ru li tk'ulmanq ut maak'a' sa' li chaq'rab' ha'in tento<br />
xtuqub'ankil rik'in li tusb'il na'leb' li wan sa' li xsokel, li tij re xb'eeresinkil<br />
li poyanam aj k'anjel chi ru li xk'ublal xjolomil li tenamit, li tiikilal, eb'<br />
li kok' chaq'rab' nawb'il ru ut rik'in li xNimal ru xsokel li k'ulub'em.<br />
6 WAQIB' RAQAL. Maak'a' sa' xb'een li kub'siink.<br />
ink'a' natojok li kaaxtixinb'il hu, 12 li eetaltoj, chi xjunil li b'anuhom wank<br />
xchaq'rab'il ut eb' li k'anjel li nab'aanunam chi rix li chaq'rab' ha'in. ka'aj<br />
wi' te'tojok eb' laj k'anjel xaqab'anb'ileb ut li wankeb' xkontraat.<br />
7 WUQUB' RAQAL. Xb'een wa eb' laj watemaal.<br />
Xb'een wa tento xk'eb'al xk'anjel aj Watemaal, xb'aan li chaq'rab', ab'anan<br />
wi ink'a' naruhan xb'aanunkil chi us li xk'anjel, naru te'xxaqab' cho'q<br />
ruuchil junaq mus poyanam jalan xtenamit li tz'aqal tz'aqal naxnaw li<br />
xk'anjel. Ab'anan ruub'etal tento ttz'il rix xchaq'rab' aj k'anjel. 13<br />
10. rilb’al li 61 ut 76 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
11. rilb’al li 1 raqal re li xchaq’rab’il xpaab’ankil re li chaq’rab’ ha’in.<br />
12. Sa’ li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 37-92 rajlil, li kaaxtinb’il<br />
hu ink’a’ chik na’oksiman sa’ li tenamit Watemaal.<br />
13. rilb’al li 115 raqal kok’ raqal a) re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil re li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
15 %
XKAB' XK'AB'A'IL<br />
XK'UB'LAL<br />
XB'EEN TASAL<br />
LI NAKE'JOLOMIN LI CHAQ'RAB'<br />
8 WAQXAQIB' RAQAL. Li xb'een aj jolominel.<br />
ka' aj wi' li Awab'ej nataqlan malaj wan xwankil re xjolominkil li<br />
chaq'rab' ha'in, kama' naxye li chaq'rab' ha'in. 14<br />
9 B'ELEEB' RAQAL. Eb' li xb'eenil li te'jolomink.<br />
li te'xxaqab'aak re naq te'xb'eeresi li chaq'rab' ha'in ha'aneb':<br />
1.<br />
2.<br />
jun: Xch'uut Xtenamitil li xchaq'rab' li k'anjel.<br />
kiib': tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
10 LAJEEB' RAQAL. Li teneb'anb'il sa' xb'eeneb'eb' li nake'jolomink li<br />
nimla k'anjel.<br />
teneb'anb'il sa' xb'eeneb' li xnimqal ru aj k'anjel ut li nake'jolomink li<br />
nimla k'anjel re li chaq'rab', xk'eb'al xwankil ut xb'aanunkil li chaq'rab'<br />
ha'in sa' li junjunq chi na'jej b'ar nake'k'anjelak. 15<br />
XKAB' TASAL<br />
XCH'UUT XTENAMITIL LI XCHAQ'RAB' LAJ K'ANJEL<br />
11 JUNLAJU RAQAL. Xjunajinkil ru.<br />
oxib' xaqab'anb'ileb' chi junajwa sa' li Xch'uut Xtenamitil li xchaq'rab'<br />
k'anjel ut kiib' ruuchileb' xaqab'anb'ileb' xb'aan li Awab'ej ut te'k'anjelak<br />
chi ru oxib' chihab'. Naru te'jalmank jo' chan ru naxya li chaq'rab'.<br />
12 KAB'LAJU RAQAL. Li hiilal ut li manihink.<br />
Wi laj k'anjel xaqab'anb'il wan xch'a'ajkilal malaj maanihaq chi ru kiib'<br />
oxib' kutan, teneb'anb'il sa' xb'een xb'oqb'al ruuchil. Wi li xaqab'anb'il<br />
14. rilb’aleb’ li 182 ut 183 raqal re li Xna’ chaq’rab’ kok’ raqal naleb’ n) ;<br />
ut 6 raqal re li Xchaq'rab' li Xk'ub'lal li awab'ejilal.<br />
15. rilb’al 154 ut 155 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut, 30 raqal re li Xchaq’rab’<br />
li xtiikilaleb’ xch’ooleb’ li Xnimal ru aj k’anjel ut aj k’anjel chi ru li<br />
chaq’rab’.<br />
&<br />
16
malaj li ruuchil txik chi junajwa, tento xsik'b'al sa' junpaat li ruuchil re<br />
naq traq li xhoonalil li x-elq. 16<br />
13 OXLAJU RAQAL. Xk'ub'lal.<br />
Sa' li xb'een ch'utam li ch'uut Xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel, te'xxaqab'<br />
sa' xyanqeb' li xkomon li Xb'eenil ut li xch'utameb' na'uxman jo' chan<br />
ru naxye li xchaq'rab'il. 17<br />
14 KAALAJU RAQAL. Chaab'ilal/ rusilal.<br />
chi xjunil li te'okenk cho'q xkomonil li<br />
ch'uut Xtenamiti li chaq'rab' k'anjel aj tz'aqal Watemaal, kama' yeeb'il<br />
sa' li ro' raqal re li Xna' chaq'rab' 18 ut lajeeb' chihab' wan reheb'; Aajel<br />
ru naq wan jun aj na'onel chaq'rab' sa' xyanqeb' li xaqab'anb'ileb',<br />
te'xnaw xb'eeresinkil li xk'anjel li poyanam ut Xk'anjelankil k'a'aq ru re<br />
li tenamit.<br />
15 O'LAJU RAQAL. Ani ink'a' naru t-okenq.<br />
Sa' li ch'uut Xtenamiti li chaq'rab' k'anjel moko naru ta te'okenk:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: ink'a' naru te'ok li rech'alaleb' li Awab'ej, li Xkab' Awab'ej ut eb'<br />
li xnimqal ru aj k'anjel re li tenamit, li rech'alaleb' ha'an li wankeb'<br />
sa' li xkaa tasal re li eechkik'el ut xkab' tasal re ech'alalil siyamb'il<br />
rik'in li sumlaak.<br />
kiib': ink'a' naru te'okenq eb'laj elq', eb' laj b'alaq', li nake'xtoj eb' laj<br />
raqol aatin rik'in tumin re naq te'xkuy xmaak, eb' laj q'etol chaq'rab'<br />
ut li xe'xrelq'a xtuminal li tenamit Watemaal. 19<br />
oxib': ink'a' naru te'okenq eb'li poyanam jitb'ileb' malaj li xe'k'ame' re<br />
xtojb'aleb' xmaak chi ru li chaq'rab' ut ink'a' xe'xtuqub' li xch'a'ajkilal<br />
chi ru li chaq'rab'.<br />
16. rilb’al li 4 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil<br />
li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.<br />
17. rilb’al li 9 raqal re li Xchaq’rab’ Xpaab’ankil re li chaq’rab’ li ak<br />
xyeeman.<br />
18. Naxjultika li naleb’ li wan sa’ Xna’ chaq’rab’ re li chihab’ 1965. Sa’ li<br />
Xna’ chaq’rab’ li yo xb’eeresiman anaqwan natawman sa’ li 144 raqal.<br />
19. rilb’al li 78 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
17 /
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
kaahib': ink'a' naru te'okenq eb' laj eechal nimqi k'ayib'aal, li xe'xroksi<br />
xtuminal li tenamit Watemaal re xb'eeresinkil malaj xb'ihomresinkil<br />
li xmolam malaj li komonil sa' li jun junq chi na'ajej, li komonil<br />
li naril rib' xjunes,ut li tumin moko reheb' ta ut toj wankeb' xk'as<br />
rik'in tumin chi ru li chaq'rab' ut tojmaji' nake'xtuqub' li xch'a'ajkilal<br />
xb'aan li k'ayink ha'an.<br />
oob': ink'a' naru te'okenk eb' li poyanam li nake'xkol xrajom eb'<br />
laj b'ihom ut li ink'a' nake'xnaw Xnawb'al xk'anjelankil li xsahil<br />
xchaab'ilal li k'a'ru re li tenamit.<br />
Waqib': eb' li nake'jolomink li jalan jalan chi paab'aal.<br />
Wuqub': eb' li nake'jolomink li junjunq chi awab'ejink.<br />
16 WAQLAJU RAQAL. Li xxaqab'ankileb' laj k'anjel re li xch'uut<br />
xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel.<br />
Wi junaq poyanam ak yo chi k'anjelak chi ru li chaq'rab' ut te'xxaqab'<br />
re naq t-ok sa' li xch'uut xtenamitil li Xchaq'rab' k'anjel, tento tsutq'i sa'<br />
li xna'aj naq traqe' li xk'anjel sa' li ch'uut ha'an. li chaq'rab' na'xch'olob'<br />
chan ru xb'aanunkil.<br />
17 WUQLAJU RAQAL. Li q'ajkamunk xb'aan ch'utam.<br />
eb' laj k'anjel xaqab'anb'ileb' malaj eb' li uuchil, naq te'xik sa' ch'utam<br />
cho'q ruuchil li tz'aqal aj eechal re li k'anjel, tento tk'ul q'ajkamunk naq<br />
ttz'aqon sa' jun chi ch'utam. chi ru li xamaan ka' aj wi' oob' li ch'utam<br />
taawanq. li chaq'rab' naxch'olob' jo'nimal li q'ajkamunk chi tuminal. 20<br />
18 WAQXAQLAJU RAQAL. Tuqub'anb'il k'a'uxl.<br />
re naq wan xwankilal li k'a'ru te'xtuqub' malaj te'xxaqab' chi junajwa<br />
eb' li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel, sa' junjunq chi ch'utam,<br />
tento te'tam numenaq yijach. Ab'anan ink'a' naru xtuqub'ankil malaj<br />
xxaqab'ankil jun na'leb' naq jun reheb' te' isiik chi junajwa, ab'anan li<br />
20. rilb’al li 9 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil<br />
li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.<br />
(<br />
18
naru ttuqub' li ch'a'ajkilal ha'in ha'an chik li Xnimal ru raqleb'aal chi<br />
rix k'anjel. 21<br />
19 B'ELEELAJU RAQAL. Li teneb'anb'il ut li k'a'ru naru xb'aanunkil.<br />
ha'an ha'in li teneb'anb'il ut k'a'aru naru tb'aanu li Xch'uut xtenamitil<br />
li xchaq'rab' k'anjel:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
jun: teneb'anb'il sa' xb'een li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' k'anjel,<br />
xtz'iib'ankil li jok'ihal k'anjel xb'aanuman chi ru jun chihab' ut<br />
xq'axtesinkil reetalil cho'q li Awab'ej ut jo'kan aj wi' cho'q reheb'<br />
li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab'. tento aj wi' xq'axtesinkil li<br />
xtz'aqob'l esilal naq joq'e napatz'man re.<br />
kiib': tento li tenq'ank re xpuktasinkil li xchaab'ilob'resinkil li Xk'ub'lal<br />
xtenamitil li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
oxib': li chaq'rab' li na'xyiib' li xb'eenil, tento xk'eb'al malaj ink'a'<br />
xk'eb'al xwankil, ruub'etal naq toj maji' naxk'e xwankil li Awab'ej. 22<br />
kaahib': Xk'eb'al cho'q xchaq'rab' li xchaq'rab' jalan tenamit re<br />
xk'uub'ankil ut xb'eeresinkil rib' xjunes. li chaq'rab' ha'in na'ok<br />
xwankilal naq naxk'e xwankil li Awab'ej.<br />
oob': Wi na'ajman ru, naru Xxaqab'ankil ut riisinkil laj tz'iib' ut li<br />
xkomoneb' sa' li k'anjel.<br />
Waqib': Xtz'ilb'al rix ut xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal naq wan junaq<br />
naxpatz' ut na'xwech' li Xsumenkil ru li chaq'rab' ha'in sa' li<br />
junjunq chi na'leb': xch'utub'ankil poyanam, xsik'b'al ru poyanam,<br />
Xxaqab'ankil junaq aj k'anjel, xk'eb'al xk'anjel junaq, xjalb'al xna'aj<br />
junaq, xkanab'ank xk'anjel junaq, isink sa' xk'anjel junaq ut risinkil<br />
chi junajwa sa' li xk'anjel junaq. 23<br />
21. rilb’al xkab’ kok’ na’leb’ re li 28 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ; 19 raqal kok’<br />
rajlil 6, 40, 41 ut 80 raqal re li chaq’rab’ ha’in; 11 raqal re li Xchaq’rab’il<br />
Xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li<br />
xchaq'rab laj k'anjel.<br />
22. rilb’al li 27 ut 28 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
23. rilb’al li 3 raqal kok’ rajlil 2; 40,47,60,79 kok’ rajlil 2 ut 80 raqal re li<br />
chaq’rab’ ha’in; ut, 1,2,3 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal<br />
Xjolomil li tenamit.<br />
19 )
20 JUNK'AAL RAQAL. <strong>Laj</strong> tz'iib' re li xch'uut xtenamitil li xchaq'rab'<br />
k'anjel.<br />
tento tsume ut tket li yalb'a'ix li ani na'ok cho'q aj tz'iib'; nim li xk'anjel<br />
chi ru li ch'uut ha'an ut li xk'anjel ha'aneb' ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
jun: tento taawanq sa' chi xjunil li ch'utam re li ch'uut.<br />
kiib': Xtz'iib'ankil sa' li Aakt chi xjunil li nak'ub'aman ut tk'ula chi<br />
xjunil li hu.<br />
oxib': Xb'aanunkil chi xjunil li k'a'ru te'raj ut te'xtaqla li ch'uut.<br />
kaahib': tento twanq sa' aatin rik'in li ch'uut ut aj k'amol esil aj<br />
wi'.<br />
oob': li xk'anjel ha'an rilb'al ut xb'eeresinkil li xk'anjel li ch'uut.<br />
Waqib': Xb'aanunkil jalan chik k'anjel li te'xxaqab' li Xch'uut xtenamitil<br />
li xchaq'rab' k'anjel ut xk'eb'al reetal ma wan sa'li chaq'rab'. 24<br />
ROX TASAL<br />
TZ'IIB'LEB'AAL KAB'L RE LI XCHAQ'RAB' LI K'ANJEL.<br />
21 JUN XKA'K'AAL RAQAL. Li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab' li<br />
k'anjel.<br />
Wan sa' xb'een xb'eeresinkil ut xk'eb'al chi k'anjelak li chaq'rab' ha'in.<br />
re naq chaab'il t-elq li k'anjel, wankeb' aj jolominel ut ha'aneb': jun<br />
xb'eenil, xkab' xb'eenil ut wankeb' chik laj k'anjel re naq te'k'anjelak<br />
sa' chi xjunil Watemaal. Wi li Awab'ej naraj naru txaqab' tz'iib'leb'aal<br />
kab'l sa' li junjunq chi teepal, ab'anan li nataqlan reheb' ha'an li wan<br />
sa' xyihil teepal.<br />
22 KIIB' XKA'K'AAL RAQAL. Xxaqab'ankil li xb'eenil ut li xkab'<br />
xb'eenil.<br />
li Awab'ej wan sa' xb'een xxaqab'ankil li Xb'eenil ut li xkab' xb'eenil. Sa'<br />
li Waqlaju xkaak'aal raqal ut b'eleelaju xkaak'aal raqal naxye naq naru<br />
risinkileb' jo' chanru naxye li chaq'rab' ha'in.<br />
24. rilb’al li 7 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil<br />
li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.<br />
1<br />
=<br />
20
23 OXIB' XKA'K'AAL RAQAL. K'a'ru li napatz'man reheb'.<br />
re naq te'xxaqab'li xb'eenil ut li xkab'xb'eenil, aajel naq chaab'il li<br />
xwanjik, tiik li xch'ool, li k'a'ru napatz'man re ha'aneb' ha'in:<br />
1. jun: Numenaq lajeeb' xka'k'aal chihab' wan re ut tz'aqal aj Watemaal.<br />
kama' naxye sa' li oob' raqal re li Xna' chaq'rab'. 25<br />
2.<br />
3.<br />
kiib': tento wan xnawon chi rix li xb'eeresinkil eb' laj k'anjel ut<br />
tnaw Xk'anjelankil k'a'aq ru re li tenamit.<br />
oxib': Wan huraqb'atzolok re li nimla tzoleb'aal.<br />
24 KAAHIB' XKA'K'AAL RAQAL. Ani ink'a' naru t-okenq.<br />
moko naru xxaqab'ankil junaq xb'eenil ut xkab' xb'eenil jo' chanru wan<br />
sa' li o'laju raqal re li chaq'rab' ha'in.<br />
25 OOB' XKA'K'AAL RAQAL. LI TENEB'ANB'IL UT LI K'A'RU naru<br />
xb'aanunkil xb'aan li xb'eenil.<br />
li xb'eenil na'xjolomi chi xjunil li k'anjel li taa'uxk ut jo'kan aj wi'rilb'al<br />
xk'anjel eb' laj k'anjel. ha'an ha'in li teneb'anb'il ut li k'a'aru naru tb'aanu<br />
li Xb'eenil:<br />
1. jun: rilb'al ma tz'aqal manab'aanuman li chaq'rab' ha'in, ut xnawb'al<br />
Xk'anjelankil ut xb'eeresinkil li xk'anjel li poyanam, jo' chan ru naxye<br />
sa' li rox raqal b'ar wan li xtikib'ankil.<br />
2. kiib': rilb'al chi xjunil li wan sa' li na'ajej ha'an, xxaqab'ankil junaq<br />
aj k'anjel ut xjalb'al xna'aj eb' laj k'anjel li nake'b'eeresin li yalb'a'ix,<br />
jo' chanru naxye li chaq'rab' ha'in.<br />
3. oxib': Xch'utub'ankileb', xsik'b'aleb' ut xyeeb'al ani naru ok chi<br />
k'anjelak cho'q aj b'eeresinel yalb'a'ix, jo' chanru naxye li chaq'rab'<br />
ha'in. 26<br />
4.<br />
kaahib': Xtz'iib'ankileb' xk'ab'a' chi xjunileb' laj k'anjel li nane'b'eeresin<br />
li yalb'a'ix ut jo'kan aj wi' li ink'a' nake'b'eeresin li yalb'a'ix, jo'<br />
chanru naxye li xchaq'rab'il. 27<br />
25. Naxjultika li tz’iib’anb’il sa’ li Xna’ chaq’rab’ re li chihab’ 1965; Sa’ li Xna’<br />
chaq’rab’ li yo xb’eeresiman anaqwan natawman sa’ li 144 raqal.<br />
26. rilb’al li 42 toj sa’ li 47 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
27. rilb’al xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 11 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re<br />
li Xk’ub’lal Xjolomil li tenamit ut 48 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
21<br />
1<br />
1
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
oob': Xk'a'uxlankil chanru xchaab'ilib'resinkil li tzolok cho'q reheb' li<br />
nake'raj ok ut jo'kan aj wi'cho'q reheb' chi xjunileb' laj k'anjel re<br />
li tenamit.<br />
Waqib': Xtz'ilb'al rix, xyeeb'al li esil ut xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal naq<br />
wan junaq naxpatz' ut na'xwech' li Xsumenkil ru li chaq'rab' ha'in,<br />
ut xyeeb'al re li Awab'ej ut reheb' li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab'<br />
li k'anjel.<br />
Wuqub': Xsumenkil chi xjunil li patz'om naq joq'e wan ch'a'ajkilal<br />
chi rixeb' laj k'anjel ut li xk'eb'al chi k'anjelak li chaq'rab' ha'in ut<br />
li xchaq'rab'il.<br />
Waqxaqib': Xtz'ilb'al rix li nak'ulman, k'utb'esinkil li ani taa'aatinak<br />
chi rix, xk'ulb'al chi tz'iib'anb'il li yaal, ut xpatz'b'al naq te'xk'utb'esi<br />
chi tz'aqal re ru chanru xk'ulman li ch'a'ajkilal re xk'eb'al chi<br />
k'anjelak li chaq'rab' ut li xchaq'rab'il.<br />
b'eleeb': tento taawanq sa' chi xjunil li ch'utam re li Xch'uut<br />
xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel, naq joq'e nab'oqoman, jo' chan ru<br />
wan sa' li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il. 28<br />
10. lajeeb': Wan sa' xb'een Xnumsinkil li esilk'anjel li xk'ulman chi ru<br />
jun chihab' re li Awab'ej ut xk'eb'al aj wi' reheb' li Xch'uut xtenamitil<br />
xchaq'rab' li k'anjel.<br />
11. junlaju: Wan chik xkomon li k'anjel teneb'anb'il xb'aanunkil, jo'<br />
chanru wan sa' li chaq'rab' ha'in.<br />
26 WAQIB' XKA'K'AAL RAQAL. Li teneb'anb'il ut li k'a'ru naru xb'aanunkil<br />
xb'aan li xkab' xb'eenil.<br />
li xkab' xb'eenil ha'an li xkab' aj jolominel re li k'anjel li na'uxman sal<br />
li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel li teneb'anb'il ut li k'a'ru naru<br />
tb'aanu li xkab' xb'eenil:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: ruuchil li xb'eenil, naq maa'ani xb'aan yajel, xliseens malaj<br />
nasachb'ak chi ru kiib', oxib' kutan, xb'aan jalan xtaqlankil.<br />
kiib': Xb'aanunkil li xk'anjel ut jalan chik k'anjel jo' chanru naxye<br />
re li xb'eenil.<br />
28. rilb’al li 10 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li tusb’aal ut Xb’eeresinkil<br />
li xk’anjel Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.<br />
1<br />
2<br />
22
27 WUQUB' XKA'K'AAL RAQAL. Xchaq'rab'il.<br />
Wan sa' xb'een li xb'eenil xyiib'ankil jalan xchaq'rab'il re xb'eeresinkil<br />
li chaq'rab' ha'in. Ab'anan xb'een wa te'xtz'il rix li Xch'uut xtenamitil<br />
xchaq'rab' li k'anjel re rilb'al ma nasumelank li chaq'rab' ha'in ut chi rix<br />
ha'an xk'eb'al xwankil. Naq li chaq'rab' ha'in wan chi xwankil xb'aaneb',<br />
li xb'eenil tnumsi re li Awab'ej re tk'e xwankil ut naru xpuktasinkil.<br />
jo'kan aj wi' tento xb'aanunkil rik'in li xchaq'rab'il naq te'xsachb'esi li<br />
xyiib'al ru. 29<br />
28 WAQXAQIB' XKA'K'AAL RAQAL. Eb' li chaq'rab' cho'q reheb' laj<br />
k'anjel sa' junjunq chi na'ajej.<br />
Yalaq k'a'ru chaq'rab' naxk'e ch'a'ajkilal cho'q reheb' laj k'anjel, sa' li<br />
junjunq chi na'ajej re li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, ha'aneb' chik li<br />
xb'eenil li ut Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' k'anjel, xk'eb'al xwankil re<br />
naq chi kama'an te'xxaqab' chi junajwa. maak'a' xk'ulub' yalaq k'a'ru<br />
chaq'rab' wi ink'a'nanume' se' ruq' li xb'enil ut li Xch'uut xtenamitil<br />
xchaq'rab' k'anjel.<br />
29 B'ELEEB' XKA'K'AAL RAQAL. Eb' li wan xwankilal re xaqab'ankil aj<br />
k'anjel.<br />
li wankeb' xwankilal re xaqab'ankil aj k'anjel, ha'aneb' ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: eb' laj k'anjel chi ru chaq'rab' ut chi xjunileb' laj k'anjel jo'<br />
naxye li Xna chaq'rab' ut eb' li kok' chaq'rab', ha'an li Awab'ej wan<br />
xwankilal xxaqab'ankileb'. 30<br />
kiib': chi xjunileb' laj k'anjel li te'k'anjelak sa' li junjunq chi na'ajej,<br />
li ak xe'nume' rik'in yalb'a'ix, jo, naxye li Xna' chaq'rab', li wan<br />
xwankilal re xxaqab'ankileb' ha'aneb'li Xnimqal ru aj k'anjel. 31<br />
oxib': eb' laj raqol aatin ut jalan chik aj k'anjel chi ru chaq'rab',<br />
te'xxaqab' jo' chanru naxye li Xna' chaq'rab' ut eb' li chaq'rab'.<br />
29. rilb’al li 19 raqal kok’ rajlil 3 re li chaq’rab’ ha’in.<br />
30. rilb’al li kok’ raqal s) re li 183 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut rilb’al li kok’<br />
rajlil 1 re li 25 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
31. rilb’al li kok’ raqal b) re li 194 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ; ut rilb’al li<br />
kok’ raqal l) re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
23<br />
1<br />
3
30 LAJEEB' XKA'K'AAL RAQAL. Roksinkileb' laj k'anjel.<br />
Xk'eb'al xwankil li xb'eenil re xpatz'b'al usilal cho'q reheb' laj k'anjel re<br />
naq te'tenq'ank re xyiib'ankil ut rilb'al li yalb'a'ix. eb' li wan xwankilal re<br />
xaqab'ankil aj k'anjel naru te'xjal jun reheb' laj k'anjel sik'b'ileb' xb'aan<br />
li xb'eenil, re naq tek'anjelak jo' najtil taawanq cho'q aj tz'ilonel'ix. eb'<br />
laj k'anjel ut eb' laj xnimqal ru aj k'anjel li te'wanq cho'q aj tz'ilonel'ix,<br />
moko naru ta te'xk'ul xtojb'al xb'aan li k'anjel ha'in, ab'anan te'xk'ul<br />
reeqaj li tumin li jok'ihal xe'xsach naq xe'xb'aanu li k'anjel ha'in. 32<br />
ROX XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XPAAYIL LI K'ANJEL RE LI TENAMIT 33<br />
31 JUNLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Xpaayil.<br />
re naq li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il xpaab'anikil te'ok chi k'anjelak,<br />
li xpaayil li junjunq chi k'anjel sa' li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, ha'aneb'<br />
ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix.<br />
kiib': eb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta<br />
oxib': eb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru.<br />
32 KAB'LAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix.<br />
li chaq'rab' ha'in 34 maak'a' xwankil sa' xb'een li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal<br />
chi rix'. ha'aneb' ha'in li k'anjel:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: eb' laj raqol aatin xaqab'anb'ileb' xb'aan li Awab'ej, k'utuuchinb'ileb'<br />
xb'aaneb' li Xmolamil li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit. 35<br />
kiib': eb' Xnimal ru aj k'anjel ut xkab' Xnimal ru aj k'anjel re li<br />
Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, aj tz'iib' ut xkab' aj tz'iib' ut aj k'ehol<br />
32. rilb’al li xkab’ raqal naleb’ re li 43 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
33. rilb’al li kok’ rajlil 4 re li 3 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
34. rilb’aleb’ li 90 ut 91 raqal re li chaq’rab’ ha’in ; ut li 8 raqal re li<br />
Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
35. Sachb’il xwankil chi ru li chihab’ 1982. ink’a’ natawliman sa’ li Xna’<br />
chaq’rab’.<br />
1<br />
4<br />
24
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
na'leb' re li Awab'ej, xb'eenileb' ut eb' li ruuchil awab'ej sa' li<br />
junjunq chi teepalil.<br />
oxib': eb' laj raqol aatin ut eb' laj k'anjel li nake'tzolok chi rix li<br />
xb'eeresinkil li k'anjel sa' li Xk'ub'lal xjolomil li tentamit, jo' chan ru<br />
wan sa' li xchaq'rab'.<br />
kaahib': Aj k'ulul tumin re chi xjunil li tenamit Watemaal.<br />
oob': Aj tz'iib' re li Awab'ejilal.<br />
Waqib': li najolomink li b'uuleb'aal re li tenamit Watemaal.<br />
Wuqub': eb' aj raqol aatin re li Xmolamil li Xk'ub'lal Xjolomil<br />
tenamit. 37<br />
Waqxaqib': eb laj k'anjel re li tz'iib'leb'aal li k'a'aq reru ut eech aj<br />
k'anjel.<br />
b'eleeb': Aj ilol chi xjunil k'anjel.<br />
10. lajeeb': Aj raqol aatin li nake'k'anjelak sa' li rochochil awab'ej ut<br />
ilb'ileb' xb'aan li Awab'ej.<br />
11. junlaju: Xkomonileb' laj k'ak'alenel tenamit.<br />
12. kab'laju: Aj xaqab'anb'il k'anjel chi ru kiib', oxib po, ruuchil laj<br />
eechal re li k'anjel.<br />
13. oxlaju: eb' aj k'ulul ula' ut eb' laj tz'iib' re li Awab'ejilal.<br />
14. kaalaju: Numenaq chi lajeeb' aj raqol aatin sa li junjunq chi roq<br />
ruq'b' li chaq'rab'.<br />
15. o'laju: ut eb' aj k'anjel li nake'k'anjelak chi maak'a xtojb'al.<br />
36. li b’uleb’aal re li tenamit Watemaal, sachb’il xwankil xb’aan li Sumk'uub'<br />
Awab'ej 391-90 rajlil, puktasinb’il sa’ li Puktasib’aal hu re li Awab’ejilal<br />
sa’ li o’laju xb’e li po maay re li chihab’ 1990.<br />
37. Sachb’il xwankil chi ru li chihab’ 1982. ink’a’ natawliman sa’ li Xna’<br />
chaq’rab’.<br />
38. rilb’al li 9 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
39. tz’aqal maak’a’eb’. cho’q ruuchileb’ xaqab’aman jalan jalan Xmolamil aj<br />
tz’iib’ toj sa’ li chihab’ 1969. rilb’al aj wi’ li Sumk'uub' Awab'ej 232-94<br />
rajlil.<br />
38<br />
25<br />
39<br />
36<br />
1<br />
5
33 OXLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Eb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta rik'in<br />
yalb'a'ix.<br />
eb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta rik'in yalb'a'ix, ha'aneb' ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: Aj k'ehol ak' na'leb'.<br />
kiib': Aj k'ehol ak' na'leb' chi rix li chaq'rab'.<br />
oxib' eb' li nake'jolomin li nimla b'anleb'aal.<br />
li oxib' paay chi aj k'anjel li xyeeman, wankeb' sa' roq ruq'b' li chaq'rab'<br />
ha'in, ab'anan ink'a' te'ok laj k'anjel xaqab'anb'ileb' ut li chaq'rab'anb'ileb'<br />
chi junajwa sa' li xk'anjel. 40<br />
34 KAALAJU XKA'K'AAL RAQAL. Eb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru rik'in<br />
yalb'a'ix.<br />
ha'aneb' li xna'aj k'anjel, b'ar li poyanam li taaraj k'anjelak tento tsume'<br />
li yalb'a'ix ut tq'axtesi li Xk'ub'laltzolok re rilb'al ma tz'aqal wan li<br />
xtzolb'al re xb'aanunkil li k'anjel ha'an.<br />
XKA XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XPAAYIL LI JUNJUNQ CHI XAQAB'ANB'IL K'ANJEL<br />
35 O'LAJU XKA'K'AAL RAQAL. Tusb'il xpaayil k'anjel.<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel wan sa' xb'een xtusb'al<br />
li xpaayil chi k'anjel ut txxaqab' k'a'ru naru tb'aanu li junjunq chi<br />
xaqab'anb'il k'anjel, li sik'b'ileb' ru ut li ink'a' sik'b'ileb' ru 41 . re xb'aanunkil<br />
ha'an li xb'eenil wan sa' xb'een:<br />
1.<br />
jun: Xtz'iib'ankil ut xtusb'al li xk'ab'a li xpaayil chi k'anjel sa' jun<br />
li hu.<br />
40. rilb’al li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 20 raqal; 62,70, ut 90 re li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
41. rilb’al li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil kok’ rajlil 11) re li 2 raqal;<br />
ut rilb’al li Sumk'uub' Awab'ej 9-91 rajlil . rilb’al aj wi’ li 5raqal re li<br />
Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit; ut 70 ut 71 re li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
1<br />
6<br />
26
2.<br />
3.<br />
kiib': Xyiib'ankil jun tasal hu b'ar na'xch'olob' li xyaalalil li junjunq<br />
chi paayil k'anjel ut xxaqab' k'a'ru teneb'anb'il xb'aanunkil, ut k'a'ru<br />
tento xpatz'b'al re naq tk'eman li junjunq chi k'anjel.<br />
oxib': Xyiib'ankil jun tasal hu b'ar wan xchaq'rab' li xpayil li junjunq<br />
chi k'anjel.<br />
36 WAQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li na'ajmank ut k'a'ru wan chi sa' li<br />
junjunq chi xpaayil k'anjel.<br />
tento wan chi sa' sa' li junjunq chi xpaayil k'anjel, li teneb'anb'il<br />
xb'aanunkil, jo' li xwankilal, xk'amch'oolanink k'anjel li tb'aanumanq re<br />
naq juntaq'eet li xch'olob'ankil, ak xyal k'anjelak, wan xnawon, seeb'<br />
nak'anjelak ut na'xb'aanu li k'anjel chi tz'aqal re ru. Naq na sik'mank jun<br />
aj k'anjel, naru roksinkil wi chik li yalb'a'ix; Naq aj najter k'anjel, chaab'il<br />
ut juntaq'eet xk'anjel na'xb'aanu, jalan jalan li xtojb'al 42 li junjunq.<br />
li junjunq chi paayil k'anjel tento xk'eb'al rik'in li huraqb'atzolok,<br />
b'ar na'xch'olob' li k'a'ru naru xb'aanunkil. li huraqb'atzolok tento<br />
xch'utub'ankil rik'in li x'esilnawon ut roksinkil rik'in li xkomon li hu<br />
b'ar wan li xaqab'anb'il k'anjel, Xk'anjelankil ut xb'eeresinkil aj k'anjel, li<br />
sachomj ut li xch'utub'ankil ut rajlankil tumin.<br />
maajun poyanam naru xxaqab'ankil sa' li k'anjel re aj yalok ix, chi<br />
moko sa' li k'anjel b'ar maak'a' laj yalok ix, wi maak'a li xhuraqb'atzolok.<br />
Ab'anan ruub'etal xxaqab'ankil junaq aj k'anjel, eb' laj tz'iib'leb'aal kab'l<br />
re li xchaq'rab'il k'anjel, tento te'xk'e xwankil li huraqb'atzolok ha'an.<br />
li xpaayil chi k'anjel naru te'xk'e rib'chi ch'uut, xb'aan naq jalan jalan<br />
li xwankil, li xch'a'ajlkilal, li xk'amch'olanink ut li xloq'al li k'anjel li<br />
na'xb'aanu li junjunq.<br />
37 WUQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li wankilal ut xk'amch'olanink li<br />
xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
Naru xjalb'al li xsa' li tusb'il paayil k'anjel xb'aan li xb'eenil xb'aan naq<br />
wan xwankil ut xk'amch'olanink. tento tk'e reetal rajlal kutan chi xjunil<br />
42. rilb’al li xtasalil li tojok jo’ chan ru wan sa’ li Sumk'uub' Awab'ej 598-92<br />
rajlil, puktasinb’il sa’ li jun xka’k’aal xb’e li po julyo re li chihab’ 1992,<br />
malaj xpatz’b’al reheb’ li nake’jolomink li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il<br />
k'anjel<br />
27<br />
1<br />
7
li k'anjel li wan sa' li tusb'il paayil k'anjel. li Awab'ej tk'e xwankil li<br />
xe'xjal sa' li tusb'il paayil k'anjel ut chi rix ha'an na'ok xwankilal. 43<br />
38 WAQXAQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li xaqab'ank k'anjel xb'een ut<br />
xka'b' sut sa' jalan na'aj.<br />
Naru Xxaqab'ankil junaq aj k'anjel sa' jalan chi na'aj k'anjel naq li<br />
xb'eenil naxk'erib' sa' aatin rik'in laj xaqab'ank k'anjel, xb'aan naq ha'an<br />
li wan xwankilal re xsumenkil.<br />
ruub'etal xxaqab'ankil jun aj k'anjel sa' ak' xna'aj k'anjel, b'ar tento<br />
xb'aanunkil li yalb'a'ix, re xsik'b'al jun aj chaab'il k'anjel, tento xyeeb'al<br />
resil re li xb'eenil li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, re naq<br />
ttz'il rix ma naru li xaqab'ankil jun aj k'anjel xb'een ut xkab' sut, malaj<br />
ink'a'. 44<br />
39 B'ELELAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li ink'a naru xb'aanunkil.<br />
ink'a' Naru:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
jun: Xxaqab'ankil ut xtaqsinkil xtojab'al junnaq aj k'anjel re li<br />
chaq'rab' wi toj wan sa' li xb'een tasal re li k'anjel, malaj junaq<br />
aj k'anjel ink'a' tz'iib'anb'il sa' li hu b'ar wankeb' li sik'b'ileb' chi<br />
k'anjelak. 45<br />
kiib': maajun aj k'anjel naru risinkil sa' li xk'anjel chi maak'a' xyaalal<br />
wi kolb'il xb'aan li chaq'rab'.<br />
oxib': Xtaqsinkil li wankil malaj li xtojb'al junaq aj k'anjel, wi ink'a'<br />
tz'aqal li xtzolb'al, re naq taawanq sa' li na'aj ha'an.<br />
kaahib': Xkub'sinkil li xwankil malaj li xtojb'al junaq aj k'anjel, wi<br />
ink'a' nab'aanuman li na xch'olob' li Waqxaqlaju xka'k'aal raqal re<br />
li chaq'rab' ha'in.<br />
oob': Xq'etb'al li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il xpaab'ankil li<br />
chaq'rab' chi rixeb' laj k'anjel.<br />
43. rilb’al li 12 ut 13 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in ;<br />
kok’ rajlil 11) re li 2 raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil; ut li 2<br />
raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 9-91 rajlil.<br />
44. rilb’al li kok’ rajlil 4 re li 2 raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil<br />
45. rilb’al li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit.<br />
1<br />
8<br />
28
40 KA'K'AAL RAQAL. Wank k'ulub'ej re xpoqlenkil xsa'.<br />
Wi junaq aj k'anjel ink'a' sa xch'ool rik'in li xna'aj k'anjel naq xe'xxaqab',<br />
malaj naq xe'xjal xna'aj, wan xk'ulub' re xpatz'b'al chi ru li tz'iib'leb'aal<br />
kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel naq ttz'il rix ut ttuqub', jo' chan ru<br />
xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil li xchaq'rab' laj k'anjel.<br />
li k'a'ru txaqab' li najolomin li k'anjel naru te'xwech'ok sa' raqleb'aal<br />
aatin. 46<br />
li xb'een ut xkab' xaqab'ank k'anjel ink'a' na'xk'e xch'a'ajkilal li xk'ulub'<br />
laj k'anjel li sik'b'ileb' ru xb'aan li yalb'a'ix,<br />
41 JUN ROXK'AL RAQAL. Li k'ehok esil.<br />
chi xjunil li xb'een ut xkab' xaqab'ank, malaj li yob'ank junaq ak'<br />
k'anjel sa' li k'anjel re yalb'a'ix, tento xyeb'al resil sa' junpat reheb' li<br />
nake'jolomin li sachomj ut rik'ineb' li nake'xb'ir rix li tumin re li Xk'ub'lal<br />
Xjolomil tenamit, re naq te' xtz'il rix jo'nimal ut jok'ihal li xtojb'al.<br />
RO' XK'AB'A'IL<br />
SIK'B'ALEB' RU LAJ K'ANJEL 47<br />
XB'EEN TASAL<br />
LI OKENK SA' LI K'ANJEL SIK’B’IL RU RIK’IN YALB'A'IX<br />
42 KIIB' ROXK'AL RAQAL. Li okenk ut li k'a'ru tento xb'aanunkil:<br />
re okenk sa' li k'anjel re xb'eeresinkil li yalb'a'ix tento:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: Wank li xtzolb'al, seeb' li xk'a'uxl ut kaw rib' re naq us t-elq<br />
li xk'anjel.<br />
kiib': tch'utub' chi xjunil li k'a'ru napatz'man re, jo' chanru naxpatz'<br />
li hu li na'xch'olob' chan ru li junjunq chi k'anjel. 48<br />
46. rilb’al li 28 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut rilb’al li 6 kok’ rajlil reli 19<br />
raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
47. rilb’al li 5 raqal re li Sumk'uub' Awab'ej 1222-88 rajlil; rilb’al li kok’ rajlil<br />
3 re li 25 raqal re li chaq’rab’ ha’in; ut rilb’al li 15 toj sa’ 19 raqal re<br />
li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
48. rilb’al li kok’ rajlil 2) re li 35 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
29<br />
1<br />
9
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
oxib': Xk'utb'al naq wan li xnawon ut tento xb'aanunkil li yalb'a'ix<br />
jo' chanru na'xpatz' li chaq'rab' ha'in.<br />
kaahib': Sik'b'il ut xaqab'anb'il ru xb'aaneb' li nake'xxaqab'ank aj<br />
k'anjel, jo' chan ru wan sa' li tz'iib'anb'il hu b'ar wankeb' li sik'b'il<br />
ruheb' ab'an tojmaji' xaqab'anb'ileb', xb'aaneb' laj tz'iib'leb'aal kab'l<br />
re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
oob': Xraqb'al li k'anjel jo' jarub' po xe'xxaqab', rilb'al manaxnaw<br />
k'anjelak chi chaab'il. 49<br />
Waqib': Xtz'aqob'resinkil jok'ihal napatz'man re, re naq tk'anjelak, jo'<br />
chanru naxye li chaq'rab' ha'in.<br />
XKAB' TASAL<br />
EB' LI YALB'A'IX 50<br />
43 OXIB' ROXK'AAL RAQAL. <strong>Laj</strong> k'anjel wan xwankilal ut li xk'ublal li<br />
yalb'a'ix.<br />
Wan sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xtusb'al,<br />
xb'oqb'aleb', xb'eeresinkil ut xb'aanunkil li yalb'a'ix re okenk ut xtaqsinkil li<br />
xna'aj aj k'anjel, jo' chanru wan sa' li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il.<br />
li najolomin li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, naru tpatz'<br />
ak' xna'leb' reheb' li nake'jolomink li junjunq chi molam, b'ar wan li<br />
yaamyookil na'ajej re li k'anjel, malaj re jalan chik molam ut poyanam<br />
re xk'uub'ankil ut xnumsinkil li yalb'a'ix. 51<br />
li xyaalal li yalb'a'ix ha'in, ha'an rilb'al ma li junjunq chi poyanam wan<br />
xna'leb'chi rix li k'anjel li yo xpatz'b'al. li xpaayil li yalb'a'ix ha'aneb': chi<br />
tz'iib'anb'il, chi yeeb'il, chi ilb'il chanru wan li xjunxaqalil li poyanam,<br />
malaj xjunajinkil li paayil ha'in.<br />
44 KAAHIB' ROXK'AAL RAQAL. Yalb'a'ix chi rix li xhuhul k'anjel.<br />
Wan chik xkomon li yalb'a'ix li ak xyeeman sa' li oxib' xka'k'aal raqal<br />
ut ha'an li yalb'a'ix chi rix li xhuhul li k'anjel ut li xyiib'ankil txaqab' li<br />
xchaq'rab'il xpaab'ankil li k'anjel.<br />
49. rilb’al li 54 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
50. rilb’al li 16 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
51. rilb’al li 30 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
1<br />
0<br />
30
45 OOB' ROXK'AAL RAQAL. Xpatz'b'al li okenq ut li b'oqok.<br />
chi xjunileb' li poyanam li nake'xtz'aqob'resi li jok'ihal napatz'mank re<br />
okenk re xk'ulb'al jun k'anjel, Naru te'xsume li yalb'a'ix. Ab'anan wi ink'a'<br />
tz'aqal re ru li Xk'ub'laltzolok, li xb'eenil ink'a' naru tk'ul ut tento xye<br />
resil chi tz'iib'anb'il, jo' chanru na'xye li chaq'rab' ha'in. 52<br />
toj maji' o'laju kutank naq te'xpuktasi li b'oqom sa' junjunq chi<br />
Puktesib'aal esil re naq li poyanam tex'b'aanu li yalb'a'ix. li esil ha'an,<br />
tento aj wi' xpuktasinkil sa' li Puktesib'aal hu re Awab'ejilal.<br />
Sa' li esil tento wan chi ch'olob'anb'il ut chi tz'aqal re ru li li<br />
teneb'anb'il ut li k'a'ru naru te'xb'aanu sa' li k'anjel, jo'kan aj wi' chanru<br />
xyiib'ankil li patz'om re okenk, b'ar t-uxmank, li xkutankil ut li hoonal<br />
joq'e nab'aanuman li yalb'a'ix ha'an.<br />
46 WAQIB' ROXK'AAL RAQAL. Li sik'b'ileb' ru aj k'anjel.<br />
Ani te'xxaqab' cho'q aj k'anjel, ruub'etal tento trisi o'laju xkaak'aal xtz'aq<br />
sa' li yalb'a'ix.<br />
Sa' xyanqeb' li sik'b'ileb' ru re naq te'ok cho'q aj k'anjel, tento nim<br />
xtz'aq xrajlil li xe'risi sa' li yalb'a'ix. juntaq'eet li xwanjik eb' laj k'anjel<br />
li ak xe'k'anjelak malaj rik'ineb' li numtajenaq kok'aleb'. 53<br />
47 WUQUB' ROXK'AAL RAQAL. Li k'ehok resilal chanru x'el li<br />
yalb'a'ix.<br />
oxk'aal kutan wan re xtz'iib'ankil ut xtusb'al li xk'ab'a' ut rilb'al ma us<br />
malaj ink'a' us x'el li xsumenkil li yalb'a'ix. li junjunq chi poyanam li<br />
xsume li yalb'a'ix tento tk'eman chi nawe'k jo'nimal risi sa' li yalb'a'ix ut<br />
b'ar kikana li xk'ab'a' sa' li tuusulal k'ab'a'ej.<br />
lajeeb' xka'k'aal kutank xnume' naq xk'eman chi naw'ek jo'nimal x'isiman<br />
sa' li yalb'a'ix, li junjunq chi poyanam li xtz'aqonk re xsumenkil, wan<br />
xk'ulub' re rilb'al jarub' xrisi ut wi ink'a' us xe'xyiib' li xhu, naru tpatz'<br />
chi ru li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, naq<br />
te'xyiib' 54 kab' sut.<br />
52. rilb’al li 18 ut 19 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
53. rilb’al li 22, 23 ut 24 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’<br />
ha’in.<br />
54. rilb’al li 31 raqal re li Xna’ chaq’rab’.<br />
31<br />
1<br />
!
oxib' kutank naq xk'eman resilal naq wan ch'a'ajkilal chi rix li yalb'a'ix,<br />
eb' li poyanam li xe'xtaw ch'a'ajkilal xb'aan naq li xb'eenil kama'an<br />
xxaqab', naru te'xwech' rix sa' chaq'rab' ut chiruheb' li Xch'uut xtenamitil<br />
xchaq'rab' li k'anjel re naq te'xtuqub' ch'a'ajkilal ha'an. li k'a'ru te'xxaqab'<br />
li chaq'rab' wan xwankil chi junelik.<br />
48 WAQXAQIB' ROXK'AAL RAQAL. Chanru xxaqab'ankil li k'uulanb'il<br />
hu.<br />
teneb'anb'il sa' xb'een li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' re li k'anjel,<br />
xk'uub'ankil chanru xk'uulankil chi xjunil li hu re okenk, terq'usink<br />
k'anjel ut chi xjunil li hu li nak'anjelak sa' li xwanjinik li k'anjelak chi<br />
rix chaq'rab', jo' chanru wan sa' li chaq'rab'. 56<br />
tento xtz'iib'ankil li xk'ab'a'eb' li poyanam li xe'xket li yalb'a'ix, ut tento<br />
xtikib'ankil xtusb'aleb' rik'in li kach'in toj sa' xnimal xtz'aq raljil jo' chanru<br />
xe'risi li yalb'a'ix.<br />
ka' aj wi' chi ru kiib' chihab' naru xk'uulankil chi xjunil li hu re li okenk,<br />
li yalb'a'ix, ut re li terq'uuk k'anjel sa' li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab'<br />
re li k'anjel.<br />
li xb'eenil re li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' re li k'anjel, wan sa' xb'een<br />
k'uulankil li hu reheb' li poyanam li ink'a' jwal chaab'il xe'k'anjelak, malaj<br />
li xe'isiman sa' li xk'anjel xb'aan naq xe'paalto'. ka' aj wi' oxib' chihab'<br />
naru xk'uulankil li hu re okenk kab' sut. 57<br />
ROX TASAL<br />
EB' LI XXAQAB'ANK K'ANJEL.<br />
49 B'ELEEB' ROXK'AAL RAQAL. Li yamyookil na'ajej re k'anjelak ut li<br />
xk'eeb'al xhuhil li sik'b'il ruheb'.<br />
re xchapb'al junaq yamyookil na'ajej li t-uxmank sa' li k'anjel b'ar<br />
wankeb' li poyanam sik'b'ileb' ru, laj xaqab'ank k'anjel tento tpatz' re<br />
55. rilb’al li kok’ rajlil 6) re li 19 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
56. rilb’al li 31 raqal re li Xna’ chaq’rab’; xkab’ kok raqal naleb’ re li 11<br />
raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit, ut rilb’al<br />
li kok’ rajlil 4) re li chaq’rab’ ha’in.<br />
57. rilb’al li 78 raqal re lli chaq’rab’ ha’in.<br />
1<br />
"<br />
32
li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, eb' li xk'ab'a' chi xjunileb' li<br />
sikb'ileb' ru, jo' chanru naxye li xchaq'rab'. 58<br />
50 LAJEEB' ROXK'AAL RAQAL. Xsik'b'al ruheb' laj k'anjel.<br />
eb' li nake'xxaqab'ank aj k'anjel, tento te'xsik' li xk'ab'a li ak' aj k'anjel<br />
sa' xyanqeb' li poyanam li sik'b'il ruheb' chi k'anjelak ut te'xq'axtesi re<br />
li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, li q'axtesink<br />
ha'an wan xq'ehil jo' chanru wan sa' li xchaq'rab'il.<br />
Naq ak xe'xk'ul li xk'ab'a' li ak' aj k'anjel, wan Waqxaqib' kutan re naq<br />
li nake'xaqab'ank aj k'anjel, tsik'iru laj k'anjel ut tye resil re li xb'eenil<br />
re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, ut jo'kan aj wi re li<br />
poyanam li xe'xsik' cho'q aj k'anjel.<br />
51 JUNLAJU ROXK'AAL RAQAL. Naq maak'a' malaj ink'a' natz'aqlok li<br />
poyanam sik'b'ileb' cho'q aj k'anjel.<br />
Naq joq'e eb' laj xaqab'an k'anjel ink'a', te'xtaw laj eechal re li yamyookil<br />
na'ajej re k'anjelak, ut li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel,<br />
ink'a' na'xtaw jun aj k'anjel sa' xyanqeb' li tz'iib'anb'ileb' xk'ab'a', naru<br />
te'xxaqab' jalan chik sa' li yamyookil na'ajej ha'an, ab'anan laj k'anjel<br />
ha'an tk'anjelak re kiib' oxib' po. re xxaqab'ankil laj k'anjel ha'an, li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xb'eenwa tsume chi tz'iib'anb'il<br />
naq li poyanam ha'an, chaab'il li Xk'ub'laltzolok. ka' aj wi' waqib' po wan<br />
xwankil li xaqab'anb'il k'anjel ha'in ut ink'a' naru xterq'usinkil xpohil.<br />
li ch'a'jkilal ha'in nak'ulman naq nab'aleb' li poyanam chaab'il ta<br />
li Xk'ub'laltzolok, malaj moko tz'aqaleb' ta lisik'b'il ruheb' ut moko<br />
tz'iib'aleb' li xk'ab'a'.<br />
52 KAB'LAJU ROXK'AAL RAQAL. Li xaqab'anb'il k'anjel re kiib', oxib'<br />
po ut re seeb'ajel.<br />
Wi tz'aqal yaal maak'a'eb' laj k'anjel re naq te'k'anjelak sa' li yamyookil<br />
na'a'jej, eb' laj xaqab'anel k'anjel naru te'xxaqab' junaq poyanam li<br />
wan tz'aqal xtzolb'al malaj tz'aqal tz'aqal li xk'ub'laltzolok, jo' chanru<br />
na'xpatz' li k'anjel ha'an. eb' li xaqab'anb'il k'anjel ha'in ka' aj wi' wan<br />
58. rilb’al li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 48 raqal re li chaq’rab’ ha’in; ut li<br />
22 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil.<br />
33<br />
1<br />
#
xwankilal chi ru waqib' po ut tento xyeeb'al sa' junpaat re li xb'enil re<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
53 OXLAJU ROXK'AAL RAQAL. Li xaqab'anb'il k'anjel maak'a' xwankil<br />
ut li k'amch'oolanink.<br />
maak'a' xwankilal junaq xaqab'anb'il k'anjel wi maak'a' chi ru li chaq'rab',<br />
ab'anan wi li te'xxaqab' ak xk'anjelak, li k'a'ru tb'aanu wan xwankilal<br />
chi ru li chaq'rab'. laj k'anjel li xe'xb'alaq'i rik'in li xk'anjel, naru ttz'il<br />
ani xb'aanun re ut tjit chi ru li chaq'arab' ut ha'an maak'a' tk'ul chi ru<br />
li chaq'rab'. 59<br />
maajun xnimal ru aj k'anjel naru txaqab' xtojb'al junaq k'anjel cho'q re,<br />
re junaq aj k'anjel sik'b'il ru, wi li xhu moko xaqab'anb'il ta xb'aan li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
Wi li tumin li xtojman re junaq poyanam ut maak'a' chi ru li chaq'rab'<br />
ha'in, li xnimal ru aj k'anjel naru xpatz' reeqaj li tumin ha'an wi wan<br />
reetalil chi tz'iib'anb'il, malaj wan xk'ab'a' li ani kitaqlan xtojb'al. li reqaj<br />
li tumin ha'an tento xk'uulankil sa' li k'uuleb'aal tumin re li tenamit. 60<br />
XKA TASAL<br />
XQ'EHIL XK'UTB'AL MANARUHANK CHI K'ANJELAK.<br />
54 KAALAJU ROXK'AL RAQAL. Li xraqb'al li xk'utb'al manaruhank chi<br />
k'anjelak.<br />
chi xjunileb' li poyanam li te'ok chi k'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb'<br />
li sik'b'ileb' ru ut tz'iib'anb'il li xk'ab'a', tento tyal li k'anjel re rilb'al ma<br />
nak'anjelak chi us malaj ink'a'. li xq'ehil li k'anjel natikla naq naxaqab'an<br />
sa' li xk'anjel ut ka' aj wi' waqib' po cho'q reheb' li ak' aj k'anjel ut<br />
oxib' po reheb' laj k'anjel li te'xterq'usi li xk'anjel.<br />
Wi laj k'anjel xyal k'anjelak ut x-isiman sa' li x'ak' k'anjel, naru tsutq'i<br />
sa' li xb'een k'anjel.<br />
59. rilb’al li 155 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut.rilb’al li 432 raqal re li<br />
Xchaq'rab'il tojb'a maak.<br />
60. rilb’al li 16 raqal ut li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 24 raqal re li<br />
Xchaq’rab’il tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit.<br />
1<br />
$<br />
34
Wi li poyanam xe'xxaqab' chi k'anjelak re kiib', oxib' po, li jarub' po<br />
xk'anjelak tento xk'eeb'al sa' ajl cho'q re xkomon li k'anjel xyal.<br />
Wi laj k'anjel naq xyal li k'anjel ut xk'anjelak chi chaab'il, tento xk'eeb'al<br />
cho'q aj k'anjel re chaq'rab'. 61<br />
55 O'LAJU ROXK'AAL RAQAL. Li xwankilal laj xaqab'an k'anjel ut li<br />
xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
A yaal k'a'ru xq'ehil, ut sa' xyanq li yalok k'anjel ut jo'chan ru xaqab'anb'il<br />
sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil li xchaq'rab' laj k'anjel, laj xaqab'an k'anjel<br />
wan xwankil re risinkil laj k'anjel wi ink'a' nak'anjelak chi us ut yiib'ru<br />
li xwanjik sa' li k'anjel. ka' aj wi oxib' aj k'anjel naru xjalb'al xna'ajeb' re<br />
jun chi k'anjel. Wan oxib' kutan re naq laj xaqab'an k'anjel tch'olob' ut<br />
tye li xyaalal re li xb'eenil li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel,<br />
k'a'ut trisi laj k'anjel. 62<br />
ka' aj wi' oxib' laj k'anjel naru risinkil sa' li jun chi xna'aj k'anjel, naq<br />
toj yook li yalok chi rix li k'anjel. ha'in naru tb'aanumanq wi sumenb'il<br />
xb'aan li najolomin li k'anjel.<br />
li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan xwankil re<br />
risinkil junaq aj k'anjel sa' xq'ehil li yalok k'anjel, wi laj xaqab'an k'anjel<br />
xpaalto' naq xxaqab' laj k'anjel ha'in, malaj xe'xxaqab' rik'in b'alaq'.<br />
Ab'anan, rub'eetal txaqab'aman oxib' kutan re rab'inkil laj k'anjel, re naq<br />
tch'olob' xyaalal li ch'a'ajkilal li xk'ul.<br />
56 WAQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix laj k'anjel ma xruhank<br />
chi k'anjelak.<br />
eb' laj xaqab'anel k'anjel tento tye resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li<br />
xchaq'rab'il k'anjel, chanru li xwanjik, chanru nak'anjelak ut rilb'al ma<br />
natam li xk'anjel laj k'anjel. 63 li esil ha'in tento thulak sa' li xq'ehil jo'<br />
na'xpatz' li chaq'rab'.<br />
61. rilb’al li kok’ rajlil 2º re li 13 raqal; rilb’aleb’ li kok’ rajlil 1º y 2º re li<br />
Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit; ut rilb’al li 49 ut<br />
50 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
62. rilb’al li 50 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
63. rilb’al li 49 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
35<br />
1<br />
%
lajeeb' kutan toj maji' naraq'e li xq'ehil naq laj k'anjel xk'ut ma<br />
xru malaj ink'a' chi k'anjelak, laj xaqab'ank aj k'anjel tye resil re li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, chanru xk'anjelak, li xwanjik<br />
ut tye aj wi' ma maru te'xxaqab' malaj ink'a'. tento xyeb'al resil aj wi'<br />
re laj k'anjel ma nakanaaq chi k'anjelak chi junelik malaj ink'a'.<br />
RO' TASAL<br />
LI XTAQSINKIL XNIMAL K'ANJEL.<br />
57 WUQLAJU ROXK'AL RAQAL. Waklesink k'anjel.<br />
Nayeman waklesin k'anjel naq laj junaq aj k'anjel tkanab' li xb'een<br />
k'anjel ut te'xxaqab' sa' jalan chik k'anjel nim xwankil chi ru li xb'een.<br />
Ab'anan li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, taaxaqab'ank li<br />
k'anjel ha'in. 64<br />
Naru xxaqab'ankileb' junaq aj k'anjel sa' jalan k'anjel jwal nim xwankil,<br />
naq nak'exch'utub' chi xjunil li k'a'ru li napatz'man reheb'. Ab'anan<br />
patz'b'il xb'aan li xb'eenil li najolomin li naxaqab'an k'anjel ut tyeb'il<br />
resilatq cho'q re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
Wi junaq aj k'anjel naraj xjalb'al li xk'anjel chi ru li k'anjel jwal nim<br />
xwankil, tento tpatz', ab'anan wan sa' xb'een xsumenkil li yalb'a'ix li<br />
xaqab'anb'il xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel. re naq<br />
te'xk'e li k'anjel nim xwankil tento tk'ut manaruhank chi k'anjelak, jo'<br />
chan ru ch'olob'anb'il sa' li kaalaju roxk'aal raqal re li chaq'rab' ha'in.<br />
li waklesin k'anjel maak'a' xwankil wi ink'a' nab'aanuman jo' chan ru<br />
na'xtaqla li chaq'rab' ut li xchaq'rab'il. 65<br />
58 WAQXAQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Eb' jun k'amal taqsin k'anjel.<br />
eb' jun k'amal taqsin k'anjel Nak'ulman naq laj eechal re li k'anjel jwal<br />
nim xwankil, ma'ani chi ru oxk'aal kutan malaj naq aajel ru. Ab'anan<br />
li ruuchil naru tchap li k'anjel ha'an wi na'xch'utub' chi xjunil li k'a'ru<br />
64. rilb’al li 9 ut 11 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li xk’ub’lal xjolomil li<br />
tenamit; rilb’al li kok’ rajlil 10) ut 12) re li chaq’rab’ ha’in; ut rilb’al li<br />
37 ut 38 re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
65. rilb’al li 53 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
1<br />
&<br />
36
napatz'man re. li xtojb'al ha'an aj wi' li na'xk'ul li tz'aqal aj eechal re<br />
li k'anjel ha'an. 66<br />
XWAQ TASAL<br />
EB' LI JALOK RU XNA'AJ AJ K'ANJEL CHI RIB'ILEB' RIB' UT<br />
JALOK NA'AJ B'AR NAK'ANJELAMAN. 67<br />
59 B'ELEELAJU ROXK'AAL RAQAL. Eb' li jalok ru xna'aj k'anjel chi<br />
rib'ileb' rib'.<br />
Wi kiib' aj k'anjel juntaq'eet li xk'anjel, naru te'xjal ru li xna'ajeb' ab'anan<br />
nawb'il xb'aaneb' laj xaqab'anel k'anjel. Wan lajeeb' kutan re naq te'xye<br />
resil re tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel. Wi moko juntaq'eet<br />
ta li xk'anjeleb', moko naru ta xjalb'al ru wi ink'a' xsume' li tz'iib'leb'aal<br />
kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
60 OXK'AAL RAQAL. Eb' li jalok na'aj b'ar nak'anjelaman.<br />
Wi junaq aj chaab'il k'anjel na'xpatz' xjalb'al xna'aj b'ar nak'anjelak, malaj<br />
laj xaqab'an k'anjel, naxk'e reetal naq junaq aj k'anjel ink'a' na'xb'aanu<br />
chi us li xk'anjel malaj ink'a' nak'anjelak chi us, naru te'xjal xna'aj ut<br />
xk'eb'al re jalan chi k'anjel b'ar sa taak'anjelak. li jalok k'anjel b'ar<br />
nak'anjelaman, na'uxman naq xe'xtz'il rix li xk'anjel ut nanawman chan<br />
ru nak'anjelak. 68 Wi junaq aj k'anjel najalman xna'aj moko naru ta<br />
xkub'sinkil li xtojb'al.<br />
Wan xk'ulub' laj k'anjel xnawb'al k'a'ut te'xjal xna'aj. Naq laj k'anjel xk'ul<br />
resil naq te'xjal xna'aj, oxib' kutan wan, re naq li esil ha'an te'xwech'<br />
rix sa' Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel. 69<br />
66. rilb’al li kok’ rajlil 2) re li 13 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li xk’ub’lal<br />
xjolomil li tenamit; rilb’al li kok’ rajlil 12) re li 3 raqal re li Sumk'uub'<br />
Awab'ej 1222-88 rajlil ut rilb’al li 39 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil<br />
li chaq’rab’ ha’in.<br />
67. rilb’al li kok’ rajlil 1) re li 13 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li xk’ub’lal<br />
xjolomil li tenamit; rilb’al li 40, 41 ut 42 re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil<br />
li chaq’rab’ ha’in.<br />
68. rilb’al li 57 raqal ut rilb’aleb’ li kok’ rajlil 5) ut 10) re li 61 raqal re<br />
li chaq’rab’ ha’in; ut rilb’al li 43 raqal re li Xchaq’ab’il Xpaab’ankil li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
69. rilb’ale li kok’ rajlil 6) re li 19 raqal ut 80 raqal re li Xchaq’ab’il<br />
Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
37<br />
1<br />
/
XWAQ XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
LI K'ULUB'EJ, LI TENEB'ANB'IL XB'AANUNKIL UT LI INK'A' NARU<br />
XB'AANUNKIL.<br />
61 JUN XKAAK'AAL RAQAL. Eb' li xk'ulub' laj k'anjel re li tenamit. 70<br />
chi xjunileb' laj k'anjel re li tenamit ut sik'b'ileb' ru xb'aan li yalb'a'ix<br />
wan xk'ulub'eb' jo' xaqab'anb'il sa' li Xna' chaq'rab', ut sa' li chaq'rab'<br />
ha'in. Ab'anan wan chik xkomon li xk'ulub' ut ha'aneb' ha'in:<br />
1. jun: maajun aj k'anjel naru risinkil chi maak'a' xyaalal, ab'anan naru<br />
risinkil wi ink'a' chaab'il nak'anjelak. 71<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
kiib': Naq ak xnume' jun chihab' chi k'anjelak, laj k'anjel wan<br />
xk'ulub' chi hilank chi ru junmay kutan xhoonalil li k'anjel. li xhiilal<br />
tojb'il. li hiilal moko naru ta xch'utub'ankil, rajlal chihab' tento tk'e<br />
li chaq'rab' ut ink'a' naru xtojb'al rik'in tumin. Ab'anan naru wi ink'a'<br />
xk'eman naq xraq li xk'anjel xb'aan junaq ch'a'ajkilal. 72<br />
73<br />
oxib': lajeeb' xka'k'aal kutan xhiilaleb' laj k'anjel li nake'yajer.<br />
kaahib': Wankeb' xleesens laj k'anjel naq nake'xtaw xyajel, wank<br />
sa' yu'am malaj wan chik xkomon. Naq kama'in wan naq wan<br />
xtojb'aleb', wan naq maak'a' ut k'eb'il xleesens. 74<br />
75<br />
oob': tento tnaw naq nake'xtz'il rix li xk'anjel.<br />
Waqib': Sa' li xb'een o'laju kutan re li po lisyempr re rajlal chihab'<br />
tento tk'ul xq'ajkamunk chi tuminal, jo' chanru na'xxaqab' li chaq'rab'<br />
ut li xchaq'rab'il. 76<br />
70. rilb’aleb’ li 51 toj sa’ li 74 raqal re li Xchaq’ab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’<br />
ha’in.<br />
71. rilb’aleb’ li kok’ rajlil 6) re li 3º raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
72. rilb’aleb’ li 51 ut 52 raqal re li Xchaq’ab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’<br />
ha’in.<br />
73. rilb’al li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 841-89 rajlil.<br />
74. rilb’aleb’ li 60 toj sa’ li 62 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
75. rilb’aleb’ li 73 raqal re li chaq’rab’ ha’in ut 44 raqal re li Xchaq’rab’il<br />
Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
76. rilb’aleb’ li 65 toj sa’ li 72 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’<br />
ha’in; ut rilb’al li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 1633 rajlil.<br />
1<br />
(<br />
38
7.<br />
8.<br />
9.<br />
Wuqub': tento te'xq'ajkamunki rik'in tumin li jarub' chihab' xk'anjelak<br />
junaq poyanam,wi isimb'il li na'aj k'anjel 77 b'ar yo chi k'anjelak<br />
malaj xe'xchaq'rab'i chi junajwa chi maak'a' xyaalal, 78 li xtojb'al rajlal<br />
chihab' juntq'eet rikin li na'xk'ul chi ru jun po. Wi ink'a' xraq jun<br />
chihab' chi k'anjelak, li xtojb'al te'xb'ir jo jarub' po malaj chihab'<br />
xk'anjelak. li k'ulub'em ha'in ink'a' naru tnume' oob' toj. 79<br />
Wi laj k'anjel ha'an tsutq'i wi chik chi k'anjelak ut li xtojb'al<br />
juntaq'eet naq xk'anjelak malaj terq'usimb'il, li xq'ajkamunkil inka'a'<br />
chik tk'eman toj reetal naq xe'xxaqab' sa' li xk'anjel. Wi ka'ch'in li<br />
xtojb'al, li xq'ankamunk tento tb'eek toj reetal naq te'xtz'aqob'resi<br />
li xtojb'al chi ru li jarub' xk'anjelak.<br />
ink'a' te'xk'ul xq'ajkamunk eb' li ani li te'raj ok re xk'ulb'al li Xtenq'aal<br />
k'eb'il xb'aan li Awab'ej cho'q reheb' li cheekel aj k'anjel, ab'anan toj<br />
naru te'xk'ul li q'ajkamunk ha'an toj reetal naq li awab'ej txaqab' li<br />
tenq' cho'q reheb' li cheek. kaahib' po Wan re xtuqub'ankil li k'anjel<br />
ha'in cho'q reheb' li nake'joliomink re.<br />
Waqxaqib': Wan k'ulub'ej re xyalb'al xsahil li k'ajkamunk cho'q reheb'<br />
li Xmolamil xhilajikeb' laj k'anjel chi ru chaq'rab', ut li tojok chi rix<br />
li xhiilajik jo' chan ru xxaqab'anb'il li chaq'rab'. 80<br />
b'eleeb': Xk'ulb'al xtenq'al li xjunkab'lal, wi naru chi ru li chaq'rab',<br />
jo' chanru xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab'.<br />
10. lajeeb': Xtaqsinkil xnimal xk'anjel jo' aj wi' li xtojb'al naq nanawman<br />
naq chaab'il nak'anjelak, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li chaq'rab'<br />
ha'in. 81<br />
77. rilb’al li 82 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
78. rilb’al li 79 toj sa’ li 81 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
79. jalb’il xb’aan li 110 raqal re li Xna’ chaq’rab’, xb’aan naq naru xk’eb’al<br />
lajeeb’ xtojb’al laj k’anjel re xk’ajkamunk.<br />
80. rilb’aleb’ li 114 ut 117 raqal re li Xna’ chaq’ab’ ut rilb’al li Xchaq’rab’<br />
xhiilajikeb’ laj k’anjel chi ru li chaq’rab’ ut li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li<br />
Xchaq’rab’ li xhiilajikeb’ laj k’anjel.<br />
81. rilb’al li 9 ut 11 raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal xjolomil<br />
li tenamit; li 57 ut 73 raqal re li chaq’rab’ ha’in; ut 37 ut 39 re li<br />
Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
39<br />
1<br />
)
11. junlaju: li xtojb'al li tk'ul taatz'aqloq cho'q re, cho'q reheb' li<br />
xjunkab'lal ut cho'q re li tsach sa' li junkab'alal. 82<br />
12. kab'laju: Wi ixq aj k'anjel, wan xk'ulub' re thilan chi ru lajeeb'<br />
xka'k'aal kutan naq naq tojmaji' nayo'la li xk'uula'al ut oob' roxk'aal<br />
kutan naq ak xyo'la li xk'uula'al. tojb'il li xhiilal. 83<br />
62 KIIB' XKAAK'AAL RAQAL.<br />
eb' laj k'anjel re li tenamit xaqab'anb'ileb' sa' li na'aj k'anjel b'ar wankeb'<br />
laj k'anjel sik'b'ileb'ru, wankeb' sa' ajl sa' re li jun xkaak'aal raqal re li<br />
chaq'rab' ha'in. Ab'anan li wuqub' ut lajeeb' kok' raqal, ink'a' na'oksiman<br />
cho'q reheb', chi moko li xaqab'ank ut li risinkil aj k'anjel. 84<br />
63 OXIB' XKAAK'AAL RAQAL. Wan k'ulub' re li komonink ib'.<br />
chi xjunileb' laj k'anjel re li tenamit wan xk'ulub'eb' re naq te'xmolami<br />
rib' jo' aj nimru'ajk'anjel, aj komoniltenq'ank ut jo' aj oxloq'il na'leb'.<br />
eb' li molam ha'in moko naru ta te'tz'aqonk sa' k'anjel re xna'leb'il li<br />
awab'ejil, chi moko ch'ilenk ib' sa' k'anjel. 85<br />
64 KAAHIB' XKAAK'AAL RAQAL. Li tento sa' xb'eeneb' laj k'anjel. 86<br />
li k'a'ru naxxaqab' li jalan chik chaq'rab', 87 teneb'anb'il sa' xb'eeneb' laj<br />
k'anjel re li tenamit:<br />
82. rilb’aleb’ li 1º ut 4º raqal re li Xchaq’rab’il li tojok re li Xk’ub’lal Xjolomil<br />
li tenamit; ut 70-71 re li chaq’rab’ ha’in.<br />
83. jo’ chan ru xaqab’anb’il sa’ li 152 raqal re li Xchaq'rab'il li k'anjel, jalb’il<br />
xb’aan li 12 raqal re li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 61-<br />
92 rajllil, li ixq wan xk’ulub’ re thilan chi ru kaalaju roxk'aal kutan naq<br />
ak xyo’la li xk’uula’al. rilb’al li sumk'a'uxl re li Xmolamil Watemaal re<br />
usilal cho'q reheb' li komonil; ut li 64 raqal re li Xchaq’ab’il xpaab’ankil<br />
li chaq’rab’ ha’in.<br />
84. rilb’al li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 20 raqal, li 33 ut 90 raqal re li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
85. jalb’il xb’aan li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 116 raqal re li Xna’ chaq’rab’;<br />
rilb’al li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiiib’ab’aal chaq’rab’ 71-86 rajlil, jalb’il<br />
xb’aan li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiiib’ab’aal chaq’rab’ 35-96 rajlil.<br />
86. rilb’aleb’ li 75 ut 76 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’<br />
ha’in.<br />
87. rilb’al li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 168 raqal re li Xna’ chaq’rab’.<br />
2<br />
=<br />
40
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
jun: roxloq'inkil ut xkolb'al li Xna' li chaq'rab' re Watemaal.<br />
kiib': Xpaab'ankil ut xk'eb'al chi paab'ank li chaq'rab' ha'in ut li<br />
xchaq'rab'il. 89<br />
oxib': Xpaab'ankil ut xb'aanunkil chi xjunil li na'xye ut li na'xtaqla li<br />
najolomin li k'anjel jo' chan ru wan sa' li chaq'rab'. 90 tento tb'aanu<br />
chi chaab'il li xk'anjel ut tsume' chi ru chaq'rab' naq naxk'e xwankil<br />
chi ruheb' li xkomon naq na taqlan. 91<br />
kaahib': ink'a' naru te'xye ut te'xpuktas reheb' jalan chik poyanam<br />
li k'a'ru nake'xnaw chi rix li chaq'rab', li chaq'rab'il ut jok'ihal<br />
nake'xnaw chi rix li na'ajej b'ar nake'k'anjelak. 92<br />
oob': Wan sa' xb'eeneb' xk'eb'al xloq'al eb' li nake'hulak chi hulanink,<br />
li nake'jomink li k'anjel, li xkomoneb', te'xtiqib' rib' chi chaab'il ut<br />
xb'aanunkil sa' junpaat li wan chi ruheb' xb'aanunkil.<br />
Waqib': ink'a' naru xb'aanunkil yib' aj na'leb' chi sa' ut chi rix b'ar<br />
nake'k'anjelak, re naq chi kama'an te'xroxloq'i li Xk'anjelankil k'a'aq<br />
ru re li tenamit.<br />
Wuqub': eb' laj k'anjel tento te'wank ut te'hulak sa' li xhoonalil li<br />
k'anjel. 93<br />
Waqxaqib': junelik tiik xch'ool ut xwanjik naq yo chi k'anjelak.<br />
b'eleeb': Xyeb'al ut xb'aanunkil ak' na'leb' re xchaab'ilob'resinkil li<br />
na'ajej b'ar yo chi k'anjelak ut cho'q reheb' li Xk'anjelankil k'a'aq ru<br />
re li tenamit.<br />
10. lajeeb': Xk'eb'al ut xnumsinkil sa' junpaat chi xjunil li esil li na'xpatz'<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
88. rilb’al li 34 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
89. rilb’al li 10 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
90. rilb’al li 419 ut 420 raqal re li Xchaq’rab’il li tojb’amaak chi rix li<br />
ani ink’a’ naxb’aanu li xk’anjel. rilb’al aj wi’ li 156 raqal re li Xna’<br />
chaq’rab’.<br />
91. rilb’aleb’ li 418, 423 ut 425 raqal re li Xchaq’rab’ tojb’amaak.<br />
92. rilb’al li kok’ rajlil 5) re li 76 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
93. rilb’al li 77 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
41<br />
88<br />
2<br />
1
65 OOB' XKAAK'AAL RAQAL. Li ink'a' naru xb'aanunkil sa' chixjunil.<br />
li naleb' li ink'a' naru xb'aanunkil xb'aaneb' laj k'anjel ut xaqab'anb'il sa'<br />
li chaq'rab' ha'in malaj sa' jalan chik, 94 li xkomon li naleb' li ink'a' naru<br />
xb'aanunkil xb'aaneb' laj k'anjel re li tenamit ut ha'aneb' ha'in:<br />
1. jun: maajun aj k'anjel naru ttz'eqtana xkomon malaj jalan<br />
chik poyanam li toj okeb' re sa' li k'anjel, xb'aan li xna'leb'<br />
chi rix li awab'ejil, chi rix li xpaab'aal, chi rix xcha'alil ut chi<br />
rix oxloq'il na'leb'. 95<br />
2. kiib': maajun Xnimal ru aj k'anjel naru troksi li xwankil<br />
re xminb'al junaq aj k'anjel kach'in xwankil, re xpaab'ankil<br />
malaj xb'aanunkil jalan chik na'leb' li moko oksinb'il ta b'ar<br />
yo chi k'anjelak. ink'a' naru li okenk sa'li Na'leb' chi rix li<br />
awab'ejil. 96<br />
66 WAQIB' XKAAK'AAL RAQAL. Li jok'ihal ink'a' naru xb'aanunkil.<br />
ha'aneb' ha'in li ink'a' naru xb'aanunkil xb'aaneb' laj k'anjel re li<br />
tenamit:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: Xpatz'b'al ut xk'ulb'al junaq maatan sa' ruq'eb' aj k'anjel ka'ch'in<br />
xwankil malaj xk'eb'al ut xk'ulb'al k'a'aq re ru reheb' sa' ruq'eb' li<br />
nake'jolomin li k'anjel malaj jalan chik poyanam. li na'leb' ink'a'<br />
us xb'aanunkil, ab'anan nab'aanuman re naq li yo xb'eeresinkil li<br />
k'anjel tseeb'a malaj tb'ay rib' re xb'aanunkil li k'anjel teneb'anb'il<br />
sa' xb'een. 97<br />
kiib': Xb'aanunkil chi xjunil li xyeman sa' li xb'een kok' raqal, re naq<br />
te'xxaqab' junaq aj k'anjel, xterq'usinkil li xtojb'al, waklesin k'anjel<br />
malaj jalan chik k'a'aq re ru.<br />
oxib': moko naru ta xpatz'b'al malaj xokb'al tumin ut xtz'iib'ankil ib'<br />
re xloq'b'al k'a'aq re ru sa' xk'ab'a' li eechk'anjelil.<br />
94. rilb’al li kok’ raqal a) re li 164 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ; ut li kok’ rajlil<br />
3), 4) ut 5) re li 10 raqal re li Xsumk’a’uxl c.m. 39-70 rajlil.<br />
95. rilb’al li 4 raqal re li Xna’ chaq’rab’; ut rilb’al li kok’ rajlil 2) re li 3º.<br />
raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
96. rilb’al li xb’een kok’ raqal na’leb’ re li 116 raqal re li Xna’ chaq’rab’.<br />
97. rilb’al li 439 toj sa’ li 444 raqal re li Xchaq’rab’ li tojb’amaak.<br />
2<br />
2<br />
42
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
kaahib': Sa' li na'ajej b'ar nak'anjelaman moko naru ta xwaklesinkil<br />
Na'leb' chi rix li awab'ejil.<br />
oob': ink'a' naru xk'eb'al sa' ajl ka' aj wi' li poyanam tz'iib'anb'ileb'<br />
sa' jalan jalan na'leb' chi rix awab'ejil. chi kama'an tz'eqtanankileb'<br />
malaj tenq'ankileb'.<br />
Waqib': Xramb'al chi ru junaq poyanam re naq ink'a' tb'ootib'k.<br />
Wuqub': maajun poyanam naru tchap kiib' xk'anjel sa' li chaq'rab'<br />
chi tojb'il. ka' aj wi' nake'ru eb' laj k'utunel li nake'k'anjelak sa'<br />
b'anleb'aal, naq joq'e li hoonal jalan sa' junjunq chi na'ajej. 98<br />
XWUQ XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XPAAYIL LI K'ANJELAK CHI HOONAL UT LI HIILAL<br />
67 WUQUB' XKAAK'AAL RAQAL. Li k'anjelak tojb'il chi hoonal.<br />
Wan sa' xb'een li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel, xxaqab'ankil<br />
li xhoonal li k'anjelak tojb'il chi hoonal. ink'a' naru tkub'e ka'k'aal<br />
hoonal chi moko tnume' Waqxaqib' roxk'aal honal chi ru li xamaan.<br />
Sa' li chaq'rab' te'xxaqab' li xhoonalil li k'anjelak rajlal kutan, chi q'eq,<br />
sa' ka'paay ru (chi q'eq- kutank) ut li xjek'b'al hoonalil li k'anjel naq<br />
na'ajmank ru. 99<br />
68 WAQXAQIB' XKAAK'AAL RAQAL. Li hiilal chi ru li xamaan.<br />
Naq junaq poyanam xk'anjelak chi ru waqib' kutan re rajlal xamaan,<br />
wan xk'ulub' re thiilank chi ru jun kutank ut li kutan ha'an tojb'il.<br />
Naq li k'anjel ha'an chi o'laju kutan, malaj chi po, sa' li xtojb'al wan<br />
aj wi' li xtojb'al li xhiilal ut li hiilal xaqab'anb'il xkutankileb' xb'aan li<br />
chaq'rab'. 100<br />
98. rilb’al li 112 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut rilb’al li kok’ raqal 4) re li 22<br />
raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li tenamit.<br />
99. rilb’al li 78 ut 79 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
100. rilb’al li 79 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
43<br />
2<br />
3
69 B'ELEEB' XKAAK'AAL RAQAL. Eb' li kutan b'ar tento li hiilal.<br />
eb' li kutan b'ar tento li hiilal ut tojb'il, ha'aneb' ha'in: li jun xb'e li po<br />
eneer, li kutan jweb's, b'iyers ut saaw saant, li jun xb'e li po maay, li<br />
lajeeb' xka'k'aal xb'e li po junyo, li o'laju xb'e li po septiyempr, li junmay<br />
xb'e li po oktuwr, li jun xb'e li po nob'iyempr, jun waleb' re li kutan<br />
kaahib' xka'k'aal re li po lisyempr, oob' xka'k'aal re li po lisyempr ut jun<br />
waleb' re li kutan junlaju Xka'k'aal re li po lisyempr. Wan aj wi' li hiilal<br />
naq wan xnimq'e li saant patroon re li junjunq chi tenamit.<br />
li lajeeb' xb'e li po maay, ka' aj wi' te'hilan li na'b'ej li nake'k'anjelak<br />
chi ru li chaq'rab'.<br />
ka' aj wi' li chaq'rab' naru tjal, trisi ut xnimob'resi xkutankil li hiilal. 101<br />
XWAQ XK'AB'A'IL<br />
XB'EEN TASAL<br />
XCHAQ'RAB'IL LI TOJLEB'<br />
70 LAJEEB' XKAAK'AAL RAQAL. Xnimal ru xsokel.<br />
li chaq'rab' xxaqab' naq chi xjunil li k'anjel li ink'a' siib'il tento<br />
ttojman.<br />
eb' li poyanam li nake'k'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel<br />
sik'b'ileb' ru ut ink'a' sik'b'ileb' ru, 102 juntaq'et li xk'anjel ut li xtojb'aleb',<br />
xb'aan naq juntaq'eet li xwanjik b'ar xe'k'anjelak, chaab'il xe'k'anjelak ut<br />
najteril aj k'anjel. 103<br />
101. li chaq’rab’ elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 25-94 rajlil, xxaqab’ naq chi<br />
ru li waqib’ xka’k’aal xb’e li po awril re rajlal chihab’ wan xhiilaleb’ “<br />
laj k’ululula’ ut ha’an li xkutaneb’. jo’ kan aj wi’ rajlal oob’ xka’k’aal re<br />
li po septiyempr re li chihab’ 1964 wan xhiilaleb’ laj nawonel chaq’rab’<br />
” ut tojb’ileb’. rajlal 0xib’ xka’k’aal xb’e li po julyo wan xhiilaleb’ laj<br />
Nawtuqch’ool ut tojb’ileb’. rajlal waqib’ xb’e li po akost wan xhiilaleb’ li<br />
laj Nawsachomj ut tojb’ileb’ wi nake’xtoj li xk’ulub’ re k’anjelak.<br />
102. rilb’al li 33 ut 34 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
103. rilb’al li 1º ut 4º raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk’ub’lal xjolomil li<br />
tenamit; ut rilb’al li kok’ rajlil 5) re li 3º raqal; ut kok’ rajlil 4) re li 61<br />
raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
2<br />
4<br />
44
71 JUNLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li tusb'il tojok.<br />
eb' li Xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, 104 rik'ineb' li nake'jolomin<br />
li xaqab'ank k'anjel ut li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il<br />
k'anjel, te'xyib' li tusb'il tojok reheb' chi xjunileb' laj k'anjel, li Xnimal<br />
ru aj k'anjel ut aj k'anjel li wankeb' sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel<br />
sik'b'ileb' ru ut ink'a' sik'b'ileb' ru. li tusb'il tojok ha'an te'xnumsi re li<br />
Awab'ej re naq tk'e xwankil. li k'anjel tuqub'anb'il chi tasal ut li Xb'eenil<br />
txaqab' ma kub'enan malaj terto li xtojb'al li junjunq chi tasal. 105<br />
re xpaab'ankil li xe'xxaqab' li Xb'eenil tento tk'e reetal chi xjunil li<br />
napatz'man reheb' li poyanam reheb' li junjunq chi paayil k'anjel, 106<br />
li xtasal li tojok li wankeb' sa' li molam li nake'ril rib' xjunes, molam<br />
li na'xroyb'eni xtaqlahom jalan molam ut eb' li molam sa' li jun junq<br />
chi na'ajej ut eb' li nimqi k'ayib'aal, re naq te'xb'eeresi chi chaab'il li<br />
tusb'il k'anjel.<br />
rajlaj kaahib' chihab' Wan sa' xb'een li Xb'eenil tz'ilb'al rix li tusb'il tojok,<br />
re rilb'al ma aajel ru xjalb'al. 107<br />
72 KAB'LAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li xxaqlijik xwankil li tojok.<br />
Sa' xb'een li Awab'ej Wan xyiib'ankil xchaq'rab'il li tojok ut tnumsi re<br />
laj k'uub'anel chaq'rab' re naq ttz'il rix, tk'e xwankil ut tpuktas. Naq ak<br />
wan chik xwankil, ha'an chi li xchaq'rab'il li tojok re chi xjunil li xpaayil<br />
chi k'anjel li wan sa' eb' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ut<br />
ink'a' sik'b'ileb' ru.<br />
104. jalb’il xk’ab’a’ jo’ chan ru natawliman sa’ li 1º raqal re li chaq’rab’<br />
elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 106-71 rajlil, puktasinb’il chi ru li<br />
junmay xb’e li po lisiyempr re li chihab’ 1971<br />
105. rilb’al li 5º ut 10º raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk’ub’lal xjolomil<br />
li tenamit.<br />
106. rilb’al li sumk'a'uxl re awab'ejilal 9-91 rajlil chi rix li li xpaayil xna’aj li<br />
k’anjel cho’q reheb’ li nake’k’anjelak chi ru li Xk'ub'lal li awab'ejilal, ut<br />
rilb’al li 35, 36 ut 37 re li chaq’rab’ ha’in.<br />
107. rajlal chihab’ tento xtz’ilb’al rix li tusb’il tojok, re rilb’al ma aajel ru<br />
xjalb’al., jo’ chan ru xaqab’anb’il sa’ li Xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil<br />
k'a'aq ru re li tenamit. Sa’ xb’een li awab’ej wan xk’eb’al xwankil .<br />
45<br />
2<br />
5
li Xchaq'rab'il li tusb'il tojok wan sa' xb'eeneb' laj raqol aatin chi rix li<br />
tumin, re xtojb'al li k'anjel, xtz'ilb'al ut k'ehok reetal b'ar wan li tumin<br />
ut li sachomj. 108<br />
73 OXLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li tz'ilb'a'ix.<br />
Sa' xb'een li nake'xaqab'ank k'anjel ut rochb'eneb' li nake'jolomin li<br />
na'b'al paay chi k'anjel wan xtz'ilb'al rix li xk'anjel li junjunq chi aj<br />
k'anjel li wankeb' sa' roq ruq'. li tz'ilb'a'ix tento xb'aanunkil jun sut chi<br />
ru li jun chihab' ut nak'anjelak re xterq'unsinkil xtojb'al junaq, xtaqsinkil<br />
xk'anjel malaj re xkawresinkil eb' laj k'anjel re xchaab'ilob'resinkil li<br />
xk'anjel. 109<br />
XB'ELEE XK'AB'A'IL<br />
XB'EEN TASAL<br />
XCHAQ'RAB'IL XPAAB’ANKIL LI WANK SA' KOMONIL<br />
74 KAALAJU XKAAK'AAL RAQAL. Xpaayil tojb'amaak.<br />
re naq taawank li tiikilal, li usilal li tuqtuukilal sa' xyanqeb' laj<br />
k'anjel, chi maak'a' ch'a'ajkilal, 110 li chaq'rab' na'xxaqab' kaahib' paay chi<br />
tojb'a'maak ut ha'aneb' ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: Naq junaq aj k'anjel naxk'e ch'ina ch'a'ajkilal jun sut chi ru<br />
jun po, tento xch'olob'ankil xna'leb' chi yeb'il, jo' chan ru txaqab'<br />
li chaq'rab'.<br />
kiib': Naq junaq aj k'anjel xe'xch'olob' kiib' oxib' sut xna'leb' chi<br />
yeb'il, ut ink'a' na'xkanab' xb'aanunkil li ch'ina ch'a'ajkilal, tento<br />
xch'iilankil chi tz'iib'anb'il, jo' chan ru txaqab' li chaq'rab'.<br />
108. rilb’al li 10 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil k'a'aq ru re<br />
li tenamit.<br />
109. rilb’al li 9 ut 11 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil k'a'aq ru<br />
re li tenamit; 57, 60 ut rilb’al li kok’ rajlil 5) ut li 10) 61 raqal re li<br />
Xchaq’rab’il xpaab’anlil li chaq’rab’ ha’in.<br />
110. rilb’al li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 21 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 76<br />
ut 79 re li chaq’rab’ ha’in, ut 80 ut 81 re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
2<br />
6<br />
46
3.<br />
4.<br />
oxib': Naq junaq aj k'anjel xb'aanu nim b'ayaq li ch'a'ajkilal, ink'a'<br />
chik tk'ul li xtojb'al re lajeeb' xka'k'aal kutank chi ru li jun chihab'. 111<br />
Ab'anan tento rab'inkil li ani xb'aanu li ch'a'akilal.<br />
kaahib': Naq junaq aj k'anjel jwal nim li ch'a'ajkilal na'ab'aanu malaj<br />
xchape' ut xko' sa' tz'alam re kiib', oxib' po, 112 naru risinkil sa' li<br />
xk'anjel chi maak'a' xtojb'al. Wi isiman sa' li tz'alam malaj xkuye' li<br />
xmaak xb'aan li chaq'rab', wan lajeeb' xka'k'aal kutan re naq tsuq'i<br />
wi chik sa' li xk'anjel. Ani xwan cho'q ruuchil wan xk'ulub' re naq<br />
ha'an li xb'een te'xtz'iib'a li xk'ab'a' sa' xyanqeb' li naru te'sik'e'q 113<br />
re naq te'ok chi k'anjelak.<br />
75 O'LAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li k'a'ru tk'ulmanq naq ak xtoje' li<br />
maak.<br />
Naq xe'xmin xpaab'ankil li chaq'rab' re wank eb' li q'usuk malaj tojb'amaak<br />
li xch'olob'an sa' li kaalaju xkaak'aal raqal, maak'a' tk'ul xb'aan naq ha'an<br />
aj wi' li xk'ul li xb'aanu li xmaakob'k.<br />
chi xjunil li tk'ul laj k'anjel naq namaakob'k, tkana chi tz'iib'anbil ut<br />
te'xk'ula sa' li Xk'ub'laltzolok re laj k'anjel. 114<br />
XKAB' TASAL.<br />
XCHAQ'RAB' LI XCHAQ'RAB'INKIL LAJ K'ANJEL CHI JUNAJWA.<br />
76 WAQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Wan xyaalal li isink k'anjel.<br />
eb' li poyanam li nake'k'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel<br />
sik'b'ileb' ut ink'a' sik'b'ileb' ru, naru risinkileb' chi junajwa sa' li xk'anjel<br />
naq wan tz'aqal xyaalal li risinkileb' chi ru li chaq'rab'. 115<br />
111. rilb’al li kok’ rajlil 3 re li 13 raqal re li xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil<br />
k'a'aq ru re li tenamit.<br />
112. Sa’ li ruq'b' chaq'rab'51-92 rajlil xaqab’anb’il naq anaqwan naru Xchapb'al<br />
ut txik sa’ tz’alam junaq poyanam xb'aan li chaq'rab'. rilb’al li 257, 259<br />
ut 266 raqal.<br />
113. rilb’al li 46 raqal ut li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 48 raqal re li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
114. rilb’al li 83 raqal re li Xchaq’rab’il Xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
115. rilb’al li 59, 60, 81 ut 82 raqal re li chaq'rab' naatusuk xwankileb’ li<br />
xnimal ru aj k’anjel re Watemaal; 42 ut 43 re li Xchaq’rab’ xmolamil laj<br />
k’utunel; ut rilb’al li kok’ rajlil 4) re li 80 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
47<br />
2<br />
7
eb' laj xaqab'an aj k'anjel, naru te'risi junaq poyanam li nak'anjelak sa'<br />
li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru naq: 116<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
jun: Naq laj k'anjel na'xjob' li najolomin li k'anjel, naxye yib'eetal ru<br />
aj na'leb' ut na'ok xq'ab'ankil xkomon chi maak'a' xyaalal.<br />
kiib': Naq laj k'anjel na'xjob' li najolomin li k'anjel, naxye yib'eetal<br />
ru aj na'leb', na'xq'ab'an xkomon chi maak'a' xyaalal ut rik'in ha'an<br />
ink'a' chik sa li k'anjelak.<br />
oxib': Naq laj k'anjel moko sa' xhoonalil li k'anjel, na'ok chi job'ok,<br />
chi xq'ab'ankil li najolomin li k'anjel malaj li ruuchileb' re xjolominkil<br />
li k'anjel ut rik'in li ch'a'ajkilal ha'an maak'a' chik li tiikilal ut<br />
tuqtuukilal re xb'aanunkil li k'anjel.<br />
kaahib': Naq laj k'anjel na'xpo li k'a'aq ru re li Xk'ub'lal Xjolomil<br />
tenamit, li k'a'aq ru re li xomoneb' malaj re jalan chik poyanam<br />
b'ar yo chi k'anjelak. jo' kan aj wi naq laj k'anjel na'xpo chi xjunil<br />
li k'anjelob'aal li nak'anjelak re xb'aanunkil li k'anjel.<br />
oob': Naq laj k'anjel naxpuktasi chi xjunil li naxnaw chi rix li<br />
xk'anjel li na'xb'aanu malaj chi rix li najolomink li k'anjel. 117<br />
Waqib': Naq laj k'anjel ink'a' chi nahulak sa' li xk'anjel chi maak'a'<br />
xyaalal malaj ink'a' xpatz' xleseens chi ru kiib' kutank malaj chi ru<br />
kaahib' jun waleb' sa' li jun chi po.<br />
laj k'anjel tento tye xyaalal chi tz'iib'anb'il k'a'ut ink'a' xhulak sa'<br />
li k'anjel. ha'in nab'aanuman naq laj k'anjel na'ok wi chik chi<br />
xyoob'ankil li xk'anjel.<br />
Wuqub': Naq laj k'anjel ink'a' na'xpaab' li k'a'ru ink'a' naru xb'aanunkil<br />
re naq maak'a' rahilal chi moko ch'a'ajkilal re xb'aanunkil li k'anjel.<br />
Waqxaqib': Naq laj k'anjel ink'a' na'xpaab' li najolomin li molam, chi<br />
moko li xchaq'rab'il li k'anjel re xchaab'ilob'resinkil.<br />
b'eleeb': Naq laj k'anjel na'xq'et chi xjunil li chaq'rab' xaqab'anb'il<br />
xb'aan li najolomin li k'anjel Sa' junjunq chi na'ajej. Ab'anan naq<br />
x-ok chi k'anjelak ak xe'xk'e chi nawe'k chi tz'iib'anb'il.<br />
116. rilb’al li kok’ rajlil 3) ut 6) re li 3 raqal; rilb’al li 79 ut 83 rajlil li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
117. rilb’al li kok’ rajlil 4) re li 64 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
2<br />
8<br />
48
10. lajeeb': Naq laj k'anjel aj q'em kun, yib' ru xna'leb', ink'a' na'ab'ink<br />
ut rajlal nakalaak, kama'an junelik sa' li xk'anjel.<br />
11. junlaju: Naq laj k'anjel xchape' xb'aan nimla maak ut tk'eman sa'<br />
tz'alam. 118<br />
12. kab'laju: Naq laj k'anjel na'xq'et li chaq'rab' ut xchaq'rab'il li k'anjel<br />
li wan chi tz'iib'anb'il re li na'ajej b'ar yo chi k'anjelak. li xchaq'rab'il<br />
ttz'il rix li maak. Sa' li xchaq'rab'il litojb'amaak, maak'a' xwankil li<br />
chape'k xb'aan nimla maak, 119 chi moko li ok sa' tz'alam.<br />
77 WUQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Maak'a' chik xk'ulub' li ak x-isiman<br />
sa' li k'anjel.<br />
moko wan ta sa' xb'een li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit chi moko sa' xb'een<br />
li naxaqab'an k'anjel naq junaq aj k'anjel isimb'il sa' li xk'anjel li wan<br />
xyaalal. Sa' li chaq'rab' ha'in maak'a' chik xk'ulub' laj k'anjel, naq x'uxk<br />
li isink, ab'anan ka' aj wi' wan xk'ulub' re xk'ulb'al li k'ajkamunk cho'q<br />
reheb' li xmolamil xhilajikeb' laj k'anjel chi ru li chaq'rab', li tojok chi<br />
rix li xhiilajik 120 ut jalan chi tenq' na'xxaqab' li chaq'rab'.<br />
Naq x-isiman junaq aj k'anjel ut li xb'aanu xtoj xmaak rik'in jalan chik<br />
chaq'rab', li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit wan xk'ulub' re xtuqub'ankil li<br />
ch'a'ajkilal chi ru laj raqol aatin. 121<br />
78 WAQXAQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Ka'sutq'iik chi k'anjelak.<br />
Wi junaq poyanam yo chi k'anjelak sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel<br />
sik'b'ileb' ru ut x-isiman sa' li xk'anjel, h'an naraj naxye naq xb'aanu<br />
li k'a'ru xaqab'anb'il sa' li Waqlaju xkaak'aal raqal. Naru tsuq'i sa' li<br />
xk'anjel naq ak xnume' oxib' chihab' 122 ajlamb'il toj reetal naq x-isi.<br />
Ab'anan wi chi ru li oxib' chihab' xwan sa' tiikilal, sa' tuqtuukilal ut<br />
maak'a' ch'a'ajkilal chi rix naru t-oken re naq te'xsik' ru jo' aj k'anjel,<br />
jo' chan ru xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab'. ink'a' naru tsutq'i laj k'anjel<br />
118. rilb’al li 44 raqal re li Xchaq’rab’ tojb’amaak ut li xe’xjal chi sa’.<br />
119. rilb’al li kok’ rajlil 1), 2) ut 3) re li 80 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil<br />
li chaq’rab’ ha’in.<br />
120. rilb’al li Xchaq’rab’ xhiilajikeb’ laj k’anjel chi ru li chaq’rab’ ut li<br />
Xchaq’rab’il xpaab’ankil li Xchaq’rab’ ha’an.<br />
121. rilb’al li 418 toj sa’ li 452 raqal re li Xchaq’rab’il li tojb’amaak.<br />
122. rilb’al li 82 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
49<br />
2<br />
9
li xtoj xmaak xb'aan naq xb'alaq'in, xpuktasi li muqmukil na'leb're li<br />
chaq'rab', xpoqle ut ink'a' xk'ak'ale li xhuhil li chaq'rab', xchap li xk'anjel<br />
re jalan, xsach xtuminal li tenamit, xtikti'ik, xjal xyaalal ru li hu re<br />
tenamit, xkamsink ut chi xjunil li ink'a' us cho'q re li Xk'ub'lal Xjolomil<br />
tenamit. 123<br />
79 B'ELEELAJU XKAAK'AAL RAQAL. Chanru xb'eeresinkil li xchaqa'rab'inkil<br />
chi junajwa laj k'anjel.<br />
ha'an ha'in li xb'eehil risinkil junaq poyanam li nak'anjelak sa' li na'ajej<br />
b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru: 124<br />
1.<br />
2.<br />
jun: Wan xwankil laj xaqab'an k'anjel risinkil li poyanam li nak'anjelak<br />
sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru, ab'anan xb'een<br />
wa tento rab'inkil ut xnawb'al chi tz'iib'anb'il k'a'ut te'isi. Aajel ru<br />
naq te'xk'e chi nawe'k li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel,<br />
Naq laj k'anjel xnaw naq x'isiman. Sa' junpaat tkanab' li xk'anjel<br />
wi chikama'an txaqab' laj xaqab'ank k'anjel. laj xaqab'anel k'anjel<br />
naru txaqab' ruuchil li x-isiman chi ru jun k'amal125 jo' jarub' kutank<br />
taawan isimb'il chi rix.<br />
kiib': li Xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tk'e<br />
chi nawe'k re laj k'anjel li k'a'ru xxaqab' laj xaqab'anel k'anjel re naq<br />
chi ru oxib' kutan twech' rix k'a'ut x-isiman sa' li k'anjel, jo' chan ru<br />
xaqab'anb'il sa' li kaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in. 126<br />
ROX TASAL<br />
XSUMENKIL LI TUQUB'ANB'IL K'A'UXL.<br />
80 KAAK'AAL RAQAL. Chan ru xb'aanunkil li sumenk.<br />
li wech'ink li wan sa' li waqib' kok' raqal re li b'eleelaju raqal re li<br />
chaq'rab' ha'in, tento xb'eeresinkil chi kama'in: wan oxib' kutan re<br />
123. rilb’al li 9º raqal re li Xchaq’rab’il tiikilal cho’q reheb’ li xnimal ru aj<br />
k’anjel ut aj k’anjeleb’ chi ru li chaq’raab’<br />
124. rilb’al li 21 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 74 ut 76 re li chaq’rab’ ha’in;<br />
rilb’al li kok’ rajlil 4) re li 80 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li<br />
chaq’rab’ ha’in.<br />
125. rilb’al li 52 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
126. rilb’al li kok’ rajlil 6) re li 19 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
2<br />
0<br />
50
naq li poyanam twech' rix chi tz'iib'anb'il li ink'a' us re xtuqub'ankil li<br />
ch'a'ajkilal.<br />
Naq ak xk'ulman li tz'iib'anb'il hu, li Xb'eenil sa' junpaat tye resil re li<br />
Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel ut wan lajeeb' xka'k'aal kutan re<br />
naq ttuqub' li ch'a'ajkilal. Wi ink'a' xtuqub'aman li ch'a'ajkilal chi rix laj<br />
k'anjel li x-isiman, maak'a' chik naru xb'aanunkil ut ink'a' chik te'xsume'<br />
li patz'om. li k'a'ru tb'aanu li x-isiman xk'anjel ha'an xnumsinkil li<br />
xpatz'om sa' li Xnimal ru raqleb'aal chi rix k'anjel. ha'an chik ttz'il rix<br />
ut ttuqub' li ch'a'ajkilal ha'an.<br />
li xkomon li ch'a'ajkilal li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in, wan sa'<br />
xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xtuqub'ankil chi ru<br />
lajeeb' xka'k'aal kutan ut li xsumenkil moko naru ta xwech'b'al. 127<br />
Wan Waqxaqib' roxk'aal hoonal re naq li poyanam li x-isiman sa' li<br />
xk'anjel tch'olob' chi ru li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, k'a'ut<br />
ch'a'aj wank ut ra li xch'ool.<br />
Naq li Xch'uut tenamitil chaq'rab' li k'anjel, ak xk'ul li xsumenkil li<br />
ch'a'ajkilal, sa' junpaat tpatz' re li Xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li<br />
xchaq'rab'il k'anjel, naq toj tento te'xtz'il rix, te'xk'utb'esi b'ar wan li<br />
tz'aqal yaal ut tento xb'aanunkil chi xjunil li na'jaman ru re naq chaab'il<br />
traqe' li raqb'aal aatin.<br />
Wan sa' xb'een laj tz'iib'anel re li Xch'uut tenamitil chaq'rab' li k'anjel,<br />
naq tento tch'utub'ankil chi xjunil li hu chi rix li isink k'anjel.<br />
81 JUN RO'K'AAL RAQAL. Li k'a'ru tk'ulmanq naq xk'ulman li<br />
xtuqub'anb'il k'a'uxl.<br />
li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel, tento ttz'il rix ma toj naru xyiib'ankil<br />
malaj ink'a' chik xtuqub'ankil li ch'a'jkilal chi rix li isink k'anjel. Xb'een:<br />
laj xaqab'anb'il k'anjel sa' junpaat tb'aanu li k'a'ru na'xye li tuqub'anb'il<br />
k'a'uxl, wi toj maji' xk'e chi isiik laj k'anjel sa' li xk'anjel. Xkab': laj<br />
xaqab'anb'il k'anjel tento tb'aanu sa' junpaat, li k'a'ru xxaqab'aman. Wan<br />
127. rilb’al li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 28 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 11<br />
raqal re li li Xchaq’rab’il tiikilal cho’q reheb’ li xnimal ru aj k’anjel ut aj<br />
k’anjeleb’ chi ru li chaq’raab’; ut rilb’al li 18 raqal ut li kok’ rajlil 6) re<br />
li 19 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
51<br />
2<br />
!
xwankil li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel, xtaqlankil laj xaqab'anel k'anjel re<br />
naq tb'aanu li na'xye li xchaq'rab'il tojb'amaak jo' chan ru xaqab'anb'il<br />
sa' li chaq'rab' ha'in.<br />
jo' kan aj wi' wan sa' xb'een xk'eeb'al cho'q xchaq'rab' jalan chi chaq'rab'<br />
re naq taawan li tiikilal, tuqtukilal sa' li xna'aj k'anjel. li k'a'ru te'xxaqab'<br />
maajunwa tye xsalil li k'ulub'em xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in. Wi<br />
li xtz'il li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, malaj li xxaqab' li<br />
Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel, ha'an xkolb'al laj k'anjel li x-isiman, ha'in<br />
naraj na'xye naq tento xtojb'al li xkutan laj k'anjel, li jo' najtil ink'a'<br />
xk'anjelak.<br />
82 KIIB' RO'K'AAL RAQAL. Li risinkil xna'ajeb' aj k'anjel.<br />
Naq x-isiman chi junajwa li xna'ajeb' laj k'anjel, wan xwankil laj<br />
xaqab'anel k'anjel re risinkileb' aj wi' laj k'anjel li xe'kana chi maak'a'<br />
xna'ajeb' malaj xb'aan naq maak'a' chi li tumin re xtojb'aleb', malaj<br />
xb'aan xe'xje'b li xk'ihal li poyanam xb'aan naq maak'a' chi li k'anjel,<br />
ab'anan rub'eetal xxaqab' li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel.<br />
Naq na'uxman ha'in, laj k'anjel wan xk'ulub'eb' kama' tz'iib'anb'il sa' li<br />
wuqub' kok' raqal re li jun xkaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in.<br />
83 OXIB' RO'K'AAL RAQAL. Li ka'xaqab'anb'il k'anjel.<br />
Naq junaq aj k'anjel nak'axaqab'aak wi chik sa' li xk'anjel, na'ok wi chik<br />
sa' xk'ab'a' li xchaq'rab', ab'anan li xk'ulub' li ink'a' xb'aanu toj xk'ulub'.<br />
ink'a' naru roksinkileb' li k'ulub' isimb'ileb' xmaak li xb'aanunre li wan<br />
sa' li Waqlaju xkaak'aal raqal.<br />
84 KAAHIB' RO'K'AAL RAQAL. Li kanab'ank k'anjel chi junajwa.<br />
li rach'ab'anb'il k'anjel chi junajwa, sa' li na'ajej b'ar wankeb' laj k'anjel<br />
sik'b'ileb' ru, na'uxman:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: Naq laj k'anjel na'xrisi rib' sa' li xk'anjel ut na'xb'aanu chi<br />
tz'iib'anb'il.<br />
kiib': Naq laj k'anjel chaq'rab'anb'il chi junajwa malaj isimb'il sa' li<br />
xk'anjel. 128<br />
128. rilb’al li 76 toj sa’ li 79 re li chaq’rab’ ha’in.<br />
2<br />
"<br />
52
3.<br />
4.<br />
oxib': Naq kanajel chi yaj ut chi junelik.<br />
kaahib': Naq li poyanam xraqe' chi k'anjelak, jo' chan ru xaqab'anb'il<br />
sa' li xchaq'rab'. 130<br />
XLAJE XK'AB'A'IL<br />
129. rilb’al li 6 toj sa’ li 14 raqal re li Xchaq’rab’ xhiilajikeb’ laj k’anjel chi<br />
ru li chaq’rab’.<br />
130. rilb’al li 78 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 1 raqal re li Xchaq’rab’ Xmolamil<br />
laj k’utunel, ut 28 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk'anjelankil k'a'aq<br />
ru re li tenamit.<br />
131. rilb’al li 65 ut 66 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
129<br />
JUNAATAL TASAL<br />
CHI RIX LI XMOLAMIL LAJ K'UTUNEL<br />
85 OOB' RO'K'AAL RAQAL. Li xmolamil laj k'utunel.<br />
eb' li poyanam li wankeb' sa' li xmolamil laj k'utunel ut nake'k'anjelak<br />
xb'aan li Xaqab'anb'il aatin 1485, ha'an aj wi' li nataqlan reheb'. li<br />
chaq'rab' ha'an, ha'an jun xtz'aqob'l li chaq'rab' ha'in. Wi na'ajman ru li<br />
chaq'rab' ha'in naru roksinkil jo' ruuchil.<br />
XJUNLAJUHIL XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XTZ'AQOB'L LI CHAQ'RAB'<br />
86 WAQIB' RO'K'AAL RAQAL. Li ink'a' naru xb'aanunkil. 131<br />
ink'a' naru:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: Xpatz'b'al k'anjel li juntaq'eet ta kama' xaqab'anb'il sa' li<br />
chaq'rab' ha'in.<br />
kiib': Xpatz'b'al malaj xminb'al re li na'xpatz' xk'anjel, malaj re junaq<br />
ak tz'iib'anb'il xk'ab'a' sa' li tusb'il k'ab'a'ej, malaj chi rix junaq aj<br />
k'anjel ak yo chi k¡anjelak, esila chi rix k'a'ru ch'uut chi rix xna'leb'<br />
awab'ejil tz'iib'anb'il li xk'ab'a' ut k'a'ru li xpaab'al.<br />
li ani naraj esil chi rix junaq jo' xch'olob'an rub'eetal, ink'a' naru<br />
tyeman.<br />
53<br />
2<br />
#
3.<br />
4.<br />
oxib': Xtikib'ankil tz'eqtanank ut xminb'al junaq na'leb' chi rix junaq<br />
poyanam li yo xsik'b'al xk'anjel, chi rix junaq ak wan chi li xk'ab'a'<br />
chi tz'iib'anb'il, malaj chi rix junaq ak yo chi k'anjelak. li na'leb'<br />
ha'in na'uxman re xtenq'ankil malaj ink'a' xtenq'ankil junaq xb'aan<br />
li xb'onol, li xcha'alil, li xk'a'uxl chi rix awab'ejil, malaj xb'aan li<br />
xpab'aal.<br />
kaahib': maajun poyanam naru tram chi ru junaq li xpaab'ankil ut<br />
li xb'aanunkil li chaq'rab' ha'in ut eb' li xchaq'rab'il.<br />
87 WUQUB' RO'K'AAL. Xraqb'al xwankil li k'ulub'em.<br />
eb' li k'ulub' xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in, naraqe' xwankil naq ink'a'<br />
oksinb'il chi ru oxib' po, ab'anan ink'a' nake'raqe xwankil li xaqab'anb'il<br />
sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil<br />
88 WAQXAQIB' RO'K'AAL RAQAL. Xramb'al xraqb'al xwankil li<br />
k'ulub'em.<br />
li k'ulub' naraqe' xwankil naq ink'a' oksinb'il chi ru oxib'po, naru<br />
xramb'al li xraqik naq napatz'man li xramb'al chi tz'iib'anb'il chi ru li<br />
Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab laj k'anjel.<br />
89 B'ELEEB' ROK'AAL RAQAL. Li q'etok chaq'rab'.<br />
li q'etok chaq'rab' nak'ulman naq junaq poyanam namaakob'k ut<br />
na'xnumsi chi kama'an li xwankil li chaq'rab' ut li xchaq'rab'il, ab'anan<br />
li xb'aanu tento ttoj chi tuminal jo' chan ru wan sa' eb' li kok' raqal<br />
ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
2<br />
$<br />
jun: Naq nab'aanuman li ink'a' naru xb'aanunkil, tento tojman chi<br />
tuminal o'k'al ketzal, risinkil chi junajwa sa' xk'anjel naq nim li<br />
xmaak, ab'anan rub'eetal x-ab'iman xb'aan li Xch'uut xchaq'rab'il<br />
k'anjel.<br />
kiib': Naq naq'axman ru li chaq'rab', tento ttojman chi tuminal<br />
lajeeb' toj sa' lajeeb' roxk'aal ketzal, wi chi ruheb' li Xnimal ru<br />
raqleb'aal chi rix k'anjel, li xb'aanuman ha'an maak.<br />
oxib': li k'a'ru tk'ulmanq naq xb'aanuman li maak ut li tojb'amaak,<br />
tento xkawresinkil ib' xb'aan li na'xch'olob' sa' eb' li b'eleeb'<br />
xkaalajuk'aal, lajeeb' xkaalajuk'aal, junlaju xkaalajuk'aal ut o'laju<br />
xkab' oq'ob' raqal li re li Xchaq'rab'il li k'anjel.<br />
54
90 LAJEEB' RO'K'AAL RAQAL. Xjalb'al xna'aj li xaqab'anb'il k'anjel.<br />
eb' laj k'anjel li ak yokeb' chi k'anjelak sa' xk'ab'a' li xk'ub'alal xjomolil<br />
li tenmit ut te'q'axon sa' xk'ab'a' li k'anjel li maak'a' ch'a'ajkilal chi rix<br />
malaj sa' li xna'aj k'anjel moko sik'b'ileb' ta ru, taawank li xk'ulub' jo'<br />
chan ru xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ut sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil li<br />
chaq'rab'. 132<br />
91 JUNLAJU RO'K'AAL RAQAL. Li k'anjel ink'a' natojman.<br />
li xaqab'anb'il sa' li kaahib', waqib' ut waqxaqib' kok' raqal re li jun<br />
xkaak'aal raqal re li chaq'rab' ha'in ha'an aj wi' na'oksiman cho'q reheb'<br />
li te'k'anjelak sa' li k'anjel li maak'a' na'xtoj. 133<br />
92 KAB'LAJU RO'K'AAL RAQAL. Eb' laj k'anjel yal tz'iib'anb'ileb'<br />
xkutan.<br />
eb' laj k'anjel li yaal tz'iib'anb'ileb' xkutan, jalan chaq'rab' tb'eeresin<br />
reheb', b'ar tz'iib'anb'il: joq'e xsik'e' ru cho'q aj k'anjel, jarub' xtojb'al,<br />
xq'ehil li xk'anjel, xchaq'rab'il li wank ut chi xjunil li na'ajmank ru.<br />
li xyiib'ankil li jalan chaq'rab', wan sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re<br />
li xchaq'rab'il k'anjel ut k'eb'il xwankil xb'aan li Xch'uut xchaq'rab'il<br />
k'anjel. 134<br />
93 OXLAJU RO'K'AAL RAQAL. Li ak xkam wan xk'ulub'.<br />
Wi junaq aj k'anjel nakam, li xjunkab'lal wan xk'ulub' re xk'ulb'al li<br />
tumin re xmuqb'al ut jo'kan aj wi' tumin cho'q reheb' li ralal xk'ajol li<br />
toj sa'ajeb', cho'q xna' xyuwa' li toj na'xtenq'a naq toj yo chi k'anjelak.<br />
li tumin tk'ul li xjunkab'al rajlal chihab', juntaq'eet ha'an te'xk'ul li jarub'<br />
tumin na'xk'ul laj k'anjel chi ru li jun po naq toj yo chi k'anjelak, ha'an<br />
132. rilb’al li 32 ut 33 raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
133. rilb’al li 32 raqal re li chaq’rab’ ha’in ut li 8 raqal re li xchaq’rab’il<br />
xpaab’ankil.<br />
134. rilb’al li 109 raqal re li Xna’ chaq’rab’, b’ar naxye naq laj k’anjel<br />
yal tz’iib’anb’ileb’ li xkutan, juntaq’eet li xtojb’al ut te’xk’ul jalan chik<br />
tenq’,kama’ nake’xk’ul laj k’anjel chi ru li chaq’rab’. rilb’al ajj wi’<br />
Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 242-88 rajlil ut rilb’al li 5º raqal re li chaq’rab’<br />
elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 1633 rajlil.<br />
55<br />
2<br />
%
aj wi', jo' jarub' chihab' kik'anjelak. Wan oob' po re naq li chaq'rab' toj<br />
li tumin ha'an cho'q reheb' li xjunkab'lal li kamenaq ut naru te'xtoj rajlal<br />
po jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xpaab'ankil. 135<br />
li xtz'aq xtojb'al xkutan laj k'anjel li tento ttoj li Xk'ub'lal Xjolomil<br />
tenamit, naraqe' naq li Xchaq'rab'il li usilal cho'q reheb' li komonil,<br />
na'ok xtojb'al li xkutan laj k'anjel, ab'anan naq na'uxk li tojok wan naq<br />
juntaq'eet, wan naq nab'al, malaj jachb'il jo' jarub' chihab' kik'anjelak.<br />
94 KAALAJU RO'K'AAL RAQAL. Li xkomoneb' laj puub'.<br />
li chaq'rab' ha'in maak'a' xwankil ut ink'a' na'oksiman cho'q reheb' laj<br />
k'anjel li nake'xk'ul xtojb'al sa' xk'ab'a' li xmolamil laj puub'. 136<br />
XKAB'LAJUHIL XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
CHAQ'RAB' NANUME' XWANKIL<br />
1 JUN RAQAL. Chanru te'kanaaq laj k'anjel chi ru chaq'rab' li sik'b'ileb'<br />
ru.<br />
Naq t-ok xwankil li chaq'rab' ha'in, chi xjunileb' li poyanam li yokeb' chi<br />
k'anjelak sa' xyanqeb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru, na'k'ab'a'in aj k'anjel chi ru<br />
li chaq'rab'. teneb'anb'il sa' xb'een xpaab'ankil, xb'aanunkil chi chaab'il li<br />
k'anjel ut wan aj wi' li xk'ulub' sa' li chaq'rab'. Ab'anan naq ak xxaqli<br />
xwankil li chaq'rab' ha'in, wan waqib' po re naq laj k'anjel tch'utub' ut<br />
tsume' eb' li patz'om ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: laj k'anjel tento xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab'.<br />
kiib': li na'aj k'anjel b'ar nak'anjelak tento tz'iib'anb'il sa' xk'ab'a' li<br />
xpaayil xna'aj k'anjel.<br />
oxib': li xtojb'al laj k'anjel moko naru ta tnume' chi ru li xaqab'anb'il<br />
sa' li chaq'rab'il.<br />
135. rilb’al li 73 ut 74 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in;<br />
ut rilb’al li 26 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li Xk’anjelankil li k’a’aq<br />
ru re li tenamit.<br />
136. rilb’aleb’ li 250 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut 29 raqal re li Xchaq’rab’il<br />
tojok re li xk’anjelankil li k’a’aq ru re li tenamit.<br />
2<br />
&<br />
56
4.<br />
5.<br />
kaahib': teneb'anb'il sa' xb'een laj xaqab'anel k'anjel malaj li ruuchil,<br />
xk'eb'al reetalil sa' hu, naq laj k'anjel xch'utub' li xk'ub'laltzolok ut<br />
tsume' chi xjunil li patz'om jo chan ru na'xpatz' li chaq'rab'.<br />
oob': teneb'anb'il sa' xb'een laj xaqab'anel k'anjel malaj li ruuchil,<br />
xk'eb'al reetalil sa' hu, naq laj k'anjel chaab'il nak'anjelak, nahulak<br />
sa' li xhoonalil li k'anjel ut xnume' waqib' po li xwanjik sa' li k'anjel<br />
ha'an.<br />
Wi laj k'anjel xch'utub' chi xjunil li xpatz'man, li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal<br />
kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, ttz'iib'a xk'ab'a' b'ar wan xk'ab'a'eb' laj<br />
k'anjel.<br />
2 KIIB' RAQAL. Li xxaqlijik xwankil li tusb'il tojok ut li xtasalil li<br />
tojok.<br />
Wan kaahib' po re naq xxaqli xwankil li xpaayil xna'aj k'anjel ut li xtasal<br />
tojok, ajlanb'il naq t-ok xwankil li chaq'rab' ha'in.<br />
3 OXIB' RAQAL. Li te'okenk sa' li xb'een xch'uut xchaq'rab'il k'anjel.<br />
Naq xxaqli xwankil li chaq'rab' ha'in, Wan lajeeb' xka'k'aal kutan re<br />
naq te'xxaqab' li te'jolomink re li xb'een Xch'ut Xchaq'rab'il k'anjel. Sa'<br />
li xb'een xch'utam, te'xxaqab' li Plesilent malaj Xb'eenil ut li xkomon<br />
b'okaleb' te'k'ab'a'in.<br />
4 KAAHIB' RAQAL. Li xb'een xb'eenil.<br />
Naq ak xtz'aqlok lajeeb' xka'k'aal kutan naq kixaqli xwankil li chaq'rab'<br />
ha'in, li Awab'ej txaqab' li xb'een Xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re<br />
li xchaq'rab'il k'anjel. Sa' xb'een li Xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li<br />
tenamit ut li Xmolamil aj tz'ilol rix li k'anjel wan xyiib'ankil li xsum<br />
k'a'uxl reetalil naq xxaqab'ank li xb'eenil. 137<br />
5 OOB' RAQAL. Li xhiilajikeb' laj k'anjel chi ru li chaq'rab'.<br />
Naq xxaqliman xwankil li chaq'rab' ha'in, wan kiib' chihab' re naq<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tq'axtesi re li xk'ub'lal li<br />
chaq'rab' li ru li jok'ihal xtz'ilman chi rix li ak' na'leb' re xtuqub'ankil li<br />
ch'a'ajkilal chirixeb' li xmolamil xhiilajikeb' laj k'anjel chi ru li chaq'rab'.<br />
137. jalb’il xk’ab’a’ jo’ chan ru natawliman sa’ li 1 raqal re li chaq’rab’ elenaq<br />
sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 106-71 rajlil.<br />
57<br />
2<br />
/
Ab'anan tento xpaab'ankil li wan sa' li Xaqab'anb'il aatin 295 re li<br />
Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab'. Ab'anan tento rilb'al aj wi' li ru ak<br />
xtz'ilman chi rix li ch'a'jkilal ha'an.<br />
Naq li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, yo chi xyiib'ankil li<br />
ak' na'leb' chirixeb' li cheekel aj k'anjel, tento tk'eman sa' ajl xkomon<br />
li tenq'al li wan rusil cho'q reheb' laj k'anjel kolb'ileb' sa' li chaq'rab'<br />
ha'in. eb' li poyanam li te'xk'e rib' chi tz'iib'aak sa' li xch'uut li cheekeb',<br />
tento te'tenq'ank rik'in tumin ut ink'a' te'okenk li xe'k'anjelak cho'q<br />
laj k'uub'anel chaq'rab', ab'anan wankeb' xk'ulub' re xk'ulb'al li tenq' li<br />
na'xk'e li chaq'rab' cho'q reheb' li cheekel aj k'anjel, re naq wan xk'ulub'<br />
tento rilb'al jarub' chihab' xk'anjelak. 138<br />
6 WAQIB' RAQAL. Wankeb' jalan xkomoneb' laj k'anjel re xk'ub'lal<br />
jolomil tenamit.<br />
Sa' li Wuqlaju xwaqk'aal 139 raqal re li Xna' chaq'rab' re li tenamit<br />
Watemaal, xaqab'anb'il naq sa' li xchaq'raheb' li Xk'ub'leb'aal chaq'rab',<br />
sa' li Xkuub'lalraqleb'aatin, sa' eb' li poopol, 140 sa' li molam li naril rib'<br />
xjunes, sa' li molam li wan sa' li jun junq chi na'ajej, sa' li molam<br />
li na'xroyb'eni xtaqlahom jalan, xaqab'anb'il naq wan li tenq' cho'q<br />
reheb' laj k'anjel ut ha'an aj wi' li tb'eeresin reheb',ka' aj wi' ink'a' naru<br />
te'xb'aanu li ch'ilenk ib' 141 sa' k'anjel. li molam li maak'a' sa' li xchaq'rab'<br />
xtenq'ankil laj k'anjel, teneb'anb'il sa' xb'eeneb' xyiib'ankil xchaq'rab'il li<br />
tenq' ha'an ut xnumsinkil chi ru li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab' re<br />
naq te'xtz'il rix ma us malak ink'a', ab'anan tento xb'aanunkil naq ak<br />
xnume' jun chihab' xxaqlijik xwankil li chaq'rab' ha'in.<br />
eb' laj k'anjel li yokeb' chi k'anjelak sa' li junjunq chi na'ajej ha'an tento<br />
te'xpaab' li xaqab'anb'il sa' li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel,<br />
138. rilb’al li Xchaq’rab’ xhiilajikeb’ laj k’anjel chi ru li chaq’rab’ ut li<br />
Xchaq’rab’il xpaab’ankil li chaq’rab’ ha’in.<br />
139. Sa’ li Xna’ chaq’rab’ natawliman sa’ li 108 raqal ut rilb’al aj wi’ li 2<br />
raqal re li chaq’rab’ ha’in.<br />
140. rilb’al li Xchaq'rab'il li k'anjelak sa' li poopol, chaq’rab’ elenaq sa’ li<br />
yiib’ab’aal chaq’rab’ 1-87 rajlil, puktasinb’il sa’ li wuqlaju xb’e li po<br />
pewrer re li chihab’ 1987.<br />
141. rilb’al li xkab’ kok’ raqal naleb’ re li 116 raqal re li Xna’ chaq’rab’.<br />
2<br />
(<br />
58
toj reetal naq xxaqli xwankil li xchaq'rab'il li tenq' re li molam b'ar<br />
yokeb' chi k'anjelak.<br />
7 WUQUB' RAQAL. Xyiib'ankil xkomon li chaq'rab'.<br />
eb' li kok' na'leb' li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in, moko tz'aqal ta re<br />
xb'eeresinkil li k'anjel chi ru li tenamit. Ab'anan rajlal kaahib' chihab'<br />
wan sa' xb'een li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab', rilb'al ut tz'ilb'al<br />
rix li chaq'rab' ha'in ut timil timil risinkil li ink'a' chik nak'anjelak ut<br />
xtz'aqob'resinkil rik'in ak' na'leb' re xchaab'ilob'resinkil.<br />
8 WAQXAQIB' RAQAL. Li sachomj.<br />
Sa' xb'een li Awab'ej ut rik'in li xtenq'al li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal<br />
li tenamit 142 xaqab'ankil jarub' li tumin tk'anjelak re xb'eeresinkil li<br />
xpaab'ankil ut xb'aanunkil li chaq'rab' ha'in ut li xchaq'rab'il.<br />
9 B'ELEEB' RAQAL. Sachok xwankil li chaq'rab'.<br />
Naq ak xxaqli xwankil li chaq'rab' ha'in, maak'a' chik xwankil li chaq'rab'<br />
xaqab'anb'il xb'aan li Awab'ej: Xaqab'anb'il aatin 584 puktasinb'il sa' li<br />
b'eleeb' xka'k'aal xb'e li po pewreer re li chihab' 1956, jo' kan aj wi' li<br />
Xaqab'anb'il aatin 379 puktasinb'il sa' li waqlaju xb'e li po sektiyempr<br />
re li chihab' 1965 ut chi xjunileb' li chaq'rab' li jalan naxye chi ru li<br />
chaq'rab' ha'in.<br />
10 LAJEEB' RAQAL. Rokik chi k'anjelak.<br />
txaqlik li xwankil li chaq'rab' ha'in, chi ru li jun xb'e li po eneer re li<br />
chihab' 1969.<br />
tnumsiman li chaq'rab' ha'in re li Awab'ej re xpaab'ankil, xb'aanunkil<br />
ut xpuktasinkil.<br />
k'eb'il sa' li kiib' xb'e li po maay re li chihab' 1968, sa' li rochochil<br />
Xk'ub'al li chaq'rab', sa' li tenamit Watemaal.<br />
142. jalb’il xk’ab’a’ jo’ chan ru natawliman sa’ li 1 raqal re li chaq’rab’ elenaq<br />
sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 106-71 rajlil, puktasinb’il sa’ li junmay re li po<br />
lisyempr re li chihab’ 1971.<br />
59<br />
2<br />
)
J. GREGORIO PREM BETETA<br />
Xb'eenil<br />
JORGE ARÍSTIDES VILLATORO HERRERA<br />
Xb'een aj tz'iib'<br />
rochochil Awab'ej: Watemaal, lajeeb' xb'e li po maay re li chihab'<br />
1968.<br />
TENTO XPUKTASINKIL UT XPAAB'ANKIL.<br />
3<br />
=<br />
JULIO CÉSAR MÉNDEZ MONTENEGRO<br />
60
XchAq'rAb'il XPAAb'ANkil li XAqAb'ANb'il chAq'rAb' chi<br />
riXeb' lAj k'ANjel.<br />
SUMK'A'UXL RE AWAB'EJILAL 18-98 RAJLIL*<br />
rochochil awab'ej, Watemaal, o'laju xb'e li po eneer re li chihab'<br />
1998<br />
Li awab'ej re li tenamit watemaal.<br />
NAXJULTIKA:<br />
Naq jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li Waqxaqib' xwaqk'aal raqal re li<br />
Xna' chaq'rab' re li tenamit Watemaal, li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit,<br />
wank sa' aatin rik'ineb' li molam li wankeb' sa' li jun junq chi na'ajej<br />
malaj li molam li nake'ril rib' xjunes. li tb'eeresin li xk'anjeleb' ha'an li<br />
xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel. Ab'anan li xchaq'rab' li junjunq<br />
chi molam, ink'a' te'oken sa' ajl.<br />
NAXJULTIKA:<br />
Naq t-elk chi chaab'il li xe'xxaqab' sa' li chaq'rab' ha'in, tento xpaab'ankil<br />
ut xb'eeresinkil chi chaab'il re naq chi kama'an ink'a' tb'aanuman chi<br />
xjunil li nimla k'anjel li wan sa' li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit, li naru<br />
xb'aanunkil sa' li jun junq chi na'ajej.<br />
NAXJULTIKA:<br />
Naq re xpaab'ankil li wan sa' li wuqub' xka'k'aal raqal re li sumk'a'uxl<br />
re awab'ejilal 1748 xaqab'anb'il xb'aan li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab',<br />
jo' aj wi' li Xaqab'anb'il chaq'rab' aj k'anjel, li xb'eenil re li tz'iib'leb'aal<br />
* Puktasinb’il sa’ li puktasib’aal hu re li Awab’ejilal, sa’ li lajeeb’ xka’k’aal xb’e<br />
li po eneer re li chihab’ 1998.<br />
61<br />
3<br />
1
kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xtikib' xtz'iib'ankil xchaq'rab'il li chaq'rab'<br />
chirixeb' aj k'anjel, k'eb'il xwankil xb'aan li Xch'uut xchaq'rab'il k'anjel.<br />
JO'KAN UT:<br />
Naq li xk'anjel k'eb'il sa' li kok' raqal e) re li oxib' xlajeek'aal raqal re<br />
li Xna' chaq'rab' ut li xsokel li wan sa' li wuqub' xka'k'aal raqal re li<br />
Xsum k'a'uxl li xaqab'anb'il xb'aan li Xmolamil aj k'uub'anel chaq'rab' ut<br />
li xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel,<br />
NA'XJULTIKA:<br />
Xk'eb'al xwankil xchaq'rab'il xpaab'ankil li xaqab'anb'il k'anjel chi rixeb'<br />
laj k'anjel, Xsum k'a'uxl re awab'ejilal 1748 re li xmolamil aj k'uub'anel<br />
chaq'rab':<br />
3<br />
2<br />
62
1.<br />
XchAq'rAb'il XPAAb'ANkil li XAqAb'ANb'il k'ANjel chi<br />
riXeb' lAj k'ANjel.<br />
XB'EEN XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XCH'OOLOB'ANKIL CHI XJUNIL<br />
1 JUN RAQAL. Eb' laj k'anjel re li xk'ub'lal xjolomil tenamit. 1<br />
re naq tk'anjelak li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel ut li<br />
Xchaq'rab'il ha'in, Nake'k'ab'a'in aj k'anjel re li xk'ub'lal xjolomil<br />
tenamit:<br />
a) Xnimal ru aj k'anjel re li tenamit: ha'an li poyanam wan xk'anjel,<br />
ab'anan xaqab'anb'il xb'aan li tenamit, malaj xb'aan li chaq'rab'.<br />
Wi xaqab'anb'il aran naraj naxye naq wan xtaqlahom, nim ru li<br />
xk'anjel ut tojb'il li xk'anjel rik'in tumin.<br />
aa) Aj k'anjel re li xk'ub'lal xjolomil tenamit: ha'an li poyanam wan<br />
xk'anjel sa' li xk'ub'lal xjolomil tenamit, sa' li junjunq chi molam<br />
b'eeresimb'il xb'aan li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel. eb'<br />
laj k'anjel ha'an xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab' malaj xsumenb'il li<br />
xk'anjel rik'in hu, jo' chan ru wan sa' li chaq'rab'. teneb'anb'il sa'<br />
xb'een xb'aanunkil chi xjunil li k'anjel ut tojb'ileb' xb'aan li xnimal<br />
ru aj k'anjel.<br />
maawa'eb' aj k'anjel chi ru li chaq'rab' li Xnimal ru aj k'anjel malaj li<br />
poyanam li nake'xk'ul Xtumin xb'aan li ch'utam, xb'aan naq li tumin<br />
ha'an maawa' xtojb'aleb', chi moko li poyanam li nake'xk'ul k'ajkamunk<br />
rilb’al li 4 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.<br />
63<br />
3<br />
3
xb'aan naq nake'xb'aanu chi chaab'il nimqru'k'anjel, jo' chan ru wan sa'<br />
li xchaq'rab'il li xsumenkil k'anjel xb'aan li xk'ub'lal xjolomil tenamit. 2<br />
2 KIIB' RAQAL. Li xtij re xb'eeresinkil laj k'anjel chi ru tenamit.<br />
Sa' li oob' raqal re li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel,<br />
xaqab'anb'il naq li tij re xb'eeresinkil laj k'anjel chi ru tenamit, ha'aneb'<br />
li xaqab'anb'ilatq aatin, li yehom, li yeeb'il ut b'aanumb'il re xb'eeresinkil<br />
li eechej poyanam re k'anjelak xb'aaneb' li tz'iib'leb'aal kab'l re li<br />
xchaq'rab'il k'anjel ut li Xch'uut xtenamitil li xchaq'rab' laj k'anjel.<br />
3 OXIB' RAQAL. Xteepalinkileb' li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il<br />
k'anjel.<br />
ka' aj wi' chaq'rab' taak'ab'a'in li Xaqab'anb'il chaq'rab' chi rixeb' laj<br />
k'anjel, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li jun xka'k'aal raqal. Wan sa' xb'een<br />
li awab'ej xyoob'ankil sa' junjunq chi teepal li tz'iib'leb'aal kab'l b'ar<br />
tb'eeresiman li eechej poyanam re k'anjelak re xk'ulb'al ut xsumenkileb'<br />
li junjunq chi molam ut roq ruq' li awab'ej li te'raj aj k'anjel. Wan sa'<br />
xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il aj k'anjel, rilb'al ut tz'ilb'al<br />
b'ar chi teepalil na'ajman xaqab'ankil.<br />
li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal ha'an li wan xwankil re xxaqab'ankil li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l sa' junjunq chi teepal.<br />
4 KAAHIB' RAQAL. Li k'a'ru tb'aanu li junjunq chi tz'iib'leb'aal kab'l sa'<br />
junjunq chi teepal.<br />
li xk'anjel li tz'iib'leb'aal kab'l sa junjunq chi teepal, ha'an re xnawb'al<br />
ut xb'eeresinkil li eechej poyanam kanab'anb'il sa' xb'een xb'aan li li<br />
najolomink li k'anjel sa' li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il k'anjel.<br />
5 OOB' RAQAL. B'ar natawman xna'aj.<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l re xb'eeresinkil li eechej poyanam natawman sa' li<br />
junjunq chi xteepal malaj sa' li junjunq chi molam re li chaq'rab' b'ar<br />
naru taawanq. Ab'anan sa' xb'een aj xaqab'anel k'anjel wan xk'eb'al chi<br />
xjunil li k'a'ru na'ajmank re xtuqub'ankil ut tk'anjelak chi chaab'il.<br />
2.<br />
3<br />
4<br />
jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 128-2002 rajlil,<br />
puktasinb’il sa’ lii oxib’ xka’k’aal xb’e lip o awril re li chihab’ 2002.<br />
64
6 WAQIB' RAQAL. Li xyiib'ankil hu re xb'eeresinkil li k'anjel ut li<br />
tk'anjelak chi ru li chaq'rab'.<br />
Wi na'ajman ru, li tz'iib'leb'aal kab'l, naru tyiib' li hu re xb'eeresinkil<br />
li k'anjel ut li tk'anjelak chi ru li chaq'rab'. Wan sa' xb'een rilb'al ma<br />
na'xb'eeresi chi chaab'il li xk'anjel ut ma nak'anjelak chi us li junjunq<br />
chi tz'iib'leb'aal kab'l sa' junjunq chi teepal.<br />
7 WUQUB' RAQAL. Xk'eb'al xwankil ut xk'anjel junaq.<br />
li Xb'eenil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab' k'anjel, taak'ab'a'in aj<br />
jolomin k'anjel, wan sa' xb'een xk'eb'al xwankil ut xk'anjel laj k'amolb'e<br />
re li junjunq chi sa' li junjunq chi xteepalil wan li tz'iib'leb'aal kab'l re<br />
xb'eeresinkil li eechej poyanam. 3<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
XKAB' XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XPAAYIL LI K'ANJEL RE LI TENAMIT<br />
8 WAQXAQIB' RAQAL. Li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix.<br />
ha'aneb' li xna'aj k'anjel li maak'a' k'a'uxlak chi rix ut naru li xaqab'aak<br />
k'anjel chi maak'a' ch'a'ajkilal, jo' aj wi' li isink k'anjel. 4<br />
9 B'ELEEB' RAQAL. Xmolameb' aj puub'.<br />
re naq t-ok chi k'anjelak li junlaju kok' raqal re li kab'laju xka'k'aal<br />
raqal re li xchaq'rab' k'anjel, eb' li xmolamil aj puub, ha'aneb' ha'in:<br />
a) Xmolamil aj k'ak'alom tenamit ut eb' li roq ruq' li molam ha'in.<br />
aa) Xmolamil aj k'ak'alom tz'alam, ut eb' li roq ruq' li molam ha'in.<br />
b') Aj k'ulul ut yehol esil chi rix xb'eeresinkil li k'anjel, xkolb'al,<br />
xk'ak'alenkil li awab'ej ut eb' li roq ruq' li xmolameb'. 5<br />
jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e li po akost awril re li chihab’ 1998. rilb’al li<br />
25 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.<br />
rilb’al li 32 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.<br />
jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 134-2002 rajlil,<br />
puktasinb’il sa’ li oob’ xka’k’aal xb’e lip o awril re li chihab’ 2002.<br />
65<br />
3<br />
5
10 LAJEEB' RAQAL. Eb' laj k'anjel li moko sik'b'ileb' ta.<br />
ha'aneb' li poyanam li moko ajel ta xsik'b'aleb' ru sa' xyanqeb' li te'raj<br />
k'anjelak, jo' xaqab'anb'il sa' li xb'een ut xkab' tasal re li oob' nimla<br />
tasal re li chaq'rab'. 6<br />
11 JUNLAJU RAQAL. Eb' laj k'anjel sik'b'ileb' ru rik'in yalb'a'ix.<br />
ha'aneb' li xna'aj k'anjel, b'ar li poyanam li taaraj k'anjelak tento tsume'<br />
li yalb'a'ix ut tq'axtesi li Xk'ub'laltzolok re rilb'al ma tz'aqal wan li<br />
xtzolb'al re xb'aanunkil li k'anjel ha'an. 7<br />
6.<br />
7.<br />
ROX XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XPAAYIL XNA'AJ LI K'ANJEL<br />
12 KAB'LAJU RAQAL. Li k'ehok xna'ajeb' aj k'anjel.<br />
Natawman cho'q xk'eb'al xna'aj aj k'anjel naq li tz'iib'leb'aal kab'l re<br />
li xchaq'rab'il k'anjel na'xxaqab' xk'ab'a' li ak' k'anjel ha'an ut jarub' li<br />
xtojb'al li nake'xpatz' li nake'jolomin li xaqab'ank k'anjel. re xb'aanunkil<br />
li xb'e ha'an ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3<br />
6<br />
jun: li xaqab'ank k'anjel malaj li molam li naraj xaqab'ankil jun ak'<br />
k'anjel, tento tq'axtesi li xpatz'om reheb' li najolomin li li xmolamil<br />
aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit ut tq'axtesi ja wi' li raqalyalb'a'ix re<br />
xsik'b'al li k'anjel xsumenb'il ut k'eb'il xwankil xb'aan laj k'anjel wan<br />
xwankilal. jo' kan aj wi' xq'axtesinkil li tustuukil ut k'uub'anb'il xna'aj<br />
k'anjel sa' kok' kaaxuk'uut re li molam ut k'a'ut yokeb' xpatz'b'al li<br />
na'ajej ha'an.<br />
kiib': li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, na'xtz'il rix li<br />
patz'om, jo' kan aj wi' ttz'il rix chan ru wan li sachomj re rilb'al<br />
ma ttz'aqloq re li xtojb'al. Wi wam xtuminal, laj tz'ilol rix xtuminal<br />
li tenamit tixtaqla li xk'ub'laltzolok re li tz'iib'leb'aal kab'l re li<br />
xchaq'rab'il k'anjel, re naq ttz'il rix li okenk.<br />
rilb’al li 33 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.<br />
rilb’al li 34 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.<br />
66
3.<br />
8.<br />
oxib': naq li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il wi chik li patz'om ha'an ut tril<br />
li wan chi sa' li xk'ub'lal tzolok ut wi tz'aqal re ru, tpatz' xkomon<br />
li esil li toj naraj ut aajel ru xtz'aqob'resinkil ut q'axtesinkil sa' jun<br />
paat.<br />
4. kaahib': Naq ak xtz'aqlok li esil ha'an, li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il wi<br />
chik rix ut b'oq li jarub' sut na'ajmank ru. re xb'aanunkil ha'an<br />
tento rilb'al:<br />
a) Xtasalil li ch'a'ajkilal, li xtawb'al ru, li teneb'anb'il xb'aanunkil ut<br />
jarub' sut nak'ulman li ch'a'ajkilal re xtuqub'ankil.<br />
aa) Xpaayil li k'anjel rilom ut k'ulb'il xb'aan.<br />
b') ma tz'aqal naril ut ma na'xk'uula chi us li eechej, li k'a'aq re<br />
ru, li tumin, li hu wan xwankilal chi ru li chaq'rab', li xwanjik<br />
sa' xyanqeb' li xkomon ut ma na'xb'aanu li naraj xb'aanunkil.<br />
ch) chan ru li xwanjik sa' li xk'anjel, li k'a'ru tk'ulmanq ut k'a'ru<br />
ch'a'ajkilal na'xk'am.<br />
ch') ma na'xk'e xch'ool re xb'aanunkil li teneb'anb'il sa' xb'een, jo' sa'<br />
li xjunxaqalil, jo' sa' li xk'a'uxl.<br />
e) k'a'ru na'aj k'anjel taawanq sa' li xmolam.<br />
ee) k'a'ru xk'anjel li xjolomil ut xk'anjelankil li tenamit, b'ar nakana<br />
li xna'aj k'anjel.<br />
Naq xtz'ilman chi us li k'ehok k'anjel, li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il rix ma<br />
naru tnume' malaj ink'a' li patz'om ut wan sa' xb'een xyiib'ankil esilal<br />
ut chi rix ha'an tixtaqla sa' li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit<br />
ut reheb' laj xaqab'ank k¡anjel re naq te'xb'aanu li tento xb'aanunkil. Sa'<br />
xb'een li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit wan xxaqab'ankil li<br />
xq'ehil li xwankil li k'eb'il wankil. 8<br />
13 OXLAJU RAQAL. Li ka'xaqab'anb'il k'anjel.<br />
Natawman cho'q ka'xaqab'anb'il k'anjel naq najalman xk'ab'a' li k'anjel,<br />
jarub' natojman malaj k'a'ru tz'aqal xk'anjel nanawman xb'aanunkil sa' li<br />
junjunq chi xna'aj k'anjel, b'ar te'wank laj poyanam li te'k'anjelak sa' li<br />
chaqrab' chi junelik. re xb'aanunkil li xb'e ha'an ha'in:<br />
jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li 38<br />
raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.<br />
67<br />
3<br />
7
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
3<br />
8<br />
jun: li xaqab'ank k'anjel malaj li molam li naraj ka'xaqab'ankil<br />
jun malaj kiib' xna'aj k'anjel, tento tq'axtesi li xpatz'om reheb' li<br />
nake'jolomin li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit ut tq'axtesi<br />
ja wi' li raqalyalb'a'ix re xsik'b'al li k'anjel xsumenb'il ut k'eb'il<br />
xwankil xb'aan laj k'anjel wan xwankilal. jo' kan aj wi' xq'axtesinkil li<br />
tustuukil ut k'uub'anb'il xna'aj k'anjel sa' kok' kaaxuk'uut re li molam<br />
ut li xyaalal k'a'ut yokeb' xpatz'b'al li na'ajej ha'an.<br />
kiib': li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, na'xtz'il rix li<br />
patz'om, jo' kan aj wi' ttz'il rix chan ru wan li sachomj re rilb'al<br />
ma ttz'aqloq re li xtojb'al. Wi wam xtuminal, laj tz'ilol rix xtuminal<br />
li tenamit tixtaqla li xk'ub'laltzolok re li tz'iib'leb'aal kab'l re li<br />
xchaq'rab'il k'anjel, re naq ttz'il rix li okenk.<br />
oxib': naq li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il wi chik li patz'om ha'an ut tril li<br />
wan chi sa' li xk'ub'laltzolok ut wi tz'aqal re ru, tpatz' xkomon li esil<br />
li toj naraj ut aajel ru xtz'aqob'resinkil ut q'axtesinkil sa' jun paat.<br />
kaahib': Naq ak xtz'aqlok li esil ha'an, li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'il wi<br />
chik rix li xk'ub'laltzolok ut re xb'aanunkil ha'an tento rilb'al:<br />
a) Xtasalil li ch'a'ajkilal, li xtawb'al ru, li teneb'anb'il xb'aanunkil ut<br />
jarub' sut nak'ulman li ch'a'ajkilal re xtuqub'ankil.<br />
aa) Xpaayil li k'anjel rilom ut k'ulb'il xb'aan.<br />
b') ma tz'aqal naril ut ma na'xk'uula chi us li eechej, li k'a'aq re<br />
ru, li tumin, li hu wan xwankilal chi ru li chaq'rab', li xwanjik<br />
sa' xyanqeb' li xkomon ut ma na'xb'aanu li naraj xb'aanunkil.<br />
ch) chan ru li xwanjik sa' li xk'anjel, li k'a'ru tk'ulmanq ut k'a'ru<br />
ch'a'ajkilal na'xk'am.<br />
ch') ma na'xk'e xch'ool re xb'aanunkil li teneb'anb'il sa' xb'een, jo'<br />
sa' li xjunxaqalil, jo' sa' li xk'a'uxl.<br />
e) k'a'ru na'aj k'anjel taawanq sa' li xmolam.<br />
ee) k'a'ru xk'anjel li xjolomil ut xk'anjelankil li tenamit, b'ar nakana<br />
li xna'aj k'anjel.<br />
oob': Naq xtz'ilman chi us li ka'xaqab'anb'il k'anjel, li tz'iib'leb'aal<br />
kab'l ttz'il rix ma naru malaj ink'a' xk'eb'al li ka'xaqab'anb'il k'anjel,<br />
wi naru, wan sa' xb'een xyiib'ankil esilal ut chi rix ha'an tixtaqla sa'<br />
li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit ut reheb' laj xaqab'ank<br />
68
k'anjel re naq te'xye resilal reheb' li te'ajo'q re. Sa' xb'een li<br />
xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit wan xxaqab'ankil li xq'ehil<br />
li xwankil li ka'xaqab'ank k'anjel. 9<br />
14 KAALAJU RAQAL. Rilb'al ma us malaj ink'a' us li xb'een ut<br />
xka'xaqab'ank k'anjel.<br />
eb' laj k'anjel li xe'ch'ajko' xb'aan li xb'een ut xka'k'ehok k'anjel, wan<br />
lajeeb' xka'k'aal kutan re naq li junjunq tq'axtesi li xpatz'om re li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' k'anjel, re naq ha'an ttz'il rix li xk'anjel.<br />
li lajeeb' xka'k'aal kutan na'ajlalam naq laj k'anjel xk'ul lie sil. Naq<br />
xk'ulman li patz'om, sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l wan tz'ilb'al ut<br />
rilb'al li us ut li ink'a' us sa' li junjunq chi patz'om, ut chi rix ha'an li<br />
xsumenkil tixtaqla jun re laj xaqab'an k'anjel, jun re laj eechal re li<br />
patz'om ut jun re li li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit. 10<br />
XKA XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XSIK'B'AL RUHEB' LAJ K'ANJEL.<br />
15 O'LAJU RAQAL. Li k'a'ru tento xb'aanunkil re okenk sa' li k'anjel.<br />
Xkomon li patz'om li xaqab'anb'il sa' li kiib' roxk'aal raqal re li chaq'rab'.<br />
re okenk sa' li k'anjel na' ajman:<br />
a) Naq li poyanam numenaq li xchihab' ut yo'lajenaq Watemaal<br />
kama' xaqab'anb'il sa' li kaahib' xwaxaqk'aal raqal re li Xna'<br />
chaq'rab' ut naru xb'aanunkil li wan sa' li wuqub' raqal re li<br />
xchaq'rab' aj k'anjel.<br />
aa) Wi li k'anjel nab'aanuman ch'a'aj b'ayaq, aajel ru naq li poyanam<br />
nim ru li xtzolb'al ut tento ttoj li xk'ulub' re k'anjelak.<br />
9. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li 38<br />
raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.<br />
10. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li 38<br />
raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chirixeb’ laj k’anjel.<br />
69<br />
3<br />
9
') Wi junaq poyanam na'ok ka'sut chi k'anjelak ut xwan xyaalal<br />
naq' xe'risi chi junajwa sa' li xk'anjel, tento xq'axtesinkil reetalil<br />
naq naru t-ok wi chik chi k'anjelak, ab'anan k'eb'il xb'aan li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l.<br />
16 WAQLAJU RAQAL. Li yalb'a'ix.<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tk'e rib' sa' aatin rik'ineb'<br />
li molam ut rik'ineb' roq ruq' li xk'ub'lal li awab'ejil, re naq eb' ha'an<br />
te'xb'aanu li xb'een xsik'b'al ru xpoyanamil li k'anjelak, ab'anan re<br />
xxaqab'ankil li k'anjel ha'in, tk'eheb' xwankil xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l.<br />
li xb'eeresinkil ha'an ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: li molam lit raj aj k'anjel, tento tpatz' re li li tz'iib'leb'aal kab'l<br />
re li xchaq'rab'il k'anjel, li xxaqab'ankil ruuchil ut aj tz'ilonel ix re<br />
naq tril ut tk'e reetal li k'anjel ha'an.<br />
kiib': Naq xraqman li xsik'b'al ru laj k'anjel, li ruuchil ut aj tz'ilom<br />
ix, rik'in li ruuchileb' li molam, te'xxaqab' li aakt b'ar tch'olob'an li<br />
xb'een k'anjel ut li xtusulal li ru, chan ru xe'elk sa' li junjunq chi<br />
yalb'a'ix.<br />
oxib': li xk'ub'laltzolok reheb' li poyanam li xe'sik'e' ru sa' li xb'een<br />
sut tento xq'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel<br />
ut xpatz'b'al xhuhul ma yaal naq sik'b'ileb' ru re naq chi kama'an<br />
tyiib'aman li hu re xaqab'ankil k'anjel. 11<br />
17 WUQLAJU RAQAL. Xpaayil li xsik'b'al ruheb' laj k'anjel.<br />
kiib' paay ru xsik'b'aleb' laj k'anjel. li b'oqok ut xb'aanunkil li yalb'a'ix.<br />
18 WAQXAQLAJU RAQAL. Xb'oqb'aleb' li ani traj k'anjelak.<br />
rik'in li xtenq'aal li roq ruq' li molam ut li roq ruq' li awab'ejil, li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, tb'oq li poyanam li ani te'raj<br />
okenk chi k'anjelak sa' li yamyookil na'ajej, ab'anan tento xsumenkil li<br />
yalb'a'ix re k'anjel. li b'oqok tb'aanuman sa' li junjunq chi puktasib'aal<br />
esil.<br />
11. rilb’al li 43 toj sa’ li 48 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj<br />
k’anjel.<br />
3<br />
0<br />
70
Sa' li b'oqok tento txik xk'ab'a' li yamyookil na'aj k'anjel, b'ar nakana,<br />
k'a'ru li k'anjel, jarub' li xtojb'al, xq'ehil li k'anjelak, k'a'ru napatz'man<br />
chi rix tzolok, xk'ab'a' li molam b'ar kik'anjelak chaq. tento xtz'iib'ankil<br />
aj wi' li xq'ehil, xhoonalil ut li na'ajej b'ar t-uxmank li patz'ok re okenk<br />
ut li yalb'a'ix.<br />
19 B'ELEELAJU RAQAL. Xpatz'b'al li okenk re naq te'xsik'ru.<br />
Ani poyanam naraj xyeechinkil rib' chi k'anjelak, aajel ru naq tsume'<br />
li yalb'a'ix ut tch'utub' chi xjunil li taapatz'man re. tento txik sa' li<br />
na'ajej jo' chan ru yeb'il naq x-uxman li b'oqok. chi rix ha'an xpatz'b'al<br />
li jultikaalhu ut xnujob'resinkil chi chaab'il li jultikaalhu re k'anjel ut<br />
q'axtesinkil li hu li napatz'man.<br />
Sa' li patz'ok re okenk aajel ru xq'axtesinkil eb' li hu ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
jun: li jultikaalhu re k'anjel tento xnujob'resinkil chi us.<br />
kiib': risinkil xjalam u chi xjunil li seewl.<br />
oxib': Xhuhul resil li maak sa' li chaq'rab' ut rik'ineb' aj k'aak'alenel<br />
tenamit<br />
kaahib': k'ajkamunktzolok.<br />
oob': Xhuhul k'anjel, reetalil naq yaal kik'anjelak sa' jalan jalan chi<br />
molam ut k'eb'il b'ar xk'anjelak.<br />
jo' kan aj wi' naru xq'axtesinkil li hu' ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: Xhuhul jalan tzolok li moko k'ulb'il ta sa' tzoleb'aal.<br />
kiib': Xtz'iib'ankil xk'ab'a' chi xjunil li tasal hu ut ch'ina tashu'esil,<br />
puktasinb'il xb'aan li na'xyechii li xk'anjel.<br />
chi xjunil li xk'ub'laltzolok ut reetalil naq yaal kik'anjelak sa' jalan<br />
jalan chi molam, tento xq'axtesinkil chi xe'extonal ut li xjalam u re<br />
xjuntaq'eetinkil.<br />
Wan chik xkomon li hu li naru xk'eb'al xloq'al xb'an li Xb'eenil, re<br />
xtz'aqob'resinkil li xk'ub'laltzolok re li poyanam li traj okenk. 12<br />
12. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.<br />
71<br />
3<br />
!
20 JUNK'AAL RAQAL. Li xxaqab'ankil xpaayil chi yalb'a'ix.<br />
re xyiib'ankil li jalan jalan xpaayil chi yalb'a'ix, tento rilb'al k'a'ru k'anjel<br />
xaqab'anb'il tb'aanuman, li xtzolb'al li poyanam ut k'a'ru k'anjel na'xnaw<br />
xb'aanunkil, re naq ak yo chi k'anjelak tb'aanu chi chaab'il li k'anjel<br />
teneb'anb'il sa' xb'een. Naq ak x-ilman ha'in, li tz'iib'leb'aal kab'l re<br />
xchaq'rab' li k'anjel tsik' ut xxaqab' li xpaayil li yalb'a'ix ut ha'aneb'a<br />
ha'in: chi yeeb'il, chi tz'iib'anb'il, chi b'aanumb'il malaj junajimb'il li oxib'<br />
ha'in, re xxaqab'ankil ma seeb' xk'a'uxl, ma tz'aqal, ma wan li xna'wom<br />
chi rix li k'anjel li ok re xchapb'al.<br />
li xk'ub'laltzolok li te'xq'axtesi li te'raj okenk, ttz'ilman rix rik'in li “Xkuut<br />
li Yalb'a'ix” yiib'anb'il xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l. li xtzolb'al, li xkawresink<br />
ut li xnawon k'anjel li poyanam, ha'an chi ajlil. cho'q re li xb'eenil<br />
re li molam, chi xjunil ha'in nak'anjelak re naq laj k'anjel tb'aanu chi<br />
chaab'il li xk'anjel.<br />
21 JUN XKA'K'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix li terq'usink na'aj.<br />
re naq junaq aj k'anjel te'xtaqsi li xk'anjel, tento:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
jun: laj k'anjel na'xpatz' re li tz'iib'leb'aal kab'l naq te'xtaqsi li<br />
xk'anjel malaj xaqab'anb'il sa' xk'ab'a'li najolomin re.<br />
kiib': Xsume' chi tz'aqal re ru li yalb'a'ix chi rix li k'anjel li<br />
na'b'aanuman rajlal chihab'.<br />
oxib': tk'ul xtzolb'al malaj tkawresi rib' chi rix li k'anjel li traj<br />
q'axb'al.<br />
kaahib': Wi nab'aleb' li poyanam sik'b'ileb' ru, tento tsume' li<br />
yalb'a'ix. 13<br />
22 KIIB' XKA'K'AAL RAQAL. Li xyeb'al resil ani sik'b'ileb' ru cho'q aj<br />
k'anjel.<br />
eb' li poyanam li te'xsume' chi us li yalb'a'ix, te'xch'utub' ut te'xtz'aqob'resi<br />
chi xjunil li hu li napatz'aman, naru te'yab'aman cho'q sik'b'ileb' ru re<br />
naq te'ok chi k'anjelak. eb' li xk'ab'a' te'xtz'iib'a chi tusb'il ut chi kub'sink,<br />
chi rix ha'an te'xk'uula sa' li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab' k'anjel ut<br />
sa' roq ruq' li Xk'ub'lal awab'ej. 14<br />
13. rilb’al li 57 ut 58 raqal re li xaqab’anb’il k’anjel chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
14. rilb’al li 46 raqal re li xaqab’anb’il k’anjel chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
3<br />
"<br />
72
23 OXIB' XKA'K'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix ut tz'eqtanank li nake'raj<br />
xaqab'ankil.<br />
li na'ajej wan xwankilal re li tz'iib'leb'aal kab'l, ttz'il rix li yeechinb'il<br />
k'anjel ut tento tril chi xjunil li xk'ub'laltzolok re rilb'al ma te'xk'ul. ha'an<br />
ha'in li xyaalal k'a'ut ink'a' te'xk'ul:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
jun: Naq xnume' li xkutankil re xq'axtesinkil.<br />
kiib': Naq moko tz'aqal ta re ru li hu ut li esil li napatz'aman.<br />
oxib': Naq ink'a' xch'utub'an chi xjunil li hu li napatz'man re okenk<br />
sa' li k'anjel.<br />
kaahib': Naq maak'a' xleseens malaj ink'a' tz'aqal li xcha'al re nal<br />
t-okenk chi k'anjelak.<br />
oob': Naq na'xb'aanu li ink'a' naru xb'aanunkil jo' chan ru xaqab'anb'il<br />
sa' li b'eleelaju xkaak'aal raqal re li chaq'rab'.<br />
Waqib': Naq moko yal ta li esil li xyeeman naq xyeechi'man li e<br />
sil k'anjel. 15<br />
24 KAAHIB' XKA'K'AAL RAQAL. Maak'a' chik xk'ulub' re xsumenkil li<br />
yalb'a'ix.<br />
maak'a' xk'ulub' junaq poyanam xmaak naq:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
jun: ink'a' xhulak sa' xq'ehil, xhoonalil li xsumenkil li yalb'a'ix.<br />
kiib': Naq sa' xhoonalil li yalb'a'ix, ink'a' xye xk'ab'a' ani ha'an.<br />
oxib': Naq kitaqla ruuchil sa' li xhoonalil li yalb'a'ix.<br />
kaahib': Naq li xk'ub'laltzolok li yo xq'axtesinkil ch'uluk ut k'atz'iib'anb'il<br />
sa' xb'een.<br />
oob': Naq in'k'a' na'xk'e xloq'al laj tz'ilonel ix, naq yo xsumenkil li<br />
yalb'a'ix.<br />
Waqib': Naru xraqb'al xwankil li yalb'a'ix naq wan chik xkomon li<br />
yiib' aj na'leb' li ink'a' us cho'q re laj tz'ilonel ix. Wi yaal li yiib' aj<br />
na'leb', li hu reetalil, tento tk'am lu xjuch' ut li xk'ab'a' li najolomin<br />
re li k'anjel.<br />
15. rilb’al li 45 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
73<br />
3<br />
#
RO' XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
EB' LI XXAQAB'ANK K'ANJEL.<br />
25 OOB' XKA'K'AAL RAQAL. Li xxaqab'ankil ut risinkil aj k'anj re li<br />
tenamit.<br />
Xb'ehil li xxaqab'ankil ut li risinkileb' laj k'anjel chi ru li Xk'ub'lal li<br />
awab'ejilal.<br />
1. jun: li risinkileb' ut li xxaqab'ankileb' li li xnimqul ru aj k'anjel,<br />
xkab'il awab'ejil, eb' laj k'ulul ula', xkab'il k'ulul ula' li nake'k'anjelak<br />
sa' li awab'ejilal re li tenamit, aj xb'eenil re chi xjunil, eb' li xtaql<br />
li tenamit, aj xb'eenileb' li nake'b'aanun k'anjel, eb' li nake'jolimin<br />
li junjunq chi na'ajej b'ar nab'aanuman li k'anjel ut laj eechal re li<br />
junjunq chi k'anjel re li awab'ejilal re li tenamit. jo' kan aj wi' chi<br />
xjunileb' li xaqab'anb'il k'anjel li wan sa' xb'een li awab'ej xb'aanunkil<br />
ut xkomon chik li chaq'rab'. li xsum k'a'uxl li awab'ejil re xxaqab'ank<br />
k'anjel tento tjuch' li awab'ej rik'in xjuch' laj tz'iib' li na'jolomin chi<br />
xjunil li k'anjel re li awab'ej. 16<br />
2.<br />
kiib': eb' li Xnimal ru aj k'anjel re li tenamit ut eb' laj k'anjel re<br />
li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit re li junjunq chi eb' li roq ruq'b' li<br />
chaq'rab', li xxaqab'ankileb' ha'an rik'in li jultikaalhu re xjalb'aleb'<br />
xna'aj laj k'anjel, malaj rik'in li Xsumk'a'uxl re xxaqaab'ankil jun aj<br />
k'anjel malaj sa' komonil. eb' li Xsum k'a'uxl ha'an juch'b'il xb'aan<br />
li Xnimqul ru aj k'anjel re li xk'ub'lal li tenamit. 17 Ab'anan naq<br />
na'isiman junaq aj k'anjel tento xb'aanunkil rik'in li Xsumk'a'uxl<br />
re Awab'ejilal re risinkileb' laj k'anjel. li xxaqab'an ut risinkil aj<br />
k'anjel tento xb'aanunkil rik'in li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj<br />
k'anjel. 18<br />
16. rilb’al li kok’ raqal s) re li 182 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut 29 raqal re<br />
li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
17. rilb’al li kok’ raqal b) re li 194 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut 29 raqal re<br />
li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
18. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 77-2002 rajlil,<br />
puktasinb’il sa’ li waqxaqib xb’e lip o mars akost l re li chihab’ 2002.<br />
3<br />
$<br />
74
3.<br />
4.<br />
oxib': li xxaqab'ankileb' ut risinkileb' laj k'anjel li nake'k'anjelak sa'<br />
li roq ruq' li awab'ejil ut jalam chik molam, tento xb'aanunkil rik'in<br />
li Xsumk'a'uxl re laj tz'iib', xb'eenileb' li nake'b'aanun k'anjel malaj li<br />
na'xjolomin li k'anjel.<br />
kaahib': li xxaqab'ankileb' ut risinkileb' laj k'anjel li nake'k'anjelak sa'<br />
li xkab'il awab'ejil, tento xb'aanunkil rik'in li Xsumk'a'uxl re li Xkab'il<br />
awab'ej ut k'eb'il xwankil xb'aan laj tz'iib' li na'jolomin chi xjunil li<br />
k'anjel re li awab'ej. 19<br />
26 WAQIB' XKA'K'AAL. Sumk'a'uxl re awab'ejilal chi rix li xaqaab'ank<br />
k'anjel.<br />
li xsum k'a'uxl re xxaqab'ank ut re isink ut naraj li xjuch' li Awab'ej<br />
tento xb'eeresinkil xb'aan laj tz'iib' li na'jolomin chi xjunil li k'anjel<br />
re li awab'ej, xb'aan naq sa' xb'een wan xk'uulankil ut xtz'iib'ankil<br />
xk'ab'a'eb'.<br />
27 Y 28 WUQUB' UT WAQXAQIB' XKA'K'AAL RAQAL. Isimb'ileb'. 20<br />
29 B'ELEEB' XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xxaqab'ankileb' laj k'anjel<br />
sik'b'ileb' ru.<br />
re xramb'al jun yamyookil na'ajej re k'anjel li wan sa' li na'ajej reheb'<br />
laj k'anjel sik'b'ileb' ru, wi xb'een okenk, ka'okenk, taqsink xna'aj aj<br />
k'anjel, xnach'b'al xna'aj laj k'anjel ut xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel. laj<br />
xaqab'anel k'anjel na'xxaqab' jun li poyanam sa' xyanqeb' li sik'b'ileb' ru<br />
xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' laj k'anjel. ha'an ha'in li xb'e re<br />
xb'aanunkil li k'anjel ha'in:<br />
1.<br />
jun: eb' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak re li junjunq chi roq<br />
ruq'b' li chaq'rab', te'xxaqab' laj k'anjel sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb'<br />
xna'aj laj k'anjel, te'xtz'iib'a xk'ab'a'laj k'anjel ut li xk'ab'a' li xk'anjel.<br />
laj xaqab'anel k'anjel tjuch' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj<br />
k'anjel ut xq'axtesinkil sa' li roq ruq' li awab'ej b'ar xe'xxaqab' chi<br />
k'anjelak.<br />
19. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
20. Sachb’il xb’aan li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il sa’ li<br />
junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
75<br />
3<br />
%
2.<br />
3.<br />
4.<br />
kiib': Naq ak xe'xxaqab' laj k'anjel sa' li xk'anjel, li roq ruq'b' li<br />
awab'ej ttz'aqob'resi li toj naraj xtz'iib'ankil sa' li jultikaalhu re<br />
xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel, jo' kan aj wi' tento xtz'iib'ankil li wan<br />
sa' li aakt, chi rix ha'an xq'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq<br />
ttz'iib'a reetalil naq yaal xaqab'anb'il, re naq chi kama'an t-elk li<br />
xtojb'al, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li oxlaju roxk'aal raqal re li<br />
chaq'rab'.<br />
oxib': li k'a'ru ttz'ilman rix ha'an li wan sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb'<br />
xna'aj laj k'anjel, re xaqab'ankil li xpaab'ankil ut xk'eb'al reetal ma<br />
xe'xlaq'ab' li hu k'eb'il xb'aan li tz'iib'leb'aal kab'l reetalil naq yaal<br />
sik'b'il ru. Wi tz'aqal re ru li xk'ub'laltzolok ut wan chi xjunil li<br />
xpatz'aman re naq t-ok chi k'anjelak sa' li xna'aj, naru te'xxaqab' li<br />
xtojb'al laj k'anjel. Wi ink'a' tz'aqal chi xjunil li xpatz'man, ink'a' naru<br />
te'xxaqab' junaq sa' li xk'anjel.<br />
kaahib': Naq ak xyiib'aman li hu reetalil naq yaal xxaqab'aman,<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l ttz'iib'a li xk'ab'a' laj k'anjel sa' li Xk'ub'lal b'ar<br />
wan resileb' laj k'anjel re li xk'ub'lal xjolomil tenamit ut tq'axtesi<br />
reheb' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak li xe'extonal hu reetalil<br />
naq yaal ut q'axtesinkil reetalil aj wi' sa' li xmolamil aj tz'ilol rix<br />
xtuminal li tenamit, re naq te'xk'e sa' ajl re xtojb'al. 21<br />
30 LAJEEB' XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xaqab'ankileb' laj k'anjel li<br />
moko sik'b'ileb' ta rik'in yalb'a'ix.<br />
eb' li poyanam li te'k'anjelak ut moko sik'b'ileb' ta, tento xaqab'ankileb'<br />
xb'aan ani nake'xaqab'ank re ut rilb'al ma wan xtzolb'aleb', ut manake'xnaw<br />
k'anjelak. Wi re xb'aanunkil li k'anjel na'ajman jun poyanam wan xtzolb'al,<br />
tento tpatz'b'al re li hu reetalil naq xtoj xk'ulub' re k'anjelak.<br />
ha'an ha'in li xb'eehil li k'anjel ha'in:<br />
1.<br />
jun: Naq ak xe'xxaqab' laj k'anjel sa' li xk'anjel, wan sa' xb'een<br />
laj xaqab'anel k'anjel roksinkil li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj<br />
21. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li kok’<br />
rajlil 3) re li 31 raqal ut 34 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’<br />
laj k’anjel.<br />
3<br />
&<br />
76
2.<br />
k'anjel, re xyeeb'al resil ut q'axtesinkil li xjultikaalhu ut oxib' xjalam<br />
u re li tz'iib'leb'aal kab'l.<br />
kiib': Sa' xb'een chi li tz'iib'leb'aal kab'l tz'ilb'al rix li jultikaalhu re<br />
xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ma tz'aqal re ru, wi kama'an, ttz'iib'a<br />
xk'ab'a' laj k'anjel ut tq'axtesi wi chik li xb'een xe'extonal li jultikaalhu<br />
ut li xjalam u reheb' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak malaj re<br />
li roq ruq' li awab'ejil. chi rix ha'an tento q'axtesinkil li kiib' chi hu<br />
re li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, re naq li poyanam<br />
te'xk'e sa' ajl re naq t-elk xtojb'al.<br />
Wi ink'a' tz'aqal re ru li xk'ub'laltzolok ut chi xjunil li napatz'man re li<br />
naraj ok cho'q aj k'anjel, li tz'iib'leb'aal kab'l ink'a' naru xk'ulb'al. 22<br />
31 JUNLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xyab'ankil naq yamyo li na'aj<br />
k'anjel sa' li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix.<br />
Sa' li kab'laju xka'k'aal raqal re li chaqrab' chi rix laj k'anjel, xaqab'anb'il<br />
naq laj xaqab'anel k'anjel wan xwankilal re xyeb'al resil naq wan<br />
lajeeb' yamyokil na'ajej sa' li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix. Sa' xb'een<br />
li najolomin li roq ruq' awab'ejil wan sik'b'al ru k'a'ru k'anjel tento<br />
xb'aanunkil.<br />
ha'an ha'in li xb'eehil li k'anjel ha'in:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: laj xaqab'an k'anjel txaqab' li Sumk'a'uxl Awab'ejilal re xyab'asinkil<br />
jarub' yamyokil na'ajej wan sa' li k'anjel maak'a' ch'a'ajkilal chi rix.<br />
Aajel ru xtz'iib'ankil xk'ab'a' li k'anjel, li rajlil xsachomj li k'anjel,<br />
jarub' li xb'een tojok ut b'ar tkana li k'anjel ha'an chi sa' li molam.<br />
chi rix ha'an xtaqlankil li xsum k'a'uxl sa' li tz'iib'leb'aal kab'l<br />
xchaq'rab' li k'anjel, re naq te'xtz'iib'a reetalil.<br />
kiib': Naq ak xb'aanuman li xb'een, laj xaqab'anel k'anjel txaqab' li<br />
Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel ut li najolomink laj sik'ol eechej<br />
poyanam re k'anjelak re li roq ruq' li chaq'rab' b'ar xaqab'aman<br />
laj k'anjel, aran te'xxaqab' laj k'anjel sa' li aakt, ut xtz'iib'ankil<br />
li xk'ab'a' sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel. chi rix<br />
22. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li kok’<br />
rajlil 1) re li 31 raqal.<br />
77<br />
3<br />
/
3.<br />
4.<br />
ha'an q'axtesinkil oxib' xjalam u li xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel<br />
ut li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel, re naq te'xtz'il rix<br />
ut te'xk'uula. chi rix ha'an, li tz'iib'leb'aal kab'l tsutq'i wi chik li<br />
xe'extonal li jultikaalhu ut li Xsum k'a'uxl re xaqab'ankileb' laj<br />
k'anjel reheb' laj sik'ol eechej poyaman re k'anjelak re li roq ruq' li<br />
chaq'rab' ut tq'axtesi li jultikaalhu ut li Xsum k'a'uxl re li xmolamil<br />
aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit, re naq li poyanam t-ok sa' ajl re<br />
naq t-elk xtojb'al.<br />
oxib': Wi laj k'anjel te'xrisi sa' li xk'anjel ut te'xxaqab' jalan chik<br />
sa' li xna'aj, moko aajel ta chik xxaqab'ankil jalan Xsum k'a'uxl, re<br />
xyaab'ankil naq wan li na'aj k'anjel sa' li k'anjel maak'a' k'a'uxlak chi<br />
rix, wi li xb'een xsum k'a'uxl toj wan xwankilal.<br />
kaahib': Wi laj xaqab'anel k'anjel na'xk'e reetal naq moko aajel chik<br />
taawanq li na'aj k'anjel sa' li k'anjel maak'a' k'a'uxlak chi rix, txaqab'<br />
li Xsum k'a'uxl re q'axtesinkil li xna'aj k'anjel ha'an reheb' laj k'anjel<br />
sik'b'ileb' ru. Wi wan chi k'anjelak junaq poyanam sa' li na'ajej<br />
ha'an naq laj xaqab'anel k'anjel yo xq'axtesinkil li xna'aj k'anjel, naru<br />
xjalb'al xna'aj laj k'anjel malaj risinkil chi junajwa. 23<br />
32 KAB'LAJU XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xsumenkil ut xxaqab'ankileb'<br />
laj ab'lil poyanam.<br />
Naq toj maji' naxaqab'aman jun ab'lil poyanam sa' junaq k'anjel, laj<br />
xaqab'anel k'anjel tpatz' chi ru li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' aj<br />
k'anjel, naq tk'e xleseens malaj tsume' chi tz'iib'anb'il naq laj ab'lil<br />
poyanam truhanq k'anjelak sa' jun k'anjel chi ru li chaq'rab'. ha'an ha'in<br />
li xb'ehil re naq junaq ab'lil poyanam te'xaqab' xk'anjel:<br />
1.<br />
jun: laj xaqab'anel k'anjel na'xpatz re li xb'eenil re naq tsume' ma<br />
naru xxaqab'ankileb' li ab'lil poyanam re naq te'k'anjelak Watemaal.<br />
Sa' li patz'om ha'an, tento xtz'iib'ankil li xk'ab'a' li xna'aj k'anjel,<br />
k'a'ru k'anjel tb'aanuman, jarub li xb'een tojok ut li rajlil xsachomj<br />
li k'anjel. tento xlaq'ab'ankil eb' li hu ha'in:<br />
23. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li kok’<br />
rajlil 1) re li 31 raqal.<br />
3<br />
(<br />
78
2.<br />
3.<br />
a) li najolomin laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak tye li yaal<br />
chi tz'iib'anb'il naq maajun aj Watemaal na'xnaw xb'aanunkil chi<br />
chaab'il li k'anjel ha'an.<br />
aa) Wi li ab'lil poyanam xkomoneb' li xb'eenil aj tij, rixqil paab'aal,<br />
malaj aj jalaneb' paab'aal, li wan sa' xb'een xyeeb'al li yaal chi<br />
tz'iib'anb'il ha'an li nake'jolomink reheb'.<br />
b') Wi li xna'aj k'anjel ha'an cho'q reheb' aj nawk'anjel, wan<br />
sa' xb'een xyeeb'al li yaal chi tz'iib'anb'il naq sa' li tenamit<br />
Watemaal, maak'a'eb' li poyanam li nake'k'anjelak chi chaab'il.<br />
ch) jalb'il malaj ak'ob'resinb'il xb'aan li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 150-<br />
2008, xaqab'anb'il sa' li waqib' xka'k'aal xb'e li po maay re li<br />
chihab' 2008.<br />
*ch') q'axtesinkil li xk'ub'laltzolok, li xhuhul li b'aanumb'il k'anjel ut<br />
li xhu re nume'k sa' xnimqal tenamit. chi xjunil ha'in, k'eb'il<br />
xwankil xb'aan li chaq'rab'. eb' li hu ha'in reetalil naq tb'aanu li<br />
k'anjel chi chaab'il.<br />
kiib': Naq ak xk'ulmank li hu ha'in, tento xyiib'ankil li tuqub'anb'il<br />
k'a'uxl re naq li ab'lil poyanam naru te'xxaqab'a sa' li xk'anjel. li<br />
k'anjel ha'in na'xb'aanu li tz'iib'eleb'aal kab'l.<br />
oxib': Naq ak xaqab'anb'il chik li ab'lil poyanam, laj xaqab'anel k'anjel<br />
tyiib' li Xsum k'a'uxl re xaqab'an k'anjel sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb'<br />
xna'aj laj k'anjel ut aajel xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq<br />
te'xtz'il rix ut te'xk'uula. chi rix ha'an aajel ru q'axtesinkil xjalam u<br />
re li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit re naq li poyanam<br />
ha'an tk'eman sa' ajl re naq t-elk li xtojb'al. 24<br />
* jalb’il xb’aan li sumk'a'uxl re awab'ejilal 150-2008 rajlil, puktasinb’il sa’ li<br />
waqib’ xka’k’aal xb’e li po maay re li chihab’ 2008<br />
24. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.<br />
79<br />
3<br />
)
XWAQ XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
LI EECHANINKIL K'ANJEL 25<br />
33 OXLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Chan ru xyiib'ankil li aakt re reechaninkil<br />
k'anjel.<br />
eb' laj k'anjel li te'ok xb'een sut chi k'anjelak malaj ka'sut, tento te'xtikib'<br />
xk'ulb'al li xb'een toj ayaal k'a'ru na'aj k'anjel xe'xxaqab'. ha'an ha'in li<br />
tento txik sa' li aakt re xaqab'ank k'anjel:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
jun: rajlil li akta.<br />
kiib': Xk'ab'a' li na'ajej b'ar naxaqab'aman li aakt: xk'ab'a' li<br />
k'aleb'aal, xteepalil poopol ut li teep.<br />
oxib': Xk'ab'a' li roq ruq'b' li chaq'rab'.<br />
kaahib': Xq'ehil ut xhoonalil naq xe'ok xaqab'ankil li aakt.<br />
oob': ttz'iib'aman li xk'ab'a' ut xsum k'ab'a'eb' li poyanam li te'tz'aqonq<br />
sa' li xaqab'ank k'anjel ut li xk'anjel li junjunq.<br />
Waqib': Xk'ab'a' li k'anjel li ok re chi xchapb'al, rajlil li xsachomj li<br />
k'anjel ut jarub' li xtojb'al.<br />
Wuqub': Xtz'iib'ankil ut q'axb'al sa' jalan chik hu li xk'ab'a' li k'anjel li<br />
reechani laj k'anjel, naq xaqab'aman xb'aan laj xaqab'anel k'anjel.<br />
Waqxaqib': Xtz'iib'ankil sa' li aakt naq laj k'anjel xye li raatin chi<br />
anchal xch'ool chi anchal li raam chi ru li Xna' chaq'rab'.<br />
10. b'eleeb': Xtz'iib'ankil xk'ab'a' laj k'anjel li elk re, k'a'ru kutan ut<br />
hoonal yo xq'axtesinkil li xna'aj k'anjel. Naq ak' li xna'aj k'anjel li<br />
toj maji' chapb'il, tento xch'olob'ankil naq toj ak'.<br />
11. lajeeb': Xtz'iib'ankil li xq'ehil ut xhoonalil li raqb'al li akta.<br />
12. junlaju: tento kaaxtesinkil li aakt, jo'kan aj wi' li xjuch'eb' li<br />
poyanam li xe'tz'aqonk.<br />
25. rilb’al li kok’ rajlil 6) re li 3º raqal re li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 1222-<br />
98 rajlil.<br />
4<br />
=<br />
80
34 KAALAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li yehok aatin naq na'eechaniman li<br />
k'anjel.<br />
Wan sa' xb'een laj xaqab'ank k'anjel, xpatz'b'al re li poyanam tk'ul<br />
xk'anjel naq tye li aatin ha'in: chi anchal li xch'ool chi anchal li raam<br />
naq treechani li xk'anjel: “tinye li aatin ha'in chi anchal linch'ool chi<br />
anchal li waam naq laa'in jun aj k'anjel chi ru li chaq'rab', tin ab'iinq ut<br />
tinkol li Xna' li chaq'rab', Watemaal, eb' li xkomon xchaq'rab' li tenamit<br />
Watemaal ut tinb'aanu link'anjel chi us li yookin chi xk'ulb'al, re naq<br />
twakliiq li qatenamit Watemaal”. 26<br />
35 O'LAJU XKA'K'AAL RAQAL. Xq'ehil xreechaninkil li k'anjel. 27<br />
li ani tk'ul tk'anjel tento xxaqab'ankil chi ru li xb'een malaj sa' li<br />
waqlaju kutan re rajlal po. Wi eb' li kutan ha'an moko xkutankil ta li<br />
k'anjelak, tento xb'aanunkil chi kama'in:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: Naq li xaqab'ank k'anjel ha'an re Xtaqsinkil xna'aj k'anjel laj<br />
k'anjel, xjalb'al xna'aj laj k'anjel, malaj xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi<br />
rib'il, tento xxaqab'ankil laj k'anjel rub'elaj li tz'aqal xkutankil.<br />
kiib': Wi li xaqab'ank k'anjel ha'an re li xb'een okenk malaj ka'okenk<br />
sa' li k'anjel chi ru li chaq'rab', tento xaqab'ankileb' laj k'anjel sa'<br />
li xb'een kutan, xkutankil li k'anjel, ab'anan chi rix naq xnume' li<br />
tz'aqal xkutankil.<br />
Wi numtajenaq li k'anjel li tento xb'aanunkil, naru xaqab'ankil laj k'anjel<br />
a yaal k'a chi kutankil re li po, ab'anan tento xch'olob'ankil li xyaalal<br />
sa' li aakt ut k'a'ut xb'aanuman chi kama'an.<br />
li xtojb'al na'ok chi b'eek sa' li kutan naq xe'xxaqab' sa' li xk'anjel,<br />
ab'anan li xaqab'anb'il k'anjel tento tb'aanuman naq toj maji' tz'aqal sa'<br />
xyi jach li po malaj li k'anjel. Wi naxaqab'aman naq xnume' xkutankil,<br />
laj k'anjel tento tkanab' malaj tq'axtesi li k'anjel chi junajwa.<br />
26. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li kok’<br />
rajlil 1) re li 64 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
27. rilb’al li 14 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re li xk’anjelankil li k’a’aq ru<br />
re li tenamit.<br />
81<br />
4<br />
1
Wi li poyanam ink'a' thulak re reechaninkil li k'anjel chi ru oxib' po, naq<br />
ak xjuch'man li xaqab'anb'il k'anjel xb'aan laj xaqab'anel k'anjel, maak'a'<br />
chik xk'ulub' chi moko xwankil li hu re xaqab'ank k'anjel. 28<br />
36 WAQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Xch'oolob'ankil chan ru li eechanink<br />
malaj li q'axtesink xna'aj k'anjel.<br />
ha'an ha'in li xb'ehil re reechaninkil malaj q'axtesinkil junaq k'anjel:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
jun: tento twanq rajlil xsachomj li k'anjel.<br />
kiib': tento xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel, malaj<br />
Xsum k'a'uxl re q'axtesink k'anjel sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj<br />
laj k'anjel. Yiib'anb'il xb'aan laj xaqab'anel k'anjel. li xsum k'a'uxl<br />
nab'aanuman naq xb'een okenk, ka'okenk, taqsink xna'aj k'anjel,<br />
xjalb'al xna'aj laj k'anjel, xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'il ut naq<br />
nakanab'an chi junajwa li k'anjel.<br />
oxib': Wan sa' xb'een laj xaqab'anel k'anjel xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl<br />
chi rix li leseens, li ka'xaqab'anb'il k'anjel, ch'anab'amb'il k'anjel<br />
xb'aan Xchaq'rab'il li tojb'amaak, ch'anab'amb'il k'anjel xaqab'anb'il<br />
xb'aan li Xmolamil Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil ut<br />
xhuhil li ch'anab'anb'il k'anjel.<br />
kaahib': Xyiib'ankil ut xxaqab'ankil li aakt.<br />
Wi xb'aanuman li kaahib' chi k'anjel, Wan oob' kutan, ajlanb'il naq<br />
xxaqab'aman malaj xq'axtesiman li xna'aj k'anjel, xtz'iib'ankil li eechanink<br />
malaj q'axtesink li xna'aj k'anjel sa' li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj<br />
k'anjel ut xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il k'anjel.<br />
maajun aj k'anjel chi ru li chaq'rab' naru treechani jun k'anjel chi ru<br />
li xk'ub'lal xjolomil tenamit,wi wan xleseens, xhiilal malaj xch'anab' li<br />
xk'anjel ut wan malaj maak'a' xtojb'al. 29<br />
28. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.<br />
29. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.<br />
4<br />
2<br />
82
XWUQ XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XTAQSINKIL XNA'AJEB' LAJ K'ANJEL.<br />
37 WUQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li xtaqsinkil xnimal k'anjel.<br />
jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li Wuqlaju roxk'aal raqal re li chaq'rab' chi<br />
rixeb' laj k'anjel, nak'ab'a'in taqsink xna'aj k'anjel, naq junaq poyanam<br />
nanume' chi k'anjelak sa' jalan chik xna'aj li k'anjel jwal nim xwankil. 30<br />
38 WAQXAQLAJU XKA'K'AAL RAQAL. Li xtaqsinkil xna'ajeb' laj k'anjel<br />
chi junajwa.<br />
Wan xwankilal laj xaqab'anel k'anjel re xtaqsinkil xna'ajeb' laj k'anjel naq<br />
wan xtzolb'aleb', wan xnawomeb' chi rix li k'anjel, nake'xnaw k'anjelak<br />
chi us ut chaab'il li xk'ub'laltzolok. kama'an xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il<br />
li junjunq chi k'anjel.<br />
rik'in li xtojb'al li poyanam li xe'xtaqsi li xna'aj k'anjel, tento xb'aanunkil<br />
ha'in:<br />
a) Xxaqab'ankil li xb'een xtojb'al laj k'anjel, ab'anan tento xk'eeb'al<br />
reetal k'a'ru xk'ab'a' li k'anjel xtaqsiman, ha'in nab'aanuman naq<br />
li poyanam kub'enaq li xtojb'al naq toj maji' nataqsiman li xna'aj<br />
k'anjel. Wi laj k'anjel ha'an yo chi xk'ulb'al xtz'aqob'l li xtojb'al, li<br />
tumin ha'an ink'a' naru risinkil ut tnume'q cho'q xkomon li x'ak'<br />
xtojb'al.<br />
aa) Wi li xtojb'al laj k'anjel juntaq'eet rik'in li xtojb'al naq tojmaji'<br />
xtaqsiman li xna'aj k'anjel, tento xk'eeb'al li tz'aqal xtojb'al jo chan<br />
ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il xtasalil li tojok.<br />
b') li tumin li xk'eeman sa' xb'een li xtojb'al laj k'anjel, moko naru ta<br />
xk'ub'sinkil naq ka'ch'in chik ink'a' xhulak sa' li xtasalil tojb'al b'ar<br />
xaqab'anb'il li xna'aj k'anjel li yo chi xtaqsiman.<br />
tento xtawb'al ru naq li tumin li nak'eman sa' li xtojb'al, ha'an re li<br />
poyanam maawa' re li xna'aj k'anjel. Naq junaq poyanam nake'xtaqsi li<br />
30. rilb’al li kok’ rajlil 10) re li 61 raqal; ut 73 raqal re li xaqab’anb’il<br />
chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel; rajlil 2) re li 13 raqal ; rajlil 2) ut 3) re li<br />
22 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re xk’anjelankil li k’a’aq ru re li tenamit;<br />
rajlil 11) ut 12 re li 3 raqal re li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 1222-88 rajlil.<br />
83<br />
4<br />
3
xna'aj k'anjel, nake'xjal xna'aj b'ar nak'anjelaman malaj nake'xjal xna'aj<br />
chi rib'il ut yo xk'ulb'al li tenq' ha'an. Naq te'xtaqsi li xna'aj xk'anjel li<br />
tumin ha'an na'ok cho'q xkomon li xtojb'al. Naq joq'e tyama li xna'aj<br />
k'anjel, li ani tchapok re, ka' aj wi' tk'eman re li xb'een tojb'al, jo' chan<br />
ru xaqab'anb'il sa' li xtasalil li tojok. 31<br />
39 B'ELEELAJU XKA'K'AAL RAQAL. Jun k'amal taqsink k'anjel.<br />
ha'in nak'ulman naq laj eechal re li k'anjel, ink'a' thulak chi ru oxk'aal<br />
kutan, malaj sa' li xna'aj k'anjel numtajenaq li k'anjel ut aajel ru<br />
xaqab'ankil junaq aj k'anjel. 32<br />
li poyanam li xe'xtaqsi xna'aj k'anjel tento twanq xtzolb'al, wan xnawom<br />
chi rix li k'anjel, na'xnaw k'anjelak chi us ut chaab'il li xk'ub'laltzolok.<br />
kama'an xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il li junjunq chi k'anjel.<br />
Aajel ru xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl chi rix li kiib' chi taqsinb'il xna'aj<br />
k'anjel ha'in, ab'anan tento xb'aanunkil li xaqab'anb'il li wan sa' li<br />
b'eleeb' xka'k'aal raqal re li chaq'rab'.<br />
Naq li xna'aj k'anjel re junelik, ink'a' naru xaqab'ankil junaq aj k'anjel<br />
chi ru jun k'amal kutan malaj jun k'amal po.<br />
XWAQXAQ XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XJALB'AL XNA'AJEB' LAJ K'ANJEL CHI RIB'ILEB' RIB' UT LI JALOK<br />
NA'AJ B'AR NAK'ANJELAMAN.<br />
40 KA'K'AAL RAQAL. Xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'ileb' rib'.<br />
Nak'ab'a'in chi kama'an naq kiib' chi poyanam nake'xk'e rib' sa' aatin chi<br />
ink'a' minb'ileb' ut juntaq'eet li xk'anjel, li xtojb'aleb' ut nake'k'anjelak sa'<br />
jun chi na'ajej malaj sa' jalan jalan chi na'ajej. 33<br />
31. rilb’al li 9 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re xk’anjelankil li k’a’aq ru re li<br />
tenamit.<br />
32. rilb’al li 58 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel ut rajlil<br />
2) re li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal 1222-88 rajlil.<br />
33. rilb’al li 59 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel ut rajlil<br />
1) re li 13 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re xk’anjelankil li k’a’aq ru re<br />
li tenamit.<br />
4<br />
4<br />
84
41 JUN ROXK'AAL RAQAL. Li xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'ileb'<br />
rib' sa' xyanqeb' li k'iila paay chi k'anjel.<br />
Naq kiib'eeb' laj k'anjel nake'raj xjalb'al xna'ajeb' chi rib'ileb' rib' ut jalan<br />
jalan li xk'anjel li junjunq, aajel ru naq li xpatz'om te'xnumsi reheb' laj<br />
xaqab'anel k'anjel ut sa' xb'een chik tkana xnumsinkil re li tz'iib'leb'aal<br />
kab'l re xaqa'ankil ma naru malaj ink'a'.<br />
42 KIIB' ROXK'AAL RAQAL. Li k'a'ru napatz'man re xjalb'al xna'ajeb' laj<br />
k'anjel chi rib'ileb' rib'.<br />
ha'an ha'in li naptz'man ut li tento te'xch'utub' ut te'xsume eb' laj<br />
k'anjel li te'raj xjalb'aleb' xna'ajeb' chi rib'ileb' rib'.<br />
1. jun: ha'an ha'in li k'a'ru na'patz'man re xb'aanunkil li wan sa' li<br />
ka'k'aal raqal re li chaq'rab' ha'in:<br />
a) eb' li poyanam li te'raj xjalb'aleb' xna'ajeb' chi rib'ileb' rib', aajel<br />
ru naq juntaq'eet li xk'anjeleb' ut li xtojb'aleb'.<br />
aa) tyiib'ankil li patz'om ut q'axtesinkil re laj xaqab'anel k'anjel.<br />
b') Ak xket jun chihab' chi k'anjelak laj k'anjel sa' li xk'anjel, naq<br />
tpatz' li xjalb'al xna'aj.<br />
ch) li najolomin li roq ruq' li awab'ej tentotsume'chi tz'iib'anb'il naq<br />
naru tjal xna'aj laj k'anjel.<br />
ch') li ani traj xjalb'al xna'aj rik'in jalan chik, tento tk'e rib' chi<br />
sik'e'k sa' xyanqeb' laj k'anjel li te'raj xjalb'aleb' li xna'aj. ha'in<br />
nab'aanuman naq naq li xna'aj k'anjel b'ar yo chi k'anjelak,<br />
sik'b'ileb' ru li te'k'anjelak.<br />
laj xaqab'anel k'anjel tyiib' li Xsum k'a'uxl re xjalb'al na'aj ut tye<br />
resil reheb' li xe'patz'ok re ut tye resil aj wi' re li tz'iib'lb'aal kab'l re<br />
xchaq'rab' li k'anjel.<br />
2.<br />
3.<br />
kiib': li te'raj xjalb'aleb' xna'aj chi rib'ileb' rib' ut jalan jalan li<br />
xk'anjel, tento te'xb'aanu li xpatz'man sa' li jun kok' raqal ut ink'a'<br />
naru te'xb'aanu li wan sa' li kok' raqal a). Sa' xb'een laj xaqab'anel<br />
k'anjel wan xtaqlankil li xhuheb' laj k'anjel re li tz'iib'leb'aal kab'l re<br />
naq tsume ma truuq malaj ink'a'. chi rix ha'an tento xyiib'ankil li<br />
tuqub'anb'il k'a'uxl chi rixeb' li xe'xjal xna'aj.<br />
oxib': Wi sa' li tuqub'anb'il k'a'uxl xe'xsume naq truuq li jalok<br />
na'aj, tento xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl chi rix li xaqab'ank k'anjel.<br />
85<br />
4<br />
5
chi rix ha'an xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq tz'il rix li<br />
jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel. chi rix ha'an sa' xb'een<br />
li tz'iib'elb'aal kab'l wan xtaqlankil xjalam u li Xsum k'a'uxl re<br />
xaqab'ank k'anjel re li li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit,<br />
re naq tk'eman sa' ajl ut elk li xtojb'al. 34<br />
43 OXIB' ROXK'AAL RAQAL. Eb' li jalok na'aj b'ar nak'anjelamank.<br />
Nak'ab'a'in chi kama'an naq sa' li na'ajej b'ar yo chi k'anjelak, junaq<br />
poyanam naq'axon sa' jalan chik k'anjel b'ar juntaq'eet li na'aj k'anjel.<br />
malaj naq'axon sa' jalan chi molam, malaj sa' jalan jalan chi na'ajel re<br />
li tenamit watemaal. li q'axon na'aj patz'b'il xb'aan li ani naraj q'axon<br />
sa' jalan chik k'anjel ut nak'ulman aj wi' naq natz'ilman rix li xk'anjel<br />
li junjunq chi poyanam ut laj xaqab'ank k'anjel na'xjultika naq tento<br />
xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel, jo chan ru xaqab'anb'il sa' li lajeeb' roxk'aal<br />
re li chaq'rab'.<br />
Naq patz'b'il li q'axon na'aj xb'aan junaq aj k'anjel, tento tb'aanu li k'a'ru<br />
napatz'amk re ut ha'ineb':<br />
a) li ani traj q'axonk sa' jalan chik k'anjel tento tpatz' chi tz'iib'anb'il<br />
re li najolomin li xk'anjel.<br />
aa) li najolomin li roq ruq' li awab'ej tsume'li patz'om ha'an,wi sa' li<br />
xsumenkil xxaqab' naq moko naru ta li jalok, maak'a' chik naru<br />
xb'aanunkil.<br />
b') li ani traj xjalb'al xna'aj rik'in jalan chik, tento xk'e rib' chi sik'e'k<br />
sa' xyanqeb' laj k'anjel li te'raj xjalb'aleb' li xna'aj.<br />
ch) tuqub'anb'il k'a'uxl chi rix li jalok na'aj, yiib'anb'il xb'aan laj xaqab'ank<br />
k'anjel.<br />
Naq li q'axon na'aj patz'b'il xb'aan laj xaqab'ank k'anjel, tento xb'aanunkil<br />
ha'in:<br />
a) Sa' xb'een li najolomin re li roq ruq'b' li awab'ej Xq'axtesinkil<br />
resilal li xb'aanuman chi rix li poyanam naq xtz'ilman rix li<br />
xk'anjel. Xlaq'ab'ankil aj wi' li patz'eel re xjalb'al li xna'aj. 35<br />
34. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.<br />
35. rilb’al li 44 raqal re li Xchaq’rab’il xpaab’ankil ha’in.<br />
4<br />
6<br />
86
aa) Naq ak xk'ulman li esilal chi rix laj k'anjel, laj xaqab'ank<br />
k'anjel, tnumsi li esilhu re li tz'iib'leb'aal kab'l ut xpatz'b'al chi<br />
ru li xsumenkil.<br />
b') li tz'iib'leb'aal kab'l tsume' li patz'om ut q'axtesi li esilhu re laj<br />
xaqab'anel k'anjel, re naq tb'eek li toj naraj xb'aanunkil.<br />
tento xb'aanunkil li k'a'ru xaqab'anb'il sa' li b'eleeb' raqal re li chaq'rab'<br />
ha'in ut xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel re li kiib' chi<br />
patz'om: jun patz'b'il xb'aan li poyanam ut li patz'b'il xb'aan li xaqab'ank<br />
k'anjel<br />
Naq na'uxman li jalok k'anjel, moko naru ta xkub'sinkileb' xtojb'al laj<br />
k'anjel. 36<br />
XB'ELE XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XTZ'ILB'AL RIX CHAN RU NAK'ANJELAK LI POYANAM<br />
44 KAAHIB' ROXK'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix li xk'anjel li poyanam ut<br />
rilb'al ma natam li xk'anjel.<br />
Aajel ru xaqab'ankil jun k'ub'k'anjel chi rix li xtz'ilb'al rix xk'anjel laj<br />
k'anjel ut rilb'al ma natam li xk'anjel. li xk'anjel li k'ub'k'anjel ha'an<br />
re xtaqsinkil xna'aj laj k'anjel, xkawresinkileb', xtaqsinkileb' li xtojb'al,<br />
xjalb'aleb' xna'aj chi rib'il rib' ut xjalb'al xna'ajeb' b'ar nake'k'anjelak.<br />
re xtz'ilb'al rix li xk'anjel junaq poyanam tento roksinkil li xchaq'rab'il re<br />
xb'eeresinkil li yalb'a'ix re rilb'al ma us malaj ink'a us li xk'anjel.<br />
li tz'ilok ix nak'anjelak re q'usuk ut re rajsinkileb' ru laj k'anjel. Wan<br />
sa' xb'een lli najolomin li k'anjel b'ar nak'anjelak li poyanam xb'aanunkil<br />
li yalb'a'ix ha'in. li ru li tz'ilok ix tento rilb'al rik'in li xe'xtz'il rix ut<br />
nak'anjelak aj wi' re xchaab'ilob'resinkil li k'anjel. li ru li tz'ilb'a'ix tento<br />
q'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'il rix ut tk'uula. 37<br />
oxib' xpaayil li tz'ilok ix: li re okenk, li xkab' ut li rox tz'ilok ix.<br />
36. rilb’al li rajlil 1) re li 13 raqal re li Xchaq’rab’il tojok re xk’anjelankil li<br />
k’a’aq ru re li tenamit.<br />
37. rilb’al li rajlil 5) re li 61 raqal, ut 73 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’<br />
chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
87<br />
4<br />
7
45 OOB' ROXK'AAL RAQAL. Li tz'ilok ix re okenk.<br />
li tz'ilok ix nab'aanuman re junaq aj k'anjel chi ru chaq'rab' li yo chi<br />
xyalb'al rix li k'anjel re rilb'al ma tkanaaq chi k'anjelak malaj ink'a'. li<br />
xk'anjel tz'ilok ix ha'in, ha'an re xk'eb'al malaj ink'a' xk'eeb'al cho'q tz'aqal<br />
aj k'anjel chi ru li chaq'rab'.<br />
46 WAQIB' ROXK'AAL RAQAL. Li xkab' tz'ilok ix.<br />
ha'an li na'xxaqab' chan ru nak'anjelak laj k'anjel ut ma nak'utun li ru<br />
li xk'anjel. Nab'aanuman jun sut chi ru li jun chihab' ut laj tz'ilonel<br />
ix ha'an li najolomin li roq ruq'b' li awab'ej. li ru nataqlaman re li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'il rix ut tk'uula.<br />
Wi li ru li tz'ilok ix moko us ta x'elk, wan oxib' po re xb'aanunkil jalan<br />
chik, ajlanb'il naq xb'aanuman li xb'een. li tz'ilok ix li xb'aanuman chi<br />
ru li oxib' po, nak'anjelak re rilb'al ma xchaab'ilob'resiman li k'anjel.<br />
ha'an ha'in li xkab' tz'ilok ix ut li ru nak'anjelak re xpaab'ankil li wan<br />
sa' li oxlaju xkaak'aal<br />
raqal re li chaq'rab'.<br />
47 WUQUB' ROXK'AAL RAQAL. Rox tz'ilok ix b'ar nanawman chan ru<br />
li xk'anjel laj k'anjel.<br />
li tz'ilok ix ha'in, ha'an li na'xxaqab' chan ru nak'anjelak laj k'anjel ut<br />
ma nak'utun li ru li xk'anjel sa' xyanqeb' li tz'ilok ix li nab'aanuman<br />
rajlal chihab'. li xk'anjel li tz'ilok ix ha'in, ha'an re rilb'al ma naru<br />
xtaqsinkil li xna'aj k'anjel li poyanam ut ma naru xtaqsinkil li xtojb'al,<br />
jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li oxlaju xkaak'aal raqal re li chaq'rab'.<br />
48 WAQXAQIB' ROXK'AAL RAQAL. Li k'anjelab'aal na'oksiman re<br />
xb'aanunkil li tz'ilok ix.<br />
li tasal hu li na'xch'olob' xtz'ilb'al rix xk'anjel li poyanam ut li hu<br />
li nach'olob'an chan ru roksinkil, yiib'anb'ileb' xb'aan li junjunq chi<br />
molam. Ab'anan tento rilb'al ut xk'eeb'al reetal chan ru xaqab'anb'il<br />
sa' li Xchaq'rab'il xpaab'ankil li xtz'ilb'al rix li xk'anjel li poyanam. li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab' li k'anjel, ha'an li tyiib'ank re.<br />
4<br />
8<br />
88
49 B'ELEEB' ROXK'AAL RAQAL. Xtz'ilb'al rix chan ru nak'anjelak laj<br />
k'anjel sa' xhoonalil li yalb'a'ix chi rix li xk'anjel.<br />
eb' laj k'anjel li xe'ok xb'een sut malaj ka'sut chi k'anjelak chi ru li<br />
chaq'rab' ut sik'b'ileb' ru sa' xyanqeb' li xkomon, rajlal po ttz'ilman chan<br />
ru nake'k'anjelak jo' jarub' po txaqab' laj xaqab'ank k'anjel. h'an re rilb'al<br />
ma na'xnaw xb'aanunkil li xk'anjel ut xk'eeb'al cho'q aj tz'aqal k'anjel re<br />
li chaq'rab', malaj xk'eeb'al jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li xkab' ch'ol aatin<br />
re li Waqlaju roxk'aal raqal re li chaq'rab'. li ru li xtz'ilman rix tento<br />
q'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l re ttz'il rix ut tk'uula.<br />
Naq ak xtz'ilman rix laj k'anjel ut xk'eman reetal naq ink'a' naruhan chi<br />
xb'aanunkil li k'anjel ut ink'a' us na'xb'aanu, tento risinkil sa' li xna'aj. laj<br />
xaqab'ank k'anjel wan xwankil re risinkil laj k'anjel sa' li xna'aj ut tento<br />
tyiib' li Xsum k'a'uxl re isink aj k'anjel ut tk'e chi nawe'k li tz'iib'leb'aal<br />
kab'l re xchaq'rab' li k'anjel. 38<br />
50 LAJEEB' ROXK'AAL RAQAL. Eb' li xwankilal li nake'jolimink li<br />
chaq'rab'.<br />
laj xaqab'ank k'anjel sa' xk'ab'a' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak,<br />
tento te'xtz'il rix chan ru nak'anjelak li poyanam sa' xhoonalil li yalb'a'ix<br />
chi rix li k'anjel ut xk'eeb'al cho'q aj tz'aqal aj k'anjel re li chaq'rab'<br />
naq xb'een okenk, malaj xaqab'ankil sa' li k'anjel naq xe'xtaqsi li xna'aj<br />
k'anjel.<br />
Wi chi ru li jarub' po xk'eman reetal naq laj k'anjel li xb'een okenk<br />
malaj li xe'xtaqsi li xna'aj k'anjel, naruhank chi k'anjelak ut wan<br />
xnawom, moko aajel ta chik xpaab'ankil li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab'.<br />
38. rilb’al li xb’een kok’ raqal naleb’ re li 54 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’<br />
chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
89<br />
4<br />
9
XLAJE XK'AB'A'IL<br />
LI K'ULUB'EM, LI TENEB'ANB'IL XB'AANUNKIL UT LI INK'A'<br />
NARU XB'AANUNKIL CHI RUHEB' LAJ K'ANJEL RE LI XK'UB'LAL<br />
XJOLOMIL TENAMIT.<br />
XB'EEN TASAL<br />
LI K'ULUB'EM<br />
51 JUNLAJU ROXK'AAL RAQAL. Eb' li hiilal.<br />
eb' laj k'anjel re li xk'ub'lal li chaq'rab' li xe'xket jun chihab' chi k'anjelak,<br />
wan xk'ulub'eb' re tehiilank sa' xyanqeb' li po nob'yempr, lisiyempr ut<br />
eneer re rajlal chihab'. eb' laj k'anjel li toj maji' nake'xket jun chihab'<br />
chi k'anjelak, naru te'hiilank sa' xyanqeb' li po nob'yempr, lisiyempr<br />
ut eneer re rajlal chihab', ab'anan jachinb'il li xhiilal, a yaal jarub' po<br />
xe'k'anjelak. 39<br />
52 KAB'LAJU ROXK'AAL RAQAL. Naq natam li hiilal.<br />
moko naru ttam li hiilal cho'q reheb' laj k'anjel, ab'anan tento li hiilank<br />
sa' eb' li po li xyeeman ut ink'a' naru xtojb'al rik'in tumin. Ab'anan<br />
naru, naq laj k'anjel ink'a' xhiilan chi tz'aqal re ru sa' li xhoonalil, malaj<br />
xhiilan jun jachal naq x'isiman sa' li xk'anjel xb'aan li nimla ch'a'ajkilal<br />
xb'aanu. ka' aj wi' naru xk'eeb'al reeqaj chi ru kiib'chihab'.<br />
Sa' xb'een li najolomin li k'anjel, wan rilb'al naq ink'a' tam li xhiilaleb'<br />
laj k'anjel ut te'xtz'eq xb'aan ha'an.<br />
53 OXLAJU ROXK'AAL RAQAL. Naq jalan xq'ehil li hiilal.<br />
Naru xaqab'ankil jalan xq'ehil li xhiilaleb' laj k'anjel, sa' jalan chik po<br />
chi ru li xaqab'anb'il sa' li junlaju roxk'aal raqal re li chaq'rab' ha'in. li<br />
hiilal ha'in ha'an cho'q reheb' li poyanam li nake'k'anjelak jo' aj loktor<br />
sa' b'anleb'aal, ut sa' li nimla b'anleb'aa; li nake'k'anjelak cho'q aj ch'ehol<br />
so'solch'iich', aj ch'ehol mama' jukub', aj k'ak'alom tenamit, aj k'anjel<br />
sa' rochochil esilhu ut k'aj esil, aj titz'ol toj, eb' aj ilol k'anjel, eb' aj<br />
39. rilb’al li rajlil 2) ut 3) re li 61 raqal re li Xaqab’anb’il k’anjel chi ru li<br />
chaq’rab’.<br />
4<br />
0<br />
90
tojonel reheb' li k'iila paay chi tz'aka'k ut li xkomoneb' li poyanam li<br />
ink'a' naru te'xkanab' li xk'anjel. Sa' xb'een li nake'jolomin li junjunq chi<br />
k'iila paay chi k'anjel, wan xsik'b'aleb' reeqaj laj k'anjel li nake'xnaw<br />
xjolominkil li junjunq chi k'anjel ut sa' xb'eeneb' wan puktasinkil chan<br />
ru nab'eeresiman li k'anjel. 40<br />
54 KAALAJU ROXK'AAL RAQAL. Li xhiilaleb' li molam sa' li jun junq<br />
chi na'ajej.<br />
eb' li junjunq chi molam li wankeb' sa' li jun junq chi na'ajej, sa' xb'een<br />
chik wan reechaninkil li xq'ehil li hiilal xaqaab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in.<br />
Wi laj k'anjel nake'hiilan chi ru nab'al kutan, chi rix naq ak xe'k'anjelak<br />
chi ru nab'al chihab', wi k'aynaqeb' chi kama'an, ink'a' naru te'xkanab'<br />
li k'ulub' ha'in. 41<br />
55 O'LAJU ROXK'AAL RAQAL. Xramb'al xraqb'al xwankil li k'ulub'em.<br />
Sa' li junjunq chi molam, b'ar eb' laj k'anjel nake'hilank chi tz'aqal re<br />
ru sa' li xq'ehil xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab', naru xramb'al xraqb'al li<br />
k'ulub' ha'an ut li xq'ehil li hiilal ink'a' nak'eman sa' ajl.<br />
56 WAQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Xtz'iib'ankil reetalil li hiilal.<br />
Wan sa' xb'eeneb' laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak, xtz'iib'ankil<br />
reetalil li hiilal, ab'anan tento tk'am ha'in: xq'ehil naq x-ok laj k'anjel,<br />
xq'ehil chi xjunil li xhiilal, xq'ehil li jachb'il xhiilal naq xk'anjelak, chihab'<br />
naq xhiilan malaj chihab' nak xk'anjelak.<br />
Wi laj k'anjel xk'anjelak sa' jalan chik molam re xk'ublal xjolomil<br />
tenamit, tento xpatz'b'al re, reetalil li xhiilal chi tz'iib'anb'il.<br />
Sa' xb'eeneb' li nake'jolomin li junjunq chi molam, wan xtz'iib'ankil<br />
reetalil li xhiilaleb' laj k'anjel li na'xjolomin, re naq chi kaman'an naru<br />
xk'eeb'al reheb' li xhiiilal li toj maji' nake'xyal xsahil, sa' li xq'ehil<br />
xaqab'anb'il. re naq chi kama'an li xhiilal li tk'eman chi rix li xe'xyal<br />
xsahil, tk'eman sa' ajl chi ru li jun xb'e li po eneer toj sa' li junlaju<br />
Xka'k'aal re li po lisiyempr re rajlal chihab'.<br />
40. rilb’al li 58 raqal li natawliman sa’ li Xchaq’rab’il xpaab’ankil ha’in.<br />
41. rilb’al li 88 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
91<br />
4<br />
!
e xtuqub'ankil junaq cha'a'jkilal chi rix li hiilal, tento rilb'al reetalil sa'<br />
li hu k'uulanb'il joq'e x'elman ut k'a'ru po x'el laj k'anjel chi hiilank.<br />
Naq junaq aj k'anjel ink'a' chik nak'anjelak chi ru li chaq'rab', li xtojb'al<br />
li xaqab'anb'il sa' li kab'laju roxk'aal raqal re li chaq'rab' ha'in, tento<br />
rilb'al jarub' li xtojb'al xk'ul naq x'elk sa' li xk'anjel. 42<br />
57 WUQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Naq laj k'anjel wan sa' xhiilal, yo chi<br />
b'eek li xkutan.<br />
Naq junaq aj k'anjel yo chi k'anjelak sa' li chaq'rab' ut na'jalman<br />
xna'aj sa' jalan chik roq ruq'b' li awab'ej, tento rajlankil li xkutan b'ar<br />
xk'anjelak ut b'ar yo chi k'anjelak, re naq wan xk'ulub' chi hiilank. ha'in<br />
nak'ulman naq li kiib' chi chi molam wankeb' sa' xk'ab'a' li Xaqab'anb'il<br />
chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel.<br />
58 WAQXAQLAJU ROXK'AAL RAQAL. Naru li hiilank li napatz'mank<br />
naq jalan xq'ehil.<br />
Wan naq laj k'anjel ink'a' naru t-elk chi hiilank xb'aan naq numtajenaq<br />
li k'anjel, ab'anan jun chihab' tz'aqal rokik li poyanam chi k'anjelak sa'<br />
li roq ruq'b' li awab'ej, naq naru tpatz' li xhiilal sa' jalan chik xq'ehil<br />
chi ru li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in. li najolomink li k'anjel tpatz'<br />
li hu reetalil naq xket jun chihab' ut rik'in ha'an naru xsumenkil ut<br />
xk'eeb'al li xhiilal. 43<br />
59 B'ELEELAJU ROXK'AAL RAQAL. Wan xkomon li na'leb' li ink'a'<br />
manawman ma tk'ulmank.<br />
Wan xkomon li na'leb' li ink'a' manawman ma tk'ulmank chi rix li hiilal,<br />
ab'anan Sa' xb'een li nake'jolomin li roq ruq' li awab'ej wqan rilb'al ut<br />
xtuqub'ankil li ch'a'ajkilal ha'an li moko xaqab'anb'il ta sa' li chaq'rab'<br />
ha'in.<br />
42. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998.<br />
43. rilb’al li 53 raqal li natawliman sa’ li xchaq’rab’il xpaab’ankil ha’in.<br />
4<br />
"<br />
92
60 OXK'AAL RAQAL. Wan naq tojb'il un ink'a' tojb'il li leseens. 44<br />
ha'an ha'in li naru xk'eeb'aleb' xleseens xb'aaneb' laj xaqab'an k'anjel ut<br />
li nake'jolomink li roq ruq'b' awab'ej:<br />
1.<br />
Jun: AJ XAQAB'ANK K'ANJEL:<br />
a) Sa' li tz'aqal xq'ehil, naru xk'eeb'al xleseens junaq aj k'anjel, jun<br />
po aj wi' chi tojb'il, ab'anan tento tch'olob' li ani taa'ajo'q re, li<br />
xyaalal k'a'ut ink'a' tk'anjelak. ink'a' naru xk'eeb'al li hiilal ha'an<br />
cho'q re k'anjelak sa' jalan chik k'anjel chi ru li chaq'rab', jo'<br />
chan ru xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il li xsumenkil k'anjel xb'aan<br />
li xk'ub'lal xjolomil tenamit.<br />
aa) Sa' li tz'aqal xq'ehil, naru xk'eeb'al xleseens junaq aj k'anjel,<br />
chi ru oxib' po aj wi' chi tojb'il, ab'anan moko tojb'il ta. tento<br />
tch'olob' li ani taa'ajo'q re, li xyaalal k'a'ut ink'a' tk'anjelak.<br />
ink'a' naru xk'eeb'al li hiilal ha'an cho'q re k'anjelak sa' jalan<br />
chik k'anjel chi ru li chaq'rab', jo' chan ru xaqab'anb'il sa'<br />
li xchaq'rab'il li xsumenkil k'anjel xb'aan li xk'ub'lal xjolomil<br />
tenamit.<br />
b') Naru xk'eeb'al xhiilal junaq aj k'anjel chi ru jun chihab', naq li<br />
chaq'rab' na'xtoj xtzolok, li xkawresinkil rib' chi rix li xk'anjel. li<br />
hiilal ha'in, wan naq tojb'il, wan naq ink'a'. Naq tojb'il li hiilaal,<br />
li poyanam te'xxaqab' chi tz'iib'anb'il li xwanjik chi rix li tzolok<br />
ut naq traqe', tento tsuq'i chi k'anjelak chi ru kiib' chihab' sa'<br />
li molam b'ar kik'anjelak naq xko'o. Naq ink'a' tk'anjelak, tento<br />
tk'e reeqaj chi xjunil li tumin li xk'e li chaq'rab' li x'oksiman re<br />
xtojb'al li xtzolok ut jo'kan aj wi' li tumin li xk'ul cho'q xtojb'al<br />
naq yo chi tzolok. Sa' li kontraat xtz'iib'ankil aj wi' jalan chik<br />
na'leb' li tk'anjelak re naq laj k'anjel tpaab' ut tb'aanu li wan<br />
chi sa'.<br />
2. Kiib': LI NAKE'JOLOMIN LI JUNJUNQ CHI MOLAM. eb' li tojb'il<br />
leseens chi ajlanb'il kutan ut naq wan eb' li ch'a'ajkilal ha'in:<br />
a) Wan oob' kutan xhiilal junaq aj k'anjel, sa' xkutankil li k'anjel,<br />
naq nakam li na'b'ej yuwab'ej, xsum aatin, li ralal xk'ajol ut<br />
oxib' kutan sa' xkutankil li k'anjel naq nakam ras riitz'iin.<br />
44. rilb’al li rajlil 4) re li 61 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj<br />
k’anjel.<br />
93<br />
4<br />
#
aa) Naq tsumla junaq aj k'anjel, Wan oob' kutan xhiilal, sa' xkutankil<br />
li k'anjel.<br />
b') Naq na'yo'la jun ralal xk'ajol aj k'anjel, wan xhiilal.<br />
ch) Wan xhiilal laj k'anjel, chi ru jarub' kutan na'ajman, naq b'oqb'il<br />
sa' li chaq'rab' re xtuqub'ankil xch'a'ajkilal, ab'anan rub'eetal<br />
tento tk'ut li xb'oqb'al chi tz'iib'anb'il.<br />
ch') Wan xhiilal laj k'anjel, chi ru jarub' kutan na'ajman, naq<br />
nayajer ut ut tk'e rib' chi ile'k sa' Xmolamil Watemaal re usilal<br />
cho'q reheb' li komonil, ab'anan tento tk'ut reetalil naq tz'aqal<br />
x'ile'k.<br />
e) Wan aj wi' xhiilal laj k'anjel chi ru jun kutan, re xnimq'enkil li<br />
xchihab'.<br />
re xb'aanunkil li xch'olob'an sa' li waqib' kok' raqal, moko aajel ta<br />
ru xyiib'ankil li akta re xq'axtesinkil na'aj ut li xxaqab'amank naq<br />
xe'xreechani li k'anjel. ka' aj wi' xyeeb'al reesil naq wan li leseens re<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l re naq ttz'iib'a ut tk'uula reetalil. 45<br />
61 JUN XKAAK'AAL RAQAL. Wan li leseens re naq laj k'anjel naru<br />
txxaqab'aman xb'aan li tenamit.<br />
eb' laj k'anjel li xaqab'anb'ileb' xb'aan li tenamit naq xxaqab'aman li<br />
awab'ej, naru xk'eeb'al xleseens chi hiilank chi ru jun chihab' chi maak'a'<br />
xtojb'al. kama'an xaqab'anb'il sa' li Xchaq'rab'il b'ootik re xaqab'ank aj<br />
k'anjel ut li xmolameb' aj tz'ilol Na'leb' chi rix li awab'ejil. 46<br />
62 KIIB' XKAAK'AAL RAQAL. Wan li leseens re okenk chi tzolok.<br />
Naru xk'eeb'al xleseens junaq aj k'anjel re naq ttzolo'q chan ru<br />
xb'aanunkil li k'anjel sa' b'anleb'aal, sa' ochoch b'ar na yiib'aman li b'an,<br />
malaj jalan chik k'anjel chi rix li tzolok. ka' aj wi' waqxaqib' hoonal<br />
wan, re naq taatzolo'q chi ru li xamaan.<br />
laj k'anjel naq traqe' chi tzolok wan sa' xb'een xk'utb'al li k'ajkamunktzolok<br />
reetalil naq tz'aqal li xb'aanu li tzolok. Wi laj k'anjel xtiikti'ik ut ink'a'<br />
45. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
46. rilb’al li 113 raqal, kok’ raqal d) re li 136 raqal re li Xna’ chaq’rab’ ut<br />
3º raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
4<br />
$<br />
94
xtzolok wan sa' xb'een laj xaqab'ank k'anjel xsachb'al xwankil li leseens<br />
ha'an.<br />
Aajel ru naq li tz'iib'leb'aal kab'l tnaw li tzolok ha'in re xk'eeb'al reetal<br />
chi tz'iib'anb'il. 47<br />
63 OXIB' XKAAK'AAL RAQAL. Isimb'il. 48<br />
64 KAAHIB' XKAAK'AAL RAQAL. Xhiilal li ixq rub'eetal ut chi rix naq<br />
ak xyo'laak li xk'uula'al.<br />
eb' li ixq li nake'k'anjelak sa' li chaq'rab' wank xk'ulub chi hiilank naq<br />
wankeb' sa' yu'am, jo chan ru xaqab'anb'il sa' li Xmolamil Watemaal re<br />
usilal cho'q reheb' li komonil. 49<br />
eb' li ixq wankeb' sa' yu'am ut maak'a'eb' sa' xk'ab'a' li Xmolamil<br />
Watemaal re usilal cho'q reheb' li komonil, wankeb' xk'ulub' re xpatz'b'al<br />
xleseens chi tojb'il, re naq te'hiilank jo jarub' kutan xaqab'anb'il sa'<br />
li chaq'rab'. re naq naru te'hiilank tento te'xk'ut reetalil chi ru laj<br />
xaqab'ank k'anjel naq wankeb' sa' yu'am ut jo'kan aj wi' li xq'ehil joq'e<br />
tyo'laak li xk'uula'al.<br />
65 OOB' XKAAK'AAL RAQAL. Q'ajkamunk.<br />
eb' laj k'anjel li nake'k'anjelak chi ru li chaq'rab' wankeb' xk'ulub' re<br />
xk'ulb'al li xq'ajkamunk li na k'eman rajlal chihab'. Na tojman chi<br />
kama'in: li xb'een yijach nak'eman chi ru li o'laju kutan re li po<br />
lisiyempr ut li xkab' yijach nak'eman chi ru li po eneer re li chihab'<br />
li natiklaa re. 50<br />
47. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
48. Sachb’il xwankil xb’aan li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
49. rilb’al li rajlil 12) re li 61 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’<br />
laj k’anjel.<br />
50. rilb’al li kok’ raqal j) re li 102 raqal re li Xna’ chaq’rab’. jalb’il jo’<br />
natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il sa’ li<br />
junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998. rilb’al li rajlil 6) re<br />
li 61 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel ut li chaq’rab’<br />
elenaq sa’ li yiib’ab’aal chaq’rab’ 1633 rajlil.<br />
95<br />
4<br />
%
66 WAQIB' XKAAK'AAL RAQAL. Li q'ajkamunk natojman chi jachb'il ka'<br />
aj wi' li jarub' kutan xk'anjelaman.<br />
Wankeb' xk'ulub' laj k'anjel chi ru li chaq'rab' re xk'ulb'al chi xjunil ut chi<br />
tz'aqal re ru li Xq'ajkamunk naq xe'xtikib' k'anjelak chi ru li jun xb'e li<br />
po eneer toj sa' li lajeeb' xka'k'aal re li po nob'yempr re rajlal chihab'.<br />
li tumin ha'in natojman jo' chanru xaqab'anb'il sa' li oob' xkaak'aal<br />
raqal re li chaq'rab' ha'in. Ab'anan tento rilb'al jarub' li xtojb'al na'xk'ul<br />
chi ru li po nob'yempr. cho'q reheb' li poyanam li moko xe'k'anjelak ta<br />
chi tz'aqal re ru chi ru li jun chihab', li xtojb'al ha'an jachb'il jo' jarub'<br />
kutan malaj po xe'k'anjelak.<br />
67 WUQUB' XKAAK'AAL RAQAL. Isimb'il chaq'rab'. 51<br />
68 WAQXAQIB' XKAAK'AAL RAQAL. <strong>Laj</strong> k'anjel us ta yo chi hiilank,<br />
wan xk'ulub' re xk'ulb'al li xq'ajkamunk.<br />
eb' laj k'anjel li xe'xpatz' xleseens ut xk'eman reheb' chi tojb'il malaj<br />
ink'a' tojb'il, wankeb' xk'ulub' re xk'ulb'al Xq'ajkamunk chi tz'aqal re ru<br />
malaj chi jachb'il naq: li ixq wank sa' yu'am, naq laj k'anjel xwan<br />
xch'a'ajkilak chi ru li chaq'rab' ut isimb'il jun k'amokaq sa' li xk'anjel, naq<br />
wankeb' xyajel ut tento te'xk'e rib' chi ile'k sa' li Xmolamil Watemaal<br />
re usilal cho'q reheb' li komonil ut naq wankeb' xhiilal. 52<br />
69 B'ELEEB' XKAAK'AAL RAQAL. Ink'a' naru xk'eeb'al sa' ajl li hoonal<br />
ink'a' xk'anjelaman.<br />
moko naru ta xk'eeb'al sa' ajl li k'eb'il leseens li ink'a' tojb'il xb'aan li<br />
chaq'rab', chi moko li ch'anab'amb'il k'anjel tojb'il ta. eb' li poyanam<br />
ha'in moko naru ta xtojb'al xq'ajkamunk.<br />
70 LAJEEB' XKAAK'AAL RAQAL. Wan k'ulub'em chi wech'ink ut<br />
patz'ok.<br />
Wi junaq aj k'anjel ink'a' xk'ul chi tz'aqal re ru li xq'ajkamunk, wan<br />
xk'ulub' re xpatz'b'al xtz'aqob'l chi ru li molam li wan xwankil re<br />
51. Sachb’il xwankil xb’aan li 67 raqal re li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98<br />
rajlil, puktasinb’il sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’<br />
1998<br />
52. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
4<br />
&<br />
96
xtuqub'ankil ut xtojb'al, ab'anan rub'eetal wan sa' xb'een li molam<br />
xtz'ilb'al rix jarub' po xk'anjelak laj k'anjel ut wi xq'axtesi reetalil li<br />
xtojb'al.<br />
71 JUNLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Wankeb' xk'ulub re xk'ulb'al<br />
xq'ajkamunk laj k'anjel tz'iib'anb'ileb' xkutan.<br />
eb' laj k'anjel li nake'xk'ul xtojb'al ut yaal tz'iib'anb'ileb' xkutan, wankeb'<br />
xk'ulub' re xk'ulb'alxq'ajkamunk. Ab'anan li molam tb'ir jarub' li xtojb'al<br />
na'xk'ul ut jarub' kutan xk'anjelak chi ru li po nob'yempr re rajlal<br />
chihab'. Na tojman jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li oob' xkaak'aal raqal<br />
re li chaq'rab' ha'in.<br />
72 KAB'LAJU XKAAK'AAL RAQAL. Wankeb' xk'ulub' re xk'ulb'al<br />
xq'ajkamunk li ruuchileb' laj k'anjel.<br />
Wan xk'ulub' li ruuchil junaq aj k'anjel re xk'ulb'al xq'ajkamunk chi<br />
tz'aqal re ru malaj chi jachb'il, jo' jarub' po xk'anjelak.<br />
73 OXLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Chi rix li xkamik junaq aj k'anjel wan<br />
xk'ulub'. 53<br />
ha'an ha'in li xk'ulub' junaq aj k'anjel re li chaq'rab' naq nakam:<br />
1.<br />
2.<br />
jun: li chaq'rab' na'xtoj li xmuqb'al Naq laj k'anjel nakam, li xsum<br />
aatin, li rixaqil laq'lo rik'in chi ru li chaq'rab', ralal xk'ajol li ka'ch'in<br />
ut nim xchihab' li xna' xyuwa' li kamenaq. li chaq'rab' tk'e Numenaq<br />
oob' oq'ob' ketzal reheb' ut jo'kan aj wi' li xtojb'al li xk'ul re li kiib'<br />
naq tojmaji' nakam. Wi li xsachman re xmuqb'al li kamenaq, kach'in<br />
chi ru li tumin li xk'ul re li kiib' po naq tojmaji' nakam, li chaq'rab'<br />
ka' aj wi' ttoj li jarub xsachman re xmuqb'al.<br />
*kiib': li tenq' li na'xk'e li chaq'rab' cho'q reheb' li xsum aatin malaj<br />
li rixaqil laq'lo rik'in chi ru li chaq'rab', ralal xk'ajol li ka'ch'in ut nim<br />
xchihab' li xna' xyuwa' li kamenaq. li tenq' ha'in ink'a' chik tk'eman<br />
xb'aan naq li Xnimajwal xmolamil aj k'aak'alenel chaq'rab' xxaqab'<br />
sa' li ruq'm chaq'rab' 1091-2005, xb'aan naq li na'leb' ha'in xmux li<br />
Xnimal Xhuhil chaq'rab'.<br />
53. rilb’al li 93 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
* li Xnimajwal xmolamil aj k’aak’alenel chaq’rab’ xxaqab’ sa’ li ruq’m chaq’rab’<br />
1091-2005, xb’aan naq li na’leb’ ha’in xmux li Xnimal Xhuhil chaq’rab’.<br />
97<br />
4<br />
/
3.<br />
oxib': li xsum aatin malaj li rixaqil laq'lo rik'in chi ru li chaq'rab',<br />
li ralal xk'ajol li ka'ch'in ut nim xchihab'ut li xna' xyuwa', wan<br />
xk'ulub'eb xpatz'b'al sa' li roq ruq' li awab'ej b'ar xk'anjelak, li xtz'aq<br />
xtojb'al li maji' xk'eman re rub'eetal naq toj maji' nakam laj k'anjel,<br />
ut ha'aneb' ha'in: li Xtz'aq xtojb'al li xkutan tojb'il xb'aan li chaq'rab',<br />
li tenq' re xb'eeleb'aal, li xk'ajkamunk, xtenq' chi rix xjunxilal, Xtz'aq<br />
xhiilal, Xb'een xtz'aq xtzolb'al ut jalan chik tenq' li xaqab'anb'il sa' li<br />
chaq'rab' li toj maji' nak'eman toj sa' xraqik li xyu'am.. Sa' xb'een li<br />
roq ruq' awab'ejilal xtojb'al chi chi tuminal. 54<br />
74 KAALAJU XKAAK'AAL RAQAL. Xb'ehil xtojb'al li xk'ulub' li ak<br />
xkam.<br />
ha'an ha'in li xb'ehil xtojb'al li xk'ulub' laj k'anjel chi ru chaq'rab' li ak<br />
xkam:<br />
1.<br />
jun: li xsum aatin, li ralal xk'ajol malaj li xna' xyuwa' li kamenaq,<br />
tq'axtesi li patz'om chi ru li molam b'ar kik'anjelak ut ha'an chik<br />
wan sa' xb'een q'axtesinkil sa' junpaat chi ru tz'iib'leb'aal kab'l.<br />
rik'in li patz'om tento xlaq'ab'ankil eb' li hu ha'in:<br />
a) Xpatz'b'al re li molam b'ar ki k'anjelak li kamenaq naq tk'e<br />
reetalil chi tz'iib'anb'il naq li q'aj sutq'i xk'anjelak sa' li molam<br />
ha'an. Aajel ru xtz'iib'ankil sa' li reetalil li xq'ehil li xhiilal, k'a'ru<br />
chihab' xwan li xhiilal ut jarub' chihab' xyal xsahil li xhiilal naq<br />
kik'anjelak.<br />
aa) Xhuhil b'ar tz'iib'anb'il xq'ehil xkamik laj k'anjel, k'eb'il xb'aan li<br />
Poopol.<br />
b') Xhuhil b'ar tz'iib'anb'il xq'ehil joq'e x'uxman li sumlaak malaj<br />
li laq'ab'ank chi ru li chaq'rab', k'eb'il xb'aan li Poopol ut<br />
q'axtesinb'il chi rix li xkamik laj k'anjel.<br />
ch) reetalil xhab'ilhu li xkok'aleb' li kamenaq, k'eb'il xb'aan li<br />
Poopol.<br />
ch') Naq li na'xpatz' li xtojb'al li xk'ulub' li ak xkam, ha'an li ras<br />
malaj ritz'iin, tento tq'axtesi xhab'ilhu k'eb'il xb'aan li Poopol.<br />
54. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
4<br />
(<br />
98
e) li poyanam li xsachok chi rix li xmuqb'al li kamenaq, tq'axtesi li<br />
Xhuhil li loq'om b'ar na'xch'olob' naq ha'an xsachman.<br />
Naq li yo xpatz'b'al li tumin re xmuqb'al li kamenan ha'an li yuwab'ej,<br />
na'b'ej, tento te'xlaq'ab' li hu xpatz'man sa' li kok' raqal a), aa) re li<br />
kab'laju xkaak'aal raqal ha'in. jo'kan aj wi' q'axtesinkil xhab'ilhu li<br />
kamenaq ut li Xyeeb'al li yaal chi tz'iib'anb'il naq li kamenaq xkanab'<br />
li xsum aatin, ralal xk'ajol ut li xna' xyuwa' li toj na'xtenq'a naq toj<br />
nak'anjelak. eb' li hu ha'in k'eeb'il xb'aan li poopol, li ruuchil awab'ej<br />
malaj aj nawonel chaq'rab.'<br />
Naq junaq poyanam nachaq'ok chi rix, tento xb'aanunkil li xaqab'anb'il<br />
li wan sa' li Xchaq'rab'il tiikil poyanam, li Xchaq'rab'il xb'eeresinkil<br />
xch'a'jkilal li poyanam ut li Xchaq'rab'il li loq'ok ut li k'ayink, jo'kan aj<br />
wi' q'axtesinkil li xhuhil li yaal yiib'anb'il xb'aan laj nawonel chaq'rab',<br />
tz'iib'anb'il sa' li poopol.<br />
2.<br />
3.<br />
kiib': li patz'om ut chi xjunil li hu xch'utub'an, sa' xb'een li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l wan xtz'ilb'al rix ma tsume' malaj ink'a'.<br />
oxib': li xsumenkil ut li hu xch'utub'an tento tq'axtesi li tz'iib'leb'aal<br />
kab'l re li molam re naq te'xxaqab' ut te'xtoj li tumin re xmuqb'al<br />
li kamenaq. 55<br />
XKAB' TASAL.<br />
LI TENEB'ANB'IL XB'AANUNKIL UT LI INK'A' NARU XB'AANUNKIL.<br />
75 O'LAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li teneb'anb'il xb'aanunkil xb'aaneb' laj<br />
k'anjel re tenamit. 56<br />
Sa' li xna'aj k'anjel tento taawanq li rahok ib' li tuqtuukilal, li tiikilal, ut<br />
li usilal, re naq chi kama'an taawank maak'a' li ch'a'ajkilal. tento aj wi'<br />
xb'eeresinkil chi us li xhoonalil li k'anjel ut rilb'al li junjunq chi k'anjel<br />
li nab'aanuman sa' li junjunq chi molam. li chaq'rab' ha'in, Sa' xb'een<br />
laj xaqab'ank k'anjel wan xpaab'ankil ut xk'eb'al xpaab'ankil.<br />
ha'an ha'in li xkomon li tento te'xb'aanu laj k'anjel:<br />
55. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
56. rilb’al li 64 raqal re li xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
99<br />
4<br />
)
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: Sa' xhoonalil li wa'ak re waleb', eb' laj k'anjel tento tewaanq<br />
sa' xyaalal ut chaab'il li xwanjik.<br />
kiib': tento te'xpaab' li xhoonalil li wa'ak re waleb' ut re hiilank,<br />
k'eb'il re li junjunq.<br />
oxib': Xxpaab'ankil li jalan chik chaq'rab' li te'xxaqab' li molam.<br />
76 WAQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Xk'uub'ankil ut xjek'b'al xhoonal li<br />
k'anjel.<br />
Sa' xb'een laj xaqab'ank k'anjel wan xk'uub'ankil ut xjek'b'al xhoonal li<br />
k'anjel re li li molam li na'xb'eeresi ha'an ut re li junjunq chi molam li<br />
na'xjolomi li Xk'ub'lal li awab'ejilal. Sa' xb'een aj wi' wan xxaqab'ankil:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
jun: li hulak sa' xhoonalil li k'anjel ut li xchaq'rab'il.<br />
kiib': li xq'ehil ut li xhoonalil li xtiklajik ut raqik li k'anjel.<br />
oxib': li xchaq'rab'il li xpaayil chi k'anjel re ixq ut re winq, jo'kan<br />
aj wi' li chaab'il na'leb' chi rix li wanjik, chi rix li tiqib' ib' li tento<br />
te'xpaab' jo' naraj li junjunq chi k'anjel.<br />
kaahib': li k'anjel li nab'aanuman chi rix li k'aak'alenk li tento<br />
tb'aanu jun chi aj k'anjel.<br />
oob': li k'amal ut junelik k'anjel li nab'aanuman chi sa' ut sa' jalan<br />
chik molam.<br />
Waqib': li jalan chik k'anjel li maak'a'eb' sa' xk'ab'a' li xaqab'anb'il<br />
hoonal.<br />
77 WUQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Li hulak ut li wank sa' xhoonal li<br />
k'anjel.<br />
eb' laj k'anjel tento te'xpaab' chi ru li chaq'rab', li xchaq'rab'il li hulak<br />
ut li wank sa' xhoonal li k'anjel li xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab' ha'in, li<br />
txaqab' li Xaqab'anb'il chaq'rab' chirixeb' laj k'anjel, li txaqab' li junjunq<br />
chi molam ut li k'anjel li naraj jalan xchaq'rab'il.<br />
re naq truuq xb'eeresinkil li xyeman, te'xxaqab' li na'leb' ha'in:<br />
1.<br />
5<br />
=<br />
jun: sa' xb'een li junjunq chi aj k'anjel, wan xtz'iib'ankil ut xk'eeb'al<br />
reetal li xhoonalil li okenk ut li relik sa' li k'anjel, li xhoonal li<br />
okenk ut xraqik chi wa'ak, re naq chi kama'an xb'aanu chi tz'aqal<br />
re ru li xk'anjel.<br />
100
2.<br />
3.<br />
kiib': Naq junaq aj k'anjel na'b'ay chi xk'eeb'al reetal li okenk, chi<br />
ru li chaq'rab' jan kutan xhulak ut li poyanam li ink'a' na'xk'e reetal<br />
li x'oken, chi ru li chaq'rab' ink'a' xhulak chi k'anjelak. laj k'anjel<br />
tento toj rix li i kiib' chi kok' ch'a'ajkilal ha'in. Sa' xb'een li najolomin<br />
li k'anjel wan xtuqub'ankil li kok' ch'a'jkilal ha'in, wi laj k'anjel sa'<br />
li kutan ha'an naq xk'ulman li kok' ch'a'jkilal xch'olob'li xyaalal<br />
k'a'ut kipalto'. Sa' xb'een laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak,<br />
wan xtz'iib'ankil sa' li xhu li junjunq chi aj k'anjel li xhoonalil naq<br />
nahulak ut naq naraqe' chi k'anjelak ut naq ink'a' na'xtz'iib'a reetalil<br />
li okenk ut li relik sa' li k'anjel<br />
chi xjunil ha'in nak'anjelak re xtz'ilb'al rix chan ru nak'anjelak li<br />
poyanam ut re xq'usb'al re xchaab'ilob'resinkil li k'anjel.<br />
oxib': Naq junaq poyanam na'xkanab' li xk'anjel naq toj maji'<br />
xhoonalil li elk ut ink'a' xpatz' xleseens re li najolomin li k'anjel,<br />
tento toj rix li xmaak chi ru li chaq'rab'. kama'an xaqab'anb'il sa' li<br />
xchaq'rab' laj k'anjel.<br />
78 WAQXAQLAJU XKAAK'AAL RAQAL. Junaj xhoonalil li k'anjel. 57<br />
Sa' li chaq'rab' ha'in, li junaj xhoonalil li k'anjel ha'an naq li poyanam<br />
nak'anjelak chi ru li chaq'rab'. kama'an na'xxaqab' li chaq'rab' ha'in.<br />
oxib' paay ru li junaj xhoonalil li k'anjel ut ha'aneb' ha'in: chi kutan,<br />
chi q'eq ut sa' kiib' ru malaj li k'anjel li nab'aanuman naq na'ajman ru<br />
xb'aanunkil.<br />
li junaj xhoonalil li k'anjel chi kutan, ha'an li nab'aanuman sa' xyanq li<br />
waqib' hoonal re eq'la ut waqib' hoonal re ewu. ka' aj wi' waqxaqib'<br />
hoonal wan re k'anjelak chi kutan ut kaahib' roxk'aal hoonal sa' li<br />
xamaan.<br />
li junaj xhoonalil li k'anjel chi q'eq, ha'an li nab'aanuman sa' xyanq li<br />
waqib' hoonal re ewu ut waqib' hoonal re eq'la naq nasaqew sa' jalan<br />
chik kutan.<br />
li junaj xhoonalil li k'anjel sa' kiib' ru, ha'an li nab'aanuman jun jachal<br />
chi kutan ut jun jachal chi q'eq. Nak'ab'a'in k'anjel chi q'eq naq li<br />
poyanam nak'anjelak kaahib' hoonal chi q'eq. ka' aj wi' wuqub' hoonal<br />
57. rilb’al li 67 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
101<br />
5<br />
1
wan re k'anjelak chi q'eq ut Waqxaqlaju xka'k'aal rik'in lajeeb' xka'k'aal<br />
k'asal hoonal sa' li xamaan.<br />
79 B'ELEELAJU XKAAK'AAL RAQAL. Xhoonal li junaj xhoonalil li<br />
k'anjel.<br />
li xhoonal li k'anjel cho'q reheb' laj k'anjel re li roq ruq'b' li xk'ub'lal<br />
xjolomil awab'ej re li tenamit Wantemaal ha'an: b'eleeb' hoonal re eq'la<br />
toj oob' hoonal rik'in lajeeb' k'asal re ewu. li xhoonal li k'anjel cho'q<br />
reheb' li poyanam li nake'k'anjelak sa' li junjunq chi teepal li tenamit<br />
re Watemaal ha'an: Waqxaqib' hoonal re eq'la toj kaahib' hoonal rik'in<br />
lajeeb' xka'k'aal k'asal. li kiib' paay ru chi hoonal, tento xpaab'ankil chi<br />
ru li kutan luns toj b'iyers.<br />
ka' aj wi' lajeeb' xka'k'aal k'asal wan re li wa'ak cho'q reheb' li<br />
poyanam li nake'k'anjelak chi ru li chaq'rab'. li hoonal ha'in k'eeb'il sa'<br />
xyanq kab'laju hoonal re wa'leb' toj kiib' hoonal re ewu. Sa' xb'een<br />
li nake'jolomin li molam, wan xjek'b'al li hoonal re wa'ak re naq laj<br />
k'anjel ink'a' tkanab' xb'aanunkil li k'anjel. li nake'jolomin li junjunq chi<br />
molam ink'a' naru te'xk'e xleseens laj k'anjel re xb'aanunkil jalan chik<br />
k'anjel cho'q reheb'. Wi ink'a' tpaab'amanq li chaq'rab' ha'in, eb' laj<br />
k'anjel tento te'xtoj rix.<br />
li xhoonalil li wa'ak ut li hiilank, moko xkomon ta li k'anjel, ha'an naraj<br />
naxye naq laj k'anjel moko wan ta chi ru li chaq'rab'.<br />
Naq najek'man li xhoonalil li k'anjel ut jalan chi ru li xaqab'anb'il sa' li<br />
raqal ha'in, malaj li xhoonalil li k'anjel li nab'aanuman chi q'eq malaj li<br />
kiib' ru, li najolomink li molam tk'uub' li jalb'enk ib' re naq chi xjunileb'<br />
laj k'anjel naru te'hiilank. 58<br />
58. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
5<br />
2<br />
102
XJUNLAJUHIL XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
XCHAQ'RAB'IL XPAAB'ANKIL LI WANK.<br />
80 KAAK'AAL RAQAL. Chan ru xb'eeresinkil li tojb'amaak ut li isink<br />
sa' li k'anjel. 59<br />
re naq tb'eek li chaq'rab' ha'in, naxxaqab'an:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
jun: ch'olob'ankil na'leb' chi yeeb'il: Sa' xb'een li najolomink li<br />
molam, wan xq'usb'al laj k'anjel li xb'aanu ch'ina ch'a'ajkilal sa' li<br />
xna'aj k'anjel ut xmaak ha'an ink'a' nab'eeresiman chi chaab'il li<br />
k'anjel sa' li molam. li najolomink li molam rik'in li xb'aanu li ch'ina<br />
ch'a'ajkilal te'xk'e rib' sa' aatin sa' junesal ut xtz'iib'ankil reetalil sa'<br />
li xkub'laltzolok re laj k'anjel.<br />
kiib': ch'olob'ankil na'leb' chi tz'iib'anb'il: Sa' xb'een li najolomink li<br />
molam, wan xq'usb'al laj k'anjel li xb'aanu jun ch'a'ajkilal li moko<br />
jwal nim ta ut rik'in ha'in moko naru ta risinkil sa' li xk'anjel<br />
chi moko li xtojb'al. li ch'a'ajkilal ha'in tento xtz'iib'ankil sa' li<br />
xkub'laltzolok re laj k'anjel.<br />
oxib': li isink sa' li k'anjel chi maak'a' tojok: Sa' xb'een li najolomink<br />
li molam li nim xwankil, wan xq'usb'al laj k'anjel li xb'aanu jun<br />
ch'a'ajkilal li moko jwal nim ta ut rik'in ha'an moko naru ta risinkil<br />
chi junajwa sa' li xk'anjel, jo' chan ru xaqab'anb'il sa' li Waqlaju<br />
xkaak'aal raqal re li chaq'rab'. li isink k'anjel ka' aj wi' wan sa'<br />
xb'een laj xaqab'ank k'anjel. Naq nim b'ayaq li maak, ha'an li naxk'e<br />
ch'a'ajkilal re li komonil ut re xb'eeresinkil li k'anjel.<br />
ha'an ha'in li xb'eehil re naq junaq aj k'anjel tento ch'anab'a li xk'anjel<br />
naq nim b'ayaq li maak:<br />
a) Naq junaq aj k'anjel xb'aanu li maak, sa' xb'een li najolomink<br />
li molam wan xyiib'ankil li akta re b'eeresinkil li k'anjel ut<br />
sa' junpaat xyeeb'al resil li maak re laj sik'ol eechej poyanam<br />
re k'anjelak. rik'in li esil, tento xlaq'ab'ankil reetalil li akta li<br />
xyiib'aman.<br />
59. rilb’al li 21 raqal re li Xna’ chaq’rab’; 74,75,76, ut 79 raqal re li<br />
xaqab’anb’il chaq’rab’ chi rixeb’ laj k’anjel.<br />
103<br />
5<br />
3
4.<br />
5<br />
4<br />
aa) Sa' xb'een li najolomink laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak,<br />
wan xb'oqb'al laj k'anjel chi tz'iib'anb'il re naq chi ru oxib' kutan<br />
tch'olob' chi tz'iib'anb'il li xyaalal li maak xb'aanu ut k'utb'esi ma<br />
yaal malaj ink'a'.<br />
b') chi rix ha'an naq ak xnume' li xq'ehil, ut ink'a' xhulak laj k'anjel<br />
chi xq'axtesinkil li hu b'ar xch'olob' chi tz'iib'anb'il li xyaalal li<br />
maak ut ink'a' xk'utb'esi ma yaal malaj ink'a xb'aanu, laj sik'ol<br />
eechej poyanam re k'anjel, tq'axtesi li eesilhu re li Xnimal ru<br />
aj k'anjel sa' li molam, re naq ttz'il rix ma naru malaj ink'a'<br />
risinkil laj k'anjel.<br />
ch) Wi chi ru li Xnimal ru aj k'anjel li najolomink li molam, tento<br />
xch'anab'amkil li poyanam sa' li xk'anjel, naru txaqab' naq chi<br />
ru lajeeb' xka'k'aal kutan ink'a' tk'eman xtojb'al. li xnimal ru<br />
aj k'anjel tyiib' li tuqub'anb'il k'a'uxl chi rix li xxaqab'aman ut<br />
q'axtesinkil re laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak. tento<br />
xyeeb'al resil aj wi' re li poyanam li k'a'ru xxaqab'aman sa'<br />
xb'een. Nayiib'aman aj wi' li akta ut roksinkil li jultikaalhu re<br />
xjalb'aleb' xna'aj laj k'anjel ut q'axtesinkil re li tz'iib'leb'aal kab'l<br />
re naq ttz'il rix, ttz'iib'a reetalil ut chi rix ha'an xtaqlankil sa'<br />
li xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal li tenamit re naq ink'a' te'xk'e<br />
xtojb'al.<br />
ch') Wi chi ru li Xnimal ru aj k'anjel li najolomink li molam,<br />
ink'a' naru xch'anab'amkil li poyanam sa' li xk'anjel, sa' xb'een<br />
laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak, wan xsik'b'al reeqaj li<br />
tojb'amaak li xaqab'anb'il sa' li chaq'rab' ha'in.<br />
kaahib': Xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa: Sa' xb'een laj xaqab'ank<br />
k'anjel wan xb'aanunkil ut li xb'eehil ha'an ha'in:<br />
a) li xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa nab'aanuman naq laj<br />
k'anjel tb'aanu a yaal b'ar wan reheb' li maak xaqab'anb'il sa' li<br />
Waqlaju xkaak'aal raqal re li chaq'rab'. Xyiib'ankil aj wi' li akta<br />
ut xyeeb'al resil chi tz'iib'anb'il re laj sik'ol eechej poyanam re<br />
k'anjelak k'a'ru maak xb'aanuman. tento xlaq'ab'ankil reetalil<br />
li akta re naq rik'in ha'an ttam li xk'as ut wan oxib' kutan<br />
ajlanb'il naq xk'ul li eesilal re naq thulaq chi xch'olob'ankil li<br />
xyaalal li maak xb'aanu ut k'utb'esi ma yaal malaj ink'a'.<br />
104
aa) chi rix ha'an naq ak xnume' li xq'ehil, ut ink'a' xhulak laj k'anjel<br />
chi xch'olob'ankil xyaalal li xmaak ut ink'a' xk'utb'esi ma yaal<br />
malaj ink'a xb'aanu. laj sik'ol eechej poyanam re k'anjelak,<br />
tq'axtesi li eesilhu re laj xaqab'ank k'anjel, re naq ttz'il rix ma<br />
naru xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa sa' li xk'anjel.<br />
*b') Wi laj xaqab'ank k'anjel naxk'e reetal naq li xk'utb'esiman<br />
moko tz'aqal ta re ru re xsachb'al li maak li xb'aanuman, naru<br />
tchaq'rab'i laj k'anjel chi junajwa. re xb'aanunkil ha'in tento<br />
xyiib'ankil li Xsum k'a'uxl re xchaq'rab'inkil laj k'anjel chi junajwa<br />
ut xtz'iib'ankil chi sa' k'a'ut x-isiman laj k'anjel sa' li xk'anjel.<br />
Aajel ru xyeeb'al resil re chi tz'iib'anb'il.<br />
ch) Naq laj k'anjel xnaw chi tz'iib'anb'il naq ink'a' chik tk'anjelak, sa'<br />
junpaat tkanab' chi xb'aanunkil li xk'anjel ut laj sik'ol eechej<br />
poyanam tyiib' li akta re q'axtesink xna'aj k'anjel. risinkil<br />
oxib' xjalam uuch li Xsum k'a'uxl re xchaq'rab'inkil laj k'anjel<br />
chi junajwa ut roksinkil li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj laj<br />
k'anjel reetalil naq xq'axtesiman li xna'aj k'anjel. Sa' xb'een li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l wan xk'ulb'al eb' li hu ha'in re naq ttz'il rix,<br />
t-tz'iib'a reetalil ut q'axtesi re li Xmolamil aj tz'ilol rix xtuminal<br />
li tenamit re risinkil chi junajwa sa' li tusk'ab'a'ej re naq ink'a'<br />
chik te'xtoj. 60<br />
81 JUN RO'K'AAL RAQAL. Xb'ehil naq junaq poyanam tkanab' jun<br />
k'amal li xk'anjel, xb'aan xchape' xb'aan li chaq'rab', naq xe'xram li<br />
xsahilal wank ut li rahilal li naxk'ul naq laj raqol aatin yo xtz'ilb'al rix<br />
ma ttoj rix li xmaak sa' tz'alam malaj ink'a'. Jo' kan aj wi' chan ru li<br />
ka'sutq'iik sa' li xna'aj k'anjel. 61<br />
* li Xnimajwal xmolamil aj k’aak’alenel chaq’rab’ xxaqab’ sa’ li hu 1091-2005,<br />
naq li na’leb’ ha’in xmux li Xnimal Xhuhil chaq’rab’.<br />
60. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
61. rilb’al li rajlil 4) re li 74 raqal re li Xaqab’anb’il chaq’rab’ chi ri xeb’<br />
laj k’anjel.<br />
105<br />
5<br />
5
1.<br />
2.<br />
jun: ch'anab'anb'il rik'in xk'anjel chi maak'a' xtojb'al.<br />
a) Naq junaq aj k'anjel xchape' xb'aan li chaq'rab' malaj xe'xxaqab'<br />
naq txik sa' tz'alam. kiib' kutan wan naq xk'ul li chape'k, naq<br />
tye resil sa' junpaat re li Xb'eenil li najolomin li k'anjel.<br />
aa) li Xb'eenil li najolomin li k'anjel sa' junpaat tsume' chi tz'iib'anb'il<br />
naq laj k'anjel tento tkanab' li xk'anjel chi maak'a' xtojb'al jo'<br />
najtil taawank sa' tz'alam. li Xb'eenil sa' junpaat tye resil<br />
reheb' laj sik'ol poyanam re k'anjelak re te'xyiib' li aakt re<br />
xq'axtesinkil li xna'aj re k'anjel ut chi rix ha'an yeb'al resil aj<br />
wi' reheb' laj b'ironel tumin re li Xk'ub'lal Xjolomil tenamit re<br />
naq ink'a' chik naru xtojb'al.<br />
kiib': Wi junaq aj k'anjel traj ka'sutq'iik chi k'anjelak ut xchape'<br />
xb'aan li chaq'rab', li xb'eehil re tsuq'iik ha'an ha'in:<br />
a) Naq li poyanam x-elk sa' tz'alam, tento tpatz' chi ru laj<br />
xaqab'ank k'anjel naq te'xk'e wi chik li xk'anjel ut tq'axtesi li<br />
hu k'eb'il xb'aan li chaq'rab' b'ar na'xk'utb'esi naq maak'a' chik<br />
ch'a'ajkilal sa' xb'een. jo'kan aj wi' tq'axtas li hu b'ar tz'iib'anb'il<br />
li xb'e li po naq x-isiman sa' tz'alam.<br />
aa) Naq laj xaqab'ank k'anjel, xk'ul li hu reetalil naq li poyanam<br />
xwan sa' tz'alam, laj xaqab'ank k'anjel tyiib' jun chik li hu<br />
b'ar naxye naq li poyanam ha'an tento tsutq'i chi k'anjelak.<br />
Ab'anan wan lajeeb'xka'k'aal kutan re naq te'xxaqab' wi chik sa'<br />
li xk'anjel. ut<br />
b') Sa' li hu li xtaqla laj xaqab'ank k'anjel tento xq'axtesinkil re<br />
li poyanam li wan sa' tz'alam re naq sa' jun paat tk'ul wi<br />
chik li xk'anjel. laj sik'ol aj k'anjel re k'anjelak tyiib' li aakt re<br />
reechaninkil li k'anjel ut tyee wi chik resil sa' li li xmolamil aj<br />
tz'ilol rix xtuminal li tenamit re naq te'xk'e li xtojb'al.<br />
LI WANK SA' TZ'ALAM JUNK'AMOKAQ:<br />
a) Naq li poyanam x'elk sa' tz'alam tpatz' chi tz'iib'anb'il re laj<br />
xaqab'ank k'anjel naq te'xsuq'esi sa' li xk'anjel ut tento tlaq'ab'<br />
xhuhil b'ar tz'iib'anb'il li xk'ab'a' li tz'alam ut li xq'ehil naq x'elk<br />
sa' tz'alam. li hu ha'in k'eb'il xb'aan li raqleb'aal aaatin.<br />
aa) Wi li raqleb'aal aatin xkuy xmaak li poyanam chi ru li chaq'rab',<br />
xlaq'ab'ankil aj wi' xhuhul malaj reetalil.<br />
5<br />
6<br />
106
') Naq laj xaqab'an k'anjel ak wan chik sa' ruq' li hu reetalil<br />
naq li poyanam xwan sa' tz'alam ut xkuye' xmaak, sa' xb'een<br />
wan xyiib'ankil li xsum k'a'uxl re awab'ejilal re naq tsuq'i sa' li<br />
xk'anjel chi ru lajeeb' xka'k'aal kutan, ajlamb'il sa' li kutan naq<br />
x'elk sa' tz'alam.<br />
ch) li xsum k'a'uxl re awab'ejilal li xyiib'aman tento<br />
li xsum k'a'uxl re awab'ejilal li xyiib'aman xb'aan laj xaqab'an k'anjel<br />
tento q'axtesinkil aj wi' re li poyanam ut ha'an sa' junpaat tsuq'i chi<br />
xchapb'al li xk'anjel. li ch'uut li naxsik' eechej poyanam re k'anjelak<br />
tyiib' li akta re chapok k'anjel ut troksi li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj<br />
laj k'anjel ut rik'in ha'an xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq<br />
ttz'il rix, tk'uula. chi rix ha'an tixtaqla resil re li Xmolamil aj tz'ilol rix<br />
xtuminal li tenamit, re naq te'xk'e sa' ajl re xtojb'al.<br />
Naq laj xaqab'an k'anjel tnaw naq li poyanam ttoj rix li xmaak sa'<br />
tz'alam chi ru li chaq'rab', sa' junpaat tpatz' re li raqleb'aal aatin xhuhul<br />
reetalil li tojb'amaak ut rik'in li hu ha'an te'xchaq'rab'i chi junajwa li<br />
poyanam sa' li xk'anjel.<br />
li ch'uut li naxsik' eechej poyanam re k'anjelak tyiib' li akta re<br />
xq'axtesinkil li na'aj k'anjel ut troksi li jultikaalhu re xjalb'aleb' xna'aj<br />
laj k'anjel ut rik'in ha'an xyeeb'al resil re li tz'iib'leb'aal kab'l re naq<br />
ttz'il rix, tk'uula. chi rix ha'an tixtaqla resil re li Xmolamil aj tz'ilol rix<br />
xtuminal li tenamit, re naq trisi li xk'ab'a' sa' li tusk'ab'a'ej ut ink'a' chik<br />
te'xtoj. 62<br />
82 KIIB' RO'K'AAL RAQAL. Chan ru xjolominkil li ka'sutq'iik chi<br />
k'anjelak.<br />
re xpaab'ankil li xaqab'anb'il sa' li Waqxaqlaju xkaak'aal raqal re li<br />
chaq'rab', tb'aanuman ha'in:<br />
1.<br />
jun: li ani naraj ka'sutq'iik chi k'anjelak, xb'een wa tq'axtesi<br />
li xpatz'om re li Xb'eenil li najolomin li tz'iib'leb'aal kab'l re li<br />
xchaq'rab'il k'anjel, ut tch'utub' chi xjunil li napatz'aman re ut eb'<br />
li hu ha'in:<br />
62. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
107<br />
5<br />
7
2.<br />
3.<br />
a) Xtz'iib'ankil li xk'ab'a'chi tz'aqal re ru ut xkomon esil chi rix.<br />
aa) Xk'ab'a' b'ar wan li rochoch re te'xtaqla esil.<br />
b') Xk'ab'a' li molam malaj na'ajej b'ar kik'anjelak.<br />
ch) Xq'ehil joq'e x-isiman sa' li xk'anjel ut k'a'ut.<br />
ch') Xk'ab'a'eb' li k'anjel li kiwan sa' xb'een.<br />
e) resil li maak sa' li chaq'rab' ut rik'ineb' aj k'aak'alenel<br />
tenamit.<br />
ee) tz'iib'ank reetalil naq yal li tuqub'anb'il k'a'uxl yiib'anb'il xb'aan<br />
li Xch'uut xtenamitil xchaq'rab' li k'anjel, ut<br />
h) kiib' li hu reetalil naq chaab'ileb', tz'iib'anb'il xb'aan laj nawonel<br />
chaq'rab', xb'eenil poopol malaj xb'aan li ruuchil awab'ej.<br />
kiib': Wan lajeeb' xka'k'aal kutan re naq li tz'iib'leb'aal kab'l re li<br />
xchaq'rab'il k'anjel tyiib' li tuqub'anb'il k'a'uxl chi rix li ka'okenk.<br />
oxib': li tuqub'anb'il k'a'uxl ha'an tento xyeb'al resil cho'q re li naraj<br />
okenk ut xtz'iib'ankil sa' li hu ut xk'uulankil sa' li xna'aj.<br />
Naq ak xe'xsume' li tuqub'anb'il k'a'uxl chi rix li ka'okenk, li poyanam<br />
naru taa-ok chi k'anjelak sa' jun x-ak' k'anjel chi ru li chaq'rab' ut tento<br />
tsume' li yalb'a'ix re naq te'xsik' cho'q aj k'anjel sa' xyaqeb' li xkomon.<br />
XKAB'LAJUHIL XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
EB' LI K'UULEB'AAL HU UT LI TZ'IIB'ANK K'AB'A'EJ<br />
83 OXIB' RO'K'AAL RAQAL. Xxaqab'ankil li xtz'iib'ankiil reetalil<br />
k'a'b'a'ej.<br />
re xpaab'ankil li wan sa' li Waqxaqib' roxk'aal raqal re li tz'iib'leb'aal<br />
kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan sa' xb'een xyiib'ankil jun na'aj b'ar<br />
tk'uulaman: li k'ab'a'eb' laj k'anjel, li xk'anjel li junjunq, li xtuminal li<br />
xwanjik, li Xk'ub'laltzolok re naq chi kama'an li Xk'ub'lal li awab'ejilal tril<br />
ut tz'il rix ma tiik li poyanam.<br />
re xk'eb'al sa' ajl li na'ajej b'ar nak'uulaman xk'ab'a' chi xjunil, li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan sa' xb'een xtuqub'ankil<br />
eb' li k'uuleb'aal na'aj ut ha'aneb':<br />
1.<br />
5<br />
8<br />
jun: Xsumenkil naq te'k'anjelak sa' li tenamit watemaal eb' laj ab'lil<br />
poyanam.<br />
108
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
kiib': Xjalb'al xna'ajeb' laj k'anjel chi rib'ileb' rib'.<br />
oxib': Xjalb'aleb' xna'aj b'ar nake'k'anjelak.<br />
kaahib': Xtaqsinkil xnimal k'anjel chi junajwa ut chi k'amal.<br />
oob': eb' li ruuchil laj k'anjel.<br />
Waqib': Xchaq'ab'inkil laj k'anjel chi junajwa ut chi tz'iib'anb'il.<br />
Wuqub': isink chi junajwa sa' li xk'anjel<br />
Waqxaqib': risinkil laj k'anjel chi ru li xk'anjel naq toj yo xk'utb'al<br />
manaruhank chi k'anjelak.<br />
b'eleeb': risinkil laj k'anjel chi ru li xk'anjel naq isimb'il li na'aj<br />
k'anjel.<br />
10. lajeeb': kanab'ankil li k'anjel.<br />
11. junlaju: eb' li leseens li wan ut maak'a' xtojb'al, naq wan malaj<br />
maak'a' xyaalal.<br />
12. kab'laju: tenq' re xtojb'al li tzolok<br />
13. oxlaju: hiilal xb'aan yajel, xaqab'anb'il xb'aan li Xchaq'rab'il li usilal<br />
cho'q reheb' li komonil.<br />
14. kaalaju: hiilal xb'aan k'ulb'il rahilal, xaqab'anb'il xb'aan li Xchaq'rab'il<br />
li usilal cho'q reheb' li komonil.<br />
15. o'laju: hiilal xb'aan xk'irajib'aal yaj aj ixq, xaqab'anb'il xb'aan li<br />
Xchaq'rab'il li usilal cho'q reheb' li komonil.<br />
16. Waqlaju: Xchaq'rab'il li tojb'amaak.<br />
17. Wuqlaju: Na'aj sa' li k'anjel ink'a' natojman, por oposición o sin<br />
oposición.<br />
18. Waqxaqlaju: Xtz'aqob'resinkil li xb'een xtojb'al re li poyanam<br />
19. b'eleelaju: tz'ilok ix ut yalb'a'ix.<br />
20. junmay: Xtz'ilb'al rix chan ru nak'anjelak laj k'anjel.<br />
21. jun xka'k'aal: tenq'aal cho'q reheb' li cheekel aj k'anjel k'eb'il xb'aan<br />
li Awab'ej.<br />
22. kiib' xka'k'aal: li hilank xaqab'anb'il xb'aan li chaq'rab'.<br />
23. oxib' xka'k'aal: eechanink k'anjel ut q'axtesink li xna'aj xb'aan li<br />
k'amal manihink re laj tz'aqal eechal re.<br />
109<br />
5<br />
9
24. kaahib' xka'k'aal: tenq' chi tuminal ut li q'axtesinkink ch'ina<br />
k'ajkamunk.<br />
25. oob' xka'k'aal: isink k'anjel xb'aan xkamk.<br />
26. Waqib' xka'k'aal: q'ajkamunk<br />
27.<br />
Wuqub' xka'k'aal: risinkil xna'aj k'anjel chi junajwa.<br />
28. Waqxaqib' xka'k'aal: Xjalb'aleb' xna'aj b'ar nak'anjelaman.<br />
29. b'eleeb' xka'k'aal: Xka'k'ehok k'anjel ut xk'eb'al xloq'al li junjunq chi<br />
xna'aj k'anjel.<br />
30. lajeeb' xka'k'aal: Xtz'aq xkutan k'anjelamb'il.<br />
31. junlaju xka'k'aal: tenq' re xmuqb'al kamenaq, ut.<br />
32. kab'laju xka'k'aal: Wan chik xkomon.<br />
Ab'anan laj xaqab'ank k'anjel tyoob'xna'aj re xk'uulankil xk'ab'a' laj k'anjel<br />
ut rajlal po tento te'xtaqla chi tz'iib'anb'il malaj rik'in surxokleb' chi<br />
xjunil li esilal chirixeb' laj k'anjel li xtz'iib'aman sa' li kab'laju xka'k'aal<br />
chi na'leb'. li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, wan sa' xb'een<br />
xyoob'ankil li k'uub'k'anjel, Xch'uut k'ab'a'ej k'uub'anb'il ut k'uulanb'il sa'<br />
junaq xna'aj, re naq taawanq li esilal chi junelik ut chi jo'ka'an chaab'il<br />
xb'eeresinkil li xk'anjel li poyanam re li tenamit.<br />
tento xk'uulankil li esil ha'an, ka' aj wi' chi ru kiib' chihab'.<br />
Wan sa' xb'een li tz'iib'leb'aal kab'l re li xchaq'rab'il k'anjel, xk'uulankil<br />
ut xtz'iib'ankil eb' li na'leb' ha'in:<br />
ROXLAJUHIL XK'AB'A'IL<br />
JUNAATAL TASAL<br />
EB' LI CHAQ'RAB' NANUME' XWANKIL, LI XRAQIK UT LI<br />
XSACHB'IL WANKIL.<br />
84 KAAHIB' RO'K'AAL RAQAL. Wan chik xkomon li k'a'ru tk'ulmank<br />
ut ink'a' ilb'il.<br />
li tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il k'anjel ut li Xch'uut xtenamitil li<br />
xchaq'rab' laj k'anjel, te'wanq sa' aatin malaj chi junjunqal, te'xtuqub'<br />
li k'a'ru tk'ulmanq ut ink'a' ilb'il malaj xaqab'anb'il sa' li xchaq'rab'il<br />
xpaab'ankil li xaqab'anb'il chaq'rab' chi rixeb' laj k'anjel.<br />
5<br />
0<br />
110
85 OOB' RO'K'AAL RAQAL. Xjolomilatq li na'leb'.<br />
li xjolomilatq li wank sa' xtiklajik li junjunq raqal re li chaq'rab' a'in,<br />
maak'a' junaq xyaalalil ut ink'a' truuq xpatz'b'al cho'oq xtz'aqob' li<br />
naxxjulika ut li xyaalalil li chaq'rab'.<br />
86 WAQIB' RO'K'AAL RAQAL. Sachb'il xwankil.<br />
Nasachman xwankil chi xjunil li na'leb' li ink'a' na'xk'am rib' rik'in li<br />
xchaq'rab'il li chaq'rab' ha'in ut ha'aneb' ha'in: rajlil li Sumk'a'uxl re<br />
Awab'ejilal c.m. 39 -70 ut li eb' li rajlil Sumk'a'uxl re Awab'ejilal: 818<br />
– 85; 1077 – 87; 1222 – 88; 232 – 94; 559 – 94; 142 – 96. 63<br />
87 WUQUB' RO'K'AAL RAQAL. Li xxaqlijik xwankil li chaq'rab'.<br />
li Sumk'a'uxl re Awab'ejilal ha'in xxaqli xwankil hulajaq naq xe'xpuktas<br />
sa' li Puktesib'aal hu re Awab'ejilal.<br />
63. jalb’il jo’ natawliman sa’ li sumk'a'uxl re awab'ejilal 564-98 rajlil, puktasinb’il<br />
sa’ li junlaju Xka'k'aal xb’e lip o akost l re li chihab’ 1998<br />
111<br />
5<br />
!
TUSLEB’AAL AATIN<br />
Acuerdo de nombramiento = Xsum k'a'uxl re xaqab'ank k'anjel<br />
Acuerdo ministerial de remoción<br />
Acuerdos Gubernativos de<br />
nombramientos<br />
= Sumk'a'uxl re Awab'ejilal re risinkileb'<br />
laj k'anjel<br />
= Xsumk'a'uxl re awab'ejilal chi rix li<br />
xaqaab’ank k’anjel.<br />
Antecedentes penales = Xhuhul resil li maak sa' li chaq'rab'<br />
Antecedentes policiacos = Xhuhul resil li maak rik'ineb' aj<br />
k'aak'alom tenamit<br />
clases pasivas = Xmolamil xhiilajikeb' laj k'anjel chi<br />
ru li chaq'rab'<br />
Dirección de la Oficina Nacional<br />
de Servicio civil<br />
Dirección General de la Policía<br />
Nacional civil y sus dependencias<br />
Dirección General del Sistema<br />
Penitenciario y sus dependencias<br />
Doctrina de la administración<br />
de personal en el servicio<br />
público<br />
= li najolomink li k'anjel sa' li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re xchaq'rab'il<br />
k'anjel<br />
= Xmolamil aj k’ak’alom tenamit ut<br />
eb’ li roq ruq’ li molam ha’in.<br />
= Xmolamil aj k’ak’alom tz’alam, ut<br />
eb’ li roq ruq’ li molam ha’in.<br />
= li xtij re xb’eeresinkil laj k’anjel<br />
chi ru tenamit<br />
entidades autónomas = molam li naril rib' xjunes.<br />
entidades descentralizadas = molam li wankeb' sa' li jun junq<br />
chi na'ajej<br />
entidades semiatónomas = molam li na'xroyb'eni xtaqlahom<br />
jalan<br />
instituto Guatemalteco de Seguridad<br />
Social<br />
manual de evaluación del<br />
Desempeño<br />
5<br />
"<br />
112<br />
= Xmolamil Watemaal re usilal cho'q<br />
reheb' li komonil<br />
= tasal hu li na’xch’olob’ xtz’ilb’al<br />
rix xk’anjel li poyanam
ministerio de Finanzas Públicas = li xmolamil aj tz’ilol rix xtuminal<br />
li tenamit<br />
ministerio Público = Xmolamil aj tz'ilol rix ch'a'ajkilal<br />
Nombramientos = eb’ li xxaqab’ank k’anjel.<br />
Oficinas Regionales de Administración<br />
de recursos humanos<br />
= Sa' li junjunq chi xteepalil wan li<br />
tz'iib'leb'aal kab'l re xb'eeresinkil li<br />
eechej poyanam.<br />
Partida presupuestaria = rajlil sachomj li k'anjel.<br />
régimen de despidos = Xchaq’rab’il li xchaq'rab'inkil laj<br />
k'anjel chi junajwa.<br />
régimen de salarios = Xchaq'rab'il li tojleb'<br />
régimen disciplinario = Xchaq’rab’il li wank sa' komonil<br />
reglamento de la ley de servicio<br />
civil<br />
reglamento General de evaluación<br />
del Desempeño<br />
= Xchaq’rab’il xpaab'ankil li<br />
xaqab'nb'il k'anjel chi ru li chaq'rab'<br />
= Xchaq'rab'il xpaab’ankil li xtz’ilb’al<br />
rix li xk’anjel li poyanam<br />
Servicio por oposición = eb’ laj k’anjel sik’b’ileb’ ru.<br />
Servicio sin oposición = eb’ laj k’anjel li moko sik’b’ileb’<br />
ta<br />
Servidores públicos = eb' laj k'anjel re li Xk'ub'lal Xjolomil<br />
tenamit<br />
unidad de Administración = Xjolomil ut xk'anjelankil li tenamit<br />
unidad de recursos humanos = Aj sik’ol eechej poyanam re<br />
k'anjelak<br />
Prestaciones laborales = Xtz’aq xtojb’al li xkutan tojb’il<br />
xb’aan li chaq’rab’<br />
bono de transporte = tenq’ re xb’eeleb’aal<br />
honorario = k’ajkamunk<br />
bono por antigüedad = tenq’ chi rix xjunxilal<br />
bono vacacional = Xtz’aq xhiilal laj k’anjel<br />
bono profesional = Xb’een xtz’aq xtzolb’al<br />
113<br />
5<br />
#
Bonos monetarios y bonificaciones<br />
= tenq’ chi tuminal ut xq’axtesinkil<br />
ch’ina k’ajkamunk<br />
montepío = tojok chi rix xhiilajik.<br />
Pensiones = k’ajkamunk<br />
jubilación = raqok k’anjel<br />
Aguinaldo = Xmaataneb’<br />
Salario = tojleb’<br />
código civil = Xchaq'rab'il tiikil poyanam<br />
código Procesal civil = Xchaq’rab’il xb’eeresinkil xch’a’jkilal<br />
li poyanam<br />
código mercantil = Xchaq’rab’il li loq'ok ut li k'ayink<br />
indemnizaciones = Xtz’aq xkutan k’anjelamb’il<br />
Prestaciones postumas = tenq’ re xmuqb’al li kamenaq<br />
rentas internas = Xnimal xmolamil li xokleb’aal<br />
tumin<br />
5<br />
$<br />
114
Change language