PDFa ikusi - Nora aldizkaria

NORA 

HERRIA 

55. zenbakia . 2012ko urria . 2.50 ! 

NORAEUSKAL 

GIPUZKOA 

40 GUTIZIA 

Gipuzkoa urdina. 

Kostaldea. Gipuzkoa 

berdea. Mendialdea 

.Donostia.Hiria. 

Harri eta zur. 

Herriak.Ezpainak 

gozatu . Gastronomia

NORA 

EUSKAL HERRIA 

ZUZENDARITZA ETA ERREDAKZIOA 

Javier Pascual 

sua@sua-edizioak.com 

Hektor Ortega 

nora@nora-aldizkaria.info 

Tel. 94 416 94 30. Fax. 94 416 69 76. 

Epalza kalea 8, 4. 48007 Bilbo. 

KOORDINAZIOA 

Jesús M. Pérez Azaceta 

jmperez@nora-aldizkaria.info 

DISEINUA ETA MAKETAZIOA 

Edorta Urrutia 

ADMINISTRAZIOA 

David Vargas 

dvargas@sua-edizioak.com / leke@nora-aldizkaria.info 

BANAKETA 

ETXERAINO 

Martin Ugalde Kultur Parkea. 20140 Andoain 

Tel. 943 30 43 41. Fax. 943 59 01 72 

etxeraino@etxeraino.net 

HARPIDETZAK 

IRAGARRI 


Tel. 943 30 35 54 

harpidetza@nora-aldizkaria.info 

PUBLIZITATEA 

Zuzendari komertziala: 

Bixen Larrañeta - publi@nora-aldizkaria.info 

Publizitate arduraduna: 

Javier Larruskain - publi@nora-aldizkaria.info 

EUSKAL HERRIA ALDIZKARIA 


Tel. 943 31 32 09. Fax. 943 31 31 29 

Edizioa: BIHOTZ BEGIAK S.L. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain 

Inprimaketa: Leitzaran 

Lege Gordailua: SS-94-2008 - ISSN: 1888-413X 

www.nora-aldizkaria.info 

Azaleko argazkia: Kursaal jauregia. Sua Artxiboa. 

07 

7 

7 

07 

12 

17 

21 

Editoriala 

Esku artean daukazun zenbaki hau, irakurle hori, berezi-berezia da. 

Lehenengoz, gure ohiko ardatzetatik irten eta gai monografikoa jorratu 

dugu: Gipuzkoako 40 gutizia aurkeztu nahi dizkizugu, gure konpainian 

hurrengo orrialdeetan goza ditzazun edo, are hobeto, nahi duzunean, zuk 

zeuk ikus, dasta, egin ditzazun. Proposamen bakoitzaren nondik norakoak 

azaldu eta gero, jarraian, jakingarriak erantsi ditugu, nork bere bisitak antolatu nahi izanez 

gero, ahalik eta modu errazanean egin ahal izateko. 

40 gutizia hautatuak bost ataletan bilduta aurkezten dizkizuegu. Esan liteke esparru 

horiek herrialdearen muinaren erakusle direla. Alde batetik, itsasbazterreko Gipuzkoa, 

itsasoari eta kresalari lotutakoa. Bigarrenik, mendialdea, herrialdea goitik behera josten 

duten gailur eta tontor sortak, garaiak nahiz apalak, gipuzkoarren errealitatearen 

funtsezko osagaia direlako. Donostiak, nola ez, bere txokoa eduki behar du zenbaki monografiko 

honetan. Harri eta zur izenburupean herrietan aurkituko ditugun harribitxiak 

bildu ditugu. Azkenik, ezpainak gozatzeko gonbitea dakargu, Gipuzkoak eskaintzen 

dizkigun aukera ugarietako batzuk baliatuz. On egin! 

GIPUZKOA URDINA 

Kostaldearen xarma. Olatuak, labarrak, portuak eta kresala.�Testua: Hektor 

Ortega. Argazkiak: Sua Artxiboa. 

GIPUZKOA BERDEA 

Aiako Harrian hasi eta Aizkorri-Aratzen buka, Arnotik Aralarrera, Gipuzkoako mendialdea 

zain dugu. �Testua: H. O. Argazkiak: Sua Artxiboa / Alberto Muro. 

DONOSTIA 

Hiriburuan barrena, edertasunaren bila. Paisaia, natura, arkitektura, kultura... 

Itsasoaren eta lurraren arteko besarkada. �Testua: H. O. Argazkiak: Sua 

Artxiboa. 

GIPUZKOA HARRI ETA ZUR 

Herrietan hamaika ezusteko gozo gordetzen ditu Gipuzkoak. Erdi Aroko hiribilduak, 

Madaleine aldiko ehiztarien margoak, burdinolak, meatzeak... �Testua: 

H. O. Argazkiak: Sua Artxiboa / Alberto Muro. 

27 EZPAINAK GOZATU 

Herrialdeko gastronomia hobeto ezagutzeko, hona hemen zazpi ideia: Tolosako 

babarrunak, Goierriko txerriki eta ardikiak, Gorrotxategi Museoa, Sagardoetxe, 

Ordiziako plaza, Idiazabal gazta eta Getariako txakolina. �Testua: H. O. 

Argazkiak: Sua Artxiboa / Alberto Muro. 

01 STAF 55.indd 3 24/09/12 15:55 

3

GIPUZKOAN PLANAK EGITEKO AUKERA SORTA. 

a SUA ARTXIBOA / ALBERTO MURO

6 

30 

GIPUZKOA 

13 

7 

26 

24 

25 

12 

5 

10 

26 

26 

28 

29 

33 

27 

40 

39 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

6 

38 

4 

15 

35 

14 

36 

8 

32 

34 

16 


PLAIAUNDI 

HONDARRIBIA 

JAIZKIBEL ETA PASAI DONIBANE 

ZARAUTZ 

FLYSCHA 

GETARIA 

MUTRIKU 

GIPUZKOA ITSASOTIK 


17 18 19 

20 21 22 23 

17 

18 

19 

20 

21 

22 

23 

DONOSTIA 

MASKORRA KOLKO 

PORTUA, UNTZI MUSEOA, AQUARIUMA 

ULIA ETA IGELDO 

SAN TELMO 

URUMEA 

ZIZKA-MIZKATAN 

EUREKA 

24 


MIRANDAOLA 

25 OÑATI 

26 HIRU TENPLUAK 

27 SEGURA 

28 ZERAIN 

29 IGARTUBEITI 

30 LEINTZ GATZAGA 

31 OIASSO ETA ARDITURRI 

32 TOLOSA 

33 EKAINBERRI 

9 AIAKO HARRIA 

10 AIZKORRI - ARATZ 

34 TOLOSAKO BABARRUNAK 

11 LEITZARAN 

35 GOIERRIKO TXERRIKIAK 

12 LASTUR 

36 GORROTXATEGI 

13 ARNO 

37 SAGARDOETXE MUSEOA 

14 ERNIO 

38 ORDIZIAKO AZOKA 

15 PAGOETA 

39 IDIAZABAL GAZTA 

16 ARALAR 

40 

TXAKOLINA 

11 

37 

3 

31 

2 

EZPAINAK GOZATU 

1 

31 

9 

1 

PLAIAUNDI 

Txingudiko hauspoa 

Ibai zangar eta indartsua izanagatik, Bidasoa otzan eta bare 

isurtzen da Bizkaiko Golkora. Hil aginean dagoela, Txingudiko 

badia elikatzen du, euskal kostaldeko babesleku 

preziatuenetakoa. Gizakiaren jarduna aspaldikoa izan arren, 

XX. mendeko garapenak eraman zuen suntsipenaren ateetara 

padura eremu zabal-zabala izan zena. Zorionez, alderdi batzuk 

bere onera ekartzeko era egon da. 

EGURREZKO KROSKO ZAHARRAREN HEZURDURA ETA, ATZEAN, HONDARRIBIA. 


PLAIAUNDIKO ZINGIRATAN HAMAIKA HEGAZTI BABESTEN DIRA, BATEZ ERE UDAZKENEAN. 

Jaizubia errekak Bidasoako bokalearekin bat egiten duen 

lekuan dago Plaiaundi. Bere txikian (23,35 ha), ondoen 

berreskuratutako zingira eremua da Txingudin. Padura 

hauetan marea gora denean lepo betetzen diren hiru aintzira 

daude (San Lorentzo, Txoritegi eta Itzaberri), hamaika 

hegaztiren pausaleku. 

Zingiren artean zuhaiztiak daude eta bertatik 2,5 kmko 

ibilbidea egokitu dute. Bidean hegaztiak behatzeko bost 

leku, bi dorre eta azalpenak ematen dituzten hamazazpi 

panel aurkituko ditugu. Eta jakina, hegaztiak. Urte osoan, 

bai, baina, bereziki, udazkenean. Izan ere, berrehundik gora 

espezie igarotzen dira eremu horretatik. 

Gehiago jakin nahi duenak Ekoetxera jotzea dauka, Plaiaundiren 

erdi-erdian. Bertan badiako maketa, aintziretan jarritako 

kameren irudiak, behatokia eta informazio andana edukiko 

ditu zain. Bisita gidatuak eta hegaztiei eraztuna nola ipintzen 

zaien ikusteko aukerak ere badaude. Asebete ez denak, hurbil 

ditu Jaizubiako eta Txingudiko uharteetako zingira eremuak. 

PLAIAUNDI 

NOLA HELDU: Plaiaundi Irunen dago, tren geltokiaren eta aireportuaren 

artean. 

HARREMANETARAKO: Ekoetxea interpretazio zentroa. Pierre Loti ibilbidea. 

Tel: (34) 943 619 389. Informazio gehiago: www.gipuzkoaturismo.net 

7

2 

HONDARRIBIA 

kresalezko ederra 

Kontraste herria da Hondarribia. Gaztelako errege batek 

eman zion hiribildu forua, baina Nafarroaren independentziaren 

azken gotorlekua izan zen. Nafar kutsua dario 

bere euskarari, baina Gipuzkoako herri honetako karriketan, 

behiala, gaskoia sarri entzun zen. Arrantzale izaerari eusten dion 

bikingoen herria udatiar aberatsen opor-leku ere bada. 

Horregatik, herri honekin gozatzeko hamaika aukera daudela 

jakinda, onena kontraste horietan murgiltzea izan daiteke. Hiri 

zaharrean San Nikolas edo Santa Maria ateetatik sartu, kalerik kale 

alderrai ibili, etxe estu eta garai horien arkitektura ederraz gozatu, 

noizean behingo jauregi dotoreei erreparatu, Erdi Aroko arrastoei 

kasu egin –Palencia etxea, harresi zatia…- eta Gipuzkoa plaza, Arma 

plaza, Karlos V.aren jauregia eta eliza patxadaz bisitatu. Ez ahaztu 

hamaika setiori eutsi dion hiri gotortuan gaudela. Beraz, merezi 

du XVI. mendeko harresiak ezagutzea, hala kanpotik tik –paseo paseo 

zoragarria- nola barrutik, azken urteotan zaharberritutako 

Erreginaren bastioia kasu. 

Eta, ondoren, marinel giroan busti beharko dugu: 

Portua auzora hurbildu, ontzietako margoz koloreztatutako 

etxe apainen artean ibili, porturaino paseoa 

egin, arrain-lonjako joan-etorriak ikusi… eta, jakina, 

Portua auzoan nahiz alde zaharrean, mokadutxo bat 

jan. New York Timesen bertan laudatu dituzte Hondarribiako 

pintxoak. Hobe dugu geuk jatea amerikar 

horiek dena arpilatu aurretik… 

HONDARRIBIA 

TURISMO BULEGOA: Arma plaza, 9. Tel: (34) 943 643 677 / (34) 943 645 

458. Informazioa, bisita gidatuak eta interpretazio gunea. Polborina etxea 

ere interpretazio zentroa da. www.hondarribia.org 

Hondarribitik bereizi zen Pasai Donibane 1770ean. 

Guretzat nahikoa aparte daude bata eta bestea, Jaizkibelgo 

bizkar gorria harresi naturala da eta. Soildurik 

ikusten dugun arren, natur eremu paregabea dugu Jaizkibel, bere 

itsaslabar higatuei, bere irlandar erako kala bakartiei eta berehala 

itsasoratzen diren errekastoei esker. Talaia bideari segika, oinez 

egin daiteke Hondarribitik Pasai Donibanera artekoa. 

Donibanen erraz irudikatuko dugu antzinako marinelen 

harridura, txalupetatik tiratutako ontzi handietan Jaizkibel eta 

Hondarribia. 

Uliako mendien arteko igarobide meharretik fiordo barrenera 

sartzean. Are gehiago zurtuko ziren ur gaineko etxe dotore 

haiek ikusita: Santiago plaza ontziralekua, udaletxe zaharra, 

Victor Hugo etxea eta beste hamaika eraikin panpox. Behin 

lehorrean, kale bakarrean gora eta behera ibiliko ziren, gaur 

guk egiten dugun modura, jatetxe eta tabernen bila. Kale 

bakarra izan arren, hamaika zokondo, arku eta kantoien artean 

sakabanatzen da. Pasaiarekin maitemindu zen Victor Hugoren 

omenezko museoa, ordea, erraz aurkituko dugu. 

Donibanera heltzeko modurik egokiena San Pedron txalupa 

hartu eta itsasartea zeharkatzea da: horrela konturatuko gara 

Donibane uretatik ikusteko eraiki zutela, Bizkaiko Golkoko 

Venetzia apal baten gisara. San Pedron ontziratuz gero, ez galdu 

Albaola elkartearen ontziola tradizionala (Ondartxo). 

hondartza amaigabea 

JAIZKIBEL ETA 

3ZARAUTZ 

PASAI DONIBANE 

fiordoaren ertzetik 

JAIZKIBEL ETA PASAI DONIBANE 

TURISMO BULEGOA: Victor Hugo etxea. Donibane 63. Tel: (34) 943 341 556. 

www.pasaia.net 

ONDARTXO: Ondartxo 1. Tel: (34) 943 392 426. www.albaola.com 

Narros jauregiaren errua izan bide zen. Alde batetik, 

Zarautz herria sortu aurretik euren leinua, Zarautz 

deitura, ba omen zelako. Horrela aldarrikatu dute, 

azken laurehun urteotan, jauregiaren aurrealdeko armarritik: 

'Zarautz baino lehen, Zarautz'. Bestetik, herria sortu eta dezente 

geroago, Narros etxera gonbidatu zituzten XIX. mendeko 

Espainiako Gorteko pertsonaia nagusiak, Isabel II erregina 

buru. Haiek jarri zuten modan Zarauzko uda. 

Beharbada, logikoena zen. Narros jauregi dotorea ezkerretik 

zaintzen duen hondartzaren luzeak (2,5 km) opor-leku izatera 

bideratu behar zuen, nahitaez, Zarautz zahar hura. Denborak 

aurrera egin ahala, surfa, itsas pasealekua, jatetxeak eta golfa 

heldu ziren. Hondartzaren ezker aldea lehenengo, erdialdea 

geroago, turisten gozagarri bilakatu ziren. Eskuinaldean, ostera, 

pixkanaka suspertzen 

ari den Iñurritzako 

biotopo babestua 

dago, bere duna, 

padura eta ibai bokale txikiarekin. 

Herria handitu den arren, ez dio historiari bizkarrik 

eman. XIX. mendera arte porturik eduki ez zuten arren, 

baleatan nabarmendu ziren zarauztarrak eta horregatik 

dago animalia hori herriko armarrian. Azura kaletik goazela 

ateburu batean ikusiko dugu. Eta behin alde zaharreko 

kaleetan barrena, erreparatu Portu eta Makatza etxeei, 

Torre Luzea dorretxeari, Santa Klara eta frantziskotarren 

komentuei eta, batez ere, herriko elizari: eliza dotore hori, 

egin kontu, tenpluaz gain, Zarautz leinuaren dorretxea eta 

Burdin Aroko aztarnategia ere bada. 

ZARAUTZ 

TURISMO BULEGOA: Nafarroa Kalea 3. Tel: (34) 943 830 990. 

www.turismozarautz.com 

8 9 

4 

PASAI DONIBANEK FIORDOAREN AHOA ZAINTZEN DU, JAIZKIBELGO BIZKARRAREN BABESEAN. 

Ontzi tradizionala Pasaian.

LANDA BERDEEN TXAPELAREN AZPIAN, ITSASLABARRETAKO FLYSCHA ZABALTZEN DA DEBATIK ZUMAIARAINO. 

5 

FLYSCHA 

ukitu gabeko itsasertza 

Famatu dira, azken urteotan, Deba eta Zumaia arteko 

itsaslabarrak. Munduan hartu dute itzala, batik bat 

dinosauroen galerarekin lotutako K-T puntuko geruza 

hementxe dagoelako ikusgai. Baina ez da arrazoi bakarra. Kostako 

zortzi km horiek ia ukitu gabe daude, dena kala, mutur 

eta mareak estalitako haitz zabal. Goitik behatzen dieten landa, 

baso txiki eta errekastoekin bat, paisaia paregabea osatzen dute. 

Zumaian has gaitezke. Herriko kaleetatik eta portutik osteratxoa 

egin, eliza, Zuloaga museoa eta itsasargia ikusi eta Algorri 

interpretazio zentrora joko dugu, flyschari buruz gehiago jakiteko. 

Ondoren, Itzurun hondartza eta San Telmo ermita aldera jo. Horra 

hor flyscharen haitz geruza bertikalak itsaslabarren edergarri. 

Bertatik, GR121 bidetik, Algorri eta Aitzuriko harkaitzak ikusiko 

ditugu, Sakonetan ehunka metro itsasoratzen den harraldea, 

antzina kontrabandistak erakartzen zituen Mendatako kala… 

Eta bidean tipi-tapa, Elorriagako baserriak, landak eta errekasto 

jauzkariak bidaide azalduko zaizkigu. 

Debara helduta, hondartza dotoreaz gain, n, 

herriko harribitxia zain dugu, Santa 

Maria eliza alegia, katedral itxurako 

eliza. Ez alde egin bere portada zoragarria 

eta bere klaustroa (Gipuzkoako 

zaharrena) ikusi gabe. Bekatua litzateke. 

FLYSCHA 

ALGORRI: Juan Belmonte 21. Zumaia. Tel: (34) 

943 14 31 00. www.algorri.eu 

FLYSCHA: www.geoparkea.com / www.deba.net 

6 

Getariako itsasargia 

GETARIA 

uhartea lehorrari atxikia 

Getarian ibilbide polita egin daiteke natura, kultura eta 

gastronomia uztarturik. Goi mailako osagaiez ehundu 

da harribitxi distiratsu hori. Alde batetik, natura. Mendiak 

itsasoarekin besarkatzen dira lurmutur honetan, aurrean 

antzinako uharteak (San Anton, gaur lehorrari lotua) zaindariarena 

egiten duen bitartean. Merezi du San Antonera igotzea eta 

itsasargitik kostaldea behatzea. Beheranzkoan, arrantza-portutik 

ibiliko gara: ontzien eta arrantzaleen joan-etorriak, zama-lanak… 

Udan portuan bertan jan daitezke ontziotako produktu estimatuak. 

Bestela, han eta hemen erretegi bikainak daude. Arrainak 

eta txakolina izaten dira nagusi mahai gainean. Getariako uzta, 

alegia. Kalerik kale gabiltzala, herri honen garai bateko handitasunaz 

ohartuko gara. Erromatarren garaian dauzka bere sustraiak 

baina Erdi Aroan lortu zuen itzalik handiena. Horrela antzeman 

daiteke eliza gotiko dotorea bisitatzean –bide batez, maldan gora 

dagoen eliza bakarretakoa-, Zarautz eta Otsoa Ibañez de Olano 

dorretxeen aurrean jartzean, San Roke kaleko etxe gotikoak azaltzean 

tz edo harresiaren arrastoekin tupust egitean. 

Herriko goialdean saria dago zain: Balenciaga 

museoa. m Eraikin eder batean getariar jostunaren 

ibilbidea ib eta jantzi sorta aparta bildu dute, XX. 

mendeko m modaren bilakaeraren erakusgarri. 

GETARIA 

TURISMO BULEGOA: Aldamar parkea 2. 

Tel: (34) 943 14 09 57. www.getaria.net. 

BALENCIAGA MUSEOA: Aldamar parkea 6. 

Tel: (34) 943 00 88 40 cristobalbalenciagamuseoa.com 

MUTRIKU 

baleazaleen kemena 

Kala txikia portu egin eta, hari atxikita, hiribildua eratu 

zuten mutrikuarrek Erdi Aroan. Argi zeukaten arrantzatik 

bizi behar zutela. Sardinatan, bisigutan, lega tzetan 

eta, jakina, baleatan itsasoratzen ziren herriko ontziak, txalupa 

txiki nahiz galeoi handi. Portu ondoko magalak piko-pikoak izan 

arren, bertan atondu zuten haien herri harresiduna. 

Egun ere, hala dago Mutriku, ur azaletik mendi bizkarreraino 

igotzen da, hegiari ondo itsatsita, desnibelaren neurriari 

erreparatu barik. Goraino ekarri zuten eliza (Gipuzkoako 

neoklasikorik onena), harresia gaindituta, antzinako parrokia 

portuan bertan egon zen eta. Haren inguruan, udaletxea eta 

Galdona jauregia ikusiko ditugu, honaino igo baitziren herriko 

kontzejua eta oligarkiaren egoitza dotoreak. Hemendik behera, 

nahi dugun kaletik jo: Erdikokale, Barrenkale… hor azalduko 

zaizkigu Arrietakua, Zabil eta Olazarra-Mizkia jauregiak, 

Luardo dorretxea… herria 1553an osorik kiskali zen, baina 

errautsetatik biziberritzen asmatu zuten mutrikuarrek. 

Beheraino heldu aurretik, Atxukaleko behatokira hurbildu: 

portua gure oinetan ikusiko dugu, xarma borborka dariola. Eta 

behin behean, harritu egingo gara Berriatua dorretxe luzearekin 

(lehenengo euskal etxe-orratza ote?), XVI. mendeko sute 

hartatik salbatu zen bakarretakoa. Horregatik esaten omen 

diote Sulaingoa. Eta segi ur ertzetik barrena kofradiako 

arkupera, Moilako dorretxe dotorera eta kaian atondutako 

arrain saltoki zaharrera. Bentalekua esaten diote eta bertan 

‘Mutriku eta itsasoa’ erakusketa ikus daiteke. 

MUTRIKU 

ZER IKUSI: Mutrikun egonda ez ahaztu Saturraran hondartza ospetsua 

eta Nautilus geomuseoa. Itsasbazterrean flyscha dago. 

TURISMO BULEGOA: Txurruka plaza. Tel. (34) 943 60 33 78. 

www.mutrikukoudala.net 

www.debabarrenaturismo.com 

Denetara 86 kilomeetroko 

kosta zerrenda a 

dauka Gipuzkoak. . 

Bertan leku eder eta ezagunak 

aurkituko ditu bisitariak. Baina 

badago bazter horietako 

alderdi ezkutua, herritar 

gehienentzat ezezagun iraun 

duen ikuspegia. Alegia, 

kostaldea itsasotik bertatik 

behaturik Gipuzkoa 

harrigarria agertuko k zaigu, z i 

hamaika bider ikusi ditugun parajeetako alde arrotza. 

Gipuzkoa urdina uretatik miresteko, belaontziak 

eta motordun ontziak dauzkagu aukeran. 

Hondarribia, Pasaia, Donostia, Orio, Getaria, 

Zumaia eta Mutrikuko portuak dira haien abiapuntuak. 

Batzuekin zein besteekin, Gipuzkoako 

kostalde osoa edo haren zati bat ezagutzeko 

aukera edukiko dugu. Esate baterako, Deba eta 

Zumaia arteko flyscha itsasontziz bisita genezake, 

Jaizkibelgo kala bakartietan eta itsaslabar 

zorrotzen oinetan aingura bota eta olatuez 

kulunkatzen egon gintezke, Pasaiako badia 

txalupaz ezagutu genezake, Ilurgitako senaian 

murgildu edo Donostiari Irutxulo zergatik 

esaten dioten geure begiz ikustea. 

Itsasbazterretik hurbil ibil gaitezke ontziz, 

baina baita urrundu eta, ur handiagoetan sartuta, 

zetazeo bila abiatu. Oraindik ere asko dira 

gure uretatik igarotzen diren baleak, izurdeak, 

katxaloteak eta itsas ugaztun handiak eta ez da 

batere zaila, sasoi egokian, igerian ikustea. 

GIPUZKOA ITSASOTIK 

IRTEERAK: geoparkea.com (flyscha), zarpar.net (Getaria, 

Zumaia), navegavela.com (Donostia-Hondarribia), pasaia. 

net (Pasaia), getaria.net (Getaria), donostia.org (Donostia), 

begi-bistan.com (Zumaiako itsasadarra eta flyscha). 

10 11 

7 

8 

GIPUZKOA G 

ITSASOTIK 

ikuspegi ezezaguna 

Gipuzkoako kostaldea, ontzitik.

12 


9 

AIAKO HARRIA OSATZEN DUTEN GRANITOZKO HIRU TONTORRETARAKO IGOERA. 

AIAKO HARRIA 

granitoa bihotzean 

Gipuzkoako ipar-ekialdeko muturra natur parkea 

da 1995etik. Orotara, 6.913 hektarea zabal da, eta 

eremu horretan harribitxi asko sartu dira: Aitzondoko 

ur-jauziak, Endarako ibar ezkutua, Aizpitarteko haitzuloa, 

Añarbeko urtegi aldeko harizti eta pagadiak eta Arditurriko 

meatzeak (ikus 31. bisitaldia). Denen gaindi, nabarmen, 

hiru tontor granitozkoak: Irumugarrieta, Txurrumurru eta 

Erroilbide. Haiek dira Aiako Harria. 

Irundik, Oiartzundik, Errenteriatik edo Hernanitik jo 

genezake altxor horien bila. Adibidez, PR-GI-1001 ibilbidea 

eginez: Ugaldetxoko basoak. Hamar kilometroko paseoa da, 

lau ordutan egitekoa, dena zuhaizti eder: haritzak eta pagoak 

Urdaburu eta Añarbe artean. 

Autoa hartuta, ordea, Gi-3631 errepidetik Kausoko leporaino 

jo genezake, parkearen bihotzean. Bertan, PR-1006ko marka 

hori-zuriei segika, berehala egongo gara leku izugarri ederrean: 

pagadiaren ertzeko landetan Oianlekuko mairubaratzak (harrizko 

zirkulu megalitikoak) agertuko zaizkigu, atzean Aiako 

Harriko gailur granitozkoak ikusten ditugula. Toki aparta. 

Berriro ere Kausoko lepoan, autoa hartu eta aurrera egiten 

badugu, Artikutzara iritsiko gara. Goizuetan gara, Donostiako 

Udalak 1919an erositako finkan. Denetara, 3.700 

hektarea, urtegi txiki baten inguruan kiribiltzen diren oihan 

zabalez estalita, pagadiak, hariztiak eta haltzadiak, batik bat. 

Hori bai, Artikutzara sartzeko, aurretik bisita gidatuetan 

izena eman beharko dugu. 

AIAKO HARRIA 

AIAKO HARRIA PARKETXEA: Arditurri bidea, 3, Oiartzun. Tel: (34) 943 49 45 21 

www.gipuzkoamendizmendi.net 

ARTIKUTZA: Tel: 690 720264. www.donostia-artikutza.org 

OIANLEKUKO MAIRUBARATZA ETA, ATZEAN, AIAKO HARRIKO TONTORRAK. 

10 

AIZKORRI - ARATZ 

taupada berdeak 

Gipuzkoako natur parkerik zabalenak leku apartak 

dauzka: Aitzorrotz, Urkulu urtegia, Degurixa, Aloña, 

Sandaili, Aitzulo … Guk hiru paraje aukeratu ditugu, 

parkearen taupada berdeak sentitzeko. 

Lehenengoa, San Adrian edo Sandriati haitzulo-pasabide 

ospetsua da. Gipuzkoa eta Araba arteko igarobide hori Europa 

eta Iberiar Penintsularen arteko lotura izan zen eta bere 

muturretan herri txiki bat eratu zen XVI. mendean: bentak, 

ermita, gaztelua, kortak… Bertara heltzeko Otsaurtetik abiatzea 

da onena. Galtzada zaharraren arrastoak aurkituko ditugu, 

Altzaniako pagadi ederra inguratzen dugun bitartean. 

Urbia ere itzal handiko izena da Euskal Herri osoan. Aizkorriren 

azpiko landa eremu horretan edertasuna, bakea, artaldeak, 

bordak, gaztaginak eta fonda ospetsua aurkituko ditugu, aldarte 

onean ordu gozoak emateko edo inguruetako tontorretara igotzeko. 

Biderik ezagunena Arantzazuko santutegian hasten da. 

Gipuzkoako tontorrik handienak ere bertan aurkituko ditugu. 

Aizkorri izenpean Atxuri (1.549 m), Aketegi (1.548 m) eta Aizkorri 

bera (1.524 m) biltzen dira, harkaitzezko gailur lerro ikusgarria 

osaturik. Haitz bakarti horietan, malkarrez inguraturik, Mari 

jainkosa bizi omen da, gure zeruetako hegazti preziatuenetako batzuen 

konpainian: sai-zuria, sai arrea, belatxinga… Hezur-haragizko 

oinezkoontzat ohikoena Urbiatik bertatik igotzea izaten da. 

AIZKORRI - ARATZ 

AIZKORRI-ARATZ PARKETXEA: Arantzazu, Gandiaga Topagunea. 

Tel: (34) 943 78 28 94. www.gipuzkoamendizmendi.net 

11 

Leitzatik datozen ur horiek Gipuzkoako garbienak dira, 

aratzetan aratzenak. Goi mailako kalitatea. Horregatik 

dira ugariak Leitzaran errekan amuarrainak, aingirak, 

ezkailuak, loinak eta izokin sartu berriak. Eta horregatik egiten 

digu harrera Uraren interpreetazio 

zentroak Leitzaranera a 

Andoaindik heltzen garenean. 

Otitan dago Urari eskainitako 

Bisitarien Etxea. Bertan 

Leitzaran ibarra, uren ekosistemak 

eta haraneko burdinolak 

aurkituko ditugu, besteak 

beste. Ibarrean sartu orduko, 

jakingarri guztiak ikasita 

egongo gara. Ondoren, 

Unanibiako zubi ederrari erreparatu), ) eta oinez i 

nahiz bizikletaz, ekin tren zaharreko bideari. Plazaolako trena zen 

hura, antzina ibar osoa zeharkatzen zuena. Orain haren arrastoetatik 

goaz, ibai ondotik, meandroz meandro, korrontearen kontra. 

Zorioneko gu. Ibaiertz honetakoak dira Gipuzkoako haltzadirik 

bikainenak. Haltzak, lizarrak, zumarrak… zein baino 

zein, ur horiei itzala eman nahian. Bidean zentral elektrikoak, 

burdinolak, geltoki zaharrak eta meatzetako labeak agertuko 

zaizkigu. Ollokiegi, Ameraun eta Plazaolatik Urtora iritsiko gara. 

Inguruan ere bada zer egin: Adarra mendiaren itzalpean gaude 

eta hemen megalito itzelak daude, Etenetako iruinarria kasu. 

LEITZARAN 

LEITZARANGO BISITARIEN ETXEA: 943 300 929. www.leitzaran.org 

SAN ADRIAN EDO SANDRIATI ALDEKO TUNELA. 

LEITZARAN 

ur aratzenak 

Unanibiako zubia (Leitzaran) 

13

12 

Izarraitzeko mendigunearen erdian bada hiru kilometro luze 

den arrakala erraldoia. Milaka urteetako euriek eragindako 

higaduraren ondorioz sortu da zulo hori eta egun munduko 

zaratetatik apartean bizi den ibar liluragarria da: Lastur. 

Inguruko tontorrak 500-600 

metro m bitarteko mendiak dira. 

Bailarako B behealdea, ordea, 

75 7 metro altu besterik ez da. 

Sakan S harrigarri honetan, 

euriek kareharriak desegin 

izanaren ondorioz hamaika 

dolina (sakonune biribilak), 

leize, haitzulo eta urbegi daude, 

han eta hemen sakabanaturik. 

Ibarreko erreketako 

urak Ubietan desagertzen dira, lur azpian. 

Galdu aurretik, Plazaolako bi errotak mugiarazten dituzte. 

Izan ere, Lasturko harana antzina-antzinatik izan da populatua. 

Paleolitoan (arrastoak aurkitu dituzte kobazuloetan), Erdi 

Aroan (orain errotak direnak orduan burdinolak ziren), eta 

gaur arte katea ez da eten. Horren lekuko dira, adibidez, Leizaola 

dorretxea (Milia Lasturko ospetsuaren etxea), Aldazabal 

dorretxea edo San Nikolas ermita. 

Baseliza hori Lasturko herrigune txikian dago, eskutada bat 

baserriz inguratuta. Berak ere baserri itxura du eta, aurrealdean, 

bigantxetatik babesteko lekua dauka. Zeren, pertsonekin 

batera, Paleolitotik hona bertan bizi izan den beste espeziea 

Pottokak Lasturko San Nikolasen. 

LASTUR 

naturaren fereka 

LASTUR IBARREKO PAISAIETAN LANDAK, BASOAK, BASERRIAK ETA MUINOAK TARTEKATZEN DIRA. 

larrabehiak dira, betizuak alegia. Gaur egun protagonismo 

handia daukate. Aise ikusiko ditugu Lasturko zelaietan eta 

are aiseago herriko jaietan edo asteburuetako ospakizunetan. 

Horrelakoetan, eliza aurreko plazatxoa zezen-plaza bihurtzen 

da, ezkontza despedidetako parrandazaleen gozagarri. 

LASTUR 

NOLA HELDU: Itziartik (Gi-3292 errepidetik), Sasiolatik (Elkorreta gainetik) 

edo Elgoibarko Azkarate gainetik, Madariagatik. 

IBILBIDEAK: PR-GI 44 (Deba-Lastur) eta PR-GI 46 (zirkularra, Lastur bertatik 

abiatuta). 

DEBAKO TURISMO BULEGOA: Ifar Kalea 4.Tel: (34) 943 192 452. www.deba.net 

13 

ARNO 

mitoa eta natura 

Mutrikuko Arno mendia eta haren altzoan biltzen 

den Olatz ibar karstikoa natur paraje eder bezain 

harrigarriak dira. Kostaldetik hain hurbil eta, hala 

ere, mendialde peto-petoa dugu, artadi sarriz inguraturik. 

Olatzera oinez Astigarribiatik joan gaitezke. Leku horretan 

erromatar aroko arrastoak agertu dira eta Tritium Tuboricum 

izan zelakoan daude aditu batzuk. Ez galdu San Andres eliza, XI. 

mendea baino lehenagokoa, Gipuzkoako zaharrenetakoa. Astigarribiatik 

Apain lepotik joan daiteke Olatzera (basabidetik, tarteka 

Done Jakue bideko galtzada zaharra ageri dela) edo, bestela, 

Kalbarioko errepidetik (GI-3230) eta behin goian, mendebaldera 

doan basabidetik. Baina badago beste lotura bat: Olazko San 

Isidro ermitaren atzealdeko Kobalde haitzuloan galtzen diren 

urak Astigarribian agertzen dira berriro, Arno azpitik igarota. 

Izan ere, Olatz poljea da, alegia, sakanune karstikoa erabat itxia. 

Urek ez daukate aterabiderik eta, hortaz, lur azpitik isurtzen 

dira. Ibar txiki horretan baserriak landa paisaia ederretan 

barreiatzen dira, antzinako siniskeren aztarnen 

artean: Jentiletxeta kobazuloa, jentilek jaurtitako 

Aitzbiribil harria, Kobaldeko Herensuge … 

Eta, denen buru, Arno mendia (618 m), 

bere artadi zabal eta trinkoarekin. Nekeza 

da bertatik ibiltzea eta hori dute abantaila 

faunako ale nagusiek: basurdeek, 

azeriek…; antzina bidelapurrek eduki 

omen zuten bezala. 

ARNO 

NOLA HELDU: Mutrikun GI-3562 errepidetik jo. 

MUTRIKUKO TURISMO BULEGOA: Tel. (34) 

943 60 33 78. www.mutrikukoudala.net 

www.debabarrenaturismo.com 

www.geoparkea.com. 

Udan bisita gidatuak egiten dituzte. 

ERNIO 

mendi sakratua 

Gipuzkoako bihotzean dago Ernio (1.075 m). Mendi 

sakratua da, bertan oina jarri orduko erraz antzematen 

den bezala. Eta inguruetan paraje ederrak 

dauzka, Errezil bailara edo Iturriozko benta kasu. 

Errezil haran ederra da, xumea eta magal pikoz hesitua. 

Herrigunea ere, koxkorra, bertako produktuen eta, bereziki, 

Errezil sagarren zabaltzaile. Tolosako errepidetik (GI-2634) 

bi kilometro eginda, ezkerretara zementuzko bidea hasten da. 

Bertatik jo, Erniora heltzeko. 

Lehenengo Zelatun lepoko landetara iritsiko gara. Artzain 

eremua izan da milaka urteetan eta, aldi berean, inguruko herrietako 

jendearen topagunea. Bertan elkartzen dira iraileko azken 

hiru igandeetan, artzain erromeria zaharretarik jendetsuenetako 

batean. Zelatunen taberna dago, otordua eskatzeko leku egokia. 

Zelatundik Ernioren soslai ahaltsua ikusi eta haren itzalaren 

zergatia ulertuko dugu. Goranzkoan, ordea, eremu sakratuan 

dabilenaren sentzazioaz joango gara, lehenengo gurutze-bidetik 

igotzen ari garelako eta, behin goian, gailur bete gurutze aurkituko 

dugulako. Hildakoen omenez ipinitakoak dira. Ernioko tontorrean 

ikuspegi zoragarriak zabalduko zaizkigu. Erromantikoek 

Lekobide eta lagunen azken erresistentzia hemen irudikatu zuten. 

Iturriotzeko bentatik (Asteasu) ere igotzen da Erniora. Antzinako 

benten ale dotorea da, handi-handia, karrera zabala eta 

egurrez eutsitako fatxada duena. Ondoan San Joan ermita dago, 

azpitik ur sendagarriak darizkiola. Albotik abiatzen den bide 

zaharrak Segaingo zelaiak zeharkatu eta Zelatunen utziko gaitu. 

HERNIO 

JAKINGARRIAK: www.zelatungoborda.es / www.errezil.net 

Kostaldearen talaia bikaina dugu Pagoeta. Gainera, azken 

urteotan bere natur balioak suspertu ditu eta ondare 

historikoa txukun gorde du. Pagoetatik osteratxoa 

eginez gero, aise konturatuko gara. Iturrarango Parketxetik hasi 

behar dugu. Bertan natur parkearen interpretazio zentroa aurkituko 

dugu, baserri zahar dotorearen babesean eta, inguruan, 

milaka zuhaitz eta landare biltzen dituen lorategi botanikoa. 

Hurbil dago Agorregi, burdinola eta errota. Lege Zaharreko 

multzo hori gaur egun ere erabilgarri dago eta, ordu eta egun 

jakinetan, lanean jartzen dute. Hortaz, ez harritu alkandora luzeak 

eta kapelak jantzita olagizonak agertu eta lanari ekiten badiote. 

Eta bisitari amaiera emateko, o, 

zergatik ez egin txangoa Pagoeetara? Agorregitik Aiaraino joan n 

eta bertan PR-GI 4002ko 

marka zuri-horiei jarraiki 

Pagoetako gurutzeraino iritsiko 

gara. Kostaldearen ikuspegiez 

gozatu eta segi aurrera, 

Neberako Lizarraraino. 

Bertan, eskuinerantz doan 

PR-GI 4001etik jo eta, 

pagadi ederretan barrena, 

Aiara itzuliko gara. 

PAGOETA 

PAGOETAKO PARKETXEA: Iturraran 

baserria. (34) 943 83 53 89. 

www.aiapagoeta.com 

www.gipuzkoamendizmendi.net 

PAGOETA 

zentzumenen natur parkea 

14 144 

155 

14 

ERNIOKO GAILURRA GURUTZEZ BETETA DAGO, HILDAKO LAGUNEN OMENEZ. 

15 

Agorregiko ola (Pagoeta). 

Zaldi gainean Pagoetatik.

16 

16 

ARALAR 

Txindokiren itzalpean 

Aralarko natur parkean eta, oro har, Gipuzkoako paisaian, 

berehala nabarmentzen da Txindoki edo 

Larrunarri mendiaren profil zorrotza. 

Itzal handiko gailur horretarako bidean, 

Amezketa edo Larraitz bezalako leku 

esanguratsuak azalduko zaizkigu. 

Amezketara hurbilduz gero, adibidez, 

hildakoen omenez pizten diren 

argizaiolen ohiturak emango digu 

atentzioa. Antzinako usadio hori 

ondoen ikusteko aukera Domusantu 

egunak (azaroak 1) emango digu, 

herriko elizan kandela horiek izekitzen 

dituzte eta. 

GR-aren marka gorriei segika, Larrai tzen 

agertuko gara. Landa eta baso txikien arteko 

LARRUNARRI EDO TXINDOKI MENDIA, ELURREZKO KAPELAREKIN. GOIAN, ENIRIOKO GALTZADA. 

paisaia zoragarriaren erdian, baseliza umila ikusi dugu, atzean 

Larrunarrik erraldoia ematen duela. Leku honetan hamaika 

erromeria eta bertso saio egin izan dira eta bere jatetxe, taberna 

eta aisialdi guneekin, egunpasa ederra egitera gonbidatzen du. 

Gainera, Aralarko natur parkeko eta, bereziki, Larrunarrira 

igotzeko ate printzipala da. 

Larraitzetik aurrera malda pikoak gainditu beharko 

ditugu Larrunarri (1.346 m) gainera heltzeko. 

Merezi du, bai horixe, magiaz betetako gailur 

baten bila goaz eta. PR-GI 2005 bidearen 

marka hori-zuriei segika, tontorrera iritsi, 

ikuspegi itzelez gozatu eta beste aldetik 

jaitsiko gara, Amezketaraino. Bidean, 

nahi izanez gero, Arritzagako ibarrean 

kuku bat egiteko aukera edukiko dugu, 

antzinako meatzeak eta ur-jauzi dotoreak 

ikusi nahi baditugu. 

ARALAR 

INFORMAZIOA SAREAN: www.gipuzkoamendizmendi.net / 

www.tolosaldea.net / goierriturismo.com 

17 


Pasealeku Berritik Haizearen Orrazira 

Donostiara lehenengoz doanak Kontxa aldea edukiko 

du gogoan, zalantzarik gabe. Mundu zabalean hedatu 

den postatxartel irudia da, hiriak eta naturak elkarlanean 

emaitza paregabeak sortzeko gauza direla erakusten duen 

badia kitzikagarria. Alderik alde tipi-tapa egiteko moduko 

ibilbide hain politik gutxi dira munduan. 

Ibilbide horretan munarri jakin batzuk aurkituko ditugu. 

Oteizaren Eraikin Hutsa eskulturaren aurrean has gaitezke, 

HAIZEAREN ORRAZIA, ITSAS ENBATA GOGORREI AURRE EGITEKO PRONTO. 

DONOSTIA 

SANTA KLARA, UHARTEA HIRIAREN BIHOTZEAN. 

Pasealeku Berrian. Hutsaren eta materiaren arteko solasaldi 

etengabeaz gozatu eta gero, badia barrenera joango gara, 

portu aldea zeharkaturik. Une batez gelditu eta Kontxara 

begira jarriz gero, irudika genitzake lehenengo donostiarrak, 

haien hiri koskorra lehorretik banatzen zuten hareatza zabal 

haiei begira. Nekez ikusiko zituzten guretzat gaur egun diren 

altxor paregabeak. Nekezago asmatuko zuten Donostiaren 

bihotza izan behar zuela. 

Aldaketa XIX. mendearen amaieratik aurrera gertatu zen, 

Espainiako Gortearen udaleku bilakatu zenean. Harrez gero sortu 

dira gure paseo atsegin honetan ikusten ditugun eraikin esanguratsuenak 

(Nautikoa, kasino izandako Udaletxea, hotelak, La Perla, 

errege jauregia…). Eta, amaieran, Ondarreta aldean, Haizearen 

Orrazia aurkituko dugu, artea eta natura eskutik heldurik. 

Bertatik hurbil sumatuko dugu Santa Klara uharte txikia, 

antzina komentuaren barrutia, gaur egun itsasargiaren habia. 

Udan motordun txalupak lotzen du Donostiako portuarekin, 

milaka bisitarien gozamenerako. Irudizko lerro batek lotu 

ditzake Haizearen Orrazia, Santa Klara eta Oteizaren Eraikin 

Hutsa. Badiaren eremua itxi eta Maskorra Donostiaren kolkoa 

dela ikusiko genuke horrela. 


DONOSTIAKO TURISMO BULEGOA: Boulevard 8. Tel: (34) 943 48 11 66. 

www.sansebastianturismo.com 

17

18 

DONOSTIAKO AQUARIUMAK HARRITURIK UTZI OHI DITU BISITARIAK. 

PORTUA, P UNTZI MUSEOA 

ETA AQUARIUMA 

Itsas merkataritzan eragiteko sortu zuen Nafarroako Antso 

Jakitunak Donostiako hiribildua, 1180an. Alegia, portu 

izateko. Ia mila urte igarota, Donostiak bere portuari 

eutsi dio. Hiriko txoko zoragarrienetakoa da, egun handietako 

(estropadak, piratak…) eszenatokia. Gero eta murritzagoa bada 

ere, oraindik bada arrantzale jarduna kaietan. Dozena bat ontzi 

aritzen dira. Kofradiako lonjan saltzen dituzte arrainak. Paseoan 

gabiltzala, kaioen karrankek eta arrain usainak argi utziko digute 

arrantza-portuan gaudela. Kirol-portua ere bada, alboan, ontziz 

lepo, baina argi dago nortasuna zerk ematen dion. 

Kaian bertan jan genezake, arrantzale etxeetako sotoetan egokitutako 

jatetxeetan. Itsas tradizioaz jakinmina edukiz gero, sartu 

Kontsulatuaren Dorretxean dagoen Untzi Museoan. Hamaika 

kontu ikasiko dugu euskal nabigazioaz eta itsasoaz. Orain, 2013ko 

apirila bitartean, ‘Baleazaleak’ erakusketa bikaina dago ikusgai. 

Balea baten eskutik, hain justu, hurbilduko gara Aquariumera. 

Portuan bertan dago eta, hasteko, 1870ean zarauztarrek eta getariarrek 

harrapatutako balearen hezurdura osoa ikusiko dugu, 

sabaitik zintzilik. Ondoren, ibilbide ederra ra 

egin daiteke marrazoek, itsas-zaldiek 

eta beste hamaika espeziek gure inguruan 

igeri egiten duten bitartean. 

PORTUA, UNTZI MUSEOA ETA AQUARIUMA 

UNTZI MUSEOA: Kaiko pasealekua, 24. Tel.: (34) 

943 43 00 51. www.untzimuseoa.net 

AQUARIUMA: Carlos Blasco de Imaz plaza. Tel 

(34) 943 44 00 99. 

www.aquariumss.com 

19 

Igeldoko funikularra. 


zaindari 

Mendi gehiago dituen arren, Ulia eta Igeldo dira, 

Urgullekin batera, Donostiako tontor nagusiak. 

Itsas mendiak dira, garai bateko talaia zelatariak. 

Gaur, donostiarren eta bisitarien aisialdirako gune bikainak 

bilakatu dira. Igeldok funikularrari eta jolas-parkeari zor die 

bere sona. Ehun urte dira tren txikia sokatik tiraka Txubillo 

mendira igotzen dela. Behin goian, ume belaunaldi askok gozatu 

duten parkea. Antzinako jolas-parkeen xarmari eutsi dio, 

suitzar mendia edo ibai misteriotsua bezalako atrakzioekin. 

Horrez gain, XVIII. mendeko dorrea (itsasargi zaharra) behatoki 

paregabea bilakatu da Donostiako badia txori begiz ikusteko. 

Mendebaldetik Igeldo eta ekialdeko bandan Ulia du Donostiak. 

Hor ere funikularra eta aisialdi-gunea izan zen XX. mendearen 

hasieran. Biak ala biak galdu egin ziren, Igeldokoei aurre egin 

ezinik, baina oraindik ere Ulia aisialdi-gune garrantzitsua da 

donostiarrentzat. Izan ere, 318.000 metro koadroko natur parketzat 

daukate. Garai batean baleak antzemateko talaia (Baleazaleen 

Harria) edo defensa bateria (Monpas) izandakoa, gaur ibiltarien 

paradisu pa bilakatu da: Done Jakue Bidea eta Talaia 

bidea bi batera dabiltza hemendik, Platako farolatik 

Zurriolaraino, Z 

itsaslabarren gainetik hegan eginez. 

n 2012an Uliako interpretazio gunea zabaldu 

dute, d kultur eta natur ondarea zabaltzeko. 


IGELDOKO PARKEA: www.monteigueldo.es 

Uliako interpretazio gunea: Tel: 618 674 655. 

www.cristinaenea.org 

SAN TELMO 

hiriaren museoa 

Urte batzuk eman ditu itxita San Telmo Museoak (STM) 

baina itxaronaldiak merezi izan du: zaharberriturik, indarturik 

eta etorkizunerako gaiturik atera da. Domingotarren 

komentu zaharra ezinbesteko geldialdia da gaur Donostian. 

Alde batetik, eraikinak erakarriko gaitu. u. 

XVI. mendeko komentuak gotikoaren eta a 

Errenazimenduaren arrastoak nahasten n 

ditu bere eraikinetan. Multzo harribitxia a 

klaustroa da, kementsua eta ikusgarria. 

Bitxia da ez dagoelako elizaren alboan, 

ohi den bezala, bere oinetan baizik, Urgull 

mendiaren magalean egonik ez baitzen 

non egin. XXI. mendeko zabalpen lanek, 

ordea, Zuloaga plaza berritu, komentuko 

jatorrizko bolumenak berreskuratu eta 

museoak behar zituen areto eta zerbitzuak k egokitu ki di ditu 

alumniozko itxitura baten atzean. 

Beste aldetik, STMren bilduma, erakusketak eta kultur 

ekitaldiak nabarmentzen dira. Horma horietan barrena euskal 

gizartearen eta herritarren erakusgarria bildu nahi izan dute. 

Horrela, 26.000 pieza zerrendatu dituzte, etnografia, historia, 

arkeologia, arte ederrak eta argazkilaritza ataletan sailkaturik, 

besteak beste, pintura–batez ere XIX. eta XX. mendeko euskal 

artisten lanak-, argizaiola eta hilarri bilduma interesgarriak. 

Behin San Telmon egonda, aprobetxa genezake aldamenean 

daukan San Bizente eliza dotorea –koxkeroen habia eta hiriko 

zaharrena- bisitatzeko edo, bestela, museotik bertatik, mailadian 

gora, Urgull mendira igo, Mota gaztelu zaharrean Historia 

Etxera sartu-irtena egin eta Donostiako iraganaldiaren nondik 

norakoak ezagutzeko. 

SAN TELMO 

SAN TELMO MUSEOA: Zuloaga plaza 1. Tel: (34) 943 48 15 80. 

www.santelmomuseoa.com 

Urumea ibaiaren ibilbideko azken kilometroa gizakiaren 

jardunak marraztu du XIX. mendearen amaieratik 

hona. Ibilgua zuzendu eta kanalizatu egin zuten, 

ibaiertz berrietan etxe eta parke dotoreak eraikitzen zituzten 

bitartean. Don Donostia erromantikoan barrena ibiliko gara. 

Eta hasteko, zer hoberik Kristina Enea 

parkea baino? Gladys Enea ere esaten 

diote, donostiar militante ekologistaren 

omenez. Ia 95.000 metro zabal da, Urumeak 

inguratzen duen muino baten gainean 

eegokitua. 

Aristokraten habia izan zena herri- 

ta tar guztien esku dago, bere zuhaitz exotiko, 

ur urmael, bidezidor, zisne eta paumekin. 

Tabakaleraren aurretik eta tren geltokiaren 

gai gainetik Maria Kristina zubi ederrera jaitsi 

eta ibaia zeharkatu ondoren, Prim kaleraino 

iritsiko gara. Amararantz joko dugu, arkitektura modernistaren 

aleen bila, Prim 17 (Mendizabal etxea), 25 eta 28, besteak beste 

(kale horretan estilo eklektikoko beste ale politak aurkituko ditugu). 

Etxe dotore horiekin gozaturik, Araba parkera helduko gara. 

Bertan, Urumeako ibarretik, ibaian behera hasiko gara, Gernikako 

Arbola pasealekuko zumarren abaroan. XX. mende hasieran 

altxatu jauregien artean, tarteka-marteka, Prim kaleko eraikin 

modernisten atzealdea ikusiko dugu, aurrealdearekin lehian. 

Tipi-tapa aurrera goaz. Victoria Eugenia antzokia eta Maria 

Cristina hotela gure eskuinean agertuko dira. Zubia igaro eta 

Kursaal berria daukagu, Moneok hondartzaren ertzean egoki 

jarritako beirazko kubo-sorta ikusgarria. Zinemaldia entzutetsuaren 

epizentroan gaude. Amaitu aurretik, ez ahaztu Groseko 

eraikin aipagarriak: La Equitativa, Gloria kaleko 7a eta Ramon 

Maria Lili 8-9a, denak arrazionalistak. 

URUMEA 

DONOSTIAKO TURISMO BULEGOA: Boulevard 8. 

Tel: (34) 943 48 11 66. 


18 19 

20 

Kursaal jauregia. 

21 

URUMEAKO 

ibaiertzeko arkitektura 

URGULL MENDIA, KURSAAL JAUREGIA ETA ZURRIOLA HONDARTZA, ILUNABARREAN.

20 

22 

ZIZKA-MIZKATAN HASTEKO TENTAZIOAK UGARIAK DIRA DONOSTIAKO TABERNETAN. 

ZIZKA-MIZKATAN 

Parte Zaharrean eta Grosen 

Ez dakigu nori bururatu zitzaion jaki puska zotz batez 

ogi gainean bermatu eta tabernako barran salgai jartzea, 

baina monumentua beharko luke. Hari zor dizkiogu 

betiko pintxoak (gildak, tortillak…) eta azken urteotan erauntsi 

moduan tabernei kolore eta usaina emateko agertu dien gutizia 

txikiak. Argi dago urte askotan pintxoen hiriburua izan dela 

Donostia. Gaur kalitatea lau haizetara hedatu bada ere, lehentasunezko 

postuari eutsi dio. Hirian barrena hamaika buelta egin 

daitezke zizka-mizkatan. Adibidez, koxkero eta josemaritarren 

artean (edo turisten artean, garaiaren arabera) ibiliko gara Fermin 

Calbeton eta Abuztuaren 31 kaleen inguruan. Tamboril 

(txanpinoiak, adibidez), Borda Berri, Ganbara (txistorra hostopila), 

Txepetxa (antxoak), La Cepa (gavilla klasikoak), Gandarias, 

Goiz Argi (ganba-burruntzia)… zerrenda luza daiteke, arrain, 

barazki, onddo edo okela pintxoekin ase arte. 

Azken urteotan Parte Zaharraren alternatiba bilakatu da 

Gros, pintxo kontuetan. Zabaleta kalean eta inguruetan lokal 

askok merezitako ospea erdietsi dute eta, 

ondorioz, zizka-mizkatan ibiltzeko 

eremu bihurtu da. Mil Catas, Bergara 

(bere txalupa ospetsuekin), El Lagar, 

Ramuntxo Berri, Andra Mari eta beste 

asko dira horren erakusle. 

PARTE ZAHARRA ETA GROS 

JAKINGARRIAK SAREAN: 


23 

Eureka zientzia museoa. 

EUREKA 

zientzia kitzikagarria 

Miramon aldean dago Eureka! Zientzia Museoa. Parke 

teknologikoaren eremuan sartuko gara, ordu pare batez 

–edo gehiago, nahi izanez gero- zientziak eskaintzen 

dizkigun jakintzekin eta tresnekin jolasean gehiago ikasteko. 

Museoak lau gune nagusi dauzka: Hipatia –zientziarekin lotutako 

170 modulu, sei aretotan banatuta-, Txikiklik -4 eta 9 urte 

bitarteko haurrei zuzendutako jolasgunea-, astronomia-behatokia 

(teleskopio bi ditu) eta, eraikina inguratuz, Zientziaren lorategia, 

non Gipuzkoa miniaturan azalduko zaigun, zuhaitz espezie ugarirekin 

eta esperimentuekin jolasteko tramankuluekin batera. 

Horrez gain, planetarium ikusgarria dauka Eureka! Zientzia 

Museoak. Proiezio kupulak 14,5 metroko diametroa dauka eta 

140 ikuslerentzako lekua dago. Bertan zeruaren proiekzioak 

egiten dituzte denbora errealean, Lurraren edozein lekutatik 

begiratuta. Horrela, astroak aise eta erraz aurkitu eta ezagutuko 

ditugu. Zinema proiekzioak egiteko ere baliatzen dute 

platenarium hori. 

Azkenik, ume eta guraso askoren poza den 

si simulagailuen aretoa aipatu behar dugu. 1 For- 

mmulako 

autoa, bidaia kitzikagarria egingo duen 

oontzia, 

360ºko birak egiten dituen Max Flight-a 

… Hori bai, aparte ordaindu behar dira! 

EUREKA ZIENTZIA MUSEOA 

EUREKA! ZIENTZIA MUSEOA: Mikeletegi Pasealekua, 

43-45. Tel: (34) 943 01 24 78. www.kutxaespacio.es 


24 

MIRANDAOLA 

olagizonak lanean 

Legazpi aldean dago Burdin Harana, metal zahar 

horren langintza aitzakia hartuta, egunpasa ederra 

egiteko gonbite hutsa. Euskal burdinaren museoa, 

Ogiaren Txokoa, Artzaintzaren Ekomuseoa, Aikur erle 

museoa eta Mirandaolako burdinola dira ibilbidearen mugarrietako 

batzuk, presak, ubideak, errotak eta ikatza egiteko 

pagadiak ahaztu gabe. 

BURDIN HARANA. 

MIRANDAOLAKO OLAGIZONAK SUTEGIAN LANEAN. 

Milatik gora urte dira Legazpi aldean burdina lantzen 

dutela. Sasoi batean hamabost bat burdinola aritu ziren, 

jarduera horretan jo eta ke. Horietako bat, Mirandaola, 

oraindik ere badabil, dinbi-danba, burdin zatiei forma ematen. 

Telleriarte auzoko parke baten erdian dago, burdinaz 

egindako pilotaleku baten ondoan. Burdinola zaharrak bere 

osagai guztiak sasoi onean mantendu ditu. Hain da horrela 

ezen, igandeetan, olagizonak bertara azaltzen baitira, burdin 

goria gabiaz jotzeko. 

Bertatik hurbil, galdarategi zahar batean, Burdinaren 

Museoa dago. Euskal industrializazioaren sekretuak bertatik 

bertara ikusiko ditugu, modu atseginean gainera. Mirandaolan 

piztu zen suaren jarraipena da, gure egunetara iritsi dena. 

Burdinari gatz eta piper gehiago erantsi nahi badiogu, inguruetan, 

Burdin Haranaren eremuan, hiru museo interesgarri 

dauzkagu: Artzaintzaren Ekomuseoa (Erraizabal baserria), 

Aikur erle museo paregabea (Urretxun) eta Ogiaren Txokoa 

(Igarralde museoa). 

MIRANDAOLA 

MIRANDAOLA BURDINOLA: Tel: (34) 943 73 04 28. www.lenbur.com 

Telefono eta helbide horretan gainerako museoen gaineko informazioa aurkituko 

dugu. 

21

25 

OÑATI 

unibertsitatedun herria 

Gurean ez dira asko Oñatik bezainbeste titulu aipagarri 

biltzen dituzten herriak: Euskal Herriko lehenengo 

unibertsitatea hartu zuen bere baitan, karlisten Gortea 

izan zen XIX. mendeko gudaldi odoltsuetan... Zer kontatua eta 

ze zer ikusia ez da falta Oñatin. 

Sancti Spiritus unibertsitatea 

XXVI. 

mendeko eraikin doto- 

rrea 

da. Fatxada eder-ederra 

eerakusten 

du, eskulturaz eta 

apaingarriz a ongi hornitua, 

alboetan dorre bana dituela, 

eta kantoietan zutoin dekoratuez 

aberastua. Barrualdeko 

klaustroa ere ez da oharkabean 

pasatzen denetakoa, 

ezta kaperako erretaula platereskoa ere. 

Horma horien artean, XVI. eta XX. mendeen artean, Euskal 

Herriko lehenengo unibertsitatea (eta artean bakarra) babestu zen. 

Ederra unibertsitatea eta bikaina hurbil dugun San Migel eliza 

gotikoa. Eraikin apaina da, erretaula, kapera eta hilobi ikusgarriz 

jantzia. Eta gutxitan ikusten dena: elizari atxikitako klaustroa 

Ubago ibaiaren gainean egin zuten. Urak klaustroan agertzen dira. 

Eliza inguruan harilkatzen da Oñati historikoaren kale sarea: 

Alderik zaharrena Kale Zaharra, San Anton, Santa Marina plaza 

eta Mendiko kaleetan; hurrengo mendeetako zabalkundea, 

ordea, Kale Barrin. Paseo ederra egingo dugu bertatik Erdi Aroko 

dorretxe eta etxeen artean (Zumeltzegi, Askoritza, Lazarraga…), 

jauregi barrokoak (Madinabeitia, Antia, Baruekua, Udaletxea…), 

San Migel errota eta Bidaurretako moja komentua ahaztu gabe. 

Oñatiko Udaletxea. 

OÑATI 

TURISMO BULEGOA: San Juan 5. Tel: (34) 943 71 88 08. www.oinati.eu 

ARANTZAZUKO SANTUTEGIA, AMILDEGIAREN ERTZEAN. ATZEAN GANDIAGA TOPAGUNEA IKUSTEN DA. 

26 

HIRU TENPLUEN 

ibilbidea 

Gipuzkoako hiru eskualdetan barrena dabil GR-120 

ibilbidea, itzal handiko hiru eliza elkar lotzen 

dituena. Aukera bikaina, beraz, mendia eta harrizko 

monumentuak modu egokian nahasteko. Lehenengo geldialdia 

Loiolan egingo dugu, jesuiten munduaren bihotzean. Loiolatarren 

dorretxearen inguruan, XVII. mendean, barroko estiloko 

basilika biribila eta ikastetxea altxatu zituzten, Carlo Fontana 

erromatar arkitekto handiaren proiektuari jarraituz. Emaitza 

ikusgarria da, oso. Lorategi ederrez inguraturik, multzoan 

basilikaren kupula lerdena nabarmentzen da. 

Basilikatik ermitara. Bigarren urratsean Zumarragako Antiguako 

Amara (Antio) iritsiko gara. Lehen inpresioa apala da, baina, adi, 

askoren iritziz, baselizetan katedralena dugu ale hau. Barrura sartu 

bezain pronto jakingo dugu zergatik. Zurezko sabaiak txundituta 

utziko gaitu, haritzezko masta luzeen gainean eraikitako ohol 

eta taket amarauna mirestean. Erdi Aroko elizak nolakoak ziren 

erakusten digu Antiok. Kasu egurrean zizelkatu irudiei. 

Eta ermitatik, Gipuzkoako zaindariaren santutegira. Arantzazu, 

amildegi baten ertzean dago, Aizkorri-Aratz natur parkearen 

baitan. Eszenatoki eder horretan naturarekin bat egin 

dute erlijioak, kulturak eta arteak. Itzal handiko frantziskotar 

komentua erromesaldi jendetsuen helmuga izan da mende 

askotan. Euskararentzat ere leku ezaugarria izan da. Eta arteaz, 

zer esan dezakegu eliza berriari forma eman ziotenak XX. mendeko 

euskal artearen gailurrak (Jorge Oteiza, Eduardo Chillida, 

Nestor Basterretxea, Saenz de Oiza…) izan baziren? 

HIRU TENPLUEN IBILBIDEA 

LOIOLAKO SANTUTEGIA: Tel: (34) 943 

02 50 00. 

www.santuariodeloyola.org 

www.tierraignaciana. 

com 

SEGURA 

Erdi Aroko almendra 

Erdi Aroko hiribilduak nolakoak ziren jakin nahi duenak 

Segurara jo behar du. Herri ederra aurkituko du, 

antzinako hiri-egiturari eutsi diona. XVIII. mendean 

garrantzia galdu izanari zor diogu. XIII. mendean hiribildu gisa 

sortu zen eta lau mendez merkatari eta artisauen gune aberatsa 

izan zen, Frantzia eta Gaztela lotzen zuen galtzadari esker. Harresiaren 

baitan almendra itxurako hiria garatu zuten, Nagusia 

eta Unzurrunzaga kaleak ardatz gisa harturik. Gaur egun ere 

horrela dago Segura. Harresia galdu zen arren arrastoak laga 

ditu han-hemenka eta bost atarietako hiruk iraun dute (Osina, 

Jauregi eta, onena, Zerain Portalea). Eliza ere harresiko zatia zen. 

Eraikin izugarri ona da Ama Jasokundearen parrokia hori, euskal 

gotikoaren alerik bikainenetakoa, katedral itxurakoa. Garai 

oparoen testigantza sendoa. 

Erdi-Aroko hiri-egiturari eutsi badio ere, Segurak garai hartako 

etxe ia guztiak galdu ditu, suteen ondorioz. Hiribilduko 

etxe zaharrena Ardixarra omen da, XVI. mendea hasi orduko 

eraikia, egurrezko egituretan atxikia. Bere baitan Erdi Aroko 

interpretazio zentroa dago. Erretakoen ordez, gaur egun XVII 

eta XVIII. mendeetako jauregi eta etxe dotoreak dira Segurako 

kaleei grazia berezia eransten diotenak: Gebara, Jauregi, 

Lardizabal, Balenzegi, Arrue… Urtero Segura gure erroetan 

murgilduz jaia egiten dute, egun batez Erdi Arora itzultzeko. 

SEGURA 

TURISMO BULEGOA: Kale Nagusia, 12. Tel.: 943 80 17 49 / 943 80 10 06. 

www.seguragoierri.net Portaleetan panelak daude, ibilbideen xehetasunekin. 

Herri txikia izanagatik, zer ikusi eta zer erakutsi asko 

dauka Zerainek. Beren buruari ezarritako erronkari 

erantzunez, herri osoa museo bilakatu dute zeraindarrek. 

Erakusketako aleak han-hemenka barreiaturik daude 

eta, zinez, bitxiak dira. Izan ere, ez ote da bitxia 1711 urteko ziega? 

Bada Zerainen aurkituko dugu, Ostatu tabernaren ondoan, 

bere horretan, ondo baino hobeto zaindua, girgiluak eta guzti. 

Eta zer esan Aizpeako meatzeaz? XII. mendean hasi ziren 

burdin mendi hori ustiatzen eta XX. mendean amaitu, ingelesen 

esku. Gaur meatzaritza bertatik bertara ezagutzeko leku 

bikaina da, Aizpittako interpretazio zentrotik hasi (ingeles 

konpainiako ingeninari nagusiaren egoitzan dago) eta lur 

azpiko Polborina galeria bisitatu arte. Ibilbidea ere badago, 

inguruetatik, meatzaritza jardueren berri ematen duten panelez 

hornitua eta bertako natur zein industria-balioak bisitatzeko. 

Jauntxoen egoitza izan zen Jauregi etxea, herri etnografiaren 

museoa, Larraondoko o 

zerrategi hidrauliko bitxia, a, 

bolatokia… hamaika ezuste- 

ko gozo aurkituko ditugu, 

Aizkorri-Aratz natur parkeko 

txoko eder honetan. 

ZERAIN 

TURISMO BULEGOA: Herriko 

Plaza. Tel: (34) 943 80 15 05. 

Bisita gidatuak egiten dituzte. 

22 

23 

27 

ZERAIN ALDEAN BURDINAZ EGINDAKO HAMAIKATXO LANABES IKUSIKO DITUGU. 

28 

ZERAIN 

herria museo 

Aizpeako meatzea.

EZKIOKO IGARTUBEITI XVI-XVII. MENDEETAKO BASERRI DOTOREA DA. IRUDIAN OHOLEZKO FATXADA IKUSTEN DUGU. 

29 

IGARTUBEITI 

baserria eren Urrezko Aroa 

Adituen ustetan, kalitatean gutxi dira euskal herri etxegintzaren 

parekoak. Baserria nekazari egoitzaren emaitza ezin 

hobea dugu. Bere gorengo unea XVI-XVII. mendeetan 

kokatzen dute adituek. Urrezko Aro horretatik gure egunetara 

ia ukitu gabe heldu den ale ederra da Igartubeiti, Ezkio-Itsason. 

Alboetan harrizko hormak ditu eta gainerakoa, aurrealdea barne, 

egurrezko g hagak eta oholak dira, 

haritzezkoak. ha Barruan, tximiniarik 

ri gabeko sua duen sukaldea, 

logelak, lo ukuilua, ganbara… bi 

altueratan a banatuta. 

Baina Igartubeitiko harribitxia 

etxearen egitura bera da. 

Izan ere, baserriko habeetako 

batek eta hari atxikitako piezek 

(habea, torlojuzko ardatza, 

azkoina, harria...) dolarea 

osatzen dute, urtean behin sagarrak 

estutuz sagardoa egiteko makina alegia. Habe-dolarea ganbaran 

dago. Noizean behin erakustaldiak egiten dituzte, adibidez, 

Sagardoaren Astean, urtero urrian egiten dutena. Aurten urriaren 

11tik 19ra izango da: dolarea lanean, kirikoketa, antzezpenak… 

Baserria bere urrezko aroan zegoen bezala edukitzeaz gain, 

Foru Aldundiak baserriaren interpretazio zentroa atondu du 

alboan eta Igartubeitiko soroetan baratze ekologikoa egokitu dute. 

Igartubeitiko sukaldea. 

IGARTUBEITI 

IGARTUBEITI BASERRI MUSEOA: Ezkio bidea z/g. Ezkio-Itsaso. Tel: (34) 943 72 

29 78. www.igartubeitibaserria.net 

30 

LEINTZ GATZAGA 

Errege Bideko zaindaria 

Herrigune txikia dauka Leintz Gatzagak, duela seiehun 

urte baino txikiagoa, egin kontu. Hiru kale goitik 

behera eta zeharkale bat, besterik ez. Eta, hala ere, 

eder-ederra da. Hiribildu aberatsa izan zen, Arlabango aldapan 

bermaturik eta gatzagetako emaitza oparoez aberasturik. Gaur 

egun ere, behialako handitasuna erraz antzematen da. 

Lehenengo gatzagak izan ziren. Errekako ur gazietako gatzuna 

lurruntzeko eguzki nahikorik ez zegoenez, dorlatan, kobrezko galdaratan 

alegia, berotzen zituzten. Gaur herriaren ikur eta santutegi 

ospetsuaren (Dorleta) izena dira. Gatz fabrika zaharrean Gatzaren 

Museoa dago gaur egun, gatza egiteko prozesu zaharraren erakusle. 

Gatza aberastasun handia zen Erdi Aroan. Horregatik sortu zen 

Leintz Gatzaga hiribildua (1331) eta horrexegatik hamaika gatazka 

eta gerlatan nahastu zuten. XVII. mendean beste opari bat heldu 

zitzaion: Errege Bide berria, Arlabandik gora, Europa eta Gaztela, 

Gipuzkoako portuak eta Araba elkarri lotzeko. Bidearen itzalpean 

hiribildua gaur egun ikusten dugun moduan egokitu zen, harrizko 

etxe dotorez (bentak, jauregiak…) polito hornitua. 

Herrira bost portaleetako batetik sartuko gara eta, berehala, 

Kapitangoa, Garro, Soran, Elexalde… eta beste hainbat jauregi 

zoragarri azalduko zaizkigu oso eremu txikian. Harlandua 

eta armarriak harro erakusten dituzte. Herriko kanpoaldean, 

Dorletako Amaren santutegia eta Aizkorri-Aratz natur parkeko 

basoetan barneratzen diren ibilbide seinaleztatu liluragarriak. 

LEINTZ GATZAGA 

LEINTZ GATZAGAKO TURISMO BULEGOA frontoian dago. Tel: Tel. 665 73 95 49. 

www.leintzgatzaga.com 

GATZ MUSEOA: Tel: 665 73 95 50 / (34) 943 71 47 92. 

OIASSO O ETA ARDITURRI 

erromatar oinatza 

Urte askotan egon gara Euskal Herri berdean erromatar 

gutxi ibili zelakoan. Gero eta gehiago dira kontrakoa 

pentsatzera garamatzaten aurkikuntzak. Gurean 

ere, erromatarrak ugari. Kostaldeko hiririk garrantzituena, 

Lapurdum-ekin La 

batera, 

Oiasso O izan zen eta, 

antza a denez, horretan 

zer z ikusirik eduki 

zuten z hurbileko Arditurriko 

t meatzeek. 

Irungo Oiasso 

museoan erromatar 

arrasto garrantzitsu 

horiek ezagutzeko 

aukera daukagu. 

Batez ere, XX. mendean Gipuzkoan egindako 

arkeologia aurkikuntza harriagarrienetakoa, alegia, gaur 

egungo Irunen azpian datzan erromatar aroko hiria: merkataritza 

portu handia izan zen, bere etxe, terma, zubi, ainguraleku eta nekro- 

poliarekin. Azken hori Ama a 

Xantalen ermitaren azpian n 

dago eta ikus daiteke. 

Oiasso hark lotura estu 

eta zuzena zeukan Aiako 

Harriko meatzearekin. 

Arditurritik zilarra eta 

bestelako metalak atera 

zituzten erromatarrek 

eta, itxura batean, baita 

lehenagokoek ere. Harrez gero, tarteka geldirik 

egon badira ere, behin eta berriro ustiatu dituzte. Gaur egun, 

gure esku dago bi mila urtez zulatutako galeria sorta bitxi hori. 

Arditurrira Oiartzundik ateratzen den bide berdetik hel gaitezke. 

Ondoren, Interpretazio- zentroa/Parketxea bisitatu eta, 

jarraian, bertan ikusi eta ikasitakoa, bisita gidatu batekin osa 

dezakegu, meazuloan barrena. Kaskoak jantzi, bagonetak erabili 

eta erromatar aztarnen bila eramango gaituzte. Kitzikagarria! 

OIASSO ETA ARDITURRI 

OIASSO MUSEOA: Eskoleta, 1, Irun. Tel: (34) 943 63 93 53. 

www.irun.org/oiasso 

ARDITURRI: Arditurri bidea, 3, Oiartzun. Tel: (34) 943 49 45 21. 

www.arditurri.com 

24 25 

31 

Arditurri Aiako Harrian dago. 

Arditurriko Parketxea. 

ARDITURRIKO MEATZEA ERAKUSTEN DUTE. BIDEAN ERROMATAR ARRASTOAK ERE IKUSTEN DIRA.

26 

32 

TOLOSA 

lehen hiriburua 

Ibilbide harrigarria egin daiteke Tolosako kaleetan barrena, 

Erdi Arotik Gipuzkoako hiriburua izan zen arteko aldia 

ezagutzeko. Zeren, bai, Tolosa Gipuzkoako hiriburua izan 

baitzen 1844-1854 urteen bitartean. 

Hasi Andiatarren dorretxearen paretik hasiko gara (Kale 

Nagusia, 17). Nahikoa aldatuta dago, baina hor bizi izan zen 

Domenjon Andia, XV. mendearen amaieran jauntxo feudalak 

suntsitu zituen Ermandadearen buru. Horregatik esaten omen 

zioten, ‘Gipuzkoako erregea’. Kale Nagusiko 35ean Atondo jauregia 

dago (XVI. mendea). Bertan Espainiako erregeek (Felipe 

III eta Felipe IV) ostatu hartu zuten. 

Korreokaletik eta Berdura plazatik igaro ondoren, Santa 

Maria plazara iritsiko gara. Euskal gotikoaren ale dotorea da 

eliza hori, baina ezin ahaztu bere inguruetan dauden jauregiak 

(Aranburu eta Idiakez, zein baino zein ikusgarriago, 1702ko 

Udaletxe ederra) eta errota. 

Nafarzubitik hurbil, Gaztelako Atea aurkituko dugu, 

XVII. mendeko sarbidea alegia. Gaur harresirik gabe biluzik 

dagoela ematen du. Alboan, kultur etxea aurkituko dugu, 

1844-1854 bitartean, alegia, Tolosa probintziako burua zen 

aroan, Gipuzkoako Aldundiaren egoitza nagusia izandakoa. 

Pauso bat harago, hiribildutik kanpo, San Frantzisko eliza, 

XVII. mendeko eraikin sendo eta gotorra. Eta alboan, 

Gipuzkoako Artxibo Orokorra (1904), herrialdeko iraganaldi 

historikoaren agiri sortarik handiena Tolosan baitago, 

antzinako hiriburuan alegia. 

TOLOSA 

TOLOSAKO UDALA: Tel: (34) 943 65 44 66. tolosakoudala.net. Herrian bost ibilbide 

turistiko egokitu dituzte, panelen edo, nahi izanez gero, gidarien laguntzaz. 

TOLOSAKO ELIZA, ERROTA ETA ARANBURU ETA IDIAKEZ JAUREGIAK, ORIA IBAIAREN ERTZEAN. 

33 

EKAINBERRI 

ehiztari zaharren altxorra 

Zestoak bere bainuetxeari zor dio ospea eta sona. Hala 

ere, Sastarrain ibarrean dauzka bere bitxirik preziatuenak. 

Bertan aurkituko ditugu Lili jauregia eta Ekaingo 

haitzuloetako margoak, Ekainberri erreplikaren bidez XXI. 

mendera egokituak. Hori bai, jatorrizko Ekain mugarritik 

metro batzuk harago dago, Debako lurretan. 

Zestoako udaletxe paretik abiatzen bagara, Zubimusuko 

zubira jo eta, zeharkatu ondoren, Urolako ibaiertzean Lili 

jauregi liraina ikusiko dugu. Inork nahi badu jakin Erdi Aroko 

jauntxoen etxerik ederrenak nolakoak ziren, bihoa Lilira. 

Erreparatu, batez ere, bere harlanduzko aurrealde zoragarriari: 

atea, leihoak, kantoietako danbor eta pinakuluak… 2010ean 

zaharberritu zuten. Atxikita Lilibe baserria dauka eta inguruan 

ola zahar bi, antepara eta guzti. Laster zabalduko ditu ateak, 

Ekainberrirekin lotutako interpretazio zentro gisara. 

Izan ere, bidetik gora bagoaz, berehala agertuko gara Ekainberri 

museoaren aurrean. Zementuzko eraikin berria haran berdearen 

erdian txertatu dute, egoki, Ekaingo kobazulotik metro gutxitara. 

Museoan, egoki giroturik, “Koaternarioko zaldi multzorik perfektuena” 

aurkituko dugu, horrela deskribatu baitute adituetako batzuek. 

Erraz irudikatuko dugu margo bikain horiek aurkitu zituzten bi 

espeleologoen harridura eta asaldura ezuste zoragarriaren aurrean. 

Gaur egungo bisitariak ere zirrara sentitzen du Sastarrain ibarreko 

ehiztari haien artearen aurrean. Gainera, euskal eta munduko labarartearen 

berri ere jakingo du, erakusketa osoa ikusita. 

EKAINBERRI 

EKAINBERRI: Tel: (34) 943 86 88 11. www.ekainberri.com Bisita gidatuak eta 

ekain-abentura (Paleolitoko ehiztarien gisara jokatzeko aukera). 

IBILBIDEAK: PR-GI 41 ibilbide zirkularrak Zestoa-Lili-Ekainberri-Sastarrain- 

Goltzibar ibarra-Eskapaio iturria-Soldadusoro-Neberaldea-Zestoa lotzen ditu. 

34 

TOLOSAKO T 

BABARRUNAK 

sorotik eltzera 

Oria ibaiaren kolkoan ia hesituta, Tolosak inguruetako 

soro eta baratzeak eduki izan ditu jangaien iturri. 

Horietan hazten da Tolosako Babarrun ospetsua, 

gero hiriko azoketan gurtu eta dastatu egiten dutena. Ahal dela, 

Ibarrako piperrez alaiturik. 

Babarrunetan finenetakoa da Tolosakoa. Kolore more ilunekoa, 

zaporeak ematen dio nortasuna, hain da gozoa. Presta- 

XIX. MENDEKO IRUDI HAUETAN PORTUGALETE ETA ITSASADARRADITUGU. ITSASZEN. 

EZPAINAK GOZATU 

TOLOSAKO BABARRUNAK. KOLORE ILUNAK BEREIZTEN DITU. 

tzean, salda lodi samarra sortzen du. Ezaugarri horiei esker 

lortu du bere izen handia, eskualdetik Euskal Herri osora 

zabaldu arte. Eusko labela dauka. 

Tolosan astean behin egiten da azoka, larunbatero. Sona handiko 

plaza dugu. Merezi du merezi, hiru guneetatik osteratxoa 

egitea: Euskal Herria plaza (kanpoko produktuak, jantziak), 

Berdura plaza (lore eta landareak) eta Zerkausia (bertoko 

produktuak, garaian garaikoak). Azken horretan aurkituko 

ditugu babarrunak. Erein maiatz aldean ereiten dituzte eta, 

udan lekak bildu eta lehortzen eduki ondoren, irailetik aurrera 

ipintzen dituzte salgai. 

Azaroan, (aurten hilaren 17-18an) Babarrunaren Astea 

ospatzen dute Tolosan. Trianguloa eta Zerkausia izango dira 

eszenatokiak: alerik onenaren aukeraketa, lehiaketak, produktuen 

erakusketa eta salmenta eta, jakina, babarrun jana. 

Auzotik ekarriko dituzte babarrunekin ederki ezkontzen diren 

Ibarrako piperrak, horiek ere labeldunak. 

TOLOSAKO BABARRUNAK 

TOLOSAKO BABARRUNA ELKARTEA: Tel: (34) 943 65 02 53. 

www.tolosakobabarruna.com 

TOLOSAKO AZOKA: www.tolosakoazoka.com 

27

35 

MONDEJUA, ZALDIBIA ALDEKO BEREZITASUNA. ARDIKIZ EGINDAKO HESTEBETE ZURIAK DIRA. 

GOIERRIKO TXERRIKI 

eta ardiki gutiziak 

Udazkena izaten da hestebeteak egiteko eta jateko aroa. 

Euskal Herri osoko ohitura da eta garaien aldaketen 

aurrean ere eutsi egin dio, abeltzaintza leku gehienetan 

gainbehera joan arren. Goierriren izena zabaldu dute txerriki eta 

ardikiek, bereziki Beasaingo odolkiek eta Zaldibiako mondejuek. 

Eltzean odolosterik falta ez den bitartean, onik gaude. Horrela 

pentsatzen zuten gure arbasoek eta, odolkia Beasaingoa izanez 

gero, aise ulertuko dugu zergatia. Txerri odola, tipula, porrua, 

oreganoa eta gurina besterik ez dira, baina musuak eztiturik jango 

ditugu, hain dira gozoak. Beasainen, udazkenean, harategi guztietan 

aurkituko ditugu odolkiak, baita jatetxe eta ostatuetan ere. 

Odolostearen antzekoak dira mondejuak. Iraila eta urria aldean 

egiten dira, ardi gantzez, arrautzaz, porruz, tipulaz, ardi barrukiz, 

piperminez eta gatzez nahasturik. Hori guztiori ardiaren hestean 

sartu eta, behin egosita, mondeju zuria daukagu. Ardi odola erabiliz 

gero, mondeju beltza edukiko dugu, baina hori gutxitan egiten 

da. Zaldibia aldeko baserrietako hestebetea izan da urte 

askotan, baina XX. mendearen bigarren 

erdira arte ez du egin jantokietarako 

jauzia. Azken urteotan, urrian, Ardiki 

Eguna egiten dute herrian, mondejua 

protagonista nagusia dela. Aurten urriaren 

28an izango da. 

GOIERRI 

INFORMAZIOA: www.goierriturismo.com, 

www.zaldibia.net, www.beasain.net 

36 

izan da urte be 

Gorrotxategi museoa. 

GORROTXATEGI 

Jainkoen janarien bila 

XVII. mendean hasi omen zen gozogintzaren negozioa 

gaur Gozogintza Museoa dagoen eraikinean. Harrez 

gero, hamaika belaunaldi joan dira Tolosan gozogile. 

Bide horretan sona eta eskarmentu handia ez ezik, hamaika tramankulu 

ere bildu dituzte, haien ogibidearen bilakaeraren lekuko. 

Horiekin, eta haien jakinduriaz, Gorrotxategitarrek (1925etik 

negozioaren arduradunek) konfiteria museoa ireki zuten 1982an. 

Letxuga kalean dago, Plaza Zaharretik hurbil. Txokolatea, 

ogia, esnegaina, gurina, pattarrak, konfitea, turroia, izozkiak, 

gozokiak, eztia eta argizaria egiteko era tradizionalak bertatik 

bertara ikusi ahala, jarduera horietan izan diren berrikuntzak 

ezagutuko ditugu. Mexikotik ekarritako metatearekin (txokolatea 

egiteko harrizko ontzia) hasi eta elektrizitatea heldu arteko 

bilakaera, alegia. Gorrotxategitarrek gorde dituzten tramankuluetako 

batzuk ezin dira beste inon aurkitu, egin kontu. 

Egindakoaz gozatzen ere jakin behar da. Horregatik Tolosako 

berezitasunak azalduko zaizkigu (teilak, zigarrotxoak, 

tx xaxuak…) eta txokolate katilukada batez 

beste b bat arte esango diogu museoari, bizarra 

koipetzen k dugun bitartean. Igual gogora etorriko 

r zaigu kantuko beltza morena hari esaten 

ziotena: z goizean ontza bat txokolate, onena. 

GORROTXATEGI 

GORROTXATEGI GOZOGINTZA MUSEOA: Letxuga 3. Tel: 

(34) 943 67 07 27. Bisitetarako: (34) 943 69 74 13. 

www.gorrotxategi.com 

Gema Arrugaeta 

SAGARDOETXE S 

MUSEOA 

sagar emari gozoa 

Euskal Herriko edaria, esaten diote leku batzuetan sagardoari. 

Titulu hori eskuratzeko ardoarekin borroka latza 

egin beharko luke, baina egia da Euskal Herri atlantikoan, 

mende askotan, jaun eta jabe izan zela. Gaur egun ere 

sasoitsu dabil, bere kontsumoari atxikitako ohiturekin batera. 

Horren erakusle dugu Gipuzkoako sagardotegien arrakasta. 

Sagarren edari preziatuaren munduan murgiltzeko lekurik 

egokiena Astigarragan dago. Sagardoetxe dauka izen eta bertan 

hiru gune aurkituko ditugu: interpretazio-zentroa, sagardoaren 

gainean jakin beharreko guzti-guztiaren berri emateko prest, 

sagastia, bisitariek ezagutu dezaten sagarraren sorrera naturala 

eta hari atxikitako kultur jarduerak, eta, azkenik baina ez azkena, 

dastaketa, txotx egitea zer den ikasi gabe ezin baita alde 

egin. Denda ere badago, nork bere erosketak egin nahi baditu. 

Eta behin sagardoaren lurraldean egonda, zergatik ez osatu eguna 

inguru horretako (Astigarraga, Hernani, Errenteria, Donostia, 

Usurbil, Urnieta…) sagardotegiren batera joanez eta bertako menua 

dastatuz? Gogoratu sagardotegien denboraldia urtarriletik Aste 

Santura luzatu ohi dela, baina asko dira urte osoan zabalik egoten 

direnak. Ez dakienik balego, hona hemen sagardotegietako ohiko 

menua: bakailao tortilla, bakailao frijitua piper berdeekin, txuleta, 

intxaurrak gazta eta irasagarrarekin eta sagardoa txotx eran. 

SAGARDOETXE MUSEOA 

SAGARDOETXE MUSEOA: Kale Nagusia 48, Astigarrraga. 

Tel: (34) 943 55 05 75. www.sagardoetxea.com 

Asteazkenetan egiten dute Ordizian azoka. Egun horretan 

Goierriko nekazaritza eta abeltzaintza produktuak 

salgai ipintzen dituzte, sasoian sasoikoak. Aukera polita 

da baserrien emaitzak bertatik bertara ikusi eta, nahi izanez 

gero, erosteko. Ez ahaztu Gipuzkoako azoka nagusian gaudela. 

Ezbehar samin baten ondorioz lortu zuen Ordiziak asteazkenetan 

azoka egiteko baimena, 1512an herria erre izanaren ondorioz, 

alegia. Harrez gero 500 urte joan dira eta egun arkupe neoklasikoaren 

itzalpean egiten dute Ordiziako plaza. Zutoin erraldoien 

azpian hamaika produktu aurkituko ditu bisitariak, denak kalitate 

maila altukoak. Gaur erreferentea da barazkitan, lekadunetan, 

Idiazabal gaztan, arkumetan eta baserriko frutetan, besteak beste. 

Azokara hurbilduz gero, ez galdu D’elikatuz museora sartzeko 

aukera. Gastronomia eta elikaduraren interpretazio zentroa izanik, 

dastamena eta osasuna dira gehien lantzen dituen arloak. Euskal 

sukaldaritzak eta Ordiziako azokak ere badute lekutxoa eta, 

gainera, beheko solairuan Goierriko interpretazio zentroa dago. 

Asteazkenero plaza dago Ordizian bai, baina egun espezialak 

ere baditu, hala nola Artzain Eguna (udaberrian), Euskal Jaiak 

(irailean), Artisauldia (urriak 12-14) eta Gabonetakoa (aurten abenduaren 

26an). Edonola ere, Gipuzkoa osoan izaten dira noizean 

behin, feria egun bereziak: Santo Tomas, Gabonzar Eibarren, 

Berdelaren Eguna Mutrikun, Santa Lutzi Urretxu-Zumarragan… 

ORDIZIA 

ORDIZIAKO AZOKA: Asteazkenero plaa- 

zan. www.ordiziakoazoka.com 

D’ELIKATUZ: Santa Maria 24. Tel: (34) 

943 88 22 90. www.delikatuz.com 

Ordiziako D'elikatuz. 

28 29 

37 

38 

ORDIZIA 

Gipuzkoako plaza 

D'ELIKATUZ INTERPRETAZIO ZENTROAN GASTRONOMIA ETA OSASUNA UZTARTU DITUZTE.

30 

39 

IDIAZABAL GAZTA 

larreetako oparia 

Larre altuetako artaldeei zor dizkiegu euskal gazta mota 

ia guztiak, tartean gero eta itzal handiagoa duen Idiazabal 

gazta. Zapore atsegin eta usain sarkorra dauzka 

bereizgarri. Jakiteko eta dastatzeko asmoz, nora joango gara 

Idiazabalera ez bada? 

Aizkorri eta Aralarren artean dago Idiazabal. Gipuzkoako 

larrerik onenak esku-eskura ditu, alegia. Bertan, herrigunean, 

gaztaren interpretazio eta degustazio zentroa aurkituko 

dugu. Gaztagintzaren sekretuak eta nondik 

norakoak jakiteko leku aproposa. Zain ditugu 

artzainen txabola tradizionalak, ardi motak, 

gazta egiteko prozesua, ezaugarriak, eta usainak 

eta zaporeak egoki neurtzeko gakoak. 

Jakina, azkenean, dastaketa egin dugu, gazta 

ahoratu gabe ezin baita bertatik irten. Nahi 

duenak, gainera, gaztandegiak (Ondramuño, 

Baztarrika…) bisitatzeko aukera baliatu dezake. 

Idiazabalen gaudela, Gaztaren bideari ekin n 

ahal diogu. Ehun kilometroko ibilbidea da, 

Lizarrustin hasi eta buka, sei egunetan Gipuzkoako gaztagilearen 

itzulia egiteko. Goierrin egonda, lehenengo etapa egin genezake, 

Lizarrustitik Ordiziara. Ia zortzi orduko ibilbidea da Aralarko 

artzain guneetan barrena: Enirioko galtzada zaharrak, Oiduiko 

etxolak eta sarobeak, Jentillarriko trikuharria, Pikuetako bordak… 

Idiazabal gaztaren jatorriaren paisaiak dira horiek. 

IDIAZABAL GAZTA 

GAZTAREN INTERPRETAZIO ZENTROA: Kale Nagusia 37 behea. Idiazabal. 

Tel: (34) 943 18 82 03. www.idiazabalturismo.com 

GAZTAREN IBILBIDEA: sei etapatan, Lizarrustitik Lizarrustira. 

Ikus: www.gipuzkoamendizmendi.net 

IDIAZABAL GAZTAK, ONTZEN. 

40 

TXAKOLINAREN 

usainean, kostaldera 

Kresalezko haizea izan daiteke Getariako txakolinari 

apartekotasuna ematen dion osagaia. Haize fereka 

horiek mahatsetan ez ezik, gure aurpegietan senti 

genitzake kostaldetik txakolinaren ibilbidea egiten badugu. 

Kalitatearen ardoaren usainean Aia, Zarautz eta Getariako 

muinoetatik gora eta behera ibili, itsasoa gure oinetan dagoela. 

Egia esanda, ez da oso eremu zabala. Mahastiak 220 hektarea 

besterik be ez dira. Hondarribi Zuri eta Hondarribi 

da Beltza aldaerak landatzen dituzte, 

batik b bat lehenengoa. Bada, bertatik ateratzen 

r da, urtean-urtean, uzta ezin hobea. 

Aia, A Zarautz, Santa Barbara, Meaga eta 

Garate G gainak ,eta Getariko Askizu auzoraino 

han hemenka barreiatuta azalduko 

zaizkigu txakolindegiak, mahasti paisaia 

zirraragarri baten erdian. 

Horietako asko dira upategiak 

erakutsi, urteko ardo egin berrien 

dastaketak eskaini edota are bertan bazkaldu edo 

lo egiteko aukera ere ematen dituzten txakolingileak. Batzuk 

aipatzearren, Txomin Etxaniz –itsas gaineko bere mahasti 

ikusgarriekin-, Gaintza –hotela ere bada-, Urki –hemen ere 

har daiteke ostatu-, Rezabal edo Talai-berri. Jakina, guztietan 

produktuak erosteko aukera izaten da. Txakolinaz gain, leku 

batzuetan bestelako likoreak ere egiten dituzte: belar-likorea, 

ozpinak, orujoa… 

Txakolin dastaketa. 

Iñaki Caperochipi 

TXAKOLINA 

TXAKOLINDEGIEN ZERRENDA: www.getariakotxakolina.com 

www.gipuzkoaturismo.net

PDFa ikusi - Nora aldizkaria

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?