18.04.2013 Views

SILÌCUA storia, cultura e costumus (2003 ... - Sa Bertula Antiga

SILÌCUA storia, cultura e costumus (2003 ... - Sa Bertula Antiga

SILÌCUA storia, cultura e costumus (2003 ... - Sa Bertula Antiga

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>SILÌCUA</strong><br />

<strong>storia</strong>, <strong>cultura</strong> e <strong>costumus</strong><br />

(<strong>2003</strong>)<br />

Arregodus e Costumus (parti cuarta)<br />

<strong>Sa</strong> fastigiadura fiat meda diferenti de cumenti est<br />

immui.<br />

Oi is giovunus tenint medas ocasionis po si biri e<br />

is babus no ddus sus nanta nudda. <strong>Antiga</strong>menti is<br />

cosas fiant diversas: candu is intervistaus fiant<br />

giovoneddus is posibilidadis po s’agatai fiant<br />

pagus.<br />

Is giovoneddas fiant sempri controlladas e no<br />

podiant fai nudda, sceti duus fueddus podiant<br />

cupromiti sa reputatzioni. Si narat: sa genti chi no<br />

si sciri fai su fatu suu, fait su fatu alleunu.<br />

Is logus innui in piciocus e is piciocas si<br />

incontraiant fiant sempri is proprius: in crèsia me<br />

in s’ora de sa missa o de atras funtzionis, o in<br />

pratza de crèsia, me in domu de amigus, in su<br />

traballu, a is festas, me is cojas o a is interrus, o in<br />

sa bia.<br />

Prima ci fiant is castiadas, chi si praxiant<br />

incumentzaiant a fastigiai.<br />

Fiat s’òmini chi incumentzaiat, chi sciiat scriri,<br />

donaiat una litra a sa picioca, innui naraiat chi fiat<br />

innamorau de issa. <strong>Sa</strong> litra fiat donada a manu de<br />

s’òmini e totu o de cancunu chi dda conosciat, su<br />

poborimpu. Chi no sciiat scriri si afidaiat a is<br />

amigus o fintzas a su babu e a sa mama, po fai a<br />

biri aici chi teniat intentzionis serias. Is<br />

giovoneddas meda bortas no arrespondiant<br />

subitu po bregùngia o poita timiant cussu chi iant<br />

a ai pòtziu nai su babu e sa mama e fintzas sa<br />

genti allena e naraiant a su giovunu de preguntai<br />

a mamai. Po custu e totu medas bortas is òminis<br />

domandaiant su permissu de fastigiai a su babu e<br />

a sa mama de sa fèmina: ziu, ddu potzu mandai a<br />

babu a dda chisionai poita deu seu cuntentu<br />

meda de sa filla?<br />

Is mamas arrispondiant narendi: deu mi seu<br />

cojada a prexeri miu, cussa at a pigai a prexeri de<br />

cussa, e custu boliat nai chi su piciocu podiat<br />

domandai diretamenti a sa picioca.<br />

4 - <strong>Sa</strong> fastigiadura<br />

Chi su pretendenti fiat stràngiu su babu e sa<br />

mama cicaiant de sciri cancua cosa de issu e de sa<br />

familia innantis de donai su permissu.<br />

Is duus si podiant incontrai sceti candu fiant fatus<br />

a sposus, candu su babu de su piciocu fiat andau<br />

a domandai a domu de sa picioca.<br />

Fintzas a brintai in domu, s’òmini cicaiat dogna<br />

manera po biri sa picioca e medas bortas sa<br />

fastigiadura fiat sceti po iscritu.<br />

<strong>Sa</strong> dì chi bessiant a craru, si fadiat una festa<br />

cumenti una coja: is giovunus andaiant a crèsia<br />

impari e a pustis de sa missa su babu e sa mama<br />

de su sposu prandiant in domu de sa sposa e is<br />

duus giovunus papaiant in su stessu pratu poita<br />

de cussu momentu iant a ai pràtziu dogna cosa. A<br />

mericeddu si cumbidaiant parentis e amigus.<br />

Is sus sposus si arregallaiant s’aneddu e, chi su<br />

sposu teniat sa posibilidadi, aciungiat sa cannaca,<br />

is lorigas, su butoni; puru sa sroga a bortas fadiat<br />

un’arregallu a sa nura: s’arrosariu o un’aneddu.<br />

Chi is sus sposus storraiant, medas bortas fintzas<br />

is familias cetaianat e no si chistionaiant prusu.<br />

Po sa fèmina fiat unu problema mannu meda, sa<br />

familia dda poniat in dispati e medas bortas no<br />

agataiat un’antru spusu poita is òminis no boliant<br />

s’arrefudu de is atrus.<br />

<strong>Sa</strong> fastigiadura duraiat mesis o annus segundu is<br />

posibilidadis de s’òmini. A bortas si andaiat a bivi<br />

in domu de afitu, pero giai sempri cicaiant de si<br />

costruì una domiscedda e fiat fata cun is<br />

arrispramius de su traballu.<br />

Fintzas a pagus tempus, sa domu fuit fata cun<br />

materialis localis e cun s’agiudu de is amigus;<br />

terra cruda po is matonis de lardiri, terra cota po<br />

sa teba, palla, cannas, giuncus e perdas de s’arriu.<br />

Po preparai is matonis de lardiri si fadiat aici: sa<br />

terra, chi beniat de sa forada de su lardiri, beniat<br />

traballada cun su cannaioni de su trigu o cun sa


palla de cannaioni, s’impastu si poniat in su sestu,<br />

una forma fata de linna, e si poniat a sciùtai a su<br />

sobi. <strong>Sa</strong> bòvida fiat fata de cannas, tentas de<br />

bigas de arridebi o de sinnibiri postas me is murus<br />

lateralis de is aposentus.<br />

In su centru storicu, me is bias de su cursu fintzas<br />

a sa crèsia de <strong>Sa</strong>nt’Anna, ci funt ancora medas<br />

domus de lardiri.<br />

In su mentris chi s’òmini fadiat sa domu, sa<br />

fèmina preparaiat sa biancheria. Me is familias<br />

ricas fiant is mamas chi preparaiant totu de<br />

candu is pipias fiant piticheddas, chinou fiant is<br />

giovonedas chi si ddu tessiant in su trobaxiu o<br />

ddu compraiant cun su dinai chi guadangiaiant<br />

traballendi in su satu o a servìtziu.<br />

<strong>Sa</strong> biancheria fiat composta de: lentzorus,<br />

coscineras, mantas, tiallas, asciugamanus,<br />

pannixeddus de coxina e sa roba de bistì. A<br />

segunda de is posibilidadis fiat totu de doxi o de<br />

seis. Candu totu fiat prontu si allogaiat in sa<br />

cascia chi fadiat parti de sa biancheria.<br />

<strong>Sa</strong> fèmina dopiat potai puru is cosas de sa domu:<br />

pratus, tassas, cìcaras, cicareddas e cicorera, sa<br />

cafetera, su molinetu, culleras, frochitas,<br />

goteddus, cocenius, turras, cocenois, tianus e<br />

pingiadas, su ferru de stirai. Dopiat potai puru su<br />

strexu de feu: is pobinas, is canisteddus; su<br />

strexu de terra: sa scifedda e is marigas; is<br />

trèbinis, sa palita, is pìtziris, s’achicaju, su suadori.<br />

Chi sa familia de sa fèmina teniat posibilidadi<br />

potaiat puru sa mobilia, chinou dda compraiant a<br />

mes’a pari.<br />

S’òmini, potaiat sa domu e sa roba de bistì.<br />

Is dias prima de sa coja is mamas, is zias e is sorris<br />

limpiaiant e cuncordaiant sa domu po is sus<br />

sposus e po fai a biri sa biancheria e is arregallus<br />

a is invitaus.<br />

Fiat sa mama de su sposu a preparai su letu<br />

matrimoniali e in mesu de is lentzorus poniat<br />

sabi, arrosu e trigu: intelligèntzia, fertilidadi e<br />

richesa.<br />

Custu boliat sa sposa sa dì de su sposoriu: unu<br />

pagheddu de vanidadi e sa beneditzioni de sa<br />

Madonna e de Gesus.<br />

Mamma sa dì chi mi sposu<br />

ghettimì su velu a sa moda de Cabu de susu.<br />

Mamma sa dì chi mi sposu<br />

ndi cabidi de su celu Maria cun Gesus<br />

po fai sa cruxi a nosu.<br />

Ghettimì su velu po fai sa cruxi a nosu<br />

Maria cun Gesus ndi cabidi de su celu,<br />

a sa moda de Cabu de susu.<br />

ndi cabidi de su celu Maria cun Gesus<br />

po fai sa cruxi a nosu.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!