SILÌCUA storia, cultura e costumus (2003 ... - Sa Bertula Antiga
SILÌCUA storia, cultura e costumus (2003 ... - Sa Bertula Antiga
SILÌCUA storia, cultura e costumus (2003 ... - Sa Bertula Antiga
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>SILÌCUA</strong><br />
<strong>storia</strong>, <strong>cultura</strong> e <strong>costumus</strong><br />
(<strong>2003</strong>)<br />
Arregodus e Costumus (parti cuarta)<br />
<strong>Sa</strong> fastigiadura fiat meda diferenti de cumenti est<br />
immui.<br />
Oi is giovunus tenint medas ocasionis po si biri e<br />
is babus no ddus sus nanta nudda. <strong>Antiga</strong>menti is<br />
cosas fiant diversas: candu is intervistaus fiant<br />
giovoneddus is posibilidadis po s’agatai fiant<br />
pagus.<br />
Is giovoneddas fiant sempri controlladas e no<br />
podiant fai nudda, sceti duus fueddus podiant<br />
cupromiti sa reputatzioni. Si narat: sa genti chi no<br />
si sciri fai su fatu suu, fait su fatu alleunu.<br />
Is logus innui in piciocus e is piciocas si<br />
incontraiant fiant sempri is proprius: in crèsia me<br />
in s’ora de sa missa o de atras funtzionis, o in<br />
pratza de crèsia, me in domu de amigus, in su<br />
traballu, a is festas, me is cojas o a is interrus, o in<br />
sa bia.<br />
Prima ci fiant is castiadas, chi si praxiant<br />
incumentzaiant a fastigiai.<br />
Fiat s’òmini chi incumentzaiat, chi sciiat scriri,<br />
donaiat una litra a sa picioca, innui naraiat chi fiat<br />
innamorau de issa. <strong>Sa</strong> litra fiat donada a manu de<br />
s’òmini e totu o de cancunu chi dda conosciat, su<br />
poborimpu. Chi no sciiat scriri si afidaiat a is<br />
amigus o fintzas a su babu e a sa mama, po fai a<br />
biri aici chi teniat intentzionis serias. Is<br />
giovoneddas meda bortas no arrespondiant<br />
subitu po bregùngia o poita timiant cussu chi iant<br />
a ai pòtziu nai su babu e sa mama e fintzas sa<br />
genti allena e naraiant a su giovunu de preguntai<br />
a mamai. Po custu e totu medas bortas is òminis<br />
domandaiant su permissu de fastigiai a su babu e<br />
a sa mama de sa fèmina: ziu, ddu potzu mandai a<br />
babu a dda chisionai poita deu seu cuntentu<br />
meda de sa filla?<br />
Is mamas arrispondiant narendi: deu mi seu<br />
cojada a prexeri miu, cussa at a pigai a prexeri de<br />
cussa, e custu boliat nai chi su piciocu podiat<br />
domandai diretamenti a sa picioca.<br />
4 - <strong>Sa</strong> fastigiadura<br />
Chi su pretendenti fiat stràngiu su babu e sa<br />
mama cicaiant de sciri cancua cosa de issu e de sa<br />
familia innantis de donai su permissu.<br />
Is duus si podiant incontrai sceti candu fiant fatus<br />
a sposus, candu su babu de su piciocu fiat andau<br />
a domandai a domu de sa picioca.<br />
Fintzas a brintai in domu, s’òmini cicaiat dogna<br />
manera po biri sa picioca e medas bortas sa<br />
fastigiadura fiat sceti po iscritu.<br />
<strong>Sa</strong> dì chi bessiant a craru, si fadiat una festa<br />
cumenti una coja: is giovunus andaiant a crèsia<br />
impari e a pustis de sa missa su babu e sa mama<br />
de su sposu prandiant in domu de sa sposa e is<br />
duus giovunus papaiant in su stessu pratu poita<br />
de cussu momentu iant a ai pràtziu dogna cosa. A<br />
mericeddu si cumbidaiant parentis e amigus.<br />
Is sus sposus si arregallaiant s’aneddu e, chi su<br />
sposu teniat sa posibilidadi, aciungiat sa cannaca,<br />
is lorigas, su butoni; puru sa sroga a bortas fadiat<br />
un’arregallu a sa nura: s’arrosariu o un’aneddu.<br />
Chi is sus sposus storraiant, medas bortas fintzas<br />
is familias cetaianat e no si chistionaiant prusu.<br />
Po sa fèmina fiat unu problema mannu meda, sa<br />
familia dda poniat in dispati e medas bortas no<br />
agataiat un’antru spusu poita is òminis no boliant<br />
s’arrefudu de is atrus.<br />
<strong>Sa</strong> fastigiadura duraiat mesis o annus segundu is<br />
posibilidadis de s’òmini. A bortas si andaiat a bivi<br />
in domu de afitu, pero giai sempri cicaiant de si<br />
costruì una domiscedda e fiat fata cun is<br />
arrispramius de su traballu.<br />
Fintzas a pagus tempus, sa domu fuit fata cun<br />
materialis localis e cun s’agiudu de is amigus;<br />
terra cruda po is matonis de lardiri, terra cota po<br />
sa teba, palla, cannas, giuncus e perdas de s’arriu.<br />
Po preparai is matonis de lardiri si fadiat aici: sa<br />
terra, chi beniat de sa forada de su lardiri, beniat<br />
traballada cun su cannaioni de su trigu o cun sa
palla de cannaioni, s’impastu si poniat in su sestu,<br />
una forma fata de linna, e si poniat a sciùtai a su<br />
sobi. <strong>Sa</strong> bòvida fiat fata de cannas, tentas de<br />
bigas de arridebi o de sinnibiri postas me is murus<br />
lateralis de is aposentus.<br />
In su centru storicu, me is bias de su cursu fintzas<br />
a sa crèsia de <strong>Sa</strong>nt’Anna, ci funt ancora medas<br />
domus de lardiri.<br />
In su mentris chi s’òmini fadiat sa domu, sa<br />
fèmina preparaiat sa biancheria. Me is familias<br />
ricas fiant is mamas chi preparaiant totu de<br />
candu is pipias fiant piticheddas, chinou fiant is<br />
giovonedas chi si ddu tessiant in su trobaxiu o<br />
ddu compraiant cun su dinai chi guadangiaiant<br />
traballendi in su satu o a servìtziu.<br />
<strong>Sa</strong> biancheria fiat composta de: lentzorus,<br />
coscineras, mantas, tiallas, asciugamanus,<br />
pannixeddus de coxina e sa roba de bistì. A<br />
segunda de is posibilidadis fiat totu de doxi o de<br />
seis. Candu totu fiat prontu si allogaiat in sa<br />
cascia chi fadiat parti de sa biancheria.<br />
<strong>Sa</strong> fèmina dopiat potai puru is cosas de sa domu:<br />
pratus, tassas, cìcaras, cicareddas e cicorera, sa<br />
cafetera, su molinetu, culleras, frochitas,<br />
goteddus, cocenius, turras, cocenois, tianus e<br />
pingiadas, su ferru de stirai. Dopiat potai puru su<br />
strexu de feu: is pobinas, is canisteddus; su<br />
strexu de terra: sa scifedda e is marigas; is<br />
trèbinis, sa palita, is pìtziris, s’achicaju, su suadori.<br />
Chi sa familia de sa fèmina teniat posibilidadi<br />
potaiat puru sa mobilia, chinou dda compraiant a<br />
mes’a pari.<br />
S’òmini, potaiat sa domu e sa roba de bistì.<br />
Is dias prima de sa coja is mamas, is zias e is sorris<br />
limpiaiant e cuncordaiant sa domu po is sus<br />
sposus e po fai a biri sa biancheria e is arregallus<br />
a is invitaus.<br />
Fiat sa mama de su sposu a preparai su letu<br />
matrimoniali e in mesu de is lentzorus poniat<br />
sabi, arrosu e trigu: intelligèntzia, fertilidadi e<br />
richesa.<br />
Custu boliat sa sposa sa dì de su sposoriu: unu<br />
pagheddu de vanidadi e sa beneditzioni de sa<br />
Madonna e de Gesus.<br />
Mamma sa dì chi mi sposu<br />
ghettimì su velu a sa moda de Cabu de susu.<br />
Mamma sa dì chi mi sposu<br />
ndi cabidi de su celu Maria cun Gesus<br />
po fai sa cruxi a nosu.<br />
Ghettimì su velu po fai sa cruxi a nosu<br />
Maria cun Gesus ndi cabidi de su celu,<br />
a sa moda de Cabu de susu.<br />
ndi cabidi de su celu Maria cun Gesus<br />
po fai sa cruxi a nosu.