20.06.2013 Views

ALFABETU SARDU (ALFABETO SARDO) A a a ... - Sa Bertula Antiga

ALFABETU SARDU (ALFABETO SARDO) A a a ... - Sa Bertula Antiga

ALFABETU SARDU (ALFABETO SARDO) A a a ... - Sa Bertula Antiga

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>ALFABETU</strong> <strong>SARDU</strong> (<strong>ALFABETO</strong> <strong>SARDO</strong>)<br />

A a a<br />

B b bi<br />

C c ci<br />

D d di<br />

E e e<br />

F f efa<br />

G g gi<br />

H h aca<br />

I i i<br />

J j jota<br />

L l ella<br />

M m ema<br />

N n enna<br />

O o o<br />

P p pi<br />

R r erra<br />

S s essa<br />

T t ti<br />

U u u<br />

V v vu<br />

X x scèscia<br />

Z z zeta


IS VOCALIS<br />

(LE VOCALI)<br />

Is Vocalis funt 7 (Le vocali sono 7)<br />

a anadi, andai<br />

e serrada (e chiusa) bellu, bentu<br />

ε oberta (e aperta) bella, meda<br />

i imoi, ìllixi<br />

o serrada (o chiusa) ortu, contu<br />

oberta (o aperta) bona, conca<br />

u unga, ùndixi<br />

SA VOCALI PARAGÓGICA<br />

(LA VOCALE PARAGOGICA)<br />

Medas bortas chistionendi su sardu si ponit una vocali ca si narat<br />

paragògica, ca serbit po acotzai su fueddu chi depit essi nau apustis. Custa<br />

vocali si pronuntziat candu si ligit puru, NO SI SCRIT PEROU!!!<br />

Po nai, scrieus “lunis est andau a giogai a su campu” ma ligeus “lunisi esti<br />

andau a giogai a su campu”<br />

(Molte volte parlando sardo si aggiunge una vocale che si chiama<br />

paragogica che serve per appoggiare la parola che viene dopo. Questa<br />

vocale si pronuncia anche quando si legge, MA NON SI SCRIVE!!!<br />

Es. scriviamo “lunis est andau a giogai a su campu” ma leggiamo “lunisi<br />

esti andau a giogai a su campu”)


SA I PROSTÉTICA<br />

(LA I PROSTETICA)<br />

Si ponit medas bortas ananti de sa S (Si mette spesso davanti alla S)<br />

Po nai sa scola - s’ iscola, sa scala – s’iscala<br />

SA A PROSTÉTICA<br />

(LA A PROSTETICA)<br />

Si ponit medas bortas ananti de sa R (Si mette spesso davanti alla R)<br />

Po nai sa rosa – s’arrosa, su riu – s’arriu.


IS CONSONANTIS<br />

(LE CONSONANTI)<br />

In sardu si podint addopiai sceti is lìteras L N S R D. Est facili a si ddu<br />

arregordai bastat a s’arregordai LANA SARDA<br />

(In sardo possono essere raddoppiate solo le lettere L N S R D. É facile<br />

ricordarsele, basta ricordarsi LANA SARDA).<br />

SONUS CHI IN ITALIANU NO DDOI FUNT<br />

(SUONI CHE NON CI SONO IN ITALIANO)<br />

In sardu ddoi funt sonus ca no ddoi funt in italianu:<br />

(In sardo ci sono dei suoni che in italiano non esistono:)<br />

1) <strong>Sa</strong> dd si scrit cumenti in italianu, si narat dd cacuminali e derivat de sa<br />

ll latina chi est abarrada in italianu. Po nai quella diventat cudda in sardu,<br />

cavallo diventat cuaddu.<br />

La dd si scrive come in italiano, si chiama dd cacuminale e corrisponde<br />

quasi sempre alla ll latina che è rimasta in italiano. Ad es. quella in sardo<br />

diventa cudda, cavallo diventa cuaddu.)<br />

2) <strong>Sa</strong> tz si imperat candu bolleus fai a cumprendiri ca sa zeta est tostada<br />

cumenti in su fueddu pitziosu ca bollit nai “doloroso”.<br />

(Il suono tz si usa quando vogliamo pronunciare una zeta dura come nella<br />

parola “pitziosu” che vuol dire doloroso.


3) <strong>Sa</strong> J (jota) si imperat candu sa I est intra de duas atras vocalis cumenti<br />

in su fueddu coja chi bollit nai “matrimonio”<br />

(La J si usa quando la I si trova tra due altre vocali come nella parola<br />

“coja” che vuol dire matrimonio)<br />

4) <strong>Sa</strong> X (scèscia) iat a essi sa ics in italianu e si narat cumenti una sc lèbia<br />

de su fueddu cerexa ca bollit nai “ciliegia”.<br />

(La X si pronuncia come una sc leggera, come nella parola “cerexa” che<br />

vuol dire ciliegia)<br />

SONUS CHI IN <strong>SARDU</strong> NO DDOI FUNT<br />

(SUONI CHE NON CI SONO IN <strong>SARDO</strong>)<br />

1) <strong>Sa</strong> Q no esistit in sardu. Totus is fueddus in italianu cun sa QU si scrint<br />

cun sa CU o sa CA. Po nai “quello” si narat cussu, “cinque” si narat<br />

cincu, “quale” si narat cali.<br />

(La Q in sardo non esiste. Tutte le parole che in italiano hanno la Q in<br />

sardo si scrivono con CU e CA. Ad es. quello si dice “cussu”, cinque si<br />

dice “cincu”, quale si dice “cali”.


2) Su sonu GLI in sardu no ddoi est e totus is fueddus ca ddu tenint in<br />

italianu in sardu ddus scrieus cun LL. Duncas naraus “figlio” in italianu e<br />

fillu in sardu.<br />

(Il suono GLI non esiste in sardo e tutte le parole che lo hanno in italiano<br />

in sardo le scriviamo con LL. Ad es. in italiano si dice figlio e in sardo<br />

“fillu”)<br />

3) Su sonu GN in sardu no ddoi est e totus is fueddus ca ddu tenint in<br />

italianu in sardu ddus scrieus cun NN. Duncas naraus “<strong>Sa</strong>rdegna” in<br />

italianu e <strong>Sa</strong>rdìnnia in sardu. Òpuru ddu naraus cun NG cumenti in<br />

castàngia chi bollit nai “castagna”.<br />

(Il suono GN non esiste in sardo e tutte le parole che lo hanno in italiano in<br />

sardo le scriviamo con NN. Ad es. in italiano si dice <strong>Sa</strong>rdegna e in sardo<br />

“<strong>Sa</strong>rdìnnia”. Oppure lo diciamo con NG come nella parola “castangia”<br />

che vuol dire castagna)<br />

S’ACENTU (L’ACCENTO)<br />

S’acentu si ponit sempri candu ndi arruit in sa de tres sìllabas, contendi de<br />

s’ùrtima. Po nai in su fueddu ùrtimu ci bollit s’acentu, ddu bieus si ddu<br />

pratzeus in sìllabas: ùr-ti-mu de anca mu est sa de una, ti sa de dus e ùr sa<br />

de tres.<br />

(L’accento si mette sempre quando cade sulla terzultima sillaba. Ad es.<br />

nella parola ùltimo si mette l’accento, lo vediamo scomponendo in sillabe:<br />

ùl-ti-mo dove mo è la prima sillaba, ti è la seconda e ùl è la terza)<br />

IS ARTÌCULUS DETERMINADORIS (ARTICOLI DETERMINATIVI)<br />

SU, SA, IS, S’ (IL/LO, LA, I/GLI/LE, L’)<br />

Su cani, sa cadira, is canis, is cadiras, s’amiga, s’ortu (il cane, la sedia, i<br />

cani, le sedie, l’amica, l’orto)


IS ARTÌCULUS NO DETERMINADORIS (ARTICOLI INDETERMINATIVI)<br />

UNU, UNA, UNUS, UNAS, UN’<br />

Unu cuaddu, una pira, un’anadi, un’òmini (un cavallo, una pera,<br />

un’anatra, un uomo)<br />

Unus trinta chilus (una trentina di chili)<br />

Unas bintina de chilus (una ventina di chili)<br />

IS NÒMINIS FEMININUS, MASCULINUS, SINGULARIS, PLURALIS<br />

(I NOMI FEMMINILI E MASCHILI, SINGOLARI E PLURALI)<br />

Ddoi funt is nòminis femininus ca acabant in –a, po nai amiga<br />

is nòminis masculinus ca acabant in –u, po nai amigu<br />

is nòminis ca acabant in –I, po nai frori<br />

Su plurali si fait ponendi sa -S finali, duncas teneus amigas, amigus, froris.<br />

Ddoi funt fueddus ca acabant in –us cumenti tempus ca abarrant ogualis.<br />

(Ci sono i nomi femminili che finiscono in –a, ad esempio amiga, i nomi<br />

maschili che finiscono in –u, ad es. amigu e i nomi che finiscono in –i<br />

come frori. Il plurale si ottiene aggiungendo la -S finale, quindi abbiamo<br />

amigas, amigus, froris. Ci sono parole che finiscono in -us come tempus<br />

che rimangono uguali anche al plurale).<br />

PRONÒMINIS PERSONALIS<br />

Deu io<br />

Tui tu<br />

Issu/issa egli/ella<br />

Nosu noi<br />

Bosàterus voi<br />

Issus/issas essi/esse<br />

PRONÒMINIS POSSESSIVUS<br />

Miu/a mio/a<br />

Tuu/a tuo/a<br />

Suu/a suo/a<br />

De nosu nostro/a<br />

De bosàterus vostro/a<br />

De issus/issas loro


IS NÚMERUS CARDINALIS<br />

(I NUMERI CARDINALI)<br />

0 zeru<br />

1 unu<br />

2 duus<br />

3 tres<br />

4 cuatru<br />

5 cincu<br />

6 ses<br />

7 seti<br />

8 otu<br />

9 noi<br />

10 dexi<br />

11 ùndixi<br />

12 doxi<br />

13 trexi<br />

14 catòdixi<br />

15 cuìndixi<br />

16 sexi<br />

17 dexeaseti<br />

18 dexeotu<br />

19 dexennoi<br />

20 binti<br />

21 bintunu<br />

22 bintiduus<br />

23 bintitres<br />

24 binticuatru<br />

25 binticincu<br />

30 trinta<br />

40 coranta<br />

50 cincuanta<br />

60 sessanta<br />

70 setanta<br />

80 otanta<br />

90 noranta<br />

100 centu<br />

101centu-e-unu<br />

110 centudexi<br />

200 duxentus<br />

300 trexentus<br />

400 cuatruxentus<br />

500 cincuxentus<br />

600 sescentus<br />

700 setixentus<br />

800 otuxentus<br />

900 noixentus<br />

1.000 milli<br />

1001 milli-e-unu<br />

2000 duamilla<br />

3000 tremilla<br />

4000 cuatrumilla<br />

5000 cincumilla<br />

6000 semilla<br />

7000 setimilla<br />

8000 otumilla<br />

9000 noimilla<br />

10.000 deximilla<br />

100.000 centumilla<br />

1.000.000 unu millioni<br />

1.000.000.000 unu milliardu…<br />

IS NÚMERUS ORDINALIS (I NUMERI ORDINALI)<br />

1° primu/a/us/as su/sa/is de unu<br />

2° segundu/a/us/as su/sa/is de duus<br />

3° su/sa/is de tres<br />

5° su/sa/is/ de tres<br />

10° su/sa/is de dexi…


IS VERBUS AUSILIARIS (I VERBI AUSILIARI)<br />

AI (AVERE)<br />

MODU INDICATIVU<br />

PRESENTI IMPERFETU BENIDORI<br />

Deu apu ia apu a ai<br />

Tui as iast as a ai<br />

Issu/a at iat at a ai<br />

Nosu eus emus eus a ai<br />

Bosàterus eis estis eis a ai<br />

Issus/as ant iant ant a ai<br />

MODU CONGIUNTIVU<br />

PRESENTI IMPERFETU<br />

Deu apa essi<br />

Tui apas essis<br />

Issu/a apat essit<br />

Nosu apaua èssimus<br />

Bosàterus apais èssidis<br />

Issus/as apait èssint<br />

MODU CONDITZIONALI<br />

PRESENTI<br />

Deu ia/emu a ai<br />

Tui iast a ai<br />

Issu/a iat a ai<br />

Nosu iaus/emus/estus a ai<br />

Bosàterus iais/estis a ai<br />

Issus/as iant a ai


TENNI (TENERE-AVERE)<br />

MODU INDICATIVU<br />

PRESENTI IMPERFETU BENIDORI<br />

Deu tengu tenia apu a tenni<br />

Tui tenis teniast as a tenni<br />

Issu/a tenit teniat at a tenni<br />

Nosu teneus tenemus eus a tenni<br />

Bosàterus teneis tenestis eis a tenni<br />

Issus/as tenint teniant ant a tenni<br />

MODU CONGIUNTIVU<br />

PRESENTI IMPERFETU<br />

Deu tenga tenessi<br />

Tui tengas tenessis<br />

Issu/a tengat tenessit<br />

Nosu tengaus tenèssimus<br />

Bosàterus tengais tenèssidis<br />

Issus/as tengant tenessint<br />

MODU CONDITZIONALI<br />

PRESENTI<br />

Deu ia/emu a tentu<br />

Tui iast a tentu<br />

Issu/a iat a tentu<br />

Nosu iaus/emus/estus a tentu<br />

Bosàterus iais/estis a tentu<br />

Issus/as iant a tentu<br />

MODU IMPERATIVU/CUMANDADORI<br />

POSITIVU NEGATIVU<br />

Tui teni no tengas<br />

Issu/a tengat no tengat<br />

Nosu teneus no tengaus<br />

Bosàterus tenei no tengais<br />

Issus/as tengant no tengant


ESSI (ESSERE)<br />

MODU INDICATIVU<br />

PRESENTI IMPERFETU PASSAU TRAPASSAU<br />

Deu seu fia/femu seu stètiu fia/femu stètiu<br />

Tui ses fiast ses stètiu fiast stètiu<br />

Issu/a est fiat/fut est stètiu fiat/fut stètiu<br />

Nosu seus festus seus stètius festus istètius<br />

Bosàterus seis festis seis stètius festis istètius<br />

Issus/as funt fiant funt stètius fiant istètius<br />

BENIDORI BENIDORI AINNANTIS<br />

Deu apu a essi apu a essi stètiu<br />

Tui as a essi as a essi stètiu<br />

Issu/a at a essi at a essi stètiu<br />

Nosu eus a essi eus a essi stètius<br />

Bosàterus eis a essi eis a essi stètius<br />

Issus/as ant a essi ant a essi stètius<br />

MODU CONGIUNTIVU<br />

PRESENTI IMPERFETU PASSAU TRAPASSAU<br />

Deu sia fessi sia stètiu fessi stètiu<br />

Tui siast fessist siast stètiu fessist stètiu<br />

Issu/a siat fessit siat stètiu fessit stètiu<br />

Nosu siaus fèssimus siaus stètius fèssimus istètius<br />

Bosàterus siais fèssidis siais stètius fèssidis istètius<br />

Issus/as siant fessint siant stètius fessint istètius<br />

MODU CONDITZIONALI MODU IMPERATIVU<br />

PRESENTI PASSAU POSITIVU NEGATIVU<br />

Deu ia/emu a essi ia/emu a essi stau<br />

Tui iast a essi iast a essi stau siast no siast<br />

Issu/a iat a essi iat a essi stau siat no siat<br />

Nosu iaus/emus/estus a essi iaus/emus/estus a essi stau siaus no siaus<br />

Bosàterus iais/estis a essi iais/estis a essi stau siais no siais<br />

Issus/as iant a essi iant a essi stau siant no siant<br />

GERÚNDIU PRESENTI GERÚNDIU PASSAU<br />

Essendi essendi stetiu


IS COLORIS (I COLORI)<br />

ARRUBIU cumenti ROSSO come<br />

GROGU cumenti GIALLO come<br />

ASULU cumenti AZZURRO come<br />

BIRDI cumenti VERDE come<br />

MURRU cumenti GRIGIO come<br />

NIEDDU cumenti NERO come<br />

BIANCU cumenti BIANCO come<br />

ARANGIU cumenti ARANCIONE come<br />

MARRONI cumenti MARRONE come<br />

VIOLA cumenti VIOLA come<br />

ROSA cumenti ROSA come<br />

BLU cumenti BLU come<br />

IS STAGIONIS (LE STAGIONI)<br />

BERANU PRIMAVERA<br />

ISTADI ESTATE<br />

ATÒNGIU AUTUNNO<br />

IERRU INVERNO


SA FRUTA (LA FRUTTA)<br />

<strong>Sa</strong> mela la mela<br />

<strong>Sa</strong> pira la pera<br />

<strong>Sa</strong> melatidongia la melacotogna<br />

S’axina l’uva<br />

Su pressiu la pesca<br />

<strong>Sa</strong> sindria l’anguria<br />

Su meloni il melone<br />

<strong>Sa</strong> figumorisca il fico d’india<br />

<strong>Sa</strong> figu il fico<br />

<strong>Sa</strong> pruna la prugna<br />

<strong>Sa</strong> cerexa la ciliegia<br />

Su piricocu l’albicocca<br />

<strong>Sa</strong> nespula la nespola<br />

S’arangiu l’arancia<br />

Su mandarinu il mandarino<br />

S’arenada la melagrana<br />

<strong>Sa</strong> nuxi la noce<br />

<strong>Sa</strong> castangia la castagna<br />

<strong>Sa</strong> nuxedda le nocciole<br />

<strong>Sa</strong> fragola la fragola<br />

<strong>Sa</strong> banana la banana<br />

Su cachi il cachi<br />

<strong>Sa</strong> mura le more<br />

Su limoni il limone


SA BIRDURA (LA VERDURA)<br />

S’apiu il sedano<br />

<strong>Sa</strong> tamata il pomodoro<br />

<strong>Sa</strong> patata la patata<br />

S’arreiga il ravanello<br />

<strong>Sa</strong> pistinaga la carota<br />

Su perdusemini il prezzemolo<br />

S’eda la bietola<br />

<strong>Sa</strong> cibudda la cipolla<br />

S’allu l’aglio<br />

<strong>Sa</strong> latia la lattuga<br />

Su prisuci i piselli<br />

<strong>Sa</strong> gentilla le lenticchie<br />

Su cixiri i ceci<br />

Su fasollu i fagioli<br />

Su fasolleddu i fagiolini<br />

<strong>Sa</strong> cicòria la cicoria<br />

Su caliu il cavolo<br />

Su caliu de frori il cavolfiore<br />

<strong>Sa</strong> canciofa il carciofo<br />

Su sparau gli asparagi<br />

Su cardu il cardo<br />

<strong>Sa</strong> faa le fave<br />

Su perdinguanu la melanzana<br />

<strong>Sa</strong> crocoriga la zucchina<br />

Su piberoni il peperone<br />

Su cugumini il cetriolo<br />

Su pibireddu il peperoncino<br />

Su cordolinu/bulletu i funghi<br />

Su fenugu il finocchio


IS ANIMALIS (GLI ANIMALI)<br />

S’anadi l’anatra<br />

S’abi l’ape<br />

S’achili l’aquila<br />

S’alegusta l’aragosta<br />

Su burricu l’asino<br />

<strong>Sa</strong> stria il barbagianni<br />

Su boi il bue<br />

Su cani il cane<br />

<strong>Sa</strong> craba la capra<br />

Su pibitziri la cavalletta<br />

Su cuaddu il cavallo<br />

Su sirboni il cinghiale<br />

<strong>Sa</strong> mamaiola la coccinella<br />

Su conillu il coniglio<br />

<strong>Sa</strong> carroga la cornacchia<br />

Su crobu il corvo<br />

<strong>Sa</strong> buchemeli la donnola<br />

<strong>Sa</strong> mariposa sa farfalla<br />

<strong>Sa</strong> formiga la formica<br />

Su cau il gabbiano<br />

<strong>Sa</strong> pudda la gallina<br />

Su caboni il gallo<br />

<strong>Sa</strong> càmbara il gambero<br />

Su pisitu/su gatu il gatto<br />

Su pistilloni il geco<br />

Su càvunu il granchio<br />

Su lèpuri la lepre<br />

<strong>Sa</strong> calixeta la lucertola<br />

Su sitzigorru la lumaca<br />

Su porcu il maiale<br />

<strong>Sa</strong> sinniorica la mantide<br />

<strong>Sa</strong> meurra il merlo<br />

<strong>Sa</strong> baca la mucca<br />

Su cruculeu il passerotto<br />

<strong>Sa</strong> brebei la pecora<br />

<strong>Sa</strong> perdixi la pernice


Su pisci il pesce<br />

Su tzurrundeddu il pipistrello<br />

Su pilloneddu il pulcino/uccellino<br />

S’arrana la rana<br />

S’arritzoni il riccio<br />

S’ arrundili la rondine<br />

Su sturru lo storno<br />

Su piochi il tacchino<br />

Su topi il topo<br />

<strong>Sa</strong> trutiri la tortora<br />

Su sintzulu la zanzara

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!