ALFABETU SARDU (ALFABETO SARDO) A a a ... - Sa Bertula Antiga
ALFABETU SARDU (ALFABETO SARDO) A a a ... - Sa Bertula Antiga
ALFABETU SARDU (ALFABETO SARDO) A a a ... - Sa Bertula Antiga
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>ALFABETU</strong> <strong>SARDU</strong> (<strong>ALFABETO</strong> <strong>SARDO</strong>)<br />
A a a<br />
B b bi<br />
C c ci<br />
D d di<br />
E e e<br />
F f efa<br />
G g gi<br />
H h aca<br />
I i i<br />
J j jota<br />
L l ella<br />
M m ema<br />
N n enna<br />
O o o<br />
P p pi<br />
R r erra<br />
S s essa<br />
T t ti<br />
U u u<br />
V v vu<br />
X x scèscia<br />
Z z zeta
IS VOCALIS<br />
(LE VOCALI)<br />
Is Vocalis funt 7 (Le vocali sono 7)<br />
a anadi, andai<br />
e serrada (e chiusa) bellu, bentu<br />
ε oberta (e aperta) bella, meda<br />
i imoi, ìllixi<br />
o serrada (o chiusa) ortu, contu<br />
oberta (o aperta) bona, conca<br />
u unga, ùndixi<br />
SA VOCALI PARAGÓGICA<br />
(LA VOCALE PARAGOGICA)<br />
Medas bortas chistionendi su sardu si ponit una vocali ca si narat<br />
paragògica, ca serbit po acotzai su fueddu chi depit essi nau apustis. Custa<br />
vocali si pronuntziat candu si ligit puru, NO SI SCRIT PEROU!!!<br />
Po nai, scrieus “lunis est andau a giogai a su campu” ma ligeus “lunisi esti<br />
andau a giogai a su campu”<br />
(Molte volte parlando sardo si aggiunge una vocale che si chiama<br />
paragogica che serve per appoggiare la parola che viene dopo. Questa<br />
vocale si pronuncia anche quando si legge, MA NON SI SCRIVE!!!<br />
Es. scriviamo “lunis est andau a giogai a su campu” ma leggiamo “lunisi<br />
esti andau a giogai a su campu”)
SA I PROSTÉTICA<br />
(LA I PROSTETICA)<br />
Si ponit medas bortas ananti de sa S (Si mette spesso davanti alla S)<br />
Po nai sa scola - s’ iscola, sa scala – s’iscala<br />
SA A PROSTÉTICA<br />
(LA A PROSTETICA)<br />
Si ponit medas bortas ananti de sa R (Si mette spesso davanti alla R)<br />
Po nai sa rosa – s’arrosa, su riu – s’arriu.
IS CONSONANTIS<br />
(LE CONSONANTI)<br />
In sardu si podint addopiai sceti is lìteras L N S R D. Est facili a si ddu<br />
arregordai bastat a s’arregordai LANA SARDA<br />
(In sardo possono essere raddoppiate solo le lettere L N S R D. É facile<br />
ricordarsele, basta ricordarsi LANA SARDA).<br />
SONUS CHI IN ITALIANU NO DDOI FUNT<br />
(SUONI CHE NON CI SONO IN ITALIANO)<br />
In sardu ddoi funt sonus ca no ddoi funt in italianu:<br />
(In sardo ci sono dei suoni che in italiano non esistono:)<br />
1) <strong>Sa</strong> dd si scrit cumenti in italianu, si narat dd cacuminali e derivat de sa<br />
ll latina chi est abarrada in italianu. Po nai quella diventat cudda in sardu,<br />
cavallo diventat cuaddu.<br />
La dd si scrive come in italiano, si chiama dd cacuminale e corrisponde<br />
quasi sempre alla ll latina che è rimasta in italiano. Ad es. quella in sardo<br />
diventa cudda, cavallo diventa cuaddu.)<br />
2) <strong>Sa</strong> tz si imperat candu bolleus fai a cumprendiri ca sa zeta est tostada<br />
cumenti in su fueddu pitziosu ca bollit nai “doloroso”.<br />
(Il suono tz si usa quando vogliamo pronunciare una zeta dura come nella<br />
parola “pitziosu” che vuol dire doloroso.
3) <strong>Sa</strong> J (jota) si imperat candu sa I est intra de duas atras vocalis cumenti<br />
in su fueddu coja chi bollit nai “matrimonio”<br />
(La J si usa quando la I si trova tra due altre vocali come nella parola<br />
“coja” che vuol dire matrimonio)<br />
4) <strong>Sa</strong> X (scèscia) iat a essi sa ics in italianu e si narat cumenti una sc lèbia<br />
de su fueddu cerexa ca bollit nai “ciliegia”.<br />
(La X si pronuncia come una sc leggera, come nella parola “cerexa” che<br />
vuol dire ciliegia)<br />
SONUS CHI IN <strong>SARDU</strong> NO DDOI FUNT<br />
(SUONI CHE NON CI SONO IN <strong>SARDO</strong>)<br />
1) <strong>Sa</strong> Q no esistit in sardu. Totus is fueddus in italianu cun sa QU si scrint<br />
cun sa CU o sa CA. Po nai “quello” si narat cussu, “cinque” si narat<br />
cincu, “quale” si narat cali.<br />
(La Q in sardo non esiste. Tutte le parole che in italiano hanno la Q in<br />
sardo si scrivono con CU e CA. Ad es. quello si dice “cussu”, cinque si<br />
dice “cincu”, quale si dice “cali”.
2) Su sonu GLI in sardu no ddoi est e totus is fueddus ca ddu tenint in<br />
italianu in sardu ddus scrieus cun LL. Duncas naraus “figlio” in italianu e<br />
fillu in sardu.<br />
(Il suono GLI non esiste in sardo e tutte le parole che lo hanno in italiano<br />
in sardo le scriviamo con LL. Ad es. in italiano si dice figlio e in sardo<br />
“fillu”)<br />
3) Su sonu GN in sardu no ddoi est e totus is fueddus ca ddu tenint in<br />
italianu in sardu ddus scrieus cun NN. Duncas naraus “<strong>Sa</strong>rdegna” in<br />
italianu e <strong>Sa</strong>rdìnnia in sardu. Òpuru ddu naraus cun NG cumenti in<br />
castàngia chi bollit nai “castagna”.<br />
(Il suono GN non esiste in sardo e tutte le parole che lo hanno in italiano in<br />
sardo le scriviamo con NN. Ad es. in italiano si dice <strong>Sa</strong>rdegna e in sardo<br />
“<strong>Sa</strong>rdìnnia”. Oppure lo diciamo con NG come nella parola “castangia”<br />
che vuol dire castagna)<br />
S’ACENTU (L’ACCENTO)<br />
S’acentu si ponit sempri candu ndi arruit in sa de tres sìllabas, contendi de<br />
s’ùrtima. Po nai in su fueddu ùrtimu ci bollit s’acentu, ddu bieus si ddu<br />
pratzeus in sìllabas: ùr-ti-mu de anca mu est sa de una, ti sa de dus e ùr sa<br />
de tres.<br />
(L’accento si mette sempre quando cade sulla terzultima sillaba. Ad es.<br />
nella parola ùltimo si mette l’accento, lo vediamo scomponendo in sillabe:<br />
ùl-ti-mo dove mo è la prima sillaba, ti è la seconda e ùl è la terza)<br />
IS ARTÌCULUS DETERMINADORIS (ARTICOLI DETERMINATIVI)<br />
SU, SA, IS, S’ (IL/LO, LA, I/GLI/LE, L’)<br />
Su cani, sa cadira, is canis, is cadiras, s’amiga, s’ortu (il cane, la sedia, i<br />
cani, le sedie, l’amica, l’orto)
IS ARTÌCULUS NO DETERMINADORIS (ARTICOLI INDETERMINATIVI)<br />
UNU, UNA, UNUS, UNAS, UN’<br />
Unu cuaddu, una pira, un’anadi, un’òmini (un cavallo, una pera,<br />
un’anatra, un uomo)<br />
Unus trinta chilus (una trentina di chili)<br />
Unas bintina de chilus (una ventina di chili)<br />
IS NÒMINIS FEMININUS, MASCULINUS, SINGULARIS, PLURALIS<br />
(I NOMI FEMMINILI E MASCHILI, SINGOLARI E PLURALI)<br />
Ddoi funt is nòminis femininus ca acabant in –a, po nai amiga<br />
is nòminis masculinus ca acabant in –u, po nai amigu<br />
is nòminis ca acabant in –I, po nai frori<br />
Su plurali si fait ponendi sa -S finali, duncas teneus amigas, amigus, froris.<br />
Ddoi funt fueddus ca acabant in –us cumenti tempus ca abarrant ogualis.<br />
(Ci sono i nomi femminili che finiscono in –a, ad esempio amiga, i nomi<br />
maschili che finiscono in –u, ad es. amigu e i nomi che finiscono in –i<br />
come frori. Il plurale si ottiene aggiungendo la -S finale, quindi abbiamo<br />
amigas, amigus, froris. Ci sono parole che finiscono in -us come tempus<br />
che rimangono uguali anche al plurale).<br />
PRONÒMINIS PERSONALIS<br />
Deu io<br />
Tui tu<br />
Issu/issa egli/ella<br />
Nosu noi<br />
Bosàterus voi<br />
Issus/issas essi/esse<br />
PRONÒMINIS POSSESSIVUS<br />
Miu/a mio/a<br />
Tuu/a tuo/a<br />
Suu/a suo/a<br />
De nosu nostro/a<br />
De bosàterus vostro/a<br />
De issus/issas loro
IS NÚMERUS CARDINALIS<br />
(I NUMERI CARDINALI)<br />
0 zeru<br />
1 unu<br />
2 duus<br />
3 tres<br />
4 cuatru<br />
5 cincu<br />
6 ses<br />
7 seti<br />
8 otu<br />
9 noi<br />
10 dexi<br />
11 ùndixi<br />
12 doxi<br />
13 trexi<br />
14 catòdixi<br />
15 cuìndixi<br />
16 sexi<br />
17 dexeaseti<br />
18 dexeotu<br />
19 dexennoi<br />
20 binti<br />
21 bintunu<br />
22 bintiduus<br />
23 bintitres<br />
24 binticuatru<br />
25 binticincu<br />
30 trinta<br />
40 coranta<br />
50 cincuanta<br />
60 sessanta<br />
70 setanta<br />
80 otanta<br />
90 noranta<br />
100 centu<br />
101centu-e-unu<br />
110 centudexi<br />
200 duxentus<br />
300 trexentus<br />
400 cuatruxentus<br />
500 cincuxentus<br />
600 sescentus<br />
700 setixentus<br />
800 otuxentus<br />
900 noixentus<br />
1.000 milli<br />
1001 milli-e-unu<br />
2000 duamilla<br />
3000 tremilla<br />
4000 cuatrumilla<br />
5000 cincumilla<br />
6000 semilla<br />
7000 setimilla<br />
8000 otumilla<br />
9000 noimilla<br />
10.000 deximilla<br />
100.000 centumilla<br />
1.000.000 unu millioni<br />
1.000.000.000 unu milliardu…<br />
IS NÚMERUS ORDINALIS (I NUMERI ORDINALI)<br />
1° primu/a/us/as su/sa/is de unu<br />
2° segundu/a/us/as su/sa/is de duus<br />
3° su/sa/is de tres<br />
5° su/sa/is/ de tres<br />
10° su/sa/is de dexi…
IS VERBUS AUSILIARIS (I VERBI AUSILIARI)<br />
AI (AVERE)<br />
MODU INDICATIVU<br />
PRESENTI IMPERFETU BENIDORI<br />
Deu apu ia apu a ai<br />
Tui as iast as a ai<br />
Issu/a at iat at a ai<br />
Nosu eus emus eus a ai<br />
Bosàterus eis estis eis a ai<br />
Issus/as ant iant ant a ai<br />
MODU CONGIUNTIVU<br />
PRESENTI IMPERFETU<br />
Deu apa essi<br />
Tui apas essis<br />
Issu/a apat essit<br />
Nosu apaua èssimus<br />
Bosàterus apais èssidis<br />
Issus/as apait èssint<br />
MODU CONDITZIONALI<br />
PRESENTI<br />
Deu ia/emu a ai<br />
Tui iast a ai<br />
Issu/a iat a ai<br />
Nosu iaus/emus/estus a ai<br />
Bosàterus iais/estis a ai<br />
Issus/as iant a ai
TENNI (TENERE-AVERE)<br />
MODU INDICATIVU<br />
PRESENTI IMPERFETU BENIDORI<br />
Deu tengu tenia apu a tenni<br />
Tui tenis teniast as a tenni<br />
Issu/a tenit teniat at a tenni<br />
Nosu teneus tenemus eus a tenni<br />
Bosàterus teneis tenestis eis a tenni<br />
Issus/as tenint teniant ant a tenni<br />
MODU CONGIUNTIVU<br />
PRESENTI IMPERFETU<br />
Deu tenga tenessi<br />
Tui tengas tenessis<br />
Issu/a tengat tenessit<br />
Nosu tengaus tenèssimus<br />
Bosàterus tengais tenèssidis<br />
Issus/as tengant tenessint<br />
MODU CONDITZIONALI<br />
PRESENTI<br />
Deu ia/emu a tentu<br />
Tui iast a tentu<br />
Issu/a iat a tentu<br />
Nosu iaus/emus/estus a tentu<br />
Bosàterus iais/estis a tentu<br />
Issus/as iant a tentu<br />
MODU IMPERATIVU/CUMANDADORI<br />
POSITIVU NEGATIVU<br />
Tui teni no tengas<br />
Issu/a tengat no tengat<br />
Nosu teneus no tengaus<br />
Bosàterus tenei no tengais<br />
Issus/as tengant no tengant
ESSI (ESSERE)<br />
MODU INDICATIVU<br />
PRESENTI IMPERFETU PASSAU TRAPASSAU<br />
Deu seu fia/femu seu stètiu fia/femu stètiu<br />
Tui ses fiast ses stètiu fiast stètiu<br />
Issu/a est fiat/fut est stètiu fiat/fut stètiu<br />
Nosu seus festus seus stètius festus istètius<br />
Bosàterus seis festis seis stètius festis istètius<br />
Issus/as funt fiant funt stètius fiant istètius<br />
BENIDORI BENIDORI AINNANTIS<br />
Deu apu a essi apu a essi stètiu<br />
Tui as a essi as a essi stètiu<br />
Issu/a at a essi at a essi stètiu<br />
Nosu eus a essi eus a essi stètius<br />
Bosàterus eis a essi eis a essi stètius<br />
Issus/as ant a essi ant a essi stètius<br />
MODU CONGIUNTIVU<br />
PRESENTI IMPERFETU PASSAU TRAPASSAU<br />
Deu sia fessi sia stètiu fessi stètiu<br />
Tui siast fessist siast stètiu fessist stètiu<br />
Issu/a siat fessit siat stètiu fessit stètiu<br />
Nosu siaus fèssimus siaus stètius fèssimus istètius<br />
Bosàterus siais fèssidis siais stètius fèssidis istètius<br />
Issus/as siant fessint siant stètius fessint istètius<br />
MODU CONDITZIONALI MODU IMPERATIVU<br />
PRESENTI PASSAU POSITIVU NEGATIVU<br />
Deu ia/emu a essi ia/emu a essi stau<br />
Tui iast a essi iast a essi stau siast no siast<br />
Issu/a iat a essi iat a essi stau siat no siat<br />
Nosu iaus/emus/estus a essi iaus/emus/estus a essi stau siaus no siaus<br />
Bosàterus iais/estis a essi iais/estis a essi stau siais no siais<br />
Issus/as iant a essi iant a essi stau siant no siant<br />
GERÚNDIU PRESENTI GERÚNDIU PASSAU<br />
Essendi essendi stetiu
IS COLORIS (I COLORI)<br />
ARRUBIU cumenti ROSSO come<br />
GROGU cumenti GIALLO come<br />
ASULU cumenti AZZURRO come<br />
BIRDI cumenti VERDE come<br />
MURRU cumenti GRIGIO come<br />
NIEDDU cumenti NERO come<br />
BIANCU cumenti BIANCO come<br />
ARANGIU cumenti ARANCIONE come<br />
MARRONI cumenti MARRONE come<br />
VIOLA cumenti VIOLA come<br />
ROSA cumenti ROSA come<br />
BLU cumenti BLU come<br />
IS STAGIONIS (LE STAGIONI)<br />
BERANU PRIMAVERA<br />
ISTADI ESTATE<br />
ATÒNGIU AUTUNNO<br />
IERRU INVERNO
SA FRUTA (LA FRUTTA)<br />
<strong>Sa</strong> mela la mela<br />
<strong>Sa</strong> pira la pera<br />
<strong>Sa</strong> melatidongia la melacotogna<br />
S’axina l’uva<br />
Su pressiu la pesca<br />
<strong>Sa</strong> sindria l’anguria<br />
Su meloni il melone<br />
<strong>Sa</strong> figumorisca il fico d’india<br />
<strong>Sa</strong> figu il fico<br />
<strong>Sa</strong> pruna la prugna<br />
<strong>Sa</strong> cerexa la ciliegia<br />
Su piricocu l’albicocca<br />
<strong>Sa</strong> nespula la nespola<br />
S’arangiu l’arancia<br />
Su mandarinu il mandarino<br />
S’arenada la melagrana<br />
<strong>Sa</strong> nuxi la noce<br />
<strong>Sa</strong> castangia la castagna<br />
<strong>Sa</strong> nuxedda le nocciole<br />
<strong>Sa</strong> fragola la fragola<br />
<strong>Sa</strong> banana la banana<br />
Su cachi il cachi<br />
<strong>Sa</strong> mura le more<br />
Su limoni il limone
SA BIRDURA (LA VERDURA)<br />
S’apiu il sedano<br />
<strong>Sa</strong> tamata il pomodoro<br />
<strong>Sa</strong> patata la patata<br />
S’arreiga il ravanello<br />
<strong>Sa</strong> pistinaga la carota<br />
Su perdusemini il prezzemolo<br />
S’eda la bietola<br />
<strong>Sa</strong> cibudda la cipolla<br />
S’allu l’aglio<br />
<strong>Sa</strong> latia la lattuga<br />
Su prisuci i piselli<br />
<strong>Sa</strong> gentilla le lenticchie<br />
Su cixiri i ceci<br />
Su fasollu i fagioli<br />
Su fasolleddu i fagiolini<br />
<strong>Sa</strong> cicòria la cicoria<br />
Su caliu il cavolo<br />
Su caliu de frori il cavolfiore<br />
<strong>Sa</strong> canciofa il carciofo<br />
Su sparau gli asparagi<br />
Su cardu il cardo<br />
<strong>Sa</strong> faa le fave<br />
Su perdinguanu la melanzana<br />
<strong>Sa</strong> crocoriga la zucchina<br />
Su piberoni il peperone<br />
Su cugumini il cetriolo<br />
Su pibireddu il peperoncino<br />
Su cordolinu/bulletu i funghi<br />
Su fenugu il finocchio
IS ANIMALIS (GLI ANIMALI)<br />
S’anadi l’anatra<br />
S’abi l’ape<br />
S’achili l’aquila<br />
S’alegusta l’aragosta<br />
Su burricu l’asino<br />
<strong>Sa</strong> stria il barbagianni<br />
Su boi il bue<br />
Su cani il cane<br />
<strong>Sa</strong> craba la capra<br />
Su pibitziri la cavalletta<br />
Su cuaddu il cavallo<br />
Su sirboni il cinghiale<br />
<strong>Sa</strong> mamaiola la coccinella<br />
Su conillu il coniglio<br />
<strong>Sa</strong> carroga la cornacchia<br />
Su crobu il corvo<br />
<strong>Sa</strong> buchemeli la donnola<br />
<strong>Sa</strong> mariposa sa farfalla<br />
<strong>Sa</strong> formiga la formica<br />
Su cau il gabbiano<br />
<strong>Sa</strong> pudda la gallina<br />
Su caboni il gallo<br />
<strong>Sa</strong> càmbara il gambero<br />
Su pisitu/su gatu il gatto<br />
Su pistilloni il geco<br />
Su càvunu il granchio<br />
Su lèpuri la lepre<br />
<strong>Sa</strong> calixeta la lucertola<br />
Su sitzigorru la lumaca<br />
Su porcu il maiale<br />
<strong>Sa</strong> sinniorica la mantide<br />
<strong>Sa</strong> meurra il merlo<br />
<strong>Sa</strong> baca la mucca<br />
Su cruculeu il passerotto<br />
<strong>Sa</strong> brebei la pecora<br />
<strong>Sa</strong> perdixi la pernice
Su pisci il pesce<br />
Su tzurrundeddu il pipistrello<br />
Su pilloneddu il pulcino/uccellino<br />
S’arrana la rana<br />
S’arritzoni il riccio<br />
S’ arrundili la rondine<br />
Su sturru lo storno<br />
Su piochi il tacchino<br />
Su topi il topo<br />
<strong>Sa</strong> trutiri la tortora<br />
Su sintzulu la zanzara