o bibahtale bersha e shakireskere - Next Page Foundation
o bibahtale bersha e shakireskere - Next Page Foundation
o bibahtale bersha e shakireskere - Next Page Foundation
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
XUDOZHESTVENO DOKUMENTALNO<br />
LIL PAL O TRAJOS E SHAKIR<br />
PASHOVESKORO XRAMOSARDO PAL<br />
O SEBEPI KAJ<br />
NAKHLE 105 BISH BERSH KATAR<br />
LESKORO<br />
BIJNDIPE<br />
(05.10.1898 - 20.10.1981)<br />
IKALDO E FINANSKONE<br />
MAZHUTIPASA KATAR I FONDACIJA<br />
“NEXT PAGE”/”PALUNI PATRIN”
© Autori: Lili Kovacheva<br />
© Literaturikani redakcia: Veneta Hadghiiska<br />
© Kompujterno dizaini: Todor Georgiev<br />
© Angluni patrin: Mihail Georgiev<br />
© Ikaldipe: “KXAM”, 2003
LILI KOVACHEVA<br />
O DILINO TRAJOS E GOGJAVERUNE SHAKIR<br />
PASHOVESKORO
“Pralalen thaj phenjalen, pakivale amalalen, o zhanibe<br />
pal amare kulturate, lakoro vazdipe, thaj o sikavipe amare<br />
ch’avengoro, ka anel amen zhik ki po-uch’i thaj lach’i pozicja.<br />
Amare ch’avengoro trajos ka avel po-lach’o amarestar, te<br />
kergjam adavka. Tume korkoro ashti te dikhen savo si o trajos<br />
amare romengoro so si sikavde, dikhen sar trajinen von…”<br />
Lafja katar o Shakir Pashov ko kidiba<br />
e romenca ando o Kustendili - 1923 bersh<br />
Isi purane gilja, save giljaben pes.<br />
Gogjaver lafija save ikeras ki godi<br />
Thaj aktiviteta save na bistren pes.<br />
Lili Kovacheva
ANGLUNE PHERESA<br />
7<br />
Shakir Pashov<br />
Na ikerav shuzh’es me gogjate kava dives, siomas pandzhe,<br />
vaj shove bershengiri, mo dad thaj mi daj sine loshale. Azharenas<br />
te avel ovka dives amende misafiri jekh baro manush. Aj kana<br />
alo amende nanajs but uch’o, baro manush, sas jekh sar savore<br />
manushende amare mahalatar o roma. Avka manush ulo e shunde<br />
anaveskoro romano poeto Usein Kerim. Ando vakeribe me dadesa<br />
ov, phengijas but drom o anav Shakir Pashov. Pal pale kana<br />
shunavas o anav Shakir Pashov me davas man godi e bare<br />
anaveskere romane poetoske Usin Kerim.<br />
Ando nakhavdo periodo, pal 1989 bersh, bijandile but<br />
romane organizacies, savengiri buti sine tele, upre sar e partiengiri.<br />
O po-bare romane organizacies dikhenas katar o po-bare gazhikane<br />
parties. Vi ko gazhikane sas o modelo e duje rigengoro.<br />
Ando 1990 bersh, andi diz Sofja bijandili jekh romani<br />
organizacija so savakoro anav si “Demokratikano ejkhethanipe e<br />
romengoro” o sherutno kale organizacijakoro sas alosardo o<br />
penzharutno rezhisioro, o dramaturgo thaj o kidutno e romane<br />
folkloreskoro o Mustafa Aliev, panda shundo sar Manush<br />
Romanov. Kalkja organizacija kergjas kolaboracija e gazhikane<br />
organizacjasa so savakoro anav si “Jekhethanipe e demokratikane<br />
zorienge” Ando akava vakto 1992 bersh, sas bijandi jekh aver<br />
romani organizacija so bushol “Konfederacja e Romengeri andi<br />
Bulgaria”, lakoro sherutno sas alosardo o Petər Georgiev. Kakja<br />
organizacja si andi kolaboracja e gazhikane organizacjasa -<br />
Socialistikani partija andi Bulgaria. Palpale sas bijande but cikne<br />
romane organizacies, save kerenas koalicja e cikne gazhikane<br />
partiencar.<br />
Nanashti te keras chachuni analiza pal e romengo trajos andi<br />
Bulgarja, te na penzharasa amen akalesa, so kergjas o rajos Shakir<br />
Pashov, te lach’arel thaj te vazdel e romengiri pozicja.<br />
Vov “zhangavgjas” thaj vazdingjas bute romengeri godi, save
Shakir Pashov<br />
te ahalioven po than mashkar avere manushende. O Shakir Pashov<br />
sas jekh shuzho, pakivalo manush. Leskere pherjasa zhanas ando<br />
ilo manusheske thaj irinelas i pakiv e romengeri, save nashlgesas<br />
la. Vov sas jekh bare ileskoro manush, savo bikengjas po motori<br />
thaj e lovenca kergjas romano teatro. Zhanelas sar te phiravel pes<br />
e manushenca, sas les bari karizma te kidel, te vazdel thaj ingalel<br />
naangle e romen. O roma pakjanas les, sostar leskere pherjasa sas<br />
chachune.<br />
O rajos Shakir Pashov sas alosardo and o 1924 bersh sar<br />
angluno rom ando dizutno divani (obshtestven səvetnik) andi unija<br />
mashkar ko komunistija thaj tarlale 1(manusha save keren buti e<br />
phuvijasa) so phenelas pes “Edinnja front”/”Jekethanutno fronto”.<br />
Sar manush ando dizutno divani, vov phirelas ando dizja thaj<br />
reselas pes romencar avre dizjendar.<br />
Leskiri sine i ideja te keren romani organizacja, savi te vazdel<br />
i kultura thaj o sikavipe, o zhanipe mashkar o roma ando 1931<br />
bersh, vov ikalelas o angluno romano nevimaskoro lil “Trebie”.<br />
Leskiri sine i inicjativa te keren romano reatro. Phirelas gav<br />
gavestar, diz dizjatar te vakerel e romenge davka soste vov pakjalas<br />
thaj soske vov dingjas po sasto trajos - amen o roma, korkore te<br />
sikliovas pal amende, pal amare kulturate thaj te vazdas la. Phendo<br />
avre lafjenca - te dasa amenge amen korkore pakiv, vi okola<br />
manusha ka den amenge pakiv. Kava sas leski generalno idea an<br />
leskoro trajos, savi si aktualno vi akale disende<br />
Biskaj sines zhivdo varesave roma, kerde leske bilach’ipe,<br />
butvar ulo internirime katar lengere xohavipendar. Palpale o<br />
xohavipeta iklile, thaj vov ulo reabilitirime. Kana mulo leskere<br />
amala lile peske lestar ertipe.<br />
Loki te ovel leskiri phuv<br />
Lili Kovacheva<br />
8
9<br />
Shakir Pashov<br />
O CIKNIPE THAJ O SIKAVNUNE<br />
BERSHA E SHAKIRESKERE<br />
Aj savo shudripe daje - phenel i phuri Pemba - ko mashkar<br />
ko oktobro, aj baro shil ka ovel akava ivend, bare iva ka peren ka<br />
parnjaren sa avrjal.<br />
- Ushti mo ch’avoro, ushti babakoro rakloro, dislilo avri te<br />
papus dukhan o changa, zha ki baraka te anes talashi, te thares o<br />
koftori, i jagori te takjarel amen. Dimi zhanes, ka thoves i rolik<br />
ko mashkar te kerel xev, te shaj te lel pes i jag.<br />
- Sovla pes mange ch’e babo…<br />
- Ushti be khanduneja xas me borjakoro khul!<br />
- Ka zhav ch’e babo, ma cide man<br />
- Ma ch’alav o udar, te na zha’ngaves te bibja, sasti rat na<br />
suti bahtali, ser sila dukh’a, ka bjanel akha disa i chorori. Ake<br />
chukorja mo ch’avo, phande o zembeleki, kana lel pes i jag thaj<br />
thov upral o koftori i kakavi e panjesa te takjol te thovas amen.<br />
- Ajde babo takilo o pani, te ch’orav tuke te thoves tut?<br />
- Ch’or mange mo ch’o, aj Devla te arakhes savoren katar o<br />
khanilipe, te des baht thaj sastipe sarenge em maj-palal amenge<br />
da. Te uhtaves me gudle bororja, te saskjares me naboreme romes.<br />
Aj mo ch’o, tuda te thoves tut, baba ka ch’orel tuke. Aj ikal akana<br />
katar o moxto i senja e skrobosa te takjol, biskaj ushtel to papus<br />
te xas. Neno dikh ta mo ch’avo soske bashel i zhukli avrjal koj<br />
avla.<br />
- Babo mi baba i Nadira avla.<br />
- Eh te avel mo ch’o, o Devel bich’alel la, leskere bahtasa<br />
avela, loko te ovel lakoro piro.<br />
I Nadira si i po-cikni phen e Pembakiri. Voj sines i majshukar<br />
ch’aj andi sasti mahala. Iklelas li bijavende o manush’a<br />
irinenas te dikhen la. Pe jakha na huljavenas latar. O Murati e<br />
kale mustakengoro katar o zhambazja, but mangelas la, kamelas<br />
la sar pe jakha. Na ulo baht te len pes, o bibahtalo sebepi, kaj vov
Shakir Pashov<br />
sine katar o zhambazija. E Nadirakoro papus o phuro Ibraimi sas<br />
katar o Kovachja. O Ibraim na kamelas te shunel ashal e<br />
zhambazenge, kana so resenas pes andi mehana e Nadirakoro<br />
papus thaj e Murateskoro, sa chingar kerenas, zhik ko maribe<br />
avenas. Ama o Murati but kamelas e Nadira. Jekh dives jekhe<br />
bijaveste alo te bashalel e shunde anaveskoro fligornisto o Ferati,<br />
katar o okova gav, dikhljas e Nadira thaj but dehangjas la. Zhik<br />
ko kurko bich’algjas pe dades thaj pe daja te mangljaren e Nadira.<br />
O phuro Ibraim dingjas la dure, te na dikhel la o Murati. Bash ko<br />
bijav lenge o Murati umlavgjas pes, nashtine te dikhel e Nadira<br />
avre murshesa. Ake isi la shov chave akana - shtar mursha thaj<br />
duj ch’aja thaj voj bahtali phurili, ama pi shuk na mekel. Shukar<br />
da urjavel pes. Lakere bare sumnakale chenja, lakere angrustika.<br />
O shukar shamies ojadenca khonik na phiravel. Si uch’i, zorali<br />
kana phirel i phuv khelel telal lakere pirende. Lakoro rom si<br />
bashalno thaj gilavno o maj-shuzhe gilja giljabela ashal e shuzhe<br />
Nadirake.<br />
- Ach’e phenjorie, so keresa, khere na avesa, arjat dikhliom<br />
tuke suno, phenava, jata me te zh’av te dikhav e Penba so kerela?<br />
- So te kerav phene, xava mi xoli, o rom nasvalilo, i bori i<br />
Eda e Mahmudeskiri romni si khamni, azh’arel te lokjol alkha<br />
disa, nikhate na zhava, khere mange beshava. A tumen sar sien,<br />
so kerela mo zhamutro, o ch’ave sar si? O duripe, koripe phenjake.<br />
- Sar te phenav tuke, to zhamutro si lach’es, akharen les<br />
bijavende, tritone rakjende bashalel, anel ikalel amenge isi amen<br />
sa, so mangas, shukar sijam. Ama bari dukh isi man phene - dikhel<br />
karik ko ch’avo.<br />
- Neno aj mo ch’o zh’a te dajate, o ch’ave na te shunen<br />
salka bukja. Savi si ti dukh mori phene? Phen mange te shunav!<br />
- Kana sines mi ch’aj deshutrine-bershengiri o romnja andi<br />
mahhala, sa phenenas mange - “Aaj Nadire shukar ch’aj isi tut,<br />
ka ach’ovas xenamika” - ulo bijaveste, ulo barishtate, ulo<br />
hamameste. Akana mi Zhemila ach’ili deshushove-bershengiri,<br />
nikhoj po muj na putrela ni pa mo vudar te mangela la. Panda<br />
10
11<br />
Shakir Pashov<br />
jekh, duj bersh na prandengjas li pes ka phurjol, epteni ka ovel<br />
phares te lel romes. So bari rat na sovava, so alo me shereste,<br />
nisar na umdingjom, kaj mire ch’ajsa achuka ka ovel. Dikhava ki<br />
mahala but po-zhungale, bange-kore, nisave ch’aj prandenge pes,<br />
aj miri ch’aj naj. Mo ilo bilal kana dikhav la. So te kerav phene?<br />
- Aj bengjani buti, Devla!<br />
- Ingalgjom la pash ki Nazhja, te dikhljarav lake, so te phenav,<br />
i romni so ch’ivgjas o kartes, phengjas, kaj si lake kerdi kali magija,<br />
romeste te na zhal. Phanlo si lakoro prandebnaskoro drom. Trebe<br />
te aravas kaja kali magja, te na bari lach ka cidav phene, ka merav<br />
terni.<br />
- Ma xa xoli Nadire, shun phenja, ka ingalav tut pashal me<br />
sasakere phenjate. Phivli romnori si ka des la duj levakja, xari<br />
pares si, ka kines lake jekh shukar shamja odaenca da. Voj<br />
penzharela o charja, bute manushenge dingjas zor, vi amenge ka<br />
zhutinel. Ka bich’alas la te kidel sarandujekh ch’arja, ka tavel len<br />
andi piri, e panjesa ka thovel e Zhemila, nag-nangi dejatar bijandi<br />
andi balani. O pani ka kidel thaj ka ch’ivel les andi len kate kidel<br />
pes kupate o pani. Te ingalgjovel o khanilipe, te aravgjovel i kali<br />
magja. Kana ka shuzharas e ch’aja, ka zh’as ki khangiri, ka des e<br />
rashajes panch levja te del o klichos ki Zhemila te phutrel o vudar<br />
e khangirjakoro. Te phenel: “Devla sar putergjovela o vudar,<br />
achuka te putergjovel mi baht karik ko prandeba”. Ker davka,<br />
zhik ko duj kurke te na ale tumende mushtiries te mangljaren te<br />
ch’eja, tu te xiles me moste.<br />
- Lele phenjorie putergjan mo vogi, ka kerav, sa so phengjan<br />
mange te zhanes.<br />
- Ajde besh te xas maro, pa ka zhas tuke.<br />
- E akana o maro pelo me ileste. Aj mekav tumen sastipnasa.<br />
O Devel te arakhel tumen. Pa te ovela sa shukar, sar so phengjan,<br />
te prandenav e Zhemila, ka keras baro bijav, ka ch’inas gruvnja, o<br />
Murzhos ka ovel kirvo, ka xas, ka pias, te pharjoven o dushmanja,<br />
kola kerde i magja me ch’ajke. Parno dives te na dikhen, pire<br />
ch’aven andi kali phuv te thoven - dur kalke kerestar. Aj ach’oven
Shakir Pashov<br />
Devlesa, sastipnasa.<br />
- Vi tumen te arakhel o shukar baro Devel.<br />
* * *<br />
Devla bareja, te memelendar te xav, kos me phenjakiri dukh,<br />
te prandenel e Zhemila, te dikhel unukon latar, te bistrel o<br />
khanilipe. So bashel kaja pusto zhukli.<br />
- Uuu ama si shil avri, a andre si tatoro. Mamo kaj si mi teta<br />
i Nadira o Nenos phengjas mange kaj ali? Me keravas marikli<br />
khere, azhargjom te pekjol, te anav tumenge te xan.<br />
- Ali mi ch’aj, ama geli peske, isi la bare xolja. Tumen sar<br />
sien dajake?<br />
- So te phenav tuke daje, magja li si amenge kerdi, peravde<br />
li sjam jakhendar, na zhanav, ama phanli si amari baht. Sar<br />
arakhljom i mulikani phuv anglal o vudar, nanazhal amenge<br />
naangle, sa dasa amen e romesa, sa xasa amen. O rom zhala<br />
bukjate, ama na ikala amenge. O roma pala leste zhana, ahtarna<br />
buti. Ov ach’ilo celo kurko chucho zhala, chucho avla. Irati geljom<br />
ki khangiri thargjom memeli bahtake thaj sastipnaske, angjom<br />
svunto pani. Daje tu dingjanas man jekh char angle sine amenge<br />
but bahtali isi li tut latar te des amen?<br />
- Shun mi ch’aj, o komshides dikhena, kaj trajnena lach’es,<br />
thaj pekjaren tumari bokoli, o pani sovla, o dushmani na sovla.<br />
Koj tumenge kerla, te perel leske ko shero. Kojka e bare shereskiri<br />
Dacha, voj mangelas lakiri ch’aj te lel te romes, nazhanav, na<br />
dikhljom, te na thovav bezeha me vogeste. Te si voj o shukar<br />
baro Devel ka sikavel amenge. Anglal te merel ka xal pe khulendar,<br />
pa ka del vogi. I magja si maj-baro bezehalipe mi ch’aj.<br />
Ake tuke kajka char, ka kides trine cheshmendar pani. O<br />
cheshmes trebel te dikhen karik ko kham. Ka thoves i char ando<br />
pani jekhe bare chareste. O charo ka thoves avrjal telal o cherhenja,<br />
te ratkjarel trin rakja. Ka dikhes o machkes te na prech’iven pes<br />
12
13<br />
Shakir Pashov<br />
upral o pani, kaj nanaj shukar. Ko shtarto dives ka kides o pani<br />
jekhe shisheste. Sabalinjasa ka des te romes te thovel pe jakha<br />
lesa, tuda ka thoves tut, ka ch’ives ando kher, upral o thana, ando<br />
agora, te isi varesavi magja ka aravgjovel. Akatar i char, ka des te<br />
romes te thovel ande pe poskjate te arakhjoven o love andre.<br />
- Shun mi ch’aj so mangav tutar, kana zh’al to rom bukjate,<br />
kana dikhes ti kerutni buti, te aves amende. Alkha disa ti bori ka<br />
bijanel. Te thovas o kotora, te shuzharas o kher, kaj ka aven amenge<br />
manusha, te na prasan amenge.<br />
- Lach’es mi daj, ka avav, ajde thov tuke thaj me dadeske te<br />
xan katar i marikli sar si tati.<br />
- Aj ka rodav te borja e Eda vi voj te xal.<br />
Ki tasjarin ulo 20.10.1898 bersh i puri Penba geli ko dukjani<br />
(kovachnica) te ingalel xabe pe ch’avenge thaj pe romeske. Kana<br />
irisajli arakhljas pe borja e Eda te kidel pes ando than katar o<br />
dukha. Ozaman thovgjas i Penba o pani te takjol, ikalgjas o kotora,<br />
bich’algjas te akharen e romnja kaj bijankjarel e romjen.<br />
Aj murshoro si e babakoro rakloro, hhal i baba leskere pele,<br />
savo si shukaroro. Kidisajle o phure e thernengere, savo anav ka<br />
den e ch’aveske aj te ovel o Shakiri, upral pe dadeskere kakeskoro<br />
anav. Te ovel bahtalo pe anavesa, xenamike ma te phenes te<br />
endanjenge o anav biskaj na keras trinto rat. Te aven o orisnices<br />
de den leskiri nafaka. Ch’ingjas o sastro jekhe bakrishnja, liljas o<br />
papus jekh kasa mol thaj jekh damazhana rakija.<br />
Kidisajle o duj soja, xale pile, khelde sasti rat. Aj sako so<br />
pielas phenelas, te del o Devel baro manush te ovel, te loshankjarel<br />
pe dades, em pe daja, o romnja phenenas te del les o Devel jekhe<br />
lach’e romnja. Savore gindinenas, so o amin kushi ka nakhel te<br />
shunel ovka vakhti thaj o orisnices da ka shunen. I daj sasti rat na<br />
suti te shunel, so ka phenen o orisnices e ch’aveske, ama khanchik<br />
ni shungjas.<br />
Ko jekh bersh thaj duj ch’on o Shakir liljas te phirel, kerde<br />
leske pita, vov trin drom dolgjas sa o kalemi 2 (molivi), savore
Shakir Pashov<br />
lile te maren pe vasta. Phende sikavno manush ka ovel o Shakiri.<br />
Kana ulo efta bershengoro leskoro dad kergjas kher andi<br />
Konjovica, andi romani maxala, Sofjate. Odothe bijandili leskiri<br />
phen thaj leskere phrala. Kana mulo leskoro papus, leskoro dad o<br />
Mahmud ach’ilo korkoro te kerel buti ko dukjani. Leskoro dukjani<br />
sas ando mashkar e dizjake. O gazhe avenas pashal leste te<br />
petalonen pe grasten, te keren thovera, kakavja katar o gava. Sines<br />
les jekh phuro gazho amal katar o Chelopech, kana avelas te lel<br />
petala, sa anelas misirja, kompirja, akhora e ch’avenge o Baj<br />
Georgis. Vov phenelas e Mahmudeske kaj o trajos ando gav si<br />
pharo, leskere kakoskoro ch’avo siklkilo te ovel advokato, thaj<br />
kerel buti andi diz thaj si baro rajos. Vi o Baj Georgjas mangel<br />
leskoro raklo te avel rajos, ka bich’alel les andi diz te sikljovel<br />
andi sikavni, baro manush te ovel. Kana irisajlo katar i buti o<br />
Mahmudi phenelas me romnjake, so phengjas leske o Baj Georgis,<br />
a o Shakir shunelas puterde kanenca.<br />
Kana ulo enja bershengoro o Shakir phengjas pe dajke, kaj<br />
mangela te zhal ki sikljovni te sikljovel. Odova vakti o romane<br />
ch’ave na zhanas andi sikljovni, nanas normalno, pal lengere<br />
gogjate sas dilipe. Leskiri daj phengjas leskere dadeske so mangel<br />
o Shakir. Leskoro dad bich’algjas les loshaljasa ki sikljovni.<br />
Kingjas leske neve shehja, kalemi, lila. Shukar ama o romane<br />
ch’ve lile te maren muj e Shakireske phenenas leske: “Aj manges<br />
te oves baro gazho”. Vov phenelas lenge, kaj kamel pes vi ola te<br />
zhan ki sikliovni te sikljoven. Nanas loko e Shakireske, numa sas<br />
lach’o andi sikljovni. Achuka agoringjas ohtoto klaso. Dikhljas<br />
kaj leskere amala, o gazhikne ch’ave zhan maj-dur te sikljoven<br />
ando tehnikomo. Alo leske pharo vov te na zhal. Andi rat kana<br />
alo leskoro dad katar i buti o Shakir phengjas leske:<br />
- Dade savore mire amala zhana ki bari sikljovni, vi me<br />
mangav te zhav, tu so ka phenes?<br />
- Shun mo ch’avo, ka ovel amenge phare, tumen barilen,<br />
palal ko duj trin bersh ka prandenen, kamel pes te kerav tumenge<br />
bijava, tu te geljan ki sikljovni ka kamel pes tuke shukar shehja,<br />
14
15<br />
Shakir Pashov<br />
kava si lovengeri buti.<br />
- Dade, me kana avav katar i sikljovni, ka avav pashal tute<br />
te kerav buti, nanaj ka ovel doborom phare. Dimi zhanes, so<br />
phenelas tuke to amal o Baj Georgjas, vov kamel leskoro raklo te<br />
ovel baro manush.<br />
- Shukar Shakir, kana avesa vi tu te keras buti, shaj te na<br />
ovel doborom phare, thaj kana isi tut bari mangin te sikljoves naj<br />
ka ulavav tut. Vi te ovel amenge phare mo ch’avo, tu ka oves<br />
sikljarno manush. Si chachipe e Baj Georgjas, sostar te na ovel<br />
tiro trajos maj-loko mirestar. Savi sikljovni ka trades mo ch’avo?<br />
- Dade miro maj-lach’o amal zhal ki sikljovni kate sikaven<br />
len te traden o treno 3 (vlaki, mashina), vi me mangav te zhav<br />
odothe.<br />
- Lach’es mo ch’avo, ka phenav te dajake thara te zhal tusa<br />
ki sikljovni, te ahtares tut, akana zha te soves tuke.<br />
- Aj dehav tut dade! Nisar nanaj ka lazhavkjarav tut, te<br />
zhanes! - gelo te sovel, ama tari loshali sojba na liljas les, kaj zhal<br />
te sikljovel ki bari sikljovni.<br />
Devla, lach’e ch’avores dingjan man, anglal te phirel, ki pita<br />
kalemi dolgjas, salkja si leskiri nafaka, so te kerav, shaj tu Devla<br />
achuka te manges.<br />
Jekhvardan o romane ch’ave lile te dikhen e Shakires bare<br />
pakivjasa, savore ch’ave leskoro bogdashi mangenas te oven<br />
leskere amala. Sa zhanas te puchen les kana sas len varesave<br />
problemja, so te keren, kaj vov si gogjaver, zhal ki bari sikliovni.<br />
Leskeri daj thaj leskoro dad loshanenas thaj kerenas barikanipe e<br />
Shakiresa. Avenas li lengere endanja avre themendar, sahakjenca<br />
vakerenas pal ko Shakir. Sigate shundilo leskoro anav mashkar o<br />
roma avre themendar.<br />
O Shakir kamelas pe romane amalen, numa sas les amala<br />
katar o gazhe da. Sikliovelas but bukja katar o gazhikane amala.<br />
Leskoro maj-lach’o gazhikano amal sas o Stefani, lach’o rakloro,
Shakir Pashov<br />
beshelas jekhe thane e Shakiresa andi sikljovni.<br />
Jekh dives sar iklile katar i sikljovni dikhle jekhe romes,<br />
mato te marel pe romnja thaj te akushel la. O Shakir prastanilo te<br />
uhtavel len thaj phenel:<br />
- Ma be kako, ma ch’alav la, nanaj shukar te mares achuka,<br />
shunes li man? Dolgjas leskere vasta thaj i romni nashti. O rom<br />
xoljasajlo upral leste liljas te akushel em te chalavel les. O Shakir<br />
cidingjas pes lestar thaj gelo pe amaleste ko Stefani.<br />
- Shukar kergjas tuke, so rodes te zhas te uhtaves len -<br />
phengjas leske o Stefani.<br />
- Na dikhesa li, kaj si mato shaj te ch’alavel te mudarel la.<br />
- A te chalavelas tut te mudarel tut, so ach’ola?<br />
- Mo dad ka mudarel les.<br />
- Dikhesa, tu zhas ko mumorja, to dad ko phanlibe, ashal<br />
jekhe mate manusheske, akava li mangesa tu?<br />
- Na, shun Stefane, me sinjom rom, me dehhav e romen,<br />
zhanesa li?<br />
- Shukar, to dad vaj tu ka keren li akava, so vov kerel, piel,<br />
thaj te marel pe romnja ko drom, na pakjav te keren adava, kozom<br />
penzharava tumari familja. Zhanes so si e romengoro problemo,<br />
kaj nanaj sikavde sar tute. Te mangljan te des dumo e romenge<br />
kamel pes te trades len te zhan ki sikljovni, te aven sikavde<br />
manusha sar tute. Dikhes ki sikljovni savore zhanen, kaj tu sjan<br />
rom, numa savore kamen tut, sostar tu sjan sar amende. Sijan<br />
shukar urjavdo, trajnes sar amende, vi ola te ovena achuka naj ka<br />
ovelen gasave problemja. On dikhen kaj lengoro trajos so si pharo,<br />
sostar bijanen doborom ch’aven. Dikh amen e gazhen naj amen<br />
but chave, tumen si but sostar? Ma xoljane mange Shakir, tu sijan<br />
lach’o manush, ti familja si lach’i, tumen na sien sar okole<br />
romende, tu sijan mo amal me kamav tut, alkheske phenav tuke<br />
kalka bukja. Te dukhavgjom tut ertin mange.<br />
O Shakiri bangjargjas po shero thaj phengjas:<br />
- Va shaj te si tut chachipe, Stefan,<br />
Agoringjas i sikljovni, baro loshalipe sas ando kher lenge.<br />
16
17<br />
Shakir Pashov<br />
Kidisajle savore endanja leskere dajkere, leskere dadeskere, xale<br />
pile thaj gele peske. Andi javin leskiri dajori kergjas xabnaske<br />
thaj azharel te ushtel o Shakir te xal. A leskiri dajori ch’orel leske<br />
tato thud thaj phenel:<br />
- Aj mo ch’avo, baro loshalipe dingjan amen te sikajbasa.<br />
Me thaj to dad em savore endanja loshanas tuke ch’edo.
Shakir Pashov<br />
O TERNIPE THAJ O PRANDIBA<br />
LESKORO<br />
Shun mo ch’avo Shakir, ajrat te dadesa phenas, kaj alo o<br />
vakti te prandenas tut, te keras tuke shukar bijav anglal te zhas<br />
askeri mo ch’o. Ti phen da barili, lada mangena jekh lach’i familja,<br />
amaro esnafi, kovachja. Ama tu sjan po-baro mo ch’o, biskaj na<br />
keras tuke bijav ti phen mashti te zhal romeste. Me thaj to dad<br />
dehangjam jekha ch’eja, te mangesa zhik ko kurko te zhas te<br />
mangljaras la. Ti bibi ch’ivgjas xorata lakere dejake, te dikhel so<br />
ola gndinena, ka kandinen chedo, voj phengjas - o terne te kamena,<br />
amen o phure nanaj kate te zhas. I ch’aj si lach’i chedo, vi la isi la<br />
cikni sikavni, gogjaver si. Si shuzhi sasto dives avri na ikljol,<br />
shuzharel o kher, xabe kerel, zhanel sa pi kherutni buti. Ti bibi<br />
vakerela, kaj muj isi la ch’ip nanaj la, nashti te shunes latar khanili<br />
pherjas te ikljol. Vi lakere manusha si lach’e, bukjarne. O dad na<br />
piel i daj si hhari ch’ibali, numa amen sar ka sikavas la amenge,<br />
asalkja ka ovel, amare khereskoro tertipi ka lel. Me ka dehav la<br />
sar mi ch’aj chedo, tire sebepjestar, kana tut kamava, vi te romnja<br />
ka kamav. Ka ingalav la ki bari charshja, ka lav lake maj-shukar<br />
shalvarja, save na ule nikhate zhik akana. Kon ka dikhel pa te<br />
irinel te dikhel. O bashalibe bijaveske ka ovel katar i Serbja ka<br />
anas e maj-lach’e bashalnen. Ka keras bijav savo na ulo zhik akana.<br />
Biskaj sjom upral pirende, biskaj ikerel o Del mo vogi chedo,<br />
te arakhav tumenge ch’avoren tuke da, te phenjake da, pa te merav<br />
da mi jakh te na ovel puterdi.<br />
- Daje ki sikljovni isi jekh rakli, but kamel man, vi me kamav<br />
la, numa voj daral te phenel pe dajke thaj pe dadeske ashal mange,<br />
sostar ola na kamena romen.<br />
- Aj mo ch’o, lach’es si te merav, te mostar kava te na shunav,<br />
savi lach ka thoves amenge, gadzhi me khereste biskaj sjom zhivdi<br />
te na xulel. Nanaj ka del man te dolav te ch’aven, nanaj ka del te<br />
vakeras amen romanes te ch’avenca, nanaj ka avel tusa ko romane<br />
18
19<br />
Shakir Pashov<br />
bijava. Me zhanav, dimi te kakoskoro e Feroskoro ch’avo liljas<br />
gadzhja, na mukle les te avel pe dejakoro meribe te dikhel. Vov si<br />
parno em zhanel shukar i gazhikani ch’ip, thaj ola na phenena pe<br />
endanienge, kaj vov si rom. Garavena les, vov kana dikhel romen<br />
ki charshija thaj si pe romnjasa, irinel po muj na odori te na vakeren<br />
pes lesa o roma romanes. Phare vogengere si o gazhe, nanaj len<br />
romano ogi. O Devel ach’uka mukljas bakro - bakresa, balich’o -<br />
balich’esa te ovel. Bakro thaj balich’o jekhe thane nanashti te<br />
oven. Shun mo ch’o, te ikales te gogjatar kalke gadzhja, te bistres<br />
la, ka las tuke amare romane ch’aj, alkhja ch’aj so phenel ti bibi,<br />
voj ka ovel, me dehangjom la borjake, voj si po-shuzhi, po-lach’i<br />
gadzhjatar, o kher amaro ka prepel latar.<br />
- Te na ovel e Patakiri ch’aj ch’e daje i Sabrija?<br />
- Va mo ch’avo voj si, kamesa li la, mo ch’avo, shuzhi si<br />
dimi, olkha bare kale bala lakere uch’aren lakoro dumo, kana asal<br />
galiba o kham pekhel.<br />
- Irati dikhljom la andi charshija pe dajasa sas, iringjas<br />
dikhljas man thaj asanili em ladzhanili, lakere chamja lolile sar<br />
lole phabaja.<br />
- Zhik kurke ka bichalav te bibja te puchel lakere deja, kana<br />
te zhas te dadesa te mangljaras la tuke. Tu kavka kurko ka keres<br />
te dadesa butori, te ikalen pares, kaj bare xarchija azharen amen.<br />
Te keras pita e borjake, ka thovas sofra, bashalnenge, shehija e<br />
borjake, te phenjakhe, te dadeske, mange, tukhe. Shukir e Devleske<br />
sa ka ovel. Mi phen ka kerel e borjake jekh shalvarja pestar, me<br />
kergjum lakere borjake, akana oj ka kerel mirake. Te dadeskoro<br />
amal o Baj Georgis phengjas, kaj kana ka prandenes tut, vov ka<br />
del jekh damazhana rakija pestar katar o gav, vov korkori pekela<br />
la katar o khiljava.<br />
Pal duj kurke ande e borja e Sabrija ando kher. I sasuj<br />
azhargjas la anglal o vudar, dingjas la maro thaj shishes pherdo<br />
panjesa. Te avel i bori bahtasa thaj pherdi ando kher. Andi bevel<br />
keden pes o po-terne prandeme mursha, save si endanija e<br />
ch’aveske te sikaven les sar te sovel e romnijasa. O phure bibija
Shakir Pashov<br />
kiden pes thaj len katar i bori o angrustika thaj chenja em den la<br />
parno nevo gadoro. Sikaven la sar te beshel. O endanija azharen<br />
avrijal te shunen o davuli. Kana o terne agorinen pi buti andre<br />
xulen i sasuj thaj duj bibija i maj-phuri mashkar lende ch’orel<br />
rakja upral o rat te ovela shukar lolo phenela “i bori si pe moste,<br />
sar guli si”. Thaj o davuli marela zorales savore te ahaven kaj i<br />
bori si shuzhi. Te nanaj o davoli na marela e borja irinene lakere<br />
dadeskere khereste. Thaj salkija zhuvli genjol sar mukli nanashti<br />
te lel biprandeme murshes.<br />
Dolgjas pes i sasti familja e Shakireskiri e bijavesa. O endanja<br />
lengere zhana avena, katar i parni javin, zhik i kali rat. Leskere<br />
tetes thaj o bibija sivljarge peske stadika, savende hramonde lole<br />
thaj galbenone puliencar mashala, leskiri phen sivljrgjas peske<br />
lach’e sh’ehja sar thagaraskiri ch’aj. Shuzharde o kher, makhle<br />
kirechi, thovde lach’e lulugja, shukar perdedes katar o Xorahanipe.<br />
O therne zhuvlja kushle pe muja, thovde kəna pe balende. Nana<br />
ahavde sar alo o dives e bijaveskoro, katar o deshto zhik ko<br />
deshutrinto dzhulaj ando 1916 bersh.<br />
Odova vakti o romane bijava kerenas pes shtar dives, katar<br />
i parasti 4 (petək) zhik ko luine 5 (ponedelniki). Kerde palatka<br />
anglal o kher, te arakhel ataro birshim em katar o kham. Ki<br />
parastuine pal o mesmeri (akshamdan) karik ko shtar - panch o<br />
sahati avile o zhuvlja e sasake ando kher. Ikalde senjende e<br />
borjakere shehja (Modra shalvarja ki avin e anglune alaeske;<br />
gulengiri boja shalvarja ashal ko dujto alaj, thaj parne shalvarja<br />
ashal o trinto alaj. E parne shalvarenca ach’ol i bori zhik ki bevel).<br />
Jekh terni zhuvli, savi si dejasa thaj dadesa thovla e borjake<br />
kəna ko shero, okola romnja giljabena e kənakiri gili. Pal i kəna,<br />
terne ch’ja khelindos anglal o bashalne ingalen e borjake ko kher<br />
o senjes, kate ka urjaven e borja, a othar anena e zhamutreskere<br />
shehja seniende. Ki tasjarin i daj thaj i sasuj kerena gudle pogaches<br />
thaj ingalen e borja ko xamami te thoven lakoro sh’ero katar i<br />
kəna. O ch’aro, kaj ch’orena pani, si nevo, kinela les i sasuj thaj<br />
ach’ol e borjake kana avel ko xamami les te kulandinel. O zhuvlja<br />
20
21<br />
Shakir Pashov<br />
giljabena e borjake biskaj thovena la.<br />
O bashalne azharena len upral o drom kerena xoros ko<br />
mashkar i sasuj khelela e borjasa. Pal alkheste o bashalne phirena<br />
kher kherestar, o zhamutro vaj leskoro dad xulela ando khera e<br />
romenge thaj akharela len bijaveste rakjasar. Kola si o po-pashe,<br />
o po-dure o bashalne phirena thaj vikinena: “Ch’avalen, romalen,<br />
o Mahmud kerel bijav pe ch’aveske e Sh’akireske, akharel tumen<br />
savoren, kon mangela te avel te xal te piel”. Pal dalkheste kidena<br />
pes o terne mursha te keren e bijaveskoro katuni 6 (palatka) anglal<br />
o kher e zhamutrskoro.<br />
Ko kurko si o bash bijav, karik ko deshujekh o sahati i bori<br />
si lach’ardi pe dejate, azharel e zhamutres e kirvenca e bajraktaresa<br />
thaj e bashalnenca te aven te len la. Khelena jekh xoros e dajake<br />
anglal o vudar thaj ingalen la e sasake ko kher. Voj ahtarel<br />
dizginjenca - grastengere, pe borja thaj pe ch’aves del len maro<br />
thaj avgin, te ovel guglo lengoro trajos, thaj dingjarel len andre.<br />
Ko deshuduj o sahati keren o alaj andar i mahala. Duj shaferkes<br />
dolna e borja telal o kaka thaj phiravena la, a okola khelena o<br />
turjal late. Pal ko alaj urjavena e borja o rozova shalvarja, kerena<br />
xoros ko mashkar e maxalake, thaj zhana te keren o dujto alaj.<br />
Pal dalkheste anen e borjakoro daros katar i daj lake. Karik ko<br />
trin o sahati keren o trinto alaj e parne shalvarenca. Ko mashkar<br />
ko alaj o terne ch’ave aravena o bajraki te len o trin phabaja, save<br />
si makhle bronzesa, thaj dikhjon sar sumnakale te si galbeno o<br />
bronzi vaj rupuvale te si parno o bronzi. Kon lel o trinda phabaja<br />
katar o terne, sigo ka prandenel. Ch’inen o phabaja thaj den e<br />
biprandemen te prandene vi ola. Katar o shtar zhik ko panch thaj<br />
ekvash o sahati, kerena bashalibe ko mashkar e mahalake khelena<br />
i sasuj thaj i daj pe romencar, o xenamika. Kerena barikanipe pe<br />
ch’avenca. Katar o shov o sahati o manusha lena te aven ko katuni.<br />
O sastro resela len pijbasa, o manusha bahtaljaren o bijav thaj<br />
beshena ki mesali. Thovena lenge xabe, pijbe, khelena thaj karik<br />
ko enja o sahati nakhela i bori te chumidel o vasta e manushengere<br />
thaj te daruvinel len. E murshenge gada e zhuvlenge zhuvlikano
Shakir Pashov<br />
teluno gad. O manusha dena po daros - tahhtaja, roja, ch’are. O<br />
maj pashe eri dena charshafija, sheranda, organija so si po-kuch<br />
bukja. O po-pashe eri varesave lendar ach’oven te hhan te pien te<br />
matjoven zhik ki javin.<br />
Na nakhlo pes but akatar o bijav ko anglunipe e ivendeske<br />
avilo lil o Shakir te zhal askeri. Mukhljas pe terne, shukare romnja<br />
pe dajte thaj pe dadeste em gelo. Sines lenge pharo ko angluno<br />
bersh. Ko dujto bijandilo lenge mursh thovde leskoro anav Alch’o<br />
e Shakireskere papuskoro anav. Baro loshalipe ulo. Ando agor e<br />
dujtone bersheske lile te mukhen les sako kurko. Biskaj sas askeri<br />
leskere thaj e Sabrjakere manusha dikhle, arakhle e ch’aves. Shukir<br />
e Devleske jekh lach’o nilaeskoro dives alo peske katar o askerəki.<br />
Liljas te zhal bukjate pe dadesa, kerelas buti po but tar po dad.<br />
Phenelas leske:<br />
- Dade tu kergjan buti kana sjanas terno, kegjan kana siomas<br />
askeri, akana tu besh me ka kerav kaj siom terno thaj zoralo.<br />
- Shukar mo ch’avo, numa so te kerav khere, me amala avena<br />
te dikhen man othothe ki buti, sigate nakhela mo vakti. Vi me ka<br />
avav, me ka kerav i loki buti, tu ka keres i phari buti.<br />
- Shukar dade, sar phenesa tu, achuka ka ovel. Me tiro lafi<br />
donde nisar nanaj te phagav, sar tu miro na phagljan, kana<br />
mangljum te zhav ki sikljovni. Dade tu arakhljan me romnja thaj<br />
me ch’aven biskaj siomas askeri, nashtine te des me phenja dumo,<br />
akana kana me aliom mange, mangav te zhutinas me phenjada<br />
xari. Lakoro rom si lach’o, numa so zhanav jekh dives shaj te<br />
phenel lake to dad thaj ti daj dikhena, numaj te phraleske. Dikhav<br />
kaj dolde te keren peske cikno kheroro, duje odaejengoro. Me ka<br />
lav lenge mandar o vudara, aj tu te mangesa lelenge duj zhamja.<br />
- Lach’es mo ch’avo, loshanav te shunav tutar asalka shukar<br />
pheresja, pheresa mo vogi loshaljasa, ch’edo. Vi me mangava te<br />
phenav tuke adavka, numa shukar si, kaj tuke da perel ki godi vi<br />
ti phen. Voj but kamel tut em te romnja, kana sijanas askeri, sa<br />
avelas te dikhel te romnja thaj te ch’aveske anelas thudoro. Aj<br />
kher kerela, ama lenda na bistrelas.<br />
22
23<br />
Shakir Pashov<br />
Zhalas bukjate o terno Shakiri, dikhelas pe familjake, pe<br />
endanjenge, vi ola kamenas les but, kerenas lesa barikanipe.<br />
Phenenas e gazhenge, kaj si len romano ch’avo, kaj ashti te tradel<br />
mashina, kaj si baro manush, sikljardo, buzhando. Kaj dikhljovel<br />
sar gazho, te dikhel les manush nanaj ka phenel kaj si rom. Sa si<br />
urjavdo, lach’e shehja sar gazhengere. Kana sas e romen varesave<br />
problemja e gazhenca, zhanas pashal leste te puchen pes lestar so<br />
te keren.
Shakir Pashov<br />
LESKORO ANGLUNO AKTIVITETO<br />
PAL O ROMA<br />
Panda ando milja enjashel thaj deshuenjato (1919) bersh,<br />
kana irisajlo katar o dujto lumjano maribe o Shakir thaj varesave<br />
leskere amala katar i socialistikani partija kerde jekh partjakiri<br />
grupa mashkar o roma. Thaj o Shakir sas o sekretaro e partjnone<br />
grupakoro. Ando 1919 vov kerelas buti, tradelas o lokomotivo,<br />
shukar ama odothe phanljas pes e komunistenca, ola kerde jekh<br />
chingar te den len po-but love. Vi o Shakiri sas e organizatorenca.<br />
I ch’ingar sas mudardi, nana dinde po-but love vaj o manusha<br />
kola sas e organizatorenca dindelen avri katar i buti. Mashkar<br />
lende sas vi o Shakir Pashov. Kava so ach’ilo lesa na bangjargjas<br />
les, numa dingjas les maj-but zor te phanliol e komunistencar,<br />
sostar ola dikhenas e ch’ororenge aj o roma sas ch’orore.<br />
Ando 1920 bersh vov thaj leskiri sasti grupa kerena baro<br />
aktiviteto pal e bikherutnengiri akcja. Zhutinge e manushenge,<br />
kaj nanaj len khera te den len. Von kidinde e romen saven nanaj<br />
len khera thaj gele ko protesto, numa ale o ch’urjale upral grastende<br />
thaj ipalde len. Odovka vakti i policja rodelas les thaj leskere<br />
amalen te phanden len, sostar von gindisarenas averutnes lendar,<br />
sas len aver idees. Lengi filosofja sas kaj savore manusha te aven<br />
jekhe niveleste. Te na aven but barvale thaj but chorore manusha.<br />
Jekh dives i Sabrija phengjas leske kaj o churijale ale andi<br />
mahala thaj kato nakhle lengere kherestar, dikhle na andre thaj<br />
phende vareso, numa voj nanashtine te shunel. Shungjas la o Shakir<br />
shukar thaj phengjas pe amalengeda. Adalkheske, vov gelo te kerel<br />
buti ando Kustendili, kate kerelas pes i bari banka thaj vov kergjas<br />
buti sar armaturisto odothka. Ikalgjas othe sasto nilaj e 1923 bersh.<br />
Leski familja ach’li andi Sofja.<br />
Kidelas e romen, save mangenas te aven leskere grupate - o<br />
Arsos, o Zhesaris, o Demir, o Zhuches. Kergjas vi odothka jekh<br />
zorali grupa. Vakerelas lenge pal i chachuni situacja e romengiri.<br />
24
25<br />
Shakir Pashov<br />
Thaj te na avena organizirime nashti te lach’argjovel lengeri<br />
situacja. Leskere amala katar i Sofja, thaj specjalno leskoro sikavno<br />
o Vəlch’o Ivanov sines but loshalo leskere politikane bukjatar.<br />
Dalkheske thovde leskoro anav ando spisako ko “Edinnja front”/<br />
”Jekhethanutno fronto”. Kate o komunistja thaj o tarlale manusha<br />
(zemedelcja) ale kupate thaj ando 1924 bersh vov sines alosardo<br />
katar e komunistengiri rig sar angluno rom ande Bulgarjakoro<br />
divano, kava sines jekh istorikano momento e romenge andi<br />
Bulgarja.<br />
Loshanenas o roma, kaj si len lengoro manush ando divano,<br />
isi pashal kaste te zhan te puchen pes kana si len varesave<br />
puchipeta. Biskaj sas ando divano na nakhelas dives te na resel<br />
pes romenca, te keren diskucja pal e romengeri situacja. Pashal<br />
leste avenas roma katar o Sliven, Pernik, Ferdinand (avdisutno<br />
Montana), Vidin, Kustendil thaj aver thema. Ando po-bare dizja<br />
kerdile salka politikane romane grupes, kola khelge bari rolja pal<br />
ko bish - trijanda bersh olkhe selbershimaske, kana buhljarelas<br />
pes i romani kultura thaj o sikavipe mashkar o roma andi Bulgaria.<br />
Prezal ko atentato anglal i khangeri “Sveta Nedelja”/ ”Svunto<br />
kurko” ko 16.04.1925 bersh, o ch’urjale ahtarde les, inglge les<br />
ande ch’urjalengoro kher phanle les, zorales marde les. Othar<br />
phanleles andi sikljovni “Konstantin Fotinov”, thaj mukle les pal<br />
ko trin ch’on. Mukhle les ama thovde manushen te dikhen kaj<br />
zhal, so kerel, kasa resel pes. Odovka periodo vov ahtargijasas<br />
pes bukjate ko trenija (vlakija) numa kana phanleles ch’ivde les<br />
katar i buti. Kana avenas ando maxales o ch’urjale, sostar o khera<br />
e romengere sas thovde jekh zhik jekheste. Lenca avenas salka<br />
paratorja (predatelja save zhanas ki policja te vakeren so keren<br />
lengere komshides), thaj ola phiren e ch’urjalenca te sikaven lenge<br />
e romengere khere, saven roden o ch’urjale te phanden len.<br />
Jekh avin i policja katar o trinto lokalno ch’urijalengoro kher<br />
7 (uchastka, rajonno) ali andi romani maxala ki Konjovica te rodel<br />
e Shakires, o romano ch’avo, o paratori dikhljas leskere romnja
Shakir Pashov<br />
andi avlin. Vov phengjas jekhe cikne ch’aveske, te shunel e<br />
Shakireskiri romni, romane ch’ibjate, “phen te romeske te nashel<br />
palal, ashal leske avasa”. O ch’urjalo puchel les - so phenes kalke<br />
cikne ch’aveske? Aj vov iringjas - puchav les kaj beshel o Shakiri?<br />
Iklilo o Shakir katar o zhami, gelo pashal pe amalende o advokato<br />
Aleksandər Lambrev, Nikola Milev thaj Angel Bojadzhijata thaj<br />
phengjas lenge kaj o ch’urjale roden les. On phenge leske, kaj<br />
maj-shukar avela te isi les varesave endanja avrjal katar i Bulgarja,<br />
te zhal xari pashal lende te beshel, biskaj o churjale te barungjoven.<br />
Thaj achuka o Shakir Pashov gelo ando Xorahhanipe. Vi odothe<br />
ov reselas pes romencar katar i Jugoslavija, interesuvinelas pes<br />
sar beshena, sar si lengoro trajos ko Xorahhanipe thaj ki Sərbija.<br />
Katar o Xorahanipe irisajlo andi Bulgarija ando 1929 bersh,<br />
thaj ahtagjas pes te kerel zorales buti pe amalenca ande pe<br />
partjakere grupate. O Shakir organizirinelas e romen kana sas<br />
izborja, kana sas manifestacies ko 1-to Maj, savo si<br />
mashkarthemutno dives e bukjarne manushengoro. Leski grupa,<br />
kaj kerelas buti e romenca lelas sa angluno than pal i organizacja.<br />
Ando 1931 bersh o Shakir Pashov thaj leskere amala puterde<br />
romani organizacja - kulturno prosvetna organizacija. E Pashoves<br />
isine informacja, kaj o thagar, o Boris - trinto o dad e Simioneskoro<br />
Sakskoborgotski, kaj si primiero akana e Bulgarjakoro, kamel e<br />
romen te ovel len lengeri organizacija. Kana bijandilo o Simeoni<br />
e thagaraskoro raklo savore grupes manusha - xoraxaja, armencja,<br />
zhuta thaj avera, nakhle anglal e thagaraskoro kher te bahtaljaren<br />
e thagareskere cikne ch’avores. Maj-palpale adalkhe grupende<br />
sines i romani grupa - terne shukar ch’ajorja urjavde parne<br />
shalvarende, phanle shamienca odajende em khelenas em<br />
giljabenas. Kana dikhljas len e thagaraskiri daj mangljas te zhanel<br />
save manusha si ola. O thagar vazdingjas po vast thaj i romani<br />
grupa ach’ili te khelel maj-but. Seko grupa sina la panch minutes,<br />
vaj e romane grupake sines deshupanch minute. I thagarni<br />
phengjas pe ch’aveske, kaj ki paluni grupa sines o maj loshale<br />
manusha, maj-but len dehangjas.<br />
26
27<br />
Shakir Pashov<br />
Ki tasjarin e thagaraskere manusha akharde e sherutnen e<br />
grupengere, save nakhle ko angluno dives te bahtaljaren e thagaras<br />
thaj dinde len varesave lovore te zhutinen pe kulturna ansabalja.<br />
Mashkar ko alosarde ashal e romane grupake sines akhardo o<br />
Shakir Pashov. Alkhe lovenca kerde kostumija e khelavnenge,<br />
save khelenas ko romano ansabali e zuvlenge shalvarija thaj<br />
shamies aj e murgenge elekija thaj sharime gada. Pal pale ando<br />
1946 bersh kana dikhle o Vəlcho Ivanov, ov sas o sikavno andi<br />
ideologija e Shakireskeri thaj o Georgi Dimitrov vi vov sas leske<br />
amal, adavka ansambali dehende les but. Em kana o Shakiri<br />
rodingjas love te kerel o angluno romano teatro andi Bulgarija<br />
dinde les love. Sas les but amala mashkar o gazhe save ikerenas<br />
leskiri rig em zhutinenas leske ki buti. Sines les bari pakiv vi<br />
katar o roma andar o romane mahales. Kana sas o dujto lumijano<br />
maribe sine kerdi bukjarni mobilizacija, kidenas e murshen te zhan<br />
te keren buti dur katar pi familja. Sostar e Shakires sine lach’e<br />
amala mashkar o komisies so kidenas e murshen odovka vakti<br />
vov kaske sashtine zhutingjas te mukljarel les katar i mobilizacja.<br />
Kava si jekh baro sebepi o roma kaj denas leske pakiv. Sines<br />
varesave roma kola mangenas te oven leskere pozicijate.<br />
Jekh sabalin leskiri romni i Sabrija geli karik pe dejate thaj<br />
pe dadeste, te dikhel len so kerena o phure. Voj sas khamni ko<br />
panchto chavo. Sinela Trin mursha o Alchos, o Nenos, thaj o<br />
Stefkos em jekh zhuvlori i Pata. Mangelas te ovel la panda jekhori<br />
zhuvli te ovel e Pata phenori. O baro Devel shungjas laki mangin<br />
pal ko duj ch’on biangjas zhuvlja thovde lakoro anav Imet.<br />
- Shun mi ch’aj, - phengjas lake lakiri daj - te romes but<br />
roma dehana, kamena les, ama i buti kaj kerela, si varesave roma,<br />
kaj na kamen les, mangena te oven ola leskere thaneste, ama naj<br />
len karizma te oven asalka manusha. Amaro zhamutro si sikavno,<br />
gugle cherhenjakoro si, vi o gazhe kamen les but. Vov si pedantno,<br />
shukar urjavel pes, shukar phiravel pes e manushenca, penzharela<br />
i gazhikani da etiketa. Si shuzho manush vov, o gazhe naj dile, na<br />
xale pi godi, zhanena on so kerena, kana les akharde te kerel kaja
Shakir Pashov<br />
buti, nanaj roj sekone moske. Shungjom, kaj isi jekh kalo, thulo<br />
rom, o manusha na kamen les. Vov kvskandinel te romes, sa zhal<br />
pashal ko ch’urjale te vakerel upral te romeste hohavimata te<br />
phanden les. Te vakeres te romeske, kaj si les dushmanja, kaj<br />
mangen leskoro khanilipe, te arakhel pes lendar, te na avel<br />
varesavo bibahtalipe, te chorjargjoven tumare ch’avore.<br />
- Ka phenav leske mi daj, vov sasto dives kerel buti ando<br />
dukjani me sastreske.<br />
Iklel andi javin, avel peske andi rat. Irati geljom te ingalav<br />
leske xabnaske othka, avile but manusha vi roma, vi gazhe, o<br />
gazhe sa lach’es urjavde. Anen leske varesave lila, thaj vakerena<br />
te garavel len shukar. Te putrel pe jakha, kaj ka avel aver gazho<br />
leste te del ekvash katar o lila. Te na avela o gazho te tharel o lila<br />
te na peren ando vasta e ch’urjalenge, kaj but manusha katar lengiri<br />
grupa ka den ando phanlibe. Liljas man dar, dae ka phenav leske,<br />
tu so phengjan mange. Zhanav, kaj mo rom si gogjaver, vov zhanel<br />
pi buti.<br />
- Phen leske mi ch’aj, vov ka zhanel sar te arakhel pes. Aj<br />
mamakere raklore save barile, xal i mama lengere buke. Akana<br />
mama ka thovel tumenge te hhan sarmades. Dikhen tumaro papus<br />
so angjas tumenge gavestar. Siamas okova kurko ando gav. To<br />
dad thaj to phral xranle e gazhengeri bahhcha. Me thaj ti bori<br />
thovgjam o shehja andi len thaj kosljam o zhamija. I gazhi dingjas<br />
man misirja, phabaja thaj akhora em dingjas duj elekja.<br />
Geli i phuri andi aver odaj, angjas khuvde poshomale elekja,<br />
urjavgjas e chavoren thaj chumidingjas len.<br />
- Mami, but si shukar kalka elekja, aj me dajake thaj me<br />
dadeske liljas li mo papus? - puchljas o Alchos.<br />
- Kana zhal aver drom ko kurko ka lel vi lenge, mamakere<br />
raklore. Sostar phanljon te jakha mi ch’aj, ch’iv tut te soves.<br />
- Aj mi daj so te phenav tuke, arjat sasti rat na sukjom, i<br />
cikni shudrili sasti rat xasanili, lolilo lakoro kərlo, makhlom la<br />
rakija te takjarel la thaj xarichka suti ama panda xasala.<br />
- Zhan so ka keres lake e xaseske, ka taves e akhorengere<br />
28
29<br />
Shakir Pashov<br />
cherupkes, thaj ka ch’ives andre desh bonbonja katar o thare -<br />
lukcheta ka keravgjoven desh minute. Ka azhares te shudriol xari<br />
o pani thaj ka des te piel - ovka othe ka ach’ol. Me ka dav tut<br />
katar o akhora so dingjas man i gazhi, ach te dav tut, ka phages o<br />
ch’ave ka xan o jadkes, aj okova ka taves.<br />
Geli peske i Sabrija khere, aj do jalhenca azhargjas te avel<br />
peske bukjatar o Shakir te phenel leske, so vakhergjas lake lakiri<br />
daj. O Shakiri shungjas la thaj palpale phengijas lake:<br />
- Shun romnie me na kergiom vareso sostar te darav, sa<br />
dikhliom so siom kadəri te zhutinav e romen. Me nikhaske na<br />
kergiom khanilipe.<br />
Dolgjas pes o Shakiri te kerel kher ando Emil Markov akana<br />
aj gata sas Bojana. Mangelas leskoro panchto chavoro te<br />
bijangiovel ando nevo kher.<br />
Nakhle duj trin bersh sar bijandili i Imet dolde pes o Shakir<br />
thaj i Sabrija te roden borija e Nenoske aj o Alchos sas prandeme.<br />
Barile o averda chave savoren prandengjas, savorenge zhutingjas<br />
sas les unukja. Phares sas o zhivdipa andi sasti Bulgarija vi o<br />
gazhe, vi o roma sas but chorore. I ikonomikani situacija sas but<br />
phari ando trin, shtar bersh pal ko dujto lumijano maribe. Sines<br />
baro chororipe aj laches zhuvinelas peske e Shakireskiri familja<br />
biskaj jekh “kali” sabalin na ale o ch’urjale ko vudar te phanden<br />
les.
Shakir Pashov<br />
O BIBAHTALE BERSHA E<br />
SHAKIRESKERE - INTERNIRIME<br />
THAJ REABILITIRIME<br />
1950 - 1956, 1959-62<br />
O maj-cikno zhamutro e Shakireskoro o Cecos kerelas buti<br />
andi ch’urjalengoro kher. Leskiri buti sines te zhal ki charshija te<br />
kinel emishi - bobos, kompirija, purum, shah, piperi te anel e<br />
manushenge kaj keren o xabe. Jekh dives vov dikhlijas e kale<br />
thule romes te hulel e maj-bareske andi odaj. Vov da gelo zhik ko<br />
vudar thaj bangilo te kosel pe potingja, te ashti te shunel so ka<br />
phenel o rom e gazheske. Shungjas o Cecos so shungjas thaj katar<br />
i buti na gelo khere peste, aj gelo pash pe sastreste ko Shakir thaj<br />
phengjas leske:<br />
- Shun te phenav tuke baba avdives so shungiom…akhe<br />
chuka si i buti te zhanes koj meljarela to pani.<br />
- Me phengiom leske anglal ko duj trin <strong>bersha</strong>, so phengijas<br />
mange mi daj ashal alkhe romeske, numa vov na apakjal. Phenel<br />
me na kegiom nikhaske bilachipe - phengijas i Sabrija.<br />
- Aj ma xan tumari xoli, nanaj sostar te darav, adavka so<br />
giljabgjas e gazheske sa vov kergjas les. O manusha zhanena vi<br />
les, vi man. Mange mo ilo si shuzho. Me ka mukav ko shukar,<br />
baro Devel. Vov sa dikhela, sa zhanela, mandar ne nakheleske,<br />
katar o Devel te na nakhel leske. Na nakhlo pes duj trin kurke<br />
dolgjas pes jekh bibahtalo periodo ando zhivdipa e Shakireske.<br />
Jekh “kali” javin ando 07. 04. 1950 bersh o ch’urjale ande<br />
leske lil te zhal pash o maj-baro e ch’urjalenge, gata ahtargiajs<br />
pes o bilach’ipe. Gelo o Shakir pashal ko gazho, o gazho so<br />
dikhlijas les phengjas leske:<br />
- Shun me zhanav tut but shukar, penzharav vi ti buti, zhanav<br />
kaj sian lach’o manush, em si man bari pakiv karik tute. Anlal ko<br />
duj kurke ale duj roma pashal mande te khuljaren tut. Me phengiom<br />
30
31<br />
Shakir Pashov<br />
kaj ko nange pheresja na ahtarav man, kamela pes varesave<br />
dokumentija savendar te dikhiol pes o chachipe. On irinde anglal<br />
ko duj dives thaj ande mange signatures (podpiska) katar o<br />
manusha em varesave fotkes, kate tu sian versave zhuvlenca. Kana<br />
isi mande gasave dokumentorija me kamel pes te ahtarav i<br />
procedura tusa. Te na kerava les on ka zhan pashal mire sherutneste<br />
thaj ka ovel khanilo vi mange. Na mangav te nashalav me<br />
ch’avengoro maro, ahaliovesa li man. Me dikhav kaj si zhungale<br />
manusha, nanaj so te kerav.<br />
- Dikh so ka phenav tuke, me tut but shukar ahaliovav, numa<br />
vi tu mangav te shunes man shukar thaj te ikeres te gogjate. Kavka<br />
so phenge tuke ashal mange, si sa xohavipe, naj-khanchik<br />
chachipe. Kalka signatures si sa kidime lengere endaniendar i<br />
situacija e fotkenca si lach’ardi lendar, dikh kaj si okole disestar o<br />
fotkes, kana tu phengijan lenge, kaj kamel pes dokumentorija lenge<br />
pelo ki godi te keren kavka melalipe mancar. Shun me siom<br />
chachuno manush, sasto vakti uluom zhuzhe chekatesa me bukjate.<br />
Akana ili palpale o chachipe ka iklel.<br />
Ahtarde i procedura lesa, sako rat lende avenas leskere<br />
endanija thaj leskere amala, numa khanchik nanashtine te keren.<br />
Xanas pi xoli thaj phari arman denas e manushen kola kerde<br />
adavka e Shakireske.<br />
Jekh dives ande leske o lil, kaj vov thaj leskiri familja si<br />
internirime ando gav Rogozina, ko urpuno kotor e Bulgarijake,<br />
trine bershenge - katar o 1950 zhik ko 1953 bersh. Ki sabalin ale<br />
savore komshides, endanija te bich’alen len. Savore rovenas em<br />
denas len vareso te ingalen peske. E Shakireskiri bibi sas i majphuri<br />
voj maj-but xalijas xoli, irat o dives delas armanija,<br />
huljavelas pi shamija pe sherestar thaj achuka delas phare armanija<br />
thaj sa phenelas ka resen len kalka armanija, soske o Shakiri si<br />
shuzhe vogeskoro.<br />
-Te meren ko droma, te na meren pe khereste, te meren katar<br />
o naj-phare dukha, te xan pe khulendar, pa te den vogi kola kerde<br />
kavka e Shakireske.
Shakir Pashov<br />
Bich’alelas lila pe amalenge, kaj sas shuzhe manusha pe<br />
romnijasa, sigate penzharde pes odote e manushenca, ach’ile lach’e<br />
amala. Othar ande but rupuvale pendares. Kana irinde pes andi<br />
Sofia pal ko trin bersh o manusha katar i Rogozina lile te roven<br />
lenge. Irisajle Sofiate, numa o Shakir panda trin bersh sines ki<br />
izolacija katar o politikano zhivotos. Leskere amala na rodenas<br />
les. Varesave phure romnorija avenas irat pashal leste. Chumidenas<br />
leskere vasta em bahtaljarenas les, blagoslovinenas les te phuriol,<br />
phenenas leske:<br />
- Shakir te phurijarel tut o Devel, biskaj sijanas tu okhe<br />
thaneste, shukaripe keresas e romenge. Tu na dingjan mo ch’avo<br />
te zhal ki mobilizacija, shukaripe dikhlijam tutar, nisar naj ka<br />
bisteras tiro lach’ipe. Akana kalka kaj si tire thaneste, savo<br />
bibahtalipe kerde e romenge. Ch’ivde len katar o mashkar e<br />
dizijake ando gav ko Filipovci. Bich’alena e terne murshen ko<br />
phanlipe te shaj te soven lengere romnienca, te ertines man kaj<br />
phenav tuke adavka zhungalipe mo ch’avo. O Devel lenca te kerel,<br />
bute romane familien rovljarde, nanaj ka oven lenge kalka asvija<br />
shukaripnaske.<br />
Sar kaj phenena o manusha, akana vaj palpale o chachipe<br />
iklela upral, achuka ulo vi e Shakiresa. Pal ko shov <strong>bersha</strong><br />
bigogjaverutno ipaldipe, arakhile manusha, save kosle lestar kavka<br />
zhungalipe. Ando 1956 bersh ko Aprilikano pleniumi mekena e<br />
Shakires katar o Belene. O Shakiri sines reabilitirime katar o<br />
divano. Kana ilijas te resel pes pe purane amalenca, ola sa phende<br />
leske, kola manushasa, so kerdeleske bilach’ipe.<br />
Kidisajli i sasti familja leskiri ki bevel leste khere, ale ch’aja,<br />
ch’ave, borija, zhamutre, unukja. I baba Sabrija kergijas marikli<br />
xale pile, thaj o Shakir phengijas lenge:<br />
- Shunen me ch’avore, me zhivotoste isines man but phare<br />
em but loshale momentija. Kana agorindem mi sikljovni, kana<br />
prandengiom man, kana bijandile me ch’ave, kana kergiom lenge<br />
bijava, kana bijandile me unukja, sa sines me but lach’e momentija<br />
me zhivdipnaste. Akhe akana pal ko shov bersh hohavno kalipe<br />
32
33<br />
Shakir Pashov<br />
avdives xuljavdilo mandar. O phareda momentija nanaj-xarichaka,<br />
ka phenav tumenge o maj-pharo momento sines mange kana o<br />
gazhe phende mange - Shakire tire manusha o roma, kaj tu lenge<br />
doborom ikeres bikinde tut, sa so alo tuke o khanilipe alo tuke na<br />
katar o gazhe, vaj katar o roma. Te zhanen kaj adavka si mange<br />
maj-pharo ande mire trajoste. Kana phende mange me amala o<br />
gazhe adavka, kerelas pes mange te phariolas i phuv thaj me te<br />
garavgiovav andre.<br />
Sines les jekh “cheni” ko kan, kaj katar o roma ashti te azharel<br />
khanilipe. Ama kavka na mudargjas leskiri mangin te zhutinel e<br />
romenge. Akhja buti leskiri angjas les zhik ke Bulgarijakoro<br />
parlamenti sar angluno rom deputato. Sar deputato akharde les te<br />
kerel i angluni xev e sikljonjake andi romani maxala “Fakulteti”.<br />
Reselas pes bute romencar. Ikalelas artikalija ando romano<br />
nevimasko lil “Neve roma”. Kidelas terne romane chaven katar o<br />
romane mahales te khelen fudbolna turnitija. Dolgias pes zorales<br />
e romane teateresa. Lesa sines o Angel Blagoev (o dad e Simo<br />
Blagoeveskoro, kaj si akana eksperto ando ministerstvo pal i<br />
kultura), o Emin Eminov (o dad e Sasho Emiloveskoro) thaj<br />
leskoro ch’avo o Nenos, vov sas o kasieri e teatereskoro. Xarne<br />
vakteske iringijas pi pozicija sar kaj sines peske. Loshanelas,<br />
pakivalo manush sas, rodelas palpale pe kontaktija e romane<br />
grupencar avre themendar, soske biskaj sas internirime sas andi<br />
izolacija. Dikhle leskere dushmanija kaj si sa lach’es turijal leste,<br />
thaj lile te khuljaren leskoro pani. Lile te bich’alen lila mamuj<br />
leste, te xoxaven, numaj te peraven les. Kana kidisajle but liladonosija<br />
mamuj leste e paretijakere manusha phende e Karlo<br />
Lukanoveske ov sines baro manush e komunistengoro (o dad e<br />
Andrej Lukanoveskoro) te kerel rodiba-ispekcija pal ko lila o<br />
raporto kaj kerdilo ulo bilach’o e Shakireske.<br />
Achuka ando 1959 zhik ko 1962 si o dujto “kalo” periodo e<br />
Shakireskoro, bich’alena les ando Belene. Leskiri unukina i<br />
Snezha, (katar leskiri maj-cikni ch’aj i Imet, savi dikhljas pe dades<br />
thaj pe daj o sebepi, so o Shakir lela apartamenti ando 1970 andi
Shakir Pashov<br />
Druzhba ko 6-to blokos, kate beshen zhik avdives but roma em<br />
leskiri unukina) del pes godi thaj phenel:<br />
- Me siom bijandi 1949 siomas deshe bershengiri, amaro<br />
kher sas pashe zhik me papuskereste, ki Bojana, akana Emil<br />
Markov, ando 1970 bersh aravde o khera amare te kheren blokja,<br />
thaj dinde amen andi Druzhba. Amen o ch’ave sa siamas me<br />
papuste thaj me mamjate. Jekh sabalin mi mama thovgjas amenge<br />
te xas - shutli zumi. Xalijam thaj liljam amare gone te zhas ki<br />
sikljovni, ko vudar ach’iljam ale ch’urijale andre thaj phende kaj<br />
kamela pes te keren obiska. Mi mami sines but bidaravni zhuvli,<br />
lilas te del pes e ch’urijalencar. Phenel lenge na lazhana li so kerena<br />
avka anglal ko ch’ave. Amen na mudargjam, na chingjam, soske<br />
kerena achuka amenca. O ch’urijalo iringjas dikhlijas amen thaj<br />
phenel - soske nanaj kalka chave ki sikljovni? Aj iklenas te zhan<br />
kana tumen dingien andre - phengjas mi mama. Amen daraniljam<br />
but phanle me papuskere vasta thaj ingalde les ke ch’urjalengoro<br />
kher. Palpale mi daj phengjas mange kaj varesave roma (amen<br />
zhas len but shukar kola si, on but kerde me papusa, ama resleles<br />
peske katar o Devel) phende e ch’urijalenge kaj me papuske ko<br />
ker isi e thagarnijakiro thaj e thagaraskoro portreti. Adavka sines<br />
achuka, on irinde o kher e pirenca na upre nanashtine te arakhen<br />
len. Mi baba i Sabrija thovgijasas len ando khas ko tavani. O<br />
ch’urijale iklile upral, ama na arakhle len. Sar kerde, so kerde<br />
nazhanav, pal ko duj dives bich’alde me papus ando Belene. Mo<br />
papus phenelas amenge, kaj po-lach’ipe pe trajoste dikhlijas katar<br />
o gazhe koborom katar o roma. Sar me papuste manush nanas,<br />
vov sines but lach’e vogeskoro. But sines bari disciplina leste.<br />
Uriavlas pes sa kostumende, thovelas peske pe menjate vr
35<br />
Shakir Pashov<br />
korespondenija, fotografies, nevimaskere lila, ov dehelas te arakhel<br />
pe lila, phenelas kaj si leskiri arhiva. But dehales, kana amen zhasas<br />
ki sikavni. Sa phenelas amenge te ovas sikavne thaj bukjarne.<br />
Biskaj sas zhivdo mo papus, sa tradelas e manushen katar o bloki<br />
te shuzharas, kerelas pes Lenineskoro savatune 8 (səbota). O<br />
komshides but kamenas me papus, vov kerelas organizirinelas sa<br />
ekskurzies, maj-reguljarno zhasas ko Rilko manastiri. Kana sine<br />
e komshijan bilo savo puchipe, sa avenas te puchen me papus.<br />
Nanaj manush, kova te rovel pes me papustar, kaj kergijas leske<br />
khanilipe. Dehanas les vi roma vi gazhe.<br />
- Miro papus mulo peske katar o phuripe, sines 83 bersh,<br />
kana mulo, kaj leskoro ilo sas shuzho, na xalas katar o roma<br />
armanija. But manusha ale leske ko meribe te len peske lestar<br />
xalali. Mashkar lende sines o Jashro Malikov, (o dad e Andel<br />
Malokoveskoro) o Manush Romanov but runo thaj ov phenelas<br />
me papuske - Pasha etrin amenge Pasha. Vov phengias ko<br />
mumurija kaj ka ikalel lil ashal me papuske. A alkha kaj kerde<br />
maj-baro khanilipe me papuske von mule sar rikone, but aram<br />
xale katar o phure romnija. But gazhe da ale me papuske ko meribe.<br />
Bich’alde lila zhik amende, bich’alde venecija, lulugja, But, but<br />
roma ale ko mumurija, dehanas me papus.
Shakir Pashov<br />
DOKUMENTIJA THAJ<br />
FOTOGRAFIES E SHAKIR<br />
PASHOVESKERE<br />
Mesali e Shakireske katar e nevimasko lil “Nevo drom/ Nov<br />
pət”, ikaldo katar o nacionalno konsili pal ko dadeskere<br />
themeskoro fronti numero 11/01.11.1974 bersh. I mesalin phenel<br />
pes “Manish, kova sa vereso kherel” katar o Ivan Vapirev<br />
Nakhavdo katar i gazhikani ki romani ch’ip - Lili Kovacheva<br />
Zhanav, kaj si eftavardesh thaj panch bersh, numa kana<br />
dikhav les avel mange kaj si po-terno. Si ucho, bibangjardo katar<br />
o pharipe e bershenge, ahaliovel pes i zor leskiri.Vakerela javash,<br />
javash, lokeste, numa but shuzhes thaj gogjaver.<br />
Shunav i mesalin leskere trajoske - pharo, zoralo, pherdo<br />
bute kerkibnasa, thaj gndisarav - so tradingjas les da zhivinel<br />
gasavo pharo trajos, te lel riski thaj te rodel pi “beljas”, po<br />
bilach’ipe. Sines les peske lach’i buti, savi te del les te na barvalo,<br />
barema lach’o loko standarto ko zhivdipa. Numa nana manglijas<br />
savka trajos o terno Shakiri Pashov. Na na mangljas adavka leskoro<br />
vogi.<br />
Kalkija jag tharde o komunistja leste, lengere idejes te avel<br />
barbaripe thaj phralipe mashkar o manusha, o bukjarne. Zhik kalke<br />
idejende e komunistengere anenles leskoro trajos korkoro - katar<br />
i jekh rig, vov sar bukjarno, ahaliovel i xoli thaj dikhel so keren o<br />
kapitalistija, save keren eksploatacija e manushenge, vaj okole<br />
rigatar leskiri xoli asshal e romenge, save si eksplotirime thaj<br />
diskriminirime. Thaj sasto piro trajos o Shakiri zumavela te<br />
phandel e Romen katar i Sofia e ideenca e komunistengere thaj e<br />
bukjarnengiri klasa, te zhangavel lende xoli thaj bikamipe karik<br />
ko kapitalistija save ikerena tele e manushen, te uhten o roma te<br />
“msren pes” e kapitalistenca.<br />
36
37<br />
Shakir Pashov<br />
O generalna momentija e manushengere andi Bulgaria prezal<br />
ko palune 20 <strong>bersha</strong> katar akava shelbershipe si generalna<br />
momentija vi katar o personalno trajos e Shakir Pashoveske da.<br />
O bersh 1919 amaro nijamos ikerel pe gogjate sar bersh e<br />
bare chingarijakoro e manushenca save kerena buti ko trenija -<br />
kava sas jekh “maribe” e bukjarnenge andi Bulgarija te trainen<br />
po-lach’o trajos. Odovka vakti o Shakir Pashov ulo manush so<br />
tradel o lokomotivos em phanlijas po trajos e komunistikane<br />
partijasa. Vov sas mashkar o manusha save organizirinde thaj<br />
khelde aktivno rolja ki chingar. Kava sas leskioro angluno<br />
aktiviteto sar bukjarno thaj partijkoro funkcioneri.<br />
I chingar agoringjas but bilach’es, bute ratesa. O borzhoacija<br />
na dena o chachipe e bukjarnengoro te maren pes po-lach’e<br />
trajoske. O Shakir Pashov da lela po “amini” - ipaldo si bukjatar.<br />
Numa adavka na daravela e terne Shakires, nana shudarla les katar<br />
o komunistikane idees. Leskoro gogjaveripe, thaj comperativno<br />
uch’o intelekto, leski emocija sar aktivisto anenaleske simpaties<br />
katar o roma so beshena andi romani mahala “Koniovica”. Andi<br />
romani mahala si kerdi partijno grupa.<br />
E bukjarnengiri partija loshales resela i oktomvrijsko<br />
socialistikani revolucija. Palpale kana avrune thaj andrune zorija<br />
peravde i ikonomika e terne socialistikane themeskiri, thaj o ruska<br />
manusha sines bokhale, andi Bulgaria buhlilo savka movumento<br />
savo kidelas zhutimas e therne themeske. Mashkar ko zhutimos<br />
so cidinde katar i Bulgaria zhik ki phralutni savetsko rashtra, sines<br />
vi cikni zhutimos katar o roma e Sofiakere. O organizatorija e<br />
akcijakere sas o roma - komunistija.<br />
Ando 1929 bersh. O Septemvrijsko uhtibe, sar so zhanel<br />
pes, nanas shunjardo andi Bulgarija, numa o reakcionno divano<br />
kergjas hajka mamuj ko progresivna manusha ando sasto them.<br />
O Shakir Pashov da sas mashkar o manusha so kamelas pes te<br />
nashel katar i Sofia thaj te garavel pes.<br />
Ando 1924 bersh. Merela o manush so kergjas i Bulgarikani<br />
komunistikani partija o Dimitar Blagoev - o Papus. Pal ko
Shakir Pashov<br />
mudaripe e Septembrijskone uhtavipaske, o paruba e Dimitar<br />
Blagoeveskoro irisajlo andi bari manifestacija e bukjarnengiri.<br />
Adavka sikavgjas vi e amalenge, vi e dushmanenge, kaj e bukjarni<br />
Sofija nanaj humime. Mashkar ko lulugja thovde upral o mimoras<br />
e Papuske, isines venecos katar o roma, thovdo katar terne ch’aorja<br />
urijavde ando romane shehija. Organizatori kalke demonstracijake<br />
savi sikavela o pashipe e romengoro e komunistenca sas o rajos o<br />
Pashev. Vov si kandidato ando parlamento katar e komunistengiri<br />
thaj e zemedelcengiri lista. Numa e fashistengoro divano, ni<br />
mukljas len te den ando parlamento.<br />
Ando 1925 bersh palena si zhungalipeta kerde upral o<br />
komunistija. Mashkar o ahtarde thaj phanle manusha si vi o Shakir<br />
Pashev. Pal ko aresti, kana mukhleles, vov kamelas pes palena te<br />
mukhel i Sofia, te ashti te ahakhel pes katar o “chalavimata”. Kana<br />
irinela pes ando 1929 bersh, andi Sofia, si kerdi Bulgarikani<br />
bukjarnengiri partija, savi si puterdi, legalno, vaj e komunistengiri<br />
partija sas garavdi, nelegalno. O Shakir Pashev phandela pes<br />
palena pe partijakere amalenca, vaj palpale pal leskere inicijativate<br />
iklela e nevimasko lil “Trebie” (sikavipe/vazpitanie)<br />
E nevimasko lil em sas pal i kulturno prosvetna prganizacija<br />
e romengiri andi Bulgarija, numa sines telal i “phak” e Bulgarikane<br />
bukjarnijakiri partija. Ashal e haraktereske e nevimaskere lileske<br />
dikhelpes katar akava, kaj pal ke fashistengoro prevrato predal<br />
ko 1934 bersh o palune patrinja e neviamskere lileskoro kamelas<br />
pes te iklion tele-upre garavdes.<br />
O muklipe amare nijamoskoro katar o monarhofashistengoro<br />
phanlibe ko Enjato septemvri 1944 bersh o Shakir Pashev resela<br />
sar piro personalno nakhavipe, vereso, so vov chirla kamelas thaj<br />
azharelas. Te phuravgijovel o trajos e romengoro, te aven mashkar<br />
o pakivale manusha, te oven barabar okole manushenca ando<br />
sosajati, te aven aktivna kerutne e socialistikane sosjateske - kava<br />
sas leskoro suno.<br />
E nijamoskiri vlast dingjas shajdipe savore manushenge<br />
amare trajostar te sikavel pite preoritetija, thaj te resel e manushen<br />
38
39<br />
Shakir Pashov<br />
sar manusha, save ashti te keren vareso, so si len kvaliteta, na<br />
dalkhestar, kon savo si, thaj save si leskere darhija.<br />
Numa te ashti te sikaven pe kvaliteta thaj pe preoriteta o<br />
roma, mangela pes te ch’iven pestar varesave purane<br />
harakteristikes, te kosen pestar akava negativno imizhos, savo<br />
thovgjas lenge i borzhoazija bershencar, thaj cikno gndipe. Kalke<br />
bukjasa dolgje pes o aktivistija mashkar o roma, odothka si vi o<br />
Shakir Pashev pire diline temperamentosa - kerela romano teatro,<br />
ikalela nevimasko lil, kerela kidipeta, manifestacies thaj mitingja.<br />
E manushikani vlast dikhela leskiri buti thaj leskoro phanlibe<br />
e socialistikane ideenca thaj putrela leske o drom zhik ko majuch’o<br />
nivelo - e nijamoskoro kidipe - o parlamento, kerel lestar<br />
manushes so kerela o kirsi thaj savo ingalela e manushen naangle.<br />
Sar seko mahushes kaj isi varesave momentija ando trajos<br />
thaj dehel da te del pes godi ashal lenge thaj te vakerel puterde<br />
ilesa. Salka momentija isi vi e Shakir Pasheves. Numa kobor te<br />
ovel bi apakjamnaske leskere shukar momentija ando vakti kana<br />
ulo deputato ando parlamenti, savo sigurno si o maj-uch’o nivelo<br />
leskere activitende. O maj-uch’o nivelo leskere trajoste si leskere<br />
kidipe e bare sikavnesa amare nijamoske o Geogi Dimitrov.<br />
Vi vov korkoro phareste vakerela pal i magija thaj o<br />
barikanipe savo iklelas katar o rajos Georgi Dimitrov. Shaj te si<br />
leskiri revolucionno jag, vaj shaj te si adovka tato, manushikanipe,<br />
savo o Georgi Dimitrov sikavelas karik ko Shakir Pashev thaj<br />
leskere amala. Gasavi relacija mashkar manushende, kaj si pherdi<br />
pakivasa thaj dehabnasa karik ko manhush.<br />
Eftavardesh thaj panch <strong>bersha</strong> si jekh puripe, kana e<br />
manushes isi les chachipe te beshel te na kerel buti, palal asalkhe<br />
diline bukjarne trajoste. Adalkhe bershende si normalno o interesi<br />
karik ki lumija avere manushenge ciknijol, sostar but ach’ovena<br />
o personalna angazhimentija. Numa e Shakir Pashovesa nanaj<br />
achuka. Vov si akana pencioneri, numa te ovel aktivisto, savo ulo<br />
sasto piro trajos, khonikh nanashti te ch’inavel les. Thaj khonikh<br />
mangel lestar adavka. Akana vov kerel aktivno buti ande dadeskere
Shakir Pashov<br />
themeskoro fronteskiri organizacija andi mahala late beshela thaj<br />
loshanel e romenge save bariona, uchona ando savore riga pire<br />
buhljapnaste, e roamenge save si aktivna ando keribe e<br />
socializamoske, sakone romane tehnikoske, doktoraske,<br />
inzhinereske. Ande kalke sikavne terne manushende, o aktivna<br />
kerdutne e socijalizmoskere vov dikhel pire realizirime sune katar<br />
piro lungo thaj dilimaskoro trajos.<br />
40
Autobiografia e Shakireskiri bi e anglune e patriniakiri
Afishi ashal koncerteske savo ulo organizirime kataro Shakiri
Personalno dokumento e Shakireskoro, kaj margajas pes<br />
mamuj ko fashizmo thaj kapitalizmo<br />
O Shakiri sar deputato ando Parlamento
Lokhi te ovel leskiri puf
Lokhi te ovel leskiri puf
O Shakiri sar askeri<br />
O Shakiri familnone amalentsa
O Shakiri pe amalentsa
O Shakiri pe matoresa<br />
Leskere amala bichhalena les ando foro Lom
O Shakiri kerel alo saripe<br />
Mukena love te keren romano teatro
O Shakiri mashkar po elektorato<br />
O Shakiri ki manifestatsia
O Shakiri pe saratnikontsa
O Shakiri thaj Sabria<br />
O Shakiri pe romnjasa thaj pe chajasa
O Shakiri pe romnjasa thaj pe chajasa ando gav Rogozina<br />
O Shakiri pe familjasa
O Shakiri pe romnjasa ando gav Rogozina<br />
O Shakiri
Portreto e Shakireskoro
HARNE VAKERIMATA KATAR O<br />
AUTORI<br />
Pachivale giljavutnalen,<br />
Pakjav kaj o lil “O apostoli e romengoro katar i Bulgaria”,<br />
ka sikavel tumenge jekh patrin katar e romengoro zhivdipa, jekh<br />
tele-upre, lokeste bisterdi istorija katar o roma. Sekone nijamos<br />
isi les leskere manusha, kolen bijanel len o vakti, thaj alkha<br />
manusha hramosaren e istorija pire nijamoskiri, savi so jekh kotor<br />
katar i bari manushikani istorija. Vi e romen isi gasave manusha<br />
jekh lendar si e shunde anaveskoro SAKIR PASHOV, saves<br />
penzharen but manusha, numa te na hramosarasa palal leste i<br />
generacija savi avela ka bisterel les.<br />
I generalno ideja e lilskiri si o gilavutne te penzharen pes e<br />
trajos e Shakir Pashoveskeresa. Leskere aktiviteta, save leskere<br />
vakteske si but barvale, te na ach’oven garavde e terne<br />
generacienge. O lil sikavel e ternenge sar te den pakiv e phurenge,<br />
kola dinde baro kotor katar po trajos te zhangaven e romengiri<br />
godi, te lach’are i situacija e romengiri, te vazden lengiri edukacija<br />
thaj othar lengiri pozicja ando sosajti. O trajos e Shakireskoro si<br />
jekh ajnas, kolestar varesave terne shaj te len piro drom. Vov si<br />
jekh manush, savo nana bangjol anglal ko phare situacies, o<br />
“bavalja” thaj o “birshimda” save resena les ande leskere dromeste<br />
na ch’inavena les. Phirel po drom biskaj na agorinel pe idees.<br />
Jekh trajos savesa leskere endanija thaj savore roma ashti te keren<br />
barikanipe.<br />
Mangav sa ilestar te najsarav e manushenge save zhutinge<br />
man te hhramosarav akava lil. Maj-anglal najsarav e d-r Elena<br />
Marushijakovake thaj d-r Veselin Popoveske, save dinde man<br />
kurazhi te hramosarav.<br />
Najsarav e Neno Pashoveske e Shakireskoro ch’avo, (savo<br />
nanaj mashkar o zhivde, loki te ovel leskiri phuv) kaj dingjas<br />
man pe dadeskiri arhiva.
Najsarav e Snezha Cecovake, e Shakireskiri unukina, savi<br />
dingjas man 45 fotografies e Shakireskere thaj leskere familjakere.<br />
Najsarav e Fondacijake “<strong>Next</strong> page”, savi finansiringjas o<br />
ikaldipe e lileskoro. Maj-palal najsarav me amalenge Misho thaj<br />
Mitko Georgievi, Vasil Vladov thaj Zhoro, savo si penzhrdo ando<br />
Fakulteti panda sar Zoro, adalheske kaj dinde man informacija<br />
pal ko romane adetija andi Sofia, save si hhari po averutne katar o<br />
romane adetija ando Kyustendili.
Saikeripe<br />
Angluni vorba .................................................................. 7<br />
O ciknipe thaj o sikavnune <strong>bersha</strong> e Shakireskere ....... 9<br />
O ternipe thaj o prandiba leskoro ................................ 18<br />
Leskoro angluno aktiviteto pal o roma ........................ 24<br />
O <strong>bibahtale</strong> <strong>bersha</strong> e Shakireskere - internirime thaj<br />
rehabilitirime<br />
1950 - 1956, 1959-62 .............................................. 30<br />
Artikalija, interviuta katar o Shakir Pashov thaj<br />
fotografies ................................................................. 36<br />
Harne vakerimata katar o autori ................................. 70